JAA

RVE

RS

LAG

KENNISBEDRIJF DAT ONDERNEEMTMET ONDERNEMERS

2009

ColofonRedactieMarieke Ellenbroek, HAS KennisTransferWilma Gloudemans en Florieke Koers,Hogeschool HAS Den Bosch FotografiePopko van Meekeren, AmsterdamJean Philipse, Sint-Michielsgestel OntwerpStudio Jean Philipse, Sint-Michielsgestel DrukTielen, Boxtel

Met dank aan iedereen die zijn of haarmedewerking aan de tekst en het beeldmateriaal van dit jaarverslag heeftgegeven.

Meer informatie?

www.haskennistransfer.nl

www.hasdenbosch.nl

Eerste groep food-innovators afgestudeerd

Q-koorts onderzoek voor LNV

Verder groeiend netwerk

LED-verlichting: innovatie intuinbouw

Cradle toCradle voor hoveniers

Nieuwe management-structuur

Energie-besparings-plan voor Bossche bedrijven

Enthousiasteen profes-sionele afstudeerders

Beter inspelenop de markt

Aan de wiegvan nieuweontwikke-lingen

Doorlopendeleerlijn sportvelden-beheer

Cursus voedings-middelen-technologie inde Zaan

De kracht van een goed team

Het onderwijsblijven versterken

Niet reactiefmaar proactief

Cursus zorgboerenveel belangstelling

Opzet FeedDesign LivingLab

Oplossingenvoor reststroombrood

Tenslotte is het u vast opgevallen dat HASKennisTransfer met dit jaarverslag eennieuwe huisstijl introduceert. Zo wordt hetnog duidelijker dat we onderdeel vormenvan de HAS-familie. We koesteren dezeband en zijn er trots op dat we al jarenlanggestalte geven aan de ‘outside in insideout’ visie van HAS Den Bosch. Om diereden hebben we dit jaar gekozen vooreen speciaal jaarverslag, waarin de orga-nisaties nog dichter bij elkaar komen. Aande professionele, resultaatgerichte aanpakdie u van ons gewend bent, verandert ui-teraard niets. Als kennisbedrijf blijven weons verder ontwikkelen en we zien de toe-komst met al onze zakelijke partners metvertrouwen tegemoet.

Godfried Hijl, directeur HAS KennisTransfer

Voorwoord

Met gepaste trots presenteren we hierbijons jaarverslag over 2009. Als kennisbedrijfvoor agribusiness, food, groene ruimte enmilieu hebben we de lijn uit de voorbijejaren kunnen doortrekken in 2009. Onte-genzeggelijk hebben we te maken gekre-gen met de economische ontwikkelingenin het algemeen en die in de sector in hetbijzonder. Het is goed te constateren datwe ondanks dat het jaar goed hebben kunnen afsluiten met uitstekende project-resultaten en een positief financieel resul-taat.

De in 2008 ingezette veranderingen in demanagementstructuur hebben we het af-gelopen jaar verder uitgebouwd. Op diemanier zijn we erin geslaagd de organisa-tie weer een slag verder te brengen qua effectiviteit en efficiency. Ons kantoor ende medewerkers aldaar verdienen compli-menten met de kwaliteit en hoeveelheidwerk dat is verzet. Zo'n back office geefteen goed gevoel!

In de markt zijn de resultaten zeer ver-schillend. Enerzijds zijn er markten waar deeconomische crisis stevig heeft toegesla-gen, denk aan de tuinbouw. Anderzijdsconstateren we dat targets in de sectoroverheden en diensten zijn gerealiseerd.Dat zoiets niet vanzelf gaat, moge duidelijkzijn. Het werk dat is verzet in 2009, geeftons een stevige basis voor projecten in devolgende jaren.

Personeel

In 2009 werkten er 24 adviseurs en senioradviseurs voor HAS KennisTransfer, onder-steund door negen medewerkers voor secretariaat, projectmanagement en finan-ciële administratie. De directie wordt ge-vormd door drie personen: Godfried Hijl,Rob Stuart en Lotte Rijksen. Daarnaast wer-ken er nog eens 120 medewerkers (docen-ten, onderzoekers) en 320 afstudeerdersvan Hogeschool HAS Den Bosch mee inonze projecten.

In verband met de bestrijding van Q-koorts in Nederland heeft het ministerie van LNVeen hygiëneprotocol opgesteld. Een aantal van de daarin beschreven maatregelen isverplicht gesteld voor besmette bedrijven. Voor de overige maatregelen geldt weliswaargeen verplichting, maar wel een sterke aanbeveling tot uitvoering door alle melkgeiten-en melkschapenhouders. In opdracht van de Directie Voedselkwaliteit en Diergezond-heid van het ministerie van LNV onderzocht HAS KennisTransfer de implementatie en uit-voerbaarheid van de maatregelen op melkgeiten- en melkschapenbedrijven. MevrouwCarian Posthumus-Meijjes, beleidsmedewerker Directie Voedselkwaliteit en Diergezond-heid van het ministerie van LNV over HAS KennisTransfer: “Ik heb de samenwerking alsheel prettig ervaren. Het projectteam heeft de opdracht goed uitgevoerd, met een gede-gen voorbereiding en veel tussentijds overleg. Kort geleden heeft HAS KennisTransfer deresultaten gepresenteerd. Aansluitend vond een discussie plaats tussen betrokken par-tijen uit de sector en de overheid. Deze was erg zinvol. De resultaten geven ons veel aan-knopingspunten waar we mee verder kunnen in de toekomst.” Het projectteam is een voorbeeld van samenwerking tussen medewerkers van HAS KennisTransfer en HAS Den Bosch, zoals dat in vele projecten gebeurt. Docent Gert-JanDuives was in het project betrokken vanwege zijn kennis op het gebied van diergezond-heid en zoönosen. Over de samenwerking met HAS KennisTransfer zegt hij zelf: “Het is nietvoor het eerst dat ik als docent aan de HAS samenwerk met HAS KennisTransfer. In deafgelopen jaren heb ik talloze afstudeerprojecten begeleid. In dit project ben ik volop be-trokken geweest bij de acquisitie en het schrijven van het projectvoorstel. Je vormt zo'nproject dan rondom je eigen expertise en belangstelling, waardoor de motivatie groterwordt en de uiteindelijke kwaliteit toeneemt. Verder heb ik gemerkt dat het bijzonder prettig is om samen te werken met collega's dieeen vergelijkbare manier van denken en werken hebben en die elkaars sterke en zwakkekanten kunnen aanvullen. Door zo intensief bezig te zijn met een actueel onderwerp bin-nen je eigen vakgebied, kan het niet anders dan dat je die informatie ook gebruikt bin-nen het onderwijs.”

“Q-koorts: de discussie tussen overheid en de sector was erg zinvol”

Linda Bonte, sectormanager Food/Industrie:“In 2009 ben ik gestart als sectormanagerfood/industrie bij HAS KennisTransfer. Ikheb dit jaar hard gewerkt aan de teambuil-ding van ons sectorteam. Ik ben er trots opleiding te geven aan een goedlopendteam, dat ontzettend betrokken is bij HASKennisTransfer, maar ook bij het onderwijsen bij elkaar."

Studenten van Hogeschool HAS Den Bosch kregen voor hun afstudeerproject via HASKennisTransfer de opdracht om nieuwe sappen aan de menukaart van JuicyDetails toete voegen. Ze mochten een voorstel doen voor 12 maandspecials, 3 dieetsappen en 3 superfruitsappen. Voor de dieetsappen gold een lage calorische waarde. De superfruit-sappen dienden een natuurlijke boost te geven aan het lichaam: ze moesten veel vitaminen, mineralen en/of anti-oxidanten bevatten of een directe werking voor de gezondheid hebben. De nieuwe recepturen zijn door een consumentenpanel binnen HASDen Bosch beoordeeld en enkelen ervan staan nu op de menukaart van JuicyDetails.René den Admirant van JuicyDetails is zeer te spreken over de samenwerking met deHAS. “Het is plezierig werken met de studenten. Aangezien wij zelf geen R&D afdelinghebben, is het op deze manier toch mogelijk om innovatieve recepten in de markt te zetten. Dankzij de Innovatievoucher is het ook nog eens goed betaalbaar.” Ook in de toekomst zal hij de samenwerking met de HAS weer opzoeken.

“Zonder R&D afdeling toch innovatieve recepten ontwikkelen”

Onderwijs

Voor docenten en projectmedewerkers vanHAS Den Bosch, die een flinke steen bij-dragen aan de werving en uitvoering vanonze projecten, betekent HAS KennisTransfer een structurele betrokkenheid methet werkveld. De HAS onderhoudt nauwcontact met het bedrijfsleven en blijft opde hoogte van nieuwe ontwikkelingen in de markt. Het onderwijs profiteert van eenintensieve relatie met de markt en de bedrijven waarvoor de hogeschool haarstudenten opleidt.

Dankzij HAS KennisTransfer beschikt het Nationaal Park de Loonse en Drunense Duineneindelijk over bezoekcijfers. Deze cijfers zijn een steuntje in de rug bij de toekomstplan-nen voor dit gebied. Initiatiefnemer van het project was Peter Groenestein, adviseur vanhet Overlegorgaan Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. “De Loonse en Dru-nense Duinen krijgen op jaarbasis 1.8 miljoen bezoekers, dat is gigantisch veel,” aldusGroenestein. HAS KennisTransfer onderzocht hoe bezoekers naar het park komen, wat ze doen, wathun beleving is en waar zich problemen voordoen. Uit de resultaten komen vooral infra-structurele problemen naar voren. “De meeste bezoekers komen met de auto en dit leidttot overvolle parkeergelegenheden. HAS KennisTransfer heeft een aantal ideeën aange-dragen om deze problemen aan te pakken,” vertelt Groenestein. “Mijn ervaringen zijn ergpositief. Het projectteam heeft uitmuntend werk geleverd. Het is niet voor niets dat ik HASKennisTransfer heb ingeschakeld voor een vervolgproject!“ Titia van Heusden, docente van HAS Den Bosch was nauw betrokken bij dit project: “Alsdocente vind ik het heel waardevol om samen te werken met HAS KennisTransfer. Jebrengt de kennis naar buiten en de praktijk naar binnen. Ik ben overigens niet de enigedie bij dit project betrokken is geweest. Collega Maike Konings heeft de studenten be-geleid. Gerard Gerritse, docent statistiek, heeft advies gegeven bij het opstellen van deenquête. Na het afstuderen heeft Mirjam Goedkoop van HAS KennisTransfer het rapportvoltooid.Nu begeleid ik samen met Maaike de Graaf, docente Toegepaste Biologie, twee studen-ten bij het vervolgproject: een nieuw beheer- en inrichtingsplan voor Nationaal ParkLoonse en Drunense Duinen. Een leuke opdracht want er speelt ontzettend veel in dit ge-bied. In bedrijfsopdrachten passen studenten de tijdens de studie opgedane kennis toe.Je ziet ze echt groeien in die periode. Daarom is het zo goed dat we alle studenten latenafstuderen in een praktijksituatie.”

“Eindelijk zicht op recreatiedruk Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen”

Lotte Rijksen, adjunct-directeur: "In 2009 heb ik mijn MBA behaald, wat inrechtstreeks verband stond met mijn be-noeming tot adjunct-directeur van HASKennisTransfer. Mijn dissertation stond inhet teken van cultuur en organisatie, dezeheeft geresulteerd in een verandering vande managementstructuur. In mijn nieuwefunctie ben ik verantwoordelijk voor hetcommerciële resultaat van HAS Kennis-Transfer."

NedTrain is de specialist wat betreft onderhoud, service en revisie van het rollen materi-eel op het spoor. In samenwerking met HAS KennisTransfer zet NedTrain zich actief inom milieu hoger op de agenda te plaatsen. Dit resulteerde in 2008 in de opzet van eenmilieumanagementsysteem op de locatie Eindhoven. In dit systeem, dat de basis wordtvoor een landelijk milieumanagementsysteem, wordt het milieubeleid voor de gehele or-ganisatie uitgezet.Samen met de preventiecoördinator hebben twee afstudeerders Milieukunde van HASDen Bosch een eerste invulling gegeven aan dit geheel. Zij hebben het systeem ontwik-keld op basis van de ISO 14.001 richtlijn. Johan Hofstede, hoofd milieu bij NedTrain, is zeerte spreken over de samenwerking: “De studenten waren erg betrokken. Ze nemen hun rolals adviseur serieus en hebben een professionele werkmentaliteit. ” Het systeem is begin2009 geïmplementeerd op de locaties Eindhoven en Maastricht. In een nieuwe afstu-deeropdracht wordt de opgedane kennis en ervaring nu toegepast in Leidschendam enOnnen.“Binnen een afstudeeropdracht wordt op een professionele manier samengewerkt. Er issprake van een contract waarin de verplichtingen over en weer worden vastgelegd. Dieduidelijkheid werkt voor ons erg prettig,” aldus Hofstede. De medewerkers van NedTrainhadden tevens behoefte aan bepaalde basis kennis op het gebied van milieu. HAS Ken-nisTransfer ontwikkelde daarom de op maat gesneden training “Inleiding Milieuma-nagement voor Preventiecoördinatoren”. De samenwerking tussen NedTrain en HASKennisTransfer loopt inmiddels al circa 2,5 jaar.

"Op weg naar een landelijk milieumanagementsysteem voor NedTrain"

Markt

Ondanks dat ook wij in 2009 de gevolgenvan de crisis hebben ervaren, kijken we positief terug op het afgelopen jaar. HASKennisTransfer realiseerde een omzet vaniets meer dan 3,5 miljoen euro en slaagdeer in enkele waardevolle projecten voor delangere termijn binnen te halen. Onze in-spanningen hebben er ook voor gezorgddat we meer dan 300 studenten van HASDen Bosch van een uitdagende bedrijfs-opdracht konden voorzien en dat we 377cursisten uit het bedrijfsleven hebben ge-holpen met dat stukje extra kennis of heb-ben opgeleid om die vervolgstap in huncarrière te maken. Tenslotte hebben weons ingezet om de primaire bedrijven, diehet in deze tijd vaak extra zwaar hebben,het hoofd te bieden aan alles wat er ophen afkomt.

Fossiele brandstoffen raken uitgeput en worden steeds duurder, het energieverbruik vanbedrijven blijft echter stijgen: klimaatbeleid is urgenter dan ooit. De gemeente ’s-Herto-genbosch heeft de ambitie om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Mede om dit te realiserenstartte zij het project Bossche Bedrijven Besparen: een samenwerking met HAS KennisTransfer en Essent. In dit project kunnen Bossche bedrijven tegen een gereduceerd tarief energieonderzoek laten uitvoeren. Uit de praktijk blijkt dat implementatie van ener-giebesparende maatregelen gemiddeld leidt tot een besparing van 15 à 20% op de energiekosten.Peter Coremans, financieel directeur Wemo Nederland BV over zijn ervaringen als deel-nemer aan het project: “De inzet van de innovatievoucher maakte het extra aantrekkelijkom mee te doen. Bij Wemo investeren we al veel in het terugbrengen van het energie-verbruik, maar uiteraard hoopte ik hier nog wat slimme tips vandaan te halen. Het rapport van HAS KennisTransfer liet echter zien dat wij de zaken al behoorlijk op ordehadden. De samenwerking heb ik overigens als bijzonder prettig ervaren.”

“Terugbrengen energieverbruik is urgenter dan ooit”

De veranderende omstandigheden bren-gen met zich mee dat we op een anderemanier naar onze marktstrategie zijn gaankijken. In plaats van inhaken op vragen uitde markt, willen we juist proactiever zijn.Onze jarenlange ervaring leert dat we desituatie waarin ondernemers in onze sec-toren zich bevinden als geen ander ken-nen. We weten wat er speelt, dus waaromniet direct anticiperen? Met een aanpakgesteund op inzicht en expertise hoevenwe niet te reageren, maar kunnen we juistvóór de troepen uitlopen.

Tim van Schaik, sectormanager Dier: "In 2009 ben ik benoemd tot sectormana-ger van het sectorteam Dier. Ons teamricht zich op de dierlijke sector en dan inde breedste zin van het woord, we doenbijvoorbeeld ook projecten op het gebiedvan diervoeding en stalinrichting. Als sec-tormanager van het team Dier ben ik ver-antwoordelijk voor de omzet uit ditmarktsegment en de strategie waarmeewe de markt gaan benaderen."

Endy BV uit Yerseke produceert kwalitatief hoogwaardige supplementen voor dieren. CorPoppe, commercieel directeur van Endy BV kwam in 2009 via Syntens in contact met HASKennisTransfer. “Endy BV wilde een nieuwe productlijn lanceren van producten die hetstalklimaat verbeteren. Aan HAS KennisTransfer de vraag om de werkzaamheid en dewerkingsduur van deze producten te onderzoeken door middel van praktijktesten. Tevensmoest het gebruiksgemak en het koopgedrag bij de potentiële consument worden on-derzocht.”De resultaten van het onderzoek gaven bij Endy BV de doorslag om de nieuwe product-lijn op de markt te brengen. Cor Poppe legt uit: “De samenwerking met HAS Kennis-Transfer maakt het mogelijk om onze projecten professioneel te ondersteunen. Ik benerg tevreden over de samenwerking. Het is verfrissend om te zien hoe enthousiast enprofessioneel de studenten, met de nodige begeleiding uiteraard, te werk gaan. De rap-portages zijn duidelijk en bevatten niet alleen conclusies, maar ook adviezen.” De inzetvan een innovatievoucher maakt het financieel nog aantrekkelijker. “De prijs-kwaliteit ver-houding van dergelijke onderzoeken maakt het voor MKB-ondernemers de moeite waardom professioneel onderzoek te laten uitvoeren,” aldus Cor Poppe. Zijn goede ervaringheeft hem ertoe doen besluiten om ook in 2010 een onderzoek te laten uitvoeren doorHAS KennisTransfer, ditmaal met betrekking tot paardenmest.

“Verfrissend om te zien hoe enthousiast en professioneel de studenten te werk gaan”

Innovatie

Vanuit de politiek wordt innovatie in het be-drijfsleven op tal van fronten gestimuleerd.De subsidieregeling Innovatievouchers vanhet Ministerie van Economische Zakenheeft als doel MKB-ondernemers in con-tact te brengen met kennisinstellingen omreeds bestaande kennis te benutten terverbetering van hun product, productie-proces of dienst. Ons marktaandeel in devoucherprojecten bedraagt circa 2%. Geengeringe prestatie voor een kennisinstellingdie opereert in een niche-markt!

In 2009 werden er door HAS KennisTrans-fer 161 projecten uitgevoerd die mede wer-den gefinancierd door Innovatievouchers.Ook heeft HAS KennisTransfer dat jaar nogeens 157 nieuwe Innovatievouchers bin-nengekregen.

Veiling ZON Fruit & Vegetables is een gerenommeerde internationale verkooporganisa-tie van groente en fruit. Elk jaar had de veiling met hetzelfde probleem te kampen: deaanvoerdatum van de asperges was steeds verschillend. Mario Coppus, commercieelmedewerker en accountmanager bij ZON legt uit: “Met HAS KennisTransfer hebben wij een systeem ontwikkeld dat de piekaanvoer van asperges moet voorspellen. VeilingZON kan hierdoor nauwkeuriger inspelen op de markt.” Over de samenwerking met HASKennisTransfer vertelt Mario “Ik werkte samen met een zeer kundige en bedreven pro-jectleider, die out of the box denkt om het gewenste resultaat te realiseren.”

“Een systeem om de piekaanvoer van asperges te voorspellen, zodat we beter in kunnen spelen op de markt”

Maarten Klein, sectormanager Plant: "Eén van onze succesvolle projecten uit2009 was het asperge project voor veilingZON. Om de verkoop van asperges te be-vorderen hebben we een methode ontwik-keld om de piekaanvoer van asperges tevoorspellen. Dankzij deze methode kunnende verkopers van veiling ZON nu termijnaf-spraken maken met hun afnemers, bijvoor-beeld supermarktketens."

“De Rabobank-organisatie beschikt over een gedegen intern opleidingsprogramma voordiverse functies binnen het bankwezen,” legt René Verberk van de Rabobank Venray uit.“Wij hadden behoefte aan meer algemene kennis over de agrarische sector, maar naeen zoektocht bleek al gauw dat er geen standaard cursussen voor handen waren.” Aangezien het een agrarische cursus moest worden, lag een gesprek met HAS KennisTransfer voor de hand. “In samenwerking met HAS KennisTransfer is een opleidingstrajectopgezet dat bestaat uit vier modules: Melkveehouderij, Varkenshouderij, Pluimveehoude-rij en Tuinbouw. Elke module bestaat uit 2 theoriedagen en een praktijkdag.” De eerste ervaringen met deze opleiding zijn zeer positief. “Medewerkers geven aan dui-delijk meer inzicht te krijgen in de besproken sector en na afloop de processen op hetagrarische bedrijf beter te kunnen doorgronden,” aldus Verberk. “Ook bij het lezen van devakliteratuur is er meer herkenning.” Het aantal geïnteresseerden groeit snel. Vanuit decentrale Rabobank organisatie is de opleiding inmiddels opgenomen in het landelijkecursusaanbod.

“Onze medewerkers kunnen het bedrijf van de klant beter doorgronden”

Opleidingen: maatwerken flexibiliteit

Vanuit de markt zien we een toenemendevraag naar praktijkgerichte opleidingen,maar ook naar maatwerk en flexibiliteit.Opleidingen moeten naadloos aansluitenop de opleidingsbehoefte van cursisten enbedrijven, zowel met betrekking tot devorm als de inhoud. Flexibele trajectenzoals de Opleiding Voedingsmiddelen-technologie en het opleidingstraject Milieu& Duurzaamheid zijn vaste waarden in onzeopleidingsportefeuille. Beide trajecten be-staan uit los te volgen cursussen.

In januari 2009 ging de opleiding Food In-novation Concepts & Design voor het eerstvan start. De opleiding richt zich op zowelmarketeers als technologen in de foodin-dustrie. Doel is om productinnovatie totstand te brengen. Ook werden in 2009 diverse In Companytrajecten ontwikkeld en uitgevoerd. Desectorcursussen voor de melkveehouderij,varkenshouderij en pluimveehouderij zijnhier voorbeelden van.

“Noem een nieuw product dat je in het afgelopen jaar voor het eerst geprobeerd hebt endaarna regelmatig bent gaan gebruiken.” Zo triggert Gerlinde van Santen de cursistenvan de nieuwe opleiding Food Innovation Concepts & Design. Vervolgens presenteert ze2 feiten. Eén: 90% van de ontwikkelingen van productontwikkelaars komt nooit op demarkt. Twee: 90% van de nieuwe producten die wel op de markt komen, is na een jaarweer uit de schappen verdwenen. De conclusie mag duidelijk zijn: hier verdwijnt veel gelden energie! “Productontwikkeling en innovatie zijn belangrijk voor de voedingsmiddelen-industrie omdat de markt beperkt is en de bevolking van Nederland niet of nauwelijksmeer groeit. Groei is dus alleen mogelijk door uitbreiding op markten waar nog niet ge-leverd wordt.”“Tijdens de opleiding lag de lat direct behoorlijk hoog. Dat lag niet alleen aan docentenmaar ook aan gemotiveerde cursisten,” vertelt Quino van Schaik, cursist van de opleidingFood Innovation werkzaam als grafisch productontwerper bij Sligro Food Group B.V. “Ie-dereen had als doel om een goed concept neer te zetten. De grote uitdaging in de fasevoedseltechnologie was om de minder creatieve groepsgenoten uit hun schulp te krij-gen. Voor de creatievelingen was het de kunst om uiteindelijk tot een concreet idee tekomen. Het was flink zoeken naar een goede balans tussen beide partijen. Uiteindelijk re-sulteerde het in een innovatief concept: het snoepje van eigen deeg!

“Productontwikkeling en innovatie van levensbelang voor de foodindustrie”

Jacques Lammers, sectormanager Overheid enDiensten: “2009 was een prachtig jaar waarin onzesector veel uitdagende projecten heeftbinnengehaald. Eén daarvan wil ik er spe-ciaal uitlichten: het ontwerp voor een mul-tifunctionele daktuin op de parkeergaragevan het pand onze nieuwe buren, de ZLTO.Het leuke aan deze opdracht is dat we ookzelf van het resultaat kunnen genieten, wehoeven alleen maar uit het raam te kijken.Een mooie start voor hopelijk nog veelvruchtbare samenwerking met onzenieuwe buur.”

Ontspannen, werken, vergaderen, brainstormen. Dat wordt allemaal mogelijk in de dak-tuin die afstudeerders Tuin- en Landschapsmanagement Rens Fritsen en Peter van Dorenhebben ontworpen voor het nieuwe ZLTO-kantoor in aanbouw. Ze deden dit namens HASKennisTransfer in opdracht van de ZLTO.

De daktuin komt op het dak van de deels ondergrondse parkeergarage van het ZLTO-kantoor dat in 2010 wordt gebouwd. Met een oppervlakte van 1550 vierkante meter biedtde tuin genoeg ruimte om te werken, gasten te ontvangen of te brainstormen. “De tuinwordt multifunctioneel. Dit in het kader van het ‘nieuwe werken’, waarbij werknemers geenvaste werkplek meer hebben maar overal draadloos kunnen werken”, vertelt Gerben Dros,projectmanager betrokken bij de nieuwbouw van het ZLTO-kantoor. Hij is blij met het werkdat het ontwerpduo geleverd heeft. “Het definitieve ontwerp ziet er mooi uit. De tuin wordtmet een aantal tuinkamers een aantrekkelijke plek om in te verblijven.”

“De tuin moest méér zijn dan alleen mooi”, vertellen de ontwerpers. “Het moest multi-functioneel inzetbaar zijn en passen binnen de visie van de ZLTO, waarbij duurzaamheideen belangrijke rol speelt. Daarnaast was het een uitdaging om de tuin optimaal aan telaten sluiten bij de vormgeving van het gebouw en ervoor te zorgen dat er jaarrond ietste beleven is. Voor de totstandkoming van het definitieve ontwerp hebben we intensief sa-mengewerkt met diverse partijen.”

(Bron: Persbericht S. Jansen, Nieuwe Oogst, mei 2010)

“Meer dan alleen mooi!” Ontwerp multifunctionele daktuin voor de ZLTO

Opnieuw Cedeo erkend

In januari 2009 heeft HAS KennisTransfervoor de 6e achtereenvolgende keer deCEDEO-erkenning behaald. Deze geldtzowel voor Maatwerk Bedrijfsopleidingenals voor Open Inschrijvingscursussen. Eenerkenning door het CEDEO-instituut bete-kent dat meer dan 80% van de cursistentevreden is over de kwaliteit van de oplei-dingen en de performance van de oplei-dingsaanbieder. Ook moet het gemiddeldebeoordelingscijfer minimaal een 8 of hogerzijn.

“De opleiding was helemaal op ons afgestemd. We hadden een bijzondere vraagstelling.We wilden een ‘zeer geleerde groep’ iets bijbrengen en dat heeft HAS KennisTransfer heelgoed aangepakt, met veel zelfwerkzaamheid," was een uitspraak in één van de inter-views met CEDEO. Ook kwam naar voren dat cursisten te spreken zijn over de docentenen de inhoud van de lessen. “Alle onderwerpen zijn aan de orde geweest. De eerste do-cent had veel praktijkkennis en nam enorm veel producten mee naar de cursus,” alduseen enthousiaste cursist. Een ander geeft aan: De docenten waren zoveel mogelijk af-gestemd op het onderwerp van de cursus. Soms waren het leerkrachten van HAS Kenni-sTransfer en soms extern ingehuurde docenten.”

“De opleiding was helemaal op ons afgestemd”

Rob Stuart, adjunct directeur: “Ook in 2009 hebben meer dan 300 stu-denten en 120 personeelsleden van de op-leidingen gewerkt in onze projecten. Ik bentrots op de goede samenwerking met deafstudeercoördinatoren en beleidsmede-werkers van de verschillende opleidingen.Samen zijn we er weer in geslaagd onzedoelstellingen te realiseren.”

Bedrijfsopdrachten (BO’s) zijn projecten die alle studenten van HAS Den Bosch in hetkader van hun afstuderen uitvoeren voor opdrachtgevers uit het bedrijfsleven of de over-heid . HAS KennisTransfer zorgt voor de acquisitie van deze opdrachten, passend bij deopleidingsrichting, wensen en ambities van de studenten. Een BO heeft een totaal anderestructuur dan een stage. Bij stages hebben de studenten hun thuisbasis op de locatie vanhet stagebedrijf, waar ze al werkende in aanraking komen met alle facetten van het be-drijf. Bij bedrijfsopdrachten gaat een projectteam van studenten onder begeleiding vanadviseurs van HAS KennisTransfer of HAS Den Bosch gedurende enkele maanden aan deslag met een concrete vraag van een opdrachtgever. De standplaats kan op het bedrijfzijn, maar afhankelijk van het type opdracht zijn ook andere locaties mogelijk. Aanpak,planning en projectresultaat worden van te voren in een offerte vastgelegd. Hierin wordtook de benodigde tijd en expertise van de adviseurs begroot. De intensieve begeleiding(die het mogelijk maakt om de resultaatverplichting aan te gaan) wordt gefinancierd doorde opdrachtgever. De onderwijskundige begeleiding blijft natuurlijk een verantwoorde-lijkheid van HAS Den Bosch en wordt gefinancierd vanuit onderwijsmiddelen.

“De bedrijfsopdracht: een beproefde succesformule”

Aan de wieg van nieuweontwikkelingen

De bouw van het hoofdkantoor van deZLTO en het Jeroen Bosch Ziekenhuis vor-deren. In onze omgeving groeit het inno-vatieve cluster van bedrijven en kennis-instellingen op het gebied van voeding engezondheid: Fhealinc. HAS Kennis Transferspeelt een belangrijke rol in deze ontwik-kelingen en voorziet in het projectma-nagement van twee van de vier Fhealinc-projecten: op het gebied van Zoönosen(ZIC) en Voeding, Afweer en Allergie(EVAA).

Ook buiten de regio timmeren we aan deweg. Als partner in het programma Zaan-streek First in Food (platform van o.a. ge-meente Zaanstad, bedrijfsleven enonderwijsinstellingen) zet HAS KennisTransfer zich in om de Zaanse foodsectoreen nieuwe impuls te geven. Ter onder-steuning van de activiteiten wordt in Zaan-dam het House of Food ingericht, een'leerfabriek' in de goede zin van het woord.In de loop van 2010 betrekken we hier eenkantoor.

In zuidelijke richting worden eveneens ini-tiatieven voortgezet. In het project EDC Biofortificants HAS Limburg wordt gezochtnaar innovatieve producten met als uit-gangsmateriaal inhoudsstoffen uit planten.In deze ketenproductie wordt van biobasedgrondstof gewerkt naar hoogwaardig eind-product. De aanzet tot de ontwikkeling vanGreenport KennisTransfer is reeds gedaan.

Tijdens een drukbezocht seminar in het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch is op woens-dag 28 januari 2009 Fhealinc gepresenteerd. Fhealinc staat voor Food & Health Innova-tion Challenge en is een innovatieproject van vijf organisaties: het Jeroen BoschZiekenhuis, Hogeschool HAS Den Bosch, de Avans Hogeschool, ZLTO en de gemeente ’s-Hertogenbosch.Fhealinc speelt in op een aantal grote maatschappelijke problemen. Zo is in de laatstezeven jaar het aantal mensen met overgewicht verdrievoudigd, wordt verwacht dat overtwintig jaar het aantal mensen met diabetes met 70% is gestegen en is gedurende delaatste 25 jaar het aantal voedselallergieën verdubbeld. Voor het vinden van antwoor-den op deze uitdagingen zijn nieuwe combinaties van expertises nodig, die Fhealinc bijelkaar brengt. (Bron: persbericht A. Bongers, Gemeente ‘s-Hertogenbosch, 29 januari 2009)

“Unieke samenwerking op het gebied van voeding en gezondheid”

Netwerken in de praktijk

Zo’n tweemaal per jaar organiseren HASKennisTransfer en Hogeschool HAS DenBosch het HAS Ondernemend Café, eennetwerkcafé waarbij relaties en onderne-mers uit de sector elkaar kunnen ontmoe-ten in een inspirerende setting. Inmiddelsuitgegroeid tot een begrip, trekt het HASOndernemend Café doorgaans zo’n 100 tot150 externe bezoekers.

Tijdens het seminar “Mee(r) produceren doe je zo!” de tweede samenwerking tussen HASKennisTransfer en Hago food & industry draaide alles om de optimalisatie van het pro-ductieproces. De vraag waar (food)bedrijven nog winst konden behalen stond centraal.Sprekers uit verschillende bedrijven deelden hun ervaringen aan de hand van concretepraktijkvoorbeelden. Maintenance manager Jos Langerak liet zien hoe Cargill meer trans-parantie in haar productieproces bracht, door meer controle en effectievere capaciteits-planning. Eddy Teernstra inspireerde met zijn verhaal over de herinrichting van hetproductieproces van Lutèce, waarin verliezen tot een minimum werden beperkt.Anton Thoen van Hago food & industry over de samenwerking met HAS KennisTransfer:“Hago food & industry is meer dan alleen een schoonmaakbedrijf. We participeren in hetproductieproces en ambiëren medeverantwoordelijkheid voor de continuïteit van een pro-ductiebedrijf met het oog op Total Cast of Ownership. Veel van onze accountmanagers zijndaarom afgestudeerde voedingsmiddelentechnologen van HAS Den Bosch. Niet verwon-derlijk dus dat we de HAS opzoeken om onze boodschap over het voetlicht te brengen.”

“Meer rendement door optimalisatie van het productieproces”

In 2009 werkten wij voor...17 B.V. • 5-sterrenregio • A & C Vijvers en Tuinen • ABAB Accountants en Adviseurs • Academy / Stal Bartels •Acatris Netherlands B.V. • Accon AVM • AFB International • AgriTeam Makelaars B.V. • Agrozone B.V. • Agterberg• All-Round Communicatie trainingen • Amalthea u.a. Coöperatie van Geitenhou. • Amarant BakkersholdingB.V. • Anova Food B.V. • Anton Jurgens Institute • AOC Oost • Aqua-engineering B.V. • AquaPro • Architecten-bureau De Twee Snoeken • Ardol • Arvalis • Bakker Barendrecht • Bakker van de Ven B.V. • Bakkerij Ammer-laan B.V. • Bakkerij Vries B.V. • Bakkerij W. Wiltink B.V. • Bankers B.V. • Banketbakkerij Bloemsma • Banking b.v.• Beaphar Nederland B.V. • Bejo Zaden • Beynen Nutrition • BHG Beheer B.V. • Blue & Green • Boerderij 't Plat-teland • Boerderijwinkel van Rijsewijk • Bon Vivant • Boomkwekerij Ebben B.V. • Bouwfonds • Brabant AssistantV.O.F. • Brabant Vleeskalf B.V. • BraBoB B.V. • Brandenburch B.V. • Brei.bv • Candour • Capital Ornaments B.V. •CBM Melkgeitenhouderij Midden Nederland BV • Cehave Landbouwbelang Voeders bv Veghel • CentraleBomen & Planten handelskwekerij Opheusden • CEVA Santé Animale • Change Consultancy B.V. • Cheese-partners Holland • Cherry Unlimited • Clean Light B.V. • Clootwijk Nurseries • Coca Cola Enterprises Neder-land B.V. • Coöperatie DEP b.a. • Coppelmans • CUC participaties • DAP 'De Eenhoorn' • De Graaff Nieuwe-gein B.V. • De Groene Belangenbehartiger B.V. • De Kollenberger VOF • De Regulier B.V. • De Vliergaard • DeWal Hoeve • Den Besterd B.V. • Den Pors • Dierenartsen Midden-Brabant • Diergeneeskundig Centrum Twen-terand • Dipam C.V. • Directplant BV • DMV-Fonterra-excipients • Dusomos Vers • Dutch Blueberry Collective• DZ-Six Diervoeders B.V. • E.M. Treur BV • Eco2Clean • Ecoval Diary Trade B.V. • Endy B.V. • Espressoworld Am-sterdam • Essent Energiediensten B.V. • EuroGrass BV • Euroveen B.V. • Euroveen B.V. • FanoFineFood B.V. •FGHS • Firma De Theedoektas • Flex Fertilizer System NL B.V. • ForFarmers • Frank's Smoke House • FransenGerrits B.V. • FreeOf BV • FrieslandCampina • Fri-Jado B.V. • Fruitmasters • Frumarco B.V. • Functional Fruit • G. Schennink • Geiten KI Nederland • Gemeente Gemert-Bakel • Gemeente Gennep • Gemeente Gilze enRijen • Gemeente Maasdriel • Gemeente Oostflakkee • Gemeente Oss • Gemeente 's-Hertogenbosch • Ge-meente Zoetermeer • GGZ Oost Brabant/Boekel • Gipmans Productie B.V. • Givaudan Nederland B.V. • Glu-tenvrij Reform Le Poole B.V. • Green Q Project Development B.V. • GreenCare Interieurbeplanting • GrodanRockwool • Groenhorst College Barneveld/Aeres Groep • Groentenverwerking Bladel B.V. • Grunschnabel IceLaboratories • H.J.M. van der Locht Beheer B.V. • Hago Food & Industry • Handelsonderneming C.J. Klep B.V.• Havermans V.O.F. • Heijmans Sport en Groen • Hendrix UTD B.V. • Heyde Hoeve • Holland Business Solutions• Holland Environment B.V. • Hollandsgroen B.V. • Hoogendonk Industrial Services BV • Hortinova Groep B.V. •Huis Ter Mee • HydroThane STP B.V. • IMG Europe B.V. • Immunent B.V. • Ingenieursbureau Heemskerk • Inge-nieursbureau 's-Hertogenbosch • Inis Mor • Innotechnics B.V. • Installatie Ventilatie Techniek Boxmeer B.V. • In-terplant Roses B.V. • Intervet Nederland B.V. • Intracare • IPC Groene Ruimte • ISA Sport • J.M. Bankers • JansenAgro Products Trading • Jara B.V. • Joordens Zaden B.V. • Jopak Packaging Solutions • JuicyDetails • JustitieleInrichtingen Vught • k.s.v. Gremio Unio • Kaasboerderij Mathijsen • Kaashandel Paul • Kaasmakerij De JongB.V. • Kempen Kip B.V. • Kieft Seeds Holland • King Cuisine • Kompak Food B.V. • Koninklijke Verkade UnitedBiscuits Netherlands • Kwekerij A. Baas • KWPN / Kon. Warmbloed Paardenstamboek Nederland • LandelijkInformatie Centrum Gezelschapsdieren • Landgoed De Barendonk • Landmarkt • Leaf Holland B.V. • Lely Tech-nologies N.V. • LTO Groeiservice • LTO Nederland • M. van Happen Sorteer & Overslag • M.T.S. Van Blokland •Maasland Agri Service • Maatschap C.M.A. en G. van den Berg • Maatschap Janssen-Jansen • Maatschap VanBeers • Master Saddle Fitting Consultant • MDF Training en Consultancy B.V. • Melkveebedrijf De Kamp • Melk-veebedrijf De Peel B.V. • Ministerie van LNV • Minnee Management B.V. • Mobiel Groen • Mourik Woerden B.V.• MTS Peterse C.C. en Peterse-Sukkel W.M. • Mts. Pijnenburg • N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij(BOM) • Naaijkens Innovative Design • Naktuinbouw • Ned. Federatie van Edelpelsdierenhouders • Neder-landse Melkveehouders Vakbond • NedTrain • Neervenplant • Netlaa bv • Nico Zwarthoed Salades BV • Nij-sen/Granico • Ocean Harvest NV • Optipharma B.V. • Oranjewoud Oosterhout B.V. • Overgaag Beheer B.V. •Paardenmelkerij Van 't Groeske • Park 'De Nieuwe Riet' • Pavan Patesserie en ijs-specialiteiten • PDA ExoticFoods • Peeters Financieel en Vastgoedadvies • Peeters Huijbregts V.O.F. • Philips Lighting B.V. • Plantenkwe-kerij Grootscholten B.V. • Polyrec Recycling Adviezen B.V. • Productschap Tuinbouw • Productschap Zuivel •Promikron B.V. • Provalor B.V. • Provincie Noord-Brabant • PureFood Qolp • Q-point • Quality Pastries • Quick-

Hedge BV • Rabobank Het Markiezaat • Rabobank Nederland • Rabobank Venray • Red Tree Beverages B.V.• Remie Fiscaal Juridisch Adviesbureau • Riciro B.V. • Rien van Mierlo Tuinen • Rijk Zwaan Breeding BV • ROCDe Leijgraaf • Royal Friesland Dairy Food • Saeftinghe Zilt Acquaculture Products • Schellekens H.J.M. en Vander Heijden H.P.M. • Schoenmakers Tropische Potcultures • Schuurkerk • Sec Evenementen • Service Pack B.V.• Sparqle International B.V. • Special Food Improvement • SPS B.V. • St. Kinderboerderijen Nederland • Stal Grif-tenstein • Stichting Bakkerij Imago • Stichting Bintang • Stichting biomassa Hellouw • Stichting De Boelaars-Hoeve • Stichting De Langenberg • Stichting de Nijensteen • Stichting Innovatie Platform Boomteelt • StichtingSectorraad Paarden • Stichting Vitaal Bedrijvig Veghel • Stichting Vrienden van de Vijverhoeve • Stork FoodSystems • Streekselecties B.V. • Strijpen Beheer B.V. • Stroop & Zo • Syngenta Crop Protection B.V. • Syntens •Syntens Brabant,Limburg • T. Klein-Zieverink • TeVreede Plant • Thalatta B.V. • TOM / Tuinbouwontwikkelings-maatschappij • Tosca Chocolatier • Tuin- / Akkerbouwbedrijf Van den Borne • Uiterwaarde • Unilever Neder-land Foods (unox) • Universiteit Maastricht • V.O.F. De Walnoothoeve(n) • V.O.F. van Heybeek - Roovers • V.O.F.Van de Giessen • V.S. Apple Industries B.V. • Van de Poll bouwbedrijf B.V. • Van Dun Advies B.V. • Van HeybeekAgro B.V. • Van Melik Food Groep • Van Miltenburg • Van Rijsingen Diepvries B.V. • Vencomatic B.V. • VerbeekB.V. • Vereijken Hooijer B.V. • Vereniging Innovatief Platteland • Vereniging van Bonte Bentheimers • Vipam B.V.• Vitalis Woon Zorggroep • Vitelia Voeders B.V. • VMEngineering • Voltair Elektra • Wageningen UR • WDL B.V.• WEGE Handelsonderneming • Wekon 's-Hertogenbosch B.V. • Wensing & Oranje Advocaten • WestlandsePlantenkwekerij BV • Wikkerink Zuivel B.V. • Zachtfruitkwekerij Rene Simons • ZLTO • ZON Verkoopdiensten b.v.• Zuivelboerderij Eijssen-Schoonbroodt • Zuivelboerderij Noordam • Zuivelculinair

Financiën / jaarrekening 2009

Exploitatierekening 2009 van Stichting HAS KennisTransfer bedragen x ¤ 1000

Baten

omzet projecten

overige baten

Lasten

directe kosten projecten

kosten bureau

aquisitie

mutatie voorziening dubieuze debiteuren

overige lasten

Exploitatieresultaat

werk 2009

3638

33

3671

2190

937

522

19

1

3669

2

begr. 2009

3780

0

3780

2138

1039

495

33

0

3705

75

werk 2008

3649

0

3649

2113

1058

456

13

4

3644

5

Balans Stichting HAS KennisTransfer per 31-12-2009bedragen x ¤ 1.000

Activa 31-12-2009 31-12-2008

1.1. Materiële vaste activa 76 103

1.2. Voorraden 15 9

1.3. Onderhanden projecten 1.841 1.986

1.4. Vorderingen 665 1.123

1.5. Liquide middelen 545 143

3.142 3.364

Passiva

2.1. Eigen vermogen 319 317

2.2. Vooruitontvangen termijnen 2.332 2.426

2.3. Kortlopende schulden 491 621

3.142 3.364

Together apart

HAS KennisTransfer wordt in één adem ge-noemd met Hogeschool HAS Den Bosch.En dat is goed, want ze zijn onlosmakelijkmet elkaar verbonden. HAS KennisTransferis de commercieel-zakelijke tak van HASDen Bosch die mede zorg draagt voor deintensieve samenwerking van HAS DenBosch met het bedrijfsleven. HAS DenBosch is een kennisorganisatie die voor ensamen met het bedrijfsleven wil werken enHAS KennisTransfer vervult daarbij een es-sentiële functie. HAS KennisTransfer posi-tioneert zich naar buiten toe enigszinsanders dan HAS Den Bosch. Het bedrijfs-leven, ofwel ‘de markt’ vraagt veelal om eenandere benadering dan vanuit een hoge-school mag worden verwacht. Daardoorversterken ze elkaar in alle opzichten.