Jacaranda Jg 2008 Nr 3

24
JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 1 R e d a c t i o n e e l Thabo Mbeki is niet meer de Zuid-Afrikaanse staatspresident. Hij werd door zijn partij het ANC verzocht ontslag in te dienen. Inmiddels is hij vervangen door Kgalema Motlanthe, vice-voor- zitter van het ANC. Hij wordt aanzien als een pupil van partijlei- der Zuma, wat betekent dat Zuma de facto de macht in handen heeft. Het ontslag van de 66-jarige Mbeki vormt het hoogtepunt van de machtstrijd tussen de ex-president en de eveneens 66-jarige Jacob Zuma, de leider van het ANC. Mbeki volgde in 1999 de historische Nelson Mandela op, als pre- sident. De politieke ondergang van Mbeki werd eind vorig jaar ingeluid. In 2005 stuurde hij Zuma de laan uit als vice-president, en dat na de beschuldigingen dat zijn financiÎle adviseur geprobeerd had steekpenningen voor hem te bekomen, n.a.v. een wapencontract uit 1999. Er was ook de beschuldiging aan het adres van Zuma wegens verkrachting. Hiervoor werd hij evenwel door de recht- bank vrijgesproken. Maar de beschuldigingen van corruptie zijn Zuma sindsdien toch blijven achtervolgen. Eind vorig jaar verloor Mbeki evenwel met duidelijke cijfers de verkiezing om het ANC partijvoorzitterschap van Jacob Zuma. Naast Zuma bestaat de top van het ANC nu uit Mathews Phosa, Kgalema Motlanthe, Gwede Mantashe en de dames Thandi Modise en Baleka Mbete. Mbeki maakte er geen deel meer van- uit. Op 12 september wees het Hooggerechtshof de klachten wegen corruptie tegen Zuma van de hand en dat omdat de openbare aanklagers procedure fouten hadden gemaakt en omdat de zaak ëpolitiekí gemotiveerd ëleekí. De suggestie dat de regering en vooral Mbeki druk hadden uit- geoefend om een zaak aan te spannen tegen de rivaal van Mbeki werd hem uiteindelijk fataal. Het uitvoerend comitÈ van het ANC, de grootste regeringspartij, besliste dat hij moest opstappen. Maar het ongenoegen tegen Mbeki zat veel dieper en had ook andere oorzaken. Zo had de basis van het ANC het steeds moei- lijker met de ëafstandelijke en koele Mbekií, zij omarmden Zuma steeds inniger. Zuma geniet de steun van de vakbonden en van de communisten in het ANC, die er op aandringen dat de rege- ring niet langer een begrotingsoverschot realiseert en de maxi- mumdoelstellingen voor de inflatie van 6% optrekt. Maar er was meer controverse, vooral over Mbekiís aanpak van de HIV- en aidsepidemie. Mbeki betwijfelde het verband tussen beiden. Hij hield de ëWesterseí levensverlengende medicijnen buiten, liet ze in 2004 toe, al stond hij er niet achter. Ook zijn twijfelende optreden t.a.v. de crisis in Zimbabwe werd hem kwalijk genomen, ook en vooral door het Westen. Hij wou in geen enkel geval zich van Mughabe distantiÎren. Hij wist uitein- delijk de tegenstanders in Zimbabwe te verzoenen in een poli- tieke afspraak van machtsdeling. Het blijft evenwel de vraag hoe stevig die is. Het resultaat van de crisis heeft geleid tot de migra- tie van ruim 3 miljoen mensen uit Zimbabwe naar Zuid-Afrika, wat onlangs leidde tot bloedige rellen en het lynchen van Zimbabwaansen. Mbeki werd voor het eerst geconfronteerd met rassenrellen en moest zelfs het leger inzetten om de orde te handhaven. Onder Mbeki kende de grootste economie van Zuid-Afrika de langste periode van aanhoudende groei, en dit sinds de Tweede Wereldoorlog. De laatste jaren liep die zelfs op tot 5%. Tevens ontstond er in Zuid-Afrika niet alleen een zwarte rijke bovenlaag maar tevens een zwarte middenklasse. Mbeki werd in 1942 geboren in Idutywa, in de Oostkaap als zoon van de communistische leider Govan Mbeki. Hij vertrok naar Johannesburg, waar hij werd opgevangen door Walter Sisulu, de beste vriend van Mandela. Later volgde hij een masteropleiding aan de Britse Universiteit van Sussex. In Londen ging hij er voor de ANC afdeling werken. Na zijn studies kreeg hij een militaire opleiding in de Sovjet Unie. Vanaf 1975 vervulde hij een steeds belangrijkere rol in het ANC en bij het einde van het Apartheidsregime speelde hij een cruciale rol in de onderhande- lingen tussen het ANC, de leiders van de Nationale Partij en de blanke zakelijke leiders. Zijn grootste project was de ëAfrikaanse renaissanceí te realise- ren, waarbij Afrika het heft zelf in handen zou nemen, de corrup- tie zou uitroeien en de democratisering zou doorvoeren. Dat ver- klaart ook de vooraanstaande rol die hij speelde in Zwart Afrika. Maar ondanks zijn verdiensten groeide de ongelijke verdeling van de rijkdom. Er ontstond een grote groep armen, doorheen alle bevolkingsgroepen. In een opmerkelijk persgesprek op 13 mei in Beeld legt Mathews Phosa de vinger op de wonde: ëMbeki het die party gesentrali- seer en hy het alle besluite geneem, beleidsrichtings bepaal en belangrike koersveranderings gemaak. En dit is nie ANC-tradisie nie.í Verder zegt hij dat de basis meede beslissingen moet nemen. Maar hij wijst ook op het grote probleem van gebrek aan politieke opvoeding. Hij stelde toen reeds dat Mbeki ëuit was, omdat hij de mensen verloorí. Mathews Phosa is een vooraan- staand ANC leider. Als Afrikaanstalige houdt hij belangrijke toe- spraken, ook in het parlement, in het Afrikaans. Zijn woorden maken indruk. ëMbeki is een slim man, baie, en versiende. Maar hy is uit voeling met wat aangaan.í Jacob Zuma, is geen parlementslid, en kon dus nu geen presi- dent worden. Hij is wel de grote kandidaat voor volgend jaar. Wie wordt dan zijn rivaal? De huidige overgangspresident Kgalema Motlanthe? Intussen is het verder gissen naar de gevolgen van het politieke gebeuren. Blanke intellectuele jongeren denken eraan hun toe- komst buiten Zuid-Afrika te zoeken, ëmisdaad en regstellende actieí worden aangevoerd als de hoofdreden. Binnen het ANC dreigt een scheuring, en enkele politieke leiders waaronder Gam Shilowa, de premier van Gauteng, namen reeds ontslag. De nieuwe president stelt echter dat het gevoerde politieke beleid verder zal uitgevoerd worden. De economische groei, de werkverschaffing, betere scholing en een kwaliteitsvolle gezond- heidszorg blijven overeind. Alle Zuid-Afrikanen moeten gelijke rechten en kansen verzekerd krijgen. Het meerpartijensysteem is in Zuid-Afrika een goede garantie voor de verdere democratische ontwikkeling. Intussen naderen de nieuwe ver- kiezingen van 2009 en de wereld- beker in 2010. Ankerpunten die mede bepalend zijn voor de verde- re ontwikkeling van Zuid-Afrika. Johan Beke Machtswissel in Zuid-Afrika Testcase voor de jonge democratie in Zuid-Afrika

Transcript of Jacaranda Jg 2008 Nr 3

Page 1: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 1

R e d a c t i o n e e l

Thabo Mbeki is niet meer de Zuid-Afrikaanse staatspresident. Hijwerd door zijn partij het ANC verzocht ontslag in te dienen.Inmiddels is hij vervangen door Kgalema Motlanthe, vice-voor-zitter van het ANC. Hij wordt aanzien als een pupil van partijlei-der Zuma, wat betekent dat Zuma de facto de macht in handenheeft. Het ontslag van de 66-jarige Mbeki vormt het hoogtepunt van demachtstrijd tussen de ex-president en de eveneens 66-jarigeJacob Zuma, de leider van het ANC. Mbeki volgde in 1999 de historische Nelson Mandela op, als pre-sident. De politieke ondergang van Mbeki werd eind vorig jaar ingeluid.In 2005 stuurde hij Zuma de laan uit als vice-president, en dat nade beschuldigingen dat zijn financiÎle adviseur geprobeerd hadsteekpenningen voor hem te bekomen, n.a.v. een wapencontractuit 1999. Er was ook de beschuldiging aan het adres van Zumawegens verkrachting. Hiervoor werd hij evenwel door de recht-bank vrijgesproken. Maar de beschuldigingen van corruptie zijnZuma sindsdien toch blijven achtervolgen. Eind vorig jaar verloorMbeki evenwel met duidelijke cijfers de verkiezing om het ANCpartijvoorzitterschap van Jacob Zuma. Naast Zuma bestaat de top van het ANC nu uit Mathews Phosa,Kgalema Motlanthe, Gwede Mantashe en de dames ThandiModise en Baleka Mbete. Mbeki maakte er geen deel meer van-uit. Op 12 september wees het Hooggerechtshof de klachten wegencorruptie tegen Zuma van de hand en dat omdat de openbareaanklagers procedure fouten hadden gemaakt en omdat de zaakëpolitiekí gemotiveerd ëleekí. De suggestie dat de regering en vooral Mbeki druk hadden uit-geoefend om een zaak aan te spannen tegen de rivaal vanMbeki werd hem uiteindelijk fataal. Het uitvoerend comitÈ vanhet ANC, de grootste regeringspartij, besliste dat hij moestopstappen. Maar het ongenoegen tegen Mbeki zat veel dieper en had ookandere oorzaken. Zo had de basis van het ANC het steeds moei-lijker met de ëafstandelijke en koele Mbekií, zij omarmden Zumasteeds inniger. Zuma geniet de steun van de vakbonden en vande communisten in het ANC, die er op aandringen dat de rege-ring niet langer een begrotingsoverschot realiseert en de maxi-mumdoelstellingen voor de inflatie van 6% optrekt. Maar er wasmeer controverse, vooral over Mbekiís aanpak van de HIV- enaidsepidemie. Mbeki betwijfelde het verband tussen beiden. Hijhield de ëWesterseí levensverlengende medicijnen buiten, liet zein 2004 toe, al stond hij er niet achter. Ook zijn twijfelende optreden t.a.v. de crisis in Zimbabwe werdhem kwalijk genomen, ook en vooral door het Westen. Hij wou ingeen enkel geval zich van Mughabe distantiÎren. Hij wist uitein-delijk de tegenstanders in Zimbabwe te verzoenen in een poli-tieke afspraak van machtsdeling. Het blijft evenwel de vraag hoestevig die is. Het resultaat van de crisis heeft geleid tot de migra-tie van ruim 3 miljoen mensen uit Zimbabwe naar Zuid-Afrika,wat onlangs leidde tot bloedige rellen en het lynchen vanZimbabwaansen. Mbeki werd voor het eerst geconfronteerd metrassenrellen en moest zelfs het leger inzetten om de orde tehandhaven. Onder Mbeki kende de grootste economie van Zuid-Afrika delangste periode van aanhoudende groei, en dit sinds de TweedeWereldoorlog. De laatste jaren liep die zelfs op tot 5%. Tevens

ontstond er in Zuid-Afrika niet alleen een zwarte rijke bovenlaagmaar tevens een zwarte middenklasse. Mbeki werd in 1942 geboren in Idutywa, in de Oostkaap als zoonvan de communistische leider Govan Mbeki. Hij vertrok naarJohannesburg, waar hij werd opgevangen door Walter Sisulu, debeste vriend van Mandela. Later volgde hij een masteropleidingaan de Britse Universiteit van Sussex. In Londen ging hij er voorde ANC afdeling werken. Na zijn studies kreeg hij een militaireopleiding in de Sovjet Unie. Vanaf 1975 vervulde hij een steedsbelangrijkere rol in het ANC en bij het einde van hetApartheidsregime speelde hij een cruciale rol in de onderhande-lingen tussen het ANC, de leiders van de Nationale Partij en deblanke zakelijke leiders. Zijn grootste project was de ëAfrikaanse renaissanceí te realise-ren, waarbij Afrika het heft zelf in handen zou nemen, de corrup-tie zou uitroeien en de democratisering zou doorvoeren. Dat ver-klaart ook de vooraanstaande rol die hij speelde in Zwart Afrika. Maar ondanks zijn verdiensten groeide de ongelijke verdelingvan de rijkdom. Er ontstond een grote groep armen, doorheenalle bevolkingsgroepen. In een opmerkelijk persgesprek op 13 mei in Beeld legt MathewsPhosa de vinger op de wonde: ëMbeki het die party gesentrali-seer en hy het alle besluite geneem, beleidsrichtings bepaal enbelangrike koersveranderings gemaak. En dit is nie ANC-tradisienie.í Verder zegt hij dat de basis meede beslissingen moetnemen. Maar hij wijst ook op het grote probleem van gebrek aanpolitieke opvoeding. Hij stelde toen reeds dat Mbeki ëuit was,omdat hij de mensen verloorí. Mathews Phosa is een vooraan-staand ANC leider. Als Afrikaanstalige houdt hij belangrijke toe-spraken, ook in het parlement, in het Afrikaans. Zijn woordenmaken indruk. ëMbeki is een slim man, baie, en versiende. Maarhy is uit voeling met wat aangaan.í Jacob Zuma, is geen parlementslid, en kon dus nu geen presi-dent worden. Hij is wel de grote kandidaat voor volgend jaar. Wiewordt dan zijn rivaal? De huidige overgangspresident KgalemaMotlanthe? Intussen is het verder gissen naar de gevolgen van het politiekegebeuren. Blanke intellectuele jongeren denken eraan hun toe-komst buiten Zuid-Afrika te zoeken, ëmisdaad en regstellendeactieí worden aangevoerd als de hoofdreden.Binnen het ANC dreigt een scheuring, en enkele politieke leiderswaaronder Gam Shilowa, de premier van Gauteng, namen reedsontslag. De nieuwe president stelt echter dat het gevoerde politiekebeleid verder zal uitgevoerd worden. De economische groei, dewerkverschaffing, betere scholing en een kwaliteitsvolle gezond-heidszorg blijven overeind. Alle Zuid-Afrikanen moeten gelijkerechten en kansen verzekerd krijgen. Het meerpartijensysteem is in Zuid-Afrika een goede garantievoor de verdere democratischeontwikkeling. Intussen naderen de nieuwe ver-kiezingen van 2009 en de wereld-beker in 2010. Ankerpunten diemede bepalend zijn voor de verde-re ontwikkeling van Zuid-Afrika.

Johan Beke

Machtswissel in Zuid-AfrikaTestcase voor de jonge democratie in Zuid-Afrika

Page 2: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 2

E c o n o m i e

Net voor Nelson Mandela’s negentigste ver-jaardag is Zuid-Afrika opgeschrikt door eennooit geziene uitbarsting van xenofobie. Is dithet einde van de regenboognatie ‘waar blanken zwart, met opgeheven hoofd kunnen wan-delen, zonder een spoor van angst in hun hart’?

Een met een hamer en stok bewapende Zuid-Afrikaanvlucht in Ramaphosa (bij Johannesburg) voor de politie,die de aanvallen op Zimbabwanen probeert te verijdelen.Foto: Kim Ludbrook/EPA, bron: www.bndestem.nl

De dodelijke gramschap kwam van de allerarm-sten uit townships als Alexandra (Johannes-burg). Met stokken, machetes en bijlen koeldenzij hun woede op de verachte amakwerekwere,economische vluchtelingen uit Mozambique,Zimbabwe, Malawi en de rest van Afrika. Het ishet zoveelste voorbeeld van de gevolgen vaneen gebrekkig sociaal beleid, en van het per-verse mechanisme dat machtelozen meestaluithalen naar wie nog machtelozer is dan zijzelf.

Het South-African Institute of Race Relationsschat het aantal Zuid-Afrikanen dat moet rond-komen met één dollar per dag op 4,2 miljoen,dubbel zoveel als in 1996. Zuid-Afrika’s econo-mische groei zakt van vijf procent de jongstedrie jaren wellicht naar drie of twee procent ende inflatie overschrijdt opnieuw tien procent.Met de toegenomen voedsel- en brandstofprij-zen, betekent dat een harde klap voor towns-hipbewoners. En het zijn niet alleen de armstendie uit wanhoop naar de laatst toegekomen endus kwetsbaarste groep trappen. Ook welden-kende mensen zoals Graça Machel –Mandela’s vrouw en uitgerekend zelf Mozam-bikaanse, en ex-vrouw van Mozambiques eer-ste president Samora Machel – reageerden in

een recent interview dat ik met haar had op eenvraag over de immense armoedekloof in Zuid-Afrika met een verwijzing naar de drie miljoenZimbabwanen die illegaal in het land verblijven.‘Zij leggen een zware druk op de openbarevoorzieningen’, aldus Machel.

Volgens Steven Friedman van het Institute forDemocracy in South-Africa is er geen grondom te beweren dat illegale Zimbabwanen enMozambikanen jobs, hospitalen, scholen, hui-zen of andere voorzieningen afsnoepen van“autochtone” zwarten. ‘Veel migranten doener zelfs geen beroep op, omdat ze het gevoelhebben gediscrimineerd te worden en er zichniet welkom voelen.’ Heel wat Mozambikanen,Malawiërs en Zimbabwanen zijn tuinier, bewa-kingsagent, ober of huismeid. In vele gevallenzwengelen zij ook de informele economie aan,omdat ze een zelfstandige activiteit uitoefe-nen. ‘Nemen ze daarom jobs van anderen afof dragen ze net bij tot onze samenleving?’,vraagt Friedman retorisch.

Verwijten aan het adres van ‘criminele buiten-landers’ zijn zo oud als deze staat. Zuid-Afrikagaat gebukt onder torenhoge criminaliteitscij-fers, met een gemiddelde van 52 moorden perdag. In zijn voortreffelijke analyse van post-apartheid Zuid-Afrika, Het wonder voorbij, stiptjournalist Allister Sparks aan dat die misdaadal ontstaan is in de jaren tachtig, toen de Zuid-Afrikaanse politie haar handen vol had met dezwarte rebellie, terwijl drugs het land over-spoelden. Tegen de tijd dat Mandela werdingezworen, hadden de misdaadsyndicaten alvaste voet aan grond gekregen en was het telaat. Zonder twijfel delen migranten, nu entoen, in de misdaadkoek. Onlangs verteldeeen Zuid-Afrikaanse diplomate, opgegroeid inAlexandra, mij hoe simpel het vandaag is omin haar township een Zimbabwaanse hitman tevinden om iemand uit de weg te laten ruimen.Niet zelden worden de uitbarstingen van zoge-naamde xenofobie gewoon veroorzaakt doorterritoriumdrift van deze of gene druglord, destrijd om taxiroutes of belangenconflicten instraatventerij. Maar opnieuw: misdaad is geen

Zuid-Afrikaans geweld is muiterij

Page 3: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 3

E c o n o m i e

alleenrecht van “vreemdelingen”.

De ongecontroleerde immigratie van de jong-ste jaren – Binnenlandse Zaken is zo corruptals de pest en de grenscontrole zo lek als eenzeef – heeft de kloof tussen arm en rijk inZuid-Afrika vergroot. Nu de kans om uit diearmoede te geraken voor de armsten kleinerlijkt dan ooit, barst de bom. Ligt de schuld vanhet xenofobe geweld bij het beleid van ThaboMbeki? Omdat “Mister Delivery” niet al debeloofde huizen, nutsvoorzieningen, scholen,beurzen en vooral jobs kon leveren?

De township Soweto. Bron: nl.wikipedia.org

‘Zuid-Afrika investeert in onderwijs meer percapita dan eender welk land’, repliceert PietCroucamp, professor Politologie aan deUniversiteit van Johannesburg. Volgens hem iser in het neoliberale beleid van Mbeki voldoen-de financiële armslag voor sociale voorzienin-gen. ‘Er is dit jaar zelfs een begrotingsover-schot. Alleen worden de middelen inefficiëntaangewend, ook al omdat het ANC een diep-geworteld wantrouwen koestert tegenovertechnocraten. Veel gelden keren zelfs onver-richterzake terug naar de staatskas’. Misschien

speelt het gebrek aan management en vaar-digheden, meer nog dan de neoliberale signa-tuur van Mbeki’s politiek, dit land parten.

Dat Zuid-Afrika na de democratische verkiezin-gen van 1994 de neoliberale kaart trok, wastrouwens meer noodzaak dan keuze. ‘Tegen detijd dat de cijfers boven water begonnen tekomen, werd ons duidelijk dat er geen geld wasvoor welk socialistisch experiment dan ook’, laatSparks een van de ANC-ingewijden, MarcMaharaj, zeggen. Het apartheidsregime liet eenlege staatskas na, de landbouwsector lag najaren oversubsidiëren op apegapen en de mijn-bouw zou algauw rake klappen krijgen.Bovendien werd er gespeculeerd tegen de rand.Bij gebrek aan alternatief – midden jaren negen-tig was de Washington Consensus nog opper-machtig – moest het ANC wel voluit gaan voorintegratie in de liberale wereldeconomie. Datheeft zijn pro’s gehad: de economie groeide dejongste jaren met vijf procent en een scharezwarte superrijken en een middenklasse vanblack diamonds vervoegde het blanke establis-hement. Toch is volgens officiële werkloosheids-cijfers nog één op vier Zuid-Afrikanen werkloos,terwijl de vakbonden zelfs van veertig procentspreken. Het “doorsijpeleffect” naar de alleram-sten is ook uitgebleven. Vandaag bezit slechtstien procent van de bevolking de helft van dekoopkracht, terwijl de inwoners van Alexandraamper de eindjes aan elkaar kunnen knopen.Vanuit hun shack is het letterlijk maar een steen-worp naar de glanzende torengebouwen vanSandton, het financiële hart van Johannesburg.Geen wonder dat ze aan het muiten slaan.

Stefaan AnrysUit: MO* Magazine n°56, juli 2008. www.mo.be

Sandton. Bron: www.klm.com

Page 4: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 4

E c o n o m i e

Regenboognatie zkt. stroomGaat het licht straks uit in Afrika?

Zuid-Afrika kampt met een nijpend energiete-kort, dat bovendien nog jaren zal aanslepen.De stroompannes zijn een gevolg van de eco-nomische groei van de voorbije jaren, die nudoor het gebrek aan elektriciteit ondermijndwordt.

Amper een op vier Afrikanen ten zuiden van deSahara heeft toegang tot elektriciteit. Op hetplatteland is dat nog minder. In veertien van de48 landen heeft zelfs maar een op twintig dor-pelingen toegang tot stroom. De economischegroei van de afgelopen jaren – zes à zevenprocent – zou daaraan moeten verhelpen.Zuid-Afrika zat al die tijd bij de beste groeiers,maar die koploperspositie dreigt zich nu tewreken. De regenboognatie heeft na de apart-heid immers te weinig geïnvesteerd in haarelektriciteitscentrales. Het gebrek aan elektrici-teit dreigt ‘s lands economische groei dit jaar tevertragen. Volgens de Zuid-Afrikaanse elektri-citeitsleverancier Eskom zullen de energiepro-blemen nog jaren aanhouden.

Bron: www.afrikanieuws.nl

Dieselgenerator

Sinds eind vorig jaar ondervindt ook de rijkeZuid-Afrikaan de nadelen van leven zonder

stroom. In de buitenwijken vallen veiligheids-camera’s uit, hekken zwaaien niet meer open,liften blijven plots hangen, verkeerslichtenlaten het afweten en veroorzaken zo grote ver-keerschaos, etenswaren bederven in de koel-kast… Omdat het openbare nutsbedrijf Eskom– dat 95 procent van de Zuid-Afrikaanse elek-triciteit levert – de groeiende vraag niet aan-kan, heeft Zuid-Afrika almaar vaker met geor-ganiseerde black-outs af te rekenen. Wie bijstroompannes niet over een dieselgenerator ofandere stroombronnen beschikt, valt zonderairco, warm water of bewakingscamera.

Zuid-Afrika produceert de helft van alle elek-triciteit ten zuiden van de Sahara en expor-teert daarvan vijf procent. Namibië, Botswanaen Swaziland bijvoorbeeld zijn voor de helftvan hun energie aangewezen op deAfrikaanse reus. Maar het is een reus oplemen voeten. Sinds eind vorig jaar volgde deene stroomonderbreking de andere op. Demijnbouwsector moest het begin dit jaar zelfseen week zonder elektriciteit stellen, metzware productieverliezen tot gevolg.

In een poging het energietekort op te vangen,heeft Eskom een groots investeringsplan aan-gekondigd. Over tien jaar wil het vijftig procentmeer productiecapaciteit. Daarnaast heeftEskom rantsoeneringen doorgevoerd bij groot-gebruikers en paste het tot eind april kunstgre-pen toe zoals load shedding: om de beurt werdeen wijk in het donker gezet terwijl een anderebuurt wel stroom kreeg. Alleen zo kon het elek-triciteitsnet de groeiende vraag nog aan. Omde bouw van nieuwe centrales te financieren,heeft Eskom bij de nationale energieregulatoreen tariefstijging van 53 procent aangevraagd.Tot groot ongenoegen van de consumenten,die unisono protesteerden. Roger Baxter vande Business Unity South Africa waarschuwdedat de tariefwijziging 55.000 jobs zou kosten.Wellicht zal het zo’n vaart niet lopen, maar feit

Page 5: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 5

E c o n o m i e

is dat de energieprijzen in menig Afrikaansland aan de lage kant zijn en dat is weinig aan-trekkelijk voor investeerders. Een tariefstijginglijkt dan ook onvermijdelijk.

Waterkracht

Sub-Sahara Afrika kende de jongste jaren dehoogste groeicijfers sinds decennia. Maar deenergiesector hield geen gelijke tred, schrijfthet Internationaal Muntfonds (IMF) in zijnRegional Economic Outlook 2008 voor Sub-Sahara Afrika. Om de groei in de regio aan tehouden, moet de energiecapaciteit navenanttoenemen. ‘Helaas,’ stelt het Muntfonds,‘schommelt de jaarlijkse groei van de energie-capaciteit sinds 1980 slechts rond de 2,9 pro-cent.’ Het gevolg is dat dertig van de 48 landenten zuiden van de Sahara de jongste jaren metenergiecrisissen af te rekenen hadden.

De 48 landen hebben samen een productieca-paciteit van 63 gigawatt, evenveel als Spanje.Zuid-Afrika buiten beschouwing gelaten, komtde hele regio aan slechts 28 gigawatt, verge-lijkbaar met Argentinië. Een op vier centralesin Sub-Sahara Afrika is buiten werking.

Afrika beschikt nochtans – naast gas, olie,hout, steenkool en uranium – over een schieronuitputtelijke bron van energie: waterkracht.Het continent wordt doorsneden door de Nijl,de Congo, de Niger, de Volta en de Zambezi.Congo zou met dammen en waterkrachtcen-trales veertig procent van alle waterkracht uitde regio kunnen opwekken. Alleen wordt van-daag slechts acht procent van het Afrikaanshydro-elektrisch potentieel benut.

Megaprojecten

In 1972 werd Inga 1 in gebruik genomen, eenstuwdam op de Congo-rivier ruim tweehon-derd kilometer van Kinshasa. Een decenniumlater was het de beurt aan Inga 2. Maar wan-beheer, oorlog en corruptie trokken een streepdoor het miljardenproject. De dammen produ-

ceren vandaag nog amper een vierde van hunproductiecapaciteit, onder andere voor demijnbouw in Katanga. Midden april kwamenbanken, bedrijven en Afrikaanse bestuurderssamen om Inga nieuw leven in te blazen. Voorde bouw van Inga 3 alleen zou tot vijf miljarddollar nodig zijn. Het megaproject Grand Ingakost nog veel meer, maar de financieringschiet niet op. Er is energie in overvloed maar elektriciteit iszeldzaam. Dat is volgens het IMF een van degrote paradoxen van Afrika. ‘In de meesteSub-Sahara landen is de energiemarktgewoon te klein om te kunnen profiteren vangrootschalige energieproductie.’ Er zijn welgrensoverschrijdende energiepools, zoals deSouthern African Power Pool. Daarin wordtenergie uitgewisseld en kopen landen energiedie elders opgewekt is. ‘Maar voorlopig is geenenkele pool echt commercieel interessant tenoemen’, aldus het IMF. Grote investeringenworden ook pas interessant vanaf een bepaal-de productiecapaciteit, maar het elektriciteits-net kan dat vaak niet aan. Thermische centra-les halen maximaal profijt uit hun schaalgroot-te vanaf vierhonderd megawatt en slechtsveertien van de 48 landen in de regio hebbeneen elektriciteitsnet dat zoiets aankan.

Bij gebrek aan grensoverschrijdende handelschakelen de meeste landen dan maar overop erg dure, kleinschalige energievoorzienin-gen, zoals houtkacheltjes of dieselgenerato-ren. In Oost- en West-Afrika zorgen dieselge-neratoren voor zowat een derde van allestroom. Bedrijven ruiken geld door de houtka-cheltjes zuiniger te maken. Ook kleinschalige-re projecten, gevoed door gas of zonne-ener-gie, bieden een uitweg.

Om de broodnodige privé-investeerders aante trekken voor megaprojecten zoals GrandInga moet niet alleen werk gemaakt vantariefverhogingen en bijkomende wetgeving.Er zal ook iets moeten gebeuren aan de enor-me productieverliezen en andere verliespos-ten bij de Afrikaanse nutsbedrijven, die meest-al niet eens hun kosten kunnen recupereren.Zo kampen Sub-Sahara elektriciteitsmaat-

Page 6: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 6

E c o n o m i e

schappijen vaak met twintig procent produc-tieverlies, ver boven de financieel leefbaretien procent. Maar waar het totnogtoe vooralaan ontbrak, is visie. Zowel bij de nationaleoverheden, die nalieten om tijdig te investeren

in nieuwe productiecapaciteit – indien ze daarüberhaupt de middelen voor hadden – als bijde internationale donoren.

Stefaan AnrysUit: MO* Magazine n°56, juli 2008. www.mo.be

Actuele situatie: Inga I, II en III

Bron: fr.wikipedia.org

Project: Grand Inga

Page 7: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 7

T o e r i s m e

Reizen in Zuidelijk Afrika. Het spreekt tot deverbeelding. Zuid-Afrika en Namibië zijn uit-gegroeid tot droombestemmingen en daar-naast lokken landen zoals Botswana,Mozambique en Malawi steeds meer avon-tuurlijk ingestelde reizigers. Met het projectContext Zuidelijk Afrika zet Wegwijzer vzwsamen met partnerorganisaties vtbKultuur enVIZA vzw de regio in de kijker. Reizen inZuidelijk Afrika krijgt ruime aandacht entezelfdertijd wordt een lans gebroken vooreen duurzaam en respectvol toerisme.

De toeristische troeven van Zuidelijk Afrikazijn niet min. Een verbluffend aanbod natuur-parken, kleurrijke culturen en inheemse volke-ren zorgen voor het exotisme waar ieder toe-ristenhart naar verlangt. Voor de toerist of rei-ziger is de regio een droombestemming maarwelke bijdrage levert al die toeristische bedrij-vigheid zelf aan Zuidelijk Afrika en zijn bevol-king?

Bron: www.jeffreysbay2008.nl

Heel wat, zo blijkt. Toerisme is op dit momentde grootste werkverschaffer in de wereldeco-nomie en voor 46 van de 50 armste landen ishet de belangrijkste bron van inkomsten. Ookvoor Zuidelijk Afrika is het toerisme essentieel.Als bron van inkomsten maar ook als motor

voor ontwikkeling. Een mooie illustratie daar-van is Zuid-Afrika.

De cijfers spreken voor zich. Van het gansecontinent is Zuid-Afrika het land dat de mees-te toeristen aantrekt. In 2006 klokte de teller afop 8,4 miljoen, goed voor 14 % van hetAfrikaanse toerisme. Ook vanuit onze contrei-en is de belangstelling groot. De schitterendenatuur met de natuurparken als kroonjuwelenen de culturele diversiteit van de ‘Regenboog-natie’ blijken daarbij de grote troeven te zijn.Als toemaatje is er ook nog de taalverwant-schap tussen het Afrikaans en het Nederlandsdie het land een extra cachet geeft voor reizi-gers uit Vlaanderen en Nederland.

Zuid-Afrika wordt wel eens bestempeld als demotor van het Afrikaanse continent. Ook in hettoerisme neemt de ‘regenboognatie’ het voor-touw. Een goed uitgebouwd wegennet en eendegelijke toeristische infrastructuur maken hetreizen in Zuid-Afrika aanlokkelijk en boven-dien leggen lokale reisorganisaties en toeristi-sche ondernemers een aanstekelijke dyna-miek aan de dag met tal van nieuwe, origine-le initiatieven. Zo worden nieuwe perspectie-ven geopend voor ondernemers, toeristen enlokale bevolking. Duurzame vormen van toe-risme waarbij de belangen van milieu, econo-mie en mens afgewogen worden zijn daarbijeen belangrijk aandachtspunt. Nergensanders ter wereld lijkt het toerisme zo sterk dekaart te trekken van het duurzaam toerisme.Respect voor de natuur uit zich ondermeer inde superieure kwaliteit van de nationale par-ken, het kroonjuweel van Zuid-Afrikaanse toe-rismeindustrie. Overheidsinspanningen wor-den daarbij gecombineerd met private initia-tieven, een werkwijze die vruchten afwerpt.Het ecotoerisme is dus goed ingeburgerdmaar ook andere vormen van duurzaam toe-risme worden uitgetest en in de praktijkgebracht. Een treffend voorbeeld daarvan is

Context Zuidelijk Afrika: duurzaamtoerisme tegen armoede?

Page 8: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 8

T o e r i s m e

Fair Trade in South African Tourism (www.fair-tourismsa.org.za), een netwerk van een vijftig-tal toeristische bedrijven - reisorganisaties,hotels, guesthouses en lodges - die er zichtoe engageren de principes van eerlijke han-del toe te passen in hun activiteiten. Eerlijkelonen en arbeidsvoorwaarden, ethisch verant-woord ondernemen en respect voor cultuur enmilieu zijn daarbij de leidraad voor het keur-merk Fair Trade in Tourism. Toerisme en eer-lijke handel worden op die manier met elkaarverbonden.

Bijzonder is ook het initiatief van Retosa(Regional Tourism Southern Africa), eenregionale organisatie met vertegenwoordigersuit de diverse landen van de regio. Retosalanceerde vorig jaar een website rond ‘com-munity based tourism’. Kleinschalige, vaakheel lokale toeristische bedrijfjes kregen opdie manier een internationaal forum om hunproducten bij een breder publiek kenbaar temaken. Op de website www.community-tou-rism-africa.com kan men ondermeer eendatabank raadplegen met een ruim aanbodvan lokale initiatieven in Zuid-Afrika, Namibië,Botswana en andere landen in de regio.

Fair Trade in South African Tourism enCommunity Tourism Africa zijn twee opvallen-

de maar daarom niet de enige voorbeeldenvan de manier waarop duurzaam toerismeingang vindt in Zuidelijk Afrika. Ook reisorga-nisaties pikken in op het thema en er zijn tal-loze kleinschalige, lokale initiatieven die toe-risme op een of andere manier koppelen aannatuurbescherming, ondersteuning van socia-le projecten of lokale gemeenschappen.

Toerisme en ontwikkelingssamenwerking

Dat het klikt tussen Vlaanderen en Zuid-Afrikablijkt niet enkel uit de vele toeristen die vanuitonze contreien naar het zuiden van het conti-nent trekken. Zo bestaan er tal van officiëlecontacten op provinciaal, stedelijk of gemeen-telijk vlak. Voorbeelden daarvan zijn de ste-denbanden tussen Gent en Mangaun (hetvroegere Bloemfontein), tussen Dilbeek enStellenbosch, tussen Maarkedal en Portervilleof tussen Geel en uMlalazi in Kwazulu Natal.Daarnaast onderhouden heel wat cultureleverenigingen nauwe banden met lokale part-ners. Daar bovenop is Zuid-Afrika ook eenvan de partnerlanden voor onze ontwikke-lingssamenwerking. In dat kader sloot deVlaamse overheid ondermeer samenwer-kingsakkoorden met de provincies KwazuluNatal, Limpopo en Vrijstaat. Ook daar komthet toerisme om de hoek kijken.

Bron: www.fairtourismsa.org.za

Page 9: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 9

T o e r i s m e

Limpopo

Neem nu Limpopo. Die provincie ligt in hetnoordoosten van het land en ontleent zijnnaam aan de 1600 km lange Limpopo rivierdie de grens met Zimbabwe vormt en viaMozambique uitmondt in de Indische Oceaan.

Bron: www.planet.botany.uwc.ac.za

Door het relatieve isolement wordt de regiovooralsnog weinig bezocht al omschrijvenkenners Limpopo wel eens als een onbeken-de parel die een omweg meer dan waard is.Je vindt er een stukje zwart Afrika dat je eldersin het land soms mist. Liefhebbers vangeschiedenis ontdekken er onvermoedeschakels van het Zuid-Afrikaanse verleden.Sites zoals Mapungubwe en Thulamela tonenaan dat reeds in onze middeleeuwen bloeien-de handelsdynastieën bestonden in wat nuhet grensgebied is tussen Zuid-Afrika enZimbabwe. Natuurliefhebbers zullen onder deindruk raken van de miljarden oude graniet-formaties en de majestueuze baobab bomendie het landschap een archaïsch uitzichtgeven. Bovendien strekt het wereldberoemdeKruger Park zich uit aan de oostgrens vanLimpopo. Bijzonder is ook de rijke cultuur vande Venda, een volk van beeldhouwers enkeramiekkunstenaars. Ten slotte is het eenideale regio om te bezoeken in juli en augus-tus, de Zuid-Afrikaanse wintermaanden.

Bron: www.ezakwantu.com

Limpopo is echter ook de armste provincievan Zuid-Afrika. Toerisme is een van de hef-bomen die gebruikt wordt om daar verande-ring in te brengen. Vlaanderen sloot eensamenwerkingsakkoord met de regionaleoverheid waarbij gefocust wordt op landbouw,de belangrijkste bron van inkomsten voor debevolking. Een van de aandachtspunten is deuitbouw van het plattelandstoerisme in hetHamakuya district van het voormalige thuis-land Venda. Daar, in het plaatsje Makuya (tus-sen de Pafuri en Punda Maria Gates van hetKruger Park) ligt het Tshulu CommunityWilderness Camp. Dit project werd opgestartdoor de Tshulu Trust, een stichting die het toe-ristisch potentieel van de streek wil gebruikenals hefboom in de ontwikkeling van de lokalebevolking. Het doel is de armoede verlichtenvia het exploiteren van de mogelijkheden dieecotoerisme biedt. Werkgelegenheid creërenen de lokale kleinschalige land- en tuinbouween afzetmarkt bieden staan centraal. Op diemanier hoopt men ook de migratie van hetarme binnenland naar de steden af te rem-men. Het Tshulu Community Wilderness

Page 10: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 10

T o e r i s m e

Camp biedt rudimentaire accommodatie aaneen twintigtal bezoekers en in de omliggendedorpen werden een bakkerij (DomboniVillage) en ateliers voor traditioneel textiel,hout en metaalbewerking opgestart. Verderwordt ook de mogelijkheid voor verblijf bijlokale families voorzien. Vooralsnog mikt hetproject op avontuurlijk ingestelde ecotoeristenen educatief toerisme voor groepen. DeTshulu Trust kan daarbij rekenen op financië-le ondersteuning door het Vlaams AgentschapInternationale Samenwerking (VAIS).

Bron: www.limpopoparks.info

Maar er is meer. Recent nog maakte Vlaamsminister voor ontwikkelingssamenwerkingGeert Bourgeois bekend fondsen vrij temaken voor de opleiding van lokale toeristi-sche gidsen die in het grensoverschrijdendeTransfrontier Limpopo Park aan de slag kun-nen. Toerisme is daarbij geen doel op zichmaar een middel, om plaatselijke, vaak geïso-leerde en kansarme gemeenschappen eenuitzicht op werk te bieden en te dienen als hef-boom in de strijd tegen armoede.

Kwazulu Natal

In KwaZulu Natal is voedselzekerheid eenbelangrijk aandachtspunt in het samenwer-kingsakkoord met Vlaanderen. Ook daar komthet toerisme om de hoek kijken met name inde link met natuurbescherming.

De provincie KwaZulu Natal is 3 maal zo grootals België, heeft in het binnenland bergen envalleien en daar bovenop een fraaie kustlijn

met als kers op de taart het iSimangaliso(Greater St. Lucia) Wetland Park (www.isi-mangaliso.com), een beschermd natuurge-bied dat door UNESCO uitgeroepen werd totwerelderfgoed.

Bron: www.lakestlucialodge.co.za

iSimangaliso betekent ‘mirakel en wonder’,een toepasselijke naam voor een gebied waarverschillende rivieren samenkomen en degrootste delta van Afrika vormen met onder-meer 8 verschillende ecosystemen, verschil-lende meren, moerasbossen en kustduinendie tot de hoogste ter wereld behoren. Hetnatuurpark herbergt ook nog 526 vogelsoor-ten, neushoorns, olifanten, cheetahs en nijl-paarden.

Bron: www1.southafrica.net

iSimangaliso is echter ook een gebied met ergvruchtbare turfgrond in een verder verarmdeen onvruchtbare rurale regio. Om de lokalebevolking alternatieven voor de landbouw aan

Page 11: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 11

T o e r i s m e

te reiken, bestaat sinds 2005 een opleidings-aanbod voor natuur- en cultuurgidsen en toe-rismepersoneel. Tegelijk wordt gewerkt aan deuitbouw van ecologisch verantwoord toerisme.Toerisme, natuurbescherming en economischeontwikkeling gaan er dus hand in hand. Datalles gebeurt ondermeer met de steun vanuitde Vlaamse ontwikkelingssamenwerking.

In Limpopo en KwaZulu Natal hebben ontwik-kelingssamenwerking, eco- en plattelandstoe-risme elkaar dus gevonden. Veel van deopgestarte projecten spelen zich af opbeleids- en overheidsniveau maar dat neemtniet weg dat ook de individuele toerist of reizi-ger indirect een bijdrage kan leveren, net dooroog te hebben voor allerlei initiatieven rondduurzaam toerisme. Toerisme met respectvoor de natuur, de cultuur en de belangen vande lokale gemeenschappen kan een reis inZuidelijk Afrika daarenboven alleen maarboeiender maken.

Toerisme tegen armoede

Kan toerisme de armoede uit de wereld hel-pen? Op die vraag zal zelfs de grootste opti-mist negatief antwoorden. Het betekent echterallerminst dat de reiziger geen steentje kanbijdragen. Toerisme kan wel degelijk een rol

spelen als hefboom in armoedebestrijding. Zodenkt ook de World Tourism Organisation vande Verenigde Naties (UNWTO) erover. Het toerisme is de jongste jaren uitgegroeidtot een van de grootste en meest dynamischesectoren in de wereldeconomie. Voor heel watontwikkelingslanden is het een steeds belang-rijker bron van inkomsten. In 2005 lagen deinkomsten uit toerisme er 4 maal hoger dan in1990 en bovendien beschikken ze in vergelij-king met de ontwikkelde landen over eengroot toeristisch potentieel. Dat alles scheptkansen om via de weg van het toerisme dearmoede aan te pakken.

Daarom ook lanceerde de UNWTO in 2005 deST-EP Foundation. Het doel: armoede bestrij-den via het toerisme. ST-EP staat voorSustainable Tourism for Eliminating Poverty.Via deze stichting worden projecten ensamenwerkingsverbanden opgezet waarbijzowel internationale en lokale organisaties alsde commerciële sector en niet-gouvernemen-tele organisaties betrokken worden. Wereld-wijd zijn er momenteel 46 van dergelijke pro-jecten in uitvoering. In Zuidelijk Afrika gaat hetondermeer om een trainingsprogramma via dePondoland Community Trust (Eastern Cape,Wild Coast) en een online databank met infoover Community Based Tourism.

A member of ECTI trains hotel and restaurant operators in the preparation and cooking of new menus using local products. Bron: www.unwto.org

Page 12: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 12

T o e r i s m e

In Mozambique werd een opleidingsprogram-ma opgezet voor een aantal ‘communitybased lodges’ in het zuiden van het land. Eeninitiatief waar de Vlaamse ontwikkelingssa-menwerking aan meewerkte. Meer info overhet ST-EP programma is te vinden op:www.unwto.org/step

Ervaring gezocht

Het project Context Zuidelijk Afrika focust opduurzame vormen van toerisme in ZuidelijkAfrika. Net daarom zijn we op zoek naarervaringen met initiatieven waar de reizigereen steentje kan bijdragen aan de ontwikke-ling van een gemeenschap, de beschermingvan een natuurgebied of de uitbouw vaneen project. De landen die we daarbij op hetoog hebben zijn in de eerste plaats Zuid-Afrika, Mozambique en Malawi. Maar ookNamibië, Botswana, Swaziland, Zimbabwe,Lesotho en Zambia vallen binnen onzeactieradius. Heeft u zelf een gouden tip,boeiende ervaring of interessante sugges-tie? Neem dan een kijkje op www.zuidelijk-afrika.org of geef een seintje via [email protected].

INFO

South African EmbassyTourism SectionMontoyerstraat 17-19T: 02 285 44 00F: 02 285 44 55E: [email protected]: www.southafrica.be

Dienst voor Toerisme Zuid-AfrikaSouth African TourismJozef Israëlskade 48 ANL-1072 SB Amsterdam Postbus 75360NL-1070 AJ Amsterdam Informatie/brochurelijn: 0900-2020433Tel: +31 20 471 3181 Fax: +31 20 662 9761E: [email protected]: www.southafrica.net

Chris Delarivière

Duurzaam Toerisme

Context Zuidelijk Afrika is een samen-werkingsproject van Wegwijzer vzw en departners vtbKultuur en VIZA vzw (VlaamsInstituut voor Zuidelijk Afrika). Toerisme is in Zuidelijk Afrika en vooral inZuid-Afrika een belangrijke werkverschaffer.Het is een bron van inkomsten, maar ook eenmotor voor de verdere ontwikkeling. Zuid-Afrika telt reeds ruim 8 miljoen bezoekers perjaar. Een toerist geeft er rechtstreeks werkaan vijf mensen. Zuid-Afrika biedt vele troe-ven voor de toerist: natuurschoon, fauna enflora, allerlei bezienswaardigheden. Met dit project willen wij de bezoeker meerbieden dan het betreden van platgelopenpaden. Wij wensen de bezoekers in contact tebrengen met talrijke initiatieven die er toe bij-dragen dat de plaatselijke bevolking er betervan wordt. Een kennismaking met de ver-scheidenheid der culturen, met de lokalegemeenschappen en tewerkstellingspro-jecten, met het leven in de townships, metfairtrade initiatieven, …Het toerisme met respect voor de eigenheidvan de natuur. Toerisme dat de armoedebestrijdt, dat werkt als hefboom voor verdereontwikkeling, maar met boeiende ervaringen.Het project vindt u terug op www.zuidelijkafri-ka.org.In Jacaranda besteden wij er een jaar langaandacht aan. Ook op onze websitewww.viza.be vindt u er over enkele weken bij-komende informatie over. Hebt u zelf ervaringen en of tips dan zijn dieuiteraard welkom.

Johan Beke

Page 13: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 13

Nelson Mandela

De voormalige Zuid-Afrikaanse presidentNelson Mandela werd 18 juli jl. 90. Hij staatsymbool voor een politiek van verzoening enis nu al een even groot icoon als MahatmaGandhi en Martin Luther King. Maar Zuid-Afrika is nog slechts een schim van Mandela’sdroombeeld voor het land.

Bron: www.globalsoulpower.com

Mandela formuleerde zijn politieke nalaten-schap al in 1963, ruim een jaar voor hij alsvoorvechter van de gewapende strijd tegenapartheid tot levenslang werd veroordeeld.‘Mijn dierbaarste ideaal is een vrije en demo-cratische samenleving, waarin iedereen kanleven in harmonie en met gelijke kansen. Hetis een ideaal waarvoor ik leef en dat ik hoop tebereiken. Maar als het nodig is, ben ik bereidvoor dat ideaal te sterven.’Mandela verdween in de cel en verbleef jarenlang op Robbeneiland. De Zuid-Afrikaanseautoriteiten hoopten dat zijn roem zou ver-dwijnen maar zijn gevangenschap groeide uittot een symbool van de blanke onderdrukking.Mandela weigerde verschillende malen eenvoorwaardelijke vrijlating. Pas in februari 1990op 71-jarige leeftijd was hij weer een vrij man. Vanaf dan ging alles in sneltreinvaart. Mandelawerd in 1991 voorzitter van het AfricanNational Congres (ANC). In 1993 kreeg hijsamen met de laatste blanke president vanZuid-Afrika, Frederik Willem de Klerk, de

Nobelprijs voor de Vrede. In mei van het jaardaarop werd hij ingezworen als de eerstezwarte president van Zuid-Afrika. Vijf jaar laterliet hij het presidentschap na slechts éénambtstermijn over aan de jongere generatie,een in Afrika nauwelijks nagevolgd voorbeeld. Tijdens zijn presidentschap streefde hij ernaar debelofte van zijn inauguratierede waar te makenen Zuid-Afrika om te vormen tot een ‘regenboog-natie die in vrede leeft met zichzelf en met dewereld.’ Mandela was door zijn strijd tegen deapartheid al een held voor de zwarte bevolking,maar door zijn strijd voor verzoening wist hij ookde harten van vele blanke Zuid-Afrikanen te win-nen. Mandela heeft als president het verscheur-de Zuid-Afrika zonder rancune omgevormd toteen stabiele, multiraciale democratie. Het dagelijks beleid liet Mandela tijdens zijnpresidentschap grotendeels over aan zijnvice-president, Thabo Mbeki, die hem uitein-delijk opvolgde als president. Mbeki heeft langniet het charisma van Mandela, wat dienspresidentschap nog meer het aureool geeftvan een gouden tijdperk. De problemen waar-mee Zuid-Afrika onder Mbeki te kampenheeft, ondermijnen Mandela’s droombeeld. Mbeki wordt onder vuur genomen omdat hij erniet in slaagt de aidsepidemie te bestrijden ende armoede en het geweld aan te pakken. Hijwordt ook geconfronteerd met een enormeenergiecrisis, die de economie zwaar partenspeelt. Bovendien durft hij blijkbaar deZimbabwaanse dictator, Robert Mugabe, nietterecht te wijzen terwijl Zimbabwaanse vluchte-lingen eerder dit jaar in Zuid-Afrika het slacht-offer werden van zwaar xenofoob geweld. Mandela ijvert nog steeds voor de menselijkewaardigheid. ‘Daar waar armoede en ziekteheersen, inclusief aids, en waar mensenonderdrukt worden, is nog veel werk te doen’,zei onlangs de man die is uitgegroeid tot hetmorele geweten van Zuid-Afrika.

Bron: LDV - De Tijd, 18 juli 2008

Nelson Mandela, het morele geweten van Afrika

Page 14: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 14

T a a l

Staatssecretaris Timmermans wil meer aan-dacht voor de taalverwantschap tussen hetNederlands en Afrikaans. Het Afrikaans staatin Nederland in de belangstelling dankzij deZuid-Afrika-serie van Adriaan van Dis en hettelevisiedrama “Stellenbosch”. Maar het kannog beter.

Nederland wil het gebruik van het Afrikaansstimuleren. Zuid-Afrika zal een eerste aanzetgeven voor de uitwerking van gemeenschap-pelijke taalprojecten. Dit maakte staatssecre-taris Frans Timmermans bekend na eengesprek met de Zuid-Afrikaanse minister voorKunst en Cultuur, Pallo Jordan. Timmermansvindt de taalverwantschap een wezenlijkonderdeel van het Nederlands/Zuid-Afrikaan-se erfgoed.

BloemfonteinMaar hoe zou Nederland het gebruik van hetZuid-Afrikaans het beste kunnen stimuleren?Volgens Professor Ena Jansen, hoogleraarAfrikaanse letterkunde aan de UvA en de VU,moeten er directe contacten komen met DeNederlandse Taalunie. “Het is belangrijk omkorte lijnen te gebruiken. Dat kan bijvoorbeelddoor het letterkundig museum in Bloemfonteinte ondersteunen en studenten er op attende-ren dat er na hun studie banen voor hen zul-len zijn, bijvoorbeeld als vertaler.”

Jansen noemt het Zuid-Afrikaans ‘een leven-dige omgangstaal, niet voor wit alleen’.Voorbeelden daarvan zijn het televisiedrama‘Stellenbosch’ en de serie ‘Van Dis in Afrika’.Schrijver Adriaan van Dis spreekt in hetAfrikaans met zwarte mensen. Jansen: “Deperceptie dat het Afrikaans alleen door wittemensen wordt gesproken, wordt door dezegoed bekeken series weggenomen.”

VerwantschapDe verwantschap tussen het Afrikaans enNederlands is overduidelijk. Jan van Riebeeckschreef in 1652 zijn bekende dagboeken nog

in ambtelijk Nederlands. Door invloeden vanmensen uit andere culturen vermengde hetNederlands zich met verschillende talen enontstond een soort contacttaal. ProfessorJansen, zelf van Zuid-Afrikaanse komaf: “Heelveel mensen met verschillende achtergrondenmoesten een taal vinden om met elkaar tecommuniceren. Formeel Nederlands werddaardoor steeds informeler. Daardoor zijn ver-voegingen en lidwoorden in de loop der tijdweggevallen. Wij zeggen ‘ik slaap, jij slaap,ons slaap’, en ‘die boek, die vrouw en die kind’.Het is een vereenvoudiging van het Afrikaansin een uitzonderlijke contactsituatie.”

ZangerigheidVeel Nederlanders kunnen met moeite eenglimlach onderdrukken als ze een Afrikanerhoren praten over een ‘broeikas’(een couveu-se), een ‘hijsbak’(een lift) of een ‘foppil’ (eenplacebo). Het is wat kinderen ook hebben:ontwapenend en tegelijkertijd heel treffend.

Jansen vindt echter dat de wijze waarop hetAfrikaans wordt beschouwd, een individueleaangelegenheid is. Wat de één ontwapenendin de oren klinkt, ervaart de ander als ‘blaffe-rig’. Jansen: “In de tijd van de strenge apart-heid had schrijver Willem Jan Otten het overeen ‘Pitbulltaal, waarin mannen zich vastbe-ten in steeds meer discriminerende wetten’.Je kunt het dus zien als een hele harde taal.Toch horen veel Nederlanders de zangerig-heid van het Afrikaans. Door het gebruik vanverkleinwoorden krijgt het iets kinderlijks.Maar het is ook de taal van hele beroemdeschrijvers en dichters die veel verder buitenhun landsgrenzen bekend zijn dan hunNederlandse vakgenoten.”

BeveltaalZangerigheid of niet, door de apartheid is hetZuid-Afrikaans een taal geworden met een‘besmet’ verleden. Jansen kan zich dat heelgoed voorstellen. “Sinds 1948 was deNasionale Party aan de macht. Alle leiders

Meer aandacht voor het Afrikaans

Page 15: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 15

T a a l

van die partij waren Afrikaners. Zij hebbenzelfs alle wetten in het Zuid-Afrikaans en inhet Engels geformuleerd. Dat zijn de twee offi-ciële talen van Zuid-Afrika. Maar de uitvoerders van die wetten, zoalspolitiemensen, gevangenisbewaarders eneigenaren van boerderijen, waren heel vaakAfrikaners die inderdaad blaffende bevelen enverboden in het Afrikaans formuleerden.Daardoor leerden zwarte mensen ‘ja baas,nee baas’ zeggen. Terwijl ‘yes sir, no, sir’ nietzo vaak werd gebruikt. De positie van hetAfrikaans als beveltaal werd uiteraard beves-tigd in de tijd van de apartheid.”

EngelsToch is er volgens Jansen merkwaardiggenoeg ook een positief punt te melden overde wijze waarop in het Zuid-Afrikaans bevelenten aanzien van zwarte mensen werden geuit.

Jansen: “Maar je hoort ook van zwarte men-sen: ‘je wist waar je aan toe was met dezeAfrikaners, in tegenstelling tot ervaringen metEngelse mensen.’ In het Engels zit eenbeleefdheidsvorm ingebakken, waardoor jenooit wist waar je aan toe was. Dat is de ande-re kant.”

En welke taal geniet haar voorkeur? Jansen:“Het Afrikaans vind ik het mooist. Daar ben ikhet meeste in thuis. Het Nederlands ken ik welheel goed. Als ik in een vreemd land verblijf enik hoor Nederlands, dan word ik geëmotio-neerd door de klank. En het ligt er natuurlijkaan wat er wordt gezegd in deze talen.Breyten Breytenbach vind ik zo prachtig. MaarLucebert vind ik even prachtig.”

Auteur: Frans Regtien en René Thijsse Bron: www.hdn.co.za – nieuwsbrief april 2008

Afrikaans skop wêreldwyd, en nie net in diemonde van expats nie!

Dis ook ’n taal waaroor daar aan ’n heleklompie buitelandse universiteite geleer kanword.

En moenie dink dit is net in lande waar die taalna aan ons eie soetste taal is (soos Nederlanden België) nie.

Daar is ook Afrikaans-programme aanuniversiteite in die VSA, Pole, die TsjeggieseRepubliek, Oostenryk, Denemarke, Nieu-Seeland en in Slowakye.

Afrikaans as onderrigtaal het ook diekuberruim met ’n spoed getref, danksy dr.Jacques du Plessis, ’n oud-Tukkie, wat reedssedert 1984 in die VSA klasgee in Afrikaans.

Sy loopbaan het by die Brigham YoungUniversiteit (BYU) se departement

Germaanse tale begin. “Ek het toe kontak gemaak met prof. RobertKirsner wat steeds Afrikaans by dieUniversiteit van Kalifornië, Los Angeles(UCLA) doseer.”

Toe Du Plessis in 2001 besluit om sy Afrikaanseonderrigvlerke wyer te sprei, is sy pos by BYUoorgeneem deur Barry Hornabrook, ’n oud-Suid-Afrikaanse attaché wat onder meer inTokio, New York en Parys gewerk het.

Du Plessis het in 2002 ’n pos in inligtingkundeaan die Universiteit van Wisconsin,Milwaukee (UWM), aanvaar. ’n Nuwe passieis gebore: die gebruik van die internet virafstandsonderrig in Afrikaans.

En dis letterlik langafstandsonderrig, wantenigiemand in enige land kan Afrikaans leermet behulp van Du Plessis se breinkindhttp://www.afrikaans.us/. Boonop op ’n funky, moderne manier!

’n Wêreld vol Afrikaans!

Page 16: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 16

T a a l

Om te help met uitsprake, luister studentebyvoorbeeld na Afrikaanse liedjies deurCoenie de Villiers, Anton Goosen, LaurikaRauch, Jannie du Toit, Karla du Plessis enhaar pa, wyle Koos du Plessis.

“Op dié noot, ’n snaakse staaltjie: In 1985,lank voor die internet, stuur ek ’n brief aanAnton Goosen, eenvoudig geadresseer aan‘Anton Goosen, Auckland Park, South Africa’,om te probeer kontak maak. “Dit het wrintiewaar by hom uitgekom!”

Met sy webwerf (wat tans sowat 6 000besoekers per maand ontvang!) wil DuPlessis Afrikaans oopgooi vir dieinternasionale gemeenskap en ’n breërondersteuningsraamwerk skep vir dieaanbieding van Afrikaans op universiteitsvlak. “As jy ‘Afrikaans’ intik op Google in Amerika isdit vierde op die lys. Sou jy ‘learn Afrikaans’intik, is die webwerf nommer een.“Ek is tans besig om dit deurgevoer te kry datstudente van regoor die VSA hul eksamens inAfrikaans kan aflê by UWM en die kredietekan oorskuif na hul eie akademiese instelling.

Wanneer dit amptelik is, kan studente dusAfrikaans leer op http://www.afrikaans.us/ enander webwerwe en eksamens skryf virakademiese krediete.”

Du Plessis skryf per e-pos dat prof. WannieCarstens van die Noordwes-Universiteit homdeur die jare baie ondersteun en gehelp hetom Afrikaans as internasionale taal tebevorder.

Volgens Du Plessis is Afrikaans ookspringlewendig in Pole, waar Jerzy Koch, ’nPool, dit al ’n paar jaar aanbied by dieUniversity of Wroclaw en die Adam MickiewiczUniversity.

Koch is selfs lid van die Suid-AfrikaanseAkademie vir Wetenskap en Kuns.

In Oostenryk gee Rina Loader, ’n voormaligePretorianer, Afrikaans by die Universiteit vanWene.

Aan die Universiteit van Kalifornië doseer dieAmerikaanse taalkundige Paul Roberge al ’npaar jaar Afrikaans.Du Plessis vertel dat Afrikaans volwaardigaanvaar word as taal van Afrika, en dat daarhegte bande tussen hom en dosente vanander Afrika-tale bestaan. “Vir my is dit ’n emosionele ervaring. Noudatandere bemagtig is om Afrikaans óf teaanvaar óf te verwerp, is die aanvaardingopreg. “Ek voel baie geëerd om deel te neem aan dieuitbou van Afrikaans in Amerika, en ook omsaam te span met die sprekers van Hausa,Wolof, Swahili, Xhosa en ander tale. Daardeurstaan ons saam vir Afrika en sy mense.“Die tyd dat Afrikaans beskou is as die taalvan die onderdrukker is beslis verby.Afrikaans grom nou op sy eie meriete as ’nlekker taal.”

Het Du Plessis nog drome vir Afrikaans? “Ja,’n internasionale beraad oor die bevorderingvan Afrikaans, en die aanpak van ’n projeksoortgelyk aan die Gutenberg-projek omAfrikaansgeskrewe materiaal enklankmateriaal wat kopieregvry is, in ’ndigitale formaat oor te sit en op die internetbeskikbaar te stel.”

Auteur: Ilse Salzwedel Bron: www.hdn.co.za – nieuwsbrief december 2007

Page 17: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 17

K u n s t

Suid-Afrika het ‘n lang geskiedenis vanbeeldhou wat volvoer is in die beste Europesetradisies. Pragtige beelde versier talle geboue,monument en parke. Terselfdertyd vind ‘n mens‘n rykdom van inheemse Afrika- kuns wathoofsaaklik in beeldhou, veral in houtgekerfdeasook seepsteenbeelde uiting vind.

Kontemporêre Suid-Afrikaanse beeldhou sithierdie gevestigde tradisies op uitnemendewyse voort. Gelyklopend word daar ookopwindende nuwe rigtings gevind bybeeldhouers wat in mindere of meerdere matehul kunstenaarsieninge in abstraksies en metdie gebruik van ‘n groot verskeidenheid vanmedia verbeeld.

‘n Verteenwoordiger van die laasgenoemdegroep beeldhouers is Sybrand Wiechers. Hy is‘n jong kunstenaar, gebore en getoë in Pretoria,wat uit ‘n befaamde kunstenaarsfamilie spruit.Sy grootvader Coert Steynberg, was een vandie reuse in die Suid-Afrikaanse beeldhou-geskiedenis wat veral bekend is vir syindrukwekkende volksmonumente, soos by-voorbeeld die sierlike Hugenote-monument inFranschoek. In sy kleiner brons-, marmer,graniet- en houtwerke het Steynberg dikwels oppoëtiese wyse sy inspirasie in Afrika-folkloregevind. Ook Sybrand se moeder is ‘n veelsydigekunstenaar wat sowel in skilder-, grafiese enbeeldhoukuns bekendheid verwerf het.

Sybrand ontvang sy kunsopleiding aan dieUniversiteit en destydse Technikon vanPretoria. Na enkele jare se praktisering vandie animasie en digitale kuns, besluit hy omhom voltyds aan die die beeldhou toe te wy enin 2005 hou hy sy eerste uitstalling in diegalery van die Kunsvereniging van Pretoria.Daarna volg meer uitstallings en opdragwerkeen verwerf hy pryse by die Ekurhuleni- enPPC-kompetisies. Laasgenoemde toekenningvir ‘n verbeeldingryke werk in sement.

Die beeldhouer Sybrand Wiechers het ‘n grootbeheer en vaardigheid om met metale, veralstaal, te werk. Sy sweisvermoë is voortreflik.Dikwels wend hy op vernuftige wyseverskillende media saam om uit glas, plastiek,raisin, sement en yster afwisselende kleure enteksture te tower. Netsoos sy beroemdegrootvader, is hy steeds daarop gesteld dat sywerke, alhoewel dikwels na voorkoms robuusten kragtig, fyn afgerond en tegnies uitermategoed versorg is.

‘n Opvallende kenmerk van sy werke is sylewendige fantasie. Vir sy tweede uitstallinghet hy hom volledig in die fantasie-wêreld vandie kind ingeleef deur kindersketse inkleurvolle beelde te omskep. Hierdiesprankelende Miro- en Klee-agtige skeppingehet groot bewondering gewek en een daarvanis vir die Nelson Mandela-kinderfonds seversameling verwerf. In ‘n muurpaneel vanstaal en gemengde media, ‘n opdragwerk, hethy die Suid-Afrikaanse uitspansel as ontwerpgebruik met die sterre van die Suiderkruis watin die nag met behulp van ‘n stelsel vaningeboude sonkragenergie ‘n helder glansvertoon.

Alhoewel al sy werke ‘n sterk figuratieweinslag het, is hulle nie realisties in die strengsin van die woord nie. Hy gebruik menslikevorme om emosies en ervarings in konkrete

Sybrand Wiechers‘n Jong en dinamiese Suid-Afrikaanse beeldhouer

Page 18: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 18

K u n s t

beeldrykheid vas te vang, byvoorbeeld ‘nonlangse werk van ‘n bewoë, huilende regterom daardeur op subtiele manier kommentaarte lewer op die onrusbarende tekens vanpolitieke bedreiging van ons regsprekendegesag wat teenswoordig in die Suid-Afrikaanse staatsbestel merkbaar word. Hyweerhou hom egter van uitgesprokemaatskaplike en politieke kommentaar en draeerder sy boodskap op ‘n subtiele enverskuilde wyse oor. Die opwindende is dat sywerk nòg as realisties nòg as abstrakbestempel kan word. Miskien sou diebenaming realisties-abstrak ‘n korrektebeskrywing wees.

‘n Oorheersende kenmerk van sy werke is diehumor en fyn spot. Vir sy eerste selfstandigeuitstalling, getiteld “Kortverhale” het hyvlietende en eenvoudige momente uit diealledaagse lewe as inspirasie gebruik en hullemet ‘n skalkse guitigheid vasgevang.Byvoorbeeld ‘n menslike figuur met effense

verdwaasdheid, getiteld “Tuiskoms in ‘nhome-sweet-home” of ‘n klein mensefiguurwat homself versigtig betas, getiteld “Gee ‘nbietjie gevoel vir jouself.”

Meeste van Sybrand se skeppinge is op ‘nklein skaal. Die afgelope jaar het hy egter ookbeelde uit staal met afmetings groter aslewensgroot voltooi. Byvoorbeeld ‘n reusefiguur met skarniere in die gewrigte sodat diebeeld al na gelang van die milieu waarin ditgeplaas word, van houding, uitdrukking engestalte kan verander.

Vir Sybrand moet sy werke eerder tot diegevoel en intuïsie spreek en nie tot die nugterintellek nie. Trouens, hy staan skepties teen ‘noormatige intellektualisering in die kuns. Hysê:” Ek kry soms die indruk dat kunstenaarshulself en hul kuns te ernstig bejeën. Dit skynof vele dink dat groot kuns slegs geskep wordwanneer ‘n diep waarheid of oorweldigendepyn en smart of verruklike skoonheiduitgebeeld word. In my eie werke egter, wil ekdie vlietende moment, die terloopseontmoeting en die vervloë ervaring vaslê, niesoseer om die intellek aan te spreek nie maarop ‘n sagsinnige manier ons broosheid enmenslikheid te ontbloot.”

Sybrand Wiechers is ‘n beeldhouer wat nogaan die begin van sy loopbaan staan. Sytoewyding, sy vaardighede en bowe-al syonbetwisbare talente gaan verseker dat hy indie toekoms meer en meer ‘n gerekende enuitstaande naam in die Suid-Afrikaansekunswêreld gaan word.

Pieter W. van HeerdenDirekteur: Kunsvereniging Pretoria

Page 19: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 19

S t e r r e k u n d e

Bron: www.assabfn.co.za

Die swart bevolkingsgroepe was reeds eeuegelede gefasineer en bekoor deur die hemel-ruim met sy verskeidenheid van sterrebeelde.Dis bv. bekend dat die Swazis (buurland vanSuid-Afrika) ’n uiters noukeurige kalender vol-gens die son bygehou het.

Die bekende Suiderkruis met sy kenmerkendetwee ‘pointers’, Alpha en Beta Centauri, het indie volksmond die naam kameelperde(giraffes) gekry. Die gekende Pleiades, virEuropeërs meer bekend as die ‘SeweSusters’, is IsiLimela genoem. Volgens sekerelegendes het die Melkweg Stelsel tot standgekom deurdat jong meisies as van ’n vuur indie lug gewerp het.

Die moderne sterrekunde in Suider-Afrika hetsy beslag gekry met die ontdekkingsreisigersuit Europa wat met handelsmissies rondomdie Kaap van Goeie Hoop na lande soos Indiëen Indo-Sjina gevaar het. Die feit dat sommi-ge van die seilskepe dikwels weens die sterkstormagtige Atlantiese Oseaan se stromingeskipbreuk gely het, het daartoe gelei dat daar’n behoefte was vir meer wetenskaplike ken-nis van die suidelike sterre om sodoendedoeltreffende navigasie-kaarte saam te stel.Enkele sterrekundiges (as bemanningslede)uit Europa soos Vader Guy Tachard en

Nicholas de Lacaille het in die tydperk na1685 met hul besoeke aan die Kaap, ’n bes-ondere bydrae tot die astronomie gelewer.

Die grondslag van Suid-Afrika se modernesterrekunde is gelê deur enkele baanbrekerssoos Sir John Herschel, Thomas Maclears,David Gill en RTA Innes.

Die beginjare van Suid-Afrika se sterrekundegeskiedenis is aanvanklik oorheers deur dievestiging van die Royal Observatory aan dieKaap van Goeie Hoop in 1820 as eerste per-manente astronomiese waarnemingstasie indie Suidelike Halfrond.

Sir John Herschel het vanaf 1834 tot 1838intensiewe waarnemings van sterre bundels,nebulae en veral dubbel-sterre by sy privatesterrewag in die voorstad Wynberg (nouClaremont) in Kaapstad gedoen. Sy vader, SirWilliam Herschel, het vroeër soortgelyke werkin Europa gedoen.

Die Natalse Sterrewag in Durban is in 1882gevestig waar Edmund Nieson as die eersteregeringsaangestelde sterrekundige belangri-ke studies oor die maan gedoen het.Die vroeër genoemde RTA Innes is in 1903 asdie eerste direkteur van die TransvaalseMeteorologiese Departement aangewys en dithet later uitgegroei tot die RepublicObservatory.

Teen 1920 was Suid-Afrika bekend as ’nideale lokasie vir astronomiese waarnemingsen dit het daartoe gelei dat sterrewag-organi-sasies van Yale, Harvard, Michigan enLeiden, waarnemingstasies in die Suide opge-rig het.

Onder die SuiderkruisOktober 2008 – Sterrekunde Maand in Suid-Afrika

Kaap van Goeie HoopHistoriese Sterrekunde Erfenis in Suid-Afrika

Page 20: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 20

S t e r r e k u n d e

Dit het internasionale sterrekundiges in staatgestel om gespesialiseerde studies en navor-sing te doen wat uitsonderlike data opgelewerhet.Namibië (buurland van Suid-Afrika) het deurdie sterk Duitse invloed ook gebaat by die ont-wikkeling van Sterrekunde in Suider-Afrika.

Teen die einde van 1950, met die aanbreekvan die eerste Ruimtevaart en die eerstekunsmatige satelliete, het Suid-Afrika ook ’nrol gespeel met sy opsporingstasies.

In 1961 het Suid-Afrika ’n onafhanklikeRepubliek geword met die hardnekkigevoortsetting van sy gewraakte politiekeApartheidsbeleid. Die land het helaas in diedaaropvolgende dertig jaar, steeds meer geï-soleer geraak deur toenemende internasiona-le sanksies wat dan ook ’n negatiewe invloedgehad het op verdere samewerking met die internasionale wetenskaplike wêreld.Ondanks die boikotte het die wetenskaplikewerk egter steeds voortgegaan.

In 1974 het die Suid-Afrikaanse regeringbesluit om ’n aantal gevestigde sterrewagsta-sies (die Republic, Radcliffe and Royal Obser-vatory, Cape of Good Hope) te laat saamsmeltom die South African Astronomical Obser-vatory (SAAO) te vorm met sy basis inSutherland, in die verlate Karoo-streek tennoorde van Kaapstad wat ideaal is vir sterre-kundige waarnemings. Dié kompleks bestaanuit verskillende optiese teleskope met spieëls(spiegels) wat wissel van 0,5 meter tot 1,9meter in deursnee.

Suid-Afrika beskik ook oor die HermanusMagnetic Observatory (aan die Suidpunt tenooste van Kaapstad) waar wetenskaplikesondersoek doen na die magnetosfeer – diemees buitenste kring van die aarde se atmo-sfeer. Dié Observatory is deel van ’n interna-sionale netwerk van ander waarnemingsta-sies wat veranderings in die aarde se mag-neetveld monitor.

Verder in die noorde van die land is die beken-de Hartebeesthoek Radio AstronomyObservatory, ten ooste van Pretoria. Dié radioteleskoop met ’n deursnee van 26 meter kanradiogolwe met ’n golflengte wat wissel tussen2,5 cm tot 18 cm, opspoor. Dit is die grootstestuurbare radio teleskoop in Afrika en daarword ook op internasionale vlak met anderwetenskaplike instansies saamgewerk.

Post-Apartheid Tydperk

Na die historiese eerste demokratiese ver-kiesing in 1994 is alle internasionale sanksiesteen Suid-Afrika opgehef en het die interna-sionale gemeenskap opnuut op wetenskapli-ke (astronomie) vlak met her-investering inSuid-Afrika begin.

Een van die mees besondere projekte in diePost-Apartheid tydperk, is die ontwerp en bouvan die Southern African Large Telescope(SALT) op die terrein van Sutherland. Dit is die grootste enkele optiese teleskoop in dieSuidelike Halfrond wat saamgestel is uit 91klein hexagon-vormige spieëls (spiegels), elk1 meter breed, wat resulteer in ’n teleskoopvan 11 meter in deursnee. Dié teleskoop is instaat om lig waar te neem van verafgeleë ster-re, sterrestelsels en quasars wat in feite ’n mil-jard keer te dof is vir die gewone oog om tesien.

Vandag is Suid-Afrika bepaald ‘n baken enbron vir globale samewerking met die interna-sionale sterrekunde en ruimtevaart tegnologie.Nog onlangs (23 Mei 2008) is die strategiesegeografiese belang van Suid-Afrika bevestigdeur ’n unieke internasionale samewerkings-projek om die wêreld se eerste reuse saam-gestelde radioteleskoop oor vier vastelandeop te stel.

Radioteleskoop antennas in Chili, PuertoRico, Swede, Nederland, Duitsland, Italië enSuid-Afrika, is vir die eerste keer in werkliketyd met mekaar verbind om sodoende ’n

Page 21: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 21

S t e r r e k u n d e

effektiewe reuse radioteleskoop van meer as11,000 kilometer in deursnee te skep.

Die antennas was op dieselfde tydstip na die-selfde punt in die heelal gerig. Die data watmet ’n spesiale veseloptiese kabelnetwerkverkry is, is na ’n versamelpunt in Bruggegestuur. Dié proses staan bekend as interfe-rometrie en dié ‘enkele’ reuse radioskottel(schotel) kan beelde neem wat tien keer dieresolusie van die Hubble-ruimteteleskoop is.

Intussen het die Suid-Afrikaanse Departe-ment van Wetenskap en Tegnologie besluitdat Oktober 2008 ’n spesiale tema-maand virSterrekunde sal wees. (Fokus sal ook val opdie Wêreld Ruimte Week 4-10 Okt.).

Die doel van die tema-maand is om die begripvan die heelal meer te bevorder onder diegewone bevolking en die mense bewus temaak van die rol wat navorsing op die gebiedvan sterrekunde vir die land kan beteken. Ditbied ook geleentheid aan die minderbevooor-regte (swart) bevolking op die uitgestrekteplatteland om aktief betrokke te raak by dieopleiding en navorsing in die astrofisika enverwante wetenskappe en is veral gerig op

vroue aangesien dié dissipline tot dusver oor-heers word deur blankes en ook die manlikegeslag.

Die verskillende inisiatiewe van die owerhedeom die wetenskap in al sy fasette populêr enaantreklik te maak, vir veral die nuwe genera-sie van jong talent onder die agtergeblewegemeenskappe, sal in die toekoms nog beslisvrugte afwerp binne die (Nelson Mandela)‘rainbow-nation’.

Dis duidelik dat Suid-Afrika met sy gesofisti-keerde tegnologie en toerusting, asook syinfrastruktuur met wetenskaplike kennis,navorsing en ‘expertise’, steeds ’n deurslag-gewende rol sal speel binne die raamwerk(kader) van globale samewerking op diegebied van die ruimtevaart en astronomie inbelang van die hele mensdom.

Jan L. Coetzee. (Amateur Sterrekundige)

Page 22: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 22

N u u s b r o k k i e s

Uitreiking eredoctoraat mevrouwGraça Machel

Op maandag 21 april jl. reikte de UGent eeninstitutioneel eredoctoraat uit aan mevr. GraçaMachel.

Mevr. Graça Simbine werd geboren inIncadine (Mozambique) op 17 oktober 1945.ze studeerde letterkunde aan de Universiteitvan Libanon, en startte haar loopbaan inMozambique als leerkracht in 1973.

In diezelfde periode werd ze ook politiekactief, als lid van FRELIMO, het Mozam-bikaans Bevrijdingsfonds. Met de onafhanke-lijkheid van Mozambique in 1975 werd zeminister van onderwijs en cultuur, en trouwdeze met toenmalig president Samora Machel.President Machel overlijdt in 1986; GraçaMachel blijft minister tot 1989. Haar beleid legtde nadruk op basiseducatie en kinderrechten.

Haar dynamiek en expertise worden nationaalen internationaal gewaardeerd. BinnenMozambique was ze een drijvende kracht inde vredes- en verzoeningsbeweging na dedramatische conflicten met Rhodesië en Zuid-Afrika. In 1995 kreeg ze de Nansen Medaillevan de Verenigde Naties voor haar humanitairwerk. In 1996 leidde ze op vraag van VN-Secretaris-Generaal Boutros-Ghali een onder-zoek naar het effect van oorlog op kinderen.

Graça Machel werd in 1998 opnieuw FirstLady, maar dan van buurland Zuid-Afrika,door haar huwelijk met Nelson Mandela. In

2007 werd ze Dame Commandeur in de Ordevan het Britse Rijk.

Ze is momenteel Chancellor van de Univer-siteit van Kaapstad. Ze zet haar humanitairwerk verder, ondermeer als goodwill ambas-sadrice voor UNICEF en als stichter – samenmet Nelson Nandela en Desmond Tutu – vanThe Global Elders, een denktak en drukkings-groep van wereldleiders die mondiale proble-men aankaarten.

Het eredoctoraat past on de lijn van de onder-scheidingen die de UGent de voorbije jarentoekende aan internationale boegbeelden uithet domein van de mensenrechten: KofiAnnan, Desmond Tutu, Irene Khan, ….

Bovendien sluit het eredoctoraat aan bij deinspanningen die de UGent sinds dit jaarlevert in Mozambique via het InternationalCentre for Reproductive Health, onder leidingvan professor Marleen Temmerman in samen-werking met de Vlaamse Ontwikkelings-samenwerking (Rede Integrada) en met hetVLIR-IUS programma (2008-2013) met deUniversiteit Eduardo Mondlane. Dit program-ma behandelt diverse thema’s uit de gezond-heidszorg (reproductive health, HIV/AIDS,…), mensenrechten, sociale bescherming;thema’s die ook in het werk van Graça Machelcentraal staan.

Bron: UGent

Supersonisch Zuid-Afrika

Thunder City, in de buurt van het internationa-le vliegveld van Kaapstad, is een van de wei-nige plaatsen ter wereld waar burgers in voor-malige militaire straaljagers met supersoni-sche snelheden mogen vliegen. Het organise-rende bedrijf werd tien jaar geleden opgerichten bezit een vloot van veertien gevechtsvlieg-tuigen uit de tijd van de koude oorlog, waar-onder een BAE Buccaneer, een HawkerHunter en een Engelse Electric Lightning, diein één minuut een hoogte weet te bereikenvan 50.000 voet. Bezoekers kunnen kiezen uit

© Universiteit Gent, foto Nic Vermeulen

Page 23: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 23

N u u s b r o k k i e s

verschillende mogelijkheden voor hun droom-vlucht. Sommigen hebben zelfs het geluk omdoor de geluidsbarrière te breken, of om dekromming van de aarde waar te nemen tijdenseen supersonische vlucht van 30-40 minuten.Door het bijzondere karakter ervan is dit allichtgeen goedkope vlucht. Maar wel de ultieme.www.thundercity.com

Bron: Knack Weekend, 15 augustus 2007

Batsha/Jeugdproject op Gentse Feesten

Samenwerking met Zuid-Afrikaanse artiestenwordt zichtbaar op Vlaamse podia en op web-site.

Dit jaar werd Nelson Mandela 90 jaar en dathebben ze geweten op de Gentse Feesten!ONE DAY FOR ANOTHER WORLD stondvolledig in het teken van Zuid-Afrika. Vlaamsminister van Cultuur Bert Anciaux greep dezegelegenheid aan om hierbij het Batsha/Jeugdproject voor te stellen. Een aantal resul-taten daarvan, waaronder het concert vanSioen en Zuid-Afrikaanse muzikanten, warente beleven in Gent.

Bron: www.radio1.be

De Vlaamse Gemeenschap werkt met Zuid-Afrika samen op het vlak van cultuur, jeugd ensport. Hier wordt jaarlijks 1 miljoen euro voorvrij gemaakt.

Het Batsha/Jeugd project werd opgestart in2007 en maakt deel uit van een duurzaamsamenwerkingsakkoord tussen Vlaanderenen Zuid-Afrika. De kern van de samenwerkingis Jeugd of ‘batsha’ in het Sotho, een van deelf officiële Zuid-Afrikaanse talen. Via desteun aan vier Zuid-Afrikaanse lokalegemeenschapscentra die werken rond cul-tuur, jeugd en sport creëert Vlaanderen moge-lijkheden voor (kans)arme jongeren uit detownships. De centra liggen verspreid over het land enhebben een groot bereik en netwerken in deruimere regio:

– het Ipelegeng Community Centre inSoweto (Johannesburg, provincieGauteng)

– het Mmabana Arts and Cultural Centre (ende satellietcentra) in de buurt vanBloemfontein (provincie Vrijstaat)

– het BAT-centre in Durban (provincieKwazulu Natal)

– het Nyyanga Arts Centre in Kaapstad (provincie West-Kaap)

Bedoeling is dat deze centra via uitwisselingvan kennis en goede praktijken een voor-beeldfunctie gaan vervullen voor andere cen-tra en steden in Zuid-Afrika. Alle informatieover de verschillende samenwerkingsprojec-ten tussen Vlaamse organisaties en de vierondersteunde lokale gemeenschapscentra inZuid-Afrika werd gebundeld en is terug te vin-den op www. vlaanderen.be/zuidafrika.

Bron: www.cultuurnet.nl

Page 24: Jacaranda Jg 2008 Nr 3

G r a p p i e s

JACARANDA jg 2008 - nr 3 - 24

Die olimpiese spele is aan die gang. Mense isbaie bekommerd oor die lugbesoedeling inSjina. Vroeer hierdie week het ‘n lid van dieInternasionale Olimpiese Komitee gesê diedampe in Beijing is nie besoedeling nie, dismis. Toe sê hy: ‘Sorg net dat die mis nie in jouoë of longe kom nie.’ - Conan O’Brien

~

Die regering van Sjina het aangekondig dattydens die Olimpiese Spele, restaurantsverbied word om hondevleis te bedien. Watnuwe betekenis gee aan die uitdrukking‘Kietsie Kietsie’. - Conan O’Brien

~

Die Olimpiese Spele is aan die gang. Sjina hetaangekondig dat protesteerders beperk wordtot ‘aangewese protes-areas’. Of, soos hulleook bekend is in Sjina, ‘tronke’. - ConanO’Brien

~

Allemaal Belgen staan op het station. Zestaan allemaal te juichen. Komt er een Nederlander langs die vraagt:‘Waarom staan jullie allemaal te juichen?’Zegt een Belg: ‘De Olympische zwemploegkomt terug.’ Vraagt de Nederlander: ‘Wathebben ze gewonnen, goud, zilver of brons?’Zegt de Belg: ‘Niks maar er is er geen éénverdronken!’

~

Die juffrou sê vir Jannie om ‘n sin te maak met‘oomblik’ Jannie haak af: ‘DIE KLEIN BLIK SêVIR die groot blik … Hello Oom Blik!’

~

Kallie & Mike se oudste spruite het pasgehoor hulle gaan graad 3 toe. Mike: ‘Ek is sotrots op daai laaitie. Gisteraand vra ek homom vir my ‘n sin te maak met ‘bysin’ en

‘gesegde’. Soos blits se hy toe: ‘ Ons was onsgesegde in die bysin.’ Kallie: ‘Dis niks, KleinKallie is in ‘n Engelse klas en laas nag het hymy sy tuiswerk-boek gewys. Sentences.’Mike: ‘Nè?’ Kallie: ‘Hy moes ‘n sin maak met‘attack, defence & quarrel’.Toe sê hy: ‘I climb over defence to pick attackof grapes & eat themquarrel for quarrel.’ ‘En om te dink hy’s net 19!’

~

Die Muisgesin sit en gesels om die tafel. Katkom ingehardloop, Pa Muis skrik, vlieg op enbegin blaf, en die kat hol weg. Toe pa muisweer gaan sit en tot verhaal kom, sê hy vir diekinders aan tafel: ‘EK HOOPJULLE BESEF NOU DIE BELANGRIKHEIDvan ‘n tweede taal!’

~

In 't cafe zit er een doddelaar met zijn hond.Een andere gast vraagt hoe oud de hond is.'D... dd... dr.. drdr.. drie jj...jaar!' stottert deman. Daarop vraagt de gast of hij soms bijt?'Nn... nn... nnn.... ne.. nene... ne...... 'Gerustgesteld steekt deze zijn arm naar hetbeest uit, waarna de hond hem direkt eenknauw in zijn hand geeft. 'Verdomme!!,' brulthij, 'ik dacht dat je zei dat hij niet beet?' 'Ne...ne... nene... nenene.. negen op de tien keerwel!' hakkelt de man zijn zin verder af.

~

Ek doen gereeld my oefeninge vroeg in dieoggend. Sodra ek wakker geword het, sÍ ek virmyself met 'n streng stem: 'Regso, begin. Op,af, op, af, op, af.' En na twee inspannendeminute hiervan probeer ek die ander ooglid.

Bron: skoongrappies.com