De economie van goed en kwaadDe zoektocht van economische zingeving van

Gilgamesh tot Wall Street

van Thomáš Sedláček

Johan GraaflandHoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek

Universiteit van Tilburg

Opzet boek

• Deel 1:De economie in de oudheid• Gilgamesh epos / Oude Testament / Oude

Griekenland / Nieuwe Testament / Descartes / Mandeville / Smith

• Deel 2: Mythen in de huidige economie• Hebzucht / vooruitgang/onzichtbare hand / homo

economicus / dierlijk instinct / wiskunde

• Toepassing op kredietcrisis

Centrale these van Sedláček boek

• Kennis van mythen en verhalen zijn onmisbaar in economische wetenschap

• Moderne economische theorieën zijn nieuwe wiskundige vormen van meta-economische verhalen in oude mythen

• Al deze verhalen gaan over goed en kwaad• Economen moeten toegeven dat economie inherent

normatief is

Inhoud (Afsluiting 6 maart: liefde en kwaad in de economie) 1 De Mandeville: kwaad is nodig voor welvaart Discussie 2 Adam Smith:

• Onzichtbare hand• Maar mens is sociaal wezen• Rol van deugden• Eigenbelang, de deugd van prudentie en homo economicus

Discussie: Toepassing op economische crisis 3 Hebzucht, economische vooruitgang en vrede

• John Stuart Mill, John Maynard Keynes discussie

Het kwaad bevordert de welvaart Mandeville (1714; Nederlandse arts)

Keerpunt in The fable of the bees

Deel 1: Ondeugden regeren• Thus every Part was full of Vice, [155]

Yet the whole Mass a Paradice Hypocriet gebed:

• But all the Rogues cry'd brazenlyGood Gods, had we but Honesty!

De god Jupiter antwoordt hun gebed • But Jove, with Indignation moved,

At last in Anger swore, He'd rid [230]The bawling Hive of Fraud, and didThe very Moment it departs

Deel 2: Deugden regeren• Gevolg: geen vraag naar goederen; armoede

en verval

Sociale welvaart danken wij aan private ondeugden

Fools only striveTo make a Great an honest Hive. …Fraud, Luxury, and Pride must liveWill we the Benefits receive

Envy it self, and vanityWere ministers of Industry…That strange ridic’lous vice was made,The very wheel that turn’d the trade

Discussie 1* Hebzucht diefstal politie / verzekeringen werkgelegenheid* Angst en oorlogszucht wapens innovatie groei* Jaloezie vraag naar luxe goederen welvaart* Trots behoefte aan status geven aan goede doelen

Vragen • Gaan ethiek en welvaart wel samen?• Is hebzucht noodzakelijk voor vooruitgang; leidt

tevredenheid tot economische malaise?• Is roep om integriteit niet hypocriet?

Adam Smith: De onzichtbare hand Baten worden bereikt door nastreven van

eigenbelang: orde ipv chaos

Wealth of nations:The businessman ’intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention...By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it’

Invisible hand zorgt ook voor verdeling

Theory of Moral Sentiments:He (Landlord) is led by an invisible hand to make nearly the same distribution of the necessaries of life which would have been made had the earth been divided into equal portions among all its inhabitants; …When providence divided the earth among a few lordly masters, it neither forgot nor abandoned those who seemed to have been left out in the partition. These last, too, enjoy their share of all that it produces. In what constitutes the real happiness of human life, they are in no respect inferior to those who would seem so much above them.’

Deugdenethiek van Adam Smith

Maar Adam Smith hangt in Theory of Moral Sentiments deugden ethiek aan en keert zich tegen Mandeville

Combinatie van menselijke drijfveren• Nastreven van eigen belang als de deugd van

prudentie (voorzichtigheid)• Welwillendheid en empathie• Behoefte aan wederkerige sympathie• Onpartijdige toeschouwer

Prudentie en de homo economicus

Prudence: Zorgvuldige aandacht voor de consequenties van elke handeling voorzover deze het eigen geluk beïnvloeden• Combineert eigenbelang en rationaliteit• Oftewel: welbegrepen eigenbelang

Centrale deugd van de homo economicus Moeder van andere deugden (ijver,

matigheid, e.d.) ‘The resolute firmness of the person who acts in this

manner necessarily commands our approbation… We not only approve, therefore, but in some measure admire his conduct and think it worthy of a considerable degree of applause’

Benevolence (welwillendheid)

Zorg voor het geluk van anderen Concentrische cirkels Welwillendheid voor vreemden is beperkt ‘it is not from the benevolence of the butcher, the

baker and the brewer that we expect our dinner, but from their regard for their own self-interest… Nobody but a beggar chuses to depend chiefly upon the benevolence of his fellow-citizens’

‘The care of the universal happiness of all rational and sensible beings is the business of God, and not of man. To man is allotted a much humbler department, but one much more suitable to the weakness of his powers -the care of his own happiness, of that of his family, his friends, his country’

Justice (rechtvaardigheid)

Innerlijke zorg om geen kwaad te doen aan de ander

Deugd van de rechtvaardigheid is nuttiger voor de samenleving dan de deugd van de welwillendheid

They have it so much in their power to hurt others…that if this principle (of justice) did not stand up within them in their defense, they would like wild beasts, be at all times ready to fly upon them

Discussie 2

• Wat is de relatie tussen (gebrek aan) deugden en kredietcrisis?

• Hebben ondeugden bijgedragen aan ontstaan van crisis?• Vereist herstel vernieuwde rol van ethiek?

Opties • 1 Economische crisis heeft vooral economische oorzaken

(gebrekkig toezicht; systeemrisico’s; verkeerde prikkels); geen kwestie van deugden

• 2 Welbegrepen eigenbelang (prudentie) is cruciaal; andere deugden zijn franje

• 3 Welbegrepen eigen belang schiet tekort voor gezonde economische ontwikkeling; andere deugden zijn ook nodig

Hebzucht en genoeg

Een persoonlijke ervaring

De economie van nooit genoeg onverwoestbaar tekort verlangens groeien even snel als de middelen om er in

te voorzien Geen premanente bevrediging De mens is gedoemd te streven naar een doel dat zich

steeds terugtrekt

Stigler: wens is niet bevrediging van verlangens, maar meer en betere verlangens

gebrek uitvinden, want dat dwingt tot nieuwe activiteiten en creatieve destructie

Geluk bestaat in het najagen van geluk

Indien de economie haar doel verliest, dan blijft alleen groei over als doel – groei die niet kent buiten zichzelf

Dromen van het eind van de hebzucht: John Stuart Mill

‘The best state for human nature is that in which, while no one is poor, no one desires to be richer’

People will be content to be stationary, long before the exhaustion of the earthly resources would compel them to it

Dromen van het einde van de hebzucht: Keynes

Economische groei zal op lange termijn het economisch probleem, schaarste, oplossen

I see us free, therefore, to return to some of the most sure and certain principles of religion and traditional virtue – that avarice is a vice,…and the love of money is detestable…’

Discussie 3

Waar moeten wij naar streven?• Voortgaande economische groei?

Vertrouwen op economen als bezielende evangelisten van de vooruitgang

TINA• Of: opwaarste spiraal van verlangens beperken en in

plaats daarvan naar immateriële waarden streven J.S Mill / J.M. Keynes: de tijd is al aangebroken! Rust zoeken in de geest ipv in de materie (de sabbateconomie)

Wat verwachten wij op lange termijn? Waarom?