Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

28
Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie Studiedag VRB/VVBAD: Digitale bibliotheek en erfgoed. Ook iets voor mij?! Jan Bollansée KU Leuven Universiteitsbibliotheekdiensten 6 mei 2015

Transcript of Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

Page 1: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

Databanken in de

bibliotheek: klik hier voor

meer informatie

Studiedag VRB/VVBAD: Digitale bibliotheek

en erfgoed. Ook iets voor mij?!

Jan Bollansée

KU Leuven Universiteitsbibliotheekdiensten

6 mei 2015

Page 2: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

Programma

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

II. Licensed to inform: databanken en licenties

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

IV. Gebruik van databanken

V. Samenvattend

Page 3: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

1. Wat is een databank?

o moeilijke kwestie

onderscheid met website niet altijd duidelijk

bij definities dikwijls uitwendige kenmerken gebruikt

die niet uniek zijn

vorm voortdurend in ontwikkeling

Page 4: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

1. Wat is een databank?

o website FOD Economie, K.M.O., Middenstand en

Energie: Intellectuele eigendom -> rechtsbescherming

van databanken

• zowel elektronisch als niet elektronisch

• verzameling van gegevens

• samenstellende elementen zelfstandig/onafhankelijk van elkaar

te raadplegen

• samenstellende elementen niet noodzakelijk auteursrechtelijk

beschermd

• systematisch of methodisch geordend

• met hulpmiddel om elk element afzonderlijk te kunnen vinden

(index, inhoudstafel, zoekfunctie)

http://economie.fgov.be/nl/ondernemingen/Intellectuele_Eigendom/Rechtsbescherming_databanken/wat/#.VUfBFvntmko

(geraadpleegd 4 mei 2015)

Page 5: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

2. Elektronische databanken

o CD-rom of online

o gratis/Open Access vs betalend/Deep Web

o algemeen/multidisciplinair voor een grote gebruikers-

groep of specifiek voor een afgebakende doelgroep

o aggregator vs afzonderlijke uitgever

o archieven/back files vs. actuele informatie

Page 6: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

2. Elektronische databanken

o diverse types naargelang de inhoud

- numerieke, statistische en andere berekende gegevens

- catalogi

- zuiver bibliografisch: A&I services = Abstracting & Indexing

- “full text” databanken: niet alleen referenties, ook de inhoud

tekstueel

auditief (streaming audio)

visueel (afbeeldingen)

audiovisueel (streaming video)

- citatiedatabanken: bibliografie + bibliometrie

Page 7: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

2. Elektronische databanken

o verdere ontwikkelingen

- Traditionele onderscheiden vervagen: het “artikel van de

toekomst” bestaat uit een combinatie van tekst, audiovisueel en

grafisch materiaal

- Institutional repositories: Open Access databanken van

onderwijs- en onderzoeksinstellingen (zie OpenDOAR)

- Nieuwste type: catalogi en repositories met research data –

uitdaging voor organisaties (opslagcapaciteit) én bibliotheken

(beschrijving en ontsluiting)

Page 8: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

3. Inhoudelijke bijdrage aan bibliotheekcollecties

o A&I / bibliografische databanken aanvankelijk het

neusje van de zalm, met geavanceerde zoek-

functionaliteit

o MAAR zoekproces ogenschijnlijk danig vereenvoudigd

door gebruiksvriendelijke elektronische zoekmachines

o GEVOLG:

- gebruikers zijn verwend en willen met een minimum aan clicks

full text kunnen raadplegen

- aantal zoekacties en sessies in bibliografische databanken op

paar jaar tijd drastisch teruggelopen, terwijl aantal full text

downloads onverminderd stijgt

Page 9: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

3. Inhoudelijke bijdrage aan bibliotheekcollecties

o Rechtstreekse toegang tot full text is belangrijker

geworden dan een weloverwogen zoekstrategie

o bibliotheken investeren beperkt budget liever meteen in

content, die de eindgebruiker sowieso weet te vinden

o zuiver bibliografische bronnen opwaarderen d.m.v.

OpenURL link resolver

- praktische tool met linking op basis van metadata en unieke ID’s

- vertrekkend van bibliografische beschrijving in databank X de

gebruiker zo dicht mogelijk bij full text in databank Y brengen,

indien beschikbaar in de eigen collectie

Page 10: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

4. Acquisitieproces

o Kleine bibliotheek: eigen verantwoordelijkheid

o Grote instelling met deelbibliotheken: eigen en gedeelde

verantwoordelijkheid

o Al dan niet in overleg met doelpubliek

(collectieverantwoordelijken, gebruikers, …)

o Hoe groter het budget, en hoe talrijker de gegadigden,

hoe langer en complexer het besluitvormingsproces

Page 11: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie

4. Acquisitieproces

o Criteria voor besluitvorming

Inhoud

Prijs

Impactfactoren

gebruik

o Try before you buy: trial / proefperiode

Page 12: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

II. Licensed to inform: Databanken & licenties

1. Wat?

o overeenkomst tussen licentiegever/licensor en

licentienemer/licensee: standaardtekst, desgevallend

aangevuld met specifieke addenda/supplementen

o bepaalt welke bron je aangeschaft hebt

o stipuleert rechten & plichten van beide betrokken

partijen

o zowel voor gratis als betalende bronnen

Page 13: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

II. Licensed to inform: Databanken & licenties

2. Bijzondere licentiebepalingen

o Definitie van geautoriseerde gebruikers

leden van de organisatie: in geval van universiteiten huidige staf

& studenten / gepensioneerden en alumni NIET

walk-in users: geregistreerde gebruikers die geen lid zijn van de

organisatie, maar voor de duur van hun bezoek ter plaatse

toegang krijgen

o Prijsbepaling op basis van aantal (potentiële) gebruikers

FTE: totaal aantal mogelijke gebruikers

Sim Users: aantal gebruikers dat de databank tegelijkertijd kan

raadplegen

Page 14: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

II. Licensed to inform: Databanken & licenties

2. Bijzondere licentiebepalingen

o Specifieke gebruiksvoorwaarden

• interbibliothecair leenverkeer

• on / off campus

• gebruik van gelicentieerd materiaal in elektronische

leeromgeving

• bijzondere software: bv. toepassing om documenten te lezen

• …

Page 15: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

II. Licensed to inform: Databanken & licenties

2. Bijzondere licentiebepalingen

o Uitzonderlijke gebruiksvoorwaarden

• link met de organisatie: aparte regelingen bedingen voor

ongewone omstandigheden

• uitgever kan tijdelijke maatregelen treffen: bv. extra toegangen

tijdens examenperiode, ter gelegenheid van conferentie, …

Page 16: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

1. Aanbod bekendmaken

catalogus

Website en sociale media

• link (naar simple of advanced search)

• inhoudelijke beschrijving

• informatie over gebruik

info- en/of hands-on sessies

promotiemateriaal in de bib (brochures)

Page 17: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

2. Integratie in discovery service

discovery service omvat

o traditionele catalogus: overzicht van beschikbare –

fysieke, elektronische en digitale – materialen op

titelniveau

o gegevens uit wetenschappelijke databanken en full text

collecties

• hetzij via federated search (live zoekacties in externe

databanken)

• hetzij via centrale geaggregeerde index van wetenschappelijke

publicaties = ‘Google’ ervaring: gebruiker kan alle/deel van de

beschikbare bronnen op één platform doorzoeken

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

Page 18: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

3. Toegangsregeling voor betalende databanken

verschillende manieren van authenticatie

o traditionele vorm: logingegevens (gebruikersnaam +

wachtwoord)

• Wachtwoordenbeheer

• Bezorging aan eindgebruiker

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

Page 19: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

3. Toegangsregeling voor betalende databanken

verschillende manieren van authenticatie

o nu wijdverspreid: IP-adresherkenning

• organisatie of instelling registreert IP-adres(sen)/IP-

range(s) bij uitgever of leverancier

• iedere gebruiker die vanop die adressen/ranges surft, krijgt

ongehinderd toegang tot de gelicentieerde bron(nen)

• Probleem: gebruikers vaak buiten institutioneel netwerk

• Oplossing: proxy server – maar extra investering & werk

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

Page 20: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

3. Toegangsregeling voor betalende databanken

verschillende manieren van authenticatie

o nieuwste methode: shibboleth / institutionele login

• via nationale Belnet Research & Education Federation

• speelt bemiddelende rol tussen Identity Providers (organisaties &

instellingen) & Service Providers (uitgevers & leveranciers)

• ‘single sign on’: toegang tot eigen toepassingen én externe

databanken = groot gebruiksgemak voor eindgebruiker

• wel ook investering: papierwerk (juridisch) & configuratie

(technisch)

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

Page 21: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

3. Toegangsregeling voor betalende databanken

voordeel van authenticatie: meetbaar gebruik

o uitgevers van betalende databanken stellen gebruiks-

gegevens ter beschikking

databanken: aantal zoekacties & sessies

full text databanken: downloadcijfers

o belangrijk hulpmiddel bij evaluatie van databanken met

het oog op eventuele hernieuwing

III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken

Page 22: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

1. Databanken & de eindgebruiker

verwachtingspatroon: de informatievaardige gebruiker die

o nood aan informatie kan erkennen en bepalen

o efficiënt de nodige informatie kan opzoeken

o gevonden informatie kritisch kan evalueren en verwerken

o zoekresultaten kan bewaren en beheren

o gevonden informatie correct weet te gebruiken, rekening

houdend met de economische, juridische en sociale

aspecten van dat proces

IV. Gebruik van databanken

Page 23: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

1. Databanken & de eindgebruiker

databanken zijn bij uitstek nuttige instrumenten

o geavanceerde zoekfunctionaliteit (onderwerpen en

trefwoorden / operatoren voor complexe zoekacties)

o opportuniteiten voor bewaren en beheren van zoek-

resultaten

• zoekacties opslaan & attenderingen instellen

• records exporteren naar bibliografische software

o citatiedatabanken bieden extra gegevens voor analyse

en evaluatie van informatie binnen het wetenschappelijk

domein

IV. Gebruik van databanken

Page 24: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

1. Databanken & de eindgebruiker

MAAR databanken zijn complexer dan zoekmachines

o verschillende inhoud

o verschillende interfaces

o beschikbare zoekfunctionaliteit telkens weer anders

DAAROM…

IV. Gebruik van databanken

Page 25: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

2. Databanken & de bibliothecaris

Bibliothecaris moet over didactische vaardigheden beschikken

o onderliggende principes achter uiterlijke verschillen

duidelijk maken

o per databank inhoudelijke troeven & concrete mogelijk-

heden inzake zoeken + beheer van zoekresultaten

toelichten

o gebruiker informatievaardiger maken met behulp van

handleidingen

kennisclips en andere online leermaterialen

tutorial

IV. Gebruik van databanken

Page 26: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

V. Samenvattend

Elektronische databanken belangrijke troeven

- online bereikbaar, voor gebruikers van grote

organisaties met de nodige infrastructuur zelfs 24/7

- geavanceerde zoekmogelijkheden

- gecontroleerde inhoud, in toenemende mate ook

meteen beschikbaar

- meetbaar gebruik

Page 27: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

V. Samenvattend

Elektronische databanken belangrijke troeven

… maar vergen wel inspanningen van de bibliothecaris

• financieel

• ontsluiting

• toegankelijkheid

• gebruik

Page 28: Jan Bollansee,  “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”

Bedankt!

Jan Bollansée

KU Leuven Universiteitsbibliotheekdiensten

[email protected]