3O * pannmARrBo Posr

#Éffi

.tekst & beetd .

Jannes MÍlder

.. ,.,u*g'

*"

-4

€''fit'..

^-*#a+È+'4.@ '

PARAMARIBO POST *.31

Van de Portugees-Braziliaanse joden die in 1664 uit Frans Guyanavluchtten, trokken de meeste naarJoden Savanne. AI spoedig kre-gen zij van de Engelsen het recht een eigen schutterij, synagoge en

school te hebben. Het Nederlands bestuur handhaafde dit recht.Wel verbood gouverneur Van Sommelsdijck dat hun slaven opzondag werkten. Tegen het einde van de zeventiende eeuw telcle

de Joodse gemeenschap ongeveer zeshonderd leden. Ze bezatentoen veertig plantages, waarop negenduizend slaven werkten.In de loop van de achttiende eeuw trol<ken bijna alle Joden wegnaar de Sociëteitsgrond aan de l(wattaweg, waar zij zich vestigdenals koopman of winkelier. Bronnen vermelden dat rond 1B3o van

de 2547 blanke inwoners van Suriname 1258 joods waren, waalvanrzoo in de hoofdstad. In Paramaribo stonden twee slmagogen. De

Portugees-Israëlitische van 1736 aan de Heerenstraat en deHoogduits-lsraëlitische van 1720 aan de I(eizerstraat. Pas in r8z5kregen zij dezelfde rechten als de overige blanke bewoners. Vanafdie tijd kwamen er ookJoden in openbare functies.De Portugees-Israëlitische synagoge is inmiddels met respect voorhet oude gebouw omgebouwd tot moderne internet walk-in. De

synagoge aan de I(eizerstraat, pal naast de moskee van de

Surinaams-IslamitischeVereniging uit 1932, is

sinds de fusie van de

Hoogduitse en de

Portugees JoodseGemeenten in r999 metongeveer 3oo leden hethuis van het

Israëlitische GemeenteSuriname.

Voor de oudeHoogduitse Joodsebegraafplaats van 1715

moet u in Bloemendaalzijn. Vanuit de stadgezien aan de linker-kant van de Kwattaweg,even voorbij het Esso

benzinestation op de

hoek van de VanIdsingastraat, directnaast loge Concordia.Oncler reusachtigebomen ligt daar ver-

scholen de begraafplaats van de vroegere NederlandscheIsraëlitische Gemeente. Verscholen en onopvallend omdat ingangen omrastering ontbreken, de grafstenen praktisch in het gras lig-gen en rnensen er rondhangen alsof het terrein hun achtertuin is.

De locatie staat te boek als N.W. ze B.W. no 53. De begraafplaats is

in r89z gesloten.

Zodra u ook maar enige belangstelling toont voor de in het gras

verscholen zerken, bieden gidsen zich aan. Voor een soft leiden ziju rond en brengen u naar unieke stenen. De meeste symbolen treftu aan tussen loge Concordia en wat over is van het centrale padonder de enorme kankantri. De omgehakte levensbomen, de han-den van de l<ohen [Joodse priester, red.] - plobeer het na te doenen let daarbij op de vingers - en de Joodse jaartelling. Laat vooralde bijbelse taferelen onder het wied vandaan komen. Vraag aan

uw gids goed op het funeraire erfgoed te passen.

In 1959 is de oude Portugees Joodse begraafplaats van 1715 ont-ruimd. Deze begraafplaats grensde direct aan de oude Hoogduitse

begraafplaats van 1715. Het geruimde stuk lag op de hoek van de

Van Idsingastraat waar nu Esso is gevestigd. De ruim 1oo kleinegrafstenen en circa 4oo grote loodzware grafstenen van twee bijanderhalve meter, verhuisden naar de ovelkant van de I(wattaweg.

Naar de nog steeds in gebruik zijnde 'nieuwe' Portugees

Israëlitische begraafplaats van 1868 op de hoek van Nieuwe

Charlesburgweg tegenover het Ministerie van Defensie. De stenen

hebben jaren hoog opgestapeld aan de achtergrens gelegen inafwachting van een historisch voor de hand liggende besterrmingde Portugees Israëlitische synagoge Sedek ve Shalom aan de

Heerenstraat.In r9B4 werd een smalle strook van de begraafplaats grenzend aan

een perceel in de nabijheid van de Henriëttestraat verkocht, en

bleken de stapels stenen in de weg te liggen. In zooz zijn de stenen

uiteindelijk verhuisd. Niet naar de Portugese, waar ze eigenlijkthuishoorden, maar naar de Hoogduitse synagoge aan de

I(eizerstraat. Dit besluit werd mede ingegeven door de fusie van

beide Gemeenten in 1ggg. De botten afl<omstig van de geruimdegraven zijn niet met de stenen meeverhuisd rnaar in rg59 op de

Portugees Israëlitische begraafplaats van 1B6B herbegraven.Via een lange weg zijnmede dankzij de inzet en

volharding van Adrianavan Alen-Koenraadt de

stenen uiteindelijk ophet terrein van de Ne ve

Shalom, Huis des Vredes

va[ 7720 één voor één

gelegd. Ze zlyt zorgr,ul-

dig in oost-west richtinggerangschikt. Het hoofdin westelijke richting,zodaï als de dodeopstaat het gezicht naar

Jeruzalem is gericht. De

meeste symbolen zijn tevinden in de eerste rij,het dichtst bij de straat.

Een medewerker van de

synagoge zal u graagrondleiden. Ik vraag uwaandacht voor de punt-

'Èt''

§-*.*;es#*§e gave taferelen vol sym-

Zeldzame steen met aren van rijst en koffietakken, dichtbij de rijweg op de begraafplaats van 1715 boliel< en voor de details,

zoals de dag- en nacht-

vleugel van de zandloper Izie foto].Naast de Lewenstein-straat tegenover de Van Idsingastraat en aan

de I(wattaweg ligt de begraafplaats van de Hoogduitsch-Israëlitische Gemeente van 1825. Het terrein staat geregistreerd als

erf N.W. ze B.W. no.53. Het gebouwtje bij de gesloten ingang is het

zogenoemde metahier of washuis. Het is een grote begraafplaats

en in 1943 werden al r-neer dant4Tt graven geteld, waalvan 372 van

kinderen. De spierwitte vleugels en armen van de marmeren engel

in het centlum zullen velen herkennen. Achterin ligt een strook

wiedland in verband met de wettelijk vereiste afstand van graven

tot de daar aahwezige waterputten van omwonenden.Om het terrein te bezoeken kunt u via de taxistandplaats aan de

Lewensteinstraat eenvoudig naar binnen. De meest interessante

symbolen zijn dan lond de engel en links tegen de achtergrens aan

te vinden. Loop rond het monument met de gedrapeerde pot met

krans [zie foto] en ontdek het anker en de handen van de nauwe-

lijks te troosten twee geliefden.

32 * pnnnruARrBo Posr

Zandloper met vleugels. Let op de verschillen links en rechts.

Te zien in de graftuin van de synagoge

Dit zal u stirnuleren op zoek te gaan naar

de ramshoorn, de vlinders, de geknakte

stelen en naar de beschadigde maar nog

steeds extlavagante hoge gepolijste rood

:l:"t"."" zuil met het beeld van een musi-

De 'nieuwe' Portugees joodse begraaf-plaats van rB68 ligt vanuit de stacl rechts

aan de I(wattaweg te Charlesburg tegen-

ovel het ministerie van Defènsie. Het staat

beker-rd als een restelende deel van het erfN.W. ze B.W. r-ro. 20. Olldere mensen spre-

ken van Nassy's Rttst, omdat Mozes Cohen

Nassy, secretaris van de Nederlandsch

Portugeesch Israëlitische Gemeente er als

eerste op 3 maart lB6B werd begraven. Voor

die tijd lag er Malia's Lust en latel in 1787

Hortus Surinamensis van het Genootschap

ter Beoefening van de Natuurlijke Historie.

Gebroken vliegtuig verwiist naar de oorzaak van overlijden. Staat op de begraaf-

plaats van 1825

Grafzerken van de Portugese seÍardische Joden liggen meestal' in tegen-

stelling tot de rechtop staande stenen van de Hoogduitse asikenazische

Joden.

Het materiaal van de zerken - wit marmeÍ, zwart graniet oÍ leisteen -

komt uit Europa en op basis van de fossielen in dit mateÍiaal is vastge-

steld dat het meeste marmeÍ van ltaliaanse bodem is. Een groot aantal

graÍstenen is in een kader van baksteenwerk gevat. De massieve graf-

steen vormt als het ware het deksel van het baksteenwerk. De bakstenen

komen uit Nederlandse steenbakkerijen en ziin hier terechtgekomen

omdat zij als ballast voor de lege schepen uit NedeÍland dienden' Bii de

oudere gÍaven ziin veel baksteenties gepikt om elders opnieuw te worden

gebruikt. De graÍsteen komt daardoor uiteindeliik in het gras te liggen'

0p twee plaatsen treffen we deze Íraai versierde, op de grond liggende

stenen aan: op de oude Hoogduitse begraafplaats van r7r5 in

Bloemendaal en op het terrein van de Ne ve Shalom synagoge aan de

(eizerstraat.

0ude grafstenen werden in Amsterdam in het Hebreeuws beschreven'

LateÍ kreeg het Nederlands de overhand' Soms is een biibelcitaat opge-

nomen en een tekst met uitingen van lof over de overledenen' Volgens de

orthodoxe Íituele voorschriÍten bevinden zich bii de graven geen kunst-

bloemen of afbeeldingen' Het geheel maakt daardoor een sobere indruk'

Bij nadere bestudering vallen vele symbolen van dood, hoop, liefde en

verdriet op, Een symbool geeÍt iets weeÍ waaraan in een bepaalde context

een diepeÍe betekenis is toegekend' Dus letters, boom of vlindet ziin

visuele voorstellingen van een abstÍact idee of begrip.

Het geheel maakt een sobere indruk maar

schijn bedriegt. Want wat dacht u van het

vliegtuig met gebroken vleugel? Of van het

graf met de blauwe tegels, even naast het

hoofdpad recht achterin. Ook vraag ik aan-

dacht vool de houten palen met omgekeer-

de harten, verwijzend naar het Afrikaanse

continent. Een mooier bewijs voor cle cul-

turele integratie, ook na de dood, is nauwe-

lijks denkbaar.

0mgekeerde toorts, het leven is gedoofd. Te zien op het v0et-

stuk van de engel op de begraafplaats van r8z5

PARAIVIARIBO POST * 33

ENKELE SYMBOLEN OP DE JOODSE BEGRAAFPLAATSEN,

INCTUSIEF DE GRAFTUIN VAN DE SYNAGOGE

Aren en bloeiend suikerriet: het voedsel

des Levens. Ook het symbool van

Eucharistie of Avondmaal.

Boom: levensboom, die het beèindigende

leven weergeeft. Omgehakt. inclusief bijl

verwijzend naar het te vroeg afgebroken

I even.

Fakkel: omgekeerde fakkel of toorts

staat voor het gedoofde leven.

Hart van hout: een West-Afrikaans sym-

bool. 0mgekeerd of Sankofa betekent'Het is wijs om te leren uit het verleden

en de lessen als bouwstenen voor de toe-

komst te gebruiken om te begrijpen waar-

om en hoe we zijn geworden wat we van-

daag zijn'. Rechtop of Akoma is liefde,geduld, goede wil.

Handen: Twee handen van een kohen,

Joodse priester tijdens het uitspreken van

de zegespreuk.

Hoorn: de ramshoorn waarop de overle-

denen tijdens Joods Nieuwjaar en op

Grote Venoendag blaast.

Joodse jaartelling: begint op de dag van

de schepping, september 5757 jaar gele-

den. Het Christelijke jaartal is globaal te

herleiden door van het Joodse jaartal

376o af te trekken.

Kan die water schenkt: Joods symbool

van de tempeldienaar die kan en schaal

Joods symbool, is een zespuntige ster,

een hexagÍam, een combinatíe van hvee

gelijkzijdige driehoeken. De dríehoek met

de naar boven gerichte punt zou het man-

nelijke symboliseren, de driehoek naar

beneden het vrouwelijke.

Toorts: omgekeerd, uitgedoofde leven.

Het uitdoven zinspeelt op het einde van

het leven zonder hoop op een voortbe-

staan na de dood.

frap naar de hemel: soms met een hand

die een gordijn weghoudt; symbool van

de ingang van het paradijs, de hemel.

Treurboom: treurberk, -beuk en -wilg.Rouw en verdriet, stromende tranen.

Urn: symbool van de rouw en verganke-

lijkheid. Vaak bedekt met rouwsluier,

staat voor afdekken van het leven.

Vlinder: vluchtigheid van het bestaan.

teerheid, korte levensduur (eendags-

vlinder). Denk ook aan leven, dood

(cocon) en wederopstanding.

Zandloper: de omkeerbaarheid van de

zandloper als symbool van het nieuwe

Ieven.

De tijd die vergliidt. Met vlsugels: links

een vogelvleugel verurrijzend naar de dag

en rechts van een vleermuis, nacht.

hanteert bij de rituele handwassing.

Letters en namen: vraag informatie bij

de synagoge vooral indien u in de gene-

alogie bent geinteresseerd.

Mes met klemmetje: Joods symbool van

de rituele besnijder.

Muziekinstrument: beroeps- of hobby-

aanduiding.

0belisk: standvastigheid en onsterfelijke

deugd.

0og: alziend oog, oog van God.

Passer en meetlat: beroepsaanduiding;

symbool van vrijmetselarij.

Passer met winkelhaak: de passer ver-

wijst naar de ideale cirkel van de alom-

vattende mensenliefde. De winkelhaak en

de rechte hoek staan voor rechtvaardig-

heid.

Schedel: vaak met gekruiste beenderen,

symboliseert de vergankelijkheid van het

leven en de betrekkelijkheid van aardse

bezit.

Sluier: gedrapeerd om een pot, symboli-

seert het afdekken en bedekken van het

leven. Vaak van toepassing op kindergra-

ven.

Ster: vijfpuntige ster is een pentagram.

Symbool voor welslagen en gezondheid.

ln de Christelijke leer staat de ster voor

de vijf wonden van Christus. Davidsster,