JAARVERSLAG 2009 - Beisbroek · maand verbleef onze landgenoot Frank De Winne in het Internationaal...

36
JAARVERSLAG 2009 Volkssterrenwacht Beisbroek vzw Zeeweg 96 8200 Brugge Tel.: 050 39 05 66 e-mail: [email protected]

Transcript of JAARVERSLAG 2009 - Beisbroek · maand verbleef onze landgenoot Frank De Winne in het Internationaal...

JAARVERSLAG

2009

VolkssterrenwachtBeisbroek vzw

Zeeweg 96 8200 BruggeTel.: 050 39 05 66 e-mail: [email protected]

2

Inhoud

1. Voorwoord ........................................................................................... 3

2. Organisatie van de vzw Volkssterrenwacht Beisbroek ..................... 5

3. Educatieve, wetenschappelijke en pedagogische activiteiten.......... 73.1. Bezoeken .............................................................................. 73.2. Cursussen........................................................................... 103.3. Getuigschriften .................................................................... 143.4. Planetarium ......................................................................... 163.5. Telescopen en waarnemingen ............................................. 183.6. Projecten ............................................................................ 213.7. Jeugdwerkgroep JVS-Vigilia ................................................ 233.8. Opendeurdagen .................................................................. 243.9. Publicaties .......................................................................... 253.10. Documentatiecentrum ......................................................... 273.11. Website ............................................................................... 283.12. Kadervorming...................................................................... 29

4. Secretariaat, administratie en logistiek ........................................... 314.1. Secretariaat en administratie ............................................... 314.2. Logistiek ............................................................................. 31

5. Public relations en samenwerking ................................................... 325.1. Pers .................................................................................... 325.2. Externe manifestaties en contacten ..................................... 335.3. Samenwerking met andere instanties .................................. 35

Dit project is een actie die wordt ondersteund binnen hetactieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie. Ditactieplan is een initiatief van de Vlaamse minister vanEconomie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie enBuitenlandse Handel.

3

1.Voorwoord

Zonder twijfel was 2009 een waar topjaar voor iedereendie zich nauw betrokken voelt met de oudste weten-schap. Dankzij de vele inspanningen van de Unesco ende Internationale Astronomische Unie werd 2009 eensterrenkundig feestjaar en kan het Internationaal astrono-misch jaar als zeer succesvol worden aanzien. Gedu-rende 365 dagen stond onze geliefde wetenschapstakvolop in de schijnwerpers en werden er voor het grotepubliek diverse activiteiten georganiseerd. Uiteraard wasVolkssterrenwacht Beisbroek hierin een actieve partneren de spreekbuis voor niet enkel de Brugse regio maarook wijd daarbuiten. Vanzelfsprekend hopen we dat deze bijzondere dynamiek ooknog de komende jaren de interesse in sterrenkunde mag aanwakkeren.

Maar ook op ruimtevaartvlak was 2009 voor ons land bijzonder. Niet minder dan zesmaand verbleef onze landgenoot Frank De Winne in het Internationaal RuimtestationISS, en hij was er tevens enkele weken bevelhebber. De nationale persbelangstellingvoor deze unieke gebeurtenis illustreert nogmaals dat bemande ruimtevaart bij hetgrote publiek aanslaat. Het mag dan ook niet verwonderen dat VolkssterrenwachtBeisbroek rond deze gebeurtenis in 2009 enkele activiteiten organiseerde.

Maar 2009 was ook voor Volkssterrenwacht Beisbroek een bijzonder jaar. In het najaarbestond onze vereniging immers precies 25 jaar en dit is iets waarop we met recht enreden fier mogen zijn. Gedurende een kwart eeuw poogt onze vzw reeds om sterren-kunde te populariseren en jong en oud in contact te laten komen met één van deboeiendste zoektochten die de mensheid onderneemt. Tijdens deze 25 jaar heeft onzevereniging talrijke enthousiaste medewerkers gekend, waardoor VolkssterrenwachtBeisbroek een begrip geworden is zowel in de Brugse heimat als in de wereld van deVlaamse amateurastronomen. Een oprecht woord van dank aan allen die hielpen devzw Volkssterrenwacht Beisbroek uit te bouwen tot wat ze nu is.

Het mag dan ook een hart onder de riem zijn dat in 2009 onze bezoekersaantallen detweede beste ooit waren. Dat dit, naast het internationaal astronomisch jaar, vooral tewijten is aan onze gloednieuwe infrastructuur voor full-dome video projectie, staatbuiten kijf. Het toont andermaal aan dat het van groot belang is om voortdurend tevernieuwen en up-to-date te blijven. Een gegeven dat door het bestuur gedurende 25jaar steeds voor ogen werd gehouden en hopelijk zijn vruchten zal blijven afwerpenvoor de toekomst.

Jan Vandenbruaene,voorzitter,

18 januari 2010.

4

In memoriamAdrien Darge

Op 20 oktober 2009 is Adrien Darge (geboren op 11 september 1914) overleden,één van onze enthousiaste medestichters. En dit precies 25 jaar na de officiëlestartvergadering van Volkssterrenwacht Beisbroek.Adrien was niet alleen een fervente en gewaardeerde radioamateur, maar ook voorde sterrenkunde toonde hij een bijzondere interesse. Op de uitvaartdienst be-schreef zijn zoon Pierre hoe Adrien thuis “tussen de wasmachine en de chauffage-ketel” zelf zijn eerste telescoop in elkaar stak.Van 1977 tot 1984 was Adrien voorzitter van de provinciale VVS-afdeling West-Vlaanderen. Samen met zijn vrienden Harry De Meyer en Gaby Tack was hij éénvan de motoren van de maandelijkse bijeenkomsten van de Brugse amateur-sterrenkundigen in de Kamer van Retorica, achter het gemeentehuis van Sint-Michiels, waar de plannen gegroeid zijn voor Volkssterrenwacht Beisbroek.En toen de tijd rijp was stond hij mee aan de wieg om ons met raad en daaddeskundig te adviseren. In de begin-jaren van onze sterrenwacht was hijook graag bereid om groepen te helpenontvangen of permanentie te doen. Hijwas toen immers onze enige gepensio-neerde medewerker.Eén van de laatste keren dat Adrien opbezoek kwam in Beisbroek, samen meteen zoon en kleinzoon, was in de kerst-periode van 2003 om een nieuwe pla-netariumvoorstelling bij te wonen overde Ster van Bethlehem. Ook bij de in-wandeling van het planetenpad in juli2004 was hij nog aanwezig.Adrien overleed op de gezegendeleeftijd van 95 jaar. Voor wie hemgekend heeft, zal zijn ster nog langblijven schijnen.

5

2.Organisatie van de vzw

Volkssterrenwacht Beisbroek

De vzw Volkssterrenwacht Beisbroek werd opgericht op 20 oktober 1984. De werkingvan de vereniging werd vastgelegd in de statuten, verschenen in bijlage tot het Bel-gisch Staatsblad van 12 december 1985. In 2004 werden de statuten van de vereni-ging in overeenstemming gebracht met de nieuwe wet op de vzw’s. De aangepastestatuten verschenen in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad van 21 december 2004.

De activiteiten van Volkssterrenwacht Beisbroek vzw worden ondersteund binnenhet actieplan Wetenschapsinformatie en Innovatie. Dit actieplan is een initiatief vande Vlaamse minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie enBuitenlandse Handel. Dit gebeurt middels een overeenkomst voor de inschakelingvan de expertise van de volkssterrenwachten in het actieplan wetenschapsinformatieen innovatie; deze overeenkomst is in 2007 hernieuwd en loopt tot eind 2011.

De vereniging is eveneens erkend door de Bestendige Deputatie van de provincieWest-Vlaanderen en door het Stadsbestuur van Brugge.

Bij erkenningsbesluit van 6 juni 2007 is Volkssterrenwacht Beisbroek vzw doorToerisme Vlaanderen erkend als vereniging van toeristisch belang.

De juridische, financiële, administratieve en bestuurlijke belangen van de verenigingworden behartigd door de raad van bestuur. Eind 2009 bestond die raad uit volgendepersonen:

voorzitter: Jan Vandenbruaeneerevoorzitter: Herman Ghyootondervoorzitter: Hendrik Vandenbruaenesecretaris: Frank Tamsinpenningmeester: Bart Vandenbusscheleden: Franky Blanckaert

Bernard De Cuyper (ambtshalve)Filip QuestierRobin Segaert

Het dagelijks bestuur is in handen van de voorzitter, de ondervoorzitter, de secretaris,de penningmeester en de erevoorzitter.

Zowel de leden van de raad van bestuur, het dagelijks bestuur, als alle overigevrijwillige medewerkers verrichten hun respectieve taken ten dienste van degemeenschap volledig onbezoldigd.

6

In 2009 kwam de raad van bestuur bijeen op 21 februari, 5 juni en 17 oktober.

De algemene vergadering kwam in 2009 bijeen op 21 februari en op 17 oktober. Dealgemene vergadering bestaat uit alle leden van de vzw. Statutair zijn de leden vande vzw, hetzij effectief, hetzij toegetreden lid. Alleen de effectieve leden hebbenstemrecht in de algemene vergadering. Naast alle leden van de raad van bestuur,waren eind 2008 ook nog volgende personen effectief lid:Lodewijk Boute, Mia Callens, Piet Cools, Pieter De Ceuninck, Jan Deklerck,Jacques Depaepe, Wilfried De Vriese, Claude Doom, Ivette Eeckloo, EmmanuelFabel, Marcel Geuens, Thomas Goethals, Jean-Paul Hermans, Alain Houve-naeghel, Youri Huyghe, Astrid Neirinck, Eddy Pirotte, Sebastian Serruys, AlexanderVandenbohede, Joseph Wouters.

Verder heeft Volkssterrenwacht Beisbroek vzw een voltijdse vaste medewerker indienst. Daartoe is een arbeidsovereenkomst afgesloten met Eddy Pirotte. Bovendienwas Mia Callens gedurende de maanden oktober en november in dienst als halftijdsemedewerkster.

De

Maa

nop

28m

aart

2009

.Fo

to:H

endr

ikV

ande

nbru

aene

.

7

3.Educatieve, wetenschappelijke en

pedagogische activiteiten

3.1. Bezoeken

Het in gebruik nemen van de nieuwe full-dome videoprojectoren, samen met inten-sieve promotiecampagnes hebben onmiskenbaar een grote invloed gehad op debezoekcijfers van 2009, zowel wat de individuele bezoekers betreft bij de vastevoorstellingen als op het aantal groepsbezoeken.

De vaste voorstellingen gingen door op volgende tijdstippen: op zondagnamiddag om 15.00 h en om 16.30 h; op woensdagnamiddag om 15.00 h (Nederlandstalig) en om 16.30 h (anders-

talig: Frans, Engels of Duits); op vrijdagavond om 20.30 h; gedurende alle schoolvakanties zijn we bijkomend toegankelijk op maandag,

dinsdag en donderdag, telkens om 15.00 h.Elke vaste voorstelling wordt gevolgd door telescoopwaarnemingen (als de weers-omstandigheden dit toelaten) en een vrije rondgang in de tentoonstelling. Telkens is desterrenwacht toegankelijk een half uur vóór het begin van de voorstelling.In 2009 werden 224 vaste voorstellingen gegeven, met in totaal 2204 bezoekers, wat33 % meer is dan in 2008. Voor die vaste voorstellingen werd, behalve op onze vastemedewerker Eddy Pirotte, vooral beroep gedaan op volgende vrijwilligers: FrankyBlanckaert (6 keer), Mia Callens (19), Jacques Depaepe (9), Wilfried De Vriese (12),Ivette Eeckloo (39), Marcel Geuens (31), Herman Ghyoot (15), Alain Houvenaeghel(13), Filip Questier (19), Laurens Ramandt (7), Sonja Rolly (12), Robin Segaert (13),Frank Tamsin (5), Karin Van Daele (5), Martine Van Maele (9) en Jozef Wouters (7).Aan hen allen past hier een uitdrukkelijk woord van dank.

Een groep vanaf minimum 15 personen kan op een willekeurig tijdstip een bezoekbrengen. Meestal beginnen we ook hier met een planetariumvoorstelling, gevolgd dooreen manuele demonstratie, onder andere van de sterrenhemel van de dag zelf. Daar-na volgt een waarnemingssessie met de telescopen en een rondleiding in detentoonstelling. Over het jaar heen ontvingen de vaste medewerkers Eddy Pirotte enMia Callens respectievelijk 123 en 67 groepen. Andere medewerkers die frequent voorgroepsbegeleiding instonden, waren: Ivette Eeckloo (26), Marcel Geuens (27) enHerman Ghyoot (34). Ook hier aan die actieve medewerkers: dank u.Een onderverdeling van de groepen volgens categorie leert ons het volgende. Uit hetbasis- en kleuteronderwijs kwamen 81 groepen, 118 groepen uit het secundair enhoger onderwijs, 17 familie- of vriendengroepen, 71 socio-culturele verenigingen en 12jeugd- of sportverenigingen.

8

Het totaal aantal betalende bezoekers is in de loop van de geschiedenis van Volks-sterrenwacht Beisbroek maar één keer hoger geweest, met name in het jaar 2004.Onderstaande tabel geeft het verloop van de bezoeken per maand:

maand Totaalaantal

aantalindivi-dueel

aantalvastevoor-

stellingen

aantalin groep

aantalgroepen

januari 774 292 20 482 25februari 579 219 16 360 17maart 504 142 15 362 18april 461 216 25 245 11mei 901 68 10 833 40juni 599 81 12 518 25juli 475 374 31 101 5augustus 405 233 30 172 10september 475 111 17 364 18oktober 1432 135 15 1297 65november 1145 217 17 928 50december 297 116 16 181 9totaal 8047 2204 224 5843 293

Het totale aantal bezoekers overtreft deze aantallen ruimschoots. De cijfers houdenimmers geen rekening met niet-betalende bezoekers (bijvoorbeeld via vrijkaartenactiesof tijdens opendeurdagen) of met begeleidende leerkrachten. Ook het grote aantalpersonen dat het planetenpad met belangstelling heeft afgewandeld, valt eigenlijk niette schatten.Naast de permanente openingsuren en de groepsbezoeken waren wij ook terbeschikking op verschillende andere dagen, waarover verder in dit jaarverslag meerdetails te vinden zijn.

9

Ter gelegenheid van ons vijfentwintigste jaar lijkt het nuttig even de evolutie van debezoekcijfers van de laatste vijf jaar na te gaan. Daaruit blijkt trouwens overduidelijkwelke grote invloed de installatie van de full dome videoprojectoren gehad heeft: 2009is, na enkele zwakkere jaren (enkel wat betreft bezoekcijfers!) opnieuw een topjaargeworden. Dit zal ons er toe aanzetten om in de toekomst met nog meer energieverder te werken aan de uitbouw van onze uitverkoren volkssterrenwacht.

Jaar Totaalaantal

aantalindivi-dueel

vastevoor-

stellingen

aantalin groep

aantalgroepen

2005 7766 1836 177 5930 2652006 7428 1874 203 5554 2542007 6544 1801 193 4743 2322008 6552 1659 184 4893 2342009 8047 2204 224 5843 293

10

3.2. Cursussen

Door het ontvangen van individuele en groepsbezoeken, verschaffen we aangeïnteresseerden een eerste introductie in de sterrenkunde. Er bestaat bij een deelvan het publiek echter ook de behoefte aan diepgaandere informatie. Om hieraantegemoet te komen, worden er cursussen ingericht, veelal onbaatzuchtig geleid doorbevoegde mensen uit onze eigen vereniging.Het gevarieerde aanbod reflecteert de diverse, specifieke belangstellingspunten vanhet publiek, alsook de verschillende niveaus van diepgang waaraan behoefte is. Decursussen zijn opgevat als permanente vorming eerder dan als onderwijs in detraditionele zin van het woord.Het aantal cursisten is voor het werkjaar 2008-2009 en 2009-2010 behoorlijkgestegen ten opzichte van de vorige jaren. Deze toename is toe te schrijven aan deextra promotiecampagnes die vooral in september werden gevoerd: een aantalmedewerkers verspreidde toen tienduizenden folders in West-Vlaanderen, en datheeft blijkbaar zijn effect niet gemist!.

Inleidende cursus Sterrenkunde

Deze beschrijvende cursus (die geen specifieke voorkennis vereist) biedt een eerstekennismaking met de sterrenkunde. Er wordt duidelijk gemaakt hoe astronomischewaarnemingen geleid hebben tot ons huidig beeld van de opbouw van het heelal.Vertrekkend bij de Aarde, wordt het zonnestelsel (met de Zon, planeten, kometen, ...)verkend. Hierbij komt ook een stukje klassieke sterrenkunde aan bod (de bewegingenaan de hemelkoepel van Zon, planeten en sterren). In de tweede helft van de cursusverlaten we het zonnestelsel en beschrijven we het leven van een ster. We gaan nahoe sterrenstelsels zijn opgebouwd. Ten slotte worden de verste objecten in hetheelal besproken en bespreken we de evolutie van het heelal.De lessen van deze cursus worden gegeven door Eddy Pirotte, Hendrik Vanden-bruaene en Jan Vandenbruaene. In 2008-2009 eindigde deze cursus op 28/01/2009.De editie 2009-2010 van deze cursus loopt op woensdagavonden tussen 14/10/2009en 20/01/2010.

Waarnemen voor beginners

In vier sessies verdeeld over evenveel seizoenen wordt met behulp van een draaibaresterrenkaart, het planetarium en eventueel een verrekijker of telescoop, desterrenhemel en de plaats van de sterrenbeelden uitgelegd.Begrippen als ecliptica, hemelevenaar en het zenit worden uit de doeken gedaan.Reeds na één les is men in staat om de Poolster terug te vinden samen met tal vancircumpolaire sterrenbeelden. Na het doorlopen van alle zittingen kent men de meestnoordelijke sterrenbeelden en zal men verscheidene hemelobjecten kunnenaanwijzen zoals de Orionnevel, de kapstok en het zevengesternte. Uiteraard wordenbij ongunstige weersomstandigheden de sessies in het planetarium afgewerkt.Franky Blanckaert en Wilfried De Vriese verzorgen de zittingen van deze cursus. De

11

editie 2008-2009 liep tot 17/04/2009. De editie 2009-2010 van deze cursus loopt opzaterdagavonden tussen 23/10/2009 en 16/04/2010.

Jeugdcursus Sterrenkunde en Ruimtevaart

In zestien lessen maken jongeren van 12 tot 16 jaar kennis met de boeiende wereldvan de sterrenkunde en de ruimtevaart. Hoe werkt een raket en hoe bouw ik er zelféén? Zijn ijsdwergen eetbaar? Wanneer zal men leven vinden op Mars? Waar looptde Melkweg? Star Wars: sprookjes of echte toekomst? Wie is ’s nachts ook bang vanzwarte gaten? Het antwoord op deze en veel meer vragen krijgen jongeren in dezecursus. Met behulp van foto’s, schema’s, modellen en videomateriaal geven weduidelijke uitleg en maken we hen wegwijs in het heelal.De Jeugdcursus Sterrenkunde en Ruimtevaart wordt geleid door Filip Questier enRobin Segaert. In 2008-2009 eindigde de jeugdcursus op 24/04/2009. De uitgave2009-2010 van deze cursus loopt op vrijdagavond van 09/10/2009tot 07/05/2010.

Actuele onderwerpen uit de sterrenkunde

In acht zittingen worden actuele onderwerpen uit de sterrenkunde behandeld. Onderandere volgende thema’s kwamen aan bod: spectra van sterren, donkere materie,impactkraters binnen en buiten ons zonnestelsel, afstandsbepaling met behulp vanCepheïden, de massa van het zwart gat in het centrum van ons Melkwegstelsel,infrarood- en submillimeter telescopen voor het volgende decennium, veranderlijkesterren.Deze cursus eindigde in 2008-2009 op 01/04/2009 en loopt opnieuw van 16/12/2009tot 05/05/2010. Docenten van dienst waren Pieter De Ceuninck, Steven Goderis,Frank Tamsin, Hendrik Vandenbruaene, Dr. Bart Vandenbussche.

12

Actuele onderwerpen uit de ruimtevaart

Een zestal avonden worden gewijd aan de actualiteit van de ruimtevaart. Onderandere volgende onderwerpen werden behandeld: STS, ISS, GOCE en andere earthexplorers, 25 jaar Boeran, zin en onzin van ruimtevaart, Stardust, Kepler, fitness engezondheid in de ruimte, recent maanonderzoek, de ruimtevlucht van Frank DeWinne.Deze cursus eindigde in 2008-2009 op 25/03/2009 en loopt in 2009-2010 van21/10/2009 tot 17/03/2010. De zittingen werden gegeven door Koen Geukens,Thomas Goethals, Bart Hendrickx, Robin Segaert, Martin Sénéchal.

Oude astronomische boeken

Naar aanleiding van het internationaal jaar van de sterrenkunde 2009 en de 400ste

verjaardag van de eerste telescopische waarnemingen, werd een lessenreeks geor-ganiseerd met een historische inslag. In drie avonden werden tal van oude astrono-mische boeken bekeken (letterlijk en figuurlijk). Deze cursus werd georganiseerd insamenwerking met de Openbare Bibliotheek Brugge. Na een inleiding over soortenboeken, drukken, manuscripten, kwamen achtereenvolgens boeken over het geo-centrisch wereldbeeld en over het heliocentrisch wereldbeeld aan bod.Deze cursus liep op drie dinsdagavonden tussen 10/03/2009 en 24/03/2009. Desessies werden verzorgd door Jan Vandenbruaene.

Digitale astrofotografie

Deze cursus van vier zit-tingen biedt een introductierond de hedendaagseastro-imaging technieken,waarbij de klemtoon ge-legd wordt op de recentaangekochte apparatuur indit verband. Volgende the-ma’s komen aan bod: al-gemene principes van dedigitale astrofotografie, ge-bruik van CCD-camera'svoor deep-sky opnames,maan- en planetenfotogra-fie met behulp van perfor-mante bewakingscame-ra's. Ten slotte wordt ookaandacht besteed aan debeeldverwerking, een on-misbare schakel om tot op-timale resultaten te komen. N

GC

7000

.Fo

to:W

ilfrie

dD

eV

riese

.

13

De lessen gaan door op za-terdag, tussen 21/11/2009 en27/02/2010 en worden ver-zorgd door Filip Questier enHendrik Vandenbruaene.

Relativiteit voor iedereen

In deze cursus maken we invier avonden kennis met zowelde speciale als de algemenerelativiteitstheorie. Vooreerstworden Einsteins postulatenen hun gevolgen behandeld.Daarna komen de historischewaarnemingen ter bevestigingvan de relativiteitstheorie aanbod. In de algemene relativi-teitstheorie wordt het verbandgelegd tussen ruimte en tijd,tussen zwaartekracht en kromming van de ruimte. Er wordt afgesloten met deastronomische toepassingen van de relativiteitstheorie: gravitatielenzen, zwartegaten, ...De cursus liep tussen 15/10/2009 en 03/12/2009. Sprekers waren Jan Deklerck, JanVandenbruaene, Prof. Dr. Christoffel Waelkens, Hendrik Vandenbruaene.

Telescopen: verleden, heden, toekomst

Naar aanleiding van 400 jaar gebruik van de telescoop in de sterrenkunde krijgen decursisten in vijf vertellingen een historisch overzicht van de evolutie van dit weten-schappelijk instrument met hieraan gekoppeld zijn astronomische ontdekkingen.Vooreerst wordt ingegaan op de vraag waarom het zolang duurde vooraleer eenwerkbare telescoop ontwikkeld kon worden, en worden de waarnemingen van GalileoGalilei besproken. Vervolgens komen de vernieuwingen van de 17de en 18de eeuwaan bod, zoals metalen spiegelkijkers, achromatische lenzen en micrometers. Daarnawordt er gefocust op de laatste twee vervlogen eeuwen. Toen werden er reuzen-lenzenkijkers gebouwd en ontstonden grote spiegeltelescopen uit glas. Zij zorgdenvoor spectaculaire astronomische vondsten waardoor de kennis over ons heelaldrastisch toenam. Ten slotte wordt het huidige professionele telescopenpark onder deloep genomen en wordt vooruitgeblikt wat de nabije en verre toekomst in petto heeftqua nieuwe telescopen en technieken.De zittingen gaan door op dinsdag tussen 08/12/2009 en 23/03/2010. Lesgever is JanVandenbruaene.

M27

.Fo

to:H

endr

ikV

ande

nbru

aene

.

14

3.3. Getuigschriften

Op 15 mei 2009 werden de getuigschriften voor het werkjaar 2008-2009 uitgereikt.Na de eigenlijke uitreiking van de getuigschriften, werd gekeken naar de documen-taire film “Sterrenkunde in Vlaanderen” van Peter Stinissen. Verder stelde voorzitterJan Vandenbruaene zijn boek “Astronomische Gids voor België” voor. De avond werdafgesloten met een receptie naar aanleiding van het feit dat planetoïde 121313 naarsecretaris Frank Tamsin werd genoemd.

Inleidende cursus Sterrenkunde

Volgende cursisten behaalden het getuigschrift:Rose-Anne Bonne, Marleen Bruynooghe, Hans Coucke, Thijs Decoene, BramDefloor, Carine Delye, Raphaël Dumez, Pieter Lievens, Bernard Malbrancke, KimPlasman, Veerle Saccasyn, Geert Schouteet, Ivette Van Besien, Martine VanMaele, Sven Van Royen, Frank Vandercruyssen, Noël Vermeersch, Eddy Wauters,Jean-Marie Willems, Lea Wyffels.

Jeugdcursus Sterrenkunde en Ruimtevaart

Ontvingen een getuigschrift voor deze cursus:Roberto Ciani, Jasper Demeester, Lins Denaux, Karen Druwel, Robbe Goethals ,Alexander Hoffman, Simon Van Hove.

Cursus Waarnemen voor Beginners

Volgende cursisten behaalden het getuigschrift:Gudrun Baeckelandt, Filip Baert, Ivette De Bruyckere, Frans Debruycker, IvetteEeckloo, Marcel Geuens, Geert Goossens, Johan Knockaert, Luk Pauwels, IvetteVan Besien, Dirk Van Daele, Karin Van Daele, Martine Van Maele, Jan VandenBerghe, Dirk Vandierendonck, Noël Vermeersch.

Cursus Actuele onderwerpen uit de sterrenkunde

Volgende cursisten behaalden het getuigschrift:Lieve Beuckels, Chris Blancquaert, Luc Boes, Geert Bonte, Johan Callens, MiaCallens, Eddy Clauwaert, Ronny De Maeyer, Wilfried De Vriese, Jacques Depaepe,Geert Dhondt, François Donck, Ivette Eeckloo, Marcel Geuens, Herman Ghyoot,Marc Lambert, Jan Neirinck, Sonja Rolly, Robin Segaert, Frank Tamsin, Martine VanMaele, Jozef Vanmaele, Joseph Wouters.

15

Cursus Actuele onderwerpen uit de ruimtevaart

Het getuigschrift voor deze cursus werd uitgereikt aan:Jozef Allemeersch, Filip Baert, Luc Boes, Geert Bonte, Wilfried De Vriese, MichelleDeclerck, William Declerck, Thijs Decoene, Thomas Deslypere, François Donck, MarcLambert, Guido Mobouck, Sonja Rolly, Jozef Vanmaele.

Cursus Oude Astronomische Boeken

Volgende cursisten behaalden het getuigschrift:Lieve Beuckels, Luc Boes, Geert Bonte, Lodewijk Boute, Mia Callens, EddyClauwaert, Ronny De Maeyer, Frans Debruycker, Thomas Deslypere, Ivette Eeckloo,Marcel Geuens, Herman Ghyoot, Marc Lambert, Robin Segaert, Frank Tamsin,Bernadette Verbeke, Johan Verhoeve.

16

3.4. Planetarium

Eind 2008 werd het planetarium gron-dig vernieuwd door de uitbreiding metinfrastructuur voor full-dome videoprojectie (ook wel all-sky video ge-noemd). In 2009 kende dit project zijnverdere uitwerking.

Afwerking full-dome systeem

In de loop van het voorjaar zijn er ver-schillende korte interventies geweestom nog enkele kleine puntjes aan tepassen aan ons full-dome systeem. Inseptember is RSA Cosmos een heleweek op bezoek geweest voor hetvervolg van de technische opleidingen voor het updaten van de software.Ook werden de projectoren helemaalontmanteld om ze onder te brengen inde mooi gestroomlijnde definitieve behuizing.

Wonderen van het heelal

In het voorjaar werd een nieuwe voorstelling voorbereid, die uiteindelijk op 3 juli 2009in première gegaan is voor de genodigden en op 5 juli voor leden en sympathisanten.In "Wonderen van het heelal", vertellen we het verhaal van een aantal opmerkelijkeobjecten aan de hemel. De meest opvallende hiervan, werden voor het eerst gecata-logeerd door Charles Messier, een gedreven kometenzoeker. In een tweede deel,gebaseerd op een oorspronkelijke full-dome animatie (Clark Planetarium, Utah),brengen we een aantal van die Messierobjecten tot hun volle pracht. Er wordt even-eens stil gestaan bij het ontstaan van het heelal en de vorming van de chemischeelementen. De meest eenvoudige elementen zijn ontstaan kort na de Oerknal. In hetbinnenste van de sterren ontstaan steeds zwaardere elementen die bij de dood vaneen ster vrijkomen als bouwstoffen voor planeten en tenslotte voor levende wezens.Vertrekkend van de grenzen van het waarneembare heelal ondernemen we een tochtdoor ruimte en tijd. We reizen langs tal van sterrenstelsels, om vervolgens bij onseigen Melkwegstelsel en uiteindelijk in ons zonnestelsel aan te komen.

17

Andere voorstellingen

Ook de reeds langer in gebruik zijnde voorstelling "Op reis met de sterren", werdaangepast aan het nieuwe projectiesysteem. Op deze manier komen de verschillendeanimaties en all-skies veel beter tot hun recht.Het programma “ALMA, de zoektocht naar onze kosmische oorsprong” werd gemaaktdoor de APLF, de vereniging van Franstalig planetaria. Volkssterrenwacht Beisbroekheeft hiervan de versies in het Nederlands, Duits, Frans en Engels aangeschaft. Zeworden ingezet voor onze anderstalige voorstellingen op de woensdagnamiddag, ofop aanvraag voor groepen. Deze show vertelt over de bouw van de Atacama LargeMillimeter Array, de grootste verzameling radiotelescopen in de Atacamawoestijn inChili. Radiotelescopen worden gebruikt om het heelal te onderzoeken bij lage fre-quenties. Omdat het over zulke lage frequenties gaat, heeft men voor een voldoenderesolutie om de precieze bron te kunnen lokaliseren, enorm grote telescopen nodig.Het kan echter ook door een groot aantal kleinere telescopen te combineren in eenzogenaamde ‘array’. En dit is precies de bedoeling van de ESO, de EuropeseZuidelijke Sterrenwacht, met de bouw van de ALMA.

18

3.5. Telescopen en waarnemingen

Het jaar 2009 was a priori niet meteen een jaar met veel uitzonderlijke astronomischeverschijnselen, maar dat neemt niet weg dat er altijd wel iets aan de hemel te bekijkenviel.

Zonnestelsel

Binnen ons zonnestelsel kunnen we zeker niet rond het feit dat de Zon zo goed als hetganse jaar op non-actief bleef. In principe verwachtte men een heropleving van dezonneactiviteit in 2009, maar het zonneminimum bleef uitzonderlijk lang duren. Meerdan 200 dagen zonder zonnevlekken was het resultaat! Naar het einde van het jaar toeverschenen dan toch schuchter de eerste grotere zonnevlekken van de nieuwe cyclus.Venus kon ’s avonds prachtig bekeken worden gedurende de eerste maanden van hetjaar (januari en februari) als een fijner wordende sikkel, om daarna naar de ochtend-hemel te verhuizen. Tijdens de eerste helft van het jaar kon ook Saturnus’s avonds noggoed waargenomen worden. We herinneren ons de uiterst vlakke stand van de ringenvlak na de jaarwisseling. Het ringenstelsel kon daardoor als een streepje voor en naastde planeet gezien worden in plaats van als de bekende ringvorm.

Jupiter

Veel activiteit verder op enrond de grote planeet Jupitervanaf de zomermaanden totop het einde van het jaar.Tijdens de maand juli (meerbepaald op 19 juli) werd dooreen Australische amateur-astronoom een onverwachtedonkere impactvlek op hogezuidelijke breedte ontdekt. Totzowat half augustus kon hetverrassende fenomeen waar-genomen worden; bij ons ech-ter niet zonder enige moeitedoordat de planeet nog vrijlaag boven de horizon stond.Verder kon tijdens het najaar volop geprobeerd worden om te bekijken hoe de Jupiter-maantjes elkaar bedekten of verduisterden aangezien we door het baanvlak van deGalileïsche manen trokken. Zeer speciaal om te zien dat bijvoorbeeld een merkelijkkleinere Europa voor de grotere Ganymedes trekt. Ook kleurverschillen tussen demaantjes onderling werden tijdens dergelijke naderingen duidelijk.

Jupi

ter.

Foto

:Hen

drik

Van

denb

ruae

ne.

19

Kometen en meteoren

Van het kometenfront vermelden we enkel de vrij heldere komeet C/2007 N3 Lulin dieeind februari en begin maart te zien was in de buurt van de ster Regulus. Net geenblote oog object, maar wel goed te zien met een verrekijker.Op het meteorenvlak herinneren we ons de Perseïden in augustus, waarvan bij onsenkel de pre-maximumnacht helder was. De beroemde zwerm vertoonde trouwenseen driedubbel maximum in Amerika en het Verre Oosten.In het najaar kon ook nog de dalende tak van de Leonidenzwerm waargenomenworden.De beste zwerm was zonder twijfel de Geminidenzwerm waarvan tijdens drie nachtenrond het maximum (12-14 december) waarnemingen onder gunstige omstandighedenverricht konden worden, weliswaar in barkoude omstandigheden.

Verduisteringen

De eclipsen waren in 2009 een beetje tegenvallers. Ten eerste kon de lange zons-verduistering van 22 juli bij ons niet waargenomen worden, maar een uitgebreidesterrenwachtdelegatie ging het fenomeen observeren vanuit het verre China. Vanuit deomgeving van Shanghai werden de VVS-waarnemers echter jammer genoeg ge-trakteerd op een heuse regenbui tijdens het moment suprême, wat er uiteraard voorzorgde dat het tijdens het eclipsmoment extreem duister werd. Gelukkig maakte defantastische reis door het grote boeiende land zeer veel goed.Ook de kleine gedeeltelijke maansverduistering (8%) op oudejaarsavond kon nietwaargenomen worden wegens bewolking.

Astro-imaging

Vanaf de zomer-periode werdenheel wat nachte-lijke uren gespen-deerd aan het op-starten van deCCD-waarnemin-gen met de nieuwaangekochte ap-paratuur. Jupiteren de Maan zijnuiteraard dankbareobjecten om teleren werken meteen planetenca-mera op de groterefractor. Daar-naast vormen de D

eM

aan

op1

juni

2009

.Fo

to:H

endr

ikV

ande

nbru

aene

.

20

zomer- en herfststerrenhemel ideale doelwitten voor het opstarten van CCD-waarnemingen met de MPT kijker in f/5 flatfield mode. Vooral het capteren met H -filter levert mooie contrastrijke plaatjes op. Tijdens de opendeurdagen in septemberwerd een compilatie van beelden geprojecteerd en in dit jaarverslag zijn hier en daarook wat eerste resultaten te bewonderen.

Veranderlijke sterren

Veranderlijke sterren zijn uiteraard steeds te volgen, maar in 2009 herinneren we onstoch enkele speciale feiten. Zo ging de bedekkingsveranderlijke Aurigae traag naarhaar minimum tijdens het volledige najaar van 2009. Deze speciale ster verdient extraattentie, aangezien de periode maar liefst 27 jaar bedraagt; het was dus van halfwegde jaren 1980 geleden dat we nog eens een minimum van deze blote-oog-ster kondenmeemaken.Daarnaast herinneren we 2009 ook als het jaar dat R CrB gedurende het ganse jaaronzichtbaar bleef hangen rond magnitude 14 tot 15 en dat de symbiotisch ster Z Anddoor een helder maximum ging. Ook konden verschillende minima van de bedekkings-veranderlijke RZ Cas visueel en fotografisch waargenomen worden.Op het einde van het jaar werden we tenslotte nog getrakteerd op een nova in hetsterrenbeeld Eridanus. KT Eri kon vanaf 25 november gevolgd worden en bereikte eenmaximale helderheid van om en bij magnitude 8.

Diversen

Ons waarnemingsdagboek vermeldt verder nog allerlei interessante waarnemingen,zoals de Pleiadenbedekking door de Maan op de avond van 7 januari. De voorbij-razende wolken gaven de waarnemingen een extra facet.Verder staan de zeer heldere langdurende lichtende nachtwolken van midden juli hoogop de lijst van speciale herinneringen. Gedurende enkele kraakheldere nachten koneen uitgebreid netwerk van fijne lichtende structuren aan de noordwestelijke hemelgezien worden. De lichtende structuren lieten eigenlijk niet toe om voldoende donkernachtzicht te ontwikkelen!

Internationaal Space Station

We sluiten het overzicht van waarnemingen in 2009 af met een speciale vermeldingvoor het ISS dat gedurende vele passages gezien kon worden. Naast het aan- enafvoeren van nieuwe modules – al dan niet met Space Shuttles – vormde het feit datonze landgenoot Frank De Winne in het complex aanwezig was uiteraard een bijzon-dere meerwaarde voor de waarnemers. Een ideale gelegenheid om het tuig te trachtente fotograferen.

21

3.6. Projecten

Planetenpad

Volkssterrenwacht Beisbroek beschikt sinds juli 2004 over een extra troef in hetomliggende parkdomein. Er werd toen een heus planetenpad ingericht, bestaandeuit een twaalftal sculpturen van beeldend kunstenaar Jef Claerhout. Deze bena-dering laat toe om een ruim publiek aan te spreken: in 2009 maakten opnieuwduizenden bezoekers hier dankbaar gebruik van.

Informatiecampagne ruimtevlucht Frank De Winne

2009 was voor ons land ook een belangrijk jaar op ruimtevaartvlak: Frank DeWinne, de tweede Belg in de ruimte, mocht voor een tweede keer naar het inter-nationaal ruimtestation ISS. Nu verbleef hij er echter zes maanden, wat veel meerwas dan de vorige keer, en bovendien was hij de laatste maand als eerste niet-Amerikaan en niet-Rus de commandant van het station.Dit was uiteraard een goede gelegenheid om de sterrenwacht open te stellen voorhet grote publiek, zodat iedereen geïnformeerd werd over de stand van zaken. Hetbegon allemaal met de lancering op woensdag 27 mei 2009. Heel wat belang-stellenden waren samen met een vrij uitgebreide persdelegatie aanwezig in devolkssterrenwacht om de lancering live op groot scherm te volgen. Het enthou-siasme was enorm, maar dit was slechts de start van Oasiss.In de sterrenwacht organiseerden we nog twee avonden vóór Frank De Winneterugkeerde naar de aarde. Op vrijdagen 13 en 20 november 2009 kon iedereenmet het blote oog een passage van het ISS komen bewonderen. Er kwamentelkens een aantal gegadigden die ook een uur lang konden luisteren naar eenvoordracht van Robin Segaert over Frank De Winne.Ook bij het binnenkomen van de sterrenwacht werd elke bezoeker herinnerd aandeze ruimtevlucht: in de toren werden grote posters gehangen met foto’s van vooren tijdens de missie. Om ervoor te zorgen dat de actualiteit ook aan bod kwam,werden er regelmatig nieuwsberichten toegevoegd. Zo kon elke bezoeker wetenwat de stand van zaken was.Uiteraard werd er in de lessen actuele onderwerpen ruimtevaart ingegaan op allesomtrent deze missie. Ook op de website werd de ruimtevlucht van onze landgenootin de kijker gezet. Verder werd ook geantwoord op tal van informatievragen die devolkssterrenwacht bereikten.We kijken alvast uit naar mogelijks een nieuwe missie… Frank De Winne heeft daarin elk geval zin in, dus wij kunnen er maar naar uitkijken!

Stad met Klasse

In het begin van het jaar hebben we meegewerkt met een initiatief van het bekendetijdschrift Klasse, gericht op alle leerkrachten. Op 24 en 26 februari 2009 konden wezo een honderdtal leerkrachten en familieleden verwelkomen.

22

Leerkrachtendag

Op 30 september 2009werd in samenwerkingmet DPB Brugge onderde naam ‘Astrodag’ eenkennismakingsnamiddaggeorganiseerd voor leer-krachten van de tweedeen de derde graad se-cundair onderwijs. Dezedag werd voorbereidtijdens enkele werkver-gaderingen met de pe-dagogische begeleidersvoor wiskunde en wetenschappen.Op de Astrodag werden twee sessies voorzien. In één deel gaf Frank Tamsin eenoverzicht van oefeningen die in de klas kunnen gemaakt worden. In de tweedesessie toonde Eddy Pirotte een planetariumprogramma en werd verder ingegaanop een aantal mogelijkheden van het planetarium om onderdelen van hetcurriculum aanschouwelijk te maken. Op deze leerkrachtendag waren een 70-talleerkrachten aanwezig.

Doe-doos Secundair Onderwijs

Volkssterrenwacht Beisbroek biedt scholen de gelegenheid om ‘op eigen terrein’een aantal speelse maar leerrijke experimenten uit te voeren, samen met deleerlingen. Alle benodigdheden worden gepresenteerd in een Doe-Doos. Uitpakkenen ontdekken dus. Nadat in 2008 een doedoos voor het secundair onderwijs wassamengesteld, kwam in 2009 opnieuw het lager onderwijs aan bod.

Toegankelijkheid en CCD-camera’s

In het kader van het toegankelijkheidsproject werden onze digitale astro-imagingmogelijkheden up-to-date gebracht met de aankoop van enkele CCD-camera’s entoebehoren.Vooreerst werd een Imaging Source DFK31 maan- en planetencamera in gebruikgenomen. Deze bewakingscamera laat toe om op de telescopen prima opnames temaken van maan en planeten. In live mode kan er streaming kleurenvideobeeldgetoond worden (via het netwerk op om het even welke plaats in de sterrenwacht)of er kunnen videofragmenten gestacked worden tot haarscherpe opnames.Voor het maken van opnames van de sterrenhemel werd geïnvesteerd in een ATIK4000 systeem. Naast een performante astro-CCD camera (4 Mpix) bevat het pakketeen filterwiel met L, R, G, B en H filters en een volg-CCD (ATIK 16IC) voor auto-guiding in combinatie met de Astrotechniek montering in de koepel. De camera

23

wordt gebruikt op de MPT300 kijker en de autoguiding CCD uiteraard op de bij-horende volgkijker. Voor het bedienen en sturen van de camera’s en het verwerkenvan beelden werd daarenboven een performante laptop in gebruik genomen.In het najaar werden opleidingsessies voor deze apparatuur gestart.

Zonnespectroscopie

De infrastructuur is in 2009 ook uitgebreid met een Shelyak LHires Lite spectro-scoop. Daarmee is het mogelijk om de bezoekers zelf de gelegenheid te geven omlijnen in het spectrum van de Zon waar te nemen (en uiteraard ook bij andereheldere lichtbronnen).

3.7. Jeugdwerkgroep JVS-Vigilia

De jeugdwerkgroep JVS-Vigilia van Volkssterrenwacht Beisbroek bestaat uit jongerendie de jeugdcursus hebben doorlopen en die zich nu meer willen verdiepen in desterrenkunde en ruimtevaart. Ze komen tweewekelijks samen op vrijdagavond onderleiding van Laurens Ramandt en (sinds medio 2009) Bram Gurdebeke. Het voorbijewerkjaar in Vigilia was er één van stabiliteit. De leden zijn niet enorm talrijk, maar zevormen een trouwe, enthousiaste en hechte groep.Afgezien van de traditionele bijeenkomsten, was Vigilia ook present op een aantaloverkoepelende JVS-activiteiten, waaronder de JVS-dag en JVS Zomersport.In 2009 kon het zomer-kamp opnieuw door-gaan. Dit kamp vondplaats in Maboge, nabijLa Roche. Daar com-bineerden de elf deel-nemers traditiegetrouwastronomie met sporten spel. Waarnemenwas er, door de weers-omstandigheden, he-laas niet vaak bij. Alledeelnemers konden dekampsfeer sterk appre-ciëren.

24

3.8. Opendeurdagen

Bij diverse gelegenheden opende de sterrenwacht haar deuren, buiten degebruikelijke openingsuren.

Sterrenkijkdagen

Het was al voorspeld door de weerman: de sterrenkijkdagen zouden helder zijn,kraakhelder. De vele reclame en het goede weer deden hun werk: op 30 en 31januari 2009 was er een overrompeling in de sterrenwacht.Het resultaat was op beide dagen ongeveer hetzelfde: telkens naar schatting 300bezoekers. Er waren al ruim op voorhand mensen aanwezig die een bezoek wildenbrengen, de telefoon rinkelde heel regelmatig, …Onze telescopen waren vrij te bezoeken en regelmatig stond er een lange rij wach-tenden. Ook buiten voor het kasteel stonden diverse telescopen opgesteld, en kon jebij momenten over de koppen lopen.We mogen besluiten dat de sterrenkijkdagen dit jaar een groot succes waren.

Honderd uur van de astronomie

Eén van de hoekstenen van het Internationale Jaar van de Sterrenkunde was dehonderd uren van de astronomie, een wereldwijd initiatief waarbij tussen 2 en 5 april2009 gedurende honderd uur continu activiteiten rond sterrenkunde werdenaangeboden. In dit kader vatte Volkssterrenwacht Beisbroek op 3 en 4 april ’s avondspost op het Zand in Brugge. Een zevental medewerk(st)ers waren bereid om desterrenhemel te tonen aan de toevallige passanten, de bezoekers van het Concert-gebouw en het vele extra volk dat in Brugge was naar aanleiding van de start van deRonde van Vlaanderen, de volgende dag.Jammer genoeg bleven Maan, planeten en sterren op beide avonden achter dewolken in de nevel verscholen.

Opendeurdagen

Traditioneel wordt hetnieuwe werkjaar ingezetmet een heuse happe-ning tijdens het derdeweekend van septem-ber. In 2009 was dat op19 en 20 september.Dit jaar stonden deopendeurdagen deels inhet teken van de OasISSmissie. Zo konden de

25

bezoekers in een multi-axiale stoel zelf een stukje training als toekomstigruimtevaarder ervaren.Op zaterdagavond was het mooi weer en kwamen redelijk wat erg geïnteresseerdebezoekers opdagen. Met een team gemotiveerde medewerkers werden debezoekers vakkundig doorheen de sterrenwacht en het planetenpad geleid.Zondag was ook de dag van het jaarlijkse Brugse wandel- en fietsevenement‘Kroenkelen’. Menige deelnemer stalde zijn fiets en kwam via het natuurcentrum inde sterrenwacht terecht om wat informatie op te doen. De opendeurdagen zorgdennet als de voorgaande jaren terug voor een aantal nieuwe leden en cursisten. Mededaarom zijn die dagen van belang voor onze sterrenwacht.

3.9. Publicaties

Vanzelfsprekend verscheen in 2009 het jaarverslag 2008. Naar aanleiding van deopendeurdagen werd een informatiebrochure samengesteld.

Ongeveer op kwartaalbasis worden onze leden en sympathisanten voorzien van eenelektronische nieuwsbrief. De redactie hiervan wordt verzorgd door Hendrik Vanden-bruaene.

Naar aanleiding van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde is het boek “Astro-nomische Gids voor België” verschenen. Auteur is Jan Vandenbruaene. Het boek isuitgegeven door de Vereniging Voor Sterrenkunde vzw, in samenwerking metAcademic and Scientific Publishers. In de“Astronomische Gids voor België” bekijkt deauteur België door een sterrenkundige bril. Wemaken zo kennis met het rijke verleden enheden van de Belgische sterrenkunde: beroem-de sterrenkundigen, sterrenwachten en volks-sterrenwachten en wetenschappelijke onder-zoeksinstituten. Daarnaast zien we in het Bel-gische sterrenkundige landschap ook zonne-wijzers, planetenpaden en monumenten dieverwijzen naar historische figuren en grotesterrenkundige verschijnselen. De Astrono-mische gids voor België neemt ons mee langsde honderden sterrenkundige monumenten,instituten, straten, gemeenten en steden dieBelgië rijk is. De gids is georganiseerd perprovincie en per gemeente. Voor elke gemeentegeeft de auteur een beschrijving van alles wat indie gemeente met sterrenkunde te maken heeft.Nauwkeurige geografische coördinaten bij elkebeschreven plaats laten toe deze gemakkelijk

26

via GPS te lokaliseren. Daarnaast bespreekt de auteur nog andere verbanden met desterrenkunde: gemeenten die aan de hemel zijn vereeuwigd, straten die naar sterren-kundigen zijn genoemd of plaatsen waar spectaculaire verschijnselen te zien waren.

Ook publiceerden leden van Volkssterrenwacht Beisbroek vzw regelmatig artikels ofmededelingen in binnen- en buitenlandse tijdschriften en vakbladen. Hierna volgthiervan een (onvolledig) overzicht.

Heelal

jan Exoplaneten op de foto (Claude Doom)Korte berichten (Claude Doom)

feb Phobos in close-up (Claude Doom)TX Dra (Jeroen Van Wassenhove)Korte berichten (Claude Doom)Boekbesprekingen (Herman Ghyoot, Hendrik Vandenbruaene)

maa Korte berichten (Claude Doom)Boekbesprekingen (Frank Tamsin, Hendrik Vandenbruaene)

apr Korte berichten (Claude Doom)Boekbesprekingen (Hendrik Vandenbruaene)

mei Korte berichten (Claude Doom)jun De VVS algemene ledenvergadering 2009 (Claude Doom)

Telescopisch patrimonium tentoongesteld in Marseille (Jan Vandenbruaene)Korte berichten (Claude Doom)

jul De oprichting van de Internationale Astronomische Unie (Jan Vandenbruaene)De Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2009 (Frank Tamsin)Korte berichten (Claude Doom)

aug Parade van vier Saturnusmanen (Claude Doom)Tien jaar geleden: 11 augustus 1999 (Jan Vandenbruaene)Korte berichten (Claude Doom)Boekbesprekingen (Frank Tamsin, Hendrik Vandenbruaene)

sep Botsing met Jupiter (Claude Doom)Schaduwen en fijne structuren in de ringen van Saturnus (Claude Doom)Korte berichten (Claude Doom)Boekbespreking (Herman Ghyoot)

okt Korte berichten (Claude Doom)Boekbesprekingen (Hendrik Vandenbruaene)

nov De eerste telescopische maanwaarnemingen (Jan Vandenbruaene)Het JVS/VVS weekend 2009 te Genk (Claude Doom)Korte berichten (Claude Doom)

dec Water en hydroxyl op de Maan (Claude Doom)Reuzenring rond Saturnus (Claude Doom)Korte berichten (Claude Doom)Boekbesprekingen (Jan Vandenbruaene)

27

Astra

jan Geschiedenis van de sterrenkunde 1 (Laurens Ramandt, Sybille Kervyn)mei Vlaamse Sterrenkunde Olympiade (Frank Tamsin)jul Geschiedenis van de sterrenkunde 2 (Laurens Ramandt, Sybille Kervyn)

Kosmonautentraining (Laurens Ramandt)nov Interview met Frank Daerden: op zoek naar sneeuw op Mars (Laurens Ramandt)

De Torenvalk (milieuvereniging regio Tielt)

Jan Venus aan de avondhemel (Hendrik Vandenbruaene)Maa Welke ster is dat? (Hendrik Vandenbruaene)Jul De zomerdriehoek (Hendrik Vandenbruaene)Okt Een sterrenstelsel in Andromeda (Hendrik Vandenbruaene)

3.10. Documentatiecentrum

Bibliotheek

In de loop van 2009 werden weerom enorme inspanningen geleverd om de biblio-theek verder uit te bouwen. Dit gebeurt onder de kundige leiding van Ivette Eeckloo.De catalogus van de bibliotheek is ook ontsloten via de website.De Volkssterrenwacht is geabonneerd op volgende tijdschriften: Astra, Astronomy,Astronomy and Astrophysics, CAP journal, Ciel et Espace, Ciel et Terre, ESA-Bulletin,ESO Messenger, Halo, Heelal, Informatieblad Stichting De Koepel, Le Ciel, MaxPlanck Forschung, Planetarian, Ruimtevaart, Research*eu magazine, Sky andTelescope, Science Connection, Spaceflight, Vlaamse Raket Organisatie, Zenit.Naast de honderden boeken zijn er ook tal van vroegere jaargangen van tijdschriftenbeschikbaar. Hiertoe is een afzonderlijke archiefruimte ingericht.

Mediatheek

Verder bezit het documentatiecentrum ook een rijk aanbod aan audiovisueel mate-riaal. Heden ten dage vertaalt zich dit voornamelijk in een rijke collectie dvd's. Voorwie deze mediavormen nog niet heeft gebruikt, willen wij nogmaals benadrukken datook hier een schat aan informatie te vinden is.

28

3.11. Website

De website van Volkssterrenwacht Beisbroek is te bereiken op www.beisbroek.be.Ook in 2009 vonden vele bezoekers de elektronische weg naar onze website. Deteller op onze frontpagina registreerde ruim 21000 hits, tegenover 16000 in 2008. Dedrukste dag was 30 januari met bijna 300 opvragingen, naar aanleiding van desterrenkijkdagen op 30 en 31 januari.Op de frontpagina werden actuele gebeurtenissen zoals de opendeurdagen en hetverschijnen van onze nieuwe planetariumvoorstelling in de kijker gezet. Ook hetverblijf van Frank De Winne in het ISS kreeg een prominente plaats en werd uitvoerigbelicht. Via het artikel op de frontpagina kregen bezoekers gedetailleerde informatieover de missie en zelfs een overzicht van alle ISS-passages boven Brugge.Een aantal vaste waarden op de website werden verder onderhouden. Sinds april2006 wordt door Filip Questier een overzicht van de courante hemelverschijnselenaangeboden. Ook het voorbije jaar werd dit overzicht maandelijks geactualiseerd.In 2007 werd het bibliotheekbestand online gebracht, goed voor ruim 1400 boeken,DVD's en video's. Het afgelopen jaar werd dit bestand verder bijgewerkt. De werkenzijn per categorie raadpleegbaar en waar mogelijk van illustraties voorzien.Steeds meer cursusmateriaal wordt door de lesgevers in elektronische vorm aange-leverd. Via het ledengedeelte van de website kon dit materiaal op ruime belangstellingrekenen. Ook de driemaandelijkse nieuwsbrief was via deze weg beschikbaar. Vooronze actieve medewerkers werden ook een aantal handleidingen elektronischbeschikbaar gemaakt.

De

Pel

ikaa

nnev

el.

Foto

:Wilf

ried

De

Vrie

se.

29

3.12. Kadervorming

Medewerkersopleiding

Omdat de werking van de Volkssterrenwacht voor een belangrijk deel steunt op vrij-willige medewerkers, is kadervorming van groot belang voor onze toekomst. In 2009concentreerde de opleiding van de medewerkers zich in de eerste plaats op deindividuele begeleiding van een aantal nieuwe medewerkers. Daarnaast werden demedewerkers ingewijd in een aantal wijzigingen met betrekking tot het gebruik van deapparatuur voor full-dome videoprojectie.

Medewerkersbijeenkomsten

De medewerkersbijeenkomsten gebeuren op onregelmatige basis, afhankelijk van desterrenkundige actualiteit of van vernieuwingen of aanpassingen van de apparatuur.Daarnaast komt uiteraard ook het sociale aspect aan bod. Op zaterdag 7 februari2009 werd een nieuwjaarsetentje georganiseerd en op zaterdag 22 augustus 2009zaten we samen voor onze jaarlijkse barbecue. Op zaterdag 5 december 2009 was ernog een medewerkersbijeenkomst waarbij recente aanwinsten van en evolutiesbinnen de sterrenwacht werden toegelicht.

Algemene vergadering VVS

De algemene vergadering van de Vereniging voor Sterrenkunde ging door opzaterdag 25 april 2009 in het AuditoriumZeger Van Hee te Leuven. De volksster-renwacht was er met een delegatieaanwezig voor een uiteenzetting doorPatrick Poitevin met als titel “Deachterzijde van een zonsverduistering”.Tijdens deze bijeenkomst werd ookbekend gemaakt dat twee stichtendeleden van Volkssterrenwacht Beisbroekvzw met een asteroïde aan de hemelzijn vereeuwigd. Het gaat omplanetoïden 91553 Claudedoom en121313 Tamsin. De mededeling hiervanis verschenen in de Minor PlanetCirculars van 9 april 2009.

International Planetarium Society

Volkssterrenwacht Beisbroek is al sedert 1998 institutioneel lid van de InternationalPlanetarium Society, de internationale vakorganisatie van planetaria. De IPS biedt

30

ondersteuning voor haar leden inalle denkbare deelaspecten vanhet uitbaten van een planetarium.Binnen de IPS bestaan er ookeen aantal regionale verenigin-gen, waarbij VolkssterrenwachtBeisbroek medestichtend lid isvan PlaNed, de unie van Neder-landstalige planetaria. Op 16maart 2009 waren wij gastheervoor een vergadering vanPlaNed. Er waren vertegenwoor-digers van de planetaria vanGenk, Brussel, Antwerpen, Am-sterdam, Rotterdam, Zeeland enHeesch, Volkssterrenwacht Ura-nia en Astromobiel. Eveneensaanwezig, uit de commerciële we-reld, waren Mirage 3D, SkySkanen Rob Walrecht Productions. Detweede vergadering van Planedging door op 10 december 2009in het planetarium van Heesch(Noord Brabant). Volkssterren-wacht Beisbroek was hier ver-tegenwoordigd door Eddy Pirotte.

Opleiding RSA Cosmos

In de week van 7 tot 11 september 2009 is RSA Cosmos op bezoek geweest voorhet vervolg van de technische opleiding en voor het updaten van de software.

JVS/VVS-Weekend

Op 3 en 4 oktober 2009 namen een tiental leden van de Volkssterrenwacht deelaan het JVS/VVS-Weekend in Genk. Gedurende deze twee dagen, hielden tal vannationale en internationale sprekers de talrijke aanwezigen in de ban met boeiendeuiteenzettingen, zowel over de theoretische als over de praktische aspecten van de(amateur-)astronomie. Onder andere Dr. Malcolm Fridlund (De CoRoT missie –eerste resultaten en successen), Dr. Michaël Gillon (Exoplaneten in transit: vanhete Jupiters tot bewoonbare Aardes), Prof. Dr. Jan Cami (Complexe, MysterieuzeMoleculen), Dr. Frank Daerden (Leven op Mars? De atmosfeer als sleutel) gaven eruitermate interessante lezingen.Overigens was de organisatie van dit evenement in handen van enkele van onzeleden.

31

4.Secretariaat, administratie en logistiek

4.1. Secretariaat en administratie

Zoals de voorbije jaren, verzorgde het secretariaat ook dit jaar alle zakelijke briefwis-seling en de activiteitenadministratie.De ledenadministratie werd in 2009 opnieuw gevoerd aan de hand van het pakketLedenadministratie, ontwikkeld door Claude Doom. De secretaris wordt hiervoor bij-gestaan door Youri Huyghe.Voor de boekhouding wordt gewerkt met een eigen toepassing.Voor de administratie rond de overheidssubsidiëring, hanteren we eigen ontwikkeldesoftware voor de opvolging van activiteiten. Sinds eind 2009 wordt de coördinatie vande groepsbezoeken en van de permanenties respectievelijk uitgevoerd door MiaCallens en Karin Van Daele. Zij nemen deze taken over van Herman Ghyoot, die ditbijna 25 jaar voor zijn rekening heeft genomen.

4.2. Logistiek

Het afgelopen jaar spitsten de logistieke werken zich voornamelijk toe op deaanpassingen die vereist waren voor het verhogen van de toegankelijkheid van hetplanetarium. Om een betere service te bieden aan personen met een auditievebeperking, werd in het planetarium een ringleiding geïnstalleerd. Dit is eigenlijk eenkabel, aangesloten op de audiokanalen (mengpaneel en draadloze microfoon)waarin het geluid via inductie doorgespeeld wordt naar gebruikers van een hoor-apparaat. Aan de balie werd dan weer een “shuttle” voorzien, die eigenlijk hetzelfdedoet, maar dan op kleinere schaal.Op de parking achter het landhuis waarin de volkssterrenwacht is gehuisvest, zijn nuook enkele parkeerplaatsen voor mindervaliden voorzien. Om de vijf trapjes bij deingang van het planetarium te overbruggen, werd een plateaulift geïnstalleerd omzo het planetarium over de hele weg vanaf de parking toegankelijk te maken voorrolstoelgebruikers. Hiervoor diende ook de toegangsdeur van het planetarium aan-gepast te worden met een brede vleugel.In het voorjaar kreeg de zolder een grondige opruimbeurt.Verder werden tal van kleinere en grotere logistieke problemen aangepakt. Hierinvervult vooral Marcel Geuens een voortrekkersrol. We vermelden in het bijzonderhet aanbrengen van een aantal lichtbakken in de trappenhal, wat zorgt voor eenextra blikvanger voor de bezoekers die via het natuurcentrum binnenkomen.

32

5.Public relations en samenwerking

5.1. Pers

In 2009 haalde de Volkssterrenwacht bij diverse gelegenheden de krantenkoppen:bekendmaking openingsuren, organisatie cursussen, organisatie voordrachten, ge-tuigschriftenuitreiking, opendeurdagen, .... Hieronder geven we hiervan een (helaaszéér onvolledig) overzicht. Ook in tijdschriften verschenen artikels over Volkssterren-wacht Beisbroek.

Datum Blad Titel

/01/2009 Klasse Brugge, stad met Klasse02/01/2009 Passe-Partout Modernste planetarium voor Beisbroek27/01/2009 De Streekkrant Wonderen van het heelal28/01/2009 Tips Volkssterrenwacht Beisbroek neemt deel aan

Sterrenkijkdagen /02/2009 Exit ‘Beisbroek’ heeft modernste planetarium van het

land25/03/2009 Tips Volkssterrenwacht Beisbroek zet deuren open

tijdens Nacht van de Duisternis27/03/2009 Brugsch Handelsblad 14de Nacht van de Duisternis in

Volkssterrenwacht Beisbroek27/03/2009 Krant van West-Vl. Turen naar Saturnus en co29/04/2009 De Standaard Planetoïde draagt naam Bruggeling29/04/2009 Het Nieuwsblad Vlamingen vereeuwigd in de ruimte29/04/2009 Het Nieuwsblad ‘Ik weet nog niet precies waar ik in het heelal te

bewonderen ben’02/05/2009 Het Laatste Nieuws Klompen van de week07/05/2009 Tip Geef ons de eeuwigheid08/05/2009 Brugsch Handelsblad “Leuke verrassing”20/05/2009 Passe-Partout Planetoïde krijgt naam Bruggeling28/05/2009 Het Nieuwsblad Fans Frank De Winne volgen lancering op groot

scherm in Beisbroek29/05/2009 Krant van West-Vl. Volkssterrenwacht Beisbroek volgt De Winne04/07/2009 Het Laatste Nieuws Nieuwe voorstelling bij sterrenwacht05/07/2009 De Zondag Nieuwe planetariumvoorstelling07/07/2009 Het Laatste Nieuws Bruggelingen naar zonsverduistering07/07/2009 Het Laatste Nieuws 300 Vlamingen naar China voor

zonsverduistering17/07/2009 Brugsch Handelsblad Reis door het heelal20/08/2009 Het Laatste Nieuws Middeleeuwse portretten ontdekt in de Biekorf21/08/2009 Brugsch Handelsblad Twee portretjes ontdekt in handschrift

33

Ptolemaeus /09/2009 Bruggespraak Galileo Galilei en de geschiedenis van de

sterrenkunde11/09/2009 Brugsch Handelsblad Sterrenwacht zet deuren open16/09/2009 Tips Open deur Volkssterrenwacht Beisbroek /10/2009 Wiskunde en

OnderwijsVlamingen aan de hemel vereeuwigd

16/11/2009 Het Laatste Nieuws De Winne passeert boven Volkssterrenwacht

Onze activiteiten kwamen ook meer-maals aan bod bij de audiovisuelemedia. Belangrijk daarbij waren ver-schillende radio-interviews en tele-visiereportages, onder andere naaraanleiding van de informatiecam-pagne rond de ruimtevlucht vanFrank De Winne (bijvoorbeeld bij delancering op 27 mei 2009).Langs deze weg danken we allemedia voor hun welwillende aan-dacht voor de activiteiten van Volks-sterrenwacht Beisbroek. De steunvan de pers is voor ons onontbeerlijk om onze dienstverlening aan een groot publiekbekend te maken.

5.2. Externe manifestaties en contacten

Beurzen

Als volkssterrenwacht moeten we niet alleen voortdurend waakzaam zijn voor dekwaliteit van ons aanbod, we moeten ook ruime aandacht besteden aan hetbereiken van doelgroepen die ons bestaan nog niet kennen. De kwaliteit van hetprogramma zorgt er voor dat we een uitstekende mondelinge reclame krijgen. Ditzorgt echter slechts voor een beperkt verspreidingsgebied. Daarom is het nodig om

de sterrenwacht ook op ruimere schaalvoor te stellen. Eén van de mogelijkhedenom dit te bereiken is deel te nemen aanbeurzen of om de verantwoordelijken vanreisorganisaties naar de volkssterren-wacht uit te nodigen. Dit jaar hebben wezo aan een viertal beurzen deelgenomen.Van 27 februari tot 1 maart konden weonze activiteiten verduidelijken aan debezoekers van de beurs van de AstroEvent Group in Oostende.

34

Jaarlijks organiseert het Christelijk Onderwijzersverbond West-Vlaanderen in deexpohallen van Kortrijk een pedagogische studiedag en leermiddelenbeurs voorkleuter- en basisonderwijs. Op 8 april 2009 vatte Volkssterrenwacht Beisbroek erpost met een stand en het werd een succes. Mede dankzij de mogelijkheid die wehadden om gratis draaibare sterrenkaarten uit te delen, konden we rekenen op eengrote belangstelling. Honderden leerkrachten vernamen op die manier wat wij tebieden hebben.Op 28 april waren we aanwezig op VIRBO in Keerbergen, een beurs gericht opdirecties uit lager onderwijs en middenscholen.Vervolgens hebben we ons op 11 juni ook gepresenteerd op de NEOS beurs inAffligem, waar aan enkele honderden lokale afdelingsverantwoordelijken verteldwerd over de mogelijkheden bij een bezoek aan de sterrenwacht.

VLA activiteiten

Omdat een groot deel van onze bezoekende groepen afkomstig zijn uit zowel basis-als secundair onderwijs, is het van het grootste belang dat we nauw contact onder-houden met (vooral) de leerkrachten aardrijkskunde. Ook dit jaar hebben we in ditkader gezorgd voor astronomische bijdragen in het contactblad van de VLA (Vere-niging Leerkrachten Aardrijkskunde). Dit contactblad verschijnt vijfmaal per jaar.

Voordracht Galileo Galilei in Biekorf

Naar aanleiding van het Internationaal astronomisch jaar werd in samenwerkingmet de Vrienden van de Biekorfbibliotheek vzw van Brugge op dinsdagavond 22september 2009 een voordracht georganiseerd omtrent de viering van 400 jaarastronomische waarnemingen door middel van een telescoop. Deze lezing gingdoor in de leeszaal van de hoofdbibliotheek en werd gehouden door onzevoorzitter. Centrale figuur tijdens de voordracht was uiteraard Galileo Galilei en zijnrol in de geschiedenis van de sterrenkunde. Deze wiskundeprofessor aan de uni-versiteit van Padua zorgde er immers voor dat door zijn telescopische bevindingenhet beeld dat de mensheid zich tot dan toe van het heelal vormde, definitiefveranderde. Het geocentrische model had afgedaan en de astronomische visiesvan Plato, Aristoteles en Ptolemaeus bleken niet langer houdbaar. Het oude ideevan de Aarde als middelpunt van het heelal werd definitief verlaten. Door zijnwaarnemingen begreep Galilei dat Copernicus gelijk had: zoals de andere planetendraait de Aarde om de Zon, haar moederster.Dankzij de vele waardevolle oude astronomische boeken die de erfgoedcollectievan de Biekorfbibliotheek bezit, kon deze voordracht rijkelijk worden geïllustreerd.

Dagen van de fysica en de wiskunde

Naar aanleiding van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde werden op vraagvan de Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst Brugge door onze secretariswerkwinkels verzorgd op de dagen van de fysica en van de wiskunde.

35

De dag van de fysica ging door op woensdag 14 oktober 2009 te Torhout. Deonderwerpen van de workshop astrofysica waren “spectraaltypes van sterren en hetHertzsprung-Russell diagram” en “de afstand en de leeftijd van bolvormigesterrenhopen”.Op de dag van de wiskunde op zaterdag 14 november 2009 te Kortrijk kwam hetonderwerp “Afstandsbepaling met Cepheïden en de wet van Hubble” aan bod.

5.3. Samenwerking met andere instanties

Vanzelfsprekend was er een vlotte samenwerking met het stadsbestuur van Brugge,dat het gebouw en de telescopen aan de vzw Volkssterrenwacht Beisbroek terbeschikking stelt.De sterrenwacht heeft een vruchtbare samenwerking met het Natuurcentrum op debenedenverdieping van het gebouw. Dit maakt het mogelijk om aan scholen een dag-pakket aan te bieden in een combinatie met een natuurwandeling in het prachtigedomein.De sterrenwacht verleende haar medewerking aan diverse dag- en weekbladen enaan programma's van vrije radio's, van de VRT en van Focus-WTV.In het kader van de promotie van ons aanbod is Volkssterrenwacht Beisbroek vzwaangesloten bij de vzw Toeristische attracties.Volkssterrenwacht Beisbroek vzw is ‘institutional member’ bij de International Plane-tarium Society en is eveneens aangesloten bij PlaNed (de vereniging van de Neder-landstalige planetaria). PlaNed komt op geregelde tijdstippen samen om tips, ideeënof materiële zaken uit te wisselen, of voor een workshop.De Volkssterrenwacht werd bij diverse plechtigheden (waaronder de opening van hetInternationaal Jaar van de Sterrenkunde op 16 januari te Brussel) gerepresenteerddoor leden van het dagelijks bestuur.Een bijzondere vermelding verdient wel de samenwerking met de Vereniging voorSterrenkunde (VVS) en de Jongerenvereniging voor Sterrenkunde (JVS) en met deandere volkssterrenwachtenin het Vlaamse land, metname de VolkssterrenwachtMira te Grimbergen, deVolkssterrenwacht Urania teHove, het Europlanetarium teGenk, de UGent Volksster-renwacht Armand Pien te Gent en Astrolab Iris te Ieper.Volkssterrenwacht Beisbroek vzw is erkend door de VVS; enkele leden van de raadvan bestuur wonen dan ook de contactraden van de VVS bij. Leden van de Volks-sterrenwacht Beisbroek genieten overigens een korting op de lidmaatschapsbijdragevan de VVS. Onze vereniging verleende eveneens haar steun aan de tweedeVlaamse Sterrenkunde Olympiade.De samenwerking met Urania, Volkssterrenwacht van Antwerpen, vzw is sinds 25 juli1995 bestendigd door de oprichting van het Samenwerkingsverband van VlaamseVolkssterrenwachten vzw.

36

Dit jaarverslag kwam tot stand met medewerking van(in alfabetische volgorde):

Wilfried De VrieseIvette Eeckloo

Herman GhyootEddy PirotteFilip Questier

Laurens RamandtRobin SegaertFrank Tamsin

Hendrik VandenbruaeneJan Vandenbruaene

en uiteraard allen die de activiteitenmee hebben helpen verwezenlijken: