Jacob bouten kosmopoliet ii

Jacob Bouten 1864 - 1868

De Dordtsche Grote Vaart in de 19e-eeuw

Jacob Bouten 1864 - 1868

Gezagvoerder op de KOSMOPOLIET-II

De Dordtsche Grote Vaart in de 19e eeuw

KOSMOPOLIET-II

187 Kees Bouten © 2012 Sailingsteps

Jacob Bouten met de “Kosmopoliet II” (1863 – 1868)

De “Kosmopoliet II” werd net zoals de “Kosmopoliet I” door Gips ontworpen en gebouwd. Het werd als

fregat getuigd onder leiding van Jacob Bouten, waarbij de ervaringen met de Kosmopoliet I” verwerkt

werden. Met 569 last/1077 ton was het aanzienlijk groter dan de 753 ton van de “Kosmopoliet I”.

Onderstaand een lijntekening van het ontwerp van het schip.

Lijntekening van de "Kosmopoliet II", met een normaal achterschip. Met tekst: "Lang 194 voet 5 duim, Wijd 43

voet 5 duim, ol 24 voet, Gemeten lasten 529 of 1000 ton." en "Waterverplaatsing 166 ton, Beladen 2150 ton,

Ledig 994 ton, Diepgang beladen 19 voet 8 duim, Ledig 12 voet 4 duim." [MMR-T1284]

De romp is fraaier gelijnd en voller van vorm dan die van de “K I”, de kielbalk loopt voor en achter licht

op, om makkelijker dan de “K I” door de wind te komen. Het achterschip is naar de toen gangbare

Europese opvattingen rond van vorm, waarmee achter inkomende golven optimaal konden worden

opgevangen. De typisch Amerikaanse platte spiegel werd hiermee verlaten.

Door het vollere voorschip kon de fokkemast verder naar voren geplaatst.

Halfmodel van de Nederlandse clipper 'Kosmopoliet II'. Roer, boegsprieten en drie maststompen zijn

aangebracht. Op de boeg is een beeld aanwezig in de vorm van een vogel. [MMR-M1237]

Bijlbrief nr.248 dd 13 februari 1865;

Dordrecht zaterdag 15 october 1864 des ‘s-middags om 4,5 ure de te waterlating op de werf Merwede

alhier door de Scheepsbouwmeesters C. Gips & Zonen van het clipperfregatschip “Kosmopoliet II”,

gebouwd voor rekening van de reederij van de Heeren Gebr. Blussé alhier.

Het schip mat 54,48m lang (waterlijn 54,17m), breedte 12,36m, had een diepgang van 5,37m en een

zeiloppervlak van 1.834 m². Ter vergelijking: de “Kosmopoliet I” was 49,55m lang, breedte 11,25m,

diepgang 4,99m en had een zeiloppervlak van 1.564 m².


KOSMOPOLIET-II


Aandelen á f.10.000,- in de “Kosmopoliet II” werden genomen door de Gebroeders Blussé (7st), drie

aandeelhouders met ieder 2 stuks, tien met ieder 1, negen met ieder een ½ en nog twee

aandeelhouders met ieder een ¼. De totale bouw van het schip zelf koste f. 262.914, de inrichting

f. 7.868 en de kosten voor de eerste uitreis f. 33.214 De eerste rekening had een tekort van f. 27.036

Eerste rekening van de “Kosmopoliet II”

De inkopen aan proviand voor bemanning en passagiers voor de eerste reis bedroegen f. 14.856,- ,

tweemaal zoveel als bij de “Kosmopoliet” in 1855 en ruim driemaal zoveel als bij de “Jan van Hoorn” in

1842. Voor beide laatste was het uitsluitend voor de bemanning.

De gages, het tuiggeld en de monstering bedroegen voor de “Jan” en de “Kosmo” ca. f. 5.000,nu waren

deze ruim f. 8.000.


KOSMOPOLIET-II


De totale kosten van de eerste rekening bedroeg

f. 307.036 voor de “Kosmopoliet II”, bijna

f. 210.000 voor de “Kosmo” en f. 123.580 voor

de “Jan”.

Ter vergelijking de grootte van de schepen in

lasten:

“Kosmopoliet II” 569 last

“Kosmopoliet I” 398 last

“Jan van Hoorn” 292 last

De scheepswerf van C.Gips & Zn aan de Riedijkshaven te Dordrecht, 1866 [SAD]

106.213

183.829

262.914

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

JvH Kosmo KII

Komende reis

Inrichting

Schip zelf


KOSMOPOLIET-II


Opmerkelijk dat het bericht over de

tewaterlating van de “Kosmopoliet II” ook in de

Java-bode van 28-11-1864 te lezen was.

Ook nog een opvallend bericht uit de dagbladen is dat

A.E. Bouten, de jongste broer Adolph van Jacbob

Bouten, maart 1864 met de “Kosmopoliet”, kapt J. Koning, vanuit Java terug in Nederland aankwam

[NRC 21-03-1864]. In dat zelfde jaar werd hij lid van het Rotterdamse Zeemanscollege en ging hij als

gezagvoerder varen op de bark “Cornelis Anthonie” (zie deel IV).

Tijdens de bouw van de “Kosmopoliet II” wordt Eduard Jan, derde zoon van Jacob en Marie, op 29

september 1864 te Dordrecht geboren.

Onderstaand een litho van de “Kosmopoliet I en II”, aan de hand van een tekening van Simon van

Brakel.

Litho “Kosmopoliet II en I”, door Simon van Brakel [SAD]

Deze werd ondermeer gebruikt voor het volgende affiche van beide ‘Klipperschepen’ waar de schepen

dus in spiegelbeeld op afgedrukt staan.


KOSMOPOLIET-II


Affiche ±1864, Kosmopoliet I en II

Bijna niet te geloven maar dit affiche werd niet gebruikt om te adverteren voor de accomodaties van de

Kosmopoliet I en II, maar het werd pas later gemaakt, zelfs pas nadat de “Kosmopoliet I” verkocht werd!

H. Dienske was namelijk pas gezagvoerder op de laatste reis van de “Kosmopoliet I” in 1871 en kapitein

T. Huijzer vanaf . . . . . op de “Kosmopoliet II”.


KOSMOPOLIET-II


Nevenstaand artikel heb ik

bijgevoegd ter illustratie van het

aantal schepen in die tijd die

onder Nederlandse vlag op

Ned.Indië voeren.

In deze opgave is te zien dat het

aantal schepen vanaf 1858 met

ca 25% afneemt van ca 600 naar

ca 450 in 1864. Aangezien het

totaal aantal lasten evenredig

vermindert, betekent dit dat het

laadvermogen van de schepen

kennelijk niet toenam.

Het aandeel door de NHM

bevrachte schepen is vrij

constant en ligt rond 1/3 van het

totaal.

De 16 schepen die in 1864 in

vaart werden gebracht hebben

gemiddeld wel een heel wat

groter laadvermogen. Met ruim

430 last per schip een 70% meer

dan voorheen.

De onderlinge verschillen zijn

echter groot. De vier kleinste

schepen van 100-160 last tot de

vier grootste van 700-828 last.

De “Kosmopoliet II” was met 600

last net wat kleiner, maar ruim

groter dan gemiddeld.

NRC 14-02-1865

In 1864 werden 23 kleinere schepen van gemiddeld ruim 230 last uit de vaart genomen.

0

100

200

300

400

500

600

1856 1857 1858 1859 1860 1861 1862 1863 1864

183 185 184 170 159 152 143 140 142

605 609 607 563

527 509 473 455 448

NHM kLast Schepen


KOSMOPOLIET-II


Eerste reis van de “Kosmopoliet-II”,

3 april 1865 – 28 december 1865

Volgens advertenties in de Nederlandse dagbladen ligt de “Kosmopoliet II” op 21 januari te Dordrecht in

lading naar Java gereed, vervolgens op 5 februari om in maart te vertrekken en volgens bericht van 9

februari zal de reis naar Pekalongan en Semarang gaan, waarbij ook Batavia aangedaan zal worden.

DZG 22-01-1865 DZG 05-02-1865 NRC 09-02-1865

In het NRC van 5 maartwordt het vertrek medio maart aangekondigd, waarna er in verschillende

dagbladen een advertentie verschijnt van zowel de “Kosmopoliet II” te Dordrecht met gezagvoerder J.

Bouten om medio maart te vertrekken als van de “Kosmopoliet” te Rotterdam met gezagvoerder J.

Koning om in mei naar Batavia te vertrekken.


KOSMOPOLIET-II


Op 23 maart 1865 is de 1e aanmonstering te Dordrecht en kapitein Bouten vertrekt met 35 man

voor een reis met 1e stuurman Vellinga naar Batavia.

Monsterrol nr.2131 dd 23-03-1865 van het

Nederlandsche Clipperfregat “Kosmopoliet II”,

liggende te Dordrecht, kapitein J. Bouten.

Claas Visscher Moulin, Waterschout te Dordrecht.

[SAD] (totale gage f. 941,-/mnd)

Over het vertrek op 31 maart uit Dordrecht werd in het Dagblad voor Zuidholland en Gelderland van 31

maart 1865 vermeld:

Berigten uit de Provincien, Dordrecht, 29 Maart. Heden is van hier vertrokken het prachtig clipperschip Kosmopoliet II, gezagv. J. Bouten, o.a. aan boord hebbende den heer L.F.C. Seelking, officier van administratie 2e kl., die de vereerende opdragt heeft aanvaard om aan het oorlogstoomschip het Metalen Kruis over te brengen de zijden vlag, die, onder ’s Konings goedkeuring, door de vereeniging: het Metalen Kruis aan genoemden bodem is geschonken.

In het NRC van diezelfde dag worden als passagiers vermeld (idem AH van 1-04-1865 en in de

Dordrechte Courant van 30-03-1865):

Vertr. Passagiers. Van Dordrecht. Naar Java: Per Kosmopoliet II, kapt. J. Bouten: De heeren G.Schilthuis met echtg., 2 kinderen en Jav.vr.bediende; V.Prot met echtg.; W.J.Döderlein de Win met echtg., 3 kinderen en Jav.vr.bediende; A.K. van Deventer met echtg. en Jav.vr.bediende; H.M.Botter en zoon; mevr.de wed Quant; mej.E.A.Soetens; freule van Hoëvell; mej.T.A.G.Hana; mej.H.C.Cramer; de heeren L.F.Botter, C.F.Remy, E.J.Remy, L.M.van Onselen, L.F.C.Seelking, W.Hanegraaff, C.H.S.Pastor, P.F.van Wage, W.Geertsema, J.B.F.L.Molenbroek, H.Bloog:

Op 3 april 1865 vertrok de “Kosmopoliet II” uit

Brouwershaven [NRC 5-04-1865], waarover in nevenstaand

bericht in het DZG van 5-04-1865 geschreven stond:

In de Dordrechte Courant is vervolgens te lezen dat de


KOSMOPOLIET-II


eerste reis van de nieuwe clipper voorspoedig begon:

Dordrecht 5-04-1865

Volgens schrijven van kapitein J. Bouten, gezagvoerder van de “Kosmopoliet II”, van hier naar Batavia, op de hoogte van Dover, d.d. 4 deze des morgens om 6 uur was hij den vorigen dag ten 1 uur

met eenige ligte koelte van het O.Z.O. uit Brouwershaven vertrokken. Dit had echter niet belet dat hij

de “Hendrika” van Rotterdam, gezagvoerder Bus, een bekende goede zeiler, die 5/4 uur voor hem vertrok en dus meer van de sterke eb had kunnen profiteeren, ongeacht diens pogingen om vooruit te

blijven weder in het gezigt gekregen en des namiddags om 5 uur voorbij zeilde. De gezagvoerder

Bouten twijfelde dan ook niet of deze “Kosmopoliet II” zou den roem der snelzeilende Kosmopolieten in stand houden. Alles wel aan boord. Wind flauw van het O.Z.O.

Deze voorspoedige start van de eerste reis van de “Kosmopoliet II“ zal menigeen plezier gedaan

hebben.

Op 17 mei (7 mei volgens de JB 19-08-1865) werd de “Kosmopoliet II” vlak voor de kust van Brazilië

gepraaid op 17° ZBr, 34° WL. [DZG 2-07-1865], waarna

deze ruim een maand later en 78 dagen na uit

Brouwershaven vertrokken te zijn op 20 juni 1865 in

Batavia aankwam. In de Java-bode van 21-06-1865

stond hierover te lezen:

Batavia, 26 Juny 1865

WEdele Heeren Gebr Blussé

Met genoegen heb ik UEdele mede te deelen de behoudene aankomst van de Kosmopoliet II te

Batavia. Wij kwamen hier den 20 Juny na eene reize van 78 dagen aan, hetgeen ons nog een dag

meeviel door de stilte der Straat Soenda.

Het schip heeft in alle opzichten bijzonder voldaan en overtreft zou ik zeggen in bezeildheid de eerste

reis van de Kosmopoliet I. Ook zijne bewegingen en wendingen zeer gemakkelijk, dat de werking van

het tuig op het schip bijna onmerkbaar is. Nergens was de minste werking te bespeuren en potdicht.

Uit het nevensgaande extract zal U kunnen zien hoe lang wij bij het begin der reis hebben gesukkeld

met tegenwinden en stiltens en ons deed vreezen een lange reis te zullen hebben. Eerst later om de

Zuid vanaf Tristan a Cunha veranderde het en begon een geregelde vlugge looop. De reis vandaar tot

80° L.O. en zelfs tot de Straat is verscheidene dagen korter dan de kortste in het verslag van het

Instituut en heeft doen zien, dat het schip een bijzonder goede bezeildheid heeft. Alles heeft zich

kapitaal en goed gehouden, uitgezonderd het ijzerwerk, waar nu en dan nogal iets van brak en ons

kluiver, buiten kluiverboom en lijzeilspier heeft doen verliezen. Ook zijn alle rakken van onderraas en

ondermarsezeilraas gebroken, hetgeen ons veel moeite gaf het vast te houden. Ook zijn er nog eenige

jufferbeslagen gebroken.

De passagiers waren zoo voldaan, dat zij de nevensgaande advertentie in de courant plaatsten:

“De passagiers van de Kosmopoliet II brengen bij deze hunnen hulde en dank aan den

Gezagvoerder J.Bouten voor de in alle opzigten aangename behandeling die zij gedurende eene reis

van 78 dagen van Brouwershaven naar Batavia hebben ondervonden en bevelen voornoemde

gezagvoerder en bodem aan alle repatrieerenden aan.

Uit aller naam

Döderlein de Win”


KOSMOPOLIET-II


UEdele letteren van 16 Mei zijn ons geworden en doen ons zien, dat de Kosmo nog niet door de

N.H.M. is opgenomen en ook weinig kans heeft in Junij bevracht te worden. Ik weet echter ook niet of

dit wel wenschelijk is, daar er schepen zijn die bevracht tot den uitersten termijn moeten liggen voor

zij met laden een begin maken en dit voor ons eerst in het laatst van November zal zijn. Beter zoude

het dunkt mij dan zijn een kleinere vracht aan te nemen en daarmee voort te gaan. Met twee families

als passagiers zijn wij in briefwisseling, waarvan de eene het aangenomen heeft à f 6000.-. De andere

is de teekening gezonden.

Equipage is volmaakt wel

Na minzame groeten verblijf ik met de meeste hoogachting te zijn

JBouten

En vervolgens logeerden bijna alle passagiers in Hotel

Des Indes in Batavia, zoniet de kapitein, die zat in het

Java-hotel, samen met de heer van Deventer en

echtgenote, van Dordrecht [Java-bode 24-06-1865].

Niet alleen kapitein Jacob Bouten en zijn

passagiers waren tevreden over deze snelle reis

naar Batavia. Ook in de Dordrechtse Courant

wordt er melding van gemaakt.

Dord.cour. 27-7-1865

Deze eerste uitreis van de “Kosmopoliet II” was

in het geheel niet slecht met 78 dagen, temeer

omdat men 9 dagen nodig had om door het

Engelse Kanaal te komen.

Ook in het Dagblad van Zuidholland en

Gelderland van 12 augustus werd er geschreven

over de voorspoedige reis:

Binnenland, Residentie-Nieuwas. Een passagier

van het Nederlandsche clipperschip

Kosmopoliet II, kapt. J. Bouten, den 3n April

vertrokken van Brouwershaven en

aangekomen te Batavia den 20 Junij, dus

hebbende eene reis van 78 dagen, deelt ons ten bewijze van het snel zeilen van dat schip mede, dat

het op 40° en 41° zuiderbreedte in 21 achtereenvolgende etmalen heeft afgelegd een afstand van

138?”geographische mijlen, dus 1756 uren of 83 6/10 per dag. (Pr.Gr.C.)


KOSMOPOLIET-II


De lading die op de eerste reis van de

“KosmopolieIIii” te Batavia werd aangevoerd bestond

ondermeer uit: 2x 2 kn. rijtuigen, 7 kn. meubelen,

300 kn. dakpannen, 2 do. vijlen, 10 vn. spijkers, 50 vn.

cement, 510 ks. plus 1300 do. zeep, 57 kn. wijn, 50

vn. en 150 md. bier, bter, hammen, vleesch, spek en

andere provisien, plus nog een lading voor de NHM

aan rails, ijzerwerk, beenzwart en zilv. munt [JB 8-07-

1865].

Bij aankomst in Batavia bleek de “Kosmopoliet II”

nog niet bevracht te zijn door de N.H.M. en de

vooruitzichten zijn slecht, zoals te lezen valt in de

NRC van 09-08-1865.

In de Java-bode werd er vanaf al 29 april door de

agenten B. Kopersmit & Co te Batavia,

geadverteerd voor de nieuwe “Kosmopoliet II”.

De “Kosmopoliet II” vertrekt op 30 juni allereerst

naar Pekalongan [NRC 16-08-1865] en vervolgens

naar Semarang om haar lading verder te lossen.

Vanaf een paar dagen voor het vertrek uit Batavia

wordt er door de agenten B. Kopersmit & Co ook in

de Locomotief; het

Samarangsch

Handels- en

Advertentieblad van

26-06-1865

geadverteerd voor het Nederlandsche Clipper-Schip Kosmopoliet No II.

Pekalongan, 10 July 1865

WEdele Heeren Blussé

Daar ik geene bijzonderheden heb schrijf ik Uedele deze alleen dat ik na 3 à 4 dagen van hier naar

Samarang zal vertrekken om daar het resteerende der lading te lossen en waar ik dan ook de

bevrachting van Juny zal afwachten. De particuliere vrachten waar ook naar toe zijn allertreurigst,

doch men hoopt op beterschap bij het inkomen der producten.

Passagiers ben ik met onderscheidene in correspondentie, doch daar ik hun nog geen bepaalden tijd

van vertrek kan opgeven, zich nog niet voor vast binden. Het staat bijna niet stil van bezoekers en

erkennen allen deze bij de mail te prefereeren. Zoodra het schip leeg is, zullen wij het met de

brandspuit zuiveren. Equipage wel.

JBouten


KOSMOPOLIET-II


Alhoewel er in het NRC van 13-07-1865 geschreven staat:

Binnenland, Rotterdam, 12 Julij. Door de Nederlandsche Handel-Maatschappij zijn bevracht de navolgende 22 schepen, als: Voor Dordrecht: Kosmopoliet II, kapt. J. Bouten; Kosmopoliet, Koning.

ontvangt Jacob Bouten in Semarang een brief van de Gebr. Blussé waaruit hem blijkt dat hij niet door de

NHM bevracht zal worden. De “Kosmopoliet II” verblijft hierna twee maanden in Semarang om lading

voor de terugreis te verkrijgen.

Samarang, 27 July 1865


Eerst heden den dag van ‘t vertrek der mail kwamen wij in het bezit van UEdele gezonden letteren

van den 14 Juny j.l. waaruit wij vernemen, dat de Kosmopoliet niet door de N.H.M. is opgenomen en

ook voor deze reis niet opgenomen zal worden. Ik heb daarop dadelijk naar Batavia getelegrafeert om

het schip aan de factorij of voor terugkeerende militairen aan te bieden. Hierop kan ik echter nog geen

antwoord hebben.

De vrachten zijn wel iets beter geworden, doch door de aankomst van de Lichtsraal, Isis, Franssen van

de Putten en eenige vreemde schepen is de verbetering gestuit. Daar is echter nog al eenige particuliere

suiker voorhanden en is de Graafstroom door de factorij opgenomen voor f 62.50, kapitein Vonk, de

Suzanna voor f 70.-, te Padang te laden, zoodat ik hoop met de passagiers op zigt het verlies nog te

stillen.

Bij de volgende mail hoop ik UEdele gunstiger tijding te kunnen mededeelen.

Met de meeste Hoogachting heb ik de Eer te zijn

JBouten

Ned. Oost-Indië met ‘Voor Europeanen’- resp ‘Voor en door Inlanders’- geteelde gewassen.

Samarang 10 August 1865

De WEdele Heeren Gebr Blussé

De hoop die ik UEdele bij mijn vorig schrijven gaf, dat de vrachten misschien eenige rijzing zouden

ondergaan, is geheel vervlogen. Het tegendeel heeft plaatsgevonden, daar na de bevrachting der in

mijn vorig schrijven genoemde schepen geene lading meer tegen die vracht te bekomen was. Het

antwoord op mijn telegram naar Batavia was dat de factorij geene schepen vooreerst meer noodig had

en er geene troepen te verzenden waren. Het getal particuliere schepen nam dagelijks toe en nu alle


KOSMOPOLIET-II


anderen in China gecharterd hier te komen laden, waardoor het vooruitzicht was, dat vooreerst de

vracht niet zou rijzen, en mocht het zoo zijn dan zeker doch niet zoo veel dat het het oponthoud zoude

goedmaken. Hoewel ik eerst meende nog een maand te wachten ben ik door de heeren Kopersmit zoo

wel te Batavia als ook hier ten sterkste aangeraden de bestaande vracht aan te nemen, daar zij zich

stellig verzekerd hielden, dat de vrachten eerder dalen dan rijzen zouden.

Mijn voornemen heb ik toen laten varen en besloten hier te Samarang een volle lading in te nemen, de

suiker à f 47.5- en koffy à f 45.-, waarmede ik eind September zal vertrekken.

De passagiersgelden, die ik op ’t oogenblik besom van hen daar ik mee in bespreking ben, beloopt f

14.600.- en heb de toezegging van pl.min.30 gepasporteerde militairen.

Hopende mijn handelingen Uwe tevredenheid mogen weldragen Heb ik de eer met de meeste achting

te zijn

UEDwDienaar

JB

Ook in Nederland is in de dagbladen te volgen dat de bevrachting zeer moeizaam zijn, waarnaast de

vracht waartoe Jacob Bouten besloten heeft eveneens vermeld staat:

NRC 01-10-1865, Per Overland-mail,

Batavia, 14 Aug. Vrachten. Sedert ons berigt van 25 passato heeft men weder lagere cijfers besteed, waardoor vooreerst de hoop op verbetering weder vervlogen is. Men ziet thans het vreemde verschijnsel, dat vrachten, naarmate er meer product afgevoerd wordt, flaauw in plaats van vaster worden. Hiertoe dragen veel bij de ongunstige berigten uit China, Singapore en andere nabij gelegen havens, vanwaar schepen herwaarts komen om emplooi te zoekn, terwijl op Java zlef meer dan voldoende scheepsruimte aanwezig is. Deze omstandigheden werken zeer mede om hen, die producten ter afscheep hebben, in de gelegenheid te stellen tot sluiten van lage charters. De volgende transactien vonden plaats: Naar Nederland: Ned. Kosmopoliet II mede naar Rotterdam á f45 voor Koffij en f47,50 voor Suiker te Samarang.

Samarang 26 August 1865

De WEdele Heeren Gebr Blussé Dordrecht

UEdele zult waarschijnlijk uit mijn laatste schrijven van 10 August j.l. hebben gemerkt dat het

Telegram, door UEdele den 10 July uit Holland verzonden, hier niet op den bestemden tijd is

aangekomen of daar ontvangen. De reden zal waarschijnlijk gelegen hebben in de gebroken kabel te

Point de Galle. Eerst den 15 August kwam die hier aan en terwijl hier ook juist de heeren Stok en

Bikker der firma te Batavia en Soerabaya tegenwoordig waren werd er dadelijk over gedacht om die

vracht aan een ander over te doen. Doch hiervan willen de afladers niets weten, tenzij ik een even goed

schip en lagere vracht aan kon bieden en de risico der reeds ingeladen goederen voor mijn rekening

kwam. Dat was natuurlijk niet te doen en zijn wij ge-eindigd met het innemen der lading voort te gaan.

Had ik nu maar mijn voornemen met nog eene maand te wachten gevolgd, dan had ik bij de aankomst

van het telegram nog vrij geweest. Nu was er echter niets meer aan te doen. Bij de factorij zeide men

mij, dat ik zeer waarschijnlijk met de bevrachting niet voor half Dec zoude laden kunnen en dies hier

minstens 4 maanden had moeten wachten, hetgeen dan met de belading daarna zes maanden had

geworden. Dit had toch zeer schadelijk geweest en vooral voor een nnieuw schip, dat nu al door de

vreeselijke warmte als een zeef is uitgedroogd. Al het mogelijke wordt gedaan tegen de zon te dekken,

doch weinig helpt.


KOSMOPOLIET-II


De rotting voor garneering heb ik gedacht voor scheepsrekening te nemen en hiervoor betaald f 11.- en

f 11.50 per Pic. Deze is mooi geel, taai en vrij lang. Het onderruim is nu nagenoeg vol en zal dan

bevatten omstreeks 13.500 Pic. De diepgang is voet. Het dragen wordt nu echter beter en doet mij

denken, dat deze tegenover de meting meer zal laden dan de Kosmopoliet I.

Mijn vertrek van hier zal evenwel niet voor den 25en kunnen zijn, daar de twee families, die ik gaarne

mede had, niet voor dien tijd gereed kunnen zijn.

De tweede stuurman Horst wordt beter en komt waarschijnlijk weer hier aan boord.

Verders geene bijzonderheden meer te melden hebbende verblijve ik steeds met de meeste

Hoogachting

UEDwDienaar

JBouten

Op 25 september 1865 vertrekt hij uit Semarang via Pekalongan naar Batavia om nog enkele passagiers

aan boord te nemen. Op 29 september komt de “Kosmopoliet II” in Batavia aan [JB 30-09-1865], waar zij

dan tegelijk met de “Kosmopoliet” op de reede van Batavia ligt, waarna hij 4 oktober 1865 op zijn

terugrreis naar Holland vertrekt.

Samarang, 23 September 1865


Aangenaam is het mij UEdele te kunnen melden dat wij overmorgen den 25st geheel beladen

Samarang zullen verlaten en in het passeeren Pekalongan en Batavia aandoen om daar nog eenige

passagiers op te nemen. De lading bestaat uit:

1929 kr. suiker wegende Bruto 8253.67 Pic.

466 zakken ,, 480

12079 ,, koffij 11773.47 ,,

4716 st Huiden ,, 313

14 kisten Indigo 23

Zijnde met inbegrip van rotting en Regalen ruim 21.000 Pic. of 682 betaalbare lasten à f 45.- en f 47.50

per last: omstreeks f 31500,-

Het schip ligt diep, achter 21 en voor 20½ RijnL. voeten.

Als passagiers 1e klasse zijn geëngageerd:

Den heer De Bruyn echtgen. 3 kinder f 3200,-

Van Berkel echtgen 3 kinderen ,, 2800,-

Trossée echtgen. 6 kinderen ,, 3000.-

Ellinckhuizen vrouw 2 kinderen ,, 2600.-

De heeren Gips en Furnée ,, 1700.-

De jongeheeren Bosch, Okkersen ,, 1150.-

De jongeheeren La Fontaine en Laarsen ,, 1100.-

Mejuffrouw Chabot ,, 800.-

Passagiers 2e klasse:

te Samarang 21 mansch. 2 ond.off

te Batavia 14 mansch. 4 ,, ,,

35 mansch.à f.282 6 ond.off. à f.424 12414.-

Zijnde te zamen f 28764.-


KOSMOPOLIET-II


Nog zijn 2 hutten in de longroom disponibel waarover ik met 2 Heeren in correspondentie ben en die

ook wel bezet zullen worden. De equipage is volmaakt wel en de tweede stuurman zal te Batavia

weder aan boord komen.

Mijne rekeningen en opgenomen gelden zend ik UEdele met de volgende mail van Batavia.

Met de meeste Hoogachting heb ik de Eer te zijn

UWEDwDienaar

JBouten

Uit bovenstaande blijkt dat de totale lading van goederen en passagiers samen een bedrag van ruim f.

60.000,- vertegenwoordigde. Misschien dat dit de slechte vrachtprijs enigszins goed kon maken?

“Kosmopoliet II”met kapiteinsvlag D18 van Jacob Bouten,

Olieverfschilderij 1865 (F.J. van den Blijk, 1806-1876) [MMR]

Over het vertrek uit Batavia staat in de Dordrechtse Courant vermeld:

Dord.cour. 28-11-1865 Van Batavia vertrok 4 Oct., “Kosmopoliet II”, Bouten, naar Nederland. [3]

en over de passagiers:

Dord.cour. 14-12-1865 Met de “Kosmopoliet II”, kap. J. Bouten zijn van Java naar Nederland vertrokken de HH. De Bruyn met echtgen. en 4 kinderen, van Berkel met echtgen. en 3 kinderen, Trossee met echtgen. en 6 kinderen, Ellinckhuyzen met echtgen. en 2 kinderen, Gips, Turnée, Zaal, de Vaynes van Brakel, mej.


KOSMOPOLIET-II


Chabot, de jongeheeren Blommestein, van Laren, la Fontaine en Ockerse, benevens 41 militairen waaronder 3 onderofficieren. [3]

Kennelijk zijn de 2 hutten in de longroom inderdaad bezet worden en wel door de heren Zaal en de

Vaynes van Brakel, waarnaast de jongeheer Blommestein in de plaats is gekomen voor de jongeheer

Bosch. Bijkomend een klein detail, dat familie de Bruyn met 4 in plaats van 3 kinderen gereisd blijkt te

hebben en dat er 38 manschappen plus 3 onderofficieren waren ipv 35 plus 6 (blijft samen 41). De

passagiers gelden zullen dus wat hoger geweest zijn dan in de opgave door Jacob Bouten van 23

september aan Blussé, mogelijk een f. 1.700,-

Op 19 november 1865 doet de “Kosmopoliet II” St.Helena aan voor de nodige verversingen, waarna

diezelfde dag de reis wordt voortgezet [NRC 22-12-1865]. Op 28 december 1865, 84 dagen na vertrek uit

Batavia is de “Kosmopoliet II” terug in Brouwershaven.

NRC 28-12-1865, Zeetijdingen. Brouwershaven (ZW) 27 Dec. Bij de 6de ton geankerd: Kosmopoliet II, Bouten, v.Java n.Dordrecht.

NRC 29-12-1865, Zeetijdingen. Brouwershaven (ZZW). Aangekomen. 28 Dec. Kosmopoliet II, Bouten, Batavia vertrok 4 October.

Uit het NRC 02-01-1866, Carga-Lijsten, Rotterdam van

de eerste thuisreis van de “Kosmopoliet II” blijkt dat de

vracht voor veel verschillende handelshuizen was en

alleen bindrotting voor de Gebr.Blussé werd

meegenomen. De totale vrachtprijs bedroeg slechts f. 32.057 [13].

Over deze terugreis werd er ook weer met veel lof over de “Kosmopoliet II” geschreven:

NRC 12-01-1866, Familieberigt.

De Passagiers met het Ned.Clipperschip Kosmopoliet II in 84 dagen van Batavia in Nederland aangekomen, achten het zich eenen aangenamen pligt hunnen opregten en welmeenenden dank te brengen aan den gezagvoerder J. BOUTEN, voor de uitmuntende behandeling gedurende de reis ondervonden. Zoowel met het oog hierop, als op de uitstekende tafel, de confortable inrigting en het bijzonder snel zeilen van genoemd schip, bevelen zij aan naar N.I. vertrekkende personen, de Kosmopoliet II gezagvoerder J. BOUTEN met vertrouwen aan. Namens de gezamentlijke passagiers, P.J. ZAAL, Luit. t/Z. 2de kl. Jhr.S.F.T.DE VAIJNES VAN BRAKELL, Luit. t/Z 2de kl.

Volgende opgave geeft het totaal aan passagiers op uit- en thuisreis met inkomsten. Niet alleen was

het tarief voor de uitreis lager dan voor de thuisreis, maar ook was dat voor militairen (sergeants van

het O.I.-leger Remy en Botter, Marine officieren 2e-klas van Onselen en Seelking, kapt van het O.I.-leger

Döderlein de Win) met f. 600,- lager dan de f. 650,- voor particulieren en gouvernement passagiers (O.I.-

ambtenaren Schilthuis, Prott en van Deventer en contr. 1e-klasse H.M.Botter).


KOSMOPOLIET-II


Echtgenotes kostten hetzelfde als hun man, de

kinderen Schilthuis gingen mee voor de halve prijs

(f. 325,-), de twee kinderen Prott voor de prijs van

één, de drie kinderen Döderlein de Win en Javaansche

vrouwelijke bediende samen voor f. 650,- en de

Javaansche vrouwelijke bediendes van van Deventer

en van Schilthuis voor een kwart van de prijs.

Mejuffrouw Soetens betaalde slechts f. 550,- en van

mevrouw Quant en mejuffrouw Cramer heb ik geen

inkomsten kunnen vinden?

Voor de thuisreis lijkt de normale prijs f. 800,- te

bedragen en wederom de helft voor de kinderen de

Bruyn en van Berkel. Voor de zes kinderen Trossee

werd f. 1.400,- betaald en voor de twee kinderen

Ellinckhuizen f. 1.000,- dus ik neem aan dat eea

afhankelijk van de leeftijd zal zijn. De luitenants ter zee 2e-klasse Zaal en de Vaynes van Brakel

betaalden f. 850,- en vier jongeheren van f. 500,- tot f. 600,- Kortom de prijzen verschilden naar van

allerlei, waaronder mogelijk ook de accommodatie.

Militairen op de thuisreis in de 2e-klas betaalden f. 282,- (een kleine helft van f. 600,-) en

onderofficieren f. 424,- (ruim de helft van f. 800,-). De onderofficieren hadden mogelijk de beschikking

over een hut beneden, de militairen sliepen waarschijnlijk in hangmatten?

AB Salon lang 62 Voet, breed 16 Voet

C Hutten voor fam

D Hutten voor een a twee personen

E Ingang van het dek

F Portaal en trap naar de kampagne

G Trap naar de beneden hutten

H Sekreten

I Badkamer

J Kapiteinskamer

K Vuurhaard


KOSMOPOLIET-II


Tweede reis van de “Kosmopoliet II”,

20 maart 1866 – 4 november 1866

Ondertussen werd er natuurlijk wederom geadverteerd

voor de volgende reis van de “Kosmopoliet II”. In het

DZG van 3 januari 1866 wordt het volgende vertrek naar

Batavia nog spoedig genoemd, in het NRC van 5 februari

wordt het vertrek naar Batavia en Semarang voor het

begin van maart aangekondigd en in de NRC van 21-02-

1866 op 10 Maart.

De vracht voor de komende reis was deze keer al vroeg

geregeld want reeds op 9 februari werd de

“Kosmopoliet II” vracht door de N.H.M. toegekend [AHD

10-02-1866].

De aanmonstering voor de 2e-reis van de “Kosmopoliet

II” was op 5 maart 1866 te Dordrecht.

Monsterrol nr.2189 dd 5 Maart 1866, kapitein Jacob Bouten met 33 bemanning (totale gage f. 918,-/mnd)


KOSMOPOLIET-II


Deze reis gaat er ook wederom een detachement suppletie-troepen uit Harderwijk mee, sterk 150

manschappen, waaronder 12 onder-officieren, onder bevel van den naar O.I. van verlof terugkeerende

kapt. der inf. H.F.Thissen, en het medegeleide van den 1e luit. der inf. M. van Medevoort en van den 2e

luit. der inf. A.C. Bellaart, beide mede van verlof naar O.I. terugkeerende. Het detachement zal

vertrekken onder geleide, in administratieve commissie, van den te Harderwijk gedetacheerden 1e luit.

der inf. Groeneveld, die het zal vergezellen tot aan boord van het te Rotterdam liggende schip

Kosmopoliet II, gezagv. J. Bouten [Utrechts Provinciaal en Stedelijk Dabgblad 22-02-1866].

Op 10 maart 1866 ligt de “Kosmopoliet II” zeilklaar in Rotterdam, waar zowel manschappen als

passagiers aan boord zijn gekomen.

NRC 11-03-1866, * Zeilklaar. Rotterdam 10 Maart. Kosmopoliet II, Bouten, Bat. * Vertr.Passagiers. Van Rotterdam. Naar Batavia: Per Kosmopoliet II, kapt. Bouten: de heeren J.H. Ploem met echtg. en kind, J.B.van den Dungen Bille met echt. vijf kind. en eene Jav.bediende; J.van der Veer met echtg., Otto Durler, Bosch, J.C.A.Diederichs, J.J.van der Pot, J.L.S.Whitton, D.C.Helderman, C.J.M.L.Austermann en Zn.; H.F.Thissen, kapt.der inf. bij het O.I. leger, detachem. kommandant; H.van Medevoort, 1e luit. der inf. bij het O.I. leger; A.C.Bellaart, 2e. Luit. der inf. bij het O.I. leger; J.C.Prins, A.van der Bijll, J.Haccou, W.Elenbaas, H.G.van Affelen van Seamsfort, mevr.E.M.Stakman, geb.Sexhauer; mej.M.J.Rodenburg Mentz en Bakhuis.

Groepsfoto op het dek van de “Kosmopoliet II”, bij haar uitreis in 1866 (Jacob Bouten staat voor de grote mast,

naast dokter Hendrikx met witte jas). [fam.Bouten].

Verder de heer en mevrouw Ploem met 1 kind, van der Dungen Bille met 5 kinderen, en van der Veer, mevr.

Stakman, de juffrouwen Rodenburg en Bakhuis, en de heren Otto Durler, Bosch, Diederichs, van der Pot,

Whitton, Helderman, Austermann en Zn., Thissen, van Medevoort, Bellaart, Prins, van der Bijl, Haccou,

Elenbaas en van Affelen van Seamsfort.


KOSMOPOLIET-II


Wie waren deze passagiers ?

Aan J.H.Ploem, griffier bij den landraad te Magelang (residentie Kadoe), werd september 1864 door het

civiel departement te Java een tweejarig verlof naar Nederland toegekend wegens ziekte [JB 28-09-

1864). Hij keerde dus met vrouw en kinderen terug van dit verlof.

De heer J.B. van der Dungen Bille was een industriëel in Indië die daar reeds eerder was.

Aan de onderwijzer aan de gouvernements lagere school te Banjoemaas J. van der Veer werd januari

1864 een tweejarig verlof naar Nederland toegekend wegens ziekte [JB 6-01-1864]. Ook hij keerde dus

met zijn vrouw terug van dit verlof.

Waarschijnlijk was mevrouw E.M.Stakman de echtgenote van de heer M.G.E.Stakman, die augustus

1864 examen aflegde op de Koninklijke Akademie te Delft als O.I.-ambtenaar 2e-klasse [JB 16-08-1864 en

15-09-1864], tussen 7 en 10 januari 1865 zijn intrek nam in Hotel des Indes in Batavia [JB 11-01-1865] en

als ambtenaar der tweede klasse voor de burgelijke dienst in Nederlandsch-Indië ter beschikking gesteld

werd van den gouverneur van Sumatra’s Westkust [JB 21 en 27-01-1865]. Na aankomst te Batavia

verbleef mevrouw Stakman in het Java-Hotel aldaar [JB 16-06-1866], waarna zij samen met mejuffrouw

Rodenburg Mentz met het Ned.Ind. stoomschip Medano naar Padang voer [JB 20-06-1866].

Voor mejuffrouw L.Bakhuis was het waarschijnlijk niet de eerste reis naar Java, althans in de Javabode

van 5-03-1864 wordt een Mej.Bakhuis vermeld die met de heer van der Veer en Echtg. met het

Ned.schip Electra vanuit Pekalongan in Batavia aankomt, waarna met hetzelfde schip van Java in

Nederland (geen datum vermeld) eveneens met de van der Veers [JB 4-08-1864].

In de Javabode van 18-06-1864 staan J.L.S.Whitton en D.C.Helderman vernoemd als vertrekkende

personen en in de Javabode van 6-10-1866 staat de benoeming van J.L.S.Whitton, laatstelijk derde

kommies ter algemene sekretarie en onlangs van verlof uit Nederland teruggekeerd, tot derde kommies

bij de direktie der kultures van het civiel departement. Den tweeden kommies bij de algemene

rekenkamer D.C.Helderman kreeg juni 1864 een tweejarig verlof naar Nederland wegens ziekte [JB 18-

06-1864].

De heer C.J.M.L. Austerman (niet dezelfde als P.E.Austerman die opzigter 2e-klasse was bij den

Waterstaat en ’s lands Burgelijke Openbare werken in Nederlandsch-Indië) overleed op 28 jarige leeftijd

te Batavia [JB 8-03-1867] waarna op 4 juni zijn boedel geveild werd met o.a. een photografisch toestel

met preparaten, een partij photographielijsten, een partij kledingstukken en boeken, een revolverbuks

en patronen, een gouden horloge met de ketting en een melkgevende koe [JB 3-06-1867].

Aan de 1e-luitenant der infanterie H. Van Medevoort werd door het Militair departement in mei 1864

een tweejarig verlof naar Nederland toegekend wegens ziekte [JB 21-05-1864]. Ook hij keerde dus terug

van dit verlof. Na terugkomst werd hij samen met kapitein H.F.Thissen bij het 17e-bataillon geplaatst [JB

4-08-1866].

De heren A.C.van der Bijl, J.C.Prins, J.Haccou en W.Elenbaas waren door het Ministerie van Koloniën

ter beschikking gesteld van de Indische Regering bij de Openbare Werken, waarbij de eerstgenoemde

gedetacheerd werd bij de direktie, en de drie laatstgenoemden respektivelijk werkzaam werden te

Pamakassan (residentie Madura), te Serang (residentie Bantam) en te Kediri (residentie van dien naam),

onder de bevelen van de eerstaanwezende ingenieurs in die residentien [JB 4-08-1866].

Op 12 maart voer de “Kosmopoliet II” via Hellevoetsluis die zelfde dag door naar Brouwershaven, waar

het aanstaande vertrek werd afgewacht.


KOSMOPOLIET-II


In het Algemeen Handelsbald van 12-03-1866

werd door een aantal onderofficieren opnieuw

een Hartelijk Vaarwel toegeroepen aan Familie,

Betrekkingen en Vrienden.

Kort voor vertrek ontstaat er nog een

opmerkellijke discussie in de NRC:

Vlak voor het vertrek van de tweede reis van de

“Kosmopoliet II’ onstaat er een opmerkelijke

discussie in de NRC, die begint met bovenstaand

bericht in de krant van 17 maart.

Kapitein Wierikx, voorheen van de “Noach”,

reageert hierop met nevenstaand ingezonden

stuk dat geplaatst wordt in de NRC van 21 maart,

waarna H. Sweys, auteur van het in eerste artikel

genoemde ‘met roem bekende werkje

Neerlands Vloot en Reederijen’, de zelfde dag als

het verschijnen van de krant volgend ingezonden

stuk inzendt dat in de NRC van 23 maart 1866

geplaatst wordt (zie onderstaand).

Ingezonden Stukken.

Rotterdam, 21 Maart.

Mijnheer de Redacteur !

Bij mijne terugkomst van een kort uitstapje naar een paar onzer rivieren kwam mij uw geacht blad van heden

later dan gewoonlijk in handen, en vond ik daarin met verbazing eene kritiek van eenige regels bladvulling,

voorkomende op pag. 211 van het door mij verzameld wordende statistieke werkje Neêrlands Vloot en Reederijen

1866, ingezonden en onderteekend door den heer P. WIERIKX , thans gezagvoerder van het Nederl. schip Lichtstraal.

Bij de lezing en herlezing van dat stuk kwam onwillekeurig de gedachte bij mij op aan de spreuk: Oordeelt niet

vóór het tijd is, dus etc. etc, daar toch de geachte inzender en onderteekenaar zeer naïf begint met de bekentenis ,

dat hij het boekje zelf nog niet gelezen heeft, en de door ZEd. onderteekende veroordeeling van eone feiten

constaterende bladvulling put uit de zeer welwillende regelen, door UEd. geplaatst in uw blad van den 17den

Maart jl.

Ik wil niet ontkennen', dat ik het wel zoo beredeneerd van den heer WIERIKX gevonden zoude hebben, dat hij

eerst het boekje eens ingezien had, dat, hoewel niet in ieders bezit, toch voor heM wel eens ter inzage te krijgen


KOSMOPOLIET-II


was, daar ik het bijna betwijfel, of ZEd. na de lezing van de voorrede, zijn naam nog zoude gezet hebben onder

eeN stuk als het ingezondene. Ten dienste echter van die “meesten die uw geacht blad lezen, en het jaarboekje

nimmer in handen krijgen" zjj het mij vergund, de toelichting, in de voorrede voorkomende, hier te herhalen.

In de voorrede staat:

4°. De bladvulling op pag. 211 ; — deze is met geene bepaalde voorliefde voor de daarin genoemde bodems

gesteld, hoe hoog ook de eigenschappen van snelheid der schepen en de beproefde activiteit der verschillende

opvarende gezagvoerders bij mij en ieder onpartijdig beoordeelaar staan aangeschreven; onverwacht toch kwam

een uittreksel uit een der Journalen in mijne handen, en vond ik daarin aanleiding, ook van de andere schepen,

voor zoo verre de tijd dit toeliet, gegevens te verzamelen, om zoo doende de uitmuntende bezeildheid van deze 3

Nederlandsche bodems nog meer algemeene bekendheid te geven ; . . . . . . . . . . . .hier in deze bladvulling, zal

ieder mij moeten toegeven, dat hoezeer het eene eenvoudige statistieke opgave is , die cijfers welsprekend zijn. — Gaarne verklaar ik mij bereid, ook van andere schepen, hetzij van de groote of kleine vaart, die buitengewoon

snelle reizen of buitengewone reeksen van groote etmalen of buitengewone beiadingen in weinige regels kunnen

opgeven, dit een plaatsje in te ruimen en zoo ter meer algemeene bekendheid te brengen , tot meerdere glorie

onzer vloot.

Uit het bovenstaande blijkt dus:

I°. Nergens dat ik deze drie bodems, met ter-zijde-stelling van andere schepen, als de snelste opgegeven heb;

2°. Dat ik eenvoudig statistieke feiten geconstateerd heb, waarvan ik of toevallig kennis kreeg, öf waaromtrent

spoedig inlichtingen te verkrijgen waren, om te kunnen dienen als bladvulling.

Nog blijft mij over, mij te regtvaardigen tegenover den nog al vrij duidelijk uitgedrukten twijfel omtrent de

juistheid der opgaven. Tot geruststelling van den steller van het artikel zij het mij vergund, hier mede te deelen,

dat deze opgaven verkregen zijn als volgt: Van de Kosmopoliet II, uit het officieele Journaal. Van de Kosmopoliet I, uit de aanteekeningen van kapt. J.

BOUTEN , wiens geloofwaardigheid bij mij en ieder die hem kent wel boven alle verdenking verheven zal zijn.

Van de Noach, voor zoo ver mogelijk uit de Journalen, mij welwillend door kapt. A. LUPCKE verstrekt, en

verder uit de aanteekeningen berustende ten kantore van den heer FOP SMIT, a/d. Kinderdijk.

Ook hier zoude ik het meer beredeneerd gevonden hebben, fouten en misstellingen aan te wijzen, liever dan bij

het publiek, dat niet altijd in de gelegenheid is nader te onderzoeken, twijfel aan de geloofwaardigheid der

medegedeelde feiten op te wekken.

Wat het bezwaar der mededeeling van eene reis van 109 dagen naar Sydney aangaat, zoo rekende ik ter wille

van de onpartijdigheid deze (toevallig de langste) reis niet te mogen verzwijgen, te meer, daar ze buiten de

gewone route lag. Wil men echter het gemiddelde der 6 Java-reizen, zoo geeft de eenvoudige berekening (91 x 7-

109)/6 = 88, de oplossing. Ten slotte refereer ik mij aan de toelichting in de voorrede, t. w.: dat ik mij bereid verklaar, buitengewoon snelle

reizen etc. etc, indien men mij dezelve met vermelding van datum en plaats duidelijk en kort wil opgeven, te

plaatsen; men vergete echter niet, dat ze geplaatst worden als eenvoudige statistieke opgaven, zonder uitlegging

van het hoe en waarom, of mededeeling van diepgang, staat van het koper, tuig als anderzins, daar dit wel iets

bewijst voor ééne reis, maar minder over een tijdsverloop als bij de hier bovengemelde schepen, en men dan juist

gegronde aanleiding zoudegeven tot aanmerkingen; ik geef echter ieder die iets van dien: aard wil inzenden, in

overweging, dat ééne enkele vlugge reis of één enkel groot etmaal geene merkwaardigheid daarstelt, wèl, zoo als

in de bladvulling vermeld is , eene reeks van vlugge reizen, of eene reeks van groote etmalen.

Met de plaatsing van het bovenstaande zult u, mijnheer de redacteur, bijzonder verpligten.

U.Ed. Dw. Dienaar,

H. Sweijs.

Het vertrek van de 2e-reis is uiteindelijk op 20 maart vanuit Brouwershaven (Wind Oost) [AHB

20-03-1866], een dag nadat kapitein J. Koning daar met de “Kosmopoliet” uit Batavia binnenkwam na 6

december vertrokken te zijn.


KOSMOPOLIET-II


Journaal gehouden aan boord van het Schip “Kosmopoliet II”, gevoerd door Kapitein J. Bouten, op deszelfs

reize van Rotterdam naar Java, uitgezeild den 21-3-1866, teruggekomen . . . (Brouwershaven 5Nov 1866).

Havenjournaal te Rotterdam, Brouwershaven, Batavia, Semarang en weer Batavia, met Journalen van iedere

zeildag.

Op 15 april werd de “Kosmopoliet II” gepraaid op 4° NBr en 25° WL, een 700 mijl onder de Kaap

Verdische eilanden [NRC 8-06-1866], maar van deze gehele reis (als enige door Jacob Bouten) is het

scheeps Journaal, geschreven door 1e-Stuurman H. Dienske, bewaard gebleven (zie bijlage).

In het kort hieruit over de uitreis die zich in drie delen laat verdelen. Het eerste deel is van op de

Noordzee, door het Engelse Kanaal op de Noord Atlantische Oceaan tot aan de evenaar, of de Linie

zoals deze destijds genoemd werd.

Na de loods bij het eiland Wight van boord te hebben gezet, voer de “Kosmopoliet II” het 2e-etmaal het

Engelse kanaal uit en kwam zij gedurende drie dagen in een zware storm terecht, waarbij tuig en schip

veel te lijden hadden.

Route van de “Kosmopoliet II” op haar tweede uitreis (1866) in de Noord Atlantische Oceaan


KOSMOPOLIET-II


Route van de “Kosmopoliet II” op haar tweede uitreis (1866) in de Zuid Atlantische Oceaan

De volgende opmerkelijke krabbel vond ik in het familie-archief:

Extract uit het journaal van het Nederlandsch Clipperschip Kosmopoliet II, gezagvoerder Jacob

Bouten.

Op reis van Nederland naar Batavia, zeilende de 5 Juny 1866 in de Indische Zee op 25°24’ ZBr en

105°35’ OL1.

“Des ’s-avonds te 6 ure beviel zeer voorspoedig van een welschapen zoon, Mevrouw Perini

Diederika Cato, echtgenoote van Joseph Bernardus van den Dungen Bille en ontvangt den naam

Pierre.”

Kosmopoliet, Dordrecht

Na een reis van 87 dagen kwam de “Kosmopoliet II” na

ongestaag en onplezierig weer en tegenspoed van allerlei

aard , op 15 juni 1866 op de reede van Batavia aan na de

avond ervoor bij Eiland Middelburg te zijn [NRC 1-08-1866].

De troepen debarkeerden pas een dag later [JB 20-06-

1866]. “Het gedrag van de troepen gedurende de reis was

uitmuntend, en de gezondheids toestand liet niets te

wenschen over (een man overleed tijdens de reis).

1 Deze positie van de Kosmopoliet betekent een 1100 mijl ten zuiden van Batavia, een kleine 600 mijl ten westen van Australië.


KOSMOPOLIET-II


Dit detachement muntte bijzonder uit door eene keur van onder-officieren en manschappen, terwijl

hunnen ferme houding en zelfs hunne propreteit

bij het debarkement bijzonderen lof verdienen.”

werd over de troepen geschreven.

Aangekomen in Batavia namen de heren Prins, van

der Bijl, Haccou en Elenbaas hun intrek in Hotel des

Indes, Thissen in Hotel der Nederlanden, van der

Veer en echtgenoot, mej. Bakhuis, de heer

Helderman, Otto Durler, van Dungen Bille en van

der Pot in het Marine-Hotel en kapitein Bouten met

mej Rodenburgh Mentz, mevr. Stakman en de heer

Ploem met familie in het Java-Hotel [JB 16-06-1866].

In de Javabode van 23-06-1866 werden tenslotte de aangebrachte regalen nog gemeld.


Dordrecht

Batavia 29 Juny 1866

WEdele Heeren

Waarschijnlijk ontving UEdele reeds bij de vorige

mail de tijding van mijne aankomst te Batavia, daar

ik van den heer Ardenne vernam, dat hij nog als post

scriptum aan zijn oude Heer schreef UEdele kennis te

geven dat de Kosmopoliet aan ’t opzeilen is. Voor

mij was het onmogelijk brieven over te geven.

Na eene reize van 87 dagen kwam ik hier den 15de

j.l.

aan en hadden gedurende de reis zeer veel ongestadig

en onplezierig weder doorgestaan, zoodat wij eerst

kort na het afzenden van mijn schrijven van de Linie

den 17 April de voorstreng en kluiverboom verloren

en later rond de Kaap onderscheidene zeilen stuk

kregen.

Passagiers en equipage zijn alle perfect wel. Alleen

de bootsman Van Waden en een der militairen zijn

overleden.

Sedert zijn wij druk bezig met de goederen voor

Batavia bestemd te lossen en nu zoover gevorderd

dat ik denk morgen naar Samarang te vertrekken. De

factorij schijnt nog zeer weinig producten tot

belading der schepen voorhanden te hebben zoodat

de President mij zeide verpligt zal zijn mij naar 4 of 5


KOSMOPOLIET-II


plaatsen te zenden om beladen te worden.

Het gouvernement heeft ter verzending naar Nederland 125 à 30 militairen die ik gaarne aanneem,

doch men wilde dat ik mij verbond den 20 aanstaande te Batavia gereed te zijn om dezen in te nemen.

Alle mogelijke moeite voor uitstel hielp eerst niet doch zijn wij later door tusschenkomst der factorij in

zooverre geslaagd, dat ik met alle mogelijke spoed naar Samarang zal verzeilen daar 9000 pic. koffy

inneem, van daar misschien naar Tagal voor 3000 à 4000 pic. koffy en dan de rest in Batavia in te

nemen. Daarentegen zoude het Gouvernement dan daar misschien 70 à 80 manschappen kunnen

geven. Hoewel het voordeel van troepen bij eene vracht van 105 per last wel zeer weinig is wordt

echter veel meer gewonnen bij de tijd die wij nu korter in Indië zullen zijn en misschien tijdig in

Holland komen om voor de winter nog uit te gaan. Voor de tehuisreis ben ik met eenige families in

correspondentie en een geëngageerd voor f 3200.-. Den handel is hier stil en vele huizen verdienen

weinig vertrouwen.

Hier niets bij te voegen hebbende verblijve ik steeds met de meeste Hoogachting

UWEdeleDienaar

JBouten

Deze keer was er een aanzienlijke hoeveelheid

goederen uit Nederland meegekomen met de

“Kosmopoliet II” zoals werd opgegeven in de

Javabode van 30-06-1866. Uit het grootboek blijkt

dat deze goederen werden verzonden via de N.H.M.

van wie de rederij slechts f. 1.500 ontving voor de

gehele vracht.

Op 30 juni zeilde de “KII” uit van Batavia naar

(richting) Surabaya, waarna zij op 5 juli in Semarang

aankwam.

AHB 20-08-1866, UITGEZEILD. BATAVIA, 30 Junij; Kosmopoliet II, Bouten, Soerabaya.

NRC 30-08-1866, Vreemde Havens. Samarang. Aangek. 5 Julij. Kosmopoliet II, Bouten, Batavia.


Samarang 11 Juli 1866

WEdele Heeren

Den 6 July na eene reize van vijf dagen kwam ik van Batavia hier aan en hebben dadelijk een begin

met lossen en ook met laden gemaakt. Volgens zeggen van den agent der Factorij zal ik hier omstreeks

de 11000 pic. koffy bekomen en zoo ik meer noodig had de overige weer op Tagal moeten halen.

Zoodra ik nu met zekerheid op kan geven wanneer te Batavia te zijn zal men kunnen zeggen hoeveel

manschappen er zijn om daarnaar de te behouden ruimte te stellen.

Passagiers zijn nu voor vast geëngageerd Mourier, Muller en famile no.1 en 2 à f 3200.-, familie

Doctor van Leeuwen, commandant der troepen f 2500.- no.7, 8; 3 heeren Desentjé nos. 14 en 15 f

3000,.; familie Schilthuis no.12, 13 f 2400.-; Van Swieten f 900.-. In bespreking familie Gallas f

3600.-, Sturler f 1300.-.

De Javakoortsen zijn hier weer onder de equipage sterk heerschend en daardoor vele zieken. Dat

bevordert ook niet zeer de werkzaamheden.


KOSMOPOLIET-II


Voor het oogenblik heb ik verders geen bijzonderheden. Hopende UEdele deze in gezondheid moge

geworden verblijve ik met de meeste Hoogachting

UEDwDien

JB

Samarang, 25 Juli 1866


Dordrecht

Op morgen is ons vertrek bepald naar Tagal waar wij van de Factorij in zullen nemen 4000 pic.

koffy en dan naar Batavia verzeilen voor de restant.

De hoeveelheid hier ingenomen bedraagt 11591 Pic. koffy met totaal omstreeks 15.600 zoodat er nog

omstreeks 3 à 4000 over zal blijven voor Batavia. Hoewel ik erop gerekend had dat de lichte koffy

meerdere ruimte in zal nemen zie ik nu dat het toch de meting overtroffen heeft en in het onderruim

niet meer dan 12000 balen berg. Het zal er dus wel op aankomen de 7000 balen nog in het

tusschendeks te bergen. De provisie en passage nemen een groot gedeelte van het tusschendeks in. Mij

dunkt dat het raadzaam is de koffy in Holland bij de maat te lossen daar het alles van de vorige oogst

is.

De passagiers 1st klasse geëngageerd zijn:

De fam. Mollier & 3 kinder No.1,2 f 3200.-

Den Heer Van Swieten ,, 3. ,, 900.-

,, ,, N.H. ,, 4 ,, 900.-

De fam. N.H. met 3 kl. kind ,, .5. 6 ,, 2200.-

De fam. Doctors van Leeuwen 4 kinder & baboe

No.7, 8 ,, 2500.-

,, ,, Schilthuis 2 ,, 9. ,, 2400.-

,, ,, Varenkamp 6 ,, in bespr. 10,11, 12,

,, Heer Sturler 1 ,, ,, 1300.-

,, Heeren Desentje 14, 15 ,, 3000.-

f 16400.-

Hoewel er vele zieken onder de equipage geweest zijn is er toch geen overleden en zullen later wel

weer spoedig gezezen zijn. Verder geen bijzonderheden meer te melden hebbend heb ik de eer met de

meeste

Hoogachting te zijn

UWEDwDien

JBouten

N.B. Aan het schip is hier behalve het breeuwen niets te doen geweest. Alleen heeft de ijzeren fokkera

zich in de lassen begeven en verplicht geweest met ijzeren platen te verbinden. Dat is bepaald een

gebrek in de slechte verbinding.

Alhoewel er in de Javabode van 30-06-1866 bij de vertrokken schepen vermeld werd dat de

“Kosmopoliet II” naar Soerabaija vertrok en in die van 13-07-1866 bij de aangekomen schepen te

Semarang vermeld werd dat de “Kosmopoliet II” op 2 Juli uit Batavia vertrok en op 7 Juli in Samarang

aankwam, heb ik overgenomen dat het vertrek uit Tegal op 2 augustus was (opvallend dat Tegal in de

Javabode met een ‘e’ geschreven werd, terwijl door de Nederlanders als Tagal in die tijd.


KOSMOPOLIET-II


NRC 30-09-1866, Vreemde Havens. Batavia. Aangekomen. 5 Aug. Kosmopoliet II, Bouten, Tagal.

Terug in Batavia schreef Jacob Bouten nog naar zijn reder:

Batavia, 11 Augustus 1866


Dordrecht

WEdele Heeren

Op heden met alles gereed zijnde zoo zal ik morgenochtend de reis naar Nederland aannemen.

Schip en equipage laat niets te wenschen over.

Na het innemen te Batavia en Samarang in mijn laatste brief vermeld heb ik 4000 pic. te Tagal

ingenomen en hier te Batavia 1433 balen koffy en eenige kisten zoodat de geheele lading bestaat uit:

200 Pic. Lapashout & 100 Pic rotting

500 ,, Tin

17024 ,, Koffy

21 kisten diverse

De ingenomen ruimte door de koffy is mij verschrikkelijk tegengevallen en gelooft wel het voordeligst

te zijn bij de lossing deze te meten.

De passagiers 1 klasse zijn:

Den heer Mollier & 3 kinder f 3000.-

,, vd Kolk 3 ,, 2200.-

,, Doctors van L 4 ,, 1 baboe 2500.-

,, Schilthuis 2 ,, 2400.-

f 10.100

Over de vertrokken passagiers viel in de Javabode van 15-08-1866 te lezen:

Naar Nederland met het Ned. schip Kosmopoliet II, gez. J. Bouten: de heeren Mollier, Echtgenoot en 4 kinderen, Docters van Leeuwen, Echtgenoot 4 kinderen en bediende, Middelaere, Echtgenoot en 3 kinderen, Schilthuis, Echtgenoot en 2 kinderen, van der Kolk, Echtgenoot en 3 kinderen, de Sturler en Zoon; 3 heeren Dezentje, Loos, van Swieten, Willes, 12 onder-Officieren en 82 Militairen.

waarna de uitvoer te Batavia pas in de Javabode van 20-09-1866

vermeld werd.

In de NRC van

1 oktober

werd reeds geadverteerd met het vertrek uit Batavia op 12

augustus 1866. De thuisreizen lopen langs een andere route dan


KOSMOPOLIET-II


de uitreizen. Zoals op volgende kaart te zien is werd vanaf Straat Sunda in vrijwel rechte lijn naar ten

Zuiden van Madagaskar gezeild en vervolgens vrij dicht onder de kust naar Kaap De Goede Hoop. Rond

de Kaap ging het in rechte lijn naar St.Helena, dat in het algemeen werd aangedaan (zoals ook deze

reis) voor ‘ververschingen’. Voor details van deze thuisreis zie het logboek in bijlage.

Aankomst in Brouwershaven op 4 november 1866, 84 dagen na vertrek uit Batavia, hetgeen opnieuw

een hele snelle thuisreis is.

Route van de “Kosmopoliet II” op de thuisreis van 1866

Brouwershaven, 4 November 1866

WEdele Heeren

Met dezen heb ik het genoegen UEdele te kunnen feliciteeren met de behoudene aankomst van de

Kosmopoliet II na eene reize van 84 dagen. Alles is perfect goed gegaan en weinig van de militairen

gestorven. Slechts 4 die ook ziek te Batavia aan boord gekomen zijn zijn aan die gevolgen overleden.

Het detachement moet tot Dordt aan boord blijven volgens de instructie van den commandant en zal

vandaar naar Harderwijk vertrekken. Morgen vroeg maken wij een begin met het lossen en zullen

hiermedde met alle spoed voortgaan. Van de loods vernam ik dat tot 16 voet gelost moet worden voor

wij op kunnen, dat zal dus minstens 6 ligters zijn. Behouden wij goed weer dan kunnen wij misschien

Woensdagavond of morgen gereed zijn om dien dag nog opgesleept te worden.

Aan het schip is niets te doen en zal alleen op de slip moeten om het koper na te zien. Aan het tuig

echter meer. Vooral ijzerwerk en bovendien 2 nieuwe groote stengen.

Hopende dat deze UEdele in de volmaakste gezondheid moge geworden verblijve ik steeds met de

meeste Hoogachting

UEDwD JBouten

NRC 07-11-1866, Carga-Lijsten, DORDRECHT. BATAVIA, Kosmopoliet II, Bouten: 17,024 b.Koffij, 200 pic. Sapanhout, 985 sch.Tin, 2673 b.Bind., N.H.M.


KOSMOPOLIET-II


DZG 08-11-1866, Scheepstijdingen. Brouwershaven, 7 Nov. Wind W. Vertrokken: Kosmopoliet II, Bouten, naar Dordrecht.

Het vrachttarief voor de N.H.M. was deze reis met f. 105,-/last opnieuw een heel stuk beter, waardoor

de vracht deze reis voor f. 62.300 aan inkomsten zorgde. Door daarnaast zowel op de uitreis als de

thuisreis mooie passagiersinkomsten was deze reis

financiëel een groot succes. Het resultaat bedroeg

maar liefst f. 67.350, waardoor het negatieve saldo

dat overbleef na de bouw van het schip weggewerkt

kon worden en aan de aandeelhouders f. 1.500 per

aandeel uitgekeerd werd.

Tijdens afgelopen thuisreis werd op 1 oktober 1866

Jacob George geboren, de vierde zoon van Jacob en

Marie Bouten. Jacob George overleed echter reeds

zes maanden later op 8 april 1867, tijdens de

volgende uitreis van zijn vader.

In de Javabode van 1-10-1866 werd nog een

interessant bericht uit Nederland vermeld, namelijk

over de snelheid van het Engelse schip de “Maitland”

in vergelijking tot reisgegevens van de “Kosmopoliet I

en II”. Het waren duidelijk niet alleen de

Nederlanders die snelle schepen bouwden, anderen

deden dat nog beter!


KOSMOPOLIET-II


Derde reis van de “Kosmopoliet II”,

15 februari 1867 – 8 november 1867

Op 16 januari 1867 is de aanmonstering voor de

derde reis van de “Kosmopoliet II” naar Batavia.

De bemanning bestaat deze keer uit 33 man en

zeer uitzonderlijk één vrouw, die als hofmeesteres

aanmonsters (er is ook een hofmeester en een 2e-

hofmeester) zonder gage ‘voor de kost’. Je zou

vermoeden dat het de vrouw van hofmeester

Thomas van Houten (34jr, Rotterdam) is, maar

dan monstert ze wel aan onder haar meisjesnaam

Mol.

Hendrik Dienske is opnieuw 1e-stuurman,

J.A.Vogelsang 2e-stuurman en H.de Neef is nu 3e-

stuurman, 18jr (op de eerste twee reizen was hij

lichtmatroos). Voor dokter Hendrikx (35jr,

Middelburg) is het de derde reis, netzoals voor de

hofmeester, timmerman Doorn (45jr, Dordrecht)

en lichtmatroos vd Koogh (18jr, Dordrecht) die de

eerste reis als ‘jongen’ aanmonsterde.

Op 21 januari verlaat de “Kosmopoliet II”

Dordrecht achter de sleepboot, waarmee zij op 23

januari in Brouwershaven aankomt.

NRC 23-01-1867, Scheepstijdingen.

Dordrecht 21 Januarij. Gisteren in den laten namiddag is van hier naar Brouwershaven, met assistentie van de stoomboot Hellevoetsluis, vertrokken het clipperschip Kosmopoliet II, kapt. Bouten. Na dien dag tot beneden de Wacht gekomen zijnde, is het schip heden morgen verder gegaan en was ongeveer te 10½ ure op de hoogte van de Klundert in goeden staat zijne reis vervolgende.

Deze reis gaat er geen detachement militairen mee. Gunstig weer voor vertrek moet lang worden

afgewacht, het vertrek uit Brouwershaven naar Batavia was eerst op 15 februari 1867 met als

passagiers:

NRC 17-02-1867, Vertr. Passagiers. Van Brouwershaven. Naar Batavia: Per Kosmopoliet II, kapitein Bouten: de heeren mr. H.N.Grobbee met echtg. en kind; P.C.Wijnmalen met echtg. , twee kinderen en baboe; H.van Berkel met echtg. en drie kinderen; H.J.G.Aars met echtg. en twee kinderen; T.E.Senn van Basel en echtg.; J.van Velzen en echtg.; J.M.van der Burg Jr. en echtg.; baron C.van Heerdt met echtg. en twee kinderen; mevr. de wed. M.Kobold-de Val; de dames E.M.C.C. en J.M.L.Kobold, IJ.Wybrandi, L.Begemann en E.van der Burg; de heeren C.Prey, J.Kroll, G.Beck, V.F.Priester, G.A.Elenbaas met echtg. en 4 kinderen, J.Weidner en echtg., en mej. P.E.van Lynschoten.

Tien dagen na vertrek werd de “Kosmopoliet II” op 25 februari gepraaid op 49°NBr, 10°WL, een 200 mijl

voorbij Engeland [NRC 16-03-1867], waarna de verdere reis vooral tot aan de evenaar ook lang duurde


KOSMOPOLIET-II


vanwege gebrek aan wind. Drie maanden later, na een lange reis van 99 dagen (alleen ter genoegen van

de dames), is de aankomst in Batavia op 25 mei 1867.

Batavia 27 Mei 1867


WEdele Heeren !

Eergisteren den 25 j.l. zijn wij hier na eene reize van 99 dagen aangekomen. De reis is buiten alle

verwachtingen lang geworden en hebben het meeste oponthoud gehad eerst buiten het Kanaal tusschen

de gronden en later 13 dagen bij de Canarie eilanden, troffen ook geen passaat, zoodat wij eerst met de

43 dag bij de Linie waren. Vandaar ging het met afwisselende gelegenheden vrij goed, doch meestal

lichte winden zoodat men wel kan zeggen het eene reis is geweest alleen ter genoege der dames.

UEdele letteren van 6 & 16 April zijn mij geworden en de inhoud genoteerd, waaraan ik mij zal

trachten te houden.

Door de Factorij is ons een aanbieding gedaan van 5000 pic. suiker te Pekalongan, 8000 Pic. koffy te

Samarang en de rest specerijen te Batavia, te laden naar Amsterdam a f 82.50 per last, hetgeen zij zeide

het laatste partijtje zoude zijn dat zij nog voor de nieuwe oogst af te schepen hadden. Wij hebben

echter gedacht niet te vlug met de aanneming te zijn daar hier geen schepen disponibel zijn en

voorzoover wij weten ook geene op de komst. Ik heb hun gepresenteerd om het voor die vracht aan te

nemen naar Rotterdam en zelfs voor scheepsrekening naar Amsterdam te leveren, doch dat scheen niet

te mogen gebeuren. Wij zullen nu zien hoe het bij de volgende mail zal zijn.

Aangaande passagiers kan ik nog weinig zeggen doch twijfel niet of daar zullen zich wel eenige

families opdoen. Ook zijn er nog al eenige gepasporteerde militairen voorhanden die zij zooveel

mogelijk voor mij zullen bewaren. Schip en equipage laten niets te wenschen. Hopende dat deze

UEdele in continuatie van welzijn mogen geworden Heb ik de Eer enz

JBouten

Ook de Javabode van 29-05-1867 vermelde de aankomst van de Kosmopoliet II te Batavia op 25 mei en

in de Javabode 3-06-1867 werden de te Batavia aangekomen passagiers vermeld.

Aang. Passagiers te Batavia.

Van NEDERLAND met het Ned. Schip Kosmopoliet II, gez. Bouten, de heeren Grobbee, Echtg. en kind, Wijnmalen, Echtg., 2 kinderen en baboe, van Berkel, Echtg. en 3 kinderen, Aars, Echtg. en 2 kinderen, L.R.Priester, Echt. en 3 kinderen, Senn van Basel en Echtg., J. van Velsen en Echtg., J.M.vd Burg en Echtg., van Heerdt, Echtg. en 2 kinderen, C.Preij, J.Kroll, G.Beek, V.F.Priester, Elenbaas, Echtg. en 4 kind., J.Weidner en Echtg., Mevr. de Wed. Kobold, de Dames E.M.C.C. en J.M.L. Kobold, Wijbrandi, Begemann, van der Burg, P.E. van Lijnschoten en 1 Javaan.



Bij mijn vorig schrijven melde ik UEdele dat wij met een vracht voor Amsterdam bij de Factorij in

onderhandeling waren, doch nog niet wilden aannemen dan tot hooger vracht dan f 82.50 per last. Acht


KOSMOPOLIET-II


dagen later ging ik er weer heen en vroeg of de 2½ gulden er nog niet bij kon doch zij zeiden er in de

eerste twee maanden geen cent meer kwam.

Wetende dat er zeer weinig goed bij particulieren voorhanden was en de nieuwe producten nog een

paar maanden weg blijft, vond ik het beste met de aanneming van die vracht maar niet langer te

wachten. Vandaag acht dagen hebben wij voor f 82.50 afgesloten en zoo ik UEdele vroeger melde te

Pekalongan en Samarang 5000 Pic. suiker en 6000 pic. koffy innam en de rest te Bavaria in koffy en

specerijen.

Met eenige families voor passagiers naar Nederland

ben ik reeds eenige tijd in correspondentie doch

kunnen het met de passage nog niet eens worden. De

fam Jacobs van Soerabaja is aangenomen voor f

4800.- en eerst dan wanneer het schip op zijn vertrek

ligt komen de passagiers, en dat doen ook vele

doordat zij meenen dan voor minder passage mee te

kunnen. De wissel van Mevrouw Kobold is

geaccepteerd doordat de collecte het voor . . . . . . op

gebracht had, doch ik vrees voor het geld van Van

Heerdt, deze heeft hier slechts zeer weinig geld en

eene betrekking is nog zeer ver af.

Equipage is volmaakt, wel R. De Groot overgeplaatst op de . . . Kapt . . . .

Met de meeste Acht enz.

J. Bouten

Na eerst een lading in Pekalongan ingenomen te hebben kwam de “Kosmopoliet II” op 6 juli 1867 aan

te Semarang [Loc 12-07-1867], waarna ze op 14 juli naar Batavia terug voer [Loc 19-07-1867]. Over de

lading stond in de Locomotief van 10-07-1867 vermeld:

Van Batavia via Pekalongan met het Ned.schip kosmopoliet II, kapt. Bouten. Lading van Batavia, 4 kn. Bessensap, 24 fl.cognac, 3 kazen, 7 fl.rolpens en 18 hammen, B.Kopersmit &Co. Lading van Pekalongan, 5 kn.wijn en 5 mand.bier, B.Kopersmit &Co. Lading van Batavia en Pekalongan, bestemd voor Nederland.

Vervolgens stond er in de Locomotief van 22-07-1867 nogmaals een bericht over de lading:

Naar Nederland via Batavia met het Ned. Schip Kosmopoliet II, kapt. J. Bouten. Lading voor Nederland, 50 pik.rotting en 5,39992/100 pik. Koffij,

N.H.M., 1 kt.zuren en confituren, J.H.de Kanter. Lading van Batavia en Pekalongan, bestemd voor Nederland.

Batavia, 27 July 1867


Dordrecht

Den 16 kwam ik van Samarang hier aan, waar ik het restant der lading in zoude nemen en ontvang

daarvoor heden het laatste gedeelte, bestaande het geheel nu uit 1168 kr. of 4966,70 Pic. Suiker,

11809 Pic. Koffy, 535 Pic. Gutta Percha, 363 Pic. Tin en 100 pic. Rotting, tezamen 17796 Pic. of 594

betaalbare Lasten à f 82.50 per last = f 49.000.

Aan kajuitspassagiers zijn wij minder gelukkig geweest, daar hiervan 2 fam en een heer zich terug

moesten trekken, doordat ’s lands kas geen beschikbare gelden meer had om voorschot op


KOSMOPOLIET-II


passagegelden aan de verlofgangers uit te betalen. Het geheele binnenlandsche Bestuur is zoo in de

war en wordt daardoor zoo weinig afgedaan, dat zelfs de gelden voor de uitgebrachte ambtenaren niet

zijn uitbetaald. Onderscheidene malen is bericht gestuurd, doch hadden het zoo druk, dat zij zeiden er

nog niet aan toe te zijn. Later was het weer dat zij de Gouvernements-contracten niet konden vinden,

zoodat het zaak is in het vervolg onze contracten naar Indië mee te nemen. Het is verschikkelijk zooals

hier algemeen geklaagd wordt over het trage van het binnenlandsche Bestuur en toch zijn zij

overstroomd van klerken.

Wij hebben het eindelijk door aanhouden zoover gekregen dat wij hoop hebben het met de mail van

den 31 te remiteeren.

De wissel van Mevrouw Kobold wordt op den vervaldag betaald doch ik vrees zeer voor dien van den

Heer Van Heerdt. Deze leeft hier niet zeer zuinig in een logement en geeft vooruitzicht in eenige

betrekking te komen. Furnée, officier van administratie bij de Marine heb ik geschreven het

verschuldigde geld aan Kopersmit af te dragen.

Aan gepasporteerde militairen zijn aangenomen

41 Milit & Stokers en 12 Ond. Officieren f 16648

Kaj. Passagiers ,, 11300

----------

f 27948

De equipage is volmaakt wel en het schip in een goede volwaardige staat. De tweede hofmeester De

Groot is ontslagen en van de zeilemaker ontving ik f 20.- om aan zijne vrouw over te maken. Verzoeke

deze aan haar uit te betalen.

JBouten

Batavia, 27 July 1867

Ontvangen Telegram van Djokjarta

Schrijf wanneer u op Java terugkomt. Dit spoedig zijnde denk ik mee te gaan 6 volwassenen 10

kinderen waarvan 5 boven tien jaar.

G.Enger

Den Heer G. Enger, Djokjakarta

Batavia 27 July 1867

Waarde Heer,

De telegram door UEdele mij toegezonden is mij geworden en heb de eer UEdele hierbij te

berichten, dat het zeer moeilijk is hiervoor de tijd aan te wijzen. Ik geloof echter, dat de Kosmopoliet II

bij een niet te lange tehuisreis wel voor de winter weer uit Holland zal zeilen en dan omstreeks het

begin van April op Java terug zal zijn om dan na twee maanden naar Holland te vertrekken. Mogt

UEdele dit nog te laat zijn dan ben ik zoo vrij de Kosmopoliet I te recommandeeren . . . . met volgens

mij het vervolg:

die einde Juny uit Holland is gezeild en dus einde September hier kan zijn.

Bij mijne

.

.

.

.

.


KOSMOPOLIET-II


Ontvange waarde Heer de Hartelijke Groeten en de verzekering van mijne Achting ...

UEDwDienaar

JBouten

Het vertrek uit Batavia is op 30 juli 1867 [AH 13-09-1867] met de volgende passagiers:

DZG 13-09-1867, Vertrokken Passagiers. Naar Nederland, met het Ned. Schip Kosmopoliet II, gez. Bouten: de heeren Smets en fam., Schoenmaker en fam., van Dobbe, van Zuijlen, Kocken, Holtzapfel, Fokkers, 2 heeren Dezentje, mevr. de wed. Veenhuijzen en fam., jongeheeren Arend en Beer, 42 militairen en 1 vrouw.

Tijdens de thuisreis werd op 17 september St.Helena aangedaan [AHB 26-10-1867], waarna de reis verder

ging naar Amsterdam en kennelijk niet zeer spoedig verliep. Aankomstdatum aldaar rond 8 november

1867, na op 28 oktober bij Texel te zijn aangekomen [Loc 27-12-1867].

Nieuwe Diep 8 Nov1867


Na 10694 Balen koffy hier in zes ligters gelost te hebben zijn wij tot de vereischte diepte van 48

palm gekomen om op te kunnen gaan. Het was gisteren echter te laat zoodat wij het dezen morgen

zullen doen.

Het sleepen door het Kanaal zal zijn door de onderneming van Gebroeders Goedkoop en is voor ons

het tarief tot en met 200 ton 45Ct

per ton en voor elke ton daarboven 28Ct

. Er is ook nog een tweede

onderneming Vermeulen en door deze concurrentie aan de groote schepen 2 stoomboten voor het tarief

van een boot hetgeen voor de korte draaiingen in het Kanaal een groot gemak en besparing van trossen

is. Men neemt nu een der booten er voor en een achter of opzij die het achterend bestuurd.

Het heeft hier sedert ons binnenkomen uitgezonderd een dag niets gedaan dan stormen met regenbuien,

zoodat wij met heel veel moeite de zeilen hebben droog gekregen. De haven en ligplaats is zeer goed,

doch het kost hier heel veel moeite en trossen om daar te komen en mag men hier van het laatste wel

een dubbeld stel hebben.

Zoodra wij opgaan zal ik UEdele zulks per telegram melden. Met de meeste achting

JB

AHB 30-10-1867, Carga-Lijsten, Amsterdam.

BATAVIA, Kosmopoliet II, Bouten: 11,827 b.Koffij, 261 kr.Suiker, 1133 st. Gutta Percha, 150 p. Sapanhout, 907 sch. Tin, 417 b. Bindr., N.H.M.

Alhoewel in het Samarangsch dagblad de Locomotief eerder niet vermeld, bestond de vracht duidelijk

wel ook uit suiker en andere goederen dan eerder vermeld. De totale vrachtprijs was met f. 51.262 voor

deze reis weer wat lager en werd niet rechtstreeks

door de N.H.M. aan Blussé betaald maar door

J.Daniëls&Zn & Arbman te Amsterdam. Ook de

inkomsten aan passagiers waren zowel op de uit- als

op de thuisreis weer wat lager, alhoewel nog net

zoveel als de vracht en iets hoger dan op de eerste

reis. Het resultaat van deze reis volgens de

boekhouding, bedroeg f. 18.455, de uitdelingen

f. 36.400


KOSMOPOLIET-II


Locomotief 23-12-1867, Aangekomen passagiers in Nederland. Van Java; per Kosmopoliet II, kapt.

Bouten: de heeren J.W.Kröller en echtg., H. Schoenmaker en fam., T.H. Smets en fam., J.Coke en W. Van

Zuijlen, kapts.O.I. leger, A.F.Frackers en Holtzapfel, zee-officieren, twee gebroeders Dezentje, de jongeh.

Arent en Bär, twee gebroeders Dobbe, 150 militairen en matrozen.

Nevenstaande opgave van de passagiers en de

inkomsten geeft aan dat de tarieven voor de

uitreis van f. 600,- á f. 650,- en voor de thuisreis

á f. 800,- nog gelijk zijn aan die van de eerste

reis. Voor enkele passagiers werd ook hier een

lagere prijs gevraagd, zoals voor de reis van de

jongeheer August Bär die door het Zendeling

Genootschap betaald werd [14].

Als 2e-klas passagiers op de uitreis ging de heer

Elenbaas met echtgenote en 4 kinderen mee

voor f. 1.000,- hetgeen te vergelijken met 2e-klas

passagiers op de 2e-reis á f. 150,- (tot f. 220,-

met bijbetaling), onderofficieren á f. 150,- plus

kostgeld á f. 0,80/dag en militairen á f. 50,- plus

kostgeld van eveneens f. 0,80/dag (f. 0,75 in

1868).


KOSMOPOLIET-II


Vierde reis van de “Kosmopoliet II”,

28 maart 1868 – 24 november 1868

Deze reis van de “Kosmopoliet II” zou de laatste met Jacob Bouten als kapitein worden. Voor deze reis

wordt kennelijk maar weinig geadverteerd en verschijnen er slechts een aantal berichten dat het

clipperfregat Kosmopoliet II. Kapt. J. Bouten, in lading

gereed ligt te Amsterdam. Adres: Jan Daniels & Zn &

Arbman, te Amsterdam, of Visser & van der Sande, te

Rotterdam en te Dordrecht.

De laatste advertentie met Jacob Bouten als kapt. van

de “Kosmopoliet II”, staan in het Algemeen

Handelsblad van 22-02-1868 en het Dagblad voor

Zuidholland en Gelderland van 23-02-1868. Het vertrek

uit Nieuwe Diep wordt voorzien op 18 maart.

“Kosmopoliet II” zeilend bij de wind met alle zeilen bij. Links een loodsrinkelaar met blauwe loodsvlag in top

en tussen beide schepen een brik. 1865 ( Emanuel de Vries) [MMR]

In het NRC van 20 maart 1868 werd gemeld dat de “Kosmopoliet II” vertrokken is van Nieuwe Diep, met

de volgende passagiers:


KOSMOPOLIET-II


NRC 20-03-1868, Vertr. Passagiers. Van Nieuwe Diep.

Naar Batavia. Per Kosmopoliet II, kapitein Bouten: De heeren W.J.J. Docters van Leeuwen met echtg. en vier kind., T.van der Kolk met echtg. en vier kind.; E.D.C.Middelaer met echtg. en drie kind., A.L.C.Stödtke en echtg., W.A.A.de Sturler, A.J.Crommelin, J.Trumpi, S.C.A.Lens, V.M.J.van der Mark, H.L.Kilian, detachement kommandant met echtg., drie kinderen en Jav.bediende, J.Vogelzang, 1ste luit. der inf., en P.J.Vos, 2de luit. der inf.; benevens een detachement militairen, sterk 150 man, waaronder 9 onderofficieren

Opnieuw dus met een detachement militairen aan boord.

De 4e reis van de “Kosmopoliet II” vertrok op 28 maart 1868 vanuit Texel.

Op20 april 1868 werd de “Kosmopoliet II” gepraaid op 3°19’NB en 23°40’WL [NRC 25-08-1868], ca 800

mijl recht onder de Kaap Verdische eilanden en twee weken later op 2 mei voor de kust bij Rio de

Janeiro op 24°ZBr. en 30°WL [NRC 10-07-1868].

Op 18 juni 1868 was de aankomst te Batavia na een

reis van 82 dagen. De bevrachting was deze reis weer

door de N.H.M., waarvoor deze keer naar Surabaya

verzeild werd (de vorige drie reizen naar Semarang).

AHB 10-04-1868, Vervolg der Nieuwstijdingen, Amsterdam, Donderdag 9 April. Door de N.H.M. zijn bevracht de volgende 17 schepen, als: Voor Rotterdam: Kosmopoliet II, kapt.J.Bouten, 569 last.a f91,98

De bevrachtingen door de N.H.M. waren inmiddels

ook in het Samarangsch dagblad de Locomotief te

lezen. In het dagblad van 25-05-1868 stond

nevenstaande opgave.


Dordrecht


WEdele Heeren

Hiermede heb ik het genoegen UEdele te feliciteeren met onze behouden aankomst te Batavia op

den 18 Juny na eene reize van het Nieuwe Diep van 82 dagen. Hoewel het niet als bijzonder vlug kan

aangenomen worden maakt het toch nogal een belangrijjk verschil met de Noach en anderen die 10

dagen voor ons gezeild zijn. De Noach kwam een dag na ons hier ter reede en had alzoo 93 dagen. De

Kortenaer dat mede een vlug schip is had 98 dagen en van de Dordrecht hoort men nog niets. Hoewel

wij nogal eenige malen woest weer gehad hebben is er niets verloren en het schip in volle

zeewaardigheid.

Passagiers en Militair waren bijzonder tevreden en erkenden bij de inspectie voor den Gouverneur alle

hunne bijzondere tevredenheid.

Bij aankomst der laatste mail ontving ik uwe geëerde letteren, met het bericht van de bevrachting van

de Kosmopoliet II. De charterpartij was reeds in mijn bezit. Ik heb echter nog niets te weten kunnen

komen wanneer en waar mijn belading zal zijn. Zij zeggen ik nog tot Sept de tijd heb.

De President is mij echter nogal genegen en heb gemerkt dat zoo hij kan wel zal helpen.


KOSMOPOLIET-II


De producten komen echter zeer langzaam in en zijn nog lang niet aan hun hoeveelheid voor de eerste

veiling. Ik zal dus niet eerder iets te weten kunnen komen voor het schip te hunnen dispositie gesteld

kan worden.

Met de lossing wordt de meeste haast gemaakt.

De equipage wel en verzoek aan de 2de Lt. Vogelzang zijn vrouw uit te betalen f 70.- waarvoor

waarde ontvangen.

Niets bijzonders meer te melden hebben met de meeste Hoogacht te zijn

UEDwDienaar

JBouten

Met de rivaliteit tussen de “Noach” en de “Kosmopoliet I” in gedachten (zie Deel IIIA) kan men zich

indenken hoe belangrijk het voor Jacob Bouten moet zijn geweest om op deze laatste uitreis van hem

de (aanzienlijk lichtere) “Noach” te verslaan en met maar liefst elf dagen!

Vertrek op 12 juli van Batavia naar Surabaya, aankomst aldaar op 22 juli [NRC 1-10-1868].


Dordrecht

Batavia 11 July 1868

WEdele Heeren

Morgenvroeg vertrekken wij naar Soerabaja om daar 2/3 gedeelte der retourlading in te nemen in

suiker en dan opvullen te Batavia. Het zal dus wel eind August worden voor wij de terugreis aan

kunnen nemen.

Met onderscheidene fam ben ik in onderhandeling voor de passage naar Nederland doch daar het

vertrek nog onzekerheid geeft wil zij nog niet decideeren. Een request aan’t Gouvernement

gepresenteerd voor terugkeerende militairen waarvoor wij de toezegging hebben en de vrijheid

terugkomend Samarang aan te doen die daar voorhanden zijn aan te nemen.

De passagegelden der militairen zijn als naar gewoonte nog niet ontvangen en ook niet van den heer

Van der Mark die zoo ik meen zich bij een promesse verbonden heeft 2 maand na aankomst te betalen.

Ik betwijfel echter of deze gelden dan wel voorhanden zullen zijn. Verheggen heb ik opgezocht doch

... ... te zullen ... Aan boord alles wel.

JB

Deze brief dd 11 juli 1868 is de laatste in de schriftjes die Jacob Bouten aan zijn reders Blussé schreef.

Na deze reis blijft Jacob Bouten aan de wal.

De twee ‘schriftjes’ met de brieven van aankomst 1853 – 1868

van kapitein Jacob Bouten [fam Bouten]


KOSMOPOLIET-II


In de Locomotief van 3-08-1868 verschijnt nog een advertentie voor passage naar Nederland met de

‘Kosmopoliet II’, om tegen medio augustus vanuit de Oosthoek via Batavia naar Nederland te

vertrekken, waarbij zo nodig Semarang aan te doen ter opname van passagiers.

Verder bljkt uit deze advertentie dat Blussé kennelijk geen zaken meer doet met de agent Kopersmit

&Co op Java, maar nu met von Hemert &Co te

Batavia, Dorrepaal &Co te Surabaya en Bicker &Co te

Semarang.

Aangezien Jacob Bouten als ‘Aangekomen

vreemdeling te Semarang’ vermeld wordt alwaar

tussen 23 en 28 augustus zijn intrek te hebben

genomen in Hotel du Pavillon [Loc 28-08-1868],

betekent dit dat de terugreis van Surabaya naar

Batavia inderdaad nog via Semarang ging. Uit het

grootboek blijkt dat kapitein Weyman en familie in

Surabaya aan boord kwamen en de heren Zoutmaat

Brugman en J.E.Eck in Semarang.

Na op 29 augustus in Batavia te zijn teruggekomen

[NRC 19-10-1868], vertrekt Jacob Bouten voor zijn

laatste thuisreis op 6 september uit Batavia, drie

nadat de “Kosmopoliet” op haar 15e-reis, nu met

kapitein de Groot, vanuit Brouwershaven in Batavia

aankwam [Loc 11-09-1868]. Illustratief voor de snelheid

waarmee de vrachttarieven konden veranderen is de

vermelding voor de Kosmopoliet in de Locomotief van 25-

09-1868, dat deze bevracht werd voor f. 106,- per last naar

Dordrecht.

Locomotief 14-09-1868, Vertrokk. Passagiers te Batavia. Naar Nederland, per Nederl. Schip Kosmopoliet II, gezagv. Bouten. – De heeren Heijman, Echtg. en zuster, Eck en bed., Verhegge, Vredenburg, Zoutmaat, Brugman, Blom, Echtg. en 4 kinderen, Pol, de Bruijn, Angement, Echtg. en 6 kinderen, Mevr. Spaan en zoon, Mevr. de Wed. Van Rijn van Alkemade en Zr. Ms. Troepen.

Op de thuisreis wordt op 17 okotober te St.Helena aangedaan [NRC 23-11-1868], van waar de

“Kosmopoliet II” een dag later de reis naar Nederland vervolgt. Op 24 november is de aankomst in

Brouwershaven [NRC 25-11-1868], 78 dagen na vertrek uit Batavia.

Over de aankomst in Brouwershaven was in o.a.de Dordtsche Courant van 26-11-1868 te lezen:

Dordrecht, 25 November. Het clipperschip “Kosmopoliet II”, gezagv. J. Bouten, gisteren namiddag te Brouwershaven van Batavia binnengekomen, legde de reis af in 78 dagen, hebbende een dag vertoefd te St. Helena. Met genoemden bodem zijn de volgende passagiers in Nederland aangekomen; de Heer Heijman en echtg., J.C. Eck en bediende, Verheggen, Vredenburg, Bloem en echtg. en 4 kinderen, Pol, de Bruin, Angement en echtg. en 6 kinderen, mej. Heijman, mevr. Spaan en zoon, mevr. de wed. van Rijn van Alkemade, benevens 5 onderofficieren en 48 militairen. De heer Zoutmaat Brugman was gedurende de reis overleden [3]


KOSMOPOLIET-II


Vanwege het overlijden van de heer Zoutmaat Brugman

verscheen in de NRC van 6-12-1868 de volgende advertentie:

De lading op de laatste reis was voor de N.H.M. en bestond uit:

5915 b.Koffij, 3371 kr.Suiker, 9 k.ruwe Zijde, 1186 sch.Tin, 1380

b.Bindrott [AHB 26-11-1868]. Zoals hiervoor reeds gezien was het

vrachttarief met f. 92/last weer hoger en voor de totale vracht

werd f. 56.428 betaald. Het detachement militairen dat op de

uitreis meevoer maakte echter het grootste verschil waardoor

het resultaat van deze reis aanzienlijk beter was dan de vorige.

Na op zijn laatste uitreis de “Noach” ruim verslagen te hebben, verbetert Jacob Bouten met deze laatste

thuisreis in 78 dagen2 zijn eigen record, waarschijnlijk dat van de “Kosmopolieten” en daarmee van de

schepen van de reders Blussé. Met 78 dagen was deze thuisreis de snelste van Jacob Bouten en even

snel als zijn snelste uitreis met de “Kosmopoliet II”.

Het is moeilijk te zeggen wanneer Jacob’s hoogtepunt was vanaf zeevaarder tot en met gezagvoerder,

maar hij nam na deze reis wel afscheid als zeevarend kapitein. Voor het vervolg van zijn leven, zie deel

IV.

2 Hierbij zei wel opgemerkt dat van 6 september tot 24 november 79 dagen reisduur zijn en geen 78. De 78 dagen zijn waarschijnlijk geteld met aftrek van de dag te St.Helena.


KOSMOPOLIET-II


Van tijdens deze laatste thuisreis van kapitein Jacob Bouten

met de “Kosmopoliet II”, zijn er delen van de scheepskrant

bewaard gebleven met geschriften van passagiers die door

een redacteur werden verwerkt in ‘De Wereldburger’.

De eerste bladzijden hiervan heb ik opgenomen om een

beeld te geven van het leven aan boord. De ingezonden

stukken zijn erg eentonig en in ogen van huidige tijd erg

discriminerend c.q minachtend, maar omdat het voor een

deel de tijdsgeest van destijds en de verveling aan boord

zal vertegenwoordigen, heb ik toch nog een paar baldzijden

meer opgenomen. (met dank aan vooral mijn nicht Titia

voor de transcriptie).

Scheepskrant “De Wereldburger” [fam. Bouten]

A° 1868 No 4

De Wereldburger Nieuws en Advertentieblad

Zondag 11 October Met 5 (zegge 6) bijvoegsels

Als iets in staat was de vreedzame (vreetzame) bewoners van den Kosmopoliet II in beroering te brengen, dan is het zeker de kwestie in het laatste extra nummer dezer Courant opgeworpen omtrent het al dan niet per “peturel” doen zijn van het huwelijk. Het doel daar den opwerper dien kwestie zich voorgesteld, mogen wij gerust zeggen ten alle bereikt te zijn. Verreweg het grootste gedeelte der Cosmopolieten toch hebben ons schriftelijk hunne affinie over die kwestie medegedeeld ter publicering. Diegenen die dit nog niet hebben gedaan stellen zich voor het volgend nummer der courant daarmede te

versieren waarmede de redactie gaarne genoegen heeft genomen uitgaande van het beginsel dat ,al is iets kekker, dit daarom niet op hoeft.

Naar aanleiding van den aard en de menigvuldigheid der bijdragen, heeft de redactie de vrijheid genomen de Courant deze keer xxx andere vorm dan gewoonlijk deze keer ingezondene stukken in originalia te plaatsen, uitgezonderd het eene dat als kopy voorkomt, omdat het schrift te prachtig was om onder de ogen van het profane publiek te worden gebragt.


KOSMOPOLIET-II


Wij geloven dat ons waarde abonné‘s bereid zullen zijn ons die gemakzucht te vergeven, maken van deze gelegenheid gebruik om hier onze erkente-lijkheid te betuigen van de tot hiertoe verleende medewerking en recommanderen ons voor het vervolg.

Officiële berigten

Het zal van het lezend publiek zeer zeker een aangename en verblijdende tijding zijn te vernemen dat van de reis het ruwste gedeelte, waar men gewoonlijk zeer veel slecht weer en hevige schommeling te wachten heeft, is gepasserd. Ruim een derde gedeelte is aldus achter den rug en ,t aangename is het te weten dat wij van een geruimen tijd niets dan aangenaam weer te wachten hebben. Ook is de vrees van de west . . . . . . . . .en onze lieve Dames als eksters in de kraaien plaatsen zouden, geheel geweken en kunnen wij dus nu weer ruim adem halen.

Het gaat steeds met een tamelijk goede snelheid vooruit en wil dit zo blijven dan kan men op aanstaande zaterdag een heerlijk gezigt verwachten op het in de geschiedenis zoo bekende St Helena.

Het is het eiland waar de groote Napoleon bijna zeven jaren in gevangen-schap heeft doorgebragt en nu door de meeste schepen op hunne reizen van Indië naar europa wordt aangedaan om zich van eenige verversingen en van water te voorzien.

Ook de passagiers kunnen daarvan profiteren en zoo zij niet te veel aan hun geld gehecht zijn een allerliefst togtje te paard of per rijtuig maken.

------------------------ In de afgeloopene week heeft zich op

geneeskundig gebied weinig bijzonders voorgedaan.

Verscheidene Cosmopolita-nen hebben veel hinder van verkoudheid zich merkende door veel niezen en verstoptheid in het hoofd, ook deden zich een paar ligte aandoeningen der keel voor. De thermometer teekende de laatste dagen 15°C = 59°F zoodat wij voor eerst weder de grootste graad van koude gehad hebben.

Een paar avonden den gepasseerden week was het xxxx nog al vochtig; men dient dan vooral voorzichtig te zijn en zich niet te lang in de opene lucht begeven als en lang in een warm vertrek heeft gezeten men zorge dan als men nog een lucht je wil scheppen dat men zich wat warmer kleedt.

Advertentiën

Teregtwijzing Met verontwaardiging heb ik gelezen het berigt

dat bij mij zouden verkrijgbaar zijn specerijen bestemd om zacht-zinnige dames de noodige scherp-te te verleenen. Ik kan mij niet anders voorstellen of dat berigt moet zijn een gewrocht der verwarde hersens van mijne naamgenoot Hendriks met een Ks .Bij dezen verklaar ik plegtig des gevraagd dat ik, gedurende mijne gansche veel jarige praktijk, immer achter bloed koralen lippen en ivoren tanden ( ,t zij echt of onecht) tongetjes heb gevonden scherp genoeg om elk denkbeeld van zachtzinnigheid of van geneesmiddelen tegen dat gebrek buiten te sluiten. Mij verder bij de dames aanbevelende teeken ik mij onderdanig,

Dr Hendrix ( met een X)


KOSMOPOLIET-II


Klacht van een hondje dat door zijner voedstermoeder verstoten is Wie Nederlandsch-Indië vloekt of veracht Ik kan het niet anders dan prijzen Daar was is gelukkig en uitte geen klacht en kreeg ik de lekkerste spijzen

------- Daar werd ik gewassen, gekamd en gestreeld Op zijn tijd ook geknipt of geschoren Ik heb mij er dan ook geen moment ooit verveeld Ik had een leven als hond naar behoren.

-------- Thans is het helaas! een heel ander geval Ik word door mijn meesteresje vergeten Ik weet niet waar ik meest over mopperen zal

Over vuilheid of wel over eten --------

’t wordt nooit meer als vroeger door Horina bediend Haar schoothondje kan zij thans missen Ik weet niet waaraan ik haar wraak heb verdiend Maar de rede, die kan ik wel gissen

-------- Een zeereis voor honden, ik heb het altijd gedacht Kan nooit geen genoegen verschaffen Wat zal ik weer blij zijn als ik op de gracht, t’ Amsterdam weer eens lustig mag blaffen

Ingezonden

Door een onzer geachte medepassagiers is de vraag ter beantwoording gesteld geworden wat beter zoude zijn: het huwelijk á la perpétuité of wel naar enigen tijd te sluiten. Mogelijk valt het naar xxxxxx strenge zeden en godsdiensten begrippen . Zijn gevallen omtrent deze zaak te openen(?). Doch in aanmerking genomen de kring waarin wij geplaatst zijn. en dat bij het einde der reis, vooral bij het zien der Nederlandsche Kusten al het voorgevallenen gedurende het traject vergeten en vergeven wordt. Zoo wordt er niet geaarzeld zijne denkwijze omtrent de wettige xxxx van het menschdom (hoe wars ik ook van denkwijzen den passagiers ??) aan de fijne critique blaat te geven. Eene pen, fijner gesneden dan de mijne, zoude dit gewichtig onderwerp zekerlijk beter en uitvoeriger uit een werken, doch gexxx zijnde van kindsbeen af, zelfs met de moedermelk gezogen, rondborstig xxxxxx niets onder het oude lapje verborgen te

houden. Zoo verwachtte men van mij het ondervolgende geschreven juist zoals het innig gemeend wordt. Het huwelijk zoals het thans is ingesteld, de Mormonen en de Mohammedaanse sekte uitgesloten is uitmuntend omdat de willekeur, vooral bij de mannen te wachten, achterwege blijft. Want het oude Hollandsche spreekwoord “Verandering van vleesch doet eten”. Zonde, helaas al te dikwerf bij een andere instelling in praktijk gebragt worden. De voorstellen van eene andere instelling bijvoorbeeld om de 3 of 5 jaren den huwelijkse termijn te stellen heeft zeker zijn denkwijze gebaseerd daarop. Dat men in de 3 of 5 jaren zoete vereniging geen waardige, kleine even beloftes(??) voor den dag zullen komen. Maar dit is ongerijmd want de paring is daar geteld om de aardbol bevolkt te houden en wanneer men van ene gezonde constitutie is en men heeft van beide kanten goede medewerking dan moeten, dan komen dan zullen


KOSMOPOLIET-II


volgens de natuurwetten telgen het daglicht zien. Men zegt het huwelijk kan ongelukkig wezen, aangenomen, maar wiens schuld is het? Denkt eer ge begint. Vooral in Holland waar men jarenlang geëngaeerd is leert men elkander toch wel kennen. In Indië waar het engagement door de warme temperatuur korter is, daar zoude een ongelukkig huwelijk weleens plaats kunnen vinden maar dan bestaan er immers van die huismiddeltjes om den huwelijkse band te verbreken, middeltjes die dikwerf te laat worden genomen. Waarde redacteur wil iemand die huismiddeltjes weten, dan wil ik ze onder stipte geheimhouding wel te xxxx geven. Nog hier verscheidenen xxxxxxxx xxxxx jachttijd aankomt en als een zorgvolle xxxxx xxxxx. Het vrouwtje, hoe jong en lief ook, laat zich licht verleiden om deze breekebeen te trouwen, is het niet om het geld, dan is het om den stand, xxxx; en hoe akelig vaak voor het vrouwtje, de xxx, zij is en blijft gebonden. Bij gevolg blijft de tegenwoordige huwelijks-instelling voor eeuwig bij mij preferent. Dit huwelijk á la Mormonen of á la Mohammedaanse xxx aangehaald is ook af te keuren, want men is spoedig naar de haaijen en xxxx nog goede xxxxx den man weder op de been helpen. Ten slotte zegt de geachte inzender dat door ene vijfjarige huwelijksinstelling, ieder vrouwelijk wezen , zeker eens in de gelegenheid zal gesteld worden in het huwelijks bootje te treden en dat de benaming van xxxx je leven(?) xxxxxxxxxx. Ik ben het gansch niet met die bewering eens en wel om de volgende reden. Dat bij zulk ene verwijfeling wel is waar , verscheidenen mannen in de gelegenheid zouden gesteld worden hunne nieuwschierigheid bevredigd te zien, maar dit is toch niet alles; Het doel wordt er niet meebereikt, want wie zoude een vrouw willen

hebben die op dusdanige wijze hare nieuwschierigheid had bevredigd. Immers niemand wil (?) een afgelikte boterham ?? zou die vaatjes zuur bier wel bedorven bier brengen Laat dus die naam van vaatje zuur bier bij mijne preferente huwelijksinstelling bestaan want dan hebben die nog datgene in het bezit (Men moet het altijd veronderstellen) waar iedere vrouw trots op mag wezen. Ter beantwoording den vraag of het beter is perpétuités getrouwd te zijn of maar een zeker getal jaren, is inzender van opinie dat het perpétuité (?) blijft. Voor enkele personen zoude het misschien beter zijn, maar tijdelijk met elkander verenigd te zijn omdat wanneer de liefde niet xxxxxx blijft van meeêrzijde het dan in der loop der trouwdag een ongelukkig leven geeft en dan zoude de scheiding het best kunnen plaats hebben wanneer het huwelijk kinderloos is. Wat toch zou er anders van die kinderen xxxxx worden. De vrouwen zijn toch over het algemeen het best geschikt voor de opvoeding der kinderen en ook om zich met het bestuur der huishouding te belasten. Inzender van dit schrijven is dus van oordeel, dat men zoo goed mogelijk zijne aanstaande, waar men zijn geheel leven mede wenscht door te brengen, vóór het huwelijk leert kennen. Ik geloof echter dat men zich een zekeren tijd van eneêrszijde anders zal kunnen voordoen alsdat men wezenlijk is, maar de hoofdzaken dienen toch van te voren in acht genomen te worden, want wanneer er geen sympathie bestaat gedurende het verkeer, dan kan het later niet goed gaan en laat (?) men dan beter bij tijds te retireren “Het is beter ten halve gekeerd dan geheel gedwaald”. Ik wil wel toestemmen dat men elkander in betrekkelijk korten tijd van verkeer, niet geheel kan leren kennen, maar moghen er dan


KOSMOPOLIET-II


later kleine, verschillen van opinie zich opdoen, dan dienen deze met verstand beredeneerd te worden en daarna gexxx(?). Vrienden! wacht u voor de vrouwen, Want men kan ze niet vertrouwen, Die op ene vrouw wil bouwen, Zal het zeker eens berouwen De meeste van haar zijn wel lief en aardig Maar uw vertrouwen is geen van haar waardig Reeds den eerste vrouw heeft haar man tot het kwade verleid, En aan heel ons geslacht veel ellende bereid Op partijtjes zijn zij engelen, maar duivelinnen in huis Zij spelen met de mannen als de kat met de muis Wie nog niet gehuwd is trachtte zijn vrijheid niet te verliezen Want een vrouw kan ook het warme hart doen bevriezen Wilt u weten of het huwelijk een ding is dat de man kan behagen Gij kunt het aan den echtvriend van Lola Montez gaan vragen De man heet het hoofd maar de vrouw is het nekje doet het hoofd draaien: onderzoek het maar bij elk lief bekje De man toch wel koning, maar het is ieder bekend, Hoe hij koning in naam is, en de vrouw het parlement Gij kunt de spreuk van St. Paulus, boezemvriend van St. Petrus Wie huwt doet wel maar wie niet trouwt, doet beter

Doch ik zeg u wie trouwt, hij is erger dan dwaas, Want Fokke Simonszoon heeft het bewezen de vrouw is de baas En of wij daar nu al lang over rederenen Ik blijf er bepaald bij; Men moet geen vrouw begeren Zoo sprak een vriend van ’t celibaat en laadde alzoo slechts hoon en smaad Op ’t ons zoo dierbare schoon geslacht dat aller lof zij toegebracht Wie zuster, vrouw noch moeder eert, Wie hare deugden niet waardeert Wie haar geen hulde eere biedt Wie het pronkstuk van Godsschepping ziet en onverschillig blijft en koud een beeld gelijk van steen en hout Hij zond’re zich van ’t menschdom af Of dale ras in ’t somber graf Wij niet alzoo! Hoog lxxxxx vrouw Die kuisch en zedig is, en trouw Die echtgenoot en kind’eren mint In hun geluk haar wellust vindt Die hen in ziekte trouw bewaakt En steeds voor hen van liefde blaakt Die ook ’s mans zorgen liefd’rijk deelt Zich in zijn bijzijn nooit verveelt De rimpels van zijn voorhoofd vaagt en doet wat hem het meest behaagt Zoo’n vrouw! Uw lof zij steeds haar deel En – zulke vrouwen zijn er veel

Dixi


KOSMOPOLIET-II


En zo nog meer inzendingen met overeenkomstige strekking. Deze in huidige tijd niet zo zuiver

klinkende persoonlijke noot van een aantal (mannelijke) passagiers , vraagt er nu natuurlijk wel om om

nu met de passagiers verder te gaan.

Moest de “Kosmopoliet I” het vooral van haar uitreizen hebben, voor de “Kosmopoliet II” waren de

passagiersinkomsten van de thuisreizen zelfs hoger dan van de uitreizen, hetgeen zowel aan meer 1e-

als aan 2e-klas passagiers te danken was.

Op de laatste uitreis van de “Kosmo-II” zijn er heel wat passagiers (inclusief gezinnen) die anderhalf jaar

eerder met de “Kosmo-II” terug uit Batavia kwamen.

W.J.J. Docters van Leeuwen was kapitein der infanterie en had een tweejarig verlof naar Nederland

[Java-bode 18-06-1866], E.D.C. Middelaer idem [Java-bode 2-06-1866] en militair ambtenaar 3e-klasse T.

Van der Kolk, spijsverzorger bij het groot militair hospitaal te Weltevreden, ook al [Java-bode 8-08-1866].

Aan W.A.A. Sturler, ambtenaar voor de dienst van het boschwezen in de residentie Rembang, werd

tweejarig verlof naar Europa wegens ziekte verleend [Java-bode 4-04-1866] en keerde dus eveneens terug

in 1868.

G. Schilthuis, eveneens ambtenaar bij het boschwezen maar in de residentie Samarang, kreeg destijds

ook twee jarig verlof naar Nederland wegens ziekte [DZG 6-09-1866] en nadat op 30 april hun jongste

kindje was overleden, 5 maanden oud [De Locomotief 25-05-1866].

De heer J.H. Zoutmaat Brugman werd gedurende het verlof van G. Schilthuis diens gemagtigde [De

Locomotief 27-07-1866]. G. Schilthuis kreeg eerst tweemaal zes maanden verlenging van verlof, nam

vervolgens eervol ontslag en keerde niet terug naar Ned.Indië [div]. De heer Zoutmaat Brugman keerde

in 1868 met de 4e-thuisreis van de “Kosmo-II’ terug naar Nederland en overleed tijdens de reis.

J.N. Mollier, inspekteur voor het boschwezen, werd in 1866 ‘op verzoek, eervol, uit ’s lands dienst, met

behoud van regt op pensioen, ontslagen [Java-bode 4-08-1866] en W.J. Döderlein de Win was kapitein bij

de infanterie [Java-bode 29-07-1865] van het 5e-bataillon.

Aan den kapitein der artillerie H.L.Kilian werd mei 1866 door het Militair Departement een tweejarig

verlof naar Nederland verleend [JB 9-05-1866], dus ook hij was terugkerende naar Java. De heer V.J.M.

van der Mark eveneens, maar waarschijnlijk niet terugkerende van een tweejarig verlof. December


KOSMOPOLIET-II


1866 verbleef hij nog in het Java-Hotel te Batavia [JB 19-12-1866], maar omdat er meerdere heren van

der Mark op Java waren is er niet meer over zijn doen en laten aldaar duidelijk.

Wel ook aan de officier van gezondheid der eerste klasse A.L.C.Stödtke aan wie januari 1866 een

tweejarig verlof naar Nederland werd verleend door het Militair Departement [JB 6-01-1866]. Na

terugkomst in Batavia werd hij bij de geneeskundige dienst te Buitenzorg in het militair-hospitaal te

Weltevreden geplaatst [JB 7-12-1868].

Apotheker S.C.A.Lens, de 1e-luitenant der infanterie J.Vogelzang, de 2e-luitenant der infanterie P.J.Vos ,

de heer Trumpi en de heer A.J.Crommelin reisden mogelijk voor het eerst naar Java.

Ter volledigheid geef ik hieronder nog de opgaves van de passagiers en inkomsten van de 2e- en van de

4e-reis van de “Kosmopoliet II”.

Voor de “Kosmopoliet II” waren de passagiers een grotere bron van inkomsten dan de vracht. De eerste

reis waren er geen 2e-klas passagiers en was het tarief voor de particuliere vracht met f. 45,-/last

historisch laag waardoor er op die reis nauwelijks winst gemaakt werd. De volgende drie reizen waren

wel zeer succesvol waardoor er na vier reizen reeds f. 4.400,- per aandeel kon worden uitbetaald. Dit

was niet alleen een hoger bedrag dan na de eerste vier reizen van de “Kosmopoliet I” maar betekende

ook reeds 44% van de aandelen van f. 10.000,- (was 30% na de eerste vier reizen van de “Kosmo”).

Volgende tabel en grafiek geven de resultaten van de “Kosmopoliet II” op overeenkomstige wijze als we

eerder voor de “Jan van Hoorn” en de “Kosmopoliet I” zagen.


KOSMOPOLIET-II


Aan de met de reizen te behalen financiële resultaten zal het dus niet gelegen hebben dat Bouten

stopte met varen. Mogelijk heeft de opening van het Suezkanaal bij hem een grotere rol gespeeld of hij

vond het gewoon welletjes na ruim 40 jaar op zee !


KOSMOPOLIET-II


Samenvatting van de reizen van Jacob Bouten met de “Kosmopoliet II”.

Reis Vertrek Aankomst

1864, 15 Okt.; Te waterlating van de “Kosmopoliet II”

1 1865, 3 Apr Brouwershaven Batavia in 78 dagen, 20Jun 1865

Batavia, 30 Jun Pekalongan

Pekalongan, 14Jul Semarang

Semarang, 25Sep Pekalongan, Batavia 29 Sep

Batavia, 4Okt St.Helena, 19 Nov

Brouwershaven in 84 dagen, 28 Dec 1865

2 1866, 20Mrt Brouwershaven Batavia in 87 dagen, 15Jun 1866

Batavia, 30 Jun Semarang, 5Jul

Semarang, 26Jul Tegal

Tegal, 2 Aug Batavia, 5 Aug

Batavia, 12Aug St.Helena, 25 Sep

Brouwershaven in 84 dagen, 4Nov 1866

3 1867, 15 Febr Brouwershaven Batavia in 99 dagen, 25Mei 1867

Batavia Pekalongan

Pekalongan Semarang, 6 Jul

Semarang, 14 Jul Batavia, 16Jul 1867

Batavia, 30 Jul St.Helena, 17 Sep

Texel, 28 Okt, Amsterdam, ca 8 Nov 1867

4 1868, 28 Mrt Texel Batavia in 82 dagen, op 18Jun 1868

Batavia, 12Jul Surabaya, 22 Jul

Surabaya Semarang (Hotel du Pavillon)

Semarang Batavia, 29 Aug

Batavia, 6 Sep St.Helena, 17 Oct

Brouwershaven in 78 dagen, 24Nov 1868

In april 1869 wordt Jacob Bouten op de “Kosmopoliet II” opgevolgd door kapitein Everardus Martinus

Chevalier, vlag D 44 uit Dordrecht.

“Kosmopoliet II” met kapiteisnvlag D44 van E.M. Chevalier [SAD]


KOSMOPOLIET-II


De “Kosmopoliet II” maakte hierna nog zes reizen, waarna zij in 1876 voor f 35.000,- verkocht werd aan

de handelaar Overzee & Co te Rotterdam, die haar dezelfde dag voor f 45.000,- doorverkocht aan

Bischoff & Co te Bremen. Het schip kreeg een barktuig en werd omgedoopt in “Kathinka”. Het is in 1883

in een storm in de Golf van Biskaje vergaan.


KOSMOPOLIET-II



KOSMOPOLIET-II


Totaal der reizen van Jacob Bouten voor rederij Blussé

Jacob Bouten maakte van 1842 tot 1869 twee en twintig reizen voor de rederij. De eerste negen met de

“Jan van Hoorn” waarvan de eerste twee als 1e-stuurman, de volgende twintig reizen als gezagvoerder.

Driemaal was hij langere tijd aan wal. De eerste keer zonder mij bekende reden elf maanden in 1856-46

na zijn eerste reis als kapitein met de “Jan van Hoorn”. De andere keren waren vanwege het toezicht op

de bouw van de “Kosmopoliet” in 1854 en in 1863 en 1864 van de “Kosmopoliet II”. De andere drie en

twintig jaar was hij steeds slechts een paar maanden thuis tussen de reizen door. Zijn langste reizen

waren de twee met de “Jan van Hoorn” rond de wereld, beide anderhalf jaar vanaf juli 1849 resp 1852.

Tijdsduur van de uit- en thuisreizen naar en van Java van de “Jan van Hoorn” en van beide “Kosmopolieten” in

dagen.

Een aanzienlijk kortere reisduur naar en van Java werd door de “Kosmopoliet” gerealiseerd ten opzichte

van eerder de “Jan van Hoorn”. Was het gemiddelde 108 en 126 dagen, dit werd 84 en 97 dagen door

de “Kosmo”. De “Kosmopoliet II” was drie dagen minder snel op de uitreizen, maar de thuisreizen

duurden twaalf dagen korter dan de “Kosmo” en waren met 85 dagen zelfs twee dagen sneller dan de

uitreizen.

Voor de passagiers was een korte reistijd het meest interessant, voor de rederij was de totale duur van

de reis van uit tot weer thuis het meest belangrijk en hoe snel er opnieuw kon worden uitgevaren

(althans in tijden dat er winst gemaakt kon worden). In de volgende grafiek zijn beide reizen rond de

wereld niet opgenomen, zodat een beeld wordt verkregen van de reizen naar Java. Voor de “Jan”

bedroeg de gemiddelde reisduur 306 dagen, voor de “Kosmo” was deze 25% korter en voor de “KII”

20%. De “Kosmopoliet II” maakte iedere 12 maanden (360 dagen) een reis, voor de “Kosmo” was dat

iedere 11 maanden (333 dagen). Beide heel wat vaker dan de “Jan van Hoorn”, waarbij wel opgemerkt

dat exclusief de lange tijd in Nederland na de 3e-reis, de 95 dagen gemiddelde tijd tot de volgende reis

voor de “Jan van Hoorn” korter was dan voor beide “Kosmopolieten” (103 resp 109).


KOSMOPOLIET-II


Totale duur van de reizen en tijd in Nederland tot vertrek volgende reis

Bij de “Jan van Hoorn” zagen we dat het schip bemand werd door 2 tot 4 officieren, 5 tot 8

onderofficieren en 10 tot 15 zeelieden. In de volgende grafiek staan deze gegevens aangevuld met die

van de “Kosmopoliet I en II” die zowel groter waren als dat er voor de passagiers gezorgd moest

worden. Voor dit laatste waren vooral de hofmeesters verantwoordelijk, maar kan je je voorstellen hoe

de kok met hulp van zijn maat iedere dag moest koken voor soms meer dan 200


KOSMOPOLIET-II


man aan passagiers en bemanning? Dat moet een hele toer geweest zijn!

Het totaal aan goederen uit Java van alle reizen op en neer naar Java wordt in volgende grafiek gegeven.

Vracht in betaalbare lasten, met de “Jan van Hoorn”, de “Kosmopoliet” en de “Kosmopoliet II”

Hieruit blijkt overduidelijk dat de invoer uit Java vrijwel uitsluitend koffie en suiker betrof, met suiker

alleen op de particuliere reizen. Vanaf 1855 werd er ook thee ingevoerd, waarnaast de overige lading

bestond uit peper, indigo, kaneel, noten, gutta percha, huiden en of wat kannen was of leggers Arak,

plus vrijwel altijd zowel tin als bindrotting en/of Sapanhout.

Dat de last aan vracht voor de schepen minder sterk toenam dan de grootte van de schepen is natuurlijk

te wijten aan dat er een deel van het laadvermogen werd ingenomen door ruimtes voor de passagiers

op beide “Kosmopolieten”.

De daling in de vrachttarieven gedurende de jaren vijftig kwam tot stilstand, waarbij nog wel grote

verschillen optraden. Voor de “Kosmopoliet II” bedroeg het tarief gemiideld f. 81,50


KOSMOPOLIET-II


Voorgaande grafiek geeft het totaal resultaat uit de grootboeken van alle reizen, met als voorheen

dermate verschillen tussen de reizen dat de gegevens weinig zeggen. Aanvulling van de grafiek over de

uitdelingen die we eerder in het nawoord van de “Kosmopoliet” zagen zegt meer en is hieronder te

zien.

Uitdelingen aan de aandeelhouders van de “Jan van Hoorn” en beide “Kosmopolieten” (de gestreepte lijnen zijn

de aandeelkapitalen per schip)

De uitdelingen voor de “Kosmopoliet II” waren dus zowel absoluut als relatief hoger dan bij de

“Kosmopoliet I”, maar haalden het procentueel natuurlijk geenszins bij de “Jan van Hoorn”. Eveneens in

voorgaande grafiek te zien is dat de “Kosmopoliet” het ook in de jaren na 1863 goed heeft gedaan.

Jacob bouten kosmopoliet ii

Documents

Transcript of Jacob bouten kosmopoliet ii