Jaarverslag 2013

natuur & milieujaarverslag 2013

inhoudsopgave

Algemeen

Energie energieakkoord

goeiepeer

zon zoekt dak

biobased economy

Mobiliteit A15, duurzaamste snelweg ter wereld

Het nieuwe draaien

cleaner car contracts

Overige projecten

Voedsel

Nederland proeft

lobby voor mestbeleid dierrecht

strengere milieunormen voor de kip van morgen

Communicatie natuur & milieu in de media

natuur & milieu online

Fondsenwerving

Bestuur & raad van toezicht directie/bestuur

personeel

ondernemingsraad

Financien Jaarrekening

ACCOUNTANTSVERKLARING

3

7791012

1415161718

20212326

272830

33

38384246

47

3

Algemeen2013: het jaar van de doorbraken

Een organisatie als de onze ziet altijd de vele uitdagingen die erop wachten opgepakt te worden. We werken keihard en zouden haast

vergeten om de behaalde resultaten te vieren. Het jaarverslag dwingt ons even stil te staan bij wat is bereikt in het afgelopen jaar.

Er is veel bereikt in 2013. We kunnen zonder overdrijven stellen dat er op diverse fronten successen zijn geboekt. Op alle kernthema’s

van Natuur & Milieu: Energie, Voedsel en Mobiliteit, werden cruciale doorbraken gerealiseerd. Natuur & Milieu speelde vaak een

positieve, belangrijke rol. Met trots nodigen wij u uit onze activiteiten en projecten op deze jaarverslagsite te bekijken. Om u alvast een

indruk te geven, lichten we enkele projecten nader toe.

Energieakkoord

In 2013 werd het Nederlands fundament gelegd voor de door Natuur & Milieu al zo lang bepleite energietransitie. Dat gebeur-

de in de vorm van het Energieakkoord, dat door het kabinet, de werkgevers, de vakbonden, natuur- en milieuorganisaties en

andere maatschappelijke organisaties, en onder regie van de SER, werd opgesteld. Natuur & Milieu was één van de hoofd-

onderhandelaars. De transitie wordt gerealiseerd door in te zetten op energiebesparing en op duurzame energie. Nederland

kiest dus voor wind en zon en neemt afscheid van kolen. Bovendien geldt steeds: hoe zuiniger hoe beter. We zijn er nog niet!

In 2014 geldt alle hens aan dek om op dit fundament verder te bouwen en de vastgelegde doelen te realiseren.

Zon Zoekt Dak

Met onze succesvolle actie Zon Zoekt Dak hielpen we ook in 2013 weer duizenden consumenten met de aanschaf van

zonnepanelen. De sleutel blijkt ‘ontzorgen’: het verlaagt de drempel naar de gewenste, duurzame keuze.

Minder vlees op tafel

Op het gebied van ‘Voedsel’ heeft Natuur & Milieu vleesvervangers op het Nederlandse menu gezet. Met steun van de

Nationale Postcode Loterij en in samenwerking met Jumbo maakten honderdduizenden via gratis proefverpakkingen kennis

met dit gezonde product.

Duurzame snelweg

Het paradepaardje op het gebied ‘Mobiliteit’ is het Project A15, de duurzaamste snelweg ter wereld. Dit project groeide in

2013 uit tot een ware proeftuin met onder meer elektrische taxi’s, deelauto’s, privé lease aanbiedingen en rijscholen met

elektrische auto’s. Met een startevenement in Rotterdam op 25 november maakte heel journaal kijkend Nederland kennis met

de duurzame snelweg. Voor 2014 staan verdere ontwikkelingen op de agenda.

Europese lobby

Natuur & Milieu leidt een internationaal samenwerkingsverband – Cleaner Car Contracts – van 77 lease-, verhuurbedrijven en

fleetowners en zes Europese NGO’s. De bedrijven uit de coalitie hebben zich met een contract gecommitteerd aan een sterke

reductie van de CO2 uitstoot van auto’s. Gezamenlijk lobbyen we voor strenge Europees normen. In 2013 nam de EU een

voorstel hiervoor aan. Minder ambitieus dan waar wij voor pleitten, toch een belangrijke stap voorwaarts; met een grote en

positieve milieu-impact.

Mestplan

In 1972 liep Natuur & Milieu ver voor de troepen uit met haar publicatie Bio-industrie, Augiasstal in natuur en landschap.

Hierin wezen we op de toenemende bodem- en watervervuiling door het ongecontroleerd uitrijden van grote hoeveelheden

dierlijke mest. Als enige organisatie buiten de landbouw bleven we de mestproblematiek agenderen en in 2013 leverde dat

eindelijk resultaat op. Het mestplan van staatssecretaris Sharon Dijksma stemt ons hoopvol!

4

Algemeen2013: het jaar van de doorbraken

Missie

We willen een grote bijdrage leveren aan het substantieel verbeteren van de natuur en het milieu.

Natuur & Milieu is een onafhankelijk opererende, missie gedreven organisatie. We werken aan onze missie met alle Natuur & Milieu-ei-

gen middelen: brede, actuele kennis van milieuvraagstukken en strategische inzichten, een netwerk van kennisrelaties en partnerships

en jarenlange ervaring die in de organisatie is geborgd.

Werken bij onze organisatie betekent voor onze medewerkers ook dat zij invulling geven aan een persoonlijke missie. Als team werken

we, niet aflatend en gedreven, aan de zorg voor de kwaliteit van onze leefomgeving en de zorg voor het milieu: hier en elders, nu en

later. Dat gebeurt ondernemend, samen met vele andere partijen en oplossingsgericht

Strategie

Verbinden, Versnellen en Verzilveren

Sinds 2011 werken we volgens onze strategie Verbinden, Versnellen en Verzilveren. In 2013 hebben we deze strategie verder uitge-

werkt. Wij versnellen maatschappelijke en politieke ontwikkelingen door steeds kansen te creëren, te zien en te benutten, ons verbin-

dend met anderen. Het gaat ons om processen die leiden tot het ‘verzilveren’ van duurzame en groene oplossingen.

In onze strategie richten we ons op een groter maatschappelijk draagvlak voor duurzaamheid en concrete stappen. Verbinden, Versnel-

len en Verzilveren heeft als kern een drieledige inzet waarin onderdelen elkaar onderling versterken:

campagnes, gericht op mensen;

samenwerking met bedrijven;

beïnvloeden van de Haagse en Europese politiek.

Positionering

Onafhankelijk en feitelijk.

Natuur & Milieu is een maatschappelijke organisatie die maatschappelijk onderneemt. Bij alles wat we doen staat onze onafhankelijke

positie voorop. Tevens zijn al onze rapporten, conclusies en berichten feitelijk. In onafhankelijkheid en fact based werken schuilt onze

kracht. We zijn er zuinig op.

Maatschappelijk ondernemerschap komt met nieuwe risico’s. Om deze risico’s scherp in het vizier en beheersbaar te houden, voeren we

een actief risicomanagement en creëren we waar nodig financiële buffers.

5

Ons succes valt of staat bij onze gerespecteerde, inspirerende en onafhankelijke positie binnen de samenleving. Aan deze verworven

positie houden we welbewust vast. Dat doen we door activiteiten altijd te ondernemen vanuit een inhoudelijk doel en gericht op

oplossingen. Alle daarbij behorende uitingen toetsen we aan onze merkwaarden.

Omdat we een blijvend verschil willen maken, is het belangrijk dat we resultaten kunnen meten. Gewenste doelen en resultaten

bepalen we dan ook vooraf, en sluiten elk project af met een evaluatie. Dit stelt ons in staat waardevolle lessen toe te passen bij nieuwe

projecten om in de toekomst nog effectiever te kunnen verbinden, versnellen en verzilveren.

Gedegen en actuele kennis van milieuvraagstukken en inzicht in maatschappelijke ontwikkelingen: het is de basis voor opinievorming

en projecten en maakt Natuur & Milieu tot autoriteit op haar gebied. We houden kennis en inzichten op peil, onder meer door

goed, intensief contact met ter zake doende relaties: wetenschappelijke organisaties en onderzoeksinstellingen, gespecialiseerde

adviesbureaus en collega natuur- en milieuorganisaties.

Met de drie adviesbureaus CE Delft, Ecofys en DHV sloten we een samenwerkingscontract. Met hen participeren we regelmatig

in inhoudelijke debatten, om te leren van wederzijdse ervaringen. Met wetenschappelijke instellingen zoals de drie Technische

Universiteiten en Wageningen University onderhouden we contact op basis van voorkomende vragen en kwesties.

Waar we kansen zien en dat effectief achten zoeken we gericht samenwerking met andere organisaties. In 2013 werkten we

bijvoorbeeld bij de totstandkoming van het Energieakkoord nauw samen met De Groene Zaak, de DE-Koepel en Nederland Krijgt Nieuwe

Energie.

werkwijzeSamen, oplossingsgericht en inspirerend.

Afhankelijk van doel, doelgroep, partners en aard van het vraagstuk, kiezen we voor bepaalde (combinaties van) interventies,

afgestemd op het krachtenveld en de doelgroep. Daarmee willen we dat het een plezier is om met ons te werken: samen,

oplossingsgericht en inspirerend.

De overheid bedienen we gevraagd en ongevraagd van advies en onderzoek. We lobbyen ten faveure van milieuvriendelijke

maatregelen en wetgeving, en voeren concrete projecten uit.

Voor en met bedrijven vervullen we verschillende taken en rollen. Zoals advies, een partnerschap om bedrijfsdoelen te

verduurzamen, de verbinding van onze naam aan een keurmerk, een lobby-dienst, een concreet project of de ontwikkeling

van eigen Natuur & Milieu business cases.

Consumenten mogen rekenen op campagnes en projecten, gericht op bewustwording en opinievorming. Ook ontwikkelen we

eigen consument gerichte business cases.

werken vanuit onze onafhankelijke positie

inkomstenDe Nationale Postcode Loterij en donateurs maken het mogelijk om onze onafhankelijke positie te behouden en van daaruit te werken

aan onze missie. Daarnaast heeft Natuur & Milieu projectgebonden inkomsten uit tal van bronnen (overheid, bedrijven, fondsen).

kennisrelaties en partnerships in nederland

6

samenwerking bedrijfslevenNatuur & Milieu werkt in toenemende mate samen met het bedrijfsleven. Dat ging ons in 2013 weer beter af. We zoeken zelf verbinding.

Ook weten bedrijven óns te vinden. Natuur & Milieu focust nadrukkelijk op langdurige verbindingen met organisaties met een sterk

duurzaamheidsbeleid of die hiervoor een ambitieuze strategie willen formuleren. We kunnen hierbij ondersteunen, evenals bij de

doorvoering ervan in systemen en cultuur. We hebben als missie: ‘een grote bijdrage leveren aan het substantieel verbeteren van de

natuur en het milieu’. In samenwerking met koplopers kunnen daarin grote stappen worden gezet.

Niet alleen zoeken wij de verbinding, ook weten commerciële organisaties ons steeds beter te vinden. We worden frequenter benaderd,

en dat is winst! Het lukt ons om onze toegevoegde waarde aan te tonen en doen er alles aan een prettige en inspirerende partner te

zijn. Een financiële instelling gaf ons terug: ‘ Wat zijn jullie leuk! En leuke mensen, én mooie projecten én een mooie organisatie.’

Bedrijven met wie we in 2013 effectief en prettig samenwerkten waren onder meer Liander, Enexis, Jumbo en Eneco. Elk nieuw contact

met het bedrijfsleven onderzoeken we zorgvuldig op mogelijkheden, rendement, maar ook op het risico van belangenverstrengeling.

Onze onafhankelijkheid mag immers nooit in het geding zijn.

groene 11De Groene11 is een informele federatie van veertien natuur- en milieuorganisaties, gericht op effectieve samenwerking in de

beleidsbeïnvloeding richting het parlement. In 2013 werd de formatie van de Groene11 uitgebreid met een adviseur public affairs. Dat

vergroot onder andere de mogelijkheden om de Haagse en Brusselse lobby beter met elkaar te verbinden. De Groene11 biedt daarnaast

een platform voor onderlinge discussie en overleg over actuele kwesties. In deze groene afstemming en samenwerking valt geen enkel

belangrijk milieu-issue tussen wal en schip. Het kleine team van medewerkers van de Groene11 is in dienst van Natuur & Milieu.

Met zo’n 120 ngo’s werken we samen in de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). De VFI biedt ons een platform om de

maatschappelijke waarde van goede doelen te versterken en biedt ons handvaten bij het versterken van de transparantie van onze

bedrijfsvoering.

kennis en partnerships internationaal

Een beter milieu stopt niet bij landsgrenzen. Internationale samenwerking is een must. Natuur & Milieu deelt invloed, kennis en inzicht

op diverse posities binnen de Europese milieubeweging:

onder meer als actief lid van het European Environmental Bureau. Dit is een koepelorganisatie van circa 140 Europese

natuur- en milieuorganisaties;

met een bestuurszetel in de European Federation for Transport and Environment (T&E). Deze federatie zet zich in voor

schonere auto’s en duurzaam vervoer;

door actieve participatie in de Europese tak van het wereldwijde Climate Action Network (CAN). Hier oefenen wij invloed uit

op het Europese klimaat- en energiebeleid.

medewerkers en organisatieGedreven medewerkers, die oplossingsgericht en inspirerend werken aan de gedeelde missie zijn de grootste kracht van Natuur &

Milieu. De organisatiestructuur kende in 2013 vier ondernemende teams: Energie, Voedsel, Mobiliteit en Marketing & Campagnes. Zij

worden ondersteund door de teams Financiën, P&O en Ondersteuning.

In 2013 hebben we naast het verder professionaliseren van projectmatig werken in de organisatie gewerkt aan de ontwikkeling van

kennis en vaardigheden op het gebied van maatschappelijk ondernemen. Voor 2014 is het verder ontwikkelen van maatschappelijk

ondernemerschap prioriteit.

7

EnergieNatuur & milieu maakt het verschil

De komende decennia gaan we een energietransitie meemaken die zijn weerga niet kent. Na honderdvijftig jaar afhankelijk te

zijn geweest van fossiele brandstoffen en elektriciteit uit grote energiecentrales, stappen we over op hernieuwbare energie, die

veel vaker dan nu, lokaal wordt opgewekt. Dit is nodig om de uitstoot van broeikasgassen drastisch terug te brengen en schadelijk

klimaatverandering te voorkomen.

Daarnaast worden fossiele brandstoffen steeds schaarser en daardoor duurder. De energietransitie is dus ook nodig om onze

energiebehoefte betaalbaar te houden. Door in te zetten op de meest energiezuinige apparaten en gebouwen kunnen we met de helft

van ons huidige energieverbruik onze welvaart behouden.

Dit is het kader waaraan binnen het thema Energie wordt gewerkt in projecten op het gebied van energiebesparing, duurzame

elektriciteit, duurzame biobrandstoffen en effectief klimaatbeleid. Onze referentiepunten zijn de doelstellingen die wij, samen met tal

van andere organisaties en bedrijven, bepleiten voor de EU: een CO2-reductie van 55%, een duurzame energiedoel van 45% en 40%

energiebesparing. Alleen langs deze weg kunnen we onder de grens van de 2ᶛ doelstelling (de gemiddelde temperatuur op aarde mag

met niet meer dan 2ᶛ stijgen) blijven.

energieakkoord

Nadat begin juli op hoofdlijnen een Energieakkoord was gesloten in de

Sociaal Economische Raad (SER), maakten onderhandelaars van de

natuur- en milieuorganisaties, werkgevers, vakbonden en overheid in

de weken erna afspraken over de exacte uitwerking. Dat resulteerde

op 6 september in een door ruim 40 organisaties gesloten Energieak-

koord voor duurzame groei. Alle organisaties onderschreven met hun

handtekening de resultaatverplichtingen om in 2020 14% en in 2023

16% duurzame energie op te wekken en 1,5% energie per jaar te besparen. De laatste tien jaar boekten we drie procent vooruitgang

rond duurzame energie, de komende tien jaar wordt dat vier keer zoveel: twaalf procent. Een commissie van borging, met alle betrok-

ken partijen en met Ed Nijpels als onafhankelijke voorzitter, bewaakt de afspraken en zorgt voor nieuwe maatregelen als de resultaten

tegenvallen.

Natuur & Milieu en onze collega-organisaties denken het maximale uit de onderhandelingen gehaald te hebben en zijn tevreden: nooit

eerder werden zulke specifieke afspraken gemaakt rond energiebesparing en duurzame energieopwekking. Het akkoord geeft een

boost aan het duurzamer maken van onze energievoorziening en creëert volop kansen in de bouw en de installatiesector.

Het akkoord omvat onder meer de volgende maatregelen:

In 2023 is er 4.450 MW wind op zee gerealiseerd: tien

jaar lang jaarlijks drie nieuwe parken ter grootte van

het Amaliapark van 120 MW.

In 2020 staat er 6.000 MW wind op land.

Met al deze windmolens wordt genoeg energie

opgewekt om alle Nederlandse huishoudens van

stroom te voorzien.

De vijf zwaar vervuilende kolencentrales uit de jaren

tachtig worden gesloten, de laatste per 1 juli 2017.

In ruil hiervoor wordt vanaf 2016 de kolenbelasting

afgeschaft.

Er wordt een grens van 25 Petajoules gesteld aan

de bijstook van biomassa in de resterende, nieuwe

kolencentrales.

Mensen die samen zonnepanelen willen realiseren

op een dak van een gebouw in de buurt, hoeven

voor een langere periode 7,5 cent per KwU minder

energiebelasting te betalen over de opgewekte stroom.

Woningbouwcorporaties krijgen vier jaar lang 100

miljoen euro om woningen te isoleren.

Huizenbezitters kunnen goedkope leningen krijgen

voor woningisolatie uit een speciaal fonds.

Er komt een Energie Prestatie Keuring (EPK)

analoog aan de APK voor auto’s. De handhaving

van verplichte energiebesparingsmaatregelen bij

bedrijven en instellingen wordt uitbesteed aan private

dienstverleners.

8

Wij realiseren ons dat het akkoord een compromis is. Niet op alle punten is zoveel vooruitgang geboekt als mogelijk en nodig is om

achterstanden in te halen. Voor maatregelen rond verkeer is in 2014 nader overleg nodig. En het gebrek aan ruimte om het gezonde

principe ‘de vervuiler betaalt’ toe te passen, geeft te denken. Daardoor bleek vergroening van de belastingen en afspraken over een

betere werking van de CO2-markt nauwelijks haalbaar. Toch oordeelden we dat dit akkoord op een groot aantal punten tegemoet komt

aan de wensen van ons en onze collega’s en een verantwoord antwoord is van Nederland op het klimaatprobleem.

Ook werden in 2013 de eerste resultaten geboekt. Zo is in het Belastingplan 2014 de zogenaamde postcoderoos opgenomen. Deze re-

geling geeft coöperaties de mogelijkheid om gezamenlijk te investeren in duurzame energie opwekking in de nabijheid. Dit is echter nog

maar een klein begin. Het jaar 2014 is een belangrijk jaar voor de implementatie van het energieakkoord. Een aantal afspraken zullen

het komende jaar moeten resulteren in wetswijzingen en sommige afspraken zullen verder moeten worden uitgewerkt. Met betrekking

tot wind op zee zullen bijvoorbeeld het komend jaar verschillende wetswijzigingen, die nodig zijn voor de realisatie van wind op zee,

door de Tweede Kamer behandeld gaan worden. Dit zal veel discussie opleveren Wij zullen hard werken om de implementatie tot een

succes te maken en zo de energietransitie werkelijkheid te laten worden.

9

EnergieGoeie peer

Goeie Peer is een gratis online spaarprogramma waarmee deelnemers inzicht krijgen in hun actuele energieverbruik en worden

uitgedaagd om energie te besparen. Want wie bespaart, verdient Peren om in te ruilen voor leuke, duurzame producten. De doelstelling

van Goeie Peer is om mensen op een vanzelfsprekende manier tot energiebesparing aan te zetten door ze ervoor te belonen. In 2013

heeft Goeie Peer proefgedraaid met ruim 800 mensen uit heel Nederland.

Resultaten Pilot

De deelnemers aan de pilot waarderen het concept bovengemiddeld,

Goeie Peer krijgt een 7.0 met uitschieters voor bepaalde pagina’s zoals

de gebruiksoverzichten. De meeste deelnemers zijn gemotiveerd door

inzicht in energieverbruik om mee te doen. Ook heeft een meerderheid

interesse in de bespaaradviezen. 75% van de deelnemers is positief

over het gebruik van de slimme meter.

Het meest opvallende uit de evaluatie is de deelnemende doelgroep: Goeie Peer spreekt aan bij een groep die normaliter moeilijk te

bewegen is voor energiebesparing, te weten moderne burgerij en nieuwe conservatieven. Twee derde van de deelnemers is man. Bij de

actieve deelnemers aan Goeie Peer (39% van het totaal) is een duidelijke besparing op elektriciteit te zien: 5.9 % ten opzichte van de

baseline en ten opzichte van niet-actieve deelnemers. Bij gas is geen verschil te zien, maar er is ook niet in het stookseizoen getest.

Natuur & Milieu en slimme meters

Natuur & Milieu werkt aan een duurzame energievoorziening voor iedereen, te beginnen in de eigen woning. Goeie Peer werkt alleen

bij woningen met een nieuwe, ‘slimme’ energiemeter. De slimme meter biedt een mooie kans om energie te besparen in de eigen woning

omdat het inzicht in het energieverbruik geeft. Wij willen met Goeie Peer een nieuw concept ontwikkelen om het nog makkelijker en

vanzelfsprekender te maken om minder energie te gebruiken. Goeie Peer is een initiatief van Natuur & Milieu en de netbeheerders

Enexis en Liander. Liander en Enexis zijn de twee grootste netbeheerders van Nederland met respectievelijk 2,9 en 2,6 miljoen aanslui-

tingen bij huishoudens en bedrijven.

En verder?

Na de succesvolle pilot gaat Goeie Peer in 2014 verder. Het eerste half jaar gebruiken we om de website te verbeteren aan de hand van

de geleerde lessen van de pilot. In 2014 is er nog geen sprake van grootschalige uitrol van de slimme meter. Goeie Peer zal in de tweede

helft van 2014 daarom gericht worden aangeboden aan huishoudens die nu al een slimme meter hebben. Vanaf 2015 hopen we dat

iedereen in Nederland met een slimme meter mee kan doen.

10

EnergieZon zoekt dak

Natuur & Milieu droomt van 1 miljoen zonnedaken in 2020. Om deze

droom te realiseren versnellen we de groei en vergroten we de vraag naar

zonnepanelen. In 2012 zijn we gestart met de eerste collectieve inkoopactie

voor zonnepanelen: Zon Zoekt Dak. Een groot succes. 2.200 huishoudens

installeerden in totaal bijna 18.000 zonnepanelen!

We zien dat steeds meer huishoudens de overstap willen maken naar

duurzame energie. Nieuwe aanbieders van zonnepanelen schieten als

paddenstoelen uit de grond. Natuur & Milieu wil transparantie bieden in de

zon zoekt dak 2

Na een uitgebreid selectieproces kozen we Eneco als leverancier. Op 6 januari startte de 2e Zon Zoekt Dak actie. Ook deze keer mochten

we rekenen op veel positieve media-aandacht, mede door de publicatie van het onderzoek dat zonne-energie 17% goedkoper is dan

reguliere stroom. Een radiocampagne, advertenties in dagbladen en het inzetten van onze eigen communicatiemiddelen resulteerden

in de periode van 6 januari tot 10 maart maar liefst 5.144 reserveringen. Uiteindelijk zijn er 1.400 zonne-installaties met in totaal 12.600

panelen geplaatst.

Tijdens de campagne kwamen zonnepanelen echter ook negatief in het nieuws vanwege ondeugdelijke en onveilige, brandbare zonne-

panelen die in omloop zijn en vanwege een dreigende importheffing op Chinese zonnepanelen. Al deze berichten hebben het vertrou-

wen en het enthousiasme van consumenten geen goed gedaan en het succes van zon zoekt dak enigszins ondermijnd.

Zon zoekt dak 3

De derde actie was kort en een herhaling van hetzelfde aanbod van Eneco als in Zon Zoekt Dak 2. Deze actie was ons antwoord op ont-

wikkelingen in de markt; de subsidie dreigde op te raken en er dreigde een importheffing. Natuur & Milieu wilde consumenten nog een

kans geven om onder de voorwaarden van Zon Zoekt Dak 2 zonnepanelen aan te schaffen en te profiteren van ons gunstige aanbod. Na

de sluiting van Zon Zoekt Dak 2 hadden al honderden geïnteresseerden zich gemeld voor de volgende inkoopactie. Om dit enthousiasme

snel te verzilveren zijn we op 24 april gestart met Zon Zoekt Dak 3. Met minimale marketinginspanningen hebben we 2.000 consumen-

ten weten te bereiken die een vrijblijvende offerte aanvroegen.

Begin mei publiceerden we een persbericht met daarin een oproep de geplande importheffing te stoppen. Uit berekeningen bleek dat

deze heffing zou zorgen voor een groot banenverlies in de bouw- en installatiesector. Helaas hebben deze inspanningen een importhef-

fing niet weten te voorkomen. In juni voerde de EU een voorlopige importheffing in van 11,8 procent op Chinese zonnepanelen. Na een

akkoord tussen de EU en China is de definitieve importheffing in gegaan per 6 december 2013 voor een periode van twee jaar.

Eind augustus werd duidelijk dat de subsidiepot van de Rijksoverheid leeg was. Zeker 90.000 extra huishoudens zijn het afgelopen jaar

van zonne-energie voorzien door deze overheidssubsidie op zonnepanelen. Wij zijn blij dat de subsidie de markt zo’n flinke boost heeft

gegeven. Natuur & Milieu droomt van 1 miljoen zonnedaken in 2020. De Zon Zoekt Dak acties vormen een concrete stap richting de

invulling van deze droom.

markt en huishoudens ontzorgen. Met de herhaling van Zon Zoekt Dak in 2013 bouwen we voort op een bewezen concept en bieden

we een aantrekkelijk pakket van panelen inclusief installatie: Zonnepanelen zonder zorgen!

11

zon zoekt dak 4

De importheffing en het einde van de subsidie zorgden voor veel onrust op de markt. Desondanks blijft de keuze voor zonnepanelen

een slimme investering. Er is nog steeds vraag naar zonnepanelen, maar veel particulieren vinden de markt te ondoorzichtig en het

proces te complex. Wij willen laten zien dat zonnepanelen nog steeds aantrekkelijk zijn en daarom de vraag blijven stimuleren en

daardoor de markt vergroten. Veel concurrentie vindt uitsluitend plaats op prijs: wij willen voorkomen dat de markt straks uitsluitend

financieel gedreven is.

Met een 4e Zon Zoekt Dak willen we consumenten over de streep trekken en ontzorgen met een goed en betrouwbaar aanbod,

waarbij we kwaliteit en garantie combineren met een scherpe prijs. Op 4 oktober zijn we daarom gestart met Zon Zoekt Dak 4. Uit

een onderzoek dat Motivaction uitvoerde in opdracht van Natuur & Milieu bleek dat 44 procent van de Nederlanders een huis met

zonnepanelen aantrekkelijker vindt om te kopen dan een huis zonder panelen. Een op de drie wil hiervoor zelfs meer betalen. Dit

onderzoek heeft voor heel veel positieve publiciteit gezorgd.

Samen met een grote marketingcampagne (printadvertenties, radiocommercials, abri’s en online marketing) en een vernieuwd

proces (sneller een offerte op maat door geavanceerde meettechniek van het dak, waardoor huisbezoeken overbodig zijn) heeft dit

geresulteerd in bijna 3.000 aanmeldingen. Naar verwachting zullen zo’n 550 daken worden voorzien van een zonne-installatie.

Cijfers zon zoekt dak

zon zoekt kinderboerderij

Natuur & Milieu zette deze zomer kinderboerderijen in de zon. Iedereen kon stemmen op zijn favoriete kinderboerderij: de drie

kinderboerderijen met de meeste stemmen hebben gratis zonnepanelen gewonnen!

Dit zijn de kinderboerderijen die hebben gewonnen:

Goudse Hofsteden, Gouda (2871 stemmen)

De Kooi, Rotterdam (2509 stemmen)

De Pijp, Amsterdam (1534 stemmen)

12

EnergieBiobased economy

In een biobased economy vervangen we fossiele grondstoffen door groene energie, of te wel biomassa: bij de opwekking van energie, in

de chemie en bij de productie van materialen.

‘Bio’ is echter niet per definitie duurzaam! Voor sommige biomassa is bijvoorbeeld heel veel landbouwgrond nodig, waarvoor bos moet

worden gekapt. Dat bedreigt plantensoorten, dieren en mensen die er leven. Duurzame biomassa draagt bij aan het verlagen van de

uitstoot van broeikasgassen en de ecologische footprint.

Natuur & Milieu gaat voor een biobased economy, maar dan wél duurzaam! In dat kader startten we in 2013 het programma Biobased

Economy.

Drie speerpunten van het programma Biobased Economy zijn:

een duurzaam productiesysteem, zonder concurrentie tussen voedselvoorziening en natuur, waarbij de nutriëntenkringloop

zo veel mogelijk wordt gesloten;

optimale inzet van biomassa, voor maximaal ecologisch rendement;

uitsluitend gebruik biomassa van duurzame herkomst!

In februari 2013 publiceerde Natuur & Milieu, op basis van een studie van CE Delft, een ranglijst van oliemaatschappijen. Zie

de meest recente ranglijst (februari 2014) hier. De ranglijst betrof de duurzaamheid van de biobrandstoffen.

In 2013 brachten we in het project Duurzame houtketens de duurzaamheidsrisico’s van biomassa bij- en meestook in kolencentrales in

kaart. Dit deden we samen met energiebedrijven. Verdere uitwerking vindt plaats in het kader van het Energieakkoord.

13

ron wit

Ron Wit, tot 1 december hoofd Energie bij Natuur & Milieu, kreeg eind juni de HIER

Klimaatpenning 2013 uit handen van prinses Laurentien. Hij kreeg de prijs voor

zijn sleutelrol in de SER-onderhandelingen over een nationaal energieakkoord.

De jaarlijkse Klimaatpenning is bestemd voor koplopers in duurzaamheid. Tjerk

Wagenaar, directeur van Natuur & Milieu, bij de uitreiking: ‘Wij zijn beretrots dat

Ron deze prijs heeft gekregen. Hij heeft een enorme inhoudelijke expertise, is

strategisch en kan makkelijk schakelen tussen mensen op verschillende niveaus.’

Volgens de HIER-jury, onder leiding van Lodewijk de Waal, heeft Ron Wit zich

de afgelopen jaren ontwikkeld tot de belangrijkste vertegenwoordiger van

de milieuorganisaties in Nederland. ‘Wit combineert ambitie en strategische

kwaliteiten met grote inhoudelijke deskundigheid. Daarmee speelt hij een

sleutelrol binnen de onderhandelingen over het door de SER gefaciliteerde

Energieakkoord. Als de SER-onderhandelingen slagen zal dat in belangrijke mate

aan Ron Wit te danken zijn,’ aldus de jury.

Op 1 december stapte Ron Wit over naar energiebedrijf Eneco,

waar hij directeur public affairs werd.

14

mobiliteiteLEKTRISCH RIJDEN, MINDER EMISSIES EN SCHONE LUCHT

De verkeerssector zo duurzaam mogelijk maken: dat is het doel dat waar binnen het thema Mobiliteit aan wordt gewerkt. Met onze

projecten kiezen we drie sporen: zuinige en schone vervoersmiddelen, duurzame brandstoffen en minder auto- en vliegkilometers. Het

wegverkeer is verantwoordelijk voor een substantieel deel van de uitstoot van broeikasgassen. Ondanks dat de gemiddeld uitstoot per

auto afneemt door zuiniger motoren, blijft de totale emissie vrijwel constant. Het Nederlandse wagenpark groeit! In 2014 zien we dan

ook alle reden om onverminderd en vasthoudend onze doelen na te streven. Daarbij bouwen we voort op een aantal mooie successen

uit 2013.

Missie

pROJECTEN

A15, de duurzaamste snelweg ter wereld

Trots zijn we op de ontwikkeling van het project A15, de duurzaamste snelweg ter wereld. Ons doel: in 2015 rijden er

40.000 mensen in 3.500 elektrische deelauto’s, op groene stroom uit de regio.

Het nieuwe draaien

Door machines slim te besturen kan al snel 10 procent klimaatwinst en kostenbesparing worden gerealiseerd.

Vakmensen kunnen er mee uit de voeten, bedrijven zijn geïnteresseerd!

Cleaner Car Contracts

In 2013 werd in Brussel een voorstel aangenomen voor nieuwe Europese normen voor CO2-uitstoot. Een belangrijke stap

voorwaarts, mede dankzij de internationale lobby, die werd geleid door Natuur & Milieu.

Overige projecten

Natuur & Milieu heeft naast de bovengenoemde projecten (A15, Het Nieuwe Draaien en Cleaner Car Contracts) ook overige projecten.

Willem-Jan van Grondelle

In november namen Natuur & Milieu en vele anderen afscheid van Willem-Jan van Grondelle

die met pensioen ging. “Met veel plezier 38 jaar lang ingezet voor het milieu,” zo typeerde

Willem-Jan zichzelf terugkijkend op zijn geschiedenis bij Natuur & Milieu. Een geschiedenis

bijna net zo lang als Natuur & Milieu zelf bestaat. Veel overheidsbesluiten met een

ruimtelijke component uit al die jaren hebben op het bureau van Willem-Jan gelegen. Om ze

te becommentariëren, amenderen, in een ander perspectief te plaatsen, maar nooit om ‘nee’

te roepen, zoals hij het zelf zei, maar wel om met verrassende coalities andere oplossingen te

zoeken. Denk aan zaken als het behoud van het Markermeer en het Plateau van Margraten,

denk aan het tracé van de A73 of dat van de HSL, maar denk ook aan de Commissie

Elverding en de Crisis- en Herstelwet.

Later kwamen er ook verrassende andere onderwerpen uit zijn koker: Natuur & Milieu op de

AutoRai met de c,mm,n, het prototype van de elektrische auto, en Het Nieuwe Werken.

15

A15, DE DUURZAAMSTE SNELWEG TER WERELD

In 2013 kreeg het project A15, de duurzaamste snelweg ter wereld gezicht; we zetten het letterlijk en figuurlijk op de kaart. Dit

gebeurde met voorbeeldprojecten op het gebied van autodelen bij bedrijven en gemeenten, elektrische lesauto’s en taxi’s. Ook was er

een landelijke inruilactie (‘Mijn volgende auto rijdt elektrisch’). Het project kreeg veel publieke belangstelling met de lancering op 25

november. Dit gebeurde via de grootste video mapping ooit op gebouwencomplex ‘De Rotterdam’ in de gelijknamige stad.

Het project A15 is een gezamenlijk initiatief van Natuur & Milieu en Milieudefensie en wordt mogelijk gemaakt door de Nationale

Postcode Loterij. Het heeft tot doel om in 2015 40.000 mensen in 3.500 elektrische deelauto’s te laten rijden, op stroom afkomstig

van windmolens en zonnepanelen uit de regio rondom de A15. Dat doel streven we na in samenwerking met tal van partners uit het

bedrijfsleven en overheid, waaronder Nissan, Eneco, SnappCar, Grontmij, Rijkswaterstaat en de gemeente Rotterdam.

Door het project maakten veel mensen in 2013 daadwerkelijk kennis

met elektrisch rijden en autodelen. In juli startte de roadshow

‘Elektrisch rijden door rijscholen’, in samenwerking met de Vereniging

van Rijscholen. Vier rijscholen in de regio A15 reden bij toerbeurt een

maand met een Nissan Leaf. In deze vier maanden reden 133 leerlingen

elektrisch en in juli haalde voor het eerst iemand zijn rijexamen in een

volledig elektrische auto. Rijschool ‘De Betuwe’ schafte al in 2013 een

elektrische lesauto aan, waarin einde 2013 examens werden afgelegd.

De auto laadt onder meer op zonne-energie van Zon Zoekt Dak.

Van juli tot eind oktober was op bedrijventerrein Industriepark Kleefse Waard en bij business center Meetz! een Project A15 Nissan Leaf

beschikbaar om te delen. Bij Meetz! werd geteld: er zijn in die periode 375 ritten door 32 verschillende mensen gemaakt. Een reactie:

“Prima auto! Rijdt lekker en is voorzien van een goed navigatiesysteem voor de oplaadpunten. Een aanrader voor rijden in de stad of

korte afstanden!”

mobiliteit

elektrisch RIJDEN

Met de Rotterdamse Taxicentrale (RTC) ontstond een intensieve samenwerking. RTC rijdt in een elektrische taxi van het Chinese merk

BYD met project A15 bestickering. Ook heeft de RTC een Tesla aangeschaft. De projectorganisatie van A15 verzorgde de publiciteit. We

droegen bij aan een actie met kortingsvouchers om de elektrische taxi extra aantrekkelijk te maken. Ons doel: voor eind 2015 rijden in

Rotterdam 27 elektrische taxi’s.

Met leasemaatschappij Athlon startte in juli een inruilactie in

de A15 regio. In een omvangrijke campagne werden leaserijders

verleid om nog in 2013 over te stappen naar een elektrische auto.

In september is deze actie voor heel Nederland opgeschaald waarbij

ook ALD, Leaseplan en Arval aansloten. De overstap werd bijzonder

aantrekkelijk gemaakt. Zo verviel de boete voor leaserijders die pas

in 2014 mochten overstappen. Ook werd er een scherpe prijs gesteld

en werden extra voordelen aangeboden als gratis laadpalen of een

aanvullende vakantieauto. Het resultaat: bijna 400 leaserijders stapten

voor 31 december over op elektrisch rijden. De actie krijgt een vervolg

in 2014 in de vorm van een privé lease aanbod voor automobilisten

zonder leasemogelijkheid.

deelauto

Taxi

overstappen op elektrisch

16

het nieuwe draaien

Natuur & Milieu vond partners in BAM, KWS, Mourik, Strukton, Volker Rail, Van der Weerd Grafhorst, Van Oord en BMWT. Machinisten

werden getraind, een actieplan opgesteld én er werd gestart met het meten van de resultaten. De aanpak bleek succesvol en effectief;

als gevolg hiervan tonen veel andere bedrijven belangstelling.

mobiliteit

Het ‘Nieuwe Draaien’ heeft drie succesfactoren:

De aansluiting bij het vakmanschap van de

machinisten;

Financieel gewin;

Klimaatwinst.

Het meten van het effect is niet altijd eenvoudig. Bijvoorbeeld door ontbrekende gegevens over het ‘normale’ brandstofverbruik van

machines of door wisselende omstandigheden. In 2014 ronden we de pilot af en bekijken we hoe ‘het nieuwe draaien’ breed gestalte

kunnen geven.

17

CLEANER CAR CONTRACTS

Natuur & Milieu leidt een internationaal samenwerkingsverband van 77 lease-, verhuurbedrijven en fleetowners en 6 Europese NGO’s.

De bedrijven uit de coalitie hebben zich met een contract gecommitteerd aan een sterke reductie van de CO2-uitstoot. Met deze Cleaner

Car Contracts lopen ze ver vooruit op de Europees normen!

Omdat de bedrijven laten zien dat ambitieuze CO2 normen voor auto’s goed haalbaar zijn én een positieve business case opleveren, biedt

de coalitie een belangrijke tegenkracht in de Brusselse besluitvorming. Dat is nodig, omdat met name de minst innovatieve automerken

een intensieve lobby voeren om klimaatambities uit te hollen.

mobiliteit

Een positieve business case

In 2013 werd, na maanden van uitstel, door het Europees parlement het voorstel voor de nieuwe Europese normen voor CO2-uitstoot

aangenomen. Alhoewel de nieuwe normen minder ambitieus zijn dan waar de Cleaner Car Contracts-leden voor hebben gepleit, is het

toch een belangrijke stap voorwaarts, met een grote milieu-impact.

Ook in 2014 gaat de lobby van Cleaner Car Contracts door. We hebben een drieledige focus:

De effectuering van de nieuwe autonormen in de praktijk;

De agendering van het debat over zuinige en elektrische auto’s bij het nieuwe Europese parlement en de nieuwe commissie;

Met nog meer bedrijven intensiever samenwerken aan een zuinig wagenpark en ruimte voor groene groei.

onze lobby

Belangrijke stap voorwaarts

2014

Verschillende studies tonen de neveneffecten aan van reductie van CO2-uitstoot:

Deelnemende bedrijven varen er wel bij: ‘groene’ groei;

Het scheelt de Nederlandse automobilist veel geld;

Het zorgt voor meer banen.

Herhaaldelijk brachten we in het politieke debat business cases voor bedrijven en de economische baten in, naast de haalbaarheid

van de normen. Dit gebeurde via onze lobby tijdens een conferentie in januari, in gesprekken met stakeholders, brieven, artikelen,

persberichten en met een factsheet.

18

overige projecten

Initiëren, versnellen en ondersteunen van overheidsbeleid gericht op duurzame mobiliteit, daar draait het om in dit project. Speerpunt

in 2013 was actief bijdragen aan het onder regie van de SER gesloten Energieakkoord. In het project Klimaat en Energiebeleid Mobiliteit

staken we veel energie in de activiteiten om tot een ambitieuze en breed gedragen maatschappelijke mobiliteitsagenda te komen. We

besteedden daarbij veel aandacht aan een goede uitwisseling en afstemming met andere NGO’s en groene koploperbedrijven.

mobiliteit

LUCHTKWALITEIT

Natuur & Milieu publiceert samen met de ANWB jaarlijks

de top 10 zuinige bestelauto’s. Dit jaar voor het eerst met

een overzicht van elektrische bestelauto’s. Het werd een

zoektocht. Sinds 2010 publiceren we jaarlijks online in

december het nieuwste overzicht van zuinige. Ondernemers

zijn er blij mee. Zo stuurde een ondernemer ons dit jaar

deze mail, en hij werd op zijn wenken bediend: “Ieder najaar

kijken wij reikhalzend uit naar de top 10 van zuinige auto’s,

zo ook dit jaar. Wat wij echter misten was de top 10 van

zuinige bestelauto’s. Wij staan met ons bedrijf op het punt

om een stel bestelauto’s te vervangen en zouden ons graag

hierdoor laten leiden”. Een overzicht maken van elektrische

bestelauto’s bleek niet mee te vallen: weinig auto’s zijn

leverbaar in Nederland. Jammer, want met name in het

stedelijk gebied zouden ze een goed alternatief zijn voor

diesel of benzineauto’s.

GREEN DEAL FIETS

TOP 10 (ELEKTRISCHE) ZUINIGE BESTELAUTO’S

Allemaal op de fiets naar het werk! Het aandeel van de fiets in het woon-werkverkeer moet in tien jaar van 25 naar 30 procent. Op 27

november ondertekende het Ministerie van Infrastructuur en Milieu de Green Deal Fiets, samen met RAI vereniging, BOVAG, ANWB,

Fietsersbond en Natuur & Milieu. Deze Green Deal Fiets bevat een aantal acties die de fiets in het woon-werkverkeer stimuleert als

duurzaam alternatief voor de auto. Denk aan uitbreiding van snelfietsroutes, ondersteuning van bedrijven die het fietsen naar het

werk willen introduceren en pilots gebaseerd op bewonersinitiatieven.

KLIMAAT EN ENERGIEBELEID MOBILITEIT

Natuur & Milieu zet zich in voor een veel schonere luchtkwaliteit in de steden. Opdat mensen er vrij kunnen sporten, spelen en wonen

zonder ernstige gezondheidsklachten.In 2013 hebben we onder andere bij de politiek aangedrongen op het meten en monitoren van

stofdeeltjes roet, die zeer schadelijk zijn voor de gezondheid. Dat meten kan veel beter dan nu gebeurt. Samen met de RAI vereniging

(Rijwiel en Automobiel Industrie) en de Vereniging van Roetfilterfabrikanten publiceerden we een factsheet over roet en roetfilters.

We organiseerden een workshop en agendeerden in de media en in de politiek samen met andere NGO’s het probleem van de extreem

vervuilende snorscooters.

19

Welke gemeente bereikte in 2012 de meeste versnelling bij de introductie van elektrisch rijden? Dit was de centrale vraag van het

project ‘Elektrisch rijden Award’ (E-Award). In 2013 werden ideeën en activiteiten beoordeeld. Het project E-Award werd gezamenlijk

uitgevoerd met Stichting e-laad, het Formule-E team, het ministerie van EZ en Agentschap NL. Kerndoel was het stimuleren van

elektrisch rijden in álle Nederlandse gemeenten. Als criterium kozen we daarom voor het bereiken van de meeste versnelling en niet

voor de aanwezigheid van de meeste laadpalen of elektrische auto’s. Zo hadden ook kleine en op het terrein van elektrisch rijden

startende gemeenten kans de E-Award in de wacht te slepen.

DE STRIJD OM DE E-AWARD

E-AWARD LEVERT SCHAT AAN IDEEN OP

Nadat we in 2012 de wedstrijd breed aankondigden, meldden

51 gemeenten zich aan. Via een checklist legden we de nul-

situatie vast, waarna we gedurende het jaar – de looptijd van de

wedstrijd – regelmatig contact hielden met de deelnemers. Begin

2013 hebben uiteindelijk 30 gemeenten een wedstrijdverslag

ingestuurd. De jury koos hieruit 9 genomineerden: Amsterdam,

Enschede, ‘s-Hertogenbosch, Hoorn, Rotterdam, Texel,

Tytsjerksteradiel, Utrecht en Zaanstad. De uitslag werd op 30

mei tijdens het FET-congres bekend gemaakt. De jury koos

’s-Hertogenbosch als winnaar, Texel en Tytsjerksteradiel kregen

een eervolle vermelding. ’s-Hertogenbosch ontving uit handen

van juryvoorzitter Joost Helms een elektrische scooter en een

oorkonde.Veel gemeenten tonen een enthousiaste inzet om het

elektrisch rijden in hun gemeente te stimuleren. Aan de jury werden tal van creatieve ideeën, pilots en aansprekende communicatieve

activiteiten voorgelegd, in samenhang met andere beleidsterreinen en in samenwerking met bedrijven. De keuze voor genomineerden

en winnaar was daardoor een interessant en lastig karwei.

Natuur & Milieu heeft een Ideeënbundel samengesteld waarin 36 creatieve projecten zijn opgenomen. Deze is als PDF ruim verspreid

onder alle Nederlandse gemeenten. Ook is een printversie uitgedeeld op het FET-congres. Het project kreeg uitvoerig aandacht via

Natuur & Milieu-kanalen, het ROMnetwerk (een digitaal kennis- en discussieplatform) van de VNG en onze partnerorganisaties.

IDEEeNBUNDEL

Natuur & Milieu is een van de founding fathers van Transport & Environment (T&E), de Europese milieuorganisatie voor

transportzaken. We zitten dichtbij het Europees Parlement. Sinds vele jaren heeft Natuur & Milieu zitting in het bestuur van T&E. Als

bestuurslid dragen we actief bij aan strategische discussies, bijvoorbeeld over nieuwe emissie-eisen aan auto’s. T&E professionaliseert,

de organisatie groeit. Ook hierbij ondersteunen we met onze kennis en kunde. In 2013 heeft de organisatie een groter kantoor

betrokken, dichter bij het Europees Parlement.

NATUUR & MILIEU IN HET BESTUUR VAN TRANSPORT & ENVIRONMENT

20

VOedselDUURZAMERE PRODUCTIE, ANDERE EETGEWOONTEN

De productie en de samenstelling van ons huidige, dagelijkse menu trekken een zware wissel op het milieu en de natuur. Er zijn

grote verbeteringen mogelijk. Binnen het thema Voedsel werken we aan de verduurzaming van zowel de voedselproductie als de

voedselconsumptie. Wereldwijd is de biodiversiteit de afgelopen decennia met 40% afgenomen, in Nederland zelfs met 85%. De

neveneffecten van de intensieve veehouderij zijn daar debet aan. Ook het klimaat lijdt onder onze mondiale voedselproductie en

-consumptie. Voor milieu en klimaat valt enorm veel winst te behalen met het verduurzamen van de productie. Nóg beter is het als de

consument minder vlees gaat eten. Ons belangrijkste speerpunt is dan ook: ‘vlees.’

Missie

OORZAKEN AFNAME BIODIVERSITEIT

WERELDWIJD

Kap van oerwoud voor de teelt van soja (belangrijk ingrediënt voor veevoer)

NEDERLAND

Jaarlijks mestoverschot van 186 miljoen kilo fosfaat vervuilt het water.

Ammoniakuitstoot uit intensieve veehouderij bedreigt 60% van onze natuurgebieden.

KLIMAATSCHADE

Mondiale veehouderij zorgt voor 12% van alle uitstoot van broeikasgassen

pROJECTEN

Nederland proeft

Hoe lekker is een vleesvervanger? Proef, en je weet het! Natuur & Milieu deelde in 2013 2 miljoen gratis vleesvervangers

uit in de supermarkt. De Mobiele Flexitaria ging ermee het land in

Lobby voor mestbeleid en dierrechten

De lobby van Natuur & Milieu voor het behoud van dierrechten en een strenge meststoffenwet, heeft in 2013 vruchten

afgeworpen. Op 12 december maakte de staatsecretaris haar plannen bekend.

Strengere milieunormen voor de kip van morgen

De lat gaat in 2015 omhoog voor de supermarktkip: de Kip van Morgen. Natuur & Milieu en de Dierenbescherming spraken

hierover nieuwe inkoopnormen af met het Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel (CBL). Ook streven we naar

een integraal keurmerk.

Overige projecten

Natuur & Milieu heeft in 2013 naast de boven genoemde projecten, ook overige projecten op het gebied van voedsel.

21

De uitdeelactie ‘Nederland proeft’ was onderdeel van de

Flexitariërcampagne. Met deze campagne wil Natuur & Milieu

Nederlanders verleiden om minder vlees te eten en vaker te

kiezen voor plantaardige alternatieven. Dit is nodig omdat

de mondiale vleesconsumptie onevenredig veel beslag legt

op de beschikbare landbouwgronden. Vleesconsumptie is

verantwoordelijk voor 12 procent van de wereldwijde uitstoot van

broeikasgassen en verbruikt enorm veel water. Natuur & Milieu

werkte tijdens de uitdeelactie samen met de Vegetarische Slager

en Vivera. Pierre Wind, ambassadeur van Natuur & Milieu, stelde

een e-kookboek samen, boordevol kooktips en recepten voor de

flexitariër. Dit kookboek is inmiddels 20.000 keer gedownload.

nederland proeft

De 2 miljoen gratis vleesvervangers gingen mee in de boodschappentas van Jumbo-klanten. De actie duurde drie weken en was

mogelijk dankzij € 2,5 miljoen, ontvangen van de Nationale Postcode Loterij. In de actieweken trok bovendien de Mobiele Flexitaria het

land in om mensen in wijken, op scholen en bij bedrijven kennis te laten maken met vleesvervangers. Alles onder het motto: proeven is

de beste strategie om mensen over de drempel te helpen.

voedsel

ONDERDEEL FLEXITARIeRCAMPAGNE

Tweets

SAMENWERKING MET ALBRON

In oktober kreeg de uitdeelactie een vervolg, nu in samenwerking met Albron. Deze cateraar biedt in zijn jaarlijkse actie ‘Een dagje

zonder vlees’ allerlei duurzame alternatieven aan zijn klanten. Duizenden gasten die lunchten in een van hun 500 restaurants kregen

een gratis satéstokje met ‘kip’ bij de aankoop van een bord friet. Het satéstokje bevat 100% plantaardige kipstukjes van de Vegetarische

Slager.

22

FLEXITARIeRCONVENANT

Natuur & Milieu roept Nederlandse gemeenten op om een Flexitariërconvenant te sluiten. Amsterdam en Wageningen gingen als

eerste in 2013 zo’n convenant aan. Zij bevinden zich in goed gezelschap: steden als Londen, Brussel, New York en San Francisco vragen

hun inwoners al langer om vaker te kiezen voor een plantaardig alternatief voor vlees. Het convenant maakt het mogelijk de landelijke

Flexitariërcampagne te versterken met lokale initiatieven en samenwerking. Denk bijvoorbeeld aan lokale producenten, horeca,

evenementen en zorginstellingen.

23

Voor onze lobby voor het behoud van dierrechten en een

strenge meststoffenwet spraken we met Staatssecretaris voor

Landbouw Sharon Dijksma, met Kamerleden en met de sector.

Ook boden we een petitie aan en schreven we een position

paper. Op 12 december maakte de staatsecretaris haar plannen

bekend. Die zijn een belangrijke stap voorwaarts naar een

duurzame veehouderij. De plannen zijn tweeledig:

De lobby van Natuur & Milieu voor het behoud van dierrechten en een strenge meststoffenwet, heeft in 2013 vruchten afgeworpen. Op

12 december maakte de staatsecretaris haar plannen bekend.

mestbeleid en dierrechten

Op 12 december publiceerde de staatssecretaris haar Kamerbrief over

het handhaven van dierrechten. Volgens de staatssecretaris blijven

dierrechten voor varkens en kippen nodig omdat er nog veel risico’s

voor mestverwerking bestaan. Zij volgt daarmee de conclusies van

het Planbureau voor de Leefomgeving (Ex ante evaluatie mestbeleid

2013 ). Bovendien vindt de staatssecretaris het nodig dat de latente

ruimte in vergunningen wordt onderzocht. Het rapport van Arcadis

over de uitbreidingsruimte in de veehouderij, gemaakt in opdracht van

Natuur & Milieu, gaf hiertoe aanleiding. Dit rapport en een petitie van

De Natuur- en Milieufederaties en Milieudefensie werd eind september

aangeboden aan Tweede Kamerleden en aan de staatssecretaris van

Economische Zaken.

DIERRECHTEN VOOR VARKENS EN KIPPEN

Wie kritisch kijkt naar ruim 40 jaar mestbeleid, ziet dat de problemen lang zijn genegeerd en gebagatelliseerd. Natuur & Milieu wees al in

1972 in haar eerste publicatie Bio-industrie, Augiasstal in natuur en landschap op de toenemende bodem- en water vervuiling. Oorzaak:

het ongecontroleerd uitrijden van grote hoeveelheden dierlijke mest. Dit gerucht makende rapport leidde destijds tot Kamer vragen.

Natuur & Milieu is als enige organisatie buiten de landbouw al die jaren de mestproblematiek blijven agenderen. Eind 2013 leverde

dat dan eindelijk resultaat op, zowel in het overheidsbeleid als in de afspraak die Natuur & Milieu maakte met de Nederlandse Zuivel

Organisatie (NZO) dat grondgebondenheid het uitgangspunt is in de melkveehouderij.

Het mestbeleid is laat tot stand gekomen en daardoor complex geworden. Het gaat nog jaren duren om de milieu problemen enigszins

te beheersen. Naast de verplichte mestverwerking in de Meststoffenwet, biedt het akkoord over de grondgebonden melkveehouderij

echter de basis voor een gezond mestbeleid. Nu al staat vast dat dankzij deze doorbraak in 2014 de uitgangspunten in concrete criteria

en voorwaarden zullen worden omgezet.

BASIS VOOR GEZOND MESTBELEID: EEN LANGE-ADEMSUCCES

LOBBY VOOR MESTBELEID EN DIERRECHT

voedsel

24

Een doorbraak in het mestdossier. Zo typeert Ben Hermans, projectleider Team Voedsel bij Natuur & Milieu de brief die staatssecretaris

Sharon Dijksma in december 2013 aan de Kamer stuurde. Ben werkt sinds begin jaren ’80 bij Natuur & Milieu en kent het mestdossier

als geen ander.

INTERVIEW BEN HERMANS OVER HET MESTDOSSIER

Ben, wat heb jij met mest?

Als kind speelde ik op de boerderij van mijn oom bij een gierput.

De gierputten waren in die tijd nog niet afgedekt. ‘Val er niet in’,

waarschuwde mijn oom. Nou, gier vond ik toen wel gemeen spul. De

vaste mest was goed voor de akkers, de gier stonk. Later zag ik de

effecten van grote hoeveelheden mest op de natuur.

Wat zijn die effecten?

In mest zitten veel mineralen, zoals fosfaat en nitraat. Als die in grote hoeveelheden in de grond verdwijnen, verontreinigen ze de

bodem en sijpelen ze via het grondwater door in het oppervlaktewater. Een andere oom van mij hield in de jaren ’70 legkippen in kooien.

Ik heb toen met eigen ogen gezien hoe de kippenmest, die naast de vijver werd opgehoopt, doorsijpelde in het water. Na een jaar was

de vijver een stinkende poel geworden waaruit alle kikkers en salamanders waren verdwenen. Grote hoeveelheden mest in de natuur

veroorzaken dezelfde effecten: sloten en plassen met alleen nog bacteriën en algen, maar zonder stekelbaarsjes en waterlelies.

Waarom is de brief van staatssecretaris Dijksma een doorbraak volgens jou?

Allereerst vanwege de grondgebonden melkveehouderij. Dat wil zeggen dat een boer de mest van al zijn dieren op zijn eigen grond

kwijt moet kunnen. Als de boer een mestoverschot heeft, moet hij dit verplicht (laten) verwerken. We hebben nu de garantie dat mest

op eigen land kwijt moet en de koeien in principe in de wei komen. Het tweede punt zijn de dierrechten, een verwarrend woord, want

eigenlijk gaat het om productierechten ofwel een maximum aantal dieren dat in Nederland gehouden mag worden. In 1998 is dit

vastgesteld voor varkens, in 2001 voor kippen. Door de grondgebondenheid geldt dat nu in feite ook voor koeien. In de praktijk kun je de

mest van twee koeien kwijt op één hectare. Zo wordt een halt toegeroepen aan het mestoverschot.

Natuur & Milieu zette mest al in 1972 op de agenda. Waarom heeft het zo lang geduurd?

In 1972 wees Natuur & Milieu in haar publicatie Bio-industrie – Augiasstal in natuur en landschap op de bodem- en watervervuiling

door het ongecontroleerd uitrijden van dierlijke mest. Dit rapport leidde tot kamervragen, maar niet tot maatregelen. Natuur & Milieu

heeft als enige organisatie buiten de landbouw de mestproblematiek op de agenda gehouden en meegedacht over oplossingen. In het

begin waren de tegenstellingen scherp. Er moest zelfs strijd gevoerd worden om te voorkomen dat de Waddenzee en de Markerwaard

ingepolderd zouden worden voor landbouwgrond.

grondgebonden melkveehouderij was een doorbraak. Het denken is om. Dankzij de steun van onze donateurs en de Postcode Loterij

heeft Natuur & Milieu door jarenlange intensieve lobby daar flink aan bijgedragen.

25

De landbouwlobby was krachtig, ook op het ministerie en in de Kamer. Men leefde lang met het sentiment van voedselzekerheid boven

alles, als reactie op de hongerwinter. Opvoeren van de productie, later ook voor de export, was

het devies. Door de problemen van de veehouderij van de laatste jaren, denk aan de epidemieën van mond- en klauwzeer, vogel-

en varkenspest en Q-koorts, ging het roer om. Niet alleen het ministerie heeft een omslag gemaakt, ook LTO Nederland, de

belangenbehartiger van de boeren. Men sluit niet langer de ogen voor de problemen, maar maakt nu werk van een duurzamere

veehouderij. Boeren die al duurzaam werken helpen hierbij: ander veevoer, goede mestverwerking, minimaal gebruik van antibiotica,

zuinig energieverbruik, en een eerlijke prijs voor hun producten. Daar steunen wij de boeren in.

Kan de vlag nu uit?

We weten nog niet wat uit het kamerdebat van 20 februari zal komen. Maar het principe van grondgebonden melkveehouderij en een

maximum aan de productie tot 2018 geeft mij het vertrouwen dat we nu echt op de goede weg

zijn. En we maken afspraken met de hele keten: voer – boer – zuivelfabrieken. Het moment dat FrieslandCampina in december koos voor

grondgebonden melkveehouderij was een doorbraak. Het denken is om. Dankzij de steun van onze donateurs en de Postcode Loterij

heeft Natuur & Milieu door jarenlange intensieve lobby daar flink aan bijgedragen.

Ben Hermans

26

Natuur & Milieu streeft naar een integrale benadering van

dierenwelzijn en duurzaamheid met één integraal keurmerk. We

werken daarin samen met Dierenbescherming. Het keurmerk

voor de Kip van Morgen houdt in:

het minimaliseren van de uitstoot van vieze en

schadelijke lucht uit kippenstallen;

het sluiten van kringlopen door de kippenmest terug

te brengen op het land waar het voer voor de kippen

wordt verbouwd;

STRENGERE MILIEUNORMEN VOOR DE KIP VAN MORGEN

De inkoopnormen voor duurzamer kippenvlees in de schappen worden strenger. Om dit bereiken onderhandelde Natuur & Milieu

in 2013 met de supermarkten en de sector. Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) heeft op 26 januari 2014 de nieuwe

voorwaarden bekend gemaakt. De afspraken moeten in 2015 ingevuld zijn. Supermarkten formuleerden zelf de minimumeisen

voor kippenvlees. De inbreng van Natuur & Milieu zorgde ervoor dat de milieunormen hierin werden meegenomen. We hebben de

supermarkten kunnen bewegen om de lat voor inkoop van kippenvlees echt hoog te leggen. Hierbij werkten we nauw samen met de

Dierenbescherming. De supermarkten zeggen dat zij snel opnieuw om tafel willen voor verder constructief overleg. Natuur & Milieu

is daar blij mee. Op het programma staat het implementeren van de nieuwe criteria en het vergroten van het marktaandeel van nog

duurzamere kipproducten, zoals biologische kip en kip met het Beter Leven kenmerk.

voedsel

EeN INTEGRAAL KEURMERK

plannen cbl

De plannen van CBL en de pluimveesector voor de Kip van Morgen gaan een eind de goede kant op. Zo wordt een langzamer groeiend

kippenras ingezet voor het basisassortiment in het winkelschap. In 2015 moet het aantal kippen per vierkante meter zijn teruggebracht

van 21 naar 19. De soja in het veevoer moet afkomstig zijn van gecertificeerde, duurzame teelt. Ook moet de uitstoot van vieze lucht uit

stallen sterk verminderen en kippenhouders dienen de voer-mestkringloop te sluiten. Uiterlijk in 2020 moet al het kippenvlees, dat in

de Nederlandse supermarkten wordt verkocht, aan deze eisen voldoen.

duurzaam kippenvoer;

meer ruimte, bijvoorbeeld maximaal 12 kippen per

vierkante meter, en minimaal 8 uur

daglicht. Ook langzamer groeien draagt aanmerkelijk bij

aan een dierwaardig bestaan. Een dergelijk, gezonder

kippenras krijgt van Dierenbescherming 1 ster van het

Beter Leven kenmerk.

verdere innovatie

Natuur & Milieu stimuleert ook de komende jaren het verder vergroten van het marktaandeel echt duurzamere kipproducten in

de supermarkten. Ook werken we aan een versnelde introductie van nieuwe staltypes die dierenwelzijn en milieu combineren. De

kippensector kán verder innoveren. In Nederland zijn we daar goed in. Voorbeeld daarvan zijn stallen van het type Windstreek; hier

krijgt de kip een beter leven en wordt het milieu gespaard.

27

VEEL CAMPAGNES, EEN STERKER ‘MERK’

Succesvol waren we in de flink groeiende zichtbaarheid van Natuur & Milieu in 2013, zowel onder het publiek als bij bedrijven. We

organiseerden dan ook veel campagnes. Waar er in voorgaande jaren twee in één jaar werden gestart, waren dat er in 2013 eerder twee

per maand. Ondanks deze grote zichtbaarheid met afzonderlijke campagnes bleek het moeilijk om Natuur & Milieu als overkoepelende

organisator en inspirator te afficheren. Hier ligt een aandachtspunt voor 2014. Om Natuur & Milieu over het voetlicht te krijgen als dé

organisatie achter campagnes zijn we in 2014 gestart met het formuleren van een corporate story. In een corporate film komt de visie

van Natuur & Milieu expliciet naar voren. In samenhang hiermee is een nieuwe huisstijl ontwikkeld. Deze versterkt en moderniseert

ons ‘merk’. In 2014 passen we de nieuwe huisstijl voor het eerst structureel toe in alle externe communicatie. Een voorbeeld van de

nieuwe huisstijl is de Slimwoner campagne.

cOMMUNICATIE

Het team Marketing & Campagnes heeft een drieledige opdracht:

Consumenten stimuleren – door hen mogelijkheden en kennis te bieden –

om gebruik te maken van aantrekkelijke duurzame alternatieven;

Aansporen van bedrijfsleven en overheid – vaak via publieke opinie – om

te kiezen voor duurzame oplossingen;

Versterken en moderniseren van het merk Natuur & Milieu en haar

zichtbaarheid als oplossingsgerichte, verbindende en positieve

organisatie.

28

Natuur & Milieu in de media

2013 was een succesvol mediajaar voor Natuur & Milieu. Zowel onze grote projecten als de kleinere kregen volop belangstelling in de

pers.

cOMMUNICATIE

zonnepanelen en de huizenmarkt

We begonnen 2013 met een inkoopactie voor zonnepanelen. Terwijl een groot deel van Nederland nog kerstvakantie vierde, rekenden

wij het financiële rendement voor van zonnepanelen. Dat gebeurde in het veel beluisterde radioprogramma Vroege Vogels. Het thema

‘zonnepanelen’ bleef het hele jaar succesvol. Zo besloten we zonnepanelen te verloten onder kinderenboerderijen. Veel regionale

media berichtten over ‘hun’ prijzen winnende kinderboerderij. In het najaar, bij de start van een nieuwe inkoopactie, onderzochten we

de invloed van zonnepanelen op de waarde van een huis. In een tijd van crisis waarin de huizenprijzen frequent in het nieuws waren,

pakten journalisten die nieuws massaal op.

grootste uitdeel actie ooit

De grootste uitdeelactie ooit: we kondigden hem begin 2013 aan in het tv-

programma Kassa Groen. Een miljoen televisiekijkers maakten voor het eerst

kennis met de actie van Natuur & Milieu waarbij 2 miljoen vleesvervangers

zouden worden uitgedeeld. In april waren we voor de tweede maal met de

actie op tv; in die maand ging hij ook daadwerkelijk van start. Veel journalisten

kwamen op de eerste uitdeeldag naar de Jumbo supermarkt in Overvecht, om

zelf te proeven en hier verslag van te doen. De uitdeelactie is meerdere keren

herhaald. Telkens mocht hij rekenen op de belangstelling van de journalistiek.

Ook in het buitenland haalde ‘Nederland proeft’ krant, radio en tv.

PUBLICITAIR HOOGTEPUNT

Het publicitaire hoogtepunt van 2013 was het SER energieakkoord . Dit

historische akkoord, door 40 maatschappelijke partijen ondertekend,

stond garant voor ongekend veel media-aandacht. Omdat Natuur &

Milieu één van de hoofdonderhandelaars van dit akkoord was, stonden

wij voorop bij het toelichten ervan in de media. Online media, landelijke

dagbladen en programma’s als Een Vandaag, RTL nieuws en het NOS

journaal gaven acte de présence.

SPECTACULAIRE INTRODUCTIE ‘PROJECT A15’

Ons iconische ‘Project A15’ mag zich verheugen op steeds meer journalistieke interesse. De acties die Natuur & Milieu samen met

Milieudefensie opstartte om de snelweg A15 te verduurzamen, werden vaak items in kranten, radio, landelijke en regionale tv. Een

inruilactie voor elektrische leaseauto’s haalde de voorpagina van de Metro; het begin van het succes van deze grootschalige actie. In

november vond de officiële start van Project A15 plaats, met een videoprojectie op het grootste gebouw van Nederland, ‘De Rotterdam’

in de gelijknamige stad. Ieder die ’s avonds naar het NOS journaal keek, was in één klap op de hoogte.

29

VOEDSELVERSPILLING EN MESTWETGEVING IN HET NIEUWS

Ook kleinere thema’s kregen veel media-aandacht. Het thema ‘Voedselverspilling ’ pakte Natuur & Milieu op, samen met andere

maatschappelijke organisaties. Dit onderwerp haalde onder meer het NOS journaal en Hart van Nederland. Mede door de vasthoudende

lobby van Natuur & Milieu, werden in 2013 plannen bekendgemaakt voor een strengere wetgeving op meststoffen; het was volop

in het nieuws. Samen met onderzoeksbureau Arcadis deed Natuur & Milieu onderzoek naar de effecten van de verruiming van

het melkquotum en het beëindigen van dierrechten. We slaagden erin om de gevolgen hiervan op een toegankelijke manier te

verduidelijken.

OP DE BRES VOOR DE AUTOMOBILIST

Natuur & Milieu kwam dit jaar op voor de automobilist. Auto’s zijn veel minder zuinig dan fabrikanten beweren. Dit kost de automobilist

1 miljard extra op jaarbasis en is natuurlijk slecht voor het milieu; auto’s stoten meer CO²meer uit dan men denkt. De petitie die wij

startten, kreeg veel belangstelling en sympathie van de pers.

30

Natuur & Milieu online

In 2013 zette Natuur & Milieu flinke stappen in de professionalisering van haar online activiteiten. Vaker kregen onze campagnes

strategische online elementen.

Om in contact te komen met onze doelgroepen maakten we binnen onze campagnes veelvuldig gebruik van e-mailmarketing en social

marketing. Met een aantal succesvolle acties, zoals uitdeelacties van de Flexitariër en het verloten van gratis zonnepanelen aan drie

kinderboerderijen, trokken we veel aandacht. Ook konden we nieuwe geïnteresseerden aan ons te binden. Een frequenter gebruik van

advertising op social media helpt ons om onze doelgroepen te bereiken.

Het veelvuldige gebruik van online platformen zorgt voor een veelheid aan verschillende groepen, pages en social accounts. In 2013

is, samen met een extern adviseur, gestart met deze groei in goede banen te leiden. Eind 2013 legden we de fundering voor drie

communities (Betere Energie, Goed Eten, Slim Op Weg). De communities brengen donateurs en fans met gelijke interesses bij elkaar.

Community sites en social groepen worden in 2014 zichtbaar.

In 2013 gebruikten we in het tweede jaar op rij het Google Grants Pro-programma. Hiermee plaatsten we gratis advertenties (AdWords)

op Google, ter waarde van ruim € 300.000,-.

cOMMUNICATIE

WEBSITEBEZOEK IN 2013

twitter

31

FACEBOOK

LINKEDIN

nieuwsbrief

32

grants

De Publieksservice van Natuur & Milieu behandelt alle binnenkomende vragen. Vragen betreffen met name campagnes en specifieke

milieukwesties. In 2013 verwerkten we 3965 publieksvragen via de telefoon en e-mail. Van alle binnenkomende berichten waren er 99

een klacht. Een gelijk klachtenpercentage als het jaar ervoor. De publieksservice van Natuur & Milieu streeft ernaar vragen en klachten

binnen vijf werkdagen af te handelen. In verreweg de meeste gevallen lukte dat ook.

Publieksservice: onze service voor u

33

STEUN UIT DE HELE SAMENLEVING

Natuur & Milieu kan haar werk blijven doen, dankzij de steun van de Nationale Postcode Loterij en donaties van bedrijven en

particulieren. Hier vindt u een overzicht van alle donaties.

fondsenwerving

Overzicht donatiesNaast de financiering die Natuur & Milieu ontvangt van bedrijven en de Nationale Postcode Loterij, is de financiële hulp van onze

donateurs zeer welkom bij de verwezenlijking van onze missie: ‘een grote bijdrage leveren aan het substantieel verbeteren van de

natuur en het milieu’.

Van onze donateurs ontvingen we in totaal €257.249,-.

Daarnaast ontvingen wij €21.097,- uit nalatenschappen.

In 2013 was Natuur & Milieu (mede) erfgenaam van twee donateurs.

Trouwe achterban

Bij twee derde van de goede doelen loopt het aantal donateurs terug. Het radioprogramma Vroege Vogels concludeerde na onderzoek

dat de totale aanhang van natuur- en milieuorganisaties in 2013 harder is gedaald dan ooit. Geheel tegen de trend in is onze achterban

stabiel gebleven. Geen grote groei, maar zeker ook geen daling.

Een trouwe achterban is belangrijk! Niet alleen in financieel opzicht, ook voor een breed draagvlak voor milieumaatregelen en

campagnes. Natuur & Milieu voelt zich gesterkt door alle steun voor ons werk. Lees hier een column van een tevreden klant.

8607 mensen met een groen hart steunen Natuur & Milieu. In 2013 was het gemiddelde giftbedrag per donateur € 46,-. De Vrienden

van Zeekracht gaven gemiddeld € 15,-.

34

Werving: steun ons!

In 2013 hadden wij ons tot doel gesteld om van 10.000 donateurs financiële steun te ontvangen. Dit zijn er uiteindelijk 8.600, vrijwel

gelijk aan 2012. Dat blijkt al een positieve ontwikkeling te zijn in de wereld van natuur- en milieuorganisaties. In 2013 is namelijk de

totale aanhang van natuur- en milieuorganisaties harder gedaald dan ooit. Dat is de uitkomst van onderzoek ‘De Vroege Vogels Parade’

door het gelijknamige VARA-radioprogramma. Met een ongeveer gelijk aantal donateurs viel het totaal gedoneerde bedrag hoger uit

dan het jaar ervoor

Direct Mail en Telemarketing

Om donateurs te werven en behouden, zetten we in 2013 Direct Mail en Telemarketing in.

Zo zijn vorig jaar via telemarketing twee tests gedaan met het verzoek om donateur te worden; onder relaties die ooit eerder donateur

waren en relaties die Natuur & Milieu kenden via de actie Zon Zoekt Dak.

Resultaten:

Niet blij met benadering? Staat genoteerd

Als donateurs niet via Direct Mail en Telemarketing benaderd willen worden, houden we dit secuur bij. Irritatie kan toch ontstaan;

bestaande relaties realiseren zich niet altijd dat het Bel-Me-Niet-Register alleen van toepassing is als er nog geen klantrelatie bestaat. In

dergelijke gevallen geven we vriendelijk uitleg en beloven de relatie voortaan niet meer zullen benaderen.

35

Communiceren met onze donateurs

We vinden het belangrijk om het contact met onze donateurs te onderhouden en te laten zien wat wij ondernemen met het ons

toevertrouwde budget. Donateurs ontvangen 3x per jaar de papieren Natuur & Milieu Update. Met ingang van december 2013 verschijnt

bovendien Natuur & Milieu Update online. Bekijk hier het eerste exemplaar. Via een e-mail ontvangen donateurs 4x per jaar belangrijk

nieuws over het donateurschap en behaalde resultaten.

Natuur & Milieu is in december 2013 overgegaan op betaling via IBAN, het nieuwe Europese betalingssysteem. Via onze website en de

Natuur & Milieu Update hebben wij onze donateurs van de veranderingen op de hoogte gebracht. Ook de eerste editie van de online

Update stond in het teken van de overgang naar IBAN.

Groeistrategie 2013 - 2015

In 2008 koos Natuur & Milieu een strategie om de achterban te vergroten. In de afgelopen 5 jaar bleek onze aanpak succesvol: we

realiseerden een jaarlijkse groei in de inkomsten uit particuliere donaties. In 2013 hebben we opnieuw onze strategie bepaald met een

meerjarenplan tot en met 2015.

Natuur & Milieu wil met de nieuwe strategie de band met onze achterban verder versterken, met name door in te zetten op de groep

mensen die online onze campagnes volgen. Door in te spelen op het toenemend gebruik van online media en gerichte segmentering

willen we meer mensen enthousiasmeren en in actie laten komen voor betere energie, slimmer reizen en goed voedsel. Door de

beoogde hogere betrokkenheid verwachten we meer giften te ontvangen van onze online achterban.

Steun Postcode Lotterij

Maar liefst 50 procent van de opbrengst van de Nationale Postcode

Loterij wordt verdeeld over de 90 goede doelen die werkzaam zijn

op het gebied van Mens en Natuur. Natuur & Milieu hoort al sinds

1996 bij de goede doelen die op een bijdrage van de Nationale

Postcode Loterij mogen rekenen. We ontvangen jaarlijks 1,8 miljoen

euro: een aanzienlijke bijdrage waar wij ontzettend trots op zijn.

Natuur & Milieu bedankt de Postcode Loterij en al haar deelnemers

voor de voortdurende steun. Met deze hulp kunnen wij samen

werken aan een duurzame wereld.

36

Interview met Judith Lingeman

Hoofd Goede Doelen Nationale Postcode Loterij

“MET NATUUR & MILIEU BRENGEN WE MOOIE DINGEN TOT STAND”

De Nationale Postcode Loterij – de grootste goede doelen loterij van Nederland – verdeelt 50 procent van haar inkomsten over

101 goede doelen, passend bij de missie ‘Wij steunen goede doelen die zich inzetten voor een rechtvaardige en groene wereld’.

Natuur & Milieu is sinds 1996 vaste beneficiënt en ontving in 2012 bovendien geoormerkt geld voor twee ‘Extra Projecten’: A15

Duurzaamste snelweg en Nederland proeft. Hoofd Goede Doelen van de Postcode Loterij Judith Lingeman: “Samen brengen we

mooie dingen tot stand. Dat voelt goed.”

Vaste beneficiënten kunnen, dankzij de trouwe deelname van vele Nederlanders, gedurende een periode van vijf jaar rekenen op

financiële steun. “De screening bij de poort is grondig,” zegt Judith Lingeman. “Wij kijken niet alleen of een organisatie past bij onze

missie, maar ook of zij stevig is verankerd in de samenleving en professioneel is georganiseerd. Elk jaar zitten we met deze organisaties

om tafel om af te stemmen en te evalueren: hoe is de samenwerking gegaan en zijn doelen gerealiseerd? Natuur & Milieu laat zich

duidelijk horen in het politieke debat; een pluspunt, vinden wij. Ook loopt Natuur & Milieu vooraan in de trend van toenemende

samenwerking met bedrijven, overheid en andere organisaties.”

Bovenop de stapel

De Postcode Loterij inspireert en jaagt aan. De opbrengsten van de 13e en 14e trekking vormen jaarlijks het extra budget voor

bijzondere, communicatieve projecten. Vaste beneficiënten worden uitgenodigd hun mooiste ideeën in te dienen. In 2011 waren dat er

67. Op basis van een aantal criteria als samenwerking, concreetheid en actualiteit werden 15 voorstellen gehonoreerd. “Twee projecten

van Natuur & Milieu lagen snel bovenop de stapel,” aldus Lingeman. “Over project A15 (tot en met 2015) en Nederland Proeft (2012 /

2013) waren we meteen enthousiast.”

A15 gelanceerd

In A15, de duurzaamste snelweg ter wereld bundelen Natuur & Milieu en Milieudefensie hun krachten. “In dit project komt alles

bijeen waar we bij de Postcode Loterij in geloven,” zegt Lingeman. Ze somt op: “Samenwerking met verschillende partijen zoals

Rijkswaterstaat, lokale overheid en bedrijfsleven. Ambitieuze doelstellingen. Dicht bij de mensen met verschillende deelprojecten.”

Het Hoofd Goede Doelen beseft: “A15 vergt enorm veel inzet van Natuur & Milieu en Milieudefensie. Een droom waarmaken kost tijd;

nu komt het erop aan om alle partijen gemotiveerd te houden. Met de deelprojecten worden mijlpalen behaald en dat stemt trots.” De

spectaculaire lancering vond plaats in november. “Het overtrof mijn verwachtingen.”

Nederland proeft!

Ook Nederland proeft is een favoriet van Lingeman. “Het is krachtig als je samen een grootschalige campagne als Nederland proeft

kunt uitvoeren,” vindt ze. “Natuur & Milieu doet dat goed. Jumbo verleende zijn medewerking, wij hebben onze communicatiekanalen

ingezet. Het was voor iedereen een win-winsituatie. Nederland maakte kennis met vleesvervangers en de verkoop ervan steeg met

procenten.”

Early adapters

De Postcode Loterij laat ook de eigen medewerkers kennismaken maken met, onder meer, de projecten van Natuur & Milieu. “Het helpt

ons de boodschap beter uit te dragen,” zegt Lingeman. “Zelf worden we van de weeromstuit ‘early adapters’: Ik stap op de fiets, neem

de elektrische taxi en ben overtuigd flexitariër geworden.”

37

Mede mogelijk gemaakt dankzij Nationale Postcode Loterij

De dag van de zon

Ave Natura 2000

Klimaat en Energiebeleid Verkeer

Zon zoekt dak 2 uitvoering 2013

HNW 2012 Campagne

Zon zoekt dak 4

Elektrisch Rijden en Innovatie Auto

Duurzame stedelijke distributie voor gemeenten

Duurzame Innovatie Goederenvervoer

Varkenshouderij 2.0

CLM/Jumbo Reductie Bestrijdingsmiddelen op AGF

Verduurzamen veevoer en het sluiten van mineralen kringlopen

De gevulde paprika

Goeie peer

Doggy bag

Community Flexitariër

Internationale marktverkenning tussensegment

Ranking the stars Voedsel

Integraal duurzame dierlijke prod herkenbaar in winkelschap

Maatschappelijke roadmap biobased economy

Duurzame houtketens

AH Duurzame Teelt AGF

Towards a climate & energy agreement for the Netherlands

Groene11 2013

More renewables through better grids

Biomassa lobby II

Bedrijven Coalitie Schoon Fossiel

Het Nieuwe Draaien

Leasediner 2013

Biomassa beleid/transparantie

Pensioen en Klimaat

E-award lokale overheden E-Laad

Zon zoekt school

De feiten van biomassabijstook brochure

Sterrenstroom

Nationaal energie- en klimaatakkoord

Vlugschrift Vlees

Duurzame biomassa lobby

Schip met Duurzame Soja

Actualiteit Voedsel 2013

Lucht en verkeer

Grote klappers: strategische interventiecijfers

Merk, merkbeleving en engagement

Minister van voedsel

Juridisch kolencentrales

Inzage Imidacloprid

Maximum share menu

CO2 prestatieladder samenwerkingsverbanden

Elektrische bestelauto’s: wat is er op de markt?

Koploperstrategie bedrijven

Corporate communicatie 2013

Online 2013

Relatiebeheer en fondsenwerving 2013

Zichtbaarheid oude media 2013 (persvoorlichting)

Publieksservice 2013

O-team 2013

Engagement Marketing deel 1

Jaarverslag 2012

Ontwikkelproject Zon op school

HNW 2013 campagne

Imago-onderzoek N&M

Afwikkeling CO2-markt

Achterbanraadpleging SER-energieakkoord

Ontwikkeling campagne Tem de tijd 2013

Business development

Ontwikkelen Business Community

Versnelde acquisitie Q4 M&C

Energierekening revolutie

Lobby & accountmanagement zon; lokale energie

Tafel 4 SER Akkoord

Ned implementatie 1,5% energiebesparing uit energy

efficiency

N&M inzet in het CAN Europe project “Energy for the planet”

Juridische procedures kolen

Analyseren aantal energiemarkt zaken

SER-borgingscommissie

Acquisitieproject Energie

Actualiteit Energie 2013

Minder gif op voedsel en in milieu- Deel 2

Lobby tuinbouw

Lobby veehouderij en vlees

Lucht/raffinaderijen 2013

Uitvoeringsagenda duurzame veehouderij 2013

Damn food waste

Mini Rondeel op de Zuidas

Acquisitieproject 3D printing

Taskforce Green deal fiets

Verkenning telewerkforum

FET-activiteiten 2013

Klimaatbeleid

T&E Bestuur 2013

vervolg Cleaner Car Contracts

Actualiteit Mobiliteit 2013

Acq Paardekooper – Doggy bag

Inkoopactie zonnepanelen 2

Eerlijke autowijzer, fase 1

Coalitie touroperators snelle trein

38

Scherp blijven, milieuresultaten boeken en succesvol acquireren

bestuur & raad van toezicht

directie/bestuurNatuur & Milieu heeft één statutair directeur, de heer Tjerk Wagenaar. Hij is sinds 1 december 2010 in functie. De directeur is tevens de

bestuurder van de stichting. Zijn taken en bevoegdheden zijn vastgelegd in de statuten en het bestuursreglement. De directeur wordt in

de uitvoering van zijn functie ondersteund door het managementteam en de medewerkers.

De directeur wordt benoemd door de Raad van Toezicht. De Raad maakt jaarlijks aan het begin van het jaar met de directeur

resultaatafspraken voor het nieuwe jaar. De realisatie hiervan wordt door de Raad geëvalueerd in een voortgangsgesprek halverwege

het jaar en beoordeeld aan het eind van het jaar. De beloning van de directeur is gebaseerd op de Adviesregeling Beloning Directeuren

van Goede Doelen van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI).

In 2013 bekleedde de heer Tjerk Wagenaar de volgende relevante nevenfuncties:

Voorzitter Raad van Advies Thomasstichting voor Jongeren

Lid Regieteam Topsector Energie

Lid Green Deal Board

Bestuurslid onderzoeks- en adviesbureau CE Delft

raad van toezichtDe Raad van Toezicht houdt integraal toezicht op het beleid van en de algemene gang van zaken in de organisatie. De Raad staat de

directeur, gevraagd en ongevraagd, met advies terzijde. De taken en bevoegdheden van de Raad zijn vastgelegd in de statuten en het

Reglement Raad van Toezicht.

De Raad, bestaande uit vijf tot negen personen, is samengesteld aan de hand van een profielschets. Deze is gebaseerd op de aard en

werkzaamheden van de organisatie en de gewenste deskundigheid, ervaring en onafhankelijkheid van zijn leden. Het bedrijfsleven, de

financiële wereld, de rijksoverheid en andere overheden en maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd. De leden van de Raad

van Toezicht ontvangen geen financiële beloning.

De Raad evalueert jaarlijks zijn eigen functioneren. Daarbij wordt gekeken of de samenstelling van de Raad nog adequaat is in relatie

tot de ontwikkeling van de organisatie en evalueert de Raad de uitoefening van de toezichthoudende rol. De conclusie was dat de

huidige samenstelling van de Raad prima past bij de fase van ontwikkeling van Natuur & Milieu. Voorts trok de Raad de conclusie dat

op een actieve en waar nodig pro-actieve wijze invulling is gegeven aan de toezichthoudende rol die de Raad volgende de statuten en

reglementen van de organisatie dient te vervullen.

39

Marike van Lier Lels

Voorzitter, lid remuneratiecommissie

Aftredend per: November 2016

Herbenoembaar: Nee

Hoofdfunctie: Professioneel bestuurder

Nevenfuncties:

Lid Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur

Lid Raad van Commissarissen van KPN

Lid Raad van Commissarissen van USG People

Lid Raad van Commissarissen van TKH

Lid Raad van Commissarissen Reed Elsevier

Lid Raad van Commissarissen Eneco

Pierre Hupperts

Lid auditcommissie

Aftredend per: Februari 2015

Herbenoembaar: Nee

Hoofdfunctie: Partner MVO Adviesbureau The Terrace

Nevenfuncties:

President-commissaris bij Agrofair

Voorzitter van Stichting YOI, platform voor hippe en eerlijke

kleding

Gerard Jutten

Voorzitter remuneratiecommissie

Aftredend per: November 2015

Herbenoembaar: Nee

Hoofdfunctie: –

Nevenfuncties:

Vice-voorzitter Groenfonds Kostbaar Salland

Bestuurslid Stichting IJssellinie

Sjoerd van Keulen

Voorzitter auditcommissie

Aftredend per: November 2017

Herbenoembaar: Nee

Hoofdfunctie: –

Nevenfuncties:

Vicevoorzitter van de Raad van Toezicht van het WNF

Adviseur van de Stichting PharmAcces

Vicevoorzitter Raad van Commissarissen van Heijmans N.V.

Ellen Kooij

LID

Aftredend per: September 2017

Herbenoembaar: Ja

Hoofdfunctie: Business developer en adviseur op gebied

van Marketing, Fondsenwerving, Branding en Innovatie

voor organisaties met een sociale en/of duurzame missie of

doelstelling

Nevenfuncties: -

Hans van der Vlist

lid

Aftredend per: April 2016

Herbenoembaar: Ja

Hoofdfunctie: –

Nevenfuncties:

Plaatsvervangend voorzitter Commissie voor de

milieueffectrapportage

Voorzitter Raad van Commissarissen nv Slibverwerking

Noord Brabant

Lid Raad van Toezicht stichting Platform 31

Lid Raad van Commissarissen Stichting Vestia Groep

Voorzitter e-Decentraal

Voorzitter stichting Streekeigen Producten Nederland

Lid maatschappelijke adviesraad VNCI

Voorzitter Adviescollege ICT gemeente Amsterdam

Lid bestuur stichting Kennis en Innovatie Centrum Westelijke

Veenweiden

Voorzitter Adviescommissie Water

Voorzitter bestuur Kennisinstituut Duurzaam Verpakken

Lid Raad van Toezicht Springtij

Lid Raad van Toezicht TKI Solar Energy

40

VerantwoordingsverklaringDirectie/bestuur en de Raad van Toezicht onderschrijven een verantwoordingsverklaring, welke voldoet aan de eisen van het CBF-keur

van het Centraal Bureau Fondsenwerving. In de verantwoordingsverklaring onderschrijven zij dat:

1. er een duidelijk onderscheid is tussen de functie ‘toezicht houden’ en de functies ‘besturen’ en ‘uitvoeren’;

2. de organisatie effectief en efficiënt werkt, opdat haar middelen optimaal worden aangewend voor het realiseren van de doelstelling;

3. de organisatie streeft naar optimale relaties met belanghebbenden.

Ad 1. Natuur & Milieu heeft een bestuursstructuur waarin de directie formeel het bestuur vormt met de daarbij horende

verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Het ‘toezicht houden’ is neergelegd bij de Raad van Toezicht. Deze keurt

de strategie, het jaarplan, de begroting, de jaarrekening en het jaarverslag goed. De Raad bewaakt daarbij de missie

en de statutaire doelstellingen van de organisatie. Ook bewaakt de Raad de ontwikkeling van de financiën en de

beheersprocessen. De Raad heeft een auditcommissie ingesteld, bestaande uit twee leden van de Raad, om in detail

de ontwikkeling van de financiën van de organisatie te bewaken. De bevoegdheden van bestuur, Raad van Toezicht en

auditcommissie zijn vastgelegd in de statuten van de Stichting en nader uitgewerkt in de reglementen. Daarin staan

ook de bepalingen om functievermengingen en onafhankelijkheidsconflicten van bestuurders en/of toezichthouders te

voorkomen.

Ad 2. Natuur & Milieu werkt met een voortschrijdende meerjarenbegroting op hoofdlijnen en een meer gedetailleerde

jaarbegroting. Natuur & Milieu is een projectenorganisatie. De voortgang van de projecten, financieel en inhoudelijk, wordt

op kwartaalbasis tegen het licht gehouden. In de reguliere monitoring wordt de voortgang van alle projecten op inhoud,

financiën en doorlooptijd beschreven. Natuur & Milieu evalueert regelmatig de effectiviteit en efficiëntie van haar werk.

De Raad van Toezicht keurt de jaarrekening goed en voert minimaal tweemaal per jaar een gesprek met de accountant

van de organisatie: nadat de accountant de jaarrekening heeft gecontroleerd en na een tussentijdse controle, aan de hand

van een door de accountant opgestelde interim managementletter. De Raad evalueert samen met de directeur jaarlijks het

functioneren van de accountant.

Ad 3. Kernactiviteiten van Natuur & Milieu zijn: consumenten handelingsperspectief bieden op het gebied van

duurzaamheid, stimuleren van duurzaam, innovatief overheidsbeleid en motiveren van bedrijven om groene business

cases te ontwikkelen. Coalities bouwen, campagnes en opinievorming zijn daarbij belangrijke instrumenten. Deze zetten

we in om milieudoelen versneld te realiseren, draagvlak en mobilisatiekracht te ontwikkelen en duurzaamheid een

belangrijke factor te laten zijn. Communicatie met belanghebbenden is steeds cruciaal. Wij hebben dan ook intensief

contact met veel verschillende partijen in bestuur, politiek, bedrijfsleven, wetenschap, maatschappelijke organisaties en

media. Andere belanghebbenden zijn financiers, donateurs en samenwerkingspartners. Aan hen wordt onder andere

informatie verstrekt in de volgende vormen:

- financiers: tussen- en eindverslagen, al dan niet voorzien van een accountantsverklaring;

- donateurs: digitale en papieren nieuwsbrieven, de jaarbrief en het jaarverslag en de jaarrekening, voorzien van een

goedkeurende accountantsverklaring;

- samenwerkingspartners: bijeenkomsten, overleggen, nieuwsbrieven en schriftelijke rapportages;

- geïnteresseerden: website, digitale nieuwsbrief, social media als Twitter en Facebook.

risicomanagmentFact based en open

Natuur & Milieu bewaakt haar reputatie en geloofwaardigheid. Het geeft ons de vrijheid ons kritisch op te stellen ten opzichte van

beleid en gedrag van overheden en bedrijven; ook als de onderwerpen zeer gevoelig liggen. Onze reputatie en geloofwaardigheid zijn

gebaseerd op feiten. Bovendien zijn wij open, zorgvuldig en transparant in onze handelwijze en berichtgeving. De directeur is op de

hoogte van alle externe uitingen van de organisatie.

Risicoanalyse en reserve

Zowel inhoudelijk als financieel checken we onze projecten voor de start op realisme, fiscaliteit en debiteurenrisico en nemen

waar nodig maatregelen om mogelijke risico’s af te dekken. Tijdens de loop van een project is adequate informatievoorziening en

kwartaalcontrole op resultaat, tijd en geld het adagium.

Natuur & Milieu maakte in 2013 een uitgebreide risicoanalyse, onder meer ter onderbouwing van de gewenste omvang van de

continuïteitsreserve. In november 2013 beoordeelde de Raad de analyse als ‘degelijk’. Voortaan staat de analyse jaarlijks op de agenda

van de Raad.

41

Verslag Raad van Toezicht 2012Vergaderingen

De Raad van Toezicht van Natuur & Milieu kwam in 2013 vier keer bijeen. Daarnaast onderhielden de Raad en de directeur

maandelijks contact over actuele ontwikkelingen middels conference calls. Op onze agenda stonden de voortgang van de projecten,

de acquisitieresultaten, het jaarverslag en de jaarrekening 2012, de programma’s voor de komende jaren en de begroting 2014. Bij het

monitoren van de projecten besteedden we met name aandacht aan de twee door de Nationale Postcode Loterij gefinancierde projecten

(‘Nederland proeft’ en ‘A15’).

De Raad besprak in de aanwezigheid van de accountant het accountantsrapport bij de jaarrekening 2012. Diens positieve rapport

Interim-controle 2013 bevestigde ons beeld dat het beheersmatig op orde is bij Natuur & Milieu. De vergaderingen van de Raad van

Toezicht waarin de jaarrekening 2012 en de Interim-controle 2013 werden besproken, werden voorbereid door de auditcommissie in

aanwezigheid van de accountant.

De Raad besprak in september 2013 uitvoerig de themaplannen voor 2014 met de hoofden van Natuur & Milieu. Deze plannen oogsten

waardering. Waar mogelijk adviseerde de Raad de hoofden voor hun verdere planontwikkeling. Een afvaardiging van de Raad sprak met

de Ondernemingsraad van Natuur & Milieu. Gezien de groei van het aantal medewerkers is er weer sprake van een verplichte OR.

Wisseling van de wacht

Medio 2013 verwelkomde de Raad van Toezicht Ellen Kooij als nieuw lid. Mevrouw Kooij is zelfstandig professional op het gebied van

sociaal ondernemerschap. Haar benoeming kwam tot stand op basis van het profiel voor leden van de Raad van Toezicht. Voor deze

vacature werd kennis van maatschappelijke organisaties en maatschappelijk ondernemen gevraagd. De Ondernemingsraad voorzag

de voordracht voor benoeming van een positief advies. Mevrouw Kooij neemt het stokje over van mevrouw Willemijn Verloop; zij trad

tussentijds af vanwege andere werkzaamheden. We bedanken mevrouw Verloop voor haar inspirerende en betrokken inzet, met name

bij de ontwikkeling van het maatschappelijk ondernemen door de organisatie.

Na een eerste, vier jaar durende zittingstermijn, stelde de heer Sjoerd van Keulen zich opnieuw herkiesbaar als lid van de Raad van

Toezicht. Met genoegen herbenoemde de Raad hem in november 2013 voor een laatste periode van vier jaar.

Conclusie: succesvol jaar

Uit dit jaarverslag blijkt dat 2013 voor Natuur & Milieu een succesvol jaar was. De Raad ziet dat de maatschappelijke positie van de

organisatie duidelijk is versterkt en dat milieuresultaten worden behaald. Ook staat de organisatie er financieel goed voor. Consequent

doorvoeren van de nieuwe strategische koers ligt hieraan ten grondslag; deze werd in 2011 uitgezet. De koers behelst de uitvoering

van gerichte interventies die consumenten, bedrijven en overheden duurzame handelingsperspectieven bieden. Behaalde successen

zijn echter geen garantie voor de toekomst. Scherp blijven, milieuresultaten boeken en succesvol acquireren blijven dan ook de opgaven

voor 2014 en verder. De Raad heeft er alle vertrouwen in dat de organisatie hiervoor voldoende is toegerust en zich 100 procent zal

inzetten. We zien de toekomst dan ook met optimisme tegemoet.

De Raad dankt de directeur en medewerkers van Natuur & Milieu voor hun betrokken en succesvolle inzet voor de organisatie. Ook

dankt de Raad alle partners en financiers van Natuur & Milieu voor hun vertrouwen en steun.

Namens de Raad van Toezicht,

Utrecht, januari 2014

Marike van Lier Lels

42

personeel

bestuur & raad van toezicht

Gedreven medewerkers met een gedeelde missie zijn de grootste kracht van Natuur & Milieu. Wij werken vanuit vier ondernemende

thema’s: Energie, Voedsel, Mobiliteit, Marketing & Campagnes. Daarbij wordt ondersteuning geleverd door de teams Financiën, P&O en

Ondersteuning. In onze organisatie werken enthousiaste mensen: samen, oplossingsgericht en inspirerend.

In 2013 zijn we gaan werken met programmaleiders om de acquisitiekracht van en het projectmatig werken in de organisatie te

versterken. Voor 2014 zijn de belangrijkste speerpunten: maatschappelijk ondernemen en kennis van (acquireren bij) het bedrijfsleven.

personeelsbezetting

Eind 2013 had Natuur & Milieu 53 medewerkers (44,8 fte) in dienst; 8 meer dan eind 2012. Enkele parttime contracten zijn gewijzigd,

waardoor de organisatie in totaal met 8,15 fte is gegroeid. Let op: alle aantallen en percentages die betrekking hebben op de

personeelsbezetting zijn inclusief de Groene11 en exclusief stagiaires, oproepkrachten en medewerkers Natuur en Milieufederaties.

43

vacatures

In 2013 had Natuur & Milieu in totaal 10 vacatures. Deze betroffen zowel vervanging als een kleine uitbreiding. Alle vacatures zijn

vervuld. De wervingsprocedures duurden gemiddeld ruim 3 maanden. De kandidaat startte gemiddeld 1 – 2 maanden later. Bij de

werving is voornamelijk gebruik gemaakt van online en social media, zoals LinkedIn, Twitter en Facebook.

instroom

Er zijn 13 medewerkers (11,15 fte) in dienst getreden.

De instroom was iets groter dan in 2012, wat wordt verklaard door de groei van de organisatie. Alle medewerkers die bij Natuur & Milieu

in dienst treden, starten met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Het percentage arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd

ten opzichte van het totaal aantal medewerkers is 34. Het percentage medewerkers met een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde

tijd is 66. Het aantal arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd is daarmee iets toegenomen ten opzichte van 2012. Dit komt door de

instroom van nieuwe medewerkers.

uitstroom

In 2013 ging een medewerker (0,6 fte) met pensioen. Drie medewerkers ( 2,15 fte) verlieten om andere redenen de organisatie. Bij alle

uitstroom betrof het mannelijke collega’s met een parttime arbeidsovereenkomst.

Ouderschapsverlof / overige mutaties

Vier medewerkers maakten gebruik van gedeeltelijk ouderschapsverlof. Daarnaast is een aantal parttime contracten

gewijzigd: enkele medewerkers gingen iets meer, enkele anderen iets minder werken

Opbouw dienstjaren

Dienstjaren als percentage van de bezetting per 31 december 2013:

Het grootste aantal medewerkers heeft een dienstverband korter

44

Leeftijdsopbouw

De gemiddelde leeftijd is met 42 jaar licht gedaald. (De gemiddelde leeftijd in 2012 was 44 jaar).

Flexibele schil

In voorkomende gevallen wordt met freelancers gewerkt, voornamelijk voor tijdelijke projectfuncties en/of als specifieke

competenties nodig zijn die we zelf niet in huis hebben. Daarnaast werkten in 2013 in totaal vijf oproepkrachten bij Natuur &

Milieu, voornamelijk voor ondersteunende werkzaamheden.

Stagiairs/afstudeerders

Natuur & Milieu biedt studenten graag de mogelijkheid om stage te lopen of een afstudeeronderzoek te doen. Beleid is

dat stagiaires in de teams worden opgenomen en zoveel mogelijk meedraaien in het team. Op die manier kunnen ze veel

leren en een nuttige bijdrage aan projecten leveren. Vijftien studenten (voornamelijk uit HBO of WO) hebben hun stage of

afstudeerproject bij ons vervuld. Daarnaast liepen drie recent afgestudeerde WO-ers een werkervaringsstage van enkele

maanden.

Trainees

Natuur & Milieu heeft in 2013 voor het eerst twee trainees aangetrokken. Voor hen ontwikkelden we een driejarig programma.

Hierin maken zij kennis met alle facetten van de organisatie en worden opgeleid tot breed inzetbare projectleiders. De trainees

zijn voor periodes van acht tot twaalf maanden aan een thema verbonden. Circa 20 procent van hun beschikbare uren mogen

zij besteden aan hun ontwikkeling. Voor 2014 voorzien we een verdere groei van het aantal trainees.

Vrijwilligers

Natuur & Milieu is blij met alle steun, onder meer in de vorm van donaties en menskracht. Vrijwilligers krijgen een plek in

ons O-team of helpen met werkzaamheden op kantoor. Het O-team bestond eind 2013 uit 448 vrijwilligers, die ons helpen

bij activiteiten en onderzoek door het hele land. Het O-team groeide vorig jaar, grotendeels spontaan, met 108 leden. De

vrijwilligers controleerden de zichtbaarheid van onze campagne Nederland Proeft in de supermarkten, deden een benchmark

naar eieren (Paasei) en hielpen bij de inventarisatie van wegwerpservies. Er zijn ook vier vrijwilligers werken op kantoor; zij

beantwoorden bijvoorbeeld publieksvragen, ondersteunen in onderzoeken of houden ons archief bij.

De inzet van ons O-team is al jaren gericht op specifieke werkzaamheden. In 2014 onderzoeken we hoe we hun kracht mogelijk

beter kunnen benutten. Dat gebeurt door middel van een intern onderzoek onder medewerkers om te weten te komen waar

ondersteuning gewenst is én met een onderzoek onder de vrijwilligers. Van hen willen we graag horen in welke activiteiten zij

specifiek zijn geïnteresseerd.

Ziekteverzuim

Het ziekteverzuim was in 2013 met 4,12 procent hoger dan in voorgaande jaren. Dit werd met name veroorzaakt door enkele

langdurig verzuimers. Zij zijn inmiddels allen gere-integreerd en hersteld. Het totaal aantal ziekmeldingen was 61.

45

Opleidingen

Net als in 2012, besteedde Natuur & Milieu bijna 3 procent van de bruto loonsom aan opleidingen. Ons beleid is alle

medewerkers te stimuleren aan opleidingen deel te nemen: enerzijds om vakkennis op peil te houden, anderzijds om

vaardigheden te vergroten. De opleidingen betreffen zowel individuele als in company-trainingen. Hierbij werken we samen

met erkende opleidingsinstituten. Een aantal keren is tevens een individuele coach ingezet.

In company organiseerden we de volgende trainingen:

- acquisitievaardigheden, zowel voor starters als voor al meer ervaren medewerkers;

- een vervolgtraining projectmatig werken voor alle projectleiders, met specifieke aandacht voor competentieontwikkeling;

- workshops Het Nieuwe Werken;

- een training copy writing voor een aantal medewerkers van Marketing & Campagnes.

Competentieontwikkeling en beoordeling

Elke medewerker heeft jaarlijks tenminste 3 gesprekken over zijn resultaten en competentieontwikkeling. Aan het begin van

het jaar maken we per medewerker resultaatafspraken; deze worden rond de zomer geëvalueerd. We besluiten het jaar met

een beoordelingsgesprek; hierin worden de behaalde resultaten beoordeeld. Ook houdt elke medewerker een 360ᶛ feedback

ronde, waarin hij/zij directe collega’s vraagt feedback te geven op zijn functioneren.Tijdens de drie gesprekken besteden we

ook aandacht aan competentieontwikkeling, met twee invalshoeken:

- competentieontwikkeling die nodig is voor optimaal functioneren,

- door de medewerker gewenste competentieontwikkeling voor zijn persoonlijke ontwikkeling.

Arbeidsvoorwaarden

Natuur & Milieu heeft een eigen arbeidsvoorwaardenregeling. De organisatie biedt ruime mogelijkheden om parttime te

werken en een goede reiskostenregeling. Ook heeft Natuur & Milieu in 2013 volledig Het Nieuwe Werken ingevoerd.

Organisatieontwikkeling

In 2013 heeft de organisatie een verdere ontwikkeling doorgemaakt, passend bij de in 2010 gekozen koers. De kernboodschap

is: ‘zo binnen, zo buiten’. Ook intern geven we verder invulling aan samenwerken, oplossingsgericht en inspireren. Dit gebeurde

vorig jaar onder meer met twee bijeenkomsten, die werden begeleid door externe facilitators.In april hielden we een ‘heidag’

met alle medewerkers. Hier zijn met name stappen gezet op het gebied van de interne cultuur en samenwerking.In november

kwamen alle programmaleiders bij elkaar. Begin 2013 is de rol van programmaleider geïntroduceerd. Elk MT-lid en elke

senior projectleider is verantwoordelijk voor een programma en voor het realiseren van de resultaten daarvan. Denk aan het

behalen van milieuwinst en het acquireren van middelen om het programma te financieren. In deze novembersessie stond

maatschappelijk ondernemen bij een NGO en de eigen ontwikkeling van de programmaleiders centraal.

Het nieuwe werken

In 2013 voerde Natuur & Milieu Het Nieuwe Werken volledig door in de eigen organisatie. De belangrijkste argumenten

hiervoor: een betere balans werk/privé, vergroten motivatie medewerkers, minder reizen goed voor het milieu en efficiënt en

als moderne organisatie een aantrekkelijke werkgever zijn en blijven. Het kantoor werd aangepast, zoals nieuwe flexplekken,

om Het Nieuwe Werken te faciliteren. Ook werden de ICT-voorzieningen aangepast, zodat overal gewerkt kan worden als op

kantoor.

46

Natuur & Milieu startte in 2013 met een vrijwillige ondernemingsraad bestaande uit drie leden. Eind 2013 is de organisatie gegroeid

naar 50+ medewerkers, en is de ondernemingsraad verplicht geworden.

In 2013 heeft de OR onder meer ingestemd met wijzigingen in de regeling voor ouderenbeleid, beoordelingsformulieren en

arbeidsvoorwaarden. Ook brachten we advies uit over een aantal organisatiewijzigingen. Speerpunten van de OR in 2013 waren

werksfeer en cultuur, en omgaan met de flexibele schil.

Naast de basistaken, zoals reageren op wijzigingen in arbeidsvoorwaarden en organisatie, heeft de OR in 2014 extra aandacht

voor onder meer: mensgerichte communicatie en processen en omgang met de flexibele schil. Daarnaast is er ook aandacht voor de

financiële vooruitzichten, de continuïteit van de organisatie en communicatie naar medewerkers hierover.

De ondernemingsraad,

Silvia Kerste, Marleen Meijers, Marga Robesin

ondernemingsraad

bestuur & raad van toezicht

47

2013 was financieel een gezond jaar voor Natuur & Milieu. Het resultaat kwam uit op € 323.000; € 23.000 hoger dan begroot. De

omzet komt ruim € 1.800.000 hoger uit op € 8.300.000. Deze hogere omzet komt voort uit het uitvoeren van de twee Postcode Loterij

projecten NL proeft en het A 15 project. De opbrengsten van eigen fondswerving bleven ruim € 600.000 en van projecten voor de

overheid €350.000 achter bij de begroting. De kosten, exclusief materiële kosten, vielen € 350.000 lager uit dan begroot. De personele

lasten waren conform begroting.

financien

In 2013 is veel aandacht aan de beheerprocessen binnen de organisatie gegeven. Bijzonder punt van aandacht daarbij is hoe om te

gaan met business initiatieven waar de organisatie expliciete exploitatierisico’s loopt. In de risicoanalyse en de daaruit voortvloeiende

gewenste hoogte van de continuïteitsreserve zijn de risico’s van deze vormen van maatschappelijk ondernemen expliciet meegenomen.

risico’s

Voor 2014 is een resultaat van € 250.000 begroot. Onderliggend is een groei van 15% van de activiteiten gepland, met name te

realiseren via meer projecten voor het bedrijfsleven en met eigen verdienmodellen.

vooruitblik 2014

Jaarrekening 2013

Natuur & Milieu

Hamburgerstraat 28a

3512 NS Utrecht

Natuur & Milieu

2 Jaarrekening 2013

Inhoudsopgave

1 Inleiding 3

2 Jaarrekening 2013 4

2.1 Balans per 31 december 2013 4

2.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2013 5

2.3 Kasstroomoverzicht 7

2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 8

2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2013 11

2.6 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2013 16

2.7 Verdeling uitvoeringskosten naar bestemming 21

2.8 Toelichting verdeling uitvoeringskosten naar bestemming 22

3 Overige gegevens 23

3.1 Vaststelling en goedkeuring 23

3.2 Resultaatbestemming 23

3.3 Gebeurtenissen na balansdatum 24

4 Bijlagen jaarrekening 24

4.1 Begroting 2014 24

Natuur & Milieu

3 Jaarrekening 2013

1. Inleiding

2013 was financieel een gezond jaar voor Natuur & Milieu. Het resultaat kwam uit op € 323.000; € 23.000 hoger dan begroot.

Zonder incidentele baten, zoals een bijdrage van de ASN Bank, zou het resultaat uitgekomen zijn op € 182.000. Enkele zaken

vallen daarbij in het bijzonder op:

- De omzet komt ruim € 1.800.000 hoger uit op € 8.300.000. De materiële opbrengsten zijn ruim € 2.000.000 hoger dan

begroot, vooral door het uitvoeren van de twee Postcode Loterij projecten NL proeft en het A 15 project. (NL Proeft was

niet in de begroting meegenomen. De realisatie in 2013.was € 1.864.000.)

- De opbrengsten van eigen fondswerving bleven ruim € 600.000 en van projecten voor de overheid €350.000 achter bij de

begroting. Doordat veel medewerkers werkten aan de twee grote Postcode Loterij projecten en aan het Energieakkoord

voor duurzame groei was er minder ruimte om andere projecten voor het bedrijfsleven of de overheid uit te voeren.

- De kosten, exclusief materiële kosten, vielen € 350.000 lager uit dan begroot. Er is veel minder besteed aan inhuur van

externe capaciteit dan begroot. Verder kwamen de automatiseringskosten en de publiciteitskosten lager uit en is de

algemene reserve maar voor een beperkt deel ingezet. De personele lasten waren conform begroting.

Het resultaat 2013 is ongeveer € 100.000 hoger dan het resultaat in 2012 van € 228.000. Als we echter kijken naar het resultaat

gecorrigeerd voor de posten met een incidenteel karakter (het zogenaamde genormaliseerd resultaat, zie het accountantsverslag

2013, pagina 4) blijkt het resultaat in 2013 ongeveer € 175.000 lager te zijn dan in 2012. De oorzaak hiervan is dat de kosten

sterker stegen dan de opbrengsten.

Risicoparagraaf

In 2013 is veel aandacht aan de beheerprocessen binnen de organisatie gegeven. Het projectmatig werken en de reguliere

rapportages verlopen grotendeels conform de vastgestelde procedures. In 2014 gaan we de puntjes op de i zetten. Bijzonder punt

van aandacht daarbij is hoe om te gaan met business initiatieven waar de organisatie expliciete exploitatierisico’s loopt.

Bijvoorbeeld, als het aanbrengen van leads met betrekking tot de isolatie van woningen of de verkoop van zonnepanelen

achterblijft kan dit tot verlies op projecten leiden. Het hoofd Financiën en de directeur zullen deze categorie projecten vooraf

extra kritisch beoordelen en waar nodig het maximaal te lopen risico beperken. Natuur & Milieu heeft bewezen dit soort

projecten goed uit te kunnen voeren. In de risicoanalyse en de daaruit voortvloeiende gewenste hoogte van de

continuïteitsreserve zijn de risico’s van maatschappelijk ondernemen expliciet meegenomen.

Door meer samen te werken met bedrijven is extra aandacht voor het bewaken van ons imago noodzakelijk. Onafhankelijkheid

en fact based zijn daarbij uitgangspunten. Het hoofd Marketing & Campagnes en de directeur toetsen waar nodig deze

uitgangspunten vooraf en nemen, indien gewenst, maatregelen om het risico te beperken.

Het debiteurenrisico van opdrachtgevers wordt indien nodig vooraf getoetst.

Vooruitblik 2014

Voor 2014 is een resultaat van € 250.000 begroot. Onderliggend is een groei van 15% van de activiteiten gepland, met name te

realiseren via meer projecten voor het bedrijfsleven en met eigen verdienmodellen. Voorbeelden van eigen verdienmodellen zijn

onze campagnes voor zonnepanelen (Zon Zoekt Dak) en isolatie van woningen (Slimwoner). De daarvoor benodigde personele

kosten zijn zoveel mogelijk variabel gemaakt.

Administratief gezien is Natuur & Milieu SEPA proof 2014 ingegaan. Inmiddels wordt betaald en geïncasseerd via SEPA.

Natuur & Milieu

4 Jaarrekening 2013

2. Jaarrekening 2013

2.1 Balans

Na verwerking resultaatbestemming

31 december 2013 31 december 2012

ACTIVA ref.

Materiële vaste activa

(voor bedrijfsvoering) 2.5.1 322.640 363.000

Voorraden 2.5.2 0 10.375

Vorderingen en overlopende activa 2.5.3 1.592.783 1.309.956

Effecten 2.5.4 136.445 128.675

Liquide middelen 2.5.5 4.369.333 7.411.618

6.098.560 8.860.625

Totaal 6.421.201 9.223.625

PASSIVA

Reserves en fondsen 2.5.6

- Reserves

. Continuïteitsreserve 3.069.677 2.763.426

. Bestemmingsreserves 372.851 386.026

. Overige reserves 7.770 -

. Bestemmingsfondsen 29.485

3.479.783 3.149.452

Langlopende schulden 2.5.7 81.680 81.680

Kortlopende schulden 2.5.8 2.859.737 5.992.492

Totaal 6.421.201 9.223.625

Natuur & Milieu

5 Jaarrekening 2013

2.2 Staat van baten en lasten

Werkelijk 2013 Begroot 2013 Werkelijk 2012

Baten ref.

- Baten uit eigen fondsenwerving 2.6.1 1.711.019 2.357.482 2.051.822

- Baten uit acties van derden 2.6.2

Baten uit acties van derden 2.241.207 2.089.837 2.042.843

Baten uit extra trekkingen 3.339.362 786.977 661.647

Totaal baten uit acties van derden 5.580.569 2.876.814 2.704.490

- Opbrengsten van overheden 2.6.3 733.799 1.089.837 869.991

- Rentebaten en baten uit beleggingen 2.6.4 150.037 57.000 193.795

- Overige baten 2.6.5 145.225 120.000 151.779

Som der baten 8.320.650 6.501.132 5.971.876

Lasten

Besteed aan doelstellingen 2.6.6

- Campagnes 3.329.663 1.679.429 1.847.945

- Beleidsbeïnvloeding 406.855 401.387 330.463

- Voedsel 913.540 974.782 1.030.178

- Energie 996.519 934.920 843.696

- Mobiliteit 1.697.002 1.310.154 1.050.665

7.343.579 5.300.673 5.102.947

Werving baten 2.6.7

- Kosten eigen fondsenwerving 131.327 283.250 151.095

- Kosten acties derden 56.283 121.393 64.517

187.611 404.642 215.611

Beheer en administratie 2.6.8

- Kosten beheer en administratie 466.899 495.817 424.885

Som der lasten 7.998.088 6.201.132 5.743.444

Resultaat 322.562 300.000 228.432

Natuur & Milieu

6 Jaarrekening 2013

Werkelijk 2013 Begroot 2013 Werkelijk 2012

Resultaat bestemming

Toevoeging/onttrekking aan:

- Continuïteitsreserve 306.251 300.000 130.602

- Bestemmingsreserves

Toevoeging Reserve Ziekteverzuim 107.951

Onttrekking Reserve leeftijdsbewust personeelsbeleid 100.000-

Bestemmingsreserve Zeekracht 130.000

Onttrekking Reserve Automatisering 23.977- 32.170-

Toevoeging Reserve Donateursbaten N&M 2.851

- Bestemmingsfondsen

Toevoeging Donateursbaten Zeekracht 29.485

322.562 300.000 228.432

Baten Lasten

1 = Baten uit eigen fondsenwerving 1= Besteed aan doelstelling

2 = Baten uit acties derden 2= Werving

3 = Opbrengsten van overheden 3 = Beheer en administratie

4 = Rentebaten en baten uit beleggingen

5 = Overige baten

Natuur & Milieu

7 Jaarrekening 2013

2.3 Kasstroomoverzicht 2013 (volgens de indirecte methode)

De cijfers tussen haakjes verwijzen naar de toelichting. Bedragen * € 1.000

2013 2012

Kasstroom uit operationele activiteiten

Bedrijfsresultaat 323 228

Aanpassingen voor:

- Afschrijvingen 104 194

- Veranderingen in werkkapitaal

- Voorraden 10 3-

- Kortlopende vorderingen (1) 283- 679

- Kortlopende schulden (2) 223 714-

- Nog te besteden projectgelden 3.355- 4.414

3.405- 4.376

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 2.979- 4.798

Kasstroom uit operationele activiteiten 2.979- 4.798

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Investeringen in materiële vaste activa 63- 52-

Desinvesteringen in materiële vaste activa - -

Aankopen beleggingsportefeuille - 129-

Verkoop uit beleggingsportefeuille - -

Verkregen reserves van Zeekracht - 46

Kasstroom uit investeringsactiviteiten 63- 135-

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Opname leningen o/g - -

Aflossing leningen o/g - 21-

Toename/Afname geldmiddelen 3.042- 4.641

Liquide middelen per 1 januari 7.411 2.770

Netto toename/afname 3.042- 4.641

Liquide middelen per 31 december 4.369 7.411

Toelichting (zie voor de cijfers de toelichting op de balans)

1. Kortlopende vorderingen 31-12 01-01

Te vorderen Opbrengsten 589 314

Debiteuren 740 621

Overige 264 375

1.593 1.310

283 toename

2. Kortlopende schulden

Crediteuren 609 451

Belastingen en premies sv 176 131

Overige schulden 450 430

1.235 1.012

223 toename

De afname van de liquiditeiten wordt vooral veroorzaakt door de forse bestedingen aan projectgelden met betrekking tot de

grote Postcode Loterij projecten. Voorts zijn de liquiditeiten per saldo afgenomen door toegenomen vorderingen (283) en een

toename van de schulden (223).

Natuur & Milieu

8 Jaarrekening 2013

2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling

Algemeen

Natuur & Milieu is sinds 1 juli 2007 gevestigd aan de Hamburgerstraat 28a, 3512 NS te Utrecht. De statutaire doelstelling van de

stichting is: "Het leveren van een herkenbare bijdrage aan een duurzame samenleving, nationaal en internationaal. Daarbij zet

de stichting zich in voor de ecologische dimensie van duurzame ontwikkeling (een schoon milieu voor huidige en toekomstige

generaties, een rijke natuur en een divers landschap) met oog voor de sociale en economische aspecten ervan en voorts al

hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des

woords. Het maken van winst wordt niet beoogd." De statuten van de stichting zijn voor het laatst gewijzigd op 22 februari 2011.

Voorheen verbonden partijen

Binnen een van haar projecten voerde Natuur & Milieu sinds 2008 de campagne Zeekracht, met als uitvloeisel de oprichting van

de coöperatie Club Zeekracht UA. Als sterk beleid beïnvloedend lid van de coöperatie heeft Natuur & Milieu tezamen met het

Bestuur van de coöperatie besloten de activiteiten van de coöperatie in 2012 weer volledig als project binnen Natuur & Milieu

onder te brengen en de coöperatie te liquideren. Met het bestuur van voorheen de coöperatie Club Zeekracht UA is afgesproken,

dat toekomstige donaties van "Vrienden van Zeekracht ", als ook baten uit de participaties Meewind ten gunste van de

werkzaamheden van het project Zeekracht worden aangewend.

Vanuit het resultaat 2012 is de bestemmingsreserve Zeekracht van € 130.000,- gevormd. Een tekort binnen het project

Zeekracht en het risico van waardevermindering van de participaties kunnen hiermee worden afgedekt.

Kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de

liquide middelen, waarbij vreemde valuta direct zijn verantwoord tegen de koersen, waartegen zij zijn ver- of gekocht.

Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest of belegging zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.

Onder de investeringen in materiële vaste activa zijn alleen de investeringen opgenomen waarvoor in het lopende boekjaar

geldmiddelen zijn uitgegeven.

Transacties waarbij geen in- of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt, waaronder waardestijging beleggingen en financiële

leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen.

Betalingen van leasetermijnen worden voor het aflosgedeelte als uitgaven uit financieringsactiviteiten aangemerkt, het

interestgedeelte als uitgave uit operationele activiteiten.

Schattingen

Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de directie van Natuur & Milieu zich

verschillende oordelen en schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het

voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen

inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de desbetreffende jaarrekeningpost.

Grondslagen voor waardering activa en passiva

Algemeen

Als houder, sinds 2003, van het CBF-Keur is de jaarrekening van Natuur & Milieu ingericht conform de Richtlijn Verslaggeving

Fondswervende Instellingen (Richtlijn 650). Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de

verkrijgings- of vervaardigingsprijs, of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt

waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst-en-verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn

referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting. Indien noodzakelijk wordt op vorderingen een

voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid.

Vergelijking met voorgaand jaar

De gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. Als dit

nodig is, vinden her-rubriceringen plaats op balans- of resultaatposten teneinde het inzicht in de balans- of resultatenrekening

te verbeteren.

Materiële vaste activa

De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van afschrijvingen gebaseerd op de economische

levensduur. Voor meubilair is de economische levensduur gesteld op 5 jaar, voor automatiseringsapparatuur en ontwikkelde

software op 3 jaar, en voor interne verbouwingen op 10 jaar.

De Stichting beoordeelt op iedere balansdatum of er aanwijzingen zijn dat een vast actief aan een bijzondere

waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het

Natuur & Milieu

9 Jaarrekening 2013

actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de

realiseerbare waarde bepaald van de kasstroom genererende eenheid waartoe het actief behoort. In zoverre wordt vastgesteld

dat een bedrijfsmiddel niet langer economisch rendabel is, wordt dit bedrijfsmiddel door middel van een extra afschrijving tot

op nihil afgeschreven.

Voorraden

De voorraden worden gewaardeerd op de verkrijgingsprijs onder toepassing van de FIFO-methode (First in First out methode),

of lagere opbrengstwaarde. Deze laatste waarde is de geschatte verkoopprijs onder aftrek van direct toerekenbare verkoopkosten

en rekening houdend met de incourantheid van de voorraad.

Vorderingen en overlopende activa

Vorderingen en overlopende activa worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie.

Handelsvorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Voorzieningen wegens

oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering. Vorderingen hebben een looptijd van korter

dan 1 jaar, tenzij expliciet anders is vermeld in de betreffende toelichting.

Effecten

De participaties zijn gewaardeerd tegen de actuele waarde per balansdatum opgegeven door de bewaarder van het

participatieregister ANT Custody. Op- en afwaarderingen muteren in het eigen vermogen in de reserve waardeverschillen

beleggingen.

Liquide middelen

Liquide middelen bestaan uit kas-, banktegoeden en direct opeisbare deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden.

Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden.

Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

Reserves en fondsen

Het eigen vermogen van de Stichting wordt ingedeeld in diverse reserves. Jaarlijks wordt het resultaat door het bestuur

bestemd. De Stichting heeft een continuïteitsreserve gevormd voor de dekking van risico's op korte termijn en om zeker te

stellen dat zij ook in de toekomst aan haar verplichtingen kan voldoen Voor donaties waarbij de donateurs de bestemming

hebben vastgesteld is een bestemmingsfonds gevormd.

Schulden en overige passiva

Schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen

aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij de eerste verwerking opgenomen.

Operationele leasing

Bij de Stichting kunnen er leasecontracten bestaan waarbij een groot deel van de voor- en nadelen die aan het eigendom

verbonden zijn, niet bij de Stichting liggen. Deze leasecontracten worden verantwoord als operationele leasing. Verplichtingen

uit hoofde van operationele leasing worden, rekening houden met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis

verwerkt in de winst-en-verliesrekening over de looptijd van het contract.

Grondslagen van resultaatbepaling

Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de aan het boekjaar toegerekende baten en de bestedingen over het jaar. De

baten uit fondsenwerving worden verantwoord in het jaar waarop de opbrengsten betrekking hebben. Opbrengsten op de

projecten worden verantwoord op het moment dat de toezegging van de projectfinancier is ontvangen. Deze opbrengsten leiden

tot baten voor zover zij gebruikt worden voor de (mede)financiering van projecten en dan worden zij verantwoord in de

verslagperiode waarin de projectkosten worden gemaakt. De nog niet bestede projectgelden worden op de balans gepassiveerd.

Opbrengsten uit door de overheid gefinancierde projecten worden conform de hiervoor vermelde wijze van

projectverantwoording verwerkt.Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het boekjaar waarin de omvang

betrouwbaar kan worden vastgesteld. De kosten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop zij betrekking hebben.

Verliezen worden genomen zodra deze voorzienbaar zijn.

Lasten

De lasten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben.

Natuur & Milieu

10 Jaarrekening 2013

Personeelsbeloningen

Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de staat van baten en lasten voor

zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. Natuur & Milieu heeft alle pensioenregelingen verwerkt volgens de

verplichtingenbenadering. De pensioenregeling is ondergebracht bij de Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw

(BPL). De over het verslagjaar verschuldigde premie wordt als last verantwoord. Mutaties in de pensioenvoorziening worden ook

in de staat van baten en lasten verwerkt. Het bedrag dat als pensioenvoorziening is opgenomen, is de beste schatting van de nog

niet af gefinancierde bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen per balansdatum af te wikkelen.

Afschrijvingen op materiële vaste activa

Materiële vaste activa worden vanaf het moment van ingebruikname afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur

van het actief. Indien een schattingswijziging van de toekomstige gebruiksduur plaatsvindt, dan worden de toekomstige

afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen uit de incidentele verkoop van materiële vaste activa zijn begrepen onder de

afschrijvingen.

Rentebaten en rentelasten

Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende

activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de

ontvangen leningen die als onderdeel van de berekening van de effectieve rente worden meegenomen.

Toelichting op de specificatie en verdeling kosten naar bestemming (2.7.1)

In de jaarrekening 2013 is de toerekeningsystematiek van lastenverdeling aangepast. De toerekeningsystematiek werd tot 2012

gebaseerd op de uren van de medewerkers die voor het realiseren van betreffende doelstellingen waren aangenomen en de

daarmee gepaard gaande kosten per doelstelling. De toerekeningsystematiek is per 2013 gebaseerd op daadwerkelijk

gerealiseerde declarabele uren binnen de doelstellingen. In een organisatie waar medewerkers steeds vaker in wisselende

samenstellingen aan verschillende doelstellingen werken geeft de gewijzigde toerekeningsmethodiek een beter inzicht. Conform

de aanbeveling kostentoerekening Beheer & Administratie van de VFI is de toerekeningsmethodiek hiermee minder complex

geworden, transparanter en eenvoudiger uitlegbaar.

De kosten op de kostenverdeelstaat worden als volgt aan de activiteiten toegerekend:

- De kosten van Publiciteit en Communicatie worden, met uitzondering van de direct aan eigen fondsenwerving toe te

rekenen kosten, verdeeld over de doelstellingen en de kosten Beheer en Administratie aan de hand van het gemiddelde

aantal FTE's.

- De salariskosten van uitvoerende medewerkers worden toegerekend op basis van de gerealiseerde declarabele uren en

bijbehorende tarieven. De kosten van ondersteunende medewerkers worden, voor zover er een rechtstreeks verband is,

gedeeltelijk toegerekend aan de doelstellingen.

- De overige personele kosten, huisvestingskosten, bureaukosten, organisatiekosten, algemene kosten en afschrijvingen

worden verdeeld aan de hand van het gemiddeld aantal FTE's per doelstelling/activiteit. Waar mogelijk worden kosten

direct toegerekend.

- Materiële projectkosten zijn kosten gemaakt door de teams ten bate van een specifiek project. Deze kosten zijn dan ook

direct aan de doelstellingen toe te rekenen.

Natuur & Milieu

11 Jaarrekening 2013

2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2013

2.5.1 Materiële vaste activa (voor bedrijfsvoering)

Meubilair Automati- Verbouwingen TOTAAL

en inrichting sering

Stand per 1 januari 2013

Aanschafwaarde 441.317 464.673 491.702 1.397.692

Cum. waardeverm. en afschrijv. 429.332 345.592 259.768 1.034.692

Boekwaarde per 1 januari 2013 11.984 119.081 231.935 363.000

Mutaties

Investeringen 8.394 8.138 46.902 63.434

Desinvesteringen - - - -

Afschrijvingen 8.830 44.010 50.953 103.793

Afschrijvingen desinvesteringen - - - -

Stand per 31 december 2013

Aanschafwaarde 449.711 472.811 538.605 1.461.126

Cum. waardeverm. en afschrijv. 438.162 389.603 310.721 1.138.486

Boekwaarde per 31 december 2013 11.549 83.208 227.884 322.640

Afschrijvingspercentages 20,0% 33,3% 10,0%

2.5.2 Voorraden

Deze post omvat aangekochte CO2-rechten, welke, nadat verkoop daarvan heeft plaatsgevonden, tegen uitgifte van een

certificaat worden vernietigd. In 2013 heeft de directie besloten om de aan- en verkoop en vernietiging van CO2 rechten niet

langer als dienst aan te bieden. In 2013 zijn de resterende CO2 rechten verkocht waardoor de voorraad per 31/12/2013 € 0

bedraagt.

2013 2012

Voorraden CO-2 rechten 0 10.375

2.5.3 Vorderingen

2013 2012

Debiteuren 739.890 620.851

Te ontvangen opbrengsten 588.781 314.490

Te ontvangen nalatenschappen 1.800 30.000

Vooruitbetaalde NS-abonnementen 53.464 60.872

Nog te ontvangen rente 77.932 148.439

Fietsproject 861 197-

Overige vorderingen 130.056 135.501

1.592.783 1.309.956

Op de post debiteuren is in 2012 een voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid van een vordering. Conform de

procedure debiteurenbeheer is in 2013 deze vordering als definitief oninbaar verklaard en daarom voor 100% afgewaardeerd.

Ultimo 2013 is een aantal grote projectopbrengsten gefactureerd. Ontvangst heeft inmiddels plaatsgevonden. Het verloop van de

voorziening kan als volgt worden weergegeven:

2013 2012

Stand per 1 januari 323.968 -

Bij: toevoeging 501 323.968

Af: Afboeking t.l.v. de voorziening 324.469 -

Stand per 31 december 0 323.968

Bij de vorderingen is geen bijzondere waardevermindering geconstateerd.

Natuur & Milieu

12 Jaarrekening 2013

2.5.4 Effecten

In vervolg op de afspraken met het voormalig bestuur van de Coöperatie Club Zeekracht UA is in 2012 als invulling op de

doelstelling van haar bestemmingsreserve door Natuur & Milieu een investering gedaan in 109,9478 participaties Meewind,

subfonds Zeewind 1. Waardering van deze participaties vindt plaats tegen actuele waarde.

2013 2012

Stand per 1 januari 128.675 -

Aangeschaft in het boekjaar - 130.000

Verkocht in het boekjaar - -

Waardeverandering van beleggingen 7.770 1.325-

Stand per 31 december 136.445 128.675

% van de Continuïteitsreserve 4,4% 4,7%

De effecten staan ter vrije beschikking van de Stichting.

2.5.5 Liquide middelen

Hieronder zijn opgenomen de direct opeisbare gelden bij bank- en giro-instellingen. Betalingsverkeer loopt via de rekening bij

de Rabobank. De Rabobank heeft een garantie afgegeven ten bate van de verhuurder van de Hamburgerstraat 28a groot

€ 106.929. Deze garantie heeft als onderpand een depositorekening bij de Rabobank van dezelfde omvang als de garantie. De

overige liquide middelen zijn allen ter vrije beschikking van de Stichting.

2.5.6 Reserves en fondsen

Het beleid van de Stichting ten aanzien van de functie en gewenste hoogte van de reserves en fondsen is in 2013 op basis van een

risicoanalyse aangepast en vastgesteld. Met dit beleid blijft de organisatie ruimschoots binnen de door de VFI opgestelde

richtlijn 'Reserves Goede Doelen'.

Continuïteitsreserve

2013 2012

Stand per 1 januari 2.763.426 2.587.151

Mutatie n.a.v. resultaatverdeling 306.251 130.602

Overige mutaties - 45.673

Stand per 31 december 3.069.677 2.763.426

De continuïteitsreserve wordt gevormd voor de dekking van risico's op korte termijn om zeker te stellen dat N&M ook in de

toekomst aan haar verplichtingen kan voldoen. Hierbij valt te denken aan het risico van het wegvallen van de reguliere bijdrage

van de Postcode Loterij, de risico's verbonden aan maatschappelijk ondernemen en het imagorisico. Indien de koers van N&M

door invloeden van buitenaf zou moeten afwijken van de meerjarenvisie wordt door de stichting een termijn van één jaar

aangehouden om een succesvol transitieproces te kunnen realiseren. Daarbij wordt, na het realiseren van de mogelijke

bezuinigingen op operationele kosten, ook rekening gehouden met extra transitiekosten zoals verhuiskosten en

afvloeiingskosten. Op basis hiervan is de minimaal wenselijke hoogte van de continuïteitsreserve op € 4.000.000 vastgesteld.

Bestemmingsreserves

Ziekteverzuim 2013 2012

Stand per 1 januari 132.049 132.049

Mutaties: bestemming resultaat 7.951 -

Toevoeging reserve leeftijdsbewust

pers. beleid 100.000

Stand per 31 december 240.000 132.049

De reserve ziekteverzuim betreft de (voorheen) reserve vervanging langdurig zieken waaraan op 31-12-2013 de reserve

leeftijdsbewust personeelsbeleid is toegevoegd. De reserve kan worden ingezet om de kosten van vervanging van langdurig

zieken te financieren zodat N&M haar ambitie kan blijven waarmaken. Als gevolg van de wetswijzigingen met betrekking tot de

pensioengerechtigde leeftijd is met instemming van de OR besloten om de arbeidsvoorwaardenregeling op het gebied van

ouderenbeleid aan te passen. Hierop aansluitend is de bestemming van de reserve opnieuw vastgesteld. Tezamen met de

toegevoegde reserve leeftijdsbewust personeelsbeleid kan de reserve ziekteverzuim ook ingezet worden ter financiering van de

kosten voortvloeiende uit maatwerkafspraken met (oudere) medewerkers ter voorkoming van (langdurig) ziekteverzuim.

Natuur & Milieu

13 Jaarrekening 2013

In 2013 zijn geen extra kosten gemaakt ter vervanging van langdurig zieke medewerkers en is er geen aanspraak gedaan op de

reserve vervanging langdurig zieken. Omdat de wenselijke omvang van de (nieuwe) reserve ziekteverzuim op € 240.000 is

vastgesteld is naast de genoemde toevoeging een bedrag van € 7.951 uit het resultaat bestemd.

Automatisering 2013 2012

Stand per 1 januari 23.977 56.147

Mutaties 23.977 32.170

Stand per 31 december - 23.977

Deze reserve is in 2011 gevormd om te kunnen investeren in nieuwe apparatuur en software. De reserve is bedoeld voor het

verbeteren van de registratie van en de managementinformatie over de projecten. De in het jaar gerealiseerde afschrijvingen op

deze investeringen zijn door middel van de resultaatbestemming ten laste van de bestemmingsreserve automatisering gebracht.

In 2013 is het restant aan de reserve onttrokken.

Leeftijdsbewust personeelsbeleid 2013 2012

Stand per 1 januari 100.000 100.000

Mutaties 100.000- -

Stand per 31 december - 100.000

Deze reserve was gevormd ter financiering van het geformuleerde beleid dat het mogelijk moet maken voor oudere werknemers

om vanaf hun 62ste minder te gaan werken of om binnen de organisatie ander werk te gaan verrichten. Met de wettelijke

aanpassing van de pensioengerechtigde leeftijd is besloten de reserve toe te voegen aan de reserve ziekteverzuim (voorheen de

reserve vervanging langdurig zieken) en de bestemming opnieuw vast te stellen.

Zeekracht 2013 2012

Stand per 1 januari 130.000 -

Mutaties - 130.000

Stand per 31 december 130.000 130.000

Deze reserve is gevormd om tekorten binnen het project Zeekracht mee te dekken en om, indien de toekomstige

herwaarderingsreserve niet toereikend blijkt te zijn, waardevermindering van de participaties Meewind mee op te vangen.

Donateursbaten 2013 2012

Stand per 1 januari - -

Mutaties 2.851 -

Stand per 31 december 2.851 -

Deze reserve is in 2013 gevormd voor donateursbaten die worden ingezet in projecten die over het jaar heen lopen.

Totaal bestemmingsreserves 372.851 386.026

Overige reserves

Reserve waardeverschillen beleggingen 2013 2012

Stand per 1 januari - -

Dotatie/Onttrekking 7.770 -

Stand per 31 december 7.770 -

De reserve waardeverschillen beleggingen is in 2013 gevormd ter beheersing van het risico van waardeverschillen van de

participaties Meewind 1. De herwaardering door ANT van de intrinsieke waarde van de participaties is per 31/12/2013 aan deze

reserve toegevoegd.

Bestemmingsfondsen

Bestemmingsfonds Donaties Zeekracht 2013 2012

Stand per 1 januari - -

Mutaties 29.485 -

Stand per 31 december 29.485 -

Natuur & Milieu

14 Jaarrekening 2013

Wanneer door derden aan een deel van de middelen een specifieke besteding is gegeven dient dit deel aangemerkt te worden als

bestemmingsfonds. In 2013 is een bestemmingsfonds gevormd voor donateursbaten Vrienden van Zeekracht, die in het volgend

boekjaar worden ingezet voor het realiseren van projecten met betrekking tot wind op zee.

2.5.7 Schulden langer dan 1 jaar

2013 2012

Lening Natuurmonumenten 81.680 81.680

Totaal langlopende schulden 81.680 81.680

Aflossing volgend boekjaar (kortl. schulden) - -

81.680 81.680

De lening Natuurmonumenten is een renteloze lening, ontvangen van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in

Nederland. De lening is zonder aflossingsverplichting verstrekt.

2.5.8 Schulden korter dan 1 jaar

Belastingen en premies sociale verzekeringen 2013 2012

Loonbelasting 93.160 92.934

BTW 82.665 37.759

Totaal belastingen en premies soc. verz. 175.825 130.693

Overige schulden en overlopende passiva

Crediteuren (1) 609.430 451.347

Nog te besteden projectgelden (2) 1.624.792 4.980.099

Te betalen oude verlofrechten 144.186 151.556

Nog te betalen pensioenpremies (3) 71.316 60.010

Nog te betalen salariskosten 3.481 20.094

Ontvangen borggelden inwonende organisaties 27.000 21.190

Nog te betalen energiekosten Hamburgerstraat 2.300 -

Nog te betalen projectkosten afgesloten projecten 28.050 91.254

Overige 173.357 86.248

2.683.912 5.861.799

Totaal schulden korter dan 1 jaar 2.859.737 5.992.492

1) Het crediteurensaldo is toegenomen ten opzichte van 2012 als gevolg van de verhoogde activiteiten van het A15

Programma. Dit bij gelijkblijvende betalingstermijnen.

2) De hier vermelde bedragen betreffen zowel vooruit ontvangen projectgelden als toezeggingen waarvan de realisatie in 2014

of later plaats vindt.

3) De pensioenpremies betreffen de nog te betalen openstaande nota's aan het BPL.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

Huurcontracten looptijd tot huur op jaarbasis

2015 2014 2013

Hamburgerstraat 28a, Utrecht 30-6-2017 373.000 357.203 343.962

Plein 9, Den Haag Jaarlijks opzegbaar 13.000 12.650 12.630

386.000 369.853 356.592

De opzegtermijn van het huurcontract van de Hamburgerstraat in Utrecht bedraagt ten minste 12 maanden. De opzegtermijn

van het huurcontract van Plein 9 in Den Haag bedraagt ten minste 12 maanden.

Leasecontracten looptijd tot leasekosten op jaarbasis

2015 2014 2013

Leasebus Auto Muntstad Groep 24-9-2014 - 3.150 4.200

- 3.150 4.200

Natuur & Milieu

15 Jaarrekening 2013

Op 24-09-2012 is een leaseovereenkomst afgesloten voor de Flexitaria bus. De looptijd van het leasecontract bedraagt 24

maanden en betreft een operationele lease met een maandbedrag van € 350,-. Dienaangaande was er op 31-12-2013 nog een

totale leaseverplichting van € 3.150,-.

Storneringen incasso's

Na invoering van SEPA wordt een storneringstermijn van 56 dagen gehanteerd. Dit kan tot gevolg hebben dat in de eerste twee

maanden van 2014 storneringen van incasso's uit het boekjaar 2013 plaatsvinden. Gegeven de geringe omvang van storneringen

bij Natuur & Milieu zal de impact van dit risico laag zijn.

Erfenissen en legaten

In 2006 is Natuur & Milieu in bezit gekomen van 1/16 gedeelte van een erfenis die belast is met vruchtgebruik. De erfenis is

gestort op een vermogensrekening bij de ABN AMRO Bank. Het voor Natuur & Milieu bestemde gedeelte bedraagt € 19.568,84

na aftrek van successierechten.

Natuur & Milieu

16 Jaarrekening 2013

2.6 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2013

BATEN

2.6.1 Baten uit eigen fondsenwerving

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Fondsenwerving

- Donaties, giften en schenkingen 257.174 350.000 221.620

- Nalatenschappen 11.097 - 39.800

- Overige baten 1.430.686 1.570.505 1.775.531

Totaal Fondsenwerving 1.698.957 1.920.505 2.036.951

Toelichting Fondsenwerving

- Donaties werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Donatiebedrag N&M 213.345 350.000 221.620

Donatiebedrag Zeekracht 43.829 221.620

Totaal donatiebedrag 257.174

Aantal ontvangen donaties 15.323 10.522

Gemiddeld ontvangen bedrag 17 21

- Nalatenschappen 11.097 - 39.800

Van donateursopbrengsten die aan projecten worden toegerekend wordt een deel in de bestemmingsreserve of een

bestemmingsfonds opgenomen. De stichting heeft in 2013 een toezegging ontvangen voor een nalatenschap van minimaal €

11.000 welke als bate in 2013 is verantwoord.

- Overige

De hier verantwoorde inkomsten zijn bijdragen van diverse instellingen in de vorm van sponsoring of donaties ten bate van

specifieke projecten.

werkelijk begroot 1) werkelijk

2013 2013 2012

Connekt 5.186 360.457

CATO-2 programmabureau 19.280 10.000

Adessium 148.737 155.767

ECF ( European Climate Foundation) 176.741 271.048

Eaton ( SFG6) - 50.176

SWO Enexis 30.134 32.430

ASN-bank 333.648 14.263

Paardekooper 30.969 11.881

Tennet 4.636 25.517

Alliander 22.688 66.307

Solar living - 272.213

Eneco 438.757 21.736

Kinderopvang NL 30.936 89.064

IvdM 11.967 62.799

Rooftop 10.000 -

De Windcentrale 17.626 -

Wageningen Livestock Research 16.383 -

Goudappel Coffeng 10.200 -

Overig 122.799 331.873

1.430.686 1.570.505 1.775.531

Totaal aan fondsenwerving 1.698.957 1.570.505 2.036.951

Natuur & Milieu

17 Jaarrekening 2013

Verkoop artikelen 2)

- Netto-omzet 37.991 55.480

- Kostprijs 25.929 40.609

Brutowinst verkoop artikelen 12.062 - 14.871

Totaal baten uit eigenfondsenwerving 1.711.019 1.920.505 2.051.822

1) De begroting is gecorrigeerd voor de baten eigenfondsenwerving m.b.t. de projecten gefinancierd uit extra trekkingsgelden

NPL. Deze baten zijn verantwoord onder de baten uit acties van derden.

2) Onder het hoofd "Verkoop artikelen" zijn de verkopen uit hoofde van CO2-rechten opgenomen. In 2013 is besloten om te

stoppen met de handel in CO2 rechten. Daartoe zijn de laatste rechten verkocht en vernietigd en bestaat er per ultimo 2013

geen voorraad CO2 rechten meer.

2.6.2 Baten uit acties van derden

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Baten Nationale Postcode Loterij

Jaarlijkse bijdrage 1.800.000 1.800.000 1.800.000

Postcode Loterij gelden vastgelegd op

doorlopende reguliere NPL projecten 243.320- 405.340-

Postcode Loterij gelden uit nog

te besteden reguliere NPL projectgelden 405.340 339.522

Baten reguliere NPL projectgelden 1.962.020 1.800.000 1.734.182

Ontvangen bijdrage voor een tweetal projecten

- Duurzame energiesnelweg A 15 2.225.000

- NL Proeft 2.534.128

Postcode Loterij gelden vastgelegd op

doorlopende NPL extra trekking projecten 758.119- 4.097.481-

Postcode Loterij gelden uit nog

te besteden projectgelden extra trekkingen 4.097.481 786.977 -

Baten projectgelden extra trekkingen NPL 3.339.362 786.977 661.647

Totaal baten Nationale Postcode Loterij 5.301.382 2.586.977 2.395.829

Tussen de Stichting Nationale Postcode Loterij en Natuur & Milieu is in 1996 een vijfjarige overeenkomst gesloten, waarin is

bepaald dat Natuur & Milieu als beneficiënt zal delen in de opbrengst van de loterij. Deze overeenkomst is evenals eerdere malen

ook in 2010 met vijf jaar verlengd tot 31 december 2015. De jaarlijkse bijdrage voor 2013 is vastgesteld op € 1.800.000.

Bijdrage projectgelden extra trekkingen NPL

Het A15 programma is een gezamenlijk programma met Milieudefensie dat loopt van 2012 t/m 2015. Voor dit programma is in

2012 in totaliteit € 4.450.000 Nationale Postcode Loterij-financiering verworven. Op het totale A15-programma is t/m 31-12-

2013 (inclusief Milieudefensie) totaal € 2.356.474 (2012: € 493.046, 2013 € 1.863.428) aan kosten gerealiseerd; € 920.674

personele kosten en € 1.435.800 materiële kosten. Natuur & Milieu droeg circa 74% van de kosten. Naar aanleiding van de

realisatie in de uitvoering van het A15 programma zal door de partners een herverdeling van het budget worden vastgesteld en

de liquiditeitenverdeling worden aangepast.

Op het in 2012 verworven Postcode Loterij project NL Proeft is in 2013 € 1.985.654 aan baten gerealiseerd. Inclusief NL Proeft

zou de begroting 2013 voor baten uit acties van derden € 4.731.383 bedragen.

werkelijk begroot werkelijk

Baten andere fonds wervende instellingen 2013 2013 2012

IUCN 12.000 11.000

OxfamNovib 37.978 65.000

Natuur en Milieufederaties 42.020 66.186

Natuurmonumenten 50.655 57.475

Wereld Natuur Fonds 30.000 27.000

Greenpeace 30.000 27.000

SEFEP 25.368 -

Natuur & Milieu

18 Jaarrekening 2013

Vogelbescherming 18.000 16.500

Waddenvereniging 10.500 9.750

Overige 22.667 28.750

279.187 289.837 308.661

Totaal bijdragen uit acties derden 5.580.569 2.876.814 2.704.490

2.6.3 Opbrengsten van overheden

Opbrengsten die toe te rekenen zijn aan het lopend boekjaar:

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Ministerie van I&M 322.388 354.865

Ministerie van ELI 224.004 169.990

Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland 187.408 320.870

Overige Rijksoverheden - 19.880

Overigen - 4.386

733.799 1.089.837 869.991

2.6.4 Rentebaten en baten uit beleggingen

Het resultaat uit beleggingen kan als volgt worden gespecificeerd:

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Dividend Meewind 3.228 -

Baten uit rente 146.809 193.795

Totaal 150.037 57.000 193.795

Conform de richtlijn RJ 650.420 zijn de rentebaten verantwoord onder de post baten uit beleggingen. In de rentebaten 2013 is

eveneens een bedrag van € 30.485 aan nagekomen rentebaten 2012 verantwoord.

2.6.5 Overige baten

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Vacaties en adviezen 17.617 10.866

Verhuur 93.034 79.547

Overige 34.574 61.366

Totaal 145.225 120.000 151.779

LASTEN

2.6.6 Besteed aan doelstelling

De hier verantwoorde kosten hebben allen betrekking op uitvoeringskosten van eigen activiteiten. Natuur & Milieu verstrekt

geen subsidies aan derden. Onder de som der lasten is een bedrag aan personele kosten opgenomen, zonder opsplitsing naar

doelstelling als volgt gespecificeerd:

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Lonen en salarissen 2.468.333 2.402.433 1.841.066

Sociale lasten 381.601 288.292 323.154

Pensioenkosten 360.206 384.389 284.047

3.210.140 3.075.114 2.448.266

Inhuur tijdelijk personeel 89.867 278.176 137.650

Overige personeelskosten 111.638 196.612 111.831

3.411.645 3.549.902 2.697.747

Een verdere specificatie van deze kosten is te vinden in hoofdstuk 2.7. Het percentage van de totaal aan de doelstellingen bestede

kosten ten opzichte van de totale baten van de Stichting bedraagt voor 2013: 89 % (2012: 85%) en ten opzichte van de totale

lasten: 92 % (2012: 89%).

Natuur & Milieu

19 Jaarrekening 2013

2.6.7 Werving baten

De kosten voor werving van baten zijn opgesplitst in twee onderdelen, de kosten van werving van gelden bij privé personen en

bedrijven, en de kosten voor werving van gelden bij (vermogens)fondsen en andere fonds wervende instellingen. Deze

activiteiten worden binnen Natuur & Milieu door dezelfde personen uitgevoerd. De personele kosten worden dan ook

verhoudingsgewijs verdeeld over de twee inkomsten bronnen. 70% van de personele kosten komen ten laste van “Eigen

fondsenwerving” en 30% ten laste van “Acties van derden”.

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Kosten eigen fondsenwerving

Uitvoeringskosten 123.833 147.608

(In)directe verwervingskosten 7.494 3.487

Totaal 131.327 283.250 151.095

Baten uit eigenfondsenwerving 1.711.019 2.357.482 2.051.822

Kosten in % van baten uit eigenfondsenwerving 7,7% 12,0% 7,4%

Kosten acties derden

Uitvoeringskosten 56.283 64.517

(In)directe verwervingskosten - -

Totaal 56.283 121.393 64.517

Het percentage kosten ten behoeve van eigen fondsenwerving is ten opzichte van 2012 licht gestegen. Dit wordt veroorzaakt

doordat de daling van de kosten relatief gezien iets lager is dan de daling van de baten eigen fondsenwerving.

2.6.8 Beheer en Administratie

Deze kosten worden volgens de richtlijn RJ 650 niet meer toegerekend aan de doelstellingen en de post fondsenwerving, maar

als separate kostenpost zichtbaar gemaakt in de staat van baten en lasten. De kosten van de organisatie worden volgens de

volgende sleutel aan de kosten Beheer en Administratie toegerekend:

Doelstelling Fondsenwerving Beheer en administratie

Directie 54% 3% 43%

Managementondersteuning 42% 2% 56%

Personeel en Organisatie 57% 3% 40%

Financiën (Incl. projectadministratie) 50% 3% 47%

Totaal 49% 3% 48%

De sleutel is gebaseerd op een inschatting van de uren besteding van directie, managementondersteuning (inclusief facilitaire

zaken), Personeel en Organisatie en Financiën. De toedeling van kosten aan fondsenwerving is gebaseerd op de verhouding van

de in 2013 daadwerkelijk geschreven uren fondsenwerving ten opzichte van het totaal aantal geschreven uren voor het realiseren

van de doelstellingen. Hantering van de sleutel leidt tot de volgende bedragen en percentages:

werkelijk begroot werkelijk

2013 2013 2012

Kosten Beheer en administratie 466.899 495.817 424.885

Som der lasten 7.998.088 6.201.132 5.743.444

5,8% 8,0% 7,4%

De kosten beheer en administratie komen, absoluut gezien en als percentage, lager uit dan begroot. Als de materiële kosten van

NL Proeft wel in de begroting 2013 opgenomen zouden zijn geweest, zou het begrote percentage kosten Beheer en Administratie

6,1.% zijn geweest. Het afzetten van de kosten tegen de totale kosten zonder de hoge materiële kosten die gepaard gaan met de

uitvoering van de extra trekking projecten van de NPL geeft een beter inzicht in de ontwikkeling van de kosten Beheer en

administratie. Daar waar dit in 2012 nog 10,3% bedroeg is dit in 2013 conform begroting 9,8%.

Natuur & Milieu

20 Jaarrekening 2013

2.6.9 Directie en Raad van Toezicht

Directie

De Raad van Toezicht stelt het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere

bezoldigingscomponenten vast. Periodiek wordt dit geactualiseerd, voor het laatst in 2010 bij de aanstelling van de huidige

directeur. Bij deze vaststelling heeft de Raad van Toezicht de Adviesregeling Beloning Directeuren van Goede Doelen van VFI en

de Code Wijffels gevolgd. Daarbij worden zwaartecriteria gehanteerd, aan de hand waarvan een maximumnorm voor het

jaarinkomen wordt bepaald. Bij Natuur & Milieu leidde dit tot een zogenaamde BSD-score tussen 371 en 410 punten waarbij in

2013 een maximaal jaarinkomen hoort van € 98.257 bij een full-time dienstverband. De voor de toetsing aan VFI-maxima

relevante werkelijke jaarinkomens zijn vermeld in de tabel hieronder.

Overzicht bezoldiging directie

Naam T.J.A. Wagenaar

Functie directeur

Dienstverband

Aard (looptijd) onbepaald

Uren (per week) 40

Parttime % 100%

Periode 1/1-31/12 2013

Bezoldiging (Euro)

Jaarinkomen

- Bruto salaris 90.979

- Vakantiegeld 7.278

VFI loon 98.257

SV-lasten (wg deel) 8.838

Belaste vergoedingen -

Pensioenlasten (wg deel) 12.829

Overige beloningen -

Totaal 2013 119.924

Totaal 2012 121.065

Raad van Toezicht

Sinds boekjaar 2007 is Natuur & Milieu overgegaan naar een Raad van Toezicht model, waarbij de directeur tevens bestuurder

is. De leden (6) van de Raad van Toezicht van de Stichting ontvangen geen bezoldiging en aan hen is in dit boekjaar geen lening,

voorschot of garantie verstrekt.

Natuur & Milieu

21 Jaarrekening 2013

2.7 Specificatie en verdeling kosten naar bestemming

Bestemming Doelstelling Werving baten Beheer en Totaal* Begroting** Totaal

Eigen Acties administratie 2013 2013 2012

Campagnes Strategie Voedsel Energie Mobiliteit fondsen- derden

werving

Gemiddeld aantal FTE 8,54 5,16 7,05 6,04 8,86 1,36 0,58 4,73 42,33 41,95 37,07

Publiciteit en communicatie 43.048 26.021 35.497 30.445 44.637 7.494 3.212 - 190.354 240.000 103.323

Salariskosten 775.592 197.568 556.748 525.208 749.791 82.722 35.452 287.058 3.210.140 3.075.114 2.448.266

Overige personele kosten 42.136 21.384 33.498 29.448 42.871 4.861 2.083 25.224 201.505 474.788 249.481

Huisvestingskosten 110.503 79.272 91.120 78.151 114.582 17.639 7.560 61.115 559.942 532.512 496.743

Bureaukosten 23.326 14.100 19.235 16.497 24.187 3.723 1.596 12.901 115.566 116.000 47.074

Organisatiekosten 29.990 19.558 24.729 21.210 31.097 4.787 2.052 16.586 150.008 129.325 187.070

Algemene kosten 42.329 25.586 34.904 29.937 43.892 6.757 2.896 52.429 238.729 361.340 401.868

Afschrijvingen 20.950 12.664 17.275 14.817 21.723 3.344 1.433 11.587 103.793 112.706 193.559

Totaal kosten organisatie 1.087.875 396.153 813.007 745.713 1.072.780 131.327 56.283 466.899 4.770.038 5.041.785 4.127.385

Materiële projectkosten 2.241.788 10.702 100.532 250.806 624.222 - - - 3.228.050 1.159.347 1.616.060

Totaal 3.329.663 406.855 913.540 996.519 1.697.002 131.327 56.283 466.899 7.998.088 6.201.132 5.743.444

Bestedingspercentage

t.o.v. de totale baten 40,0% 4,9% 11,0% 12,0% 20,4% 1,6% 0,7% 5,6% 96,1% 95,4% 96,2%

t.o.v. de totale lasten 41,6% 5,1% 11,4% 12,5% 21,2% 1,6% 0,7% 5,8% 100,0% 100,0%

* In de Meerjarenvisie 2013-2015 zijn de benamingen van de doelstellingen aangepast.

** Ten behoeve van de vergelijking met de realisatie in 2012 zijn in de totale lasten 2012 de juridische kosten in de Algemene kosten opgenomen. Deze stonden in 2012 nog afzonderlijk vermeld,

maar zijn zo marginaal van omvang dat deze in de Algemene kosten meegenomen worden.

Natuur & Milieu

22 Jaarrekening 2013

2.8 Toelichting verdeling uitvoeringskosten

Algemeen

In de kosten beheer en administratie zijn o.a. de kosten van het personeel opgenomen dat geen directe inzet heeft op projecten

van Natuur & Milieu. Kosten van administratieve ondersteuning van de projecten zijn wel opgenomen als kosten ten laste van

de doelstelling.

Op de begrotingsposten

Publiciteit en communicatie

De kosten die in 2013 gemaakt zijn ten behoeve van de merkcampagne waren lager omdat de campagne minder groots is opgezet

dan oorspronkelijk bedacht.

Salariskosten

De overschrijding wordt veroorzaakt door een iets hoger aantal FTE dan begroot en niet begrote afvloeiingskosten.

Overige personele kosten

De onderschrijding wordt veroorzaakt door € 188k lagere inhuurkosten (o.a. minder inhuur Programmamanager A15 en fors

lagere inhuur Flexibele schil). Voorts bleven de opleidingskosten achter bij de begroting doordat enkele begrote opleidingen niet

gehonoreerd werden.

Huisvestingskosten

De overschrijding is veroorzaakt doordat de voor 2013 begrote bezuiniging op de huurkosten niet in 2013 gerealiseerd kon

worden, omdat de onderhandelingen nog niet afgerond waren.

Bureaukosten

De bureaukosten waren iets hoger dan begroot, hetgeen voornamelijk veroorzaakt werd door hogere telefoniekosten. Voor 2014

is een goedkoper contract afgesloten.

Organisatiekosten

De overschrijding op de organisatiekosten ten opzichte van de begroting wordt in hoofdzaak veroorzaakt door een verruiming

van de reiskostenregeling voor de medewerkers.

Algemene kosten

De onderschrijding van de algemene kosten wordt veroorzaakt door onder meer lagere kosten ten behoeve van beheer in Pro

Support, lagere kosten m.b.t. SEPA migratie en een nieuw contract met de IT beheerder van de organisatie.

Afschrijvingen

De onderschrijding van de afschrijvingen wordt veroorzaakt door lagere ontwikkelkosten ten behoeve van rapportages in Pro

Support. Een deel daarvan wordt in 2014 ontwikkeld en pas dan geactiveerd. De afschrijvingen op meubilair en verbouwingen

zijn conform begroting.

Materiële projectkosten

De hogere materiële kosten binnen de projecten worden voornamelijk veroorzaakt door de materiële kosten die ten behoeve van

de uitvoering van beide extra trekking projecten Postcode Loterij zijn gemaakt. In de staat van verdeling kosten beheer en

administratie is in de begroting 2013 het materiële budget voor NL Proeft niet meegenomen omdat dit in de vergelijking met

2012 een vertekend beeld zou opleveren. In de gerealiseerde materiële kosten zit in totaal voor bijna € 2,4 ml kosten met

betrekking tot de extra trekking projecten

De bestedingspercentages per doelstelling ten opzichte van de totale baten (conform RJ 650) geven hierdoor een vertekend

beeld van de daadwerkelijke inzet ten behoeve van de verschillende doelstellingen. Indien de kosten per doelstelling worden

afgezet tegen de lasten van de organisatie zonder materiële projectkosten wordt een realistischer beeld verkregen. Zowel bij

Campagnes als Mobiliteit wordt circa 23% van de totale organisatiekosten gemaakt om de doelstellingen te verwezenlijken. Voor

Voedsel en Energie zijn deze percentages in 2013 respectievelijk 17% en 16%. Het percentage organisatiekosten zonder materiële

kosten dat aan Werving baten en Beheer en administratie wordt besteed is in 2013 respectievelijk 4% en bijna 10%.

Natuur & Milieu

23 Jaarrekening 2013

3. Overige gegevens

3.1 Vaststelling en goedkeuring

De jaarrekening 2013 is door de directie vastgesteld op 19 maart 2014 en door de Raad van Toezicht goedgekeurd in de

vergadering van 19 maart 2014.

3.2 Voorstel resultaatbestemming

De directie stelt de resultaatbestemming vast overeenkomstig de resultaatverdeling, zoals opgenomen in de staat van baten en

lasten.

3.3 Gebeurtenissen na balansdatum

Er hebben zich geen gebeurtenissen na balansdatum voorgedaan die hier vermeld dienen te worden.

Natuur & Milieu

24 Jaarrekening 2013

4. Bijlagen jaarrekening

4.1 Begroting 2014

BATEN Begroting 2014 Realisatie 2013 Begroting 2013

- Baten uit eigen fondsenwerving 3.231.980 1.711.019 2.357.482

- Baten uit acties van derden

Baten uit acties van derden 2.886.910 2.241.207 2.089.837

Baten uit extra trekkingen NPL 1.071.160 3.339.362 786.977

Totaal baten uit acties van derden 3.958.070 5.580.569 2.876.814

- Baten uit overheidsprojecten 1.269.100 733.799 1.089.837

- Rentebaten 34.800 150.037 57.000

- Overige baten 110.000 145.225 120.000

Som der baten 8.603.950 8.320.650 6.501.132

LASTEN

Besteed aan doelstellingen

Beleidsbeïnvloeding 593.007 406.855 401.387

Campagnes 2.890.232 3.329.663 1.679.429

Voedsel 1.044.011 913.540 974.782

Mobiliteit 1.761.514 1.697.002 1.310.154

Energie 1.139.975 996.519 934.920

Totaal besteed aan doelstelling 7.428.739 7.343.579 5.300.672

Werving baten

Kosten eigen fondsenwerving 298.433 131.327 283.250

% van de Baten uit eigen fondsenwerving 9,2% 7,7% 12,0%

Kosten van acties derden 127.900 56.283 121.393

426.333 187.611 404.642

Beheer en administratie

- Kosten beheer en administratie 498.878 466.899 495.817

% van totale lasten 6,0% 5,8% 8,0%

Som der lasten 8.353.950 7.998.088 6.201.132

Resultaat 250.000 322.562 300.000

Natuur & Milieu

25 Jaarrekening 2013

Overschot/tekort is toegevoegd/onttrokken aan:

Continuïteitsreserve 250.000 306.251 300.000

Bestemmingsreserves

Toevoeging Reserve Ziekteverzuim 107.951

Onttrekking Reserve leeftijdsbewust personeelsbeleid 100.000-

Reserve automatisering 23.977-

Reserve Donateursbaten N&M 2.851

Bestemmingsfondsen

Donateursbaten Zeekracht 29.485

250.000 322.562 300.000