Jordaan « Wandelgids ● 135

19
Jordaan « Wandelgids ● 135 Jordaan Torensluis, Westermarkt, Lijnbaansgracht Deze wandeling voert ons door de voormalige 17 de eeuwse arbeiderswijk de Jordaan. Het moerasgebied ten westen van de Prinsengracht werd gedempt en ontwikkelde zich tot een labirint van straten en grachten. De Jordaan is ± 65 ha groot en wordt omsloten door de Leidsegracht, de Prinsengracht, de Brouwersgracht en de Lijnbaansgracht. ∆ We staan op de Dam en kijken naar het Koninklijk Paleis . We gaan naar rechts en lopen langs de Nieuwe Kerk de Mozes en Aaronstraat in. Op de plaats van deze straat lag het kerkhof van de Nieuwe Kerk. In 1655 verdween het kerkhof en werd de Mozes en Aaronstraat aangelegd. De straat verwijst naar de Bijbelse figuren Mozes als symbool van het wereldlijk gezag (het voormalig stadhuis, thans Koninklijk Paleis) en Aaron als symbool van het kerkelijk gezag (de Nieuwe Kerk). Recht voor ons staat het voormalig hoofdpostkantoor thans Magna Plaza. ► Nieuwezijds Voorburgwal 182 Magna Plaza (voormalig hoofd- postkantoor (C.H. Peters /1899) Gebouw in een combinatie van neostijlen met de nadruk op neorenaissance. Langs de dakranden zijn een groot aantal dakkapellen aangebracht met elk een eigen trapgeveltje. Opvallend zijn de vele ornamenten van natuursteen en de twee torens, waardoor het gebouw de bijnaam ´Perenburg´ kreeg. Van 1899 tot 1987 was dit het hoofdpostkantoor van Amsterdam. Alleen de begane grond was voor het publiek toegankelijk. In 1991 is het gebouw gerestaureerd en verbouwd. Op 27 augustus 1992 is het in gebruik genomen als shoppingcenter Magna Plaza. Daarnaast (rechts) staat Die Port van Cleve (I. Gosschalk/1870). Het gebouw in neorenaissance stijl heeft een fraai interieur met een Delftsblauw tegel tableau. ∆ We steken de Nieuwezijds Voorburgwal over en gaan naar links. Op de hoek gaan we naar rechts de Raadhuisstraat in. We steken de Spuistraat over en gaan naar rechts het Singel op. Links hebben we via de steeg een mooie doorkijk op Huis Bartolotti. Daarachter staat de toren van de Westerkerk. ∆ We lopen door tot de brug. ►Torensluis (1648). Tijdens het zomerseizoen staat deze fraaie brug vol met terrassen. De Torensluis is een boogbrug met vier bogen. De brug is in verhouding breed, omdat aan de rechterzijde de Jan Roodenpoort (H. de Keyser/1616) gestaan heeft. De toren deed dienst als gevangenis. Onder de toren lagen de kerkers, Deze bestaan nog steeds (links onder de brug). Ook de woning van de gevangenis- bewaarder (rechts onder de brug)

description

Andriessen/1977) van Anne Frank. Het beeldje herinnert aan het Joodse meisje Anne Frank, die met haar familie tussen 1942-1944 in het Achterhuis aan de Prinsengracht 263 ondergedoken zat. ∆ We lopen verder en passeren de brug van de Prinsengracht. De Westermarkt gaat nu over in de Rozengracht. Dit was de belangrijkste gracht in de Jordaan.

Transcript of Jordaan « Wandelgids ● 135

Jordaan « Wandelgids ● 135

J o r d a a nTorensluis, Westermarkt, Lijnbaansgracht

Deze wandeling voert ons door de voormalige 17de eeuwse arbeiderswijk de Jordaan. Het moerasgebied ten westen van de Prinsengracht werd gedempt en ontwikkelde zich tot een labirint van straten en grachten. De Jordaan is ± 65 ha groot en wordt omsloten door de Leidsegracht, de Prinsengracht, de Brouwersgracht en de Lijnbaansgracht.

∆ We staan op de Dam en kijken naar het Koninklijk Paleis . We gaan naar rechts en lopen langs de Nieuwe Kerk de Mozes en Aaronstraat in. Op de plaats van deze straat lag het kerkhof van de Nieuwe Kerk. In 1655 verdween het kerkhof en werd de Mozes en Aaronstraat aangelegd. De straat verwijst naar de Bijbelse figuren Mozes als symbool van het wereldlijk gezag (het voormalig stadhuis, thans Koninklijk Paleis) en Aaron als symbool van het kerkelijk gezag (de Nieuwe Kerk). Recht voor ons staat het voormalig hoofdpostkantoor thans Magna Plaza. ► Nieuwezijds Voorburgwal 182 Magna Plaza (voormalig hoofd-postkantoor (C.H. Peters /1899)

Gebouw in een combinatie van neostijlen met de nadruk op neorenaissance. Langs de dakranden zijn een groot aantal dakkapellen aangebracht met elk een eigen trapgeveltje. Opvallend zijn de vele ornamenten van

natuursteen en de twee torens, waardoor het gebouw de bijnaam ´Perenburg´ kreeg. Van 1899 tot 1987 was dit het hoofdpostkantoor van Amsterdam. Alleen de begane grond was voor het publiek toegankelijk. In 1991 is het gebouw gerestaureerd en verbouwd. Op 27 augustus 1992 is het in gebruik genomen als shoppingcenter Magna Plaza.Daarnaast (rechts) staat ■ Die Port van Cleve (I. Gosschalk/1870).Het gebouw in neorenaissance stijl heeft een fraai interieur met een Delftsblauw tegel tableau. ∆ We steken de Nieuwezijds Voorburgwal over en gaan naar links. Op de hoek gaan we naar rechts de Raadhuisstraat in. We steken de Spuistraat over en gaan naar rechts het Singel op.Links hebben we via de steeg een mooie doorkijk op Huis Bartolotti. Daarachter staat de toren van de Westerkerk. ∆ We lopen door tot de brug.►Torensluis (1648). Tijdens het zomerseizoen staat deze fraaie brug vol met terrassen. De Torensluis is een boogbrug met vier bogen. De brug is in verhouding breed, omdat aan de rechterzijde de Jan Roodenpoort (H. de Keyser/1616) gestaan heeft. De toren deed dienst als gevangenis. Onder de toren lagen de kerkers, Deze bestaan nog steeds (links onder de brug). Ook de woning van de gevangenis-bewaarder (rechts onder de brug)

136 ● Wandelgids » Jordaan

is in originele staat bewaard gebleven. De toren werd wegens instortingsgevaar in 1829 gesloopt. Op de brug is nog te zien waar de toren precies gestaan heeft.∆ We gaan naar links en steken de Torensluis over. Rechts staat het beeld van de beroemde Nederlandse schrijver Eduard Douwes Dekker (1820-1887) beter bekend onder het pseudoniem Multatuli.∆ We lopen rechtdoor de Oude Leliestraat in.■ 8 »klokgevel (1846).■ 11 « Wasserij Sneeuwit.∆ We lopen rechtdoor, steken de brug over en gaan naar links de Herengracht op. We lopen door tot aan de Raadhuisstraat en gaan naar rechts.Hier lag tot 1896 de Warmoes-gracht, een verbindingsgracht tussen Herengracht en het Singel. De gracht is gedempt om delen van de (westelijke) stad beter bereik-baar te maken voor het goederen-verkeer. ► « Winkelgalerij (A.L. van Gendt/1899)

De galerij is geplaatst in opdracht

van levensverzekeringsmaat-schappij ‘Utrecht’ in een combinatie van Art Nouveau, Jugendstil en neorenaissance. Op het gebouw staan veel dierfiguren en rijk gedecoreerde beeldhouwwerken. De gevel en de onderdoorgang buigen met de Raadhuisstraat mee. De panden van de galerij lopen aan weerzijden door tot op de Keizers-gracht en Herengracht. De vooruit-springende middenpartij heeft een open balustrade van natuursteen. Deze wijkt af van de smeedijzeren (Art Nouveau) balustraden die aan weerzijden van de middenpartij zijn geplaatst. In de gevel is op ver-schillende plaatsen de letter ‘U’ aangebracht, als verwijzing naar opdrachtgever ‘Utrecht’.■ 30-32 »(hoek Herengracht 184) woon/winkelpanden (H.P. Berlage/1897) van rood natuursteen met erkers en een hoektoren met aan de onderzijde een beeld van een olifant.■ 42 »winkelpand (1900) in Art Nouveau stijl met halfronde erkers.■ 44 »winkelpand (F.M.J. Caron/1904) in Art Nouveau stijl met halfronde erkers.■ 46-50 »pand van meubel-magazijn ’t Binnenhuis’ (J.F. Staal/1907). De architect heeft zich duidelijk laten inspireren door H.P. Berlage.■ 52-54 »woon/winkelpand (G. van Arkel/1902) met een combinatie van rode baksteen en natuursteen. In de bogen is groene geglazuurde baksteen aangebracht. Opvallend zijn de erkers en de vensters. Zoals bij de meeste ontwerpen van G. van Arkel is zijn naam terug te vinden op het pand; ditmaal onder de erker op de hoek.Voor ons staat de Westerkerk.Op de brug (Niek Engelschman) van de Keizersgracht ligt rechts in de Keizersgracht het driehoekig homomonument.

Jordaan « Wandelgids ● 137

►Homomonument (K. Daan/1987)Het monument is opgericht als herdenkingsplaats voor homoseksuele mannen en vrouwen die in het verleden onderdrukt en vervolgd zijn op grond van hun seksuele voorkeur. ∆ We lopen rechtdoor en zijn nu op de Westermarkt.Het plein bestond al aan het begin van de 17de eeuw, maar kreeg door de voltooiing van de Westerkerk meer uitstraling. Aan deze zijde lag van 1620 tot 1655 het kerkhof van de Westerkerk. Als we naar de kerk toelopen zien we twee poortjes met een afbeelding van doodshoofden in een halfrond fronton. Tussen beide poorten ligt een hoog pothuis (pothuis 3 > nr.64).

Westermarkt 64 - Pothuis 3

∆ We vervolgen de Westermarkt. Op de hoek (rechts) Westermarkt-Prinsengracht passeren we ■ een bronzen beeldje (M.S. Andriessen/1977) van Anne Frank. Het beeldje herinnert aan het Joodse meisje Anne Frank, die met haar familie tussen 1942-1944 in het Achterhuis aan de Prinsengracht 263 ondergedoken zat.∆ We lopen verder en passeren de brug van de Prinsengracht. De Westermarkt gaat nu over in de Rozengracht. Dit was de belangrijkste gracht in de Jordaan.

► D e J o r d a a n

Naast arbeiders uit Amsterdam vestigden ook veel protestantse vluchtelingen uit Frankrijk (hugenoten) zich in de volkswijk.

Volgens overleveringen is de naam Jordaan afkomstig van het Franse jardin (=tuin). Zeker is dit niet. Zo zou de naam ook afgeleid kunnen zijn van de Bijbelse rivier de Jordaan of van de rivier de Jordanne in de Auvergne. Uit ditgebied kwamen veel Franse vluchtelingen. In de 18de en 19de

eeuw verslechterde de levens-standaard in de wijk. Door het hoge inwonertal en de slechte sociale voorzieningen ontwikkeldede Jordaan zich tot een armoedewijk. Door het stilstaande water in de grachten en het ontbreken van een riolering ►

138 ● Wandelgids » Jordaan

We gaan de derde zijstraat, voor de brug, naar rechts de Laurier-gracht op. Bij de tweede zijstraat gaan we naar rechts de Tweede Laurierdwarsstraat in. ■ 64 « brede klokgevel (±1680) met kuif.■ 60, 58 « lage klokgevels (±1650).■ 37 »Café Rooie Nelis is een typische Jordanees café. ∆ We passeren de Laurierstraat en lopen verder.■ 8 « klokgevel (1720) met in de top een lam.∆ We lopen rechtdoor de Tweede Rozendwarsstraat in. ■ 14-18 « klokgevel tweeling (±1680).∆ We lopen door tot aan de Rozengracht.Rechts aan de overzijde staat de ■ voormalige RK kerk De Zaaier (1927). De kerk is gebouwd in Romaanse stijl, maar heeft een sobere uitstraling. De gevel is symmetrisch en heeft rechthoekige zware torens.

De voorgevel is volledig opge-nomen in de straatwand. Het gebouw heeft tot 1971 dienst gedaan als RK kerk. Tegenwoordig is het in gebruik als moskee. Links, aan de Rozengracht nr. 160, staat een lage klokgevel (1680) met kuif en een stoep aan de Akoleinen-straat. Dit huis dateert uit de tijd dat de Rozengracht nog niet gedempt was.∆ We steken de Rozengracht over en lopen rechtdoor de Akoleien-straat in. Aan het eind gaan we naar links de Bloemstraat in. Tijdens de periode van stadsherstel in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zijn veel historische huizen gesloopt en vervangen door nieuwbouw. ■ 188 »pakhuis met klokgevel (±1775).■ 187 « klokgevel (1765) met gevelsteen boven de ingang.■ 191 « School voor Haveloozen (1854). ∆ We gaan naar rechts de Lijnbaansgracht op. Hier werd in de 17de en 18de eeuw het touw voor de schepen gemaakt in de touwslagerijen. Het touw werd gespannen op de lijnbanen. Dit waren lang gestrekte stukken grond welke meestal aan de (voormalige) rand van de stad lagen. ∆ We lopen door en passeren (rechts) de Bloemgracht.Op de brug kijken we links op het gebouw met een toren. Dit is ■ Politiebureau Marnixtraat (B. de Greef en W. Springer/1888).Het pand is gebouwd in een eclectische stijl en staat op de plaats van het in 1844 afgebroken Raampoortje. ∆ We vervolgen de Lijnbaans-gracht, passeren de Nieuwe Leliestraat en komen aan bij de Egalantiersgracht. We lopen verder en passeren de Egelantierstraat.

kregen ziekten vrij spel. Het gemeentebestuur besloot om een aantal grachten (o.a. Lindegracht, Westerstraat) te dempen en over te gaan tot de bouw van nieuwe woningen. Tijdens deze wandeling is dat goed te zien: aan de gedempte grachten staan moderne huizenblokken tussen de 17de eeuwse huizen. Tot in de 20ste

eeuw bleef de Jordaan een arbeiderswijk, waar zich een typische 'Jordanese' cultuur ontwikkelde. De cafe’s en de Jordanese muziek zijn beroemd. Vanaf 1975 heeft de Jordaan een enorme verandering door-gemaakt. Van een verpauperde arbeiderswijk ontwikkelde de Jordaan zich tot een gewilde woonwijk.

Jordaan « Wandelgids ● 139

Ter hoogte van de Tuinstraat ligt links een voetbrug (1921) met een getordeerde balustrade en het geasfalteerde houten wegdek. Links, aan de Westerkade, kijken we op de achterzijde van een woonblok arbeiderswoningen (B. de Greef/1878). De negen trappen-huizen hebben een dakkapel en een tuitgevel. ∆ We lopen rechtdoor passeren de Anjeliersstraat en gaan naar rechts de Westerstraat in. De straat is ontstaan door de demping van de Anjeliersgracht in 1861. Na de demping zijn veel historische woonhuizen vervangen door nieuwbouw. In de jaren tachtig van de vorige eeuw is er wederom veel nieuwbouw geplaatst. ■ 266 « halsklokgevel (±1750) met versierde klauwstukken.∆ We gaan naar rechts de Tweede Anjeliersdwarsstraat in. ■ 1 « lage klokgevel (±1650). ∆ We lopen rechtdoor de Tweede Tuindwarsstraat in. ■ 12 »halsgevel (±1680) met twee gebeeldhouwde ovale vensters.Voor ons kijken we wederom op de Westerkerk.∆ We zijn in de Tweede Egelantiersdwarsstraat aangekomen. In deze smalle straat vinden we een aantal kleine winkeltjes, restaurants en café´s. ■ 6 »halsgevel (±1680) met in het halfronde fronton een galopperende eenhoorn.■ 22 »klokgevel (1727) ‘D. Bykurf’.∆ We lopen door tot op de Hilletjesbrug (plaatbrug/ 1921). Vanaf hier hebben we een mooi zicht op de Egelantiersgracht.∆ We lopen verder en gaan de Eerste Leliedwarsstraat in. ■ 15 « trapgevel (1644) met zandstenen blokjes en een gevelsteen ‘De Moerjan’ (De Moriaan = inboorling).

■ 16 »Theo Thyssen Museum.∆ We gaan naar links de Bloemgracht op. Aan de overzijde staat op Prinsengracht 263 het museum Anne Frankhuis. Rechts hebben we een mooi zicht op de Westerkerk. ∆ We gaan naar links de Prinsengracht op en lopen door tot op de Pansemertbrug.► Egelantiersgracht nr. 12 ^ cafe ’t Smalle.

Pieter Hoppe begon hier in 1780 zijn jenever distilleerderij. Bij goed weer is er een terras aan de gracht.∆ We vervolgen de Prinsengracht. Ter hoogte van nr. 48 gaan we naar rechts de brug (Prinsensluis) over. We lopen rechtdoor en gaan de Prinsenstraat in. ■ 12 « halsgevel (1775). Bijzonder is dat dit de enige nog bestaande halsgevel in Lodewijk XVI-stijl in Amsterdam is. In de top staat een driehoekig fronton, waarop een bijenkorf met festoenen geplaatst is. De klauwstukken zijn versierd met rozetten. ∆ We zijn bij de Keizersgracht aangekomen. We steken de plaatbrug (1891) over en lopen rechtdoor de Herenstraat in. Ook in deze straat staan hals en klokgevels. Bijzonder zijn:■ 40/hoek Keizersgracht 95 « klokgevel (1686) bekroond met een halfrond fronton. De klauwstukken en de ovale vensters zijn versierd met fruit- en bloemmotieven.

140 ● Wandelgids » Jordaan

■ 36 « eclectische gevel (±1850).■ 13 »brede klokgevel (±1680) met gevelsteen met tabaksrollen.∆ We steken de Herengracht over en gaan rechtdoor de Blauwburgwal op. ► 22 « klokgevel (1669)Dit is de enige overgebleven verhoogde klokgevel in Amsterdam.De gevel heeft een extra trap met een klauwstuk. Op de klauwstukken staan siervazen. Ovale vensters en een pothuis aan de zijde van de Herengracht.

■ 3 »hoge halsgevel (1648) bekroond met een driehoekig fronton.■ 5 »tuitgevel (1648) met gevelsteen ‘D’vliegende vo.∆ We steken het Singel (Lijnbaansbrug) over. Op de brug kijken we « op de koepel van de Ronde Lutherse Kerk. ∆ We lopen rechtdoor de Lijnbaanssteeg in.■ 10 « lijstgevel (±1650) met in de Oude Nieuwstraat een stoep en lang pothuis.∆ We lopen de Lijnbaansteeg uit en komen aan bij de Spuistraat. ■ 53 »trapgevel (1633) in de stijl van de sobere Amsterdamse renaissance. Met gevelsteen ‘in ’t vlygende kalf’.∆ We steken de Spuistraat over

en gaan rechtdoor de Korte Lijnbaanssteeg in. Op het einde steken we de Nieuwezijds Voorburgwal over en gaan naar rechts.■ 65 ^ verhoogde halsgevel (±1700) met versierde klauwstukken en halfrond fronton met schelpmotief. Rondom de hijsbalk een festoen. Dwarsgeplaatste stoep. ■ 69 « drukkerij/kantoren 't Kasteel van Aemstel (A.J. Joling/1905). Combinatie van sobere neorenaissance en de stijl van H.P. Berlage. De gevel is asymmetrisch en heeft een overdekt balkon boven de erker. ► 75 « trapgevel (1633) 't Makelaers Comptoir' in de stijl van de Hollandse renaissance. In dit gebouw was het makerlaars-gilde gevestigd. De beëdigde makelaars waren tussenpersonen in roerende- en onroerende goederen.

Het asymmetrische gebouw is opgetrokken uit rode baksteen en is versierd met witte banden en decoraties.

Jordaan « Wandelgids ● 141

De rijk versierde trapgevel, met klauwstukken, rolwerk en siervazen, is bekroondmet een driehoekig fronton. De toegang tot het gebouw wordt verkregen via de stoep en de Ionische poort, welke is bekroond met een halfrond fronton. Boven het fronton is een sierschild aangebracht met het jaarcijfer 1633.■ 97/99 « lijstgevel (1675) De twee stoepen worden onderbroken door een pothuis.∆ We gaan naar links de Sint Nicolaasstraat in. ■ 51 (t/m 75) »klokgevel (1626) met originele gebeeldhouwde gevelsteen ´De Barck´.■ 49 »klokgevel (± 1630).

■ 88-90 « halsgevel (±1700) met gevelsteen ´´t Sernaemse koffievat´.■ 22 « smalle halsgevel (±1650)bekroond met een driehoekig fronton.■ 16 « trapgevel (± 1630) in Hollandse renaissance met twee hijsbalken en brede houten onderpui.■ 14/12 « tuitgevel (1932) in de stijl van de Amsterdamse School. ∆ We lopen door tot de Nieuwendijk. We gaan naar rechts, lopen de Nieuwendijk uit en zijn we weer bij de Dam aangekomen.

142 ● Wandelgids » Haarlemmerbuurt

H a a r l e m m e r b u u r tNieuwendijk, Haarlemmerstraat, Westelijke Eilanden, Brouwersgracht.

Deze wandeling begint in de Nieuwendijk, een van de oudste en drukste winkelstraten van Amsterdam. Via de Nieuwendijk lopen we naar de Haarlemmerstraat en Haarlemmerdijk; een drukke en levendige buurt met veel kleine winkels. Na de Haarlemmerdijk bezoeken we de Westelijke Eilanden, een drietal in de 17e eeuw kunstmatig aangelegde eilanden, die een wereld op zichzelf vormen. Via de fraaie Brouwersgracht en het Katttengat lopen we terug naar de Dam.∆ Op de Dam kijken we naar het Koninklijk Paleis, draaien ons naar rechts, steken de Mozes en Aaronstraat over en lopen de Nieuwendijk in.

■ 183 »banketbakkerij Van der Linde (sinds 1937).

Hier is het gehele jaar ambachtelijk gemaakt (slag)roomijs verkrijgbaar.

■ 113 »verhoogde trapgevel (1635) in sobere Amsterdamse renaissance. Boven de hijsbalk is een pilaster naar de top aange-bracht. Onder de hijsbalk bevinden zich twee hijsluiken.Bij het onderste luik zijn twee vensters te zien. Boven het middelste venster, op de eerste verdieping, is een gevelsteen aangebracht met een galopperend zwart paard en een ruiter. ■ 93-91 »woon/winkelpand (1886) in eclectische stijl.■ 89 »woon/winkelpand (G.A. van Arkel/1887) gebouwd in een combinatie van neogotiek en Italiaanse neorenaissance. De klassieke lijstgevel werd gebouwd in opdracht van fotografisch atelier

► D e N i e u w e n d i j k

De Nieuwendijk behoort tot het oudste deel van Amsterdam en is in 1170 aangelegd als dijk langs de westelijke oever van de rivier de Amstel. Recente opgravingen tonen aan dat er rond 1250 vissers, agrariërs en ambacht-lieden gevestigd waren.De Nieuwendijk is de oudste winkelstraat van Amsterdam, met een gevarieerd aanbod aan winkels. Naast de vele winkels zijn ook de 16de en 17e eeuwse gevels de moeite van het bekijken waard.

Tegenover de Nieuwe Nieuw-straat ■ 161 »een verhoogde halsgevel (1649) met pilasters en versierde klauw-stukken. De top is bekroond met een driehoekig fronton. Het huis heeft een ver-sierde hijsbalk, een hijsluik en naast het zolder-luik twee ver-sierde ovale ramen.

Haarlemmerbuurt « Wandelgids ● 143

Greiner. De versieringen hebben betrekking op het fotografisch ambacht. Boven het venster van de eerste etage is het stadswapen van Amsterdam aangebracht. Boven het venster van de tweede etage zijn driehoekige frontons met schelpmotieven geplaatst. ■ 74 « klokgevel (±1730) met naar binnen lopende versierde klauwstukken en in de top een kuif. ■ 65 »halsgevel (± 1775) met versierde klauwstukken en op de ronde top een kuif.■ 63 »klokgevel (± 1775) met trosversieringen en in de top een halfrond fronton.■ 61 »halsgevel (± 1725) met versierde klauwstukken. Boven de hijsbalk een afbeelding van een zwart paard.■ 68 « klokgevel (±1740) met versierde klauwstukken. In het halfronde fronton staat een roofvogel op een burcht.■ 53 »klokgevel (±1625) met versierde klauwstukken en een kuif. ∆ We steken de Nieuwezijdsvoorburgwal /Marte-laarsgracht over. Op deze plaats stond van 1350 tot 1506 een stadspoort. De Marte-laarsgracht dateert uit 1350 en was oorspronkelijk een kolk, waardoor het water van de Nieuwezijds Voorburgwal in het IJ stroomde. Deze kolk werd in de 19de eeuw gedempt. De naam Martelaarsgracht is afkomstig van het huis 'de Martelaar' dat hier in de 16de eeuw gestaan heeft. ■ hoek »26 halsgevel 'D'Stamjesse' (± 1750), met een halfronde kroonlijst en versierde klauwstukken.■ 50 « (hoek Martelaarsgracht) Het 'Huis met de negen gouden ruiten' (1723), met in de top drie vazen en het familiewapen 'negen ruiten'.∆ We vervolgen de Nieuwendijk.

■ 30/hoek Engelsesteeg « trapgevel 'Het Duyffgen' (1630) in sobere Amsterdamse renaissance. Opvallend zijn de zandstenen sierblokjes en de gebeeldhouwde duif boven het middelste venster van de eerste verdieping. De stoep bevindt zich aan de Engelsesteeg.■ 24 « een trapgevel in Hollandse renaissance (1611) met leeuwenmaskers en een gebeeldhouwde stierenkop in de lijst boven de onderpui.■ 18 « hoge klokgevel (±1650).■ 8 « halsgevel (±1700) met versierde hijsbalk en klauwstukken, twee hoekvazen en twee gevelstenen.■ 5 »eenvoudige tuitgevel (1656).∆ We zijn nu aan het einde van de Nieuwendijk aangekomen en steken de Prins Hendrikkade over en lopen rechtdoor naar de Haarlemmersluis. De sluis regelt het waterpeil tussen het binnenwater van de stad en het IJ. De eerste sluis werd aangelegd in 1601 en in 1681 vervangen door de huidige. Op de plaats van de sluis stond tussen 1400-1600 een stadspoort (ook wel de eerste Haarlemmerpoort genoemd). Achter de Haarlemmersluis staat (links) de Ronde Lutherse Kerk. Wanneer we ons naar rechts omdraaien zien we achter ons het Centraal Station. ∆ We lopen verder en passeren het Singel en wandelen vervolgens de Haarlemmerstraat (Scheepvaartbuurt) in. De Haarlemmerstraat is de vroegere verbindingsweg tussen Amsterdam en Haarlem. De straat loopt vanaf het Singel en gaat halverwege over in de Haarlemmer-dijk welke doorloopt tot het Haarlemmerplein/Brouwersgracht. In de vorige eeuwen was de Haarlemmerbuurt een westelijke buitenwijk van Amsterdam.

144 ● Wandelgids » Haarlemmerbuurt

Aan de straat waren veel veel ambachtelijke bedrijven gevestigd. Nog steeds komen we er veel kleine (ambachtelijke) bedrijven en winkels tegen.■ 1 « woon/winkelpand (1630). De klokgevel is in 1685 aangebracht en heeft aan weerszijden siervazen en is bekroond met een halfrond fronton. Het pand heeft aan de zijde van het Singel een stoep en een fraai pothuis. Het huis is gebouwd op drie kelderlagen, waarvan er één via een tunnel onder de weg door met het Singel is verbonden.■ 59 « halsgevel (±1740) met in de gevelsteen een ooievaar.Ter hoogte van Haarlemmerstraat nr. 65 (Wieringenstraat) kijken we (links) op de Herengracht. ► 75 « West-Indisch HuisHet West Indisch Huis staat op de plaats van de in 1617 gesloopte Haarlemmerpoort. Tot 1623 werd het gebruikt als vleeshal en kazerne van de Amsterdamse schutterij en vanaf 1623 als zetel van de Heren van Negen van de West Indische Compagnie (WIC).

In de compagniezaal besloten de Heren op het eiland Manhattan (thans New York) het ford Nieuw Amsterdam te bouwen. Ook de veroverde schatten van Piet Heijn (de zilvervloot) werden in het huis opgeslagen. Na het vertrek van de WIC heeft het gebouw dienst ge-daan als hotel, weeshuis en be-drijfsruimte. In 1825 wordt het eigendom van de Hersteld Evangelische-Lutherse Gemeente. Het huis is gebouwd in de stijl van het Hollands classicisme De voor-gevel aan de zijde van de Haar-lemmerstraat dateert uit 1825 en bestaat uit een gepleisterde gevel met zeven vensters. In het midden staat een Ionische poort. De gevel is bekroond met een driehoekig fronton, waarin het symbool van de Lutherse kerk, een zwaan met uitslaande vleugels, afgebeeld is. ■ 79 « voormalige trapgevel (±1615), thans klokgevel, in de stijl van de sobere Amsterdamse renaissance. Opvallend zijn de leeuwenmaskers. ■ 83 « een fraai 'Art Nouveau' woonwinkelhuis (1906) met Jugendstill-gevel opgetrokken uit gele bak- en natuursteen. Op de tweede verdieping wordt de erker ondersteund door de een boog die de vorm heeft van een hoefijzer. De boog rijkt tot de bovenzijde van de winkelpui. De erker is uitgebouwd en heeft natuurstenen gebogen vormen.■ 105 « halsgevel (±1770), met een schubmotief op het middenvenster. Rondom de hijsbalk zijn versieringen aangebracht die doorlopen tot in het halfronde fronton. In de top staat een vaas. Aan weerzijden versierde klauwstukken.■ 110 »halsgevel (1675) met afbeeldingen van paarden in de klauwstukken en versierde ovale vensters en hijsbalk.

Haarlemmerbuurt « Wandelgids ● 145

►124-126 »RK Posthoornkerk (P.H.J. Cuypers/1860)Deze neogotische kerk heeft twee hoge torenspitsen die vanaf andere plaatsen in de stad goed te zien zijn. Fraai zijn de luchtbogen, de spitsboogvensters en de indrukwekkende neogotische ingangspartij . De kerk wordt tegenwoordig gebruikt voor o.a. tentoonstellingen.∆ We passeren de brug (eenhoornsluis) van de Korte Prinsengracht. De sluis dateert uit de 17de eeuw en diende als doorgangsvaarweg voor de dekschuiten die ladingen van het IJ naar de stad brachten. Op de brug hebben we (links) een mooi uitzicht over de Prinsengracht, met op de achtergrond de Westertoren. ∆ De Haarlemmerstraat gaat nu over in de Haarlemmerdijk. ■ 2 »halsgevel (1729) met in de top een voorstelling van de wijngaard ‘De Wynberg’.■ 20 »halsgevel (±1750) met in de top een afbeelding van 'In de swarte koe'.► 39 Huis in Jugendstil (F.M.J. Caron/1896) Dit is een van de weinige echte Jugendstil huizen in Amsterdam. De opdrachtgever, firma Roeraarde, vestigde hier in 1896 een fruit- en viswinkel. De vishandel is tot uiting gebracht in de muurankers, die zijn uitgevoerd als kronkelende palingen. De afbeelding van de visser aan de rechterkant van de gevel is later aangebracht. De tegeltableaus boven de winkelgevel laten afbeeldingen zien van een octopus met twee vissen en een zeehond met verschillende vissen. In de hardstenen onderpui ziin twee booglijnen aangebracht, met tussen twee draken, de naam van de firma. Boven de eerste verdieping, die gepleisterd is en versierd met bloemen en lijnen, is een rood

uiterst links aan de gevel. Het gebouw is asymmetrisch, heeft een torenopbouw en wordt afgesloten met een tentdak.■ 43 « Woon/winkelpand (F.M.J. Caron/1900) eveneens in Jugend-stilstijl.■ 45 « halsgevel (±1720) met gebeeldhouwde klauwstukken, siervazen en in het fronton een driemaster.■ 49 « trapgevel (±1650).■ 119-121 « lage klokgevels (±1775) met kuif en versierde klauwstukken.■ 124 »trapgevel (±1630) met op de bovenste trap een bal.■ 147 « halsgevel (1729) met versierde klauwstukken en in het halfrond fronton een zon en jaarcijfer.■ 161 « bioscoop The Movies. Het is de oudste nog in gebruik zijnde buurtbioscoop. The Movies heeft een prachtig Art Deco interieur en vertoond vooral kwaliteitsfilms.

beschilderd horizontale band aangebracht met daarop ‘visch & fruithandel’ en vismotieven. De tweede verdiep-ing is versierd met bloemen en lijnen. De bovenste verdieping heeft een pakluik. Links hiervan staat een stenen windkast. De dakbalustrade heeft twee smalle bogen. De vlaggenmast is speciaal voor dit pand ont-worpen en zit

146 ● Wandelgids » Haarlemmerbuurt

∆ We lopen de Haarlemmerdijk uit en komen aan op het Haarlemmerplein. Het plein ontstond bij de stadsuitbreiding van 1610. Goederen van buiten Amsterdam werden hier over geladen in kleine karren om te worden vervoert naar andere delen van de stad. Op het plein stond van 1615 tot 1837 de vierde Haarlemmerpoort, naar een ontwerp van Hendrick de Keyser. De poort werd in 1840 vervangen door de huidige. ► Willems- of Haarlemmerpoort (B. de Greef/1840).De poort ligt in het verlengde van de Haarlemmerdijk en heet in de volksmond 'de Haarlemmerpoort' .

Het gebouw is een architectonische mengeling van Griekse en Romeinse (tempel) bouwstijlen en rust op acht zandstenen Corintische zuilen. Aan weerszijden staan poortgebouwen met een halfronde uitbouw. In de poort is een inscriptie aangebracht welke verwijst naar de officiële naam: Willemspoort. De poort is namelijk één dag voor de inhuldiging van koning Willem II geopend. De poort is oorspronkelijk gebouwd voor de stedelijke accijns-heffing en heeft daarna dienst ge-daan als politiepost en brandwacht. Vanaf 1866 is de poort regelmatig met sloop bedreigd. Sinds 1984 heeft het een woonfunctie.Δ Bij de Haarlemmerpoort gaan we naar rechts. We lopen onder de spoorbrug door. Bij de eerste straat gaan we naar rechts de

Sloterdijkstraat in. We gaan de Sloterdijkbrug over en zijn nu op het Prinseneiland.Het is de kleinste van de drie eilanden. In de 18e eeuw stonden hier vooral pakhuizen.

► W e s t e l i j k e E i l a n d e n

Tussen 1614 en 1615 zijn de drie westelijke eilanden ‘Prinseneiland’, ‘’Bickerseiland’, en ‘Realeneiland’ aangelegd op een dichtgeslibt deel van het IJ. Op de eilanden vestigt zich de zware en vervuilende industrie van de 17de eeuw: teerkokerijen, scheepswerven, visrokerijen en pekelarijen. Rond 1800 staan er op de eilanden 125 pakhuizen. Naast industrie worden er ook huizen gebouwd voor de vele werklieden. De Westelijke Eilanden ontwikkelen zich tot een belangrijk woon-en werkgebied. Tot ver na de Tweede Wereldoorlog is dit een industrieel gebied geweest. Na de crisis in de scheepsbouw in de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn veel pakhuizen en fabrieksgebouwen gesloopt. Door de inzet van buurtbewoners is echter een deel van de oorspronkelijke uitstraling bewaard gebleven. Van stank en vervuiling is geen sprake meer; De Westelijke Eilanden zijn tegenwoordig een oase van rust.

Haarlemmerbuurt « Wandelgids ● 147

■ 79-85 « vierling pakhuis ‘Vrede’ (1720).■ 77 « ‘Roode Pakhuis’ (1680).Δ We lopen rechtdoor de Galgenstraat in. Vanaf hier had men tot 1795 uitzicht op de Volewijk (aan de overzijde van het IJ) waar de lichamen van de veroordeelden werden tentoongesteld aan de galgen.■ 8 « lage klokgevel (1680).Δ We passeren de Galgenbrug en lopen het Bickerseiland op.

Δ We gaan de tweede zijstraat naar links de Grote Bickersstraat

in. We steken de Drieharingenbrug over en lopen het Realeneiland op.De smalle brug verbindt het Prinseneiland met het Realeneiland en was vroeger een houten brugschuit. De naam van de brug is afkomstig van de gevelsteen van het huis met de drie schoorstenen dat in de Vierwindenstraat staat. De naam Realeneiland is afkomstig van Reynier Reael (1588-1648) een invloedrijke oudschepen en koopman, eigenaar van veel grond en huizen op het eiland. Δ We lopen rechtdoor de Zandhoek in.Hier werd in de 17de eeuw langs de kade een zandmarkt gehouden. Het zand werd gebruikt als ballast voor de zeilschepen. De fraaie koop-manshuizen en de (zeil)boten in de jachthaven geven een goed beeld van Amsterdam in de 17de eeuw.■ 3 « klokgevel (±1680) met gevelsteen van de Nederlandse leeuw en tekst 'De Eendragt'.■ 4 « klokgevel (±1775) met drie gevelstenen van St. Petrus, Noachs Ark en Sint Jan.■ 6 « trapgevel (1657) H’Wapen van Essendelft in sobere Amsterdamse renaissance met een afbeelding van het hinkende paard uit het wapen van het dorp Assendelft.■ 7 « klokgevel ´De hooge boom´ (1657) met afbeelding van een ‘hooge boom’ vernoemd naar de eerste eigenaar, schipper Cornelis Hoogeboom.■ 10 « tuitgevel (1650) hier is de beroemde Amsterdamse fotograaf Jacob Olie (1834-1905) geboren. Olie fotografeerde als een van de eerste de Amsterdamse samenleving aan het einde van de 19de eeuw. De 19de eeuwse tuitgevel is in 17de eeuwse vorm terug-gebracht.

► B i c k e r s e i l a n d

De rijke koopman en regent Jan Bicker (1591-1653) koopt het gehele eiland in 1631 en bouwt er een groot aantal scheepswerven en pakhuizen. Bicker verhuisd van de Keizersgracht naar een huis op de hoek van de Grote Bickers-straat en de Minnemoersstraat. Het huis heeft een toren, waar vanaf Bicker zicht heeft over het eiland en een deel van het IJ. Het huis is in 1700 gesloopt. Tussen 1640 en 1890 is het Bickerseiland een van de grote centra voor de scheepsbouw in Amsterdam. In de jaren zestig van de vorige eeuw zijn er een aantal grote kantoor-complexen gebouwd. Daarvoor zijn er een aantal historische panden gesloopt. Om de sloop van de historische pakhuizen tegen te gaan richten de bewoners actiegroepen op die er uiteindelijk voor zorgen dat de sloop niet doorgaat. De buurt wordt vervolgens ingericht tot voornamelijk woongebied. Tegenwoordig is het Bickerseiland een geliefde woon- en werk-locatie.

148 ● Wandelgids » Haarlemmerbuurt

■ 11 « tuitgevel (±1650) met gevel-steen 'Int Anker'.■ 12 « trapgevel (±1650) met gevelsteen van een trekschuit met onderschrift 'Noyt gedogt'.■ 14 « trapgevel (1680); is gedurende enkele eeuwen een tuitgevel geweest en is in 1990 in de 17de eeuwse trapgevelvorm teruggebracht. In de gevel staat een gevelsteen met de afbeelding van een munt en het onderschrift 'In den Gouden Reael'. Δ We keren om en lopen terug naar het begin van de Zandhoek. Voor de brug gaan we naar rechts de Realengracht op. ■ 22-36 » dubbele pakhuis ‘De Lepelaar’ (1650). ■ 104 » dubbel pakhuis (1670) met trapeziumgevel.■ 108-178 » pakhuisvierling ‘De Real’ (1660). Op het einde staat in de Vierwindendwarsstraat 1-3 een woonhuis (1781) van vijf ramen breed. In het fronton boven de deur een afbeelding van drie haringen, welke verwijst naar het vorige huis ‘De dry gekroonde haringen’ dat hier tot 1779 gestaan heeft.Δ We gaan naar links en steken De Drieharingenbrug over en gaan wederom naar links het Prinseneiland op. ■ 49-51 » pakhuis‘Insulinde’ (1629). ■ 39 » pakhuis (1725).We steken de brug over en gaan naar links de Nieuwe Teertuinen in. We gaan onder de spoorbrug (Tussen de Bogen) door en steken de Haarlemmer Houttuinen over. We lopen rechtdoor de Kleine Houtstraat in, steken de Haarlemmerdijk over en lopen rechtdoor de Nieuwe Wagenstraat in. We lopen rechtdoor en komen nu op de Brouwersgracht. Aan deze gracht, aangelegd tussen 1614-1620, waren voornamelijk bierbrouwerijen, leerlooierijen,

teerkokerijen en walvistraan verwerkende bedrijven gevestigd. De gracht ligt noord-westelijk van het stadscentrum en was daarmee de verbindingsgracht tussen het IJ, de rivier de Spaarne en de centrale haven. Aan de gracht staan veel pakhuizen, waaraan goed te zien is dat Amsterdam in de 17de eeuw een stapelmarkt was.De naar Amsterdam vervoerde goederen werden in de pakhuizen opgeslagen en vervolgens naar andere delen van de stad vervoerd.∆ We gaan naar links de Brouwersgracht op. Aan weerszijden staan pakhuizen met tuitgevel. ■ 288 « pakhuis (±1670) met trapeziumgevel.■ 286 « pakhuis (± 1670) met tuitgevel.■ 274-270 « drie pakhuizen (±1725) met tuitgevel en in de top twee beelden.■ 268 « pakhuis (±1680) ‘Grote Swaen’ met trapgevel.■ 266 « pakhuis (±1680) ‘Kleine Swaen’ met tuitgevel .■ 256-252 « pakhuis en tweelingpakhuis met tuitgevels (1684).■ 250-248 « tweelingpakhuis (±1685) met tuitgevels.■ 244 « pakhuis (±1685) met tuitgevel.■ 240-236 « pakhuizen (±1685) met tuitgevel.

► 218 Vingboons halsgevel ´Het Geloof´ (1650)

Haarlemmerbuurt « Wandelgids ● 149

Miniatuur Vingboons halsgevel in de stijl van het Hollands classicisme. Het pand vormde oorspronkelijk met nr. 220 (links, in de 18de eeuw verbouwd tot klokgevel ) en nr. 222 (gesloopt) de halsgevel drieling 'Het Geloof, De Hoop en De Liefde'. De Dorische pilasters lopen door tot in de hals. Aan weerszijden zijn versierde klauwstukken aangebracht. De top is bekroond met een driehoekig fronton. Opvallend zijn de drie versierde ovale vensterramen in de voorgevel en een ovaal venster-raam in de zijgevel. Zowel aan de voor- als zijgevel bevindt zich een stoep. Aan de zijgevel is ook een pothuis gebouwd.Δ We gaan naar rechts de ‘Oranjebrug’ (1899) over en vervolgens naar links wederom de Brouwersgracht op. Ter hoogte van Brouwersgracht 131 kijken we aan de overzijde op: ►204-212 « pakhuizen (1640)Aan weerszijden van een smal pakhuis met tuitgevel, staan twee brede pakhuizen met een trapeziumvormige gevel. Ze hebben de inschriften ‘Het Grote Hert’ , ‘Het Goede Hert’ , ‘Het Kleine Hert’ en het ‘Grote Groene Hert’. Op het dak ligt een groen hert. Op het smalle pakhuis ligt op de tuitgevel eveneens een groen hert met de inscriptie ‘Het vijfde groene hert’.In dit pakhuis was vroeger een bierbrouwerij gevestigd. ∆ We lopen verder. Ter hoogte van de Goudsbloem-straat staan aan de overzijde van de Brouwersgracht wederom een aantal fraaie pakhuizen. ► 184-194 « pakhuizen (±1700) met tuitgevelDeze pakhuizengroep is een voorbeeld van de Amsterdamse pakhuizenarchitectuur, die we aan deze gracht, maar ook elders in de stad, regelmatig tegenkomen.

Op de luiken staat 'Grauwe Valk', 'Groene Valk', 'De David' en 'Koning David'. ∆ We lopen verder tot aan de Lindengracht. Deze gracht is aan het einde van de 19de eeuw gedempt. Op zaterdag wordt er een warenmarkt gehouden. ■ 174-178 « dubbele pakhuis 't Slaghuis' (±1625) met een trapeziumgevel. In de top staat het stadswapen van Amsterdam en de keizerskroon.∆ We lopen door tot aan de Prinsengracht. ►LekkeresluisOp deze boogbrug (1754) kijken we uit op een van de mooiste delen van Amsterdam.∆ We lopen verder en vervolgen de Brouwersgracht.■ 101 » klokgevel (±1630) met houten onderpui en gevelsteen.■ 99 » halsgevel (1711) met in het halfronde fronton een afbeelding van een wolf.■ 79-83 » dubbele klokgevel (±1700) met kuif.■ 75-77 » pakhuis (1631) met trapeziumgevel en gevelsteen met kroon.■ 118 « pakhuis (1653) met trapeziumgevel en gevelsteen met keizerskroon.∆ We steken op de Keizersgracht de Pastoorsbrug over en lopen rechtdoor. ■ 86 « halsgevel (±1680) met rijk versierde klauwstukken en hoekvazen. ■ 45 »klokgevel (1616) met twee voormalige rondboogvensters en hoge houten onderpui en hoog raam.■ hoek Herenmark « trapgevel (1620) met in de top en hals smalle versierde klauwstukken.■ 39 » klokgevel (1630) met rondboogvensters.

150 ● Wandelgids » Haarlemmerbuurt

∆ Op de Herengracht gaan we naar links. We steken de brug over en gaan naar rechts wederom de Brouwersgracht op. ■ hoek Herenmarkt 27-25 « klokgevel (±1680) met houten onderpui en souterrain. Aan de Herenmarkt bevindt zich de stoep en de ingang.► 56 / hoek Binnen Wieringen-straat « winkel-hoekhuis (1744) met een klokgevel in Lodewijk XIV-stijl. Opvallend zijn de inspringende aanzetstukken, het halfronde fronton met daarin het jaarcijfer 1744 en de siervaas in de top. De bovenwoningen zijn te be-reiken via de zijgevel. Het trappen-huis heeft gebeeldhouwde ramen, die nog uit de bouwtijd dateren. Het pothuis loopt over de gehele zijgevel.

∆ We gaan naar rechts en steken de ‘Melkmeisjes-brug’ over en

gaan naar links wederom de Brouwersgracht op.We hebben nu een goed zicht op Brouwersgracht 56. Aan de overzijde:■ 54 « klokgevel (1750) met kuif en houten onderpui.■ 52 « klokgevel (1740) met een gevelsteen die in rococo omlijsting een oud Hollandse stoel en een Lodewijkstoel afbeeldt met het inschrift "Nooyt Volmaakt'. De gevelsteen met jaarcijfer (1759) is later bij een verbouwing aangebracht. ■ 50 « klokgevel (1775) met drie kuiven. ■ 48 « halsgevel (± 1675) met in de klauwstukken afbeeldingen van dolfijnen. Rondom de hijsbalk en het fronton zijn versieringen aangebracht. ■ 46 « versierde klokgevel (1720) met kuif. Aan de zijgevel staat een houten trap en daarachter een pothuis.■ 44 « klokgevel (1680) met halfrond fronton en twee gebeeldhouwde ovale vensters. Langs de klok lopen fruitmotieven.■ 40 « halsgevel (1700) met rijk versierde klauwstukken, een halfrond fronton en grote kuif.

Haarlemmerbuurt « Wandelgids ● 151

■ 20 « lage klokgevel (1620).■ 9-7 » twee pakhuizen (1650) met tuitgevels.∆ Aan het eind van de Brouwersgracht gaan we naar links het Singel op. We lopen door en gaan vervolgens naar rechts de Haarlemmersluis over. We gaan naar rechts de Stromarkt op. Tot ± 1630 werd in deze straat stro verhandeld en bewerkten de leerlooiers het leer in kuipen. ∆ We gaan naar links en vervolgen de Stromarkt. ■ 5 « halsgevel (1687) met kleine versierde klauwstukken, een halfrond fronton en festoen rondom de hijsbalk. Twee gebeeldhouwde ovale vensters, jaartallint en een houten onderpui. ► 9 « "t Wape Van Venetiën (1645)Dit huis is gerestaureerd, maar heeft nog kenmerken van de oorspronkelijke gevel. Opvallend is de houten puilijst en de versierde kuif. De gevel toont een aantal kenmerken die betrekking hebben op kruidenhandelaar Hendrick Beerenburg die in dit pand zijn beroemde kruidenbitter Beerenburg ontwikkelde en distilleerde. De leeuw in de top verwijst naar Sint Marcus, de beschermheilige van Venetie. Beerenburg kocht veel kruiden in Venetie. De letters HB verwijzen naar Hendrick Beerenburg. Bovenin de gevel is een beer in de burcht afgebeeld (Beerenburg). Nog steeds is ‘Beerenburg’ in Nederland een veel verkocht kruidenbitter. ■ 15 « klokgevel (±1670) met halfrond fronton, twee festoenen, jaartalstenen en een hoge onderpui.∆ We gaan naar links de Gouwenaarssteeg in.■ 23-25 » trapgevel (±1620) in sobere Amsterdamse renaissance met pilasters tussen het zolderluik

en de top. Verder een gevelsteen en een hoge houten onderpui.∆ We gaan terug en vervolgen de Stromarkt.■ 37 « halsgevel (1752) met versierde klauwstukken. In de versierde lijst rond de hals het jaarcijfer en drie kuiven. Boven de deur een afbeelding van een zalm. ■ 4d »trapgevel (±1620) in sobere Amsterdamse renaissance met in de top een bol.■ 6 »hoekhuis (±1620).∆ We lopen rechtdoor en zijn bij het Kattengat aangekomen.

► K a t t e n g a t

Tot 1850 liep hier een grachtje. In de volksmond zei men dat het grachtje zo smal was dat er geen kat (=kattengat) doorheen kon lopen. Op de plaats van het Renaissance Hotel (links) stonden in de vorige eeuw een aantal historische panden (trapgevels en pakhuizen). ►

152 ● Wandelgids » Haarlemmerbuurt

Rechts kijken we op de pastorie en de achterzijde van de Ronde Lutherse Kerk.∆ We steken het Kattengat over en gaan naar rechts de twee-sprong Teerketelsteeg/Kogge-straat in. We lopen de Koggestraat in. In deze straat lag tot 1873 een verbindingsgracht tussen het Kattengat en het Singel. De pakhuizen aan de rechterzijde stonden tot 1875 direct aan het water. De gracht is in 1875 gedempt. ■ 2 »dubbele pakhuis ‘Leeuw’ en ‘Leeuwin’ (±1725) met tuitgevel.■ 4-6 » dubbele pakhuizen ‘De Hinde’ en ‘Het Hert’ (±1750). ■ 7 « pakhuis (±1710) met rondboogvensters. In de schilden afbeeldingen van een klimmende leeuw en een beer.■ 1 « dubbel pakhuis (±1720) met tuitgevel.■ 3 « pakhuis (1718) met tuitgevel.■ 8-10 » pakhuizen (±1740) met rondboogvensters en tuitgevels.■ 12 » pakhuis (±1740) met tuitgevel.

■ 5 « dubbel pakhuis (±1630) met trapeziumvormige topgevel. In dit pakhuis was in de 17de eeuw de zeepziederij van Laurens Jansz. Spiegel gevestigd. (zie Kattengat 4-6). In de gevelsteen staat de afbeelding van een hand. Dit was in de 17de eeuw het symbool van zeepzieders. ∆ We lopen terug en gaan naar rechts de Teerketelsteeg in. In de tweede helft van de 16de eeuw was hier een teerkokerij gevestigd. De teer werd in ketels gekookt. Rechts kijken we op enkele pakhuizen die we hiervoor in de Koggestraat hebben gezien. Het dubbele pakhuis met in de tuitgevel een gekroonde hand is de voorzijde van het zeepziederspakhuis van Laurens Jansz. Spiegel. Links staat de zijgevel van de RK Dominicuskerk.∆ We lopen door en gaan naar links de Korte Korsjespoortsteeg in. Links staat tussen de dichte bebouwing de neogotische ►RK Dominicuskerk (P.J.H. Cuypers/1884)Architect Cuypers had de beschikking over een klein stuk bouwgrond. Vandaar dat de kerk een breed middenschip en smalle zijbeuken heeft. Bijzonder is dat de kerk geen toren heeft omdat het gemeentebestuur hiervoor geen toestemming gaf. In 1996 is de kerk volledig gerestaureerd.∆ We lopen verder en steken de Spuistraat over. We lopen rechtdoor de Korte Kolksteeg in en komen nu aan bij de Nieuwezijds Voorburgwal. We gaan naar rechts en steken bij (ter hoogte van Nieuwezijds Voorburgwal 50) het zebrapad over. We lopen rechtdoor de Nieuwezijds Kolk in. Tot aan het einde van de 15de eeuwvloeide het water van het Spui hier

Gelukkig zijn de twee trapgevels (de Gouden en Silveren Spiegel/1614) in Hollandse renaissance op nrs. 4-6 (rechts) bewaard gebleven. De huizen zijn gebouwd in opdracht van zeepzieder Laurens Jansz. Spiegel. De ziederij van Spiegel bevond zich in het pakhuis de Koggestraat 5 (zie later). De gevels zijn opgetrokken uit rode baksteen, terwijl de banden en bogen in gele baksteen zijn uitgevoerd. Op de top staan siervazen. De houten onderpui is niet origineel en is in 1931 tijdens een uitgebreide renovatie aan de huizen toegevoegd.

Haarlemmerbuurt « Wandelgids ● 153

de Amstel in. Na de demping werd op deze plaats een vee- en korenmarkt gehouden. De handel in koren beleefde hier in de 17de en 18de eeuw zijn hoogtepunt. ■ 11 » verhoogde halsgevel (±1675) met Corintische en Ionische pilasters en drie versierde ovale vensters. De festoenen zijn versierd met slakkenhuizen en schelpen. Onder de hoge stoep bevindt zich het souterrain. ► 28 « Korenmetershuis (1620)Op de plaats van het Korenmeter-huis was het graangilde gevestigd. Tussen 1558 en 1620 stond op deze plaats een groter gildenhuis. Het Korenmeterhuis is gebouwd in de stijl van de sobere Amsterdamse renaissance en is opgetrokken uit rode baksteen. De voorgevel ligt aan de Kolksteeg, omdat tijdens de bouw de Nieuwezijdskolk nog niet gedempt was. Het heeft een hoog dwarsdak met veel ramen en hoge schoorstenen. Bij de ingang is er

een dubbele stoep en een reliëf met korenmeters gereedschappen. Op de top van de ingang staat het stadswapen met de Amsterdamse Keizerskroon. De zijgevels hebben een tuitgevel.∆ We lopen rechtdoor de Kolksteeg in. ■ 12 « halsgevel (±1725) met versierde klauwstukken en vazen. In het pand is een van de oudste café’s van Amsterdam, Mooy (1726) gevestigd. De gevelsteen, ´t Heydel Berchsvadt (1726), is hier in 1940 geplaatst. ■ 3 » trapgevel (1690) met hoge onderpui. Dit is ook een van de oudste café’s van Amsterdam. De Wildeman opende zijn deuren in 1690. In het proeflokaal zijn verschillende soorten bier te krijgen. ∆ We lopen verder en gaan naar rechts de Nieuwendijk op. Deze lopen we uit en we zijn weer op de Dam aangekomen.

Brouwersgracht 86