De opzet is wat kleinschalig, het

verhaal is echter boeiend. Jazz

Fest Berlin is een van de oudste

Europese festivals die ondanks

politieke spanningen iconen als

Miles Davis, Dizzy Gillespie, Gil

Evans en John Zorn

programmeerde. Dit jaar staat

het festival van 1 tot en met 4

november in het teken van free

jazz en andere kunstvormen. Het

festival is een van de vele

jazzinitiatieven in een metropool

vol contrasten dat zich steeds

meer ontpopt tot een hip

broeinest.

TEKST: ANGELIQUE VAN OS

FOTO’S: JOKE SCHOT

De Zweedse trombonist,

Nils Landgren en de Deense

zangeres Caecilie Norby

Bert Noglik, de

nieuwe artistiek

directeur van het

Jazzfest

Reportage

Hip broeinest

Jazzmekka

Berlijn

Graffitti bij Club Edelweiss in het

Görlizter Park in Kreuzberg.

JazzFest Berlin 2011

Kat Baloun & The Alleycats in Yorckschlösschen “Home

of jazz & blues” in de Yorckstrasse in Kreuzberg

‘Vroeger

kon ik een

glimp van

het festival

opvangen

via

televisie-

uitzend-

ingen’ (Bert

Noglik)

Het is stil op straat. Over de brede Bundesallee razen

om zeven uur ’s avonds slechts een handjevol auto’s.

Schijn bedriegt, want Berlijn is altijd levendig. De

metropool ademt alternatieve rebellie uit in vele

donkere barretjes, hippe cafés, ontmoetingsplekken

en op (kunst)markten. Het is een goedkope stad, en

een broeinest voor kunstenaars, waardoor er veel

jonge mensen en studenten leven. In de

Meierottostraße, een zijstraat van de Bundesallee,

zijn weliswaar nauwelijks jongelui te vinden, gezellig

is het er wel. Felgekleurde neonletters kondigen het

jaarlijkse Jazz Fest Berlin aan. Het vierdaagse festival

(1-4 november) heeft een lange geschiedenis. In

1964 verwees Martin Luther King tijdens het

openingswoord van het festival naar de grote

betekenis van jazz voor de Afro-Amerikaanse

bevolking; “De jazzmusicus creëert orde en waarde

met zijn wereldlijke klanken via zijn instrument,

wanneer het leven dat niet lijkt te bieden. Het is

geen wonder dat zoveel Amerikaanse negers, die op

zoek zijn naar hun eigen identiteit en dit

overwinnen, bestaan uit jazzmusici.” Symbolische

woorden in een stad die uit elkaar werd getrokken

door het Communisme en waarvan de wonden van

de Tweede Wereldoorlog nog moesten helen.

JongensdroomToch weerhield het King en iconen als Miles Davis,

Dizzy Gilespie en de Joodse John Zorn er niet van

om naar het jazzfestival te komen. Anno 2012 is er

uiteraard nogal wat veranderd, zowel in muzikaal

opzicht als qua bezoekers. De nieuwe artistieke

directeur, Bert Noglik (1948), weet er alles van. Hij

neemt volgens de traditie na vier jaar het stokje over

van trombonist Nils Landgren. Geboren en getogen

in Oost-Berlijn, werd hij als tiener door zijn neef die

in het Westen woonde, aangestoken door het

jazzvirus. De komst van de Muur veranderde

alles.“Ja, het is bizar. Vroeger kon ik een glimp van

het festival opvangen via televisie-uitzendingen.

Ruim dertig jaar heb ik het festival als

‘buitenstaander’ meegemaakt en nu mag ik zelf de

programmering invullen. Het is een jongensdroom.”

Noglik heeft meerdere jazzboeken op zijn naam

staan, was artistiek directeur van de Leipzig Jazz

Days en Musik- Zeit series, en betrokken bij diverse

jazzradioprogramma’s. Hij liet zich er dus niet van

weerhouden om met jazz in aanraking te komen. Er

waren medewerkers van het festival die vanuit het

Westen wel naar het Oosten mochten reizen en die

hij ontmoette op ‘neutraal terrein’, tijdens het Jazz

Festival Warschau. Vooral begin jaren ’70 werd er

regelmatig informatie uitgewisseld over free

jazzmusici en ontstonden er hechte

vriendschappen.“Natuurlijk heb ik na de val van de

Muur elke editie bijgewoond, dus inmiddels heb ik

wat schade ingehaald. De eerste keer voelde alsof ik

in Mekka was beland, eindelijk kon ik de sfeer van

de grote zaal ervaren, de muziek live absorberen.

Een heerlijk bevrijdend gevoel was dat. ”

Andere koekNoglik wil de komende drie edities free jazz doen

herleven door deze stroming een eigen platform te

bieden. Daarnaast wil hij accent leggen op

multimediaproducties en crossovers met andere

kunstvormen, zoals literatuur en film. Dat heeft mede

te maken met de oorsprong van het festival, dat staat

voor hoge kwaliteit en authenticiteit. Zo is er dit jaar

een performance van pianiste Geri Allen met tap

dancer Marice Chesnut, een filmmuziekproject

omtrent Hans Eisler van de Duits-Deense groep Das

Kapital en filmmakers Nicolas Humbert en Martin

Otter, en is er literatuur van schrijver Harmut Geerken

met drummer Famaouou Don Moye. Dat is andere

koek, wat ook geldt voor de puur muzikale acts die

veel minder mainstream en commercieel zijn dan de

afgelopen jaren het geval was. Met Remembering

Kunstfabrik

Schlot wordt

geleid door de

Nederlander

John Kunkeler

Der Verlassene

Raum aan de

Koppenplatz.

Monument ter

nagedachtenis

aan de

gedeporteerde

Joden.

pianiste Carla

Bley en bassist

Steve Swallow

www.jazzism.nl56 SEPTEMBER/OKTOBER 2012

Wie naar

clubs als

Quasimodo

of A-Trane

wil, moet

minimaal

een

kwartier

lopen en

hopen dat er

nog ruimte

is om

binnen te

komen

Jutta Hipp brengen klarinettist Rolf Kühn en pianiste

Julia Hülsmann een hommage aan de leading lady uit

de Duitse jazzscene van de jaren ’50. Verder is er een

special rondom drummers Piere Favre, Günter

Sommer en Manu Katche, zijn het Archie Shepp en

Michel Portal Quartet te zien, speelt Poolse

nieuwkomer Daktari en de Marius Neset Group. In

september volgen er meer namen.

 

Qua locaties verandert er weinig, wat jammer is. De

hoofdzaal, Haus der Berliner Festspiele, heeft

weliswaar een goede akoestiek en biedt ruimte voor

zo’n 1200 man per concert, toch ontbreekt een

gezellige festivalsfeer. Dat komt deels omdat er

slechts drie concerten per avond zijn en (eet)standjes

ontbreken. Hoofdreden is dat de andere podia

verdeeld zijn over de stad en er niet echt een

festivalcentrum is. Voorafgaand aan de concerten is

het wel aardig om te eten bij Bar Jeder Vernuft, een

oude spiegeltent en variété restaurant dat pal naast

het theater ligt en sfeervol is aangekleed in jaren ’30

stijl. Nieuwe podiumplek wordt de Akademie der

Künste, waar labelmanager Jost Gebers van FMP,

van 1969-1989 free jazz programmeerde. Hier zijn

drie piano/drumduo’s te zien: Irène Schweizer en

Pierre Favre, Marilyn Crispell en Paul Lytton, Aki

Takase U en onze eigen Han Bennink.

Dampige menigteWie naar clubs als Quasimodo of A-Trane wil, moet

minimaal een kwartier lopen en hopen dat er nog

ruimte is om binnen te komen. Zo stond er in 2011

een dampende menigte te dringen voor de ingang

van The A-Train, wat eigenlijk een te klein podium is

voor het festival. Toch staan er regulier vele

grootheden, zoals Brad Mehldau en Christian

McBride. Tijdens het festival was er geen gaatje meer

vrij tijdens een optreden van de Deense zangeres Ida

Sand die spontaan jamde met pianist Joe Sample.

Waarom is er eigenlijk voor zo’n constructie gekozen?

“De Jazzclubs ademen een lossere atmosfeer uit dan

bij het hoofdpodium. Zie de concerten in de clubs als

een soort afterparty. Alleen The A-Trane heeft een

andere functie: dat is meer een platform voor

aanstormend talent”, aldus Noglik.

De sfeer in kelder Quasimodo is inderdaad een stuk

losser en het publiek wat jonger. Hoewel de

gemiddelde leeftijd rond de 40 à 45 jaar ligt. Mensen

nuttigen al luisterend een drankje aan de bar, leunen

tegen de muur, swingen of zitten pal voor bands als

Hypnotic Brass Ensemble of Big Sam’s Funky Nation.

Het enthousiasme van het publiek is groot, de

energie hoog. Tijdens het festival zijn er elke avond

jazzgerelateerde concerten, terwijl de reguliere

programmering is verschoven van jazz naar pop.

Stad van contrastenNaast al het jazzvuurwerk door dat ‘s avonds

plaatsvindt, valt er overdag ook genoeg te

ontdekken. Drie dragen Berlijn is eigenlijk te kort om

een goede indruk te krijgen van de stad. Het

uitgebreide U & S-bahn netwerk is een uitkomst,

maar vergt nogal wat puzzelwerk om er wegwijs in te

worden. Reizen met de bus maakt de stad

overzichtelijk. Het beste alternatief is om te voet op

pad te gaan of om een dagtocht per fiets te maken.

Er zijn niet overal fietspaden, dus een beetje uitkijken.

Berlijn is een stad van contrasten, enerzijds

verstrengeld in haar duistere Nazi- en communistische

verleden, anderzijds rebels en modern qua

architectuur, opkomende kunstateliers en

uitgaansleven. Daarnaast is het straatbeeld levendig op

het beroemde Alexanderplatz, waar de metershoge

tv-mast overal bovenuit toornt. Hier zijn regelmatig

skaters, dansers en muzikanten te vinden en is de

voormalige DDR-sfeer nog duidelijk te proeven door de

sobere omringende flats. De sfeer bij Postdammerplatz

Sammie “Big

Sam” Williams in

contact met het

enthousiaste publiek

in Quasimodo.

Berlijn, een

stad van oude

en nieuwe

architectuur.

www.jazzism.nl SEPTEMBER/OKTOBER 2012 57

Het beeld

van een

simpele

parkeer-

plaats en

woonwijk

verandert,

wanneer je

beseft dat je

over Hitlers

Bunker

loopt

is totaal anders door moderne wolkenkrabbers en de

overdekte Sony Center koepel, die met haar gekleurde

lichten doet denken aan een opstijgend ruimteschip.

Het befaamde museumeiland, dat uitkomt op Unter

den Linden, doet tijden van de Barok herleven met

statige en sierlijke panden.

De stad gaat meer leven dankzij wandelrond-

leidingen met organisaties als Insider Tour. Een trip

over het Derde Rijk toont de enorme impact van het

Naziregime. Zo verwijzen de gaten in een muur naar

razzia’s, verandert het beeld van een simpele

parkeerplaats en woonwijk, wanneer je beseft dat je

over Hitlers Bunker loopt, en krijgt Tiergarten park

een hele andere betekenis door te weten dat er vele

executies plaatsvonden. Natuurlijk is het Berlijn

Holocaust Monument indrukwekkend, waar elke

steen het verlies symboliseert van omgekomen

Joden. De impact wordt wellicht het meest tastbaar

bij Topografie des Terrors, het voormalig

hoofdkantoor van de Gestapo en SS, waar

verzetshelden tussen 1933-1945 gevangen en

geëxecuteerd werden. De multimediatentoonstelling

laat een diepe brok in de keel achter. En dan hebben

we het nog niet eens gehad over de achtergelaten

sporen van het DDR-regime….

Hippe wijkenGelukkig stikt Berlijn ook van de hippe opkomende

wijken. Beste voorbeelden zijn Friederichshain (Oost)

en Kreuzberg (West), die na de val van de Muur zijn

samengevoegd. Overdag valt er weinig te zien in

deze wat sobere en armoedige multiculturele wijken,

maar ’s avonds zoeken overal jongeren en

alternatieve kunstenaars elkaar rondom de Simon-

Dach-Strasse en de Karl-Marx-Allee op in

provisorische cafés, antikraakpanden en talloze bars.

Wandel bij eerstgenoemde straat ook eens binnen bij

O-Ton, een van de weinige cd-& vinylzaken die er nog

over is, en een aardige jazzcollectie heeft. Op de hoek

bij Yorckstrasse zit Yorckschlösschen, dat met haar

100 jaar één van de oudste jazz-& bluespodia van de

stad is en zeer geliefd onder Berlijnse musici. Naast

een gezellig, bijna New Orleans aandoende

uitstraling, is er tevens een groot buitenterras.

Jazz- & wereldmuziek, bladmuziek, boeken en films

zijn eveneens te vinden bij Dussmann das Kulturhaus,

in Mitte, het hart van de stad. Naast alle toeristische

trekpleisters bestaat Mitte vooral uit een Joodse

gemeenschap. Ook hier zijn sporen te vinden van

razzia’s, die herdacht worden met bronzen plaatjes

op de straat voor hun woonhuis. Gelukkig is het nu

een gezellige buurt, met vele hofjes met verscholen

brasserietjes en winkeltjes, zoals de Sophien strasse

en de Heckman Höffe. Hier zitten chique winkels met

retro-kleding, terrasjes en een typische bonbon

macherei. Een leuke uitgangstent is Balroom

Clärchens Ballhaus, waar naast salsa en tango ook

swingavonden zijn. De club doet de sferen van de

jaren ’20 en ’30 herleven door haar balzaal, omringd

door balustrades met zithoekjes en grote dansvloer.

Ook op jazzgebied heeft Mitte wat te bieden. Zo

bestaat sinds 1995 de moderne club B-Flat, met haar

lange strakke designbar, waar veel Europese

eigentijdse jazz geprogrammeerd wordt en befaamde

Amerikanen optreden. Free jazz en geïmproviseerde

muziek is een stukje verderop te vinden bij Jazzkeller

69, waar Nederlanders als Sean Bergin en Tobias

Delius eveneens spelen. Verder is er het ruime

Kunstfabrik Schlot, dat door haar lage plafond, maar

sfeervolle witte muren en houten vloer, een andere

ambiance creëert dan een stoffige kelder. Hier zijn

veelal Duitse opkomende bands te ontdekken, zoals

Argon Quartet, Erna Rot en Eskeemo.

Het nieuwe

centrum van

Berlijn

Oude

wachttoren

uit de DDR

Eén van de weinige

overblijfselen van de 170

kilometer lange muur

www.jazzism.nl58 SEPTEMBER/OKTOBER 2012

De cirkel is rond met Jazzwerkstat, een platform voor

Duitse en internationale jazzmusici met een klassiek

randje, dat vlakbij het Berlin Jazz Fest aan Kurfürsten-

damm ligt. Zowel overdag als ’s avonds ademt Berlijn

jazz. Gelukkig is de stad met haar vruchtbare

initiatieven en uitbundigheid makkelijk te bereizen,

want zelfs na een week tolt het hoofd van alle

indrukken en is het een must om terug te komen.

Hot Spots Berlijn

Festival & clubs

Jazz Fest Berlin

Berliner Festspiele

Schaperstr. 24

www.jazzfest-berlin.de

A-Trane

Bleibtreustr. 1/Ecke

Pestalozzistr.

www.a-trane.de

Jazzkeller 69

Postfrach 23549

www.jazzkeller.69.de

Yorckschlôesschen

Yorksrt. 15

www.yorkschloesschen.de

B-Flat

Rosenthaler Str. 13

www.b-flat-berlin.de

Jazzkeller 69

Oranienburger Str.67

www.jazzkeller69.de

Kunstfabrik Schlot

Chausseestr. 18

www.kunstfabrik-schlot.de

Jazzwerkstatt

InstitutFrancais

Kurfurstendamm 211

www.jazzwerkstatt.eu

Dussmann das

Kulturkaufhaus

Friederichstr. 90

www.kulturkaufhaus.de

O-Ton

Krossener Str. 18

Dagelijks geopend van 12.00-

20.00 uur; ma. va.14.00 uur

Markten

Berlijn kent vele

weekendmarkten. Op zondag

trekken veel gezinnen en

stelletjes bijvoorbeeld naar het

Mauerpark (Eberswalderst.):

een mix van kleding,

accessoires, levensmiddelen,

kunst en verzamelobjecten.

De sfeer is erg multicultureel

en gemoedelijk. Kom wel op

tijd, vanaf de middag kan het

erg druk zijn. Andere tip:

markt op Winterbergerplatz

(zaterdag, 9.00- 15.00).

Musea

Het aanbod van musea is

enorm, alleen het

museumeiland telt al 20 (!)

instituten. Een aantal tips:

Gemäldegalerie

Dit museum hangt vol parels

van grootse Europese schilders

(13e-18e eeuw), zoals

Rembrandt, Vlaamse

Meesters, Dürer, Rafael,

Titiaan en Caravaggio. Zeer de

moeite waard.

Kulturforum Potsdamer

Platz, Matthäikirchplatz

www.smb.museum. Tip: op

do. avond (tot 22.00 uur) is

het lekker rustig.

Brôhan Museum

Focus ligt op Art Deco,

Jugendstil en Functionalisme

(1889-1939).Intiem museum

met prachtige collectie vazen,

beelden, servies, meubilair en

schilderijen. Leuk te

combineren met antiekzaakjes

in Die Berliner Antikstrasse,

Suarezstrasse (Sophien

Charlotte Platz).

Schloss str. 1a (Schloss

Charlottenburg)

www.broehan-museum.de)

Dali Die Ausstelling

Het werk van de surrealistische

schilder Salvador Dali is hier

permanent tentoongesteld

dankzij particuliere

verzamelaars. Er zijn zo’n 400

litho’s en etsen te zien,

waaronder pronkstukken als

Don Quixote en Tristan en

Isolde.

Postdammer Platz

www.daliberlin.de

Topgrafie des Terrors

Niederkircherstr. 8

www.topographie.de

Verblijf

Jazzhotel Ellington

Midden in het centrum, nabij

het Berliner Festspiele, ligt het

unieke Ellington Hotel. Dit

statige pand heeft een lange

geschiedenis. Het hotel heeft

zijn naam te danken aan Duke

Ellington, die evenals Louis

Armstrong, Ella Fitzgerald en

andere jazzhelden optraden in

de voormalige Badewanne

zaal, wat nu dienst doet als

chique ontbijtzaal. Het

voormalige Haus Nürenberg is

gebouwd tussen

1928-1932 en ontworpen

door architect Erich

Mendelsohn. Vanaf eind jaren

’20 was het een dans- en

cabaretclub (Femina Palast),

die na de Tweede

Wereldoorlog uitgroeide tot

de populairste jazzclub van

Berlijn. De jazzglorie werd in

de jaren ’70 overgenomen

door undergroundsterren als

David Bowie en Frank Zappa,

waarmee de legendarische

‘Dschungel-disco’ was

geboren. De rest van het

immense pand (285 kamers

en suites), was onderdeel van

een bank. De imposante kluis

is daar nog het bewijs van en

is nu omgetoverd tot

exclusieve wijnkelder. Vanaf

2007 werd het pand

omgedoopt tot designhotel,

waarbij de liefde voor jazz

werd hersteld. Overal hangen

prachtige zwart-wit foto’s van

Susanne Schapowalow, die

alle grote jazziconen

fotografeerden tussen

1948- 1965. In sommige

kamers, zoals de Deluxe

uitvoering, hangen ook

jazzfoto’s.

Op donderdag, vrijdag en

zaterdag zijn er in de lobby

live radio-uitzendingen van

Jazz Radio 106.8, die al 19 (!)

keer de New York

International Radio

Broadcasting Award won.

Ook zijn er regelmatig

jazzconcerten op zondag

(11.30 uur) en van juni tot en

met september grotere

evenementen in de

binnentuin. Tot slot is er een

speciale sigaar- en rookkamer.

Het Duke restaurant heeft een

hoogstaande keuken en

keuze uit maar liefst 420

wijnsoorten. Kortom, een

hotel voor de echte

jazzliefhebber!

Ellington Hotel

Neurenberger Strasse 50-55,

+49 30683150.

www.ellington-hotel.com

Met dank aan het Duits

Verkeersbureau, Sigrid Streifer,

Deutsche Bahn, Jazz Fest

Berlin en Ellington Hotel.

www.jazzism.nl SEPTEMBER/OKTOBER 2012 59