Jaarverslag Grauwe Kiekendief Broedseizoen en bescherming...

Jaarverslag

Grauwe Kiekendief

Broedseizoen en bescherming in

2010 en 2011

Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief

Vrouwtje met gele kleurring boven koolzaad. © André Eijkenaar

Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief-Postbus 46, 9679 ZG Scheemda www.werkgroepgrauwekiekendief.nl

2

Auteurs:

Madeleine Postma

Ben Koks

Oike Vlaanderen

Werkgroep Grauwe Kiekendief

Postadres: Postbus 46, 9679 ZG Scheemda

Bezoekadres: Nassaustraat 14, 9671 BW Winschoten

www.werkgroepgrauwekiekendief.nl

http://www.werkgroepgrauwekiekendief.nl/


3

Inhoud

Inleiding ........................................................................................................................................................ 4

Resultaten .................................................................................................................................................... 6

Broedbiologie van de grauwe kiekendieven in 2010 ............................................................................... 6

Broedbiologie van de grauwe kiekendieven in 2011 ............................................................................... 6

Groningen ............................................................................................................................................. 8

Flevoland .............................................................................................................................................. 9

Drenthe................................................................................................................................................. 9

Fryslân .................................................................................................................................................. 9

Overijssel ............................................................................................................................................ 10

Broedsucces 2011................................................................................................................................... 11

Ringen en vleugelmerken ....................................................................................................................... 12

Terugmeldingen ..................................................................................................................................... 13

Habitatkeuze .......................................................................................................................................... 14

Dieetkeuze in 2011 ................................................................................................................................. 15

Zenderonderzoek ....................................................................................................................................... 16

Radiotelmetrie ........................................................................................................................................ 16

Satellietzenders ...................................................................................................................................... 16

Dataloggers............................................................................................................................................. 17

De blauwe kiekendief in Oost-Groningen .................................................................................................. 18

Dankwoord ................................................................................................................................................. 20

Literatuurlijst .............................................................................................................................................. 21

Bijlage 1: reproductiecijfers 2010 en 2011 ................................................................................................ 22

Bijlage 2: terugmelding vogels met kleurringen en vleugelmerken 2010 .................................................. 23

Bijlage 3: terugmelding vogels met kleurringen 2011 ............................................................................... 24

Bijlage 4: terugmelding vogels met vleugelmerken 2011 .......................................................................... 25

Bijlage 4 ...................................................................................................................................................... 26

Bijlage 5: prooilijst ...................................................................................................................................... 27

Bijlage 6: artikel NOORDERLAND 04 – JUNI/JULI 2011 .............................................................................. 28


4

Inleiding

De Werkgroep Grauwe Kiekendief werd primair opgericht voor het georganiseerd en structureel

beschermen van de grauwe kiekendief. Het beschermingswerk in de provincie Groningen is in

2010 en 2011 uitgevoerd in het kader van het Meerjarenprogramma Uitvoering

Soortenbeschermingsbeleid 2008-2012.

Naast het beschermen van broedsels van de grauwe kiekendief in Nederland en in het Duitse

Rheiderland, wordt er in samenwerking met verschillende instituten toegepast wetenschappelijk

onderzoek verricht met als doel het gedrag van de grauwe kiekendief in zijn specifieke

leefgebieden beter in kaart te brengen en te doorgronden. Daarmee zijn we steeds beter instaat

goede en passende adviezen te geven en plannen te ontwikkelen, om te komen tot

maatregelen die leiden tot effectieve bescherming en daarmee het behoud van de soort voor

Nederland. De instituten waar we structureel mee samenwerken zijn de Rijksuniversiteit

Groningen (RUG), de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Vogelwarte Helgoland.

Internationaal vindt er uitwisseling van kennis plaats met instituten in Frankrijk en Spanje en

met beschemingsorganisaties uit België, Denemarken en Duitsland.

Voor het in kaart brengen van broedpaartjes van de grauwe kiekendief wordt er vanaf begin

2011 samengewerkt met de grootste waarnemingssite van Nederland, www.waarneming.nl.

Deze site biedt ons de mogelijkheid om alle informatie over het voorkomen/aanwezig zijn van

grauwe kiekendieven te verzamelen en waar nodig voor specifieke gebieden deze informatie

onder een automatische embargo te plaatsen. De verborgen waarnemingen zijn alleen voor

direct betrokken vrijwilligers en medewerkers zichtbaar. Met het embargo is er een eerste

bescherming voor grauwe kiekendieven ingebouwd; een noodzaak na vele negatieve ervaringen

met fotografen en andere “nieuwsgierige” bezoekers die te ver zijn gegaan in het benaderen van

nestlocaties.

De Werkgroep houdt zich behalve met het beschermen van de grauwe kiekendief vooral bezig

met onderzoek en met het geven van advies op het gebied van agrarisch natuurbeheer. Er wordt

daarin samengewerkt met agrarische natuurverenigingen en landschapbeheersorganisaties. De

onderzoeken zijn o.a. gericht op de effecten van verschillende agrarische

foto 1 Nest met drie jongen in de

omgeving van Midwolda.

© Madeleine Postma, juli 2011.


5

natuurbeheersmaatregelen en op het ontwikkelen van nieuwe maatregelen ten behoeve van

verschillende vogelsoorten zoals de veldleeuwerik, de patrijs en de grauwe gors. De terugkeer

van broedende grauwe gorzen in Oost-Groningen na 25 jaar afwezigheid was een prachtige

beloning voor al het werk dat is verzet op het gebied van agrarisch natuurbeheer ter verbetering

van de leefomgeving van akkervogels.

Dit werk is voor ons niet mogelijk zonder de hulp en inzet van en de samenwerking met

enthousiaste vrijwilligers, studenten, agrariërs en de Drogerij BV Oldambt. Zij vervullen al jaren

een onmisbare rol in de jaarlijks terugkerende werkzaamheden en activiteiten zoals het

beschermingswerk, het inventariseren van broedvogels en wintervoedselveldjes en het

muizenonderzoek.

Genoemd hebbende het brede scala aan werkzaamheden en activiteiten van de Werkgroep

Grauwe Kiekendief, is dit jaarverslag vooral gericht op het beschermingswerk rondom de

grauwe kiekendief in de broedseizoenen 2010 en 2011. Met daarin een kleine uitzondering voor

een nieuw te beschermen soort; de blauwe kiekendief.


6

30

18

3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

2010

onbekend

mislukt

succesvol

58,8

35,3

5,9

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2010

onbekend

mislukt

succesvol

Resultaten

Broedbiologie van de grauwe kiekendieven in 2010 Het broedseizoen 2010 bracht 52 broedparen. Dat waren er 10 minder dan in het voorgaande

topjaar 2009. De terugval kan toegeschreven worden aan het slechte muizenaanbod in 2009.

Bekend is dat na een slecht muizenjaar er zich minder paartjes vestigen in het daaropvolgende

jaar, dit als reactie op het gebrek in het voedselaanbod.

In 2010 waren de broedparen over vier provincies verdeeld. In Drenthe heeft één paartje een

broedpoging gedaan maar mislukte. Flevoland had vier paartjes en Friesland twee. Het aandeel

van de provincie Groningen kwam op 45 paar.

In totaal werden er 35 nesten (67%)van bescherming voorzien. Van de overige 17 nesten zijn er

3 niet gevonden en 13 zijn vroegtijdig mislukt en/of gepredeerd.

Van de 52 nesten waren er 31 succesvol (59,6%), zijn er 18 mislukt en van 3 nesten bleef het

resultaat onbekend omdat ze niet werden gevonden. Er vlogen samen 83 jongen uit wat

neerkomt op een reproductie van 1,6 jongen per paar. Voor het behoud van de populatie zou er

1,7 jongen per paar uit moeten vliegen.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

2010

Rest NL

Friesland

Flevoland

Groningen

figuur 2 Het broedsucces van 2010 in percentages en aantallen. Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief

figuur 1 Verdeling van het aantal broedparen over Nederland

in 2010. Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief


7

Broedbiologie van de grauwe kiekendieven in 2011 Het broedseizoen van 2011 kenmerkte zich door uitersten in het weer. Het voorjaar had een

record aan zonuren en gaat de boeken in als de op een na droogste lente in honderd jaar. Dit

werd gevolgd door de op een na natste zomer in ruim honderd jaar. (bron: www.knmi.nl) Juist

op het moment van opgroeiende nestjongen, in de maand juli, was het relatief koud en viel er

veel neerslag. Dat heeft een negatieve invloed gehad op de beschikbaarheid van voedsel en

daarmee op de conditie van de jongen.

In vijf verschillende provincies hebben grauwe kiekendieven gebroed.

Er waren een aantal “nieuwe” broedlocaties zoals nesten in akkerland in het noordwesten van

Friesland en een broedpaar in seminatuurlijk habitat in het Lauwersmeergebied. En dan een

bijzondere gebeurtenis: de terugkeer van de grauwe kiekendief in Overijssel.

Figuur 3 Verspreiding van het aantal broedparen van grauwe kiekendieven. De verspreiding wordt

weergegeven in blokken van 5x5 kilometer. Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief

http://www.knmi.nl/


8

2011 werd een broedseizoen met het hoogste aantal broedparen sinds 1975. Het aantal van 62

broedparen in 2009 werd in 2011 met één paartje voorbij gestreefd. Met een totaal van 63

broedparen konden we opnieuw een topjaar noteren in het tweeëntwintig jarig bestaan van

actieve nestbescherming. Er blijft een opgaande lijn te zien in de ontwikkeling van het aantal

broedparen van de grauwe kiekendieven. Daarmee wordt het succes van het beschermingswerk

en het effect van maatregelen op het gebied van agrarisch natuurbeheer positief bevestigd.

Groningen

In de provincie Groningen kwam het aantal broedparen op 49. In Noord-Groningen broedde er

weer eens een paar in het seminatuurlijke habitat van het Lauwersmeergebied, in een niet-

begraasd gedeelte. Gesteld kan worden dat de verdwijning van broedparen uit het Lauwersmeer

te wijten is aan de intensieve begrazing.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

aan

tal b

roe

dp

are

n Flevoland

Lauwersmeer

Wadden

Groningen

Rest NL

Totaal

figuur 4 De ontwikkeling van het aantal broedparen in Nederland vanaf 1975. Zichtbaar is de invloed van

het grootschalig braakleggen van landbouwgronden in Oost-Groningen, in de periode 1990-1993. Dat is

ook de periode waarin de eerste nesten in Oost-Groningen worden gevonden en beschermd. In 1997

wordt het agrarisch natuurbeheer “geboren” met het aanleggen van akkerranden.

Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief

foto 2 Nest in het seminatuurlijke habitat van het Lauwersmeer. © Madeleine Postma, 2011.


9

Flevoland

Opvallend was het aantal van negen paartjes in Flevoland. Het hoogste aantal sinds 1983!

Flevoland is al jaren een zogenaamde sinkpopulatie; het voortbestaan van deze populatie hangt

aan een zijden draadje. De toename in 2011 is voor een deel te verklaren uit de aanwezigheid

van relatief veel jonge oudervogels; dit duidt op een goede overleg tijdens overwintering en

migratie. Onervaren broedvogels hebben echter een lager reproductiesucces. Het aantal

uitgevlogen jongen was ook in 2011 niet hoog (0,8 jong per paar), ondanks dat een paartje het

presteerde om met succes vier jongen groot te brengen. Tegenover dit succes staat het

plotseling verdwijnen van zowel het mannetje als het vrouwtje van een nest met grote jongen in

de omgeving van de Kokkelweg. Er is een sterk vermoeden dat het hier om roofvogelvervolging

gaat.

Drenthe

Net als in 2010 was er in Drenthe weer sprake van een broedpoging. Op het moment dat het

nest beschermd zou worden bleek dat deze poging was mislukt.

Het LOFAR-gebied in Drenthe lijkt uit de waarnemingen van vogels met vleugelmerken een

zomergebied te gaan worden voor niet geslachtsrijpe grauwe kiekendieven.

Fryslân

In Friesland lijkt zich een stabiele broedpopulatie te ontwikkelen sinds er zich na 2009

broedparen buiten het Lauwersmeergebied vestigden in akkerland en in de

zomerpolders/kwelders aan de Friese noordkust. In 2011 werd er voor het eerst een nest in

wintertarwe beschermd in de omgeving van Sint Annaparochie. Helaas werden de twee jongen

op het moment van ringen dood op het nest aangetroffen. Er was sprake van verdachte

foto 3 Met grote interesse krijgen een betrokken agrariër en zijn zoon uit Flevoland, uitleg over

het meten, het wegen en het ringen van jonge grauwe kiekendieven.

© Arjan Lindenbergh, 2011.


10

omstandigheden omdat beide ouders nog in de buurt waren en er voldoende prooien op het

nest lagen. Ook hier is het vermoeden dat het om roofvogelvervolging gaat.

Overijssel

En dan Overijssel: het eerste broedgeval sinds eind jaren tachtig van de vorig eeuw! Onder het

wakend oog van een aantal zeer betrokken vrijwilligers werd er gebroed en de jongen

grootgebracht. Het nest lag zeer dicht bij een openbare weg en was voor fotografen een

makkelijk object en daarmee ook kwetsbaar. Om verstoring te voorkomen is er langs de

desbetreffende weg dankzij de gemeente Hardenberg een tijdelijk stopverbod ingesteld. Mede

door deze goede zorg zijn er met succes drie jongen uitgevlogen. Meer informatie is te vinden in

Koks en Poffers, 2011.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

701

99

0

19

95

20

00

20

05

20

10

Rest NL

Flevoland

Wadden

Lauwersmeer

Groningen

figuur 5 Verdeling van het aantal paren in Nederland vanaf 1990. Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief

foto 4 Twee van de drie jongen uit het Overijsselse Kloosterhaar zitten op de rand van de kooi bij

hun nest. © Johan Poffers.


11

Broedsucces 2011 In totaal zijn er 41 (65%) van de 63 nesten beschermd. Van de 63 broedparen waren er

uiteindelijke 38 succesvol (60%), d.w.z. dat er een of meer jongen zijn uitgevlogen. Van de 63

nesten zijn er drie nesten voor het uit komen van de eieren en/of het uitvliegen van de jongen

gepredeerd. Van zes nesten is onbekend wat het broedresultaat was. Er zijn dertien broedsels

mislukt in ei of jongen fase waaronder drie nesten met relatief grote jongen.

De 63 Nederlandse broedparen waren goed voor 95 uitgevlogen jongen. Dat betekent een

gemiddelde reproductie van 1,5 jongen per paar. Voor het behoud van de populatie zou er 1,7

jongen per paar uit moeten vliegen.

60,3

30,2

9,5

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2011

onbekend

mislukt

succesvol

38

19

6

0

10

20

30

40

50

60

70

2011

onbekend

mislukt

succesvol

figuur 6 Het broedsucces van 2011 in percentages en aantallen. Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief


12

Ringen en vleugelmerken In 2011 zijn net als in de voorgaande jaren nestjongen voorzien van gekleurde vleugelmerken

(wingtags) in het kader van het Franse internationale dispersie onderzoek dat in 2007 is gestart.

Nestjongen die nog te klein waren voor het aanbrengen van vleugelmerken hebben een

kleurring of alleen een metalen ring gekregen.

Er hebben 30 jongen een kleurring gekregen, twee alleen een metalen ring en 73 zijn er van vleugelmerken voorzien. Dan zijn er nog 6 jongen zonder ringen en vleugelmerken uitgevlogen. Van deze 111 jongen zijn er 95 uitgevlogen, waarvan 65 met vleugelmerken, 24 met kleurring en de overige zes zonder ring of vleugelmerk. Zestien jongen zijn voor of vlak na het uitvliegen dood terug gevonden, met verschillende oorzaken zoals verhongering, door het verdwijnen van één of beide ouders, door predatie en één jong is doodgereden. Er vlogen 43 mannetjes (45,3 %)en 34 vrouwtjes (35,8 %)uit. Van 18 jongen (18,9 %) kon de sekse niet vastgesteld worden. Deels waren deze jongen al uitgevlogen, in andere gevallen kon niet aan de hand van oogkleur, lichaamsgewicht, vleugellengte of klauwgrootte bepaald worden of het om mannetjes of vrouwtjes ging. Het grote verschil tussen het aantal uitgevlogen mannetjes en vrouwtjes duidt op een relatief laag voedselaanbod. Uit onderzoek is gebleken dat in jaren met een slecht voedselaanbod er relatief meer mannetjes dan vrouwtjes uitvliegen.

foto 5 Hoekwantweg, Flevoland

2011. In het bij zijn van

gedeputeerde Anne Bliek

worden er jongen van een nest

in wintertarwe van een ring of

vleugelmerken voorzien.

© Ben Koks


13

Terugmeldingen

De vleugelmerken die sinds 2007 op nestjongen worden aangebracht, beginnen hun vruchten af te werpen. Het aantal terugmeldingen van grauwe kiekendieven is nog nooit zo groot geweest en geeft langzamerhand een beeld over de uitwisseling tussen de deelpopulaties en over de aanwezigheid van nog niet geslachtsrijpe of ongepaarde vogels. Deze kennis is onontbeerlijk om internationale bescherming van Grauwe Kiekendieven effectief te kunnen uitvoeren. In Frankrijk is er in 2011 een begin gemaakt met het analyseren van alle terugmeldingen. Als werkgroep verwachten we veel van de uitkomsten. In 2012 worden de laatste vleugelmerken in Nederland aangebracht. Werden er in 2010 tien vogels met vleugelmerken teruggemeld, in 2011 waren dat er 51, met een of meer meldingen van individuele vogels (zie bijlage 2 t/m 5). De verwachting is dat het aantal waarnemingen in 2012 nog groter zal zijn.

foto 6 Een tweede kalenderjaar grauwe kiekendief in 2011 gefotografeerd in de omgeving

van de Dodaarsweg in de provincie Flevoland. De code van de vleugelmerken is links PnB

(punt zwart op blauw), rechts TwB (driehoek wit op blauw). Een bijzonder detail: het gaat

hier om het enige uitgevlogen jong in de provincie Flevoland in 2010. © Karel Mauer


14

Habitatkeuze Net als in 2010 lag driekwart van de nesten in wintertarwe. Op twee na waren alle nesten op

kleigrond te vinden.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1990-1999 2000-2009 2010 2011

overig landbouwgewassen

onbekend

(semi) natuur

koolzaad

wintergerst

luzerne

wintertarwe

figuur 7 Het aantal nesten in de verschillende gewassen vergeleken met het gemiddelde van 1990-1999

en 2000-2009. Bron: Werkgroep Grauwe Kiekendief


15

Dieetkeuze in 2011 Net als in alle voorgaande jaren zijn er in 2011 ook braakballen en plukresten verzameld. Samen met vrijwilligers zijn deze geplozen en gedetermineerd. Er werden 44 verschillende prooisoorten gevonden en in totaal zijn 980 prooien opgetekend (zie bijlage 6). Het aandeel muizen ligt in drie verschillende broedgebieden boven de 50%. Dit duidt op een gemiddeld muizenjaar. In Oost-Groningen is het aandeel muis beduidend hoger dan in Noord-Groningen. Het aandeel zangvogels is in Noord-Groningen en Flevoland groter. Dit kan er op duiden dat in deze beide gebieden minder muizen beschikbaar waren en de grauwe kiekendieven daar meer afhankelijk waren van alternatieve prooien.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

O-Gr N-Gr Fl

overig

insecten

vogel

zoogdieren

haas/konijn

zangvogel

muis

figuur 8 Percentages van verschillende prooi-categorieën in braakballen en plukresten verzameld in 2011.



16

Zenderonderzoek

Radiotelmetrie Van 2003 tot en met 2009 zijn er tijdens het broedseizoen grauwe kiekendieven gevolgd met de radiotelemetrie-methode. Dit leverde informatie op over het verband tussen de grootte van een homerange en het voedselaanbod, en bracht ook de verschillen tussen de individuele mannetjes aan het licht. Ook het belang van akkerranden en braak kon met radiotelemetrie worden aangetoond. In het proefschrift “Travels to feed and food to breed. The annual cycle of a migratory raptor, Montagu’s harrier, in a modern world.” van Dr. Christiane Trierweiler (2010) zijn hier twee artikelen over gepubliceerd.

Satellietzenders In 2005 werd het mogelijk om grauwe kiekendieven te voorzien en te volgen middels satellietzenders. Er zijn vanaf die tijd tot en met 2010 in Denemarken, Duitsland, Polen, Wit-Rusland en Nederland 44 vogels met een satellietzender uitgerust. Satellietzenders geven directe signalen en zorgen daarmee voor actuele informatie het hele jaar rond. Via de website kan iedereen meekijken naar de routes tijdens de trek en naar het overwinteringsgedrag in de Sahel. Aan het begin van het broedseizoen van 2011 waren nog negen vogels met een satellietzender in de lucht. Er zijn in 2011 geen nieuwe zenders aangebracht. Twee vogels zijn gedurende het broedseizoen verdwenen, waarvan één in slecht weer op de Noordzee is omgekomen. Vervolgens zijn op trek en tijdens de overwintering nog twee vogels doodgegaan waaronder, het bijzondere mannetje Franz, die al sinds 2006 een satellietzender had en ieder jaar trouw terugkeerde naar zijn broedgebied nabij Oudeschans. Aan het eind van 2011 waren nog vijf satellietvogels over. In het proefschrift van Dr. Christiane Trierweiler (2010) zijn belangrijke uitkomsten van het satellietzenderonderzoek verwerkt. Dit proefschrift is te vinden op de website www.werkgroepgrauwekiekendief.nl onder Voorlichting>Publicaties.

http://www.werkgroepgrauwekiekendief.nl/


17

Dataloggers Sinds 2009 wordt er in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam (UvA) gebruik gemaakt van een andere en nieuwe zendertechniek: de datalogger. Het zendertje wordt net als de satellietzenders als een rugzakje op de rug van een grauwe kiekendief gebonden. Gedurende het hele jaar slaat het informatie op over plaats, tijd en gedrag. De opgeslagen informatie wordt via een antennesysteem van de logger afgelezen. De gegevens die hiermee verkregen worden maakt dat er nog gedetailleerder onderzoek gedaan kan worden naar het gebiedsgebruik door en het gedrag van de grauwe kiekendief. In combinatie met het “gewone” veldwerk zoals het prooionderzoek en de muizencensus levert dit nieuwe inzichten op. Daarmee biedt het de mogelijkheid tot meer specifieke maatregelen op het gebied van bescherming en de inrichting van het leefgebied, zowel in Nederland als in Europa en Afrika.

In 2009 en 2010 zijn er 14 vogels met een datalogger uitgerust. In 2011 kwamen daarvan vier terug in het zelfde broedgebied als de jaren daarvoor. Aan het begin en het eind van het broedseizoen zijn nog eens in totaal 6 mannetjes van een datalogger voorzien. Met behulp van deze moderne loggers wordt in 2011 en 2012 onderzoek gedaan in relatie tot de effectiviteit van agrarisch natuurbeheer. Dit gebeurt in samenwerking met de Agrarische Natuurvereniging Oost Groningen (ANOG).

foto 7 De datalogger van het mannetje Rik laat mooi zien hoe hij in 2009 een begin maakt aan zijn tocht

over de Sahara. Met een elke drie seconden een opgeslagen track geeft dat een zeer gedetailleerd beeld

hoe hij van de thermiek gebruikmaakt.

Bron: UvA, Werkgroep Grauwe Kiekendief © Google Earth, Ben Koks


18

De blauwe kiekendief in Oost-Groningen

Het aantal broedende blauwe kiekendieven in Nederland is de laatste jaren sterk afgenomen. In

1994 bereikte de soort in Nederland zijn maximale omvang van ongeveer 125 broedpaar. In

2010 en 2011 is er nog slechts sprake van ongeveer 20 broedpaar.

Het lijkt er op dat de blauwe kiekendief een zelfde habitatwissel zal doormaken als de grauwe

kiekendief. In Frankrijk en Spanje broeden inmiddels de meeste blauwe kiekendieven in

grootschalig akkerland.

De blauwe kiekendieven waren al bekende wintergasten boven de akkerranden en

wintervoedselveldjes van Oost-Groningen. Sinds de zomer van 2010 zijn ze er ook gaan broeden

in akkergewassen. De blauwe kiekendief is daarmee een nieuw te beschermen soort in Oost-

Groningen geworden.

In 2010 waren er drie broedgevallen. Een ging al in een vroeg stadium verloren, de twee andere

nesten in de omgeving van Nieuw Scheemda werden beschermd. Een vrouwtje van een van

deze twee nesten droeg een metalen ring. Door een zeer scherpe foto van Hans Hut was het

mogelijk de ring af te lezen, ze bleek in 2007 als jong door Ben Koks in een wintergerstveld nabij

Emden (D) te zijn geringd. Er vlogen in 2010 zes jongen uit.

foto 8 Twee van de drie jonge blauwe kiekendieven van het nest in de omgeving van Bellingwolde. Op de

achtergrond zijn de bamboestokjes nog zichtbaar die voorkwamen dat de jongen vast kwamen te zitten

onder platgeslagen zomertarwe. © André Eijkenaar, juli 2011.


19

Voor 2011 staat de teller in Oost-Groningen op vijf broedgevallen. Het vrouwtje van het nest uit

2010 met vier jongen, kwam min of meer op dezelfde plaats terug en bracht daar vijf jongen

groot. Het nest werd net als in het voorgaande jaar met een stroomhek beschermd. Een ander

broedpaar zocht de omgeving van Bellingwolde op. Het nest werd net op tijd ontdekt om de drie

jongen en het vrouwtje te vrijwaren van platliggende zomertarwe. Als het gewas over het nest

heen komt te liggen kunnen de vogels niet meer weg en verhongeren ze. Met bamboestokjes en

draadjes werd het zomertarwe rondom het nest overeind gehouden. De omgeving van het nest

werd ook regelmatig door een vos bezocht. Fotograaf André Eijkenaar heeft het vrouwtje de vos

midden op de dag zien verjagen. Ondanks alle bedreigingen vlogen half augustus alle drie de

jongen uit. Het nut en succes van beschermingswerk wordt hiermee nog eens benadrukt.


20

Dankwoord

Het mooie van beschermingswerk zijn de contacten in het veld met agrariërs, vrijwilligers,

studenten en toevallige passanten.

Dankbaar zijn wij voor alle medewerking die we van alle agrariërs krijgen, en blij dat het

enthousiasme van onze vrijwilligers en medewerkers zo goed ontvangen wordt. Hoe moeizaam

de contacten soms tot stand komen, hoe verrassend positief ze vaak uitpakken.

Afgelopen broedseizoen zijn we blij verrast met het enthousiasme voor ons werk van agrariërs

in Flevoland, Friesland en Overijssel. Een mooi verhaal is het negatieve gemopper van een boer

in de omgeving van Dronten. Die geen “gedoe” wilde met die natuurliefhebbers en

beschermingskooien op zijn land, maar toch wel zijn toestemming gaf. Een week later belde hij

enthousiast op om te vertellenen dat hij vogelaar was geworden! En dan de trotse boeren in de

omgeving van de Kokkelweg (Flevoland) en Koudeweg (Friesland), dat zo’n bijzondere vogel bij

hun op het land komt broeden. Hoe groot de teleurstelling toen er met beide nesten in een heel

laat stadium iets mis bleek te zijn en de jongen allemaal dood waren.

Het doet ons een groot plezier dat er steeds meer boeren meedenken over hoe agrarisch

natuurbeheer beter zou kunnen en uit zichzelf aan de slag gaan om de leefomgeving van

specifieke soorten te verbeteren.

Vrijwilligers en studenten zijn onmisbaar voor de Werkgroep Grauwe Kiekendief. Op velerlei

manieren:

in het doorgeven van waarnemingen lokaliseren van paartjes van de grauwe en blauwe kiekendief observeren van broedparen, om op tijd de nesten te kunnen beschermen inventariseren van vogels op wintervoedselveldjes (sinds 2009) inventariseren van akkervogels in het broedseizoen (sinds 2006) onderzoeken van prooiresten onderzoek naar het prooiaanbod deelname aan integrale wintertellingen van roofvogels aanleveren van foto’s opslaan van materiaal planten van struweel en nog vele andere zaken Dan zijn er nog onze donateurs, die vertrouwen in ons werk tonen met een jaarlijkse bijdrage.

De provincie Groningen bedanken wij voor de financiële ondersteuning op het gebied van het

beschermingswerk en agrarisch natuurbeheer. Daarnaast ook voor het meedenken en

adviseren bij het ontwikkelen van nieuwe plannen voor de toekomst.

Dat de positieve ontwikkelingen in de provincie Groningen, zoals de groei van de populatie

grauwe kiekendieven en de terugkeer van blauwe kiekendieven, velduilen, grauwe gorzen en

van andere soorten een voorbeeld mogen zijn. Een voorbeeld dat gedegen beschermingswerk

en goed doordachte maatregelen op het gebied van agrarisch natuurbeheer er toe doen.


21

Literatuurlijst Arroyo B., García J.T. & Bretagnolle V. (2002). Conservation of Montagu's Harrier Circus pygargus in

agricultural areas. Ornithol. Anzeiger. 41: 119-134. Bijlsma R.G. (1997). Handleiding veldonderzoek Roofvogels. KNNV Uitgeverij, Utrecht. Bijlsma R.G. (1993) Ecologische Atlas van de Nederlandse Roofvogels. Butet A. & Leroux A.B.A. (1993). Effect of prey on a predator's breeding succes. A 7-year study on

common vole Microtis arvalis and Montagu's Harrier Circus pygargus in a West France marsh. Acta Ecologica 14: 857-865

Klaassen O., Dijksen L. & de Boer P. (2009) Blauwe Kiekendieven op de Waddeneilanden in 2009. Klaassen O., Dijksen L. & de Boer P. (2010) Blauwe Kiekendieven op de Waddeneilanden in 2010. Koks B., Jonker M. & Visser E. (1994) Prooikeuze van Grauwe Kiekendieven Oost-Groningen in

1994. De Grauwe Gors 22 (4); 96-102. Koks B. & van Scharenburg K .(1997). Meerjarige braaklegging een kans voor vogels, in het

bijzonder de Grauwe Kiekendief! De Levende Natuur 98: 218-222. Koks B., van Scharenburg K. (C.W.M.) Visser & E. (2001) Grauwe Kiekendieven Circus pygargus in Nederland: balanceren tussen hoop en vrees. Limosa 74: 121-136 Koks B. & Poffers J. (2011). Broedgeval van de Grauwe kiekendief in Overijssel. Vogels in Overijssel 2011 Koks B.J., Trierweiler C., Visser E.G., Dijkstra C. & Komdeur J. (2007) Do voles make agricultural habitat

attractive to Montagu’s Harrier Circus pygargus? Ibis 2007 doi: 10.1111/j.1474 919x.2007.00683.x

Koks B. & Visser E.(2002): Montagu's Harriers Circus pygargus in the Netherlands: Does nest protection prevent extinction? Ornithologischer Anzeiger. 41: 159-166.

Koks B., Visser E., Draaijer L. & Kleefstra R. (2002) Grauwe Kiekendieven Circus pygargus in Nederland in 2001. Takkeling 10: 56-73 Schlaich A.E. (2011) Stopover site ecology of Montagu´s Harrier (Circus pygargus) in East-Morocco.

Master´s Thesis; Carl von Ossietzky Universität Oldenburg - Master of Science in Biology Van Oosten H. H., Beusink P., de Boer P., van den Bremer L., Dijksen L., Klaassen O., Majoor, van

Turnhout C. & Waasdorp S. (2008) De laatste karakteristieke vogels van het open duin: de dynamiek van populaties op de rand van uitsterven en oplossingen.

Thiollay,J.M. & Bretagnolle V. (2004): Rapaces nicheurs de France. Distribution, effectifs et conservation. Trierweiler C., Drent R.H. (†), Komdeur J., Exo K.M., Bairlein F. & Koks B. (2008) De jaarcyclus van de Grauwe Kiekendief: een leven gedreven door woelmuizen en sprinkhanen. Limosa 81: 107-115 Trierweiler C. & Koks B. (2009) Montagu’s Harrier Circus pygargus. Living on the edge - Wetlands and

birds in a changing Sahel door Zwarts L., Bijlsma R.G., Van der Kamp J. & Wymenga E.: 312-327 Uitgeverij KNNV, Zeist.

Trierweiler C. (2010) Travels to feed and food to breed The annual cycle of a migratory raptor, Montagu’s harrier, in a modern world. PhD Thesis: Animal Ecology Group, Centre for Ecological and Evolutionary Studies (CEES),


22

Bijlage 1: reproductiecijfers 2010 en 2011

reproductiecijfers 2010

Oost-Groningen Noord-Groningen Flevoland Friesland Drenthe Totaal

aantal broedparen 40 5 4 2 1 52

aantal paren die nest zijn begonnen 39 5 4 1 1 50

aantal paren met onbekend resultaat 1 - - 1 - 2

aantal beschermde nesten 29 3 2 1 - 35

succesvolle nesten 26 3 1 1 - 31

uitgevlogen jongen

totaal 71 9 1 2 - 83

gemiddeld per paar 1,8 1,8 0,25 1 - 1,6

gemiddeld per succesvol nest 2,7 3 1 2 - 2,6

reproductiecijfers 2011

Oost-Groningen Noord-Groningen Flevoland Friesland Drenthe Overijssel Totaal

aantal broedparen 41 8 9 3 1 1 63

aantal paren die nest zijn begonnen 39 8 7 1 1 1 57

aantal paren met onbekend resultaat 2 - 2 2 - - 6

aantal beschermde nesten 28 5 6 1 - 1 41

succesvolle nesten 28 6 3 - - 1 38

uitgevlogen jongen

totaal 69 16 7 - - 3 95

gemiddeld per paar 1,7 2 0,8 - - 3 1,5

gemiddeld per succesvol nest 2,5 2,7 2,3 - - 3 2,5


23

Bijlage 2: terugmelding vogels met kleurringen en vleugelmerken 2010 tabel 1 Terugmeldingen uit 2010 van door de Werkgroep Grauwe Kiekendief geringde vogels. In

Nederland worden gele kleurringen gebruikt. Leeftijd in kalenderjaren.


Ringnummer Code Sekse KJ Ringplaats Vang/vindplaats Afstand Status

3.619.955 geel ZS v 4 Zuid-Flevoland Nieuw Scheemda, O-Gr 141,4 km afgelezen

3.553.689 geel N1 m 10 Zuid-Flevoland Woldendorp, O-Gr 152,8 km afgelezen

3.613.894 geel NL m 6 Meeden, O-Gr Nieuw Scheemda/Noordbroek, O-Gr 6,8 km afgelezen

3.619.961 geel 0A m 4 Blijham, O-Gr Nieuw Scheemda, O-Gr 15,1 km afgelezen

3.553.721 geel J1 m 12 Oudeschans, O-Gr Ganzedijk, O-Gr 7,4 km afgelezen

3.613.878 geel PJ v 7 Reiderwolderpolder, O-Gr Venneweg, O-Gr 13,7 km weegpaal

3.613.872 geel AT m 7 Blijham, O-Gr Venneweg, O-Gr 1,8 km afgelezen

3.652.521 geel JT m 3 Reiderwolderpolder, O-Gr Venneweg, O-Gr 11,5 km afgelezen

3.652.509 geel 8A v 4 Midwolda, O-Gr Venneweg, O-Gr 11,2 km afgelezen

Ringnummer Code Sekse KJ Ringplaats Vang/vindplaats Afstand Status

3.657.131 VnB TnW v 2 Nieuw Scheemda, O-Gr Neustädter Moor, D 133,3 km afgelezen

3.720.860 TnF XnB v 1 Kollumerwaard, Frl Munnekezijl, Frl 3,2 km afgelezen

3.657.001 8nB HnW m 2 Pieterburen, N-Gr Bedburg D 261,2 km afgelezen

3.655.969 HnB HnW m 3 Saaxumhuizen, N-Gr Lauwersoog, N-Gr 16,5 km afgelezen

3.657.135 0nB XnO m 2 Borgsweer, O-Gr Finsterwolde, O-Gr 9 km afgelezen

3.655.983 VnJ 0nB m 3 Blijham, O-Gr Mussel, O-Gr 17,4 km afgelezen

4271899 HnB HnJ v 3 Krummhörn D Lentzke D 379,2 km afgelezen

3.655.988 0nP 8nB m 3 Noordbroek, O-Gr Steyerberg D 158 km afgelezen

3.652.502 /nB VwO m 4 Westerlee, O-Gr Nieuw Scheemda, O-Gr 5,4 km afgelezen

3.655.965 XnW 0nB m 2 Oudeschans, O-Gr Farmsum, O-gr 22,3 km afgelezen

tabel 2 Terugmeldingen uit 2010 van vogels met vleugelmerken. Meldingen van Nederlandse, Duitse of

Franse vogels, waargenomen in Nederland of daarbuiten. Leeftijd in kalenderjaren.

Bron: Busards.com en Werkgroep Grauwe Kiekendief


24

Bijlage 3: terugmelding vogels met kleurringen 2011 tabel 3 Terugmeldingen uit 2011 van door de Werkgroep Grauwe Kiekendief geringde vogels. In

Nederland worden gele kleurringen gebruikt in Duitsland zijn dat rode of groene kleurringen. Leeftijd in

kalenderjaren.


RingnummerCode Sekse KJ Ringplaats Vang/vindplaats Afstand Status

4271423 rood 28 m 8 Emden, D Krummhörn, D 18,3 km afgelezen

4271436 rood 41 m 8 Tinner Dose, D Geseke, D 148,9 km afgelezen

3.613.894 geel NL m 7 Meeden, O-Gr Noordbroek, O-Gr 6,8 km afgelezen

3.720.997 geel 3J ? 1 Nieuwwolda-Oost, O-Gr Montfaucon, CH 670,7 km afgelezen

4271903 rood AA m 6 Landschaftspolder, D Oudeschans, O-Gr 12,2 km gevangen

3.617.422 geel TE m 7 Noordbroek, O-Gr Wedde-Wezzinghuizen, O-Gr 18,8 km afgelezen

3.619.981 geel 1L v 5 Oudeschans, O-Gr Westpolder, N-Gr 62,3 km afgelezen

3.652.521 geel JT m 4 Reiderwolderpolder, O-Gr Carel Coenraadpolder, O-Gr 2,25 km afgelezen


25

Bijlage 4: terugmelding vogels met vleugelmerken 2011


3.720.938 /nB 0wR v 1 * Hoekwantweg, Flevoland Werkendam, N-Br 89,6 km afgelezen

3.720.939 /nB PwR v 1 * Hoekwantweg, Flevoland Poll, D 169,9 km afgelezen

3.720.887 TnB XnO m 1 Stadspolder, O-Gr Niederstetten, D 464,4 km afgelezen

3.652.529 VnP VnB m 1 Nieuw Scheemda, O-Gr Scheemda 1,2 km afgelezen

3.720.865 VnP 0nB m 1 Carel Coenraadpolder, O-Gr Honnelles 398 km afgelezen

3.592.620 0nB 0wO m 2 Blijham, O-Gr Bellingwolde, O-Gr 3,6 km afgelezen

3.592.620 0nB 0wO m 2 LOFAR-gebied, Dr 27,7 km afgelezen

3.592.620 0nB 0wO m 2 Kostverloren, O-Gr 11,1 km afgelezen

3.608.842 AnF PnB m 2 Nieuw Scheemda, O-Gr Zoutkamperril, N-Gr 45,9 km afgelezen

3.608.842 AnF PnB m 2 Westpolder, N-Gr 45,9 km afgelezen

3.608.842 AnF PnB m 2 Pieterburen, N-Gr 37,4 km afgelezen

3.608.842 AnF PnB m 2 Westernieland, N-Gr 36,8 km afgelezen

3.608.837 VnF /nB v 2 * Oudeschans, O-Gr Noordbroek, O-Gr 16,1 km afgelezen

3.608.837 VnF /nB v 2 A7 - N33, O-Gr 17,5 km afgelezen

3.608.838 VnF HnB m 2 * Oudeschans, O-Gr LOFAR-gebied, Dr 29,6 km afgelezen

3.608.838 VnF HnB m 2 LOFAR-gebied, Dr 31,9 km afgelezen

3.592.623 PnB TwB v 2 Larserpad, Fl Dodaarsweg, Fl 13,6 km afgelezen

3.592.623 PnB TwB v 2 St Philipsland Tholen, Zl 132,9 km afgelezen

3.608.843 HnJ VnB v 2 * Nieuw Scheemda, O-Gr Nieuw-Buinen 31,5 km afgelezen

3.608.844 HnJ 0nB m 2 * Nieuw Scheemda, O-Gr Saint-Quentin-sur-Indrois (37) 786,8 km afgelezen

3.720.851 TnJ 0nB m 2 Blijham, O-Gr LOFAR-gebied, Dr 25,9 km afgelezen

3.608.842 TnJ VnB v 2 Blijham, O-Gr Pekela 13,5 km afgelezen

3.592.614 0nB HnF m 2 * Oudeschans, O-Gr Nieuwelandseweg, Bellingwolde 4 km afgelezen

3.592.615 0nB VwO m 2 * Oudeschans, O-Gr LOFAR-gebied, Dr 32,3 km afgelezen

3.592.632 8nO XnB v 2 Zomerdijk, O-Gr Olsterpad, Fl 117,8 km afgelezen

3.657.135 0nB XnO m 3 Borgsweer, O-Gr LOFAR-gebied, Dr 43,1 km afgelezen

3.657.135 0nB XnO m 3 Rutten, B 305,1 km afgelezen

3.657.131 VnB TnW v 3 Nieuw Scheemda, O-Gr Barver, D 130,6 km afgelezen

EA692356 HnB HnB m 3 At la haie fosse, 10, France A7 - N33, O-Gr 850,6 km afgelezen

4271878 HnB PnB m 3 Rheiderland, D Nieuw Scheemda, O-Gr 19,1 km afgelezen

3.657.125 8nB /nW m 3 Pijlstaartweg, Flevoland Hoekwantweg, Flevoland 4,8 km afgelezen

3.655.968 AnW XnB m 4 Nieuw Scheemda, O-Gr Pewsum, D 29,5 km afgelezen

3.655.968 AnW XnB m 4 Nieuw Scheemda, O-Gr Westpolder, N-Gr 45,8 km afgelezen

3.655.969 HnB HnW m 4 * Saaxumhuizen, N-Gr Holwerd, Frl 38,5 km afgelezen

3.655.969 HnB HnW m 4 Orsmaal-Neerhespen, B 301,8 km afgelezen

3.655.969 HnB HnW m 4 Plaine de Boneffe, B 323,8 km afgelezen

3.655.970 PnB XnO m 4 * Saaxumhuizen, N-Gr Bildtpolen, Frl 51,1 km afgelezen

3.655.970 PnB XnO m 4 St. Jacobiparochie, Frl 57,0 km afgelezen

tabel 4 Terugmeldingen uit 2011 van vogels met vleugelmerken. Meldingen van Nederlandse, Duitse of

Franse vogels, waargenomen in Nederland of daarbuiten. De met een * gemarkeerde ringplaatsen

verwijzen naar waarnemingen van vogels uit hetzelfde nest. Leeftijd in kalenderjaren.

Bron: Busards.com en Werkgroep Grauwe Kiekendief


26

Bijlage 4


3.655.984 VnJ PnB v 4 * Blijham, O-Gr Krummhörn, D 40,6 km afgelezen

3.655.983 VnJ 0nB m 4 * Blijham, O-Gr Noordbroek, O-Gr 13,8 km afgelezen

3.655.983 VnJ 0nB m 4 A7, Scheemda O-Gr 12,1 km dood

3.655.965 XnW 0nB m 4 Oudeschans, O-Gr Meeden, O-Gr 13,5 km afgelezen

3.655.965 XnW 0nB m 4 Westerlee, O-Gr 10,5 afgelezen

3.655.965 XnW 0nB m 4 Polder Pekela Zuidkant, O-Gr 16,3 km afgelezen

3.655.962 AnO TnB v 4 Oudeschans, O-Gr Poitiers, Frankrijk 881,5 km afgelezen

4271899 HnB HnJ v 4 Krummhörn, D ?, D ? afgelezen

3.655.996 PnB TnB m 4 Wedde, O-Gr Oudeschans, O-Gr 5,25 km afgelezen

4271882 VnJ 8nB m 4 * Emden, D Scheemda, O-Gr 31,8 km afgelezen

4271884 0nJ 8nB v 4 * Emden, D Bunde, D 20,5 km afgelezen

3.652.502 /nB VwO m 5 Meeden, O-Gr Nieuw Scheemda, O-Gr 5,2 km afgelezen

3.619.990 /wB PnB m 5 Noordbroek, O-Gr Lüchow-Danneberg, D 300,3 km afgelezen


27

Bijlage 5: prooilijst Prooisoort Groningen Flevoland Rheiderland Totaal

bbl pluk bbl pluk bbl pluk bbl pluk

Kwartel Coturnux coturnix 3 1 - - - 1 3 2

Oeverloper Actitis hypoleucos - 1 - - - - - 1

Tureluur Tringa totanus 1 1 - - - - 1 1

Vogel spec. Aves sp 32 1 3 1 1 - 36 2

Blauwborst Luscinia svecica 4 - - - - - 4 1

Boerenzwaluw Hirundo rustica - 1 - - - - - 1

Gele kwikstaart Motacilla flava 30 7 2 4 1 1 33 12

Gors spec. Emberiza sp 1 - - - - - 1 -

Graspieper Anthus pratensis 6 10 - 3 1 - 7 13

Huismus Passer domesticus - 1 - - - - - 1

Kneu Carduelis cannabina 4 - - - - 3 4 3

Kwikstaart spec. Motacilla sp - - - 1 - - - 1

Ringmus Passer montanus - 1 1 - - - 1 1

Spreeuw Sturnus vulgaris 1 1 1 1 - - 2 2

Veldleeuwerik Alauda arvensis 18 2 2 1 - 1 20 4

Zangvogel spec Passiformes sp. 29 - 6 - 1 - 36 -

Bosmuis Apodemus sylvaticus 1 1 - - - - 1 1

Bosspitsmuis Sorex araneus 5 - - - - - 5 -

Dwergmuis Micromys minutus 3 - - - - - 3 -

Muis sp. Vole/mice 238 8 39 1 5 - 282 9

Spitsmuis spec Sorex sp 6 - 1 - - - 7 -

Veldmuis Microtus arvalis 178 12 12 - 3 1 193 13

Woelmuis spec Microtus/Myodus sp 100 3 3 - 4 - 107 3

Rat spec. Rattus sp 1 - - - - - 1 -

Woelrat Arvicola terrestris 1 1 - - - - 1 1

Haas Lepus europaeus 14 - 2 - - - 16 -

Grote groene sabelsprinkhaan Tettigonia veridissima 16 - - - - - 16 -

Haantje spec. Chrysomelidae sp 2 - - - - - 2 -

Insect sp. Insecta sp 13 - 1 - - - 14 -

Kever sp. Coleoptera sp 48 - 8 - 3 - 59 -

Kortschildkever spec Staphylinidae sp 1 - - - - - 1 -

Libelle sp. Odanata sp. 5 1 1 1 - - 6 2

Lieveheersbeestje Coccinella septempunctata 4 - - - - - 4 -

Loopkever sp. Caribidae sp 4 - - - - - 4 -

Sprinkhaan/Krekel sp. Orthoptera sp 15 - - - - - 15 -

Eieren Eggs 17 - - - - - 17 -


28

Bijlage 6: artikel NOORDERLAND 04 – JUNI/JULI 2011


29


30


31


32


33


34

Jaarverslag Grauwe Kiekendief Broedseizoen en bescherming...

Documents

Transcript of Jaarverslag Grauwe Kiekendief Broedseizoen en bescherming...