Jaarboek VOM 2010

VO

M Jaarb

oe

k 20

10

VOM Jaarboek 2010

De Onmisbare Ambtenaar

Vereniging voor Overheidsmanagement 1

Colofon

RedactieAik van EemerenMet dank aan de schrijvers voor hun inspirerende bijdragen.

UitgaveVereniging voor OverheidsManagementT 070 376 57 73F 070 315 52 20E [email protected] www.vom-online.nlB Lange Voorhout 9, 2514 EA Den Haag (COAP pand)P Postbus 556, 2501 CN Den Haag

DrukengrafischeverzorgingElma Multimedia B.V.T 0226 331 600F 0226 331 601E [email protected] www. elma.nlB Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op LangedijkP Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk

Vereniging voor OverheidsManagement 3

Voorwoord

Louis Meuleman

De kern van het Jaarboek 2010 van de Vereniging voor Overheidsmanagement (VOM) is evenals in voorgaande jaren een reeks korte artikelen en impressies, geschreven door bekende en minder bekende professionals die werken in en voor de publieke sector.

Het thema van 2010 is ingegeven door de voortdurende negatieve beeldvorming vanuit met name de politiek over de rol van ambtenaren (en publieke managers in het bijzonder), en ambtelijke organisaties. Er komt een nieuwe bezuinigingsronde aan, en we bereiken langzaam de grens waar strategische beleidsontwikkeling en uitvoering van beleid niet meer adequaat, professioneel, maatschappelijk verantwoord kan worden uitgevoerd. Tjeenk Willink, de vice-president van de Raad van State, sprak hierover ook zijn grote zorg uit in het begin 2010 verschenen jaarbericht van de Raad van State. De VOM vindt dat het tijd is een tegengeluid te laten horen. Wij willen laten zien wat het belang is van een professionele publieke sector, wat dit inhoudt, en onder welke condities die professionaliteit goed kan werken. We hopen hierdoor het debat te kunnen beïnvloeden, en bij ambtenaren weer iets meer trots en zelfbewustzijn te bevorderen.

De artikelen bevatten een grote rijkdom aan analyses, ideeën over hoe het beter kan (en moet), maar stralen tegelijkertijd ook een bijna schuchtere bescheidenheid uit. Als je populair wilt worden, moet je maar profvoetballer worden, zegt Roel Bekker. Johan Remkes looft het eergevoel en idealisme van ambtenaren in het dienen van de publieke zaak. Peter Rehwinkel vraagt om wat meer respect voor de manier waarop ambtenaren zich voor de publieke zaak inzetten.

Dat neemt niet weg dat de bezorgdheid groot is. Kunnen we de publieke zaak voldoende blijven dienen als de discussie over de overheid alleen nog maar over kwantiteit en niet meer over kwaliteit gaat? Leo Smits hekelt de kwaliteit van die discussie: ‘Soms is de roep om minder ambtenaren gewoon borrelpraat. Je hoort zelfs figuren in de politieke top in één zin zeggen dat er minder ambtenaren moeten komen, maar meer politiemensen. En je hoort ook die politici zeggen dat er tienduizenden beleidsambtenaren uit kunnen. Ze weten niet eens dat we helemaal niet zo veel beleidsambtenaren hebben.’ Jan Willem Weck zou willen dat politici en andere gezagsdragers zich in de media vaker positief zouden uitlaten over ambtenaren, maar daarvan alleen mag het niet afhangen. Chris Kalden vindt dat we er zelf iets aan kunnen doen: Het loont de moeite om veel energie te stoppen in ambtelijke deugden als benaderbaarheid, voorspelbaarheid en betrouwbaarheid.

4 Jaarboek 2010

Ik hoop dat de artikelen inspireren tot versterking van een positief tegengeluid, en tot constructieve voorstellen. Maar ook dat de bundel een beetje bijdraagt aan de kwaliteit van de discussie over de professionaliteit van de publieke sector.De VOM als netwerkorganisatie van en voor professionals in de publieke sfeer zal zich hiervoor blijven inzetten.

Louis MeulemanVoorzitter Vereniging voor Overheidsmanagement


1 | Colofon

3 | Voorwoord door Louis Meuleman

9 | De ambtenaar en “the birds”

door Ralph Pans

11 | Liefde is leuker met z’n tweeën

door Leendert Maarleveld

13 | Het eeuwig durende discours over de ambtenarij

door Annet Bertram

Inhoud

15 | Vliegen als een potvis. Knuffelen als een grizzlybeer. En achter die snor zit een lach.

door Aik van Eemeren

19 | Krimp vereist herontwerp en participatie

door Roel in ’t Veld

21 | Ambtenaren als hoeders van de democratie

door Johan Remkes

23 | Weg met Calimero! door Chris Kalden

25 | Individuele ambtenaar bepalend voor de kwaliteit van de rijksdienst

door Anneke van Zanen-

Nieberg

27 | Het Kadaster is trots op zijn medewerkers

door Dorine Burmanje

29 | Ambtenaar en Poltiek door Douwe Jan Elzinga

31 | Kom op voor de ambtenaar!

door Edgar van de Pas

6 Jaarboek 2010

33 | Evenwicht en ambitie door Ellen van Schoten

37 | Nieuwe veren door Guus van den Berg

39 | Een kwestie van goed werkgeverschap

door Jan Willem Weck

41 | Het gaat om de kwaliteit en niet om de kwantiteit

door Leo Smits

53 | De ambtenaar als kop van Jut – Hoe professioneel inspelen op politieke aanvallen?

door Mirko Noordegraaf

57 | Zonder schurken geen helden

door Martijn van der Steen en

Mark van Twist

61 | Geef ambtenaren een gezicht

door Nicole Stolk

62 | De helden van Zwolle door Oenze Dijkstra

43 | De eigenwaardige professional

door Leon Klinkers en

Guido Rijnja

47 | Langs de Bakker door Maarten Prinsen

49 | In de publieke sector gebeurt het

door Maarten Schurink en

Hilde Veldhuis

51 | Assurancetourix door Mark Frequin


65 | Met hart en ziel door Peter Rehwinkel

67 | Onmis(ken)bare ambtenaar

door Heleen Mijdam en Robbert

Coops

69 | Zonder ambenaren gaat het niet.

door Roel Bekker

71 | Trots een ambtenaar te zijn.

door Ruud Viergever

73 | De ambtenarij en het zondebokmechanisme

door André van der Zande

75 | Het scheve beeld van een elite

door Ank Bijleveld

77 | Heldhaftige tango door Marco Florijn


Deambtenaaren“thebirds”

Ralph Pans

“Wie houdt er van de ambtenaar?”, is het intrigerende thema van dit jaarboek. Het roept onmiddellijk een aantal vragen op. Allereerst deze: wat is eigenlijk een ambtenaar? Van Dale is

daarover zonneklaar: “een ambtenaar is een persoon die aangesteld is in openbare dienst, d.w.z. in een door de staat of een openbaar lichaam beheerde dienst of zulk een bedrijf”. Vervolgens: is het wel mogelijk om te houden van de ambtenaar, zo die al bestaat? Hoe zou het antwoord luiden als in deze vraag het woord “ambtenaar” vervangen zou worden door “werker in het bedrijfsleven”?

In beide gevallen hangt het antwoord af van het bedrijf of openbaar lichaam in kwestie. Het werken voor sommige bedrijven vervult betrokkenen met trots. Van andere organisaties zou je op een verjaarsfeestje niet durven te vertellen dat je er voor werkt. In de Londense City gingen bankiers na het uitbreken van de financiële crisis liever casual gekleed over straat bang om geïdentificeerd te worden als bankier. Zo is het ook met de overheid. Sommige ambtenaren komen er fier voor uit, dat zij voor de overheid werken. Denk aan de ambtenaren van Financiën die de Nederlandse banken in de kredietcrisis overeind hielden of de ontwerpers van Volksgezondheid van de Zorgverzekeringswet waar Obama zich door liet inspireren of, verder terug in de tijd, de ingenieurs van Rijkswaterstaat die de Deltawerken bedachten.

Hoe komt het dan, dat er gemeenzaam zo negatief wordt gesproken over “de ambtenaar” waardoor “een echte ambtenaar” vooral geassocieerd wordt met het formalisme en de bekrompenheid van Dorknoper en Droogstoppel? Het antwoord is niet moeilijk. De ambtenaar staat symbool voor “de overheid” en over het algemeen houden wij niet van de overheid. Soms gaan wij zelfs, in het kielzog van Ronald Reagan, zover de overheid neer te zetten als het probleem in plaats van de oplossing voor veel maatschappelijke vraagstukken. Naar mijn smaak heeft die stroming haar beste tijd gehad. De overheid wordt immers steeds belangrijker en de beperkingen van het marktmechanisme zijn de afgelopen jaren akelig zichtbaar geworden. De opkomende grote economiën van “Chindia” laten zien, dat een selectieve, maar stevige rol van de overheid heilzaam kan uitpakken voor de welvaart. Zonder overheid kunnen financiële instellingen in onze tijd het hoofd niet boven water houden. Ook op andere terreinen werkt een terugtredende overheid contraproductief. Kortom, de overheid is belangrijker dan ooit en het werken voor de overheid evenzeer. Niet voor niets kiezen jongeren tegenwoordig, in tegenstelling tot enige jaren geleden, in overgrote meerderheid voor een loopbaan bij de overheid in plaats van het bedrijfsleven of het starten van een eigen bedrijf. De essentie en het aantrekkelijke van het werken voor de publieke zaak is,

10 Jaarboek 2010

dat het algemeen belang voorop staat. Dit vraagt om politieke afwegingen tussen deelbelangen. Daarom heeft de ambtenaar een politieke baas die hij loyaal bedient ongeacht de politieke kleur. Juist dat politieke primaat maakt het vreemd, dat politici zich zo negatief uiten over de ambtenaar.

Het doet mij denken aan de film “The Birds” van Alfred Hitchcock waarover de regisseur zich zou gaan beklagen, dat er teveel kraaien in die film zitten en er bovendien een klein kalend en gezet mannetje hinderlijk door het beeld loopt. De politiek heeft door een gebrek aan visie op de rol van de overheid, door onvoldoende vertrouwen te geven aan de overheidsdienaren en door in het publieke domein onbruikbare managementmodellen te omhelzen ervoor gezorgd, dat de overheid onvoldoende presteert en teveel kost. De verantwoordelijkheid daarvoor wordt vervolgens de ambtenaren in de schoenen geschoven waardoor al decennia wordt geklaagd over een teveel aan ambtenaren zonder dat duidelijk wordt gemaakt wat men eigenlijk van die personen in openbare dienst verwacht. Ook het nieuwe kabinet zal zich in dit koor van lamentaties voegen. Is er dan niets aan de hand met de overheid en de ambtenaren? Natuurlijk wel.

Allereerst hebben wij een overmaat aan overheden. Een drastische afslanking van de overheidslagen is dringend gewenst. Meer dan drie lagen, Europa, Staat en Decentraal, hebben wij niet nodig. Bovendien wordt het tijd dat wij een einde maken aan de inspecticitis die ons land de afgelopen decennia geïnfecteerd heeft. Aan structuurveranderingen valt niet te ontkomen en dat geldt zowel voor de overheidsorganisatie als het politieke bestel. Tegelijkertijd zullen de bestuurders van de toekomst aan een aantal belangrijke eisen moeten voldoen om prestaties te kunnen leveren. Ik heb dit recent met Ton Horrevorts verder onderbouwd en uitgewerkt1. Voor de ambtenaren zelf geldt, dat zij niet moeten afwachten wat de politiek voor hen bedenkt. Excellente ambtenaren zijn deskundige, zelfbewuste en loyale overheidsdienaren die er trots op zijn om hun bijdrage te leveren aan welvaart en welzijn van bijna 17 miljoen Nederlanders in een wereld die steeds hogere eisen stelt aan de overheid.

Ralph Pans is Voorzitter Directieraad van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten

1 Ton Horrevorts en Ralph Pans, Presterende bestuurders, Sdu uitgevers, Den Haag 2010


Liefdeisleukermetz’ntweeën

Leendert Maarleveld

De klaagzang over ambtenaren is populair. Die over politici eveneens. Afgeven op de overheid is het geluid van de straat. En omdat dit geluid de media vult, is het anti-overheidsgeluid

ook het geluid van de gekozenen. Dat maakt de cirkel rond. Prof. Jouke de Vries verklaart deze toestand helder (“red de ambtenaar”, Maarten nr 1. juni/juli 2010). Uitvoering van beleid wordt steeds lastiger, ambtenaren worden niet serieus genomen, er worden verwachtingen gewekt die niet waargemaakt kunnen worden. Vakmanschap wordt wegbezuinigd en de markt kan alles beter. Ideeën ontbreken. Mensen zijn een bezuinigingsfactor, taken niet echt. En dat van links tot rechts. Kortom, wie houdt er nog van de ambtenaar ? Wellicht alleen diens partner ?

Het zegt iets dat het eigenlijk wel lekker voelt, zo’n zwart-wit opsomming. Het compenseert de aanhoudende stroom laatdunkendheid over de overheid in het algemeen en de categorie medewerkers in dit geval in het bijzonder. En, voor wie graag Twittert, het kan nog korter. De Vries: “de politiek denkt niet na, maar zoekt wel zijn slachtoffers uit”.

Vroeger (zinnen die zo beginnen zouden verboden moeten worden) leerden we dat politici keuzes maken en dat die uitgevoerd moeten worden. Loyaliteit was meer dan een woord. De loyaliteit is er, meer als professioneel onderdeel dan als hogere waarde, nog steeds wel. Het institutioneel respect voor de dames en heren gekozenen neemt wel af. Ambtenaren zijn tenslotte ook burgers en in die zin net mensen. Wie kaatst, krijgt de bal terug. Het wordt, net als in het spel, pas vervelend als de bal niet meer terugkomt omdat de spelers apathisch gedrag zijn gaan vertonen. En dat punt dreigt. Er is dus maar één optie: er iets aan doen, maar dan wel door ons allemaal. En ons, dat zijn politici én medewerkers.

We doen nuttig werk voor de samenleving. De vraag is alleen, wélk werk moeten we doen ? Keuzes moeten worden voorbereid, maar dan moeten ze ook gemaakt worden. Roepen om minder regels heeft geen zin als er tegelijk om meer gevraagd wordt. En dat geldt voor controle-mechanismen net zo. Roepen om bezuinigen is niet zinvol als de aandacht zich slechts richt op aantallen ambtenaren. Gelijkblijvende lasten beloven zonder in de kwaliteit van de samenleving en de voorzieningen te snijden is bedrog. En iedereen heeft dat door. Kiezen of nee zeggen, het is een kunst. En kunst is wat bijzonders.

We doen zinvol werk voor de samenleving. De vraag is hoe we dat het best kunnen doen. Tegen alle stromen van cijfers, benchmarks en modellen in, propageer ik de gezond verstand methode. Hou het simpel, benader problemen met zicht op de

12 Jaarboek 2010

mens erachter en maak fouten op volwassen wijze goed. Niet met managementtaal maar gewoon op praktische wijze.

We doen een reeks taken voor de samenleving. De vraag is welke taken op welk niveau hoeveel mensen rechtvaardigen. In hoeveel collegeprogramma’s staat die volgorde? Het is óns werk alles zo te organiseren dat de kosten ervan zo laag mogelijk zijn. Gaat het niet goed? Dan zorgen we dat het beter gaat. Gaat het goed? Dan doen we dat ook. We hebben geen winstverwachting of substantiële bonus nodig om consequent te ontwikkelen.. Dat zit ingebakken en daar zouden we met zijn allen zuinig op moeten zijn.

We doen belangrijk werk. Dat kan alleen gedijen in een politiek-bestuurlijke omgeving die keuzes maakt, ruimte geeft en op volwassen wijze reageert op professioneel handelen maar ook als dat eens een keer ontbreekt. . En komt die ruimte van twee kanten, dan komt de rest vanzelf. Wellicht worden grappen over ambtenaren en politici dan weer leuk. Want als dat gebeurt hebben “werken- bij- de- overheid” campagnes wellicht weer zin. Als die dan nog nodig zijn want het werk is leuk genoeg voor slimme enthousiaste jonge mensen tenslotte… mits ze dat overal lezen uiteraard.

Leendert Maarleveld is gemeentesecretaris van de Gemeente Smallingerland


HeteeuwigdurendediscoursoverdeambtenarijAnnet Bertram

Houden we wel van elkaar, of niet, of wel, of niet…

Laat ik vooraf duidelijk zijn. Ik ben de enige ambtenaar in mijn familie en directe vriendenkring. Kortom, ik ken alle verhalen en ideeën over ons, de ambtenarij. Toch ben ik zelf nog steeds trots op ons vak. Want laat ik daar ook duidelijk over zijn (top)ambtenaar is een vak dat lang niet zomaar door iedereen beoefend kan worden. Snap ik dan niets van al die verhalen over ambtenaren? Jazeker wel. Daarom een paar observaties.

1.Politiekenambtenarij:“nietgoed”.Tussen de politiek en de ambtenarij is er een haatliefde verhouding. We kunnen niet zonder elkaar maar toch! Menig politicus heb ik horen zuchten en klagen over “die ambtenaren”: niet goed ingelicht, niet goed voorgelicht, niet goed ondersteund,… in elk geval niet goed. Of het nu het boek van een oud minister is over zijn/haar aftreden, of debatten in het Haags college, of de minister die in het buitenland door de Tweede Kamer wordt aangevallen en niet adequaat wordt bediend. Tegelijk zijn er minstens zoveel ambtelijke verzuchtingen waarbij de politici eens goed de maat wordt genomen: niet goed adviezen gevolgd, zich in het pak hebben laten naaien in de MR, het college of in de eigen politieke familie, niet goed voorbereid…In elk geval niet goed.

2.Politiekenambtenarij:“desterrenvandehemel”.Maar het omgekeerde is ook waar. Politiek en ambtenarij kunnen ook de sterren van de hemel spelen. Menig minister, wethouder en burgemeester heeft een blijvend contact met zijn of haar oud ambtenaren. Na een periode van zeer intensieve samenwerking is er een meer dan gemiddelde stevige band opgebouwd. Politiek en ambtenarij hebben ook menig staaltje van grootse, goed voorbereide en uitgevoerde plannen laten zien. Of het nu gaat om hervormingen in de zorg, het neerzetten van een nieuw Haags stadhuis, de wijkaanpak, de pandbrigade die eindelijk de buurten aan het “schoonvegen” is, de Afghanistan-conferentie in 3 weken tijd organiseren, of je eigen gemeente uit het art. 12 moeras trekken. Het zijn blijvende huzarenstukjes die een verbintenis voor het leven betekenen. Het gaat ook om in eerste instantie minder in het oog lopende prestaties: met man en macht de verkiezingen goed laten verlopen, de operatie om burgerbrieven eindelijk tijdig te laten beantwoorden, de begroting opnieuw sluitend krijgen en de wijken schoon, heel en veilig krijgen en houden!

3.Politiek,burgerijenambtenarij:kreunenensteunen.Laten we eerlijk zijn, op feesten en partijen wordt de ambtenarij toch vaak neergezet als hindermacht, als de meest ervaren beoefenaars van het Kafka spel en als de beroepsgroep van de mitsen en de maren, de scenario’s en de doorkijkjes tot in

14 Jaarboek 2010

de verre, verre toekomst. Ik heb geleerd om niet direct in het defensief te gaan. Als je zelf weer eens je paspoort hebt moeten verlengen waarbij een fout hersteld moest worden, een vergunning hebt aangevraagd, als gemeente in afwachting bent van een rijksbesluit dat maar niet afkomt, of met een schooldirecteur de 200 professionals in een straal van 300 meter rondom zijn school doorneemt (!), dan weet je dat er deep down iets niet goed is gegaan in onze samenleving. De lange procedures, de enorme fragmentatie, de alleen voor de echte connaisseur nog te volgen besluitvormingsprocessen, de mega bestuurlijke drukte en de bijbehorende bestuurlijke elite die meer met de vorm en proces dan met de inhoud en effectiviteit bezig kan zijn. Het moet ons aan het denken zetten en beter nog in de komende periode tot actie aanzetten. Alleen, het is goed te bedenken dat veel van deze situaties het gevolg zijn van een opeenstapeling van politieke besluiten die successievelijk wel klopten, maar nu tot een modderbad leiden. Het is goed te bedenken dat ambtelijke apparaten na bouwenquêtes, ellende met automatiseringstrajecten, Volendambranden en paspoortfraudes in een controlmood gekomen zijn die vaak alle ruimte voor maatwerk en persoonlijke benadering hebben ontnomen. En dat is waar burgers en bedrijven vaak behoefte aan hebben. En het is goed te bedenken dat de politiek en de ambtenarij hieraan alleen het hoofd kunnen bieden en tot een “paradigma shift” kunnen komen als er eerder meer dan minder close wordt geopereerd.

4.Survivalpakketbijeenparadigmashift.a. Het loont als politiek en ambtenarij meer als counterparts optrekken.b. Het loont als de ambtenarij daarbij de ruimte krijgt/neemt om meer als

“ambtelijke” middenstanders maatschappelijke gaten/niches te ontdekken en maatschappelijke problemen bloot kan leggen die te lang in de modder onherkenbaar zijn gebleven,

c. Het loont als de “ambtelijke middenstanders” beseffen dat de klantgerichtheid essentieel is bij het uitoefenen van hun vak (zoals elke rechtgeaarde middenstander weet) en daartoe heel wat uit de kast willen trekken,

d. Het loont als politiek en ambtenarij gezamenlijk niet alleen te lang toegedekte maatschappelijke problemen blootleggen en nieuwe maatschappelijke opdrachten formuleren maar tegelijk ook durven te kappen in de veelheid aan regels en instellingen die tezamen voor heel wat dagelijkse modder en moerasvorming zorgen,

e. Het loont als politiek en ambtenarij de bestuurlijke elite kritisch tegen het licht houden,

f. Het loont tot slot als politiek en ambtenarij afspreken dat de mores moeten zijn om respectvol met elkaar om te gaan en nog belangrijker respectvol over elkaar te spreken. Zakelijk gezien leidt dat per definitie tot betere resultaten, ook in tijden van bezuiniging. En dat houden van … ach dat komt dan weer vanzelf.

Annet Bertram is gemeentesecretaris van de gemeente Den Haag


Vliegenalseenpotvis.Knuffelenalseengrizzlybeer.Enachterdiesnorziteenlach.Aik van Eemeren

Het is log, het is groot. En misschien zijn we met teveel. NSFA (Not Suitable For Ambtenaren, voor de geen-Geenstijl lezers) betekent dat het niet geschikt is voor 11,2% van werkend Nederland, en dat is best veel. Als we het hebben over de ambtenaren die ‘teveel’ zijn hebben we het niet over deze groep van 974.000. Dan hebben we het vooral over de beleidsmakers, en die tak van sport blijkt grootschaliger bemand te zijnvolgens het OESO dan in vergelijkbare landen. Maar wees getroost, ambtenaren zijn een uitstervend soort. Zowel in ambtelijke status als in aantal. Van alle vandaag de dag gepresenteerde bezuinigingsvoorstellen is het terugbrengen van het aantal rijksambtenaren verreweg het populairst.1 Rita’s Trots werd de glorieuze winnaar van het virtueel ambtenaren ontslaan.2 En het is politieke zelfmoord om nu te verkondigen dat de burger meer op moet hoesten voor meer ambtenaren. Dit is vertaald naar het regeerakkoord en de inkrimping van de ambtelijke organisaties is ingezet. Begrijpelijk. Maar het imago van de overheid als een goede en betrouwbare werkgever mag niet helemaal verloren gaan. Dan zijn we straks duurder uit om een paar geschikte mensen te vinden die de klus klaren. Daarom een appèl om een positief beeld uit te dragen van het werken bij overheden.

Winterslaapwasnetingezet.Warmknuffelenmetgrotenagels.De raamambtenaren komen uit hun slaap en beginnen mondjesmaat te protesteren. Een paar niet, die zitten gaan net hun winterslaap in. Een enkeling wordt wakker geschud als hij, of die snurkende collega naast hem, op subtiele of minder subtiele wijze ergens anders hun heil mogen gaan zoeken. En dat gaat snel. Elke dag loop je langs een ‘Werken bij de overheid’-campagne, en elke dag lees je een ergens een bericht van een vacaturestop of bezuinigingsontslag. We verleiden jong potentieel met traineeships, en als ze eenmaal binnen zijn hebben we geen idee waar we ze moeten laten. Ja, wel waar we ze moeten laten, maar niet wie het gaat betalen. Want eerst moeten ‘die anderen’ nog weg.

De TK-Motie van D66’ers Schouw voor het aantrekken en behoud van jonge ambtenaren bij een slinkende overheid ontlokt bij de Minister Donner de uitspraak’omdat wij zeker op een arbeidsmarkt waarin straks tekorten ontstaan, groot belang erbij hebben om de kwaliteit van het overheidsapparaat vast te houden’.3 We weten, dacht ik, allemaal wel dat we nu jongeren binnen moeten halen om met ‘De Grote Uitstroom’ niet álle kennis weg te laten vloeien. Niet alle ambtenaren zijn het daarmee eens. De politici doen het nooit goed. Doen ze hun best, krijg je dit. Een kleine greep uit de reacties:

16 Jaarboek 2010

“De politiek buitelt over elkaar heen om de oudere ambtenaren het leven zuur te maken: langer doorwerken, ouderen het eerst er uit, pensioen en AOW omlaag, ambtenarenrecht afschaffen en ga zo maar door. Erg consistent kan ik het niet noemen; met arbeidsmarkt gericht denken heeft het al evenmin iets te maken. Jonge ambtenaren zouden er goed aan doen zich te realiseren dat zij op enig moment net zo goed in het verdomhoekje terecht kunnen komen. Ik zal geen enkele jongere ooit adviseren bij de overheid te gaan werken!” en “Snel doen, dan kan de overheid zich verder ontwikkelen als onderneming met medewerkers die geen idee hebben wat een publieke moraal is of een band kunnen ontwikkelen met regelgeving.“

Dieglimlachendesnorzitnietindetreinmaarindeleaseauto.Er zijn te veel adviseurs door een minderwaardigheidscomplex van ambtenaren, aldus Ten Harkel (Binnenlands Bestuur – 11 november 2010). De structurele zelfonderschatting van mensen die bij de overheid werken, zorgt ervoor dat de overheid op grote schaal externe adviesbureaus inhuurt. De adviseurs zullen de overheid moeten adviseren over de vraag hoe zij met minder adviseurs kunnen werken. Ten Harkel: “Dit beeld doet absoluut geen recht aan de werkelijkheid. Uiteraard werken ook bij de overheid veel zeer capabele mensen. Maar het is tekenend dat als de overheid minder externen zegt te gaan huren, diezelfde externen dit niet eens serieus nemen en staan te juichen dat er meer werk aan komt. Er is dus iets met de beeldvorming over de overheidsfunctionaris.” Huren we straks echt externen in om ons uit te leggen hoe we ze in aantal minderen? Natuurlijk zijn er ook ambtenaren die zichzelf onderschatten. Dat is niet zo gek als de meest uitdagende projecten steeds aan je neus voorbij gaan. Vertrouwen we onze eigen mensen niet? Probleem dat inhuur met zich meebrengt is dat we geen kennis en ervaring opbouwen en borgen in de eigen organisaties. Want zo’n externe leert er weer wat van en gaat dan weer naar een ander. Sier maken met die kennis en vaardigheden. En denk maar niet dat alle projecten goed gaan als het maar door een externe gebeurt... leren op kosten van de opdrachtgever. De gedachte “wil je interessante dingen doen bij de overheid moet je eigenlijk consultant worden” dwaalt door mijn hoofd. Los van het feit dat het eigenlijk niet goed voelt zo mee te werken aan belastinggeldverspilling, maakt het je werk wel leuker.

Ja,inderdaad.Stopeensmethetknuffelenvanonzin.Het imagoprobleem doen we vooral veel zelf. Niet alleen blamages met OV-Chip-kaarten, onhandige regels aan TNT, en nodeloos complexe e-projecten, maar ook veel dichter bij huis. Ik vraag me wel eens af wat mensen bezielt. Neem het voorbeeld van de gedragsregels op internet. Ga weg, hou op daarmee. Doe het niet. Daar hebben al heel veel mensen over nagedacht, en Google heeft eenvoudige conclusie, en dus ook maar één regel: “don’t be stupid”. Er zijn in 431 gemeenten, 12 provincies en een heel peloton bij het Rijk aan het nadenken over online


gedragsregels. Als je ze wil, de Britten hebben het opgeschreven. Uitgebreid. Maar dan nog: we starten programma op na programma voor minder regels en er is nog niets misgegaan en we leggen onszelf regels op. Over iets wat duidelijk niet in de categorie complexe dingen valt. “Don’t be stupid”. De‘echte’.Bereddertjesalsbeschermervandesamenleving.Ik heb het getroffen. Ik heb ze gezien. Jisktefetters. Inclusief de grapjes. Vriendelijke mensen. Doen hun ding. Doen dit goed. Weten alleen niet of iemand er op zit te wachten. Iedereen kent wel zo’n voorbeeld (heeft één van U ooit een giftexemplaar ‘Vogels in de Provincie Utrecht’ mogen ontvangen?). Mijn stagekamertje was letterlijk en figuurlijk een opberghok met een computer. Vanuit dat hokje ontmoet je gaandeweg mensen met passie, idealen en een gezonde dosis realisme. Je komt er achter welke professoren wel wat zinnigs te melden en welke niet. En welke beslissers ook beslissend zijn. Hoe vind je je weg tussen onzinprojecten, potjes die op moeten en dubbele dingen? Ook al gaat dat waarschijnlijk om de marge, het valt wel op. Minister Donner hekelt tijdens de verkiezing Overheidsmanager van het Jaar de Engelse term Manager. Hij spreekt liever van beredderaar. “Overheidsberedderaar, uiteraard, want beredderen bij de overheid is wat anders dan managen bij een bedrijf.” Beredderaars die meehelpen de er in te slagen de overheid weer geaccepteerd te krijgen als beschermer van de samenleving. Zullen we niet proberen te vliegen als een potvis, maar gewoon ons ding goed doen? Aik van Eemeren is projectmanager bij de Vereniging voor OverheidsManagement, beleidsmedewerker bij de Vereniging van Gemeentesecretarissen en bestuurslid van FUTUR, landelijk jongeambtenaren netwerk. 1 bit.ly/minderambtenaren 2bit.ly/TON-wint-wedstrijd 3 bit.ly/TK-beschemt-jonge-ambtenaar


KrimpvereistherontwerpenparticipatieRoel in ’t Veld

De politici van vandaag koesteren tweeslachtige gevoelens jegens ambtenaren, die uit twee bronnen voortkomen: ze zijn er

totaal afhankelijk van en ze hebben last van de kosten van het ambtelijk apparaat. Afhankelijkheid leidt zelden tot fraaie gevoelens, kweekt vaak negatieve emoties. Grootse voornemens tot bezuiniging op aantallen ambtenaren komen voort uit deze tweeslachtigheid. In het algemeen begint men bij het verkeerde eind, namelijk bij de bepaling van een bedrag of een aantal als norm voor krimp. Vervolgens laten politici het over aan ambtenaren om te verzinnen hoe dit te bereiken.Laffe ambtenaren aanvaarden een dergelijke opdracht en gaan aan het prutsen. Er komt meestal niet veel van terecht.

Welke eerbare argumenten zijn te verzinnen waaruit mogelijkheden tot verkleining van het aantal ambtenaren voortvloeien?

DoelmatigheidsverhogingBij gebruik van nieuwe technologieën zijn sommige bewerkingen met meer kapitaalgoederen en minder arbeid uit te voeren. Automatisering heeft natuurlijk aanzienlijke verhoging van doelmatigheid bij bulkactiviteiten opgeleverd. Daar waar de mogelijkheden van substitutie van arbeid door machines zich niet voordoen, is weliswaar geleidelijk kwaliteitswinst te boeken maar vaak geen kwantitatieve daling van de hoeveelheid arbeid per dienst. Zo heeft het SCP de opvatting dat de arbeidsproductiviteit in verpleging en verzorging zelfs daalt.

Ook in het regeerakkoord dat op 30 september openbaar werd is doelmatigheidswinst verondersteld omdat ook op de grote uitvoeringsorganisaties bezuinigingen zijn ingeboekt. Met in achtneming van het voorgaande moet men wel bedenken dat de regelingen die uitvoeringsorganisaties moeten uitvoeren in het algemeen de neiging hebben steeds ingewikkelder te worden als gevolg van politieke interventies die inzoomen op doelgroepen, een verfijning ter wille van grotere rechtvaardigheid bewerkstelligen of responderen op een gewijzigde maatschappelijke omgeving. Deze complexificatie heeft een algemeen karakter en vergroot de hoeveelheid werk zonder dat dit aan de buitenzijde zichtbaar is. Zo begon de IBG ooit met een nieuwe wet studiefinanciering met een enkel regiem maar twintig jaar later bediende dezelfde organisatie twintig jaargeneraties van studenten met wel 14 verschillende regelingen, waarbij de relatie in sommige gevallen vanwege de aflossingen een duur van 30 jaar heeft.

20 Jaarboek 2010

GlobaliseringofafstotingMen kan met minder ambtenaren toe als regelingen globaler worden en taken worden afgestoten. Dit gebeurt zo weinig omdat politici aarzelen om de gevolgen hiervan aan burgers voor te leggen of uit te leggen. De inspectie op de voedselveiligheid kan best kleiner worden, maar dan loopt de burger een klein beetje meer risico. We kunnen toe met minder uitvoerders van belastingwetten als die wetten globaler worden en dus voor sommigen een klein beetje minder rechtvaardig. Maar in de woeling van de mediapolitiek weet de journalist onmiddellijk een doelgroep op te sporen die zich opwindt en de Kamervragen zijn alweer gesteld. Globalisering is dus een up hill battle.

Prof. dr. Roel in ’t Veld is hoogleraar Bestuurskunde aan de Open Universiteit NL en hoogleraar Good Governance aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen


AmbtenarenalshoedersvandedemocratieJohan Remkes

Ik wil beginnen met een algemene opmerking: de overheid is geen commercieel bedrijf, en moet dat ook niet willen zijn. Het managen van het democratische proces is iets anders dan het leiden van een koekjesfabriek – overigens niets ten nadele van koekjesfabrikanten. En de burger is ook geen klant van de overheid. Een belangrijke kerntaak van de overheid is het zorgen voor een veilige en leefbare woonomgeving. Die taak is niet primair het aanbieden van diensten en producten, maar vaak wordt de overheid met haar ambtenaren wel zo beoordeeld en veroordeeld. Het functioneren van de overheid wordt vaak vergeleken met een commercieel bedrijf en steekt daar in de beeldvorming schraal bij af: inefficiënt, traag en hopeloos bureaucratisch. En zo ook het personeel, de ambtenaren.

In het bedrijfsleven is het vaak makkelijker dan bij de overheid. Hoe je er ook over denkt, het gaat uiteindelijk om winstmaximalisatie op langere of kortere termijn. Dit gegeven maakt besluitvorming door het bedrijfsleven eenvoudiger dan die door de overheid waar verschillende belangen tegen elkaar afgewogen moeten worden. Het bedrijfsleven en de overheid kun je dan ook niet één op één vergelijken.

In tegenstelling tot een commercieel bedrijf, werkt de overheid in een complex samenspel van maatschappelijke, sectorale en individuele belangen. Er bestaat niet zoiets als het maatschappelijk belang of de burger. Het gevoerde overheidsbeleid is een afweging tussen al die belangen die vaak ongelijksoortig en tegengesteld zijn. Impasses lijken daarbij de regel en trage besluitvorming de norm. Dit is geen inefficiëntie, laat staan luiheid. Dit is all in the game in een zorgvuldig democratisch proces.

Kan het dan echt niet sneller? Ja zeker. In een dictatuur worden impasses eenvoudig doorbroken, simpel door geen rekening te houden met alle belangen. Democratische spelregels zijn aan de kant gezet. Volgens sommigen is daar iets voor te zeggen, maar ongetwijfeld tot het moment dat het eerste dictaat hen persoonlijk raakt. Feitelijk is in een dictatuur geen sprake van democratische besluitvorming. Daarmee lijkt me voldoende gezegd. Snelle besluitvorming bij de overheid is misschien wel prettig, maar zeker niet altijd wenselijk en mogelijk.

Overigens ben ik er van overtuigd dat de overheid op onderdelen bedrijfsmatiger kan werken, maar niet door het klakkeloos overnemen van de wetten van de commercie. Als de burger klant zou zijn en de klant koning dan zou de politie zich bijvoorbeeld veel meer dan nu bezighouden met overlastbestrijding – hoe belangrijk

22 Jaarboek 2010

ook - en veel minder met zware criminaliteitsbestrijding. Zware criminaliteit vormt een veel grotere bedreiging voor onze democratische rechtstaat. Mensen hebben vaak een afhankelijkheidsrelatie met de overheid en hebben daarin geen keuze. Het is de taak van de overheid om hier eenduidig en zorgvuldig naar te handelen. Daarnaast kan zogenoemd bedrijfsmatig werken leiden tot het nemen van onverantwoorde risico’s met publieke gelden, althans dat leert de ervaring, ook in Noord-Holland. De overheid moet geen commercieel bedrijf willen zijn.

Zorgvuldige besluitvorming die tijd kost behoort de overheid te kenmerken en zo ook de mensen die voor de overheid werken, bestuurders en ambtenaren. Dit betekent echter niet dat er niet goed en hard gewerkt wordt. Werken in een dergelijke omgeving vergt geduld, doorzettingsvermogen, lange adem, flexibiliteit, brede kijk en soms tactisch politiek vernuft.

Wat mij altijd opvalt, is het eergevoel van ambtenaren, eergevoel in het werk en ook idealisme in het dienen van de publieke zaak. Zonder eergevoel en idealisme worden ambtenaren bureaucraten. Procedures worden dan belangrijker dan de doelen en belangen die ze dienen.

Ambtenaren in ons land kenmerken zich door loyale medewerking aan de uitvoering van politiek/bestuurlijke besluitvorming. Dat is overigens iets anders dan een ambtelijke cultuur waarin uitsluitend ‘ja en amen’ wordt gezegd. Ambtenaren zijn er als overheidsdienaren om ‘mee’ te denken met hun bestuurders, maar ook om ‘tegen’ te denken, te wijzen op voetangels en klemmen op de bestuurlijke weg bij het realiseren van maatschappelijke doelen.

Kortom, ik ben trots op de loyale en kritisch meedenkende ambtenaren in Nederland.

Johan Remkes is commissaris van de Koningin van de provincie Noord-Holland


WegmetCalimero!

Chris Kalden

Waardering eis je niet, die verdien je.Natuurlijk vind ik dat er een onderwaardering bestaat voor

ambtenaren. Natuurlijk vind ik het vervelend als op basis van een incident algemene conclusies worden getrokken. Natuurlijk is de betekenis van ambtenaren voor het reilen en zeilen van ons land groter dan velen denken. Natuurlijk is het belangrijk om erkend te worden in je werk. Natuurlijk …

Maar ik word ook een beetje moe van het gezeur over het gebrek aan erkenning in ambtenarenbladen en in de media. Om waardering vraag je niet, die krijg je van een ander, die verdien je. Ik vind dat een uitstekend beginsel om je ambtelijke inzet op te grondvesten.

Wellicht geldt ook hiervoor Paul Schnabel’s vaststelling in “De Sociale Staat van Nederland 2005” dat er in ons land sprake is van een merkwaardig verschijnsel. Er is een grote mate van individueel welbevinden én een groot collectief ongenoegen. “Ik ben tevreden over m’n huisarts, maar de gezondheidszorg deugt niet. Ik vind de juf van m’n kinderen een kei, maar het onderwijs deugt niet. Enzovoort”.In die vaststelling zou ook een basis kunnen liggen om van het pessimisme rond de waardering van ambtenaren weg te geraken.

Het gaat erom dat je je werk goed doet. Goed niet alleen naar eigen maatstaven, maar vanuit het oogpunt van de burger en de politiek verantwoordelijken. Dienstbaar aan politiek en samenleving is in mijn ogen een uitstekend motto. Een goed vertrekpunt voor denken en handelen.

Waardering valt in drie delen uiteen te rafelen: collegiale waardering, politieke waardering en publieke waardering. Over het eerste gaan we geheel zelf. De onderlinge waardering en de waardering van leidinggevenden voor hun medewerkers geven we zelf inhoud in de vorm van kritische gesprekken over de kwaliteit van ons werk. Op dat punt is nog flink wat te verdienen, het kan immers veel beter. Daar is een aparte publicatie mee te vullen.

Ik heb zelden meegemaakt dat een bewindspersoon of bestuurder geen waardering heeft voor zijn/haar ambtenaren. De nauwe samenwerking leidt vrijwel altijd tot grote waardering voor de ambtelijke prestatie. Ik schrijf dat toe aan het inzicht in de complexe aard van de overheidsprocessen en het zicht op de betrokkenheid van ambtenaren en hun prestaties. Nabijheid zou wel eens een sleutelfactor kunnen zijn, want bij politici op grotere afstand is van waardering minder sprake. Hier geldt

24 Jaarboek 2010

Schnabel’s vaststelling. Een makkelijke oplossing ken ik niet, maar bewindspersonen en bestuurders kunnen hier een verbindende rol spelen.

In verreweg de meeste gevallen is de publieke waardering de belangrijkste. Vrijwel alle contacten vanuit de overheid met publiek, bedrijven en burgers zijn immers ambtelijk. Het loont de moeite om veel energie te stoppen in ambtelijke deugden als benaderbaarheid, voorspelbaarheid en betrouwbaarheid. We moeten op basis van onze ontmoetingen met de samenleving aandringen op verbetering van beleid zodat vorm en inhoud beter aansluiten bij de politieke bedoelingen. Als het ons lukt daarin uit te blinken, dan zit het wel goed.

Mijn boodschap is niet dat het vanzelf wel goed zal komen. We zullen hard moeten werken en dan is succes nog niet verzekerd. Maar ik meen dat onze energie beter kan worden gestoken in de kwaliteit van ons werk en in de relatie met de samenleving dan te miepen over gebrek aan erkenning.

Chris Kalden is directeur van Staatsbosbeheer

IndividueleambtenaarbepalendvoordekwaliteitvanderijksdienstAnneke van Zanen-Nieberg

De maatschappij ontwikkelt zich momenteel razendsnel door onder meer de ongekende mogelijkheden van de technologie.

Als gevolg hiervan verandert ook het gedrag van de mensen; we kopen via internet in plaats van in een winkel, we sturen een mail in plaats van brieven, we maken vrienden via communities en noem maar op. De rol van de rijksoverheid in de maatschappij lijkt, ondanks de veranderingen in de maatschappij, redelijk stabiel. Van haar wordt verwacht dat zij de basiswaarden van de maatschappij beheert en onderhoudt. De rol is gelijk, de verschijningsvorm verandert (soms). Denk maar aan het ‘skimmen van geldpassen’, het verduisteren van (telefoon)simkaartjes, allebei ontvreemding maar wel in een andere vorm dan we in het verleden gewend waren en dus zal de bestrijding daarvan ook moeten veranderen. De hoeveelheid taken die de overheid aldus uitvoert is in de jaren niet gedaald, eerder toegenomen. En mede doordat vele onderwerpen met elkaar verbonden zijn en ook vaak in internationale context spelen, is de complexiteit van de oplossing die de overheid moet vinden op deze vraagstukken toegenomen, want bij de (rijks)overheidsrol past dat er steeds een balans in de maatschappij moet worden gevonden.

Onveranderd is ook de eis van de maatschappij dat de overheid een betrouwbare ‘partner’ is voor elke burger. De burger verwacht daarbij dat de overheid met haar tijd mee groeit en haar dienstverlening snel, accuraat en zonder willekeur aan elke burger levert. Zonder technische ondersteuning, die de verbinding legt tussen overheidsorganisaties of ‘simpel’ binnen een overheidsorganisatie is aan deze verwachting niet te voldoen. De overheid is zich ook bewust dat de eenheid van opereren haar een meer eenduidig imago kan bezorgen (de gehele rijksoverheid werkt inmiddels met 1 logo) en ook tot meer doelmatig kan leiden. Zo worden alle salarissen van de rijksoverheid via p-direkt geadministreerd, wordt gewerkt aan een uniforme digitale werkplek Rijk en wordt bij de keuze voor huisvesting meer en meer samengewerkt tussen de verschillende departementen. Dit helpt ook nadrukkelijk de beleidsterreinen waar meerdere (rijks)organisaties in een keten werken om een gezamenlijk doel te bereiken; denk daarbij aan de verschillende partners in de ‘vreemdelingenketen’, de partners inde strafrechtketen en ga zo maar door. Eenheid en consistentie van beleid (in de ketens) en uniformiteit en standaardisatie in de uitvoeringen zijn hierbij begrippen die niet meer weg te denken zijn in de ontwikkeling van de rijksdienst. De verbeterslagen die daarbij de afgelopen jaren gemaakt zijn, en nog steeds worden, zijn hard nodig om het huidig gewenste niveau van dienstverlening aan de burgers te kunnen handhaven.

26 Jaarboek 2010

En wie zorgen er voor dat dit allemaal gebeurt? Dat zijn de medewerkers op de departementen en een veel groter deel dat in de uitvoering actief is, bijv. als gevangenisbewaarders, als rechter, als politie-agent en noem maar op. Vele mannen en vrouwen die dagelijks hun energie inzetten voor een optimale samenleving en wiens ‘handen’ noodzakelijk zijn voor een goede invulling van die overheidstaken. De omgevingschets hiervoor maakt duidelijk dat alle medewerkers in een uitermate dynamische omgeving werken, waarbij de taken niet afnemen, de werkwijze meer digitaal en gelijktijdig ook meer omgevingsbewust wordt. Medewerkers zullen zich bewust moeten zijn in welke omgeving ze werken, met welke partners ze het gesprek moeten voeren, wie ze moeten betrekken bij hun werkzaamheden om samen tot een goed resultaat te komen. Overheidswerk is dus vooral ook mensenwerk; je kunt de processen met ICT optimaliseren, maar uiteindelijk zal er door individuele medewerkers gehandeld moeten worden om de overheidstaken uit te voeren. Als illustratie kan het jeugdbeleid genoemd worden, waarbij nadrukkelijk is afgesproken de jongere centraal te stellen en de (hulp)organisatie rondom een jongeren met elkaar in gesprek te laten komen, zodat de jongere optimaal geholpen wordt. Voor de betrokken organisatie betekent dit samenwerken, communiceren met elkaar, gegevens uitwisselen en elkaar ondersteunen in de rol die ieder vervuld. Hoewel snel opgeschreven is dit dagelijks een grote uitdaging, waarbij alle beschikbare medewerkers hard nodig zijn. De kwaliteit van deze medewerkers is zeer bepalend voor het succes van het beleid. Daarnaast is duidelijk dat verbetering in de ICT-voorzieningen de afgelopen jaren de gegevensuitwisseling tussen en binnen organisaties versterkt hebben, maar dat hier nog ‘winst’ valt te boeken.

De projecten die hiervoor nodig zijn zullen eerst investeringen in mankracht en geld vragen, voordat het ‘tijden kwaliteitwinst’ gaat opleveren en er een (lichte) verschuiving van mensinzet naar ICT-voorziening kan plaatsvinden. Ondertussen wordt van de medewerkers verwacht dat alle taken onverkort optimaal worden uitgevoerd. Hiertoe zal geïnvesteerd moeten blijven worden in kennis en vaardigheden van de medewerkers (ook wat betreft ICT-toepassingen en communicatie) zodat iedereen op haar taak is toegerust. Een verdere vermindering van het aantal medewerkers in de rijksdienst zal, zoals u uit voorgaande zult begrijpen, zonder bewuste keuzes in het takenpakket van de (rijks)overheid, de kwaliteit van de dienstverlening van de (rijks)overheid aan de burger aantasten. Immers, de werkzaamheden die nodig zijn voor een goede uitoefening van de taken van de rijksoverheid kunnen niet allemaal vervangen worden door een verbetering van het (geautomatiseerde) proces, maar vallen of staan bij de persoonlijke benadering van de individuele ambtenaar.

Anneke van Zanen-Nieberg is plaatsvervangend Secretaris-Generaal bij het Ministerie van Justitie


HetKadasteristrotsopzijnmedewerkersDorine Burmanje

“Door de crisis vragen we extra veel van onze mensen”Het Kadaster is een zelfstandig bestuursorgaan dat belangrijke wettelijke taken uitvoert bij de bescherming van de rechten op vastgoedeigendom. Dat gaat niet alleen over onroerend goed, maar ook over schepen, luchtvaartuigen, kabels en leidingen. Wij zorgen dat relevante data worden vastgelegd en wij maken deze informatie openbaar voor overheden, zakelijke relaties en burgers. Waar nodig geven we advies aan klanten bij het gebruik en de toepassing van onze data, steeds vaker aangevuld met gegevens van andere overheidsorganisaties.

Het is onze ambitie om het kennis- en expertisecentrum op het gebied van geo- en vastgoedinformatie te worden. Bij het Kadaster staat in alle gevallen de betrouwbaarheid van de door ons verstrekte informatie voorop. Dat betekent voor onze medewerkers dat we inzetten op de ontwikkeling van hun kennis en competenties, maar ook op het bevorderen van de mobiliteit en professionele zelfstandigheid.

Tegelijkertijd wordt ons werk steeds complexer. Dit zorgt ervoor dat we niet alles alleen kunnen, maar dit willen we ook niet. Voor veel werkzaamheden zoeken we in de markt naar partners waarmee we nieuwe ontwikkelingen kunnen initiëren en nieuwe taken kunnen uitvoeren. Ook werkt het Kadaster met een bepaalde flexibele schil van tijdelijke respectievelijk externe capaciteit, die ons in staat stelt mee te ademen met de ontwikkelingen in de markt. Maar we kunnen altijd rekenen op een harde kern van deskundige en loyale medewerkers die zich bewust zijn van de plek die het Kadaster in de samenleving heeft en van de verantwoordelijkheden die zij daarmee draagt.

We werken hard aan de realisatie van onze ambitie en strategie. Met enthousiasme hebben we nieuwe taken zoals het registreren van ondergrondse kabels en leidingen, en de energieprestatiecertificaten op ons genomen die ons op basis van eerdere prestaties zijn toevertrouwd. Dit hebben we in de eerste plaats te danken aan onze medewerkers.

Toen ik samen met mijn collega bestuursleden in 2004 begon, hadden we een gezamenlijk streven: een compact bedrijf met enthousiaste medewerkers en een geaccepteerde positie bij andere overheden en private partijen. Daarbij hoort een vanzelfsprekende samenwerking met relaties, die is gebaseerd op respect voor elkaar en onze medewerkers. Intussen is er veel gerealiseerd, ook al zijn we er nog niet.

28 Jaarboek 2010

De afgelopen vijf jaar is er bij het Kadaster veel veranderd. Regio’s hebben plaatsgemaakt voor centrale sturing en we hebben meer dan de helft van onze vestigingen gesloten. Daarbij hebben we een groot beroep gedaan op de flexibiliteit van onze mensen. We hebben er met z’n allen de schouders onder gezet en het resultaat mag er zijn. Met het fundament dat we hebben gelegd zijn we in staat om beter in verbinding te staan met onze omgeving.

De economische crisis, en specifiek die op de huizenmarkt, heeft een aanzienlijke impact op het Kadaster. Hierdoor kwamen we ook in de politieke belangstelling te staan. Een tussentijdse ‘strategische review’ door de Minister bevestigde dat het Kadaster op de goede weg is.

De komende jaren zetten we in op excellente kwaliteit en toegankelijkheid. We gaan verder met het koppelen van onze registraties aan het stelsel van basisregistraties, en leveren in samenwerking met andere partijen een belangrijke bijdrage aan de ontsluiting van overheidsdiensten en -informatie op de kaart (PDOK). Ik heb er alle vertrouwen in om samen met onze medewerkers de komende jaren de uitdagingen aan te gaan die op ons af komen. Ondanks alle veranderingen zowel binnen het Kadaster als in ons speelveld blijven onze medewerkers gemotiveerd.

Het Kadaster is een vanzelfsprekendheid in onze samenleving en dat willen we graag blijven.

Dorine Burmanje is voorzitter Raad van Bestuur bij het Kadaster


AmbtenaarenPoltiek

Douwe Jan Elzinga

Het vak van beleidsambtenaar wordt zwaar onderschat.Er zijn in ons land veel ambtenaren. Of er te veel ambtenaren zijn, kan niet zo maar worden vastgesteld, want het antwoord op die vraag is afhankelijk van de soort van ambtenaren waarover men spreekt. Hoogleraren zijn ook ambtenaar en daarvan zijn er in ieder geval veel te veel. De huidige neiging om personen die in een andere maatschappelijke sector zich verdienstelijk hebben gemaakt te voorzien van een hoogleraarsbaret om hen een middagje per maand improviserend te laten vertellen over hun maatschappelijke ervaringen, wordt in toenemende mate een universitaire uitwas. Het hooglerarencorps kan dan ook met het grootste gemak met tientallen procenten worden gereduceerd, en dan vooral in de sfeer van de bijzondere hoogleraren. Ambtenaren zijn er in allerlei soorten en maten. Er zijn veel vooroordelen en grappen over ambtenaren, waarvan vele zijn gerelateerd aan een beeld van overbodigheid, traagheid en luiheid. Waarom kijkt een ambtenaar ’s ochtends niet door het raam naar buiten? Dat is omdat hij dan ’s middags niets meer te doen heeft. Etc. etc.

In deze bijdrage wordt bijzondere aandacht gevraagd voor de beleidsambtenaar. Het algemene kenmerk van een beleidsambtenaar is dat deze zijn of haar werk verricht voor een bestuurlijke of politieke autoriteit. Een nog meer specifieke categorie beleidsambtenaren wordt gevormd door de ambtenaren die werken in een sterk gepolitiseerde context. Dat zijn de beleidsambtenaren die werken voor bewindslieden op het nationale niveau of voor wethouders en gedeputeerden op het lokale en het provinciale vlak en waarbij er tevens raakvlak is met functioneren van volksvertegenwoordigingen. Van deze beleidsambtenaren wordt veel gevraagd, zij oefenen een bijzonder vak uit, dit vak wordt in de regel zwaar onderschat, met deze categorie ambtenaren moet zuinig worden omgegaan en wat betreft de vorming en scholing van deze ambtenaren kan nog veel worden verbeterd. De meeste beleidsambtenaren krijgen op enig moment te maken met politieke beslissingen die moeten worden voorbereid en uitgevoerd.

In de ouderwetse opvatting zijn ambtenaren daarbij volledig volgend ten opzichte van volksvertegenwoordigers en bestuurders. De moderne beleidsambtenaar neemt een dergelijke volgzaamheid niet per se meer als uitgangspunt en is van oordeel dat – vooral op basis van hun deskundigheid – er ook uitdrukkelijk een eigen verantwoordelijkheid moet zijn. Dat is een gezonde en moderne opvatting die past bij de beleidsambtenaar anno 2010. Een dergelijk uitgangspunt kan echter wel tot spanningen leiden. Wat te doen als de ‘politieke bazen’ vanuit het perspectief van deskundigheid onverstandige beslissingen nemen of dreigen te nemen? Wat moet de houding zijn indien ambtenaren door politici en bestuurders tegen elkaar

30 Jaarboek 2010

worden uitgespeeld en bijvoorbeeld worden gebruikt voor een politieke strategie? Wat te doen als ambtenaren lucht krijgen van zaken die niet door de beugel kunnen of in strijd zijn met wet en regelgeving?

De moderne beleidambtenaar wordt met regelmaat geconfronteerd met dergelijke dilemma’s en voor het oplossen van dergelijke vraagstukken zijn in de praktijk niet op alle punten pasklare antwoorden voorhanden. En dat is ook niet zo erg. Veel belangrijker is dat bij beleidsambtenaren het bewustzijn aanwezig is dat dergelijke dilemma’s en spanningen zich voor kunnen doen. Het vereist langjarige ambtelijke ervaring, inpassing in de ambtelijke cultuur van de organisatie, een sfeer van openheid en transparantie waarin kan worden bezien hoe met dergelijke problemen moet worden omgegaan en vooral kennis en inzicht in het functioneren van het betreffende politieke en bestuurlijke stelsel. Het is vooral ook om die reden dat de mutatiedrift ten aanzien van beleidsambtenaren sterk moet worden begrensd. Te grote mutaties, de vorming van grote en weinig gespecialiseerde bestuursdiensten voeren tot een aanzienlijke verlies van ambtelijke expertise en ervaring. Om de beleidsambtenaar bij de tijd en actief te houden kunnen wisselingen van posities stimulerend werken, maar bij te veel mutaties wordt te weinig recht gedaan aan het belang van ervaring en aan de geleidelijke ontwikkeling van een goede politieke en bestuurlijke antenne.

Ook binnen de ambtelijke apparaten is er nog veel te weinig aandacht voor dit cruciale aspect. Iedere beginnende beleidsambtenaar zou een oudere collega als patroon moeten krijgen, waarbij er wordt gezorgd voor kennisoverdracht en overdracht van ervaring in de sfeer van omgangscultuur en afspraken. Alle nieuw binnenkomende beleidsambtenaren zouden verplicht moeten worden getraind op de ‘ins’ en ‘outs’ van het politiek-bestuurlijke stelsel. In Frankrijk en Engeland heeft de beleidsambtenaar, vanwege de bijzonderheden van het vak, dan ook een bijzondere status. In de prestigieuze opleiding van de Franse ‘École Nationale d’Administration’ komt dit tot uitdrukking, terwijl ook de universiteiten van Oxford en Cambridge in Engeland hofleverancier zijn voor de hogere ambtelijke echelons. Bij dat alles steekt Nederland heel magertjes af. Bij iedere bezuinigingsronde wordt vooral ook gekeken naar de beleidsambtenaren, niet in de laatste plaats omdat zij veelal worden geassocieerd met regelzucht en bureaucratie. Er zijn echter veel redenen om zuinig om te gaan met ervaren en politiek-bestuurlijk door de wol geverfde beleidsambtenaren, omdat zonder hun inzet het politieke bestuur niet goed kan functioneren. Waarvan acte!

D.J. (Douwe Jan) Elzinga is hoogleraar Staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen


Komopvoordeambtenaar!

Edgar van de Pas

“En wat doet jouw vader?” Op een tuinfeestje staat een groepje kinderen op te scheppen over het werk van hun vaders. De vader

van de een werkt bij de politie, de ander zijn vader is dokter, de vader van een derde is advocaat. Een jongetje aarzelt, terwijl op de achtergrond zijn vader, Jan des Bouvrie, op het groepje afkomt lopen. “Mijn vader werkt bij McDonald’s”, zegt hij ten slotte. Met deze reclame maakte McDonald’s een paar jaar geleden onbedoeld duidelijk dat beeldvorming van beroepen al bij kinderen begint. Voor kinderen van zeven tot tien jaar oud is werken bij de fastfoodgigant de ultieme baan.

Mijn vader was geen dokter, brandweerman of piloot. Hij werkte niet bij een duur advocatenkantoor en had geen goede functie in het bedrijfsleven. Ook had mijn vader geen eigen zaak. Nee, mijn vader was ambtenaar. Ik schepte niet op over het werk van mijn vader. Sterker nog, ik wist eigenlijk niet eens wat mijn vader deed. Iets met grondzaken. Voor mij als kind niet interessant. Ik vond het ambtenaar zijn suf en ik wist al van jongs af aan dat andere mensen mijn mening deelden. Ambtenaar was een beroep dat je niet kiest, maar dat je toevallig wordt. Anders had je wel iets anders gekozen.

Want ambtenaren zijn pennenlikkers. Ze werken van 9 tot 5, doen niet meer dan nodig is, schuiven hun verantwoordelijkheid af en zijn er niet om de burger te helpen, maar om het die zo moeilijk mogelijk te maken. Het woord ambtenaar heeft een negatieve lading. Het roept bij de meeste mensen een stereotype beeld op. Ook bij mij. Als het voor mij al moeilijk is om positieve indruk van het woord te hebben, hoe moet dat dan wel niet zijn voor niet-ambtenaren? Ik heb heel lang gezocht naar een beroep dat mij aansprak, maar één ding wist ik zeker: ik zou nooit hetzelfde doen als mijn vader, ambtenaar worden.

Drie jaar geleden werd ik ambtenaar. Ik maakte de stap van de glitter en glamour van de Nederlandse showbizz naar de saaie, stoffige overheid. Althans volgens mensen in mijn omgeving. Ik ging van de ene stereotype werkomgeving naar de andere. Wat mij verbaasde, en nog steeds verbaast, is dat veel mensen bij de overheid eigenlijk helemaal geen ‘ambtenaar’ zijn. Ze zijn ingenieur, projectleider, P&O-adviseur, jurist, ict-specialist, raadsvoorlichter, wijkmanager of calamiteitencoördinator. Allemaal mensen die met heel veel passie zich inzetten om hun werk op een zo goed mogelijke manier en binnen de grenzen die het beleid stelt te doen. Waarom? Niet omdat ze een vette bonus kunnen verdienen, maar omdat ze het werk leuk vinden en willen werken aan een betere maatschappij.

32 Jaarboek 2010

En toch liggen ambtenaren behoorlijk onder vuur. Er zijn er teveel. Ze doen hun werk niet goed. Werken veel te bureaucratisch. En ga zo maar door. Ambtenaren worden gebruikt als scapegoat. En waarom ook niet? Ambtenaren doen het toch in de ogen van velen niet goed? Misschien moeten we alle ambtenaren maar afschaffen? Want als je je werk niet goed doet, moet je er eigenlijk, net als in het bedrijfsleven, gewoon uitvliegen. Als we alle slecht functionerende ambtenaren ontslaan, lost dat dan het probleem van het negatieve imago van ambtenaren op? Gaan kinderen dan trots aan hun vriendjes en vriendinnetjes vertellen dat hun mamma of pappa ambtenaar is?

Als je als burger nou eens bedenkt hoe het zou zijn als er geen ambtenaren meer zijn. En als je dan bedenkt wat ambtenaren allemaal voor je doen en in het verleden gedaan hebben. Dan komen er vast ook goede verhalen over ambtenaren in je op. Als we die verhalen nou eens doorvertellen aan elkaar in plaats van af te geven op de overheid. Dan mag je best vinden dat bepaalde zaken binnen de overheid niet goed zijn geregeld, maar vraag je daarbij kritisch af of dat dan altijd de schuld van de ambtenaren is. Kom als burger nou eens op voor de ambtenaar. Dan is er misschien een kans dat we van dat negatieve beeld van ‘ambtenaar zijn’ afkomen.

Edgar van de Pas is voorzitter van FUTUR een landelijk netwerk van jonge ambtenaren en communicatieadviseur bij Hoogheemraadschap van Delfland


Evenwichtenambitie

Ellen van Schoten

Een lerende overheid en wat daarvoor nodig is.De omvang van de rijksdienst staat ter discussie en tegelijkertijd

wordt de samenleving steeds complexer. Dat maakt dat de kwaliteit van het werk dat de ambtenaren leveren er des te meer toe doet. Is daar voldoende aandacht voor? Het gaat onder meer om het concreet maken van goed openbaar bestuur en, meer specifiek, om het presteren en het functioneren van de rijksoverheid, het lerend vermogen en het belang van de personeelsfactor.

De Algemene Rekenkamer, die onderzoek doet naar de rechtmatigheid en doelmatigheid van de overheidsuitgaven, stelt de vier kenmerken die samenhangen met het presteren en het functioneren van de overheid centraal in haar strategie. Het gaat om vraaggericht, effectief & efficiënt, transparant en publieke verantwoording (zie figuur).

Door daaraan te toetsen wil de Algemene Rekenkamer een bijdrage leveren aan het verbeteren van het lerend vermogen van het openbaar bestuur. Waarom is dat zo belangrijk?

Wil de overheid leren van ervaringen dan dient hiervoor binnen de bedrijfscultuur ruimte te zijn. Op microniveau bij een overheidsproject, en juist ook bij grote en complexe projecten en processen op macroniveau. Om dat te bewerkstelligen, moeten management en politiek bestuur aan de slag: zij kunnen hier aandacht voor vragen en erop sturen. Onze les uit onderzoek: zijn de geformuleerde ambities in evenwicht met de beschikbare mensen, middelen en tijd.

De roep om een kleine en efficiënte overheid - minder ambtenaren, geen onnodige overheidsbemoeienis - moet leiden tot minder administratieve lastendruk en regels, en tot minder uitgaven. In 2007 is voor dit doel het programma Vernieuwing Rijksdienst van start gegaan. Dit programma moet bijdragen aan een rijksdienst die onder meer snel, adequaat en ontkokerd reageert op nieuwe maatschappelijke

34 Jaarboek 2010

uitdagingen en beleid maakt dat uitvoerbaar is en beleid afschaft dat uitgewerkt is. Tegelijkertijd moet deze rijksdienst een goede werkgever zijn voor ambitieuze, competente, integere en loyale ambtenaren.

KoppeldeomvangvanderijksdienstaanbenodigdekwaliteitIn Nederland werken 954.000 mensen in de publieke sector; 11,4 procent van de beroepsbevolking. Daarvan werken er 123.000 bij de sector Rijk (de ministeries zonder Defensie en de zelfstandige bestuursorganen). Het overgrote deel (78%) van deze rijksambtenaren werkt in uitvoeringsorganisaties. De rest is verdeeld over beleid, ondersteuning (bedrijfsvoering) en toezicht.

Voor de volledigheid: Bij Defensie werken 68.000 mensen en bij de politie 62.000. De gemeenten, provincies en waterschappen hebben zo’n 194.000 personen in dienst en de rechterlijke macht 4.000. In de sector onderwijs en wetenschappen werken 504.000 personen en van hen zijn er 340.000 ambtenaar. De doelstellingen van Vernieuwing Rijksdienst gaan niet alleen over de omvang van de rijksdienst, maar eerst en vooral over de kwaliteit daarvan. Resultaatgerichtheid, competentie en efficiëntie zijn daarbij kernbegrippen. Een belangrijke voorwaarde om die kernbegrippen te kunnen realiseren, is dat we zuinig zijn op de ontwikkeling van menselijk kapitaal. Aandacht hiervoor moet meer zijn dan een plichtmatig nummer. De cijfers wijzen uit waarom: de mensen die bij het Rijk vertrekken zijn gemiddeld 42 jaar oud; een aanzienlijk deel van de jongere medewerkers stroomt uit. Bij de rijksdienst is de gemiddelde leeftijd 44,3 jaar en nieuwkomers komen binnen als zij gemiddeld 34,9 jaar oud zijn. Naast de veelbeschreven vergrijzing is de ontgroening van de rijksdienst dus een punt van aandacht.

Wordt kennis van beleidsdossiers gewaardeerd en is er tijd voor het opbouwen van relevante netwerken, zodat beleid wordt ontwikkeld dat op de praktijk is toegesneden? Is er sprake van gepaste inzet van ICT als hulpmiddel, in plaats van ICT te gemakkelijk opvoeren om op papier de personeelsomvang te verkleinen? Over de inzet van ICT heeft de Algemene Rekenkamer na onderzoek aanbevelingen voor de hele rijksdienst gedaan. Zoals we dat ook deden na onderzoek naar het detacheren van ambtenaren bij internationale organisaties, zoals VN- of EU-instellingen. Dat detacheren gebeurt weinig - 501 ambtenaren in de periode van 2002 tot medio 2008 - terwijl de rijksoverheid al jaren zegt een stimulerend beleid te voeren omdat zulke werkervaring ook bijdraagt aan de brede inzetbaarheid van ambtenaren.

De samenleving verandert en dat heeft ook voor de overheid gevolgen. Veranderingen kunnen leiden tot verbeteringen, maar dragen ook risico’s met zich mee. Een organisatie die wordt gereorganiseerd heeft vaak minder aandacht voor financieel beheer, zeker als wijziging op wijziging wordt gestapeld. Met als mogelijk gevolg dat controles en herstelwerkzaamheden toenemen, in plaats van afnemen. Als de financiële middelen worden bijgesteld is het een taak van de politiek en


ambtelijke top om te zorgen dat de ambities realistisch zijn en in evenwicht met het aantal mensen en de tijd die uitgetrokken wordt om doelen te bereiken. Efficiëntie en verbetering van de kwaliteit van de rijksdienst kunnen een stimulans krijgen als aandacht voor het lerend vermogen van het openbaar bestuur intelligent wordt ingepast. Voor de Algemene Rekenkamer is dit alles reden om de komende jaren de factor personeel extra aandacht te geven in ons onderzoek.

Dr. E.M.A. (Ellen) van Schoten RA is secretaris van de Algemene Rekenkamer


Nieuweveren

Guus van den Berg

Nederland behoort volgens vele buitenlanders tot de best georganiseerde landen ter wereld. Dat juist hier voortdurend de vraag opkomt naar een grotere efficiency en effectiviteit van bestuur, mag dan ook geen verbazing wekken. Integendeel, die vraag illustréért juist dat Nederland geen bananenrepubliek is. Daarop passen geen defensieve, maar juist zelfbewuste antwoorden vanuit de publieke sector. Maximale openheid en durf om zich kwetsbaar op te stellen moeten het devies zijn. Ongeacht of de vragensteller geïnspireerd is door reële of populistische motieven.

Hoe belangrijk heldere aansturing en accountability ook zijn, voor effectiviteit is vooral een hoge mate aan arbeidsmotivatie van doorslaggevend belang. Die motivatie wordt beïnvloed door de inhoud van het werk, maar ook door het imago van dat werk bij de buitenwacht. Dat het imago van bestuurders en ambtenaren voor verbetering vatbaar is, is een cliché van de bovenste plank. Zolang de buitenwacht de overheid op een gezonde, onbevooroordeelde wijze kritisch beoordeelt, is sprake van een vitale democratie. Op het moment dat die beoordeling overgaat in borreltafelpraat en populisme en dit het totaalbeeld voor bestuurders en ambtenaren gaat domineren, wordt echter de bijl gezet aan de wortel van de rechtsstaat. In die zin is opkomen voor mensen die de publieke zaak dienen geen kwestie van eigenbelang, maar in de allereerste plaats een zaak van algemeen belang. Herman Tjeenk Willink werpt zich als vicevoorzitter van de Raad van State voortdurend op als behartiger van de publieke zaak. Als ook aan zijn stem schouderophalend voorbij wordt gegaan, is er wel wat aan de hand in dit land.

In het oude China stond de functie van mandarijn in hoog aanzien. Om mandarijn te worden moest men een heel zwaar staatsexamen afleggen. Deze ambtelijke elite was de grote steunpilaar van keizers. Duizenden jaren lang vormden zij de constante eenheid van de Chinese beschaving. Mandarijnen waren qua kleding vaak herkenbaar aan hun Mantsjoe-stijl hoeden: in de winter een zwarte fluwelen muts, in de zomer een rotan hoed, voorzien van een veer met rode linten. De veer was voor hooggeplaatste mandarijnen een pauwenveer en voor lagere mandarijnen een fazantenveer. Het aanzien van deze ambtelijke elite was even hoog als de kloof met de burgers diep was. Nederlandse ambtenaren hebben anno 2010 een geheel andere positie dan die van de Chinese mandarijnen. Elke misstap van de overheid wordt onmiddellijk geregistreerd en niet zelden uitvergroot. Waarden van algemeen belang zoals bevordering van sociale cohesie, staan onder druk. De bevolking is mondiger dan ooit. Zij werden door wijlen Hans Dijkstal zelfs wel eens vergeleken met verwende diva’ s. Ga daar maar eens aan staan. En toch is dat de opgave waar ambtelijk Nederland voor staat. Een interessante intellectuele uitdaging. Het

38 Jaarboek 2010

is in essentie die - even interessante als grote - uitdaging waar de Nederlandse ambtenaar zich nu voor gesteld ziet. Onder deze omstandigheden is er maar één categorie die uiteindelijk voor de ambtenaar moet opkomen en dat is – naast de van hem afhankelijke bestuurder - de ambtenaar zelf. Niet door voor eigenbelang te pleiten, maar door het tonen van civic pride, door ambassadeurschap pur sang.

Er zijn allerlei campagnes die beogen de aantrekkelijkheid van de overheid als werkgever te vergroten. Daar is weinig mis mee, maar als die honderdduizenden ambtenaren in Nederland zouden optreden als echte ambassadeurs voor hun werk, zou dat oneindig meer impact hebben. Juist vanwege de dienende functie in de maatschappij moeten ambtenaren trots zijn op hun werk. Het jezelf kunnen ‘verkopen’ staat tegenwoordig volop in de belangstelling. Trainingsprogramma’s bij de overheid zijn echter nog nauwelijks afgestemd op het doel om als medewerkers burgers enthousiast te maken voor de publieke zaak en hen te informeren over de functies van de overheid en wat daar in de concrete praktijk van alledag bij komt kijken. Het werken aan civic pride in de breedste zin van het woord zou wel eens de sleutel kunnen zijn. De Chinese ambtenaren kregen automatisch die veer op hun hoofd, de Nederlandse ambtenaar zal die in een meritocratie als de onze zelf moeten verdienen.

Guus van den Berg is Algemeen directeur bij de provincie Fryslân


EenkwestievangoedwerkgeverschapJan Willem Weck

Het is een cyclisch ritueel. In verkiezingstijd hakken veel politici stevig in op het ambtelijk apparaat. Worden zij benoemd tot minister of staatssecretaris, dan ervaren zij de kwaliteit en loyaliteit van hun ambtenaren. Bij het afscheid tonen zij openlijk hun dankbaarheid en respect. Terwijl in de volgende verkiezingscampagne nieuwe potentiële bewindslieden alweer hebben aangekondigd dat zij het ambtelijk apparaat fors zullen aanpakken.

Ik heb die cyclus nu diverse malen meegemaakt. Het levert je als politicus stemmen op als je je in ferme bewoording uitlaat tégen bureaucratie en vóór bezuinigingen op de overheid. Dankzij die stemmen kom je mogelijk in de positie om actief iets bij te dragen aan de kwaliteit van die overheid. Pas op het moment dat je als minister of staatssecretaris aan de slag gaat, verandert je rol: dan ben je werkgever van duizenden ambtenaren. En een goed werkgever staat voor zijn mensen: omdat je op die manier de beste resultaten boekt. Maar daarna is er weer een verkiezingscampagne. Kan je partij het zich dan veroorloven om iets positiefs te zeggen over ambtenaren?

We kunnen ons als ambtenaren verzetten tegen alle negatieve beeldvorming door te roepen dat ‘iemand’ voor de ambtenaren moet opkomen. Maar ik betwijfel of we daar winst mee boeken. We hebben te maken met een tijdgeest waarin het uiten en aanwakkeren van onvrede veel ruimte krijgt. Ieder gezichtsloos instituut dat impact heeft op het dagelijkse leven van velen is een makkelijke kop van jut. En dat zal zeker niet minder worden als de overheid kleiner wordt en taken moet afstoten.

MooivoorbeeldiseenberichtuitdeTelegraaf,van19augustus2010:

“Bewoners van de Violiervaart in Zoetermeer zijn verbijsterd over een uitspraak van een ambtenaar van hun gemeente. Na een melding van een attente burger dat de paaltjes op het fietspad hoognodig een lik verf nodig hadden, kreeg de vrouw te horen dat ze zelf maar de kwast ter hand moest nemen.” … “Omdat de verf van de betonnen paaltjes is afgebladderd, zijn ze erbarmelijk slecht te zien. De obstakels hebben dezelfde kleur als de grijze stoeptegels aangenomen. Bewoners moeten daarom elke dag lijdzaam toezien hoe bromfietsers en fietsers slechts ternauwernood een botsing kunnen voorkomen. Het zorgt voor levensgevaarlijke capriolen.”

Op zich geen bericht met grote nieuwswaarde. Toch bevat het in vorm en inhoud veel van de beeldvorming waar de overheid mee te maken heeft.

Vereniging voor OverheidsManagementVereniging voor OverheidsManagement

EenkwestievangoedEenkwestievangoedwerkgeverschapwerkgeverschapJan Willem Weck

40 Jaarboek 2010

Let op de toonzetting: “een attente burger”, “lijdzaam toezien” en “levensgevaarlijke capriolen”. De foto naast het bericht toont een man op een scootmobiel die het gewraakte paaltje net passeert. In zo’n sfeertekening kan de verantwoordelijke wijkmanager natuurlijk nog maar op één manier positief in beeld komen: door direct ervoor te zorgen – liefst in eigen persoon – dat het betonnen paaltje geverfd wordt. Maar zou die actie dan ook nieuwswaarde hebben gehad voor de Telegraaf? “Ambtenaar knapt fietspaaltje op”….?

Het bericht zegt ook veel over de verwachtingen die burgers hebben van de overheid. Het geval wilde – zo liet de wijkmanager in zijn antwoord weten – dat het verven van de paaltjes niet tot het pakket van de gemeente behoort. Dat had de gemeenteraad ooit zo bepaald. “Maar wij staan altijd open voor goede ideeën van de wijkbewoners,” was zijn reactie geweest. “Indien noodzakelijk lenen wij u zelfs de kwasten en kunt u de verf ophalen bij de wijkpost.” Een stap naar een nieuw evenwicht tussen overheid en samenleving? Er staat ons wat dat betreft een interessante zoektocht te wachten de komende jaren: als de overheid kleiner moet worden, dan heeft dat gevolgen voor het takenpakket en voor de manier van werken. Zal dat dan een hoos van incidenten en negatieve beeldvorming gaan opleveren?

Het zou beslist veel energie genereren als politici en andere gezagsdragers zich in de media vaker positief zouden uitlaten over ambtenaren. Het is alleen niet iets waar we ons functioneren en ons werkplezier afhankelijk van moeten maken. Het beste antwoord op negatieve beeldvorming is uitstekend werk leveren en ervoor zorgen dat directe betrokkenen – burgers én politici – dat ook zo ervaren. Dan brengen we op het niveau van de persoonlijke ervaringen verhalen de wereld in die de opgeblazen onvrede in de media wat ontkrachten.

Dat maakt de kwestie van beeldvorming in essentie een kwestie van goed werkgeverschap: goede mensen in huis halen én houden om met hen nieuwe manieren van werken te ontwikkelen waarin de relatie met burgers centraal staat. Dan komen we pas écht op voor onszelf. Vereiste hiervoor is dat we onze mensen de ruimte bieden voor een betekenisvolle en gevarieerde loopbaan: opdat ze met plezier aan het werk blijven én gericht hun talenten ontwikkelen. Zijn we daar als krimpende overheid toe in staat?

Jan Willem Weck is Directeur-generaal voor de Algemene Bestuursdienst


HetgaatomdekwaliteitennietomdekwantiteitLeo Smits

We denken allemaal maar dat het normaal is. En dat we er recht op hebben. En dat het allemaal veel goedkoper kan. En dat ze niks doen. En dat er teveel zijn. En dat is allemaal niet zo.Het Nederlandse ambtenaren corps hoort tot de beste ter wereld. We zijn er aan gewend dat een ambtenaar niet zijn hand op houdt om voor zijn dienst nog wat extra’s te vangen. In andere landen is dat heel normaal. En bij ons is het heel normaal dat dat niet gebeurt. Bij ons hoef je je belasting niet in een envelopje te komen brengen met nog een extra envelopje voor onder de tafel. Bij ons is het niet zo dat een bekeuring afgekocht kan worden. Het Nederlandse ambtenarencorps is integer en niet corrupt en we vinden dat allemaal maar gewoon. En dat is het niet. Premier Putin heeft zojuist het niet gehoorzamen van een agent tot een misdrijf verklaard omdat hij er niet in slaagt om gewoon, zonder heftige repressie, de politieambtenaren er toe te bewegen te doen wat de top heeft op gedragen.

We hebben geen politieke ambtenaren. Een enkele assistent van een minister daar gelaten. We hebben een ambtelijke top die zo loyaal en deskundig is dat ze evenzeer een linkse als een rechtse minister kunnen en willen bedienen. Niet zoals in andere landen waar bij iedere politieke wisseling een heel leger ambtenaren wordt uiten in geschoven. We hebben daardoor een grote stabiliteit. Het land wordt ook geleid als de politiek eens even een tijdje afwezig is vanwege een formatie en dat komt door dat er een uitstekende ambtelijke top zit.

De Nederlandse ambtenaren hebben hart voor de publieke zaak. Ze verdienen minder dan in het bedrijfsleven, in het bijzonder in de top en toch blijven ze hun werk doen. Toegewijd heet dat.Ze vangen klappen op. Als je hoog oplopende conflicten in de Tweede Kamer volgt, dan zie je vaak dat de bewindsman of –vrouw uiteindelijk mag blijven zitten, maar de topambtenaar die uitvoering gaf aan het door de Kamer verfoeide beleid moet meestal de laan uit.

Hoog opgeleid zijn ze. En dat moet ook. Het moet mogelijk zijn om leiding te kunnen geven aan grote projecten en ontwikkelingen. Er moet op evenwaardig niveau als in het bedrijfsleven gewerkt kunnen worden en dat kan.

Kwaliteit is belangrijk, kwantiteit minder. Het gaat er om dat de overheid zijn doelen weet te halen. De richting is belangrijk, maar het maakt niet uit of dat door ambtenaren gedaan wordt of niet. Vroeger vonden we dat postbodes ambtenaren moesten zijn. Nu niet meer. Kantonniers zijn nu soms nog ambtenaren, maar moet

42 Jaarboek 2010

voor de uitvoering van hun werk echt politieke verantwoordelijkheid gedragen worden? Beveiliging was vroeger voorbehouden aan politie ambtenaren en nu zijn er meer beveiligers zonder ambtelijke status dan met. In Duitsland werd de Defensie automatisering gedaan door ambtenaren en nu zijn het de werknemers van een privaat bedrijf. In het Verenigd Koninkrijk worden de belastinggelden op gehaald door werknemers van een bedrijf.

Maar soms is de roep om minder ambtenaren gewoon borrelpraat. Je hoort zelfs figuren in de politieke top in één zin zeggen dat er minder ambtenaren moeten komen, maar meer politiemensen. En je hoort ook die politici zeggen dat er tien duizenden beleidsambtenaren uit kunnen. Ze weten niet eens dat we helemaal niet zo veel beleidsambtenaren hebben. Het zijn er een paar duizend en that’s it. Het gaat om wat onze ambtenaren doen en niet om met hoeveel ze dat doen.

Het gaat om de kwaliteit en niet om de kwantiteit. En die kwaliteit, daar mogen we trots op zijn.

Drs. L.J.E. (Leo) Smits is directeur van het HECROI


DeeigenwaardigeprofessionalLeon Klinkers en Guido Rijnja

‘Wie komt er voor de ambtenaar op?’ legt een hulpvraag buitenboord, op de melodie van de klassieke heuristiek dat je bij aanvallen de oorzaak bij een ander zoekt, en daarmee de oplossing. Zoals we succes rap op het eigen conto wordt geschreven. Zo heeft succes vele begeesterde vaders en hangen de beschimpte of betwijfelde banen er meestal wat verweesd bij. Kom op zeg. Het is tijd voor een reveil van de eigen aard van de ambtenaar. Ruim baan voor de ‘eigenwaardigheid’. Dat begint in eigen kring.

Die eigenwaardigheid staat al enkele jaren onder druk. Belangrijkste boosdoener: de doorgeschoten belangstelling voor bedrijfsmatigheid (vaak samengebald met verwijzing naar de stroming New Public Management) . De liefde voor meetbaarheid, vergelijkbaarheid en berekenbaarheid heeft immers het zicht ontnomen op de kern van wat overheid vermag: de gezaghebbende toedeling van waarden. Die a priori omstreden is, a priori met gekakel omgeven is en a priori leidt tot een kritische houding ten opzichte van de mensen die het fenomeen overheid dag in dag uit gestalte geven: bestuurders en hun vrijgestelde linker- en rechterhanden: een dikke miljoen ambtenaren bij rijk, provincie, gemeenten en tal van uitvoeringsorganisaties. Waar het om gaat is deze eigenheid te ‘herwaarderen’ en te ‘hervinden’. Het zou mooi zijn als daar buiten bestuurshuizen de handen voor op elkaar gaan, maar laten we in eigen kring beginnen.

Als een cry for help onderstreept de vice-president van de Raad van State de zorg voor het overheidseigene in zijn Algemene Beschouwingen van 2010. Hij belicht de betekenis van idealen als richtsnoer voor politieke keuzes. Idealen maken dat de overheid geen ‘productorganisatie’ maar een ‘capaciteitsorganisatie’ is (Simon, aangehaald door Tjeenk Willink, 2010). Van productorganisaties kopen klanten producten die reeds geproduceerd zijn. In capaciteitsorganisaties kopen ‘klanten’ vaardigheden die nog tot resultaat moeten leiden. Voor productorganisaties is prijsconcurrentie zinvol; in capaciteitsorganisaties is het tevoren bepalen van de prijzen van (toekomstige) producten vragen om moeilijkheden. Het leidt tot calculerend gedrag en soms zelfs gesjoemel. In het marktdenken is geen plaats voor de eigen identiteit en de waarderationaliteit van instituties. In het marktdenken is tijd een kostenpost. Daardoor ontbreekt de tijd om na te denken wat het algemeen belang vereist. Er moet gereageerd of gehandeld worden en wel nu! Het vermogen om te relativeren lijkt verdwenen. De ’opinion populaire’ wordt als ’opinion publique’ beschouwd. Internetfora, twitter en hyves stimuleren dat. Elk bericht, elke opinie, is waar, tenzij binnen twaalf uur tegenbewijs wordt geleverd. Het marktdenken kent alleen ’competitie’, geen ’coöperatie’; moeizaam

44 Jaarboek 2010

in een land waarin het openbaar bestuur juist voor samenhang moet zorgen en op samenwerking is gebaseerd.

Ach, alleen al de factor tijd. Democratische besluitvorming schept zelden gunstige voorwaarden voor efficiënte snelle stappen. Wie ervoor kiest te werken bij de overheid kiest voor méér dan het voorbereiden en uitvoeren van dienstverlening, efficiency en productiviteit, maar ook voor publieke verantwoording, voor checks and balances op basis van rechtsstatelijke normen en voor democratische besluitvorming, met alle onvolkomenheden van dien. Werken voor de overheid is niet oordelen over de enge opgave of hypotheekaftrek wordt afgeschaft maar oordelen over de vraag hoe woningbeleid er uit mag zien en vraagstukken over verdeling van welvaart. Voor de eigenheid is het daarom ook van belang om te beginnen in eigen kring. Noem het: ambtelijk besef. Wat betekenen die rechtstatelijke normen en democratische besluitvorming voor jou, en hoe ga je om met de dilemma’s die ontstaan bij de communicatie, bij de (re)presentatie van keuzes en besluiten en de dilemma’s die je daarbij ontmoet? Is deze oproep voor een herwaardering van het eigene van het ambtenaarschap een pleidooi voor handhaving van de aparte ambtelijke status? Die staat onder druk, nu zoveel afspraken over arbeidsomstandigheden en voorwaarden zijn gelijkgetrokken. Of bepleiten we hier om de eigenheid van het ambtenaarschap als in vroege dagen te herijken door te investeren in uiterlijke kenmerken, zoals uniformen en de ambtelijke eed? Symbolen zijn in de politiek-bestuurlijke arena niet onbelangrijk, weten we! Nee, dat is niet de essentie van ons betoog.

Kernboodschap is: een overheid die zich niet bezighoudt met fundamentele waardetoedeling en die niet in staat is tot de toedeling van waarden en idealen, veronachtzaamt het specifieke eigene als werkgever en versterkt de idee dat het werken bij de overheid ook niets eigens veronderstelt. Een overheid die wel oog toont voor de ‘eigenwaardigheid’, erkent de specifieke positie van het openbaar bestuur en de specifieke eigenschappen van de mensen die er werken. Een ambtenaar die zich geen deelgenoot meer weet van de gezaghebbende toedeling van waarden, raakt de oriëntatie kwijt die essentieel is voor het werken bij de overheid en schiet in de minstens zo essentiële communicatie met het publiek tekort.

Tot zover de duiding van en plaats van waarde in het openbaar bestuur op dit moment. De vraag is hoe pak je dit als ambtenaar dan op? Wil je deze verandering inzetten dan ga je je als ambtenaar minder richten op de problemen maar op de resultaten, minder reageren op simpelweg de omstandigheden en je gedrag meer laten sturen door je normen en waarden. Minder geobsedeerd te zijn door je eigen agenda en je meer verplaatsen in de ander en feedback niet uit de weg te gaan om je in staat te stellen te leren en te groeien. Alleen als jezelf leert veranderen, kun je andere mensen helpen te veranderen. Laat je niet inpakken door je eigen


zelfrechtvaardiging of door het overnemen van andermans zelfrechtvaardiging (‘zo pakken we de zaken hier nu eenmaal altijd aan’). Geef je zelf ruimte en waarde door je ie eigen verhaal te vertellen met uitvoeringsvoornemens zodat je niet op situaties automatisch reageert en ga na wat je beweegredenen daarbij zijn.

Op deze wijze creëer je eigenwaarde die meer is dan de doelstellingen die je wenst te realiseren en een beschrijving van je eigen verhaal. Waarden zijn dan ook persoonlijke en maatschappelijke idealen en verhalen. Alleen als we volgens onze eigen allerhoogste idealen leven en volgens die van de maatschappij waar we deel van uitmaken, ervaren we ‘een moment van waardigheid’ (Margolis, 2001). Een ambtenaar die wel kan tonen hoe-ie eigenwaardig in de slag gaat met die lastige, omstreden maar o zo boeiende afweging van waarden en idealen, heeft een eigen toekomst.

Leon Klinkers is beleidsadviseur onder andere bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en Guido Rijnja is communicatiemanager bestuursdienst Rotterdam


LangsdeBakker

Maarten Prinsen

Klant: Môgge, doet u mij maar een half bruin, gesneden. Enneh, zouden de sneetjes wat dunner kunnen? Ik ben aan de lijn en zo eet ik een stuk minder.

Bakker: Goedemorgen meneer, wilt u ons Alison-brood proberen? De boterhammetjes zijn kleiner, maar door de stevige broodsamenstelling krijgt u voldoende binnen terwijl u minder eet!

Klant: Nee, ik hoef dat niet. Doe mij maar lichtbruin brood en dan dus héél dun gesneden. Voor de lijn, snapt u.

Bakker: Het spijt mij meneer, maar een standaard brood heeft exclusief de kapjes altijd precies 22 sneetjes. Een broodsnijmachine kan dat snijden in plakjes van 11 tot 12,5 of maximaal 15mm. Ik heb dat ingesteld op 12,5 en kan dat niet per klant aanpassen. De zaagbladen zitten vast met schroeven… snapt u.

Klant: Waarom koopt u dan geen tweede snijmachine die u afstelt op dunne sneetjes? Ik ben toch de klant en ik betaal daarvoor! Typisch ambtenarengedrag, altijd alles volgens ‘de regeltjes’.

Bakker: Mijn bakkerij hoort bij een keten. Wij hebben allemaal dezelfde afspraken over reclame, prijzen en ook over de snijdikte. Zo krijgt u als klant overal dezelfde kwaliteit, voor een lage prijs. Bovendien is mijn zoon ambtenaar, is daar iets mis mee?

Klant: Jazeker! Ambtenaren met hun regels en formulieren. Maar nooit zijn ze bereikbaar als je ze nodig hebt. Altijd net aan het lunchen. Alsof ik buiten mijn lunchtijd kan bellen!

Bakker: Tja, de overheid is geen MediaMarkt. Voor je paspoort kun je niet naar een ander bedrijf omdat zij je beter helpen. Die keuze heb je niet. Maar daarvoor hebben we toch verkiezingen meneer? Wij kiezen de bazen van die ambtenaren. Die bepalen wat zij doen.

Klant: Dat kan best zo zijn, maar één minister kan die tien- of honderdduizenden ambtenaren echt niet aan. Zeker niet als het de verkeerde minister is. En neem nou het kabinet, daar kun je toch ook niets mee?

Bakker: Mijn zoon werkt voor de staatssecretaris van Economische Zaken en Handel. Hij doet onderzoek, praat met mensen uit het bedrijfsleven en consumentenorganisaties. Met zijn rechtenstudie is het een hele slimme jongen. Doet voorstellen aan de minister voor nieuwe regels of om oude af te schaffen of zaken beter uit te voeren. Maar laatst moest hij van de directeur-generaal voorstellen doen om op te houden met bepaalde dingen. Daar had die man juist om gevraagd! Om een voorstel om de Keuringsdienst van Waren op te heffen en de Warenwet in te trekken!

Klant: Precies! Dat zijn goede ambtenaren, degenen die zichzelf opheffen en overbodig maken!


48 Jaarboek 2010

Bakker: Ik zal u zeggen meneer, ik heb hem streng toegesproken. Er is niks mis met de Warenwet, die beschermt u als consument. De Keuringsdienst van Waren handhaaft juist de Warenwet. Ik heb ze nooit op bezoek gekregen omdat niemand klaagt over mijn brood. Maar er zitten rotte appels in mijn vak hoor.

Klant: Ach, dat kan de samenleving allemaal best zelf regelen. Zo’n suffe ambtenarenclub hebben we daar niet voor nodig.

Bakker: Zoveel ambtenaren zijn er niet. Er zijn maar 2,5 ambtenaar bezig met de sector brood, in heel Nederland. Dat hoorde ik laatst op een bijeenkomst van ’t Bakkerij Centrum. We hebben dus wel geleerd van de afgelopen jaren.

Klant: Toe zeg! Je kunt mij niet wijsmaken dat je blij bent met al die regeltjes.Bakker: Nee hoor, niet met alles. Regeltjes over droge stof in brood bijvoorbeeld,

over het gewicht. Al die goede bedoelingen om prijs en kwaliteit te vergelijken voor de consument, met het idee dat de klant moet weten wat u krijgt als u een halfje bruin bestelt. Ik zou dat niet hebben verzonnen, mijn zoon ook niet. Dat is een verzinsel van de grote bakkerijen, heeft niets met ambacht te maken. Maar als kleintje breng je daar niets tegenin.

Klant: Maar als al die regels overbodig zijn, waarom zijn ze er dan nog?Bakker: Dat is precies wat mijn zoon doet! Hij zit in een groep ambtenaren van

allerlei ministeries die met voorstellen moeten komen. En hij heeft voorgesteld om die regel over het brood af te schaffen. Ik ben erg trots op hem.

Klant: Nou, dan is uw zoon een ambtenaar die snapt hoe het werkt. Als iedereen nou zo was!

Bakker: Dat zou mooi zijn. Lastig is het wel, soms jongleert hij echt tussen al die partijen. Het afschaffen is ook nog een gevecht, niet iedereen vond het een goed idee. En een cursus Europa doet ‘ie erbij, daar schijnt van alles te gebeuren. €1,29 alstublieft.

Klant: Pinnen alstublieft. Wat een ellendige baan eigenlijk, zoveel gedoe. Je moet het maar leuk vinden.

Bakker: Hij heeft zelfs plezier in het overwerken. Enorm gedreven om goede dingen voor de maatschappij te doen. Van mij heeft ‘ie het niet, ik bak gewoon mijn brood… Fijne dag nog!

Klant: U ook, tot ziens!

Maarten Prinsen is projecten programmamanager bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatiesmet dank aan Hannah Ellens voor de eindredactie


Indepubliekesectorgebeurthet

Maarten Schurink en Hilde Veldhuis

Noodzaakalsdrijvendekrachtachterverandering.De economische crisis heeft gevolgen voor gemeenten. Minder inkomsten uit bijvoorbeeld het gemeentefonds en grondexploitatie en meer uitgaven voor onder andere bijstandsuitkeringen leiden tot noodzakelijke bezuinigingen. Op terreinen als werk en inkomen, zorg en jeugd zijn systeeminnovaties nodig. Tegelijkertijd hebben we te maken met veranderingen op de arbeidsmarkt. Ondanks de crisis zien we dat bepaalde groepen medewerkers nauwelijks te vinden zijn. De combinatie van flinke financiële opgaven, heruitvinding van systemen en een verkrappende arbeidsmarkt leidt tot spannende vraagstukken. Deze lossen we alleen op wanneer we de huidige manier van organiseren loslaten en een nieuwe publieke sector neerzetten. Het gaat dan om keuzes in structuur, omvang en rolopvatting, maar vooral om een verandering in werkwijze. Een overheid die de hersens uit de mouwen steekt.

Hoezietdenieuwepubliekesectoreruit?Om onze opgaven waar te maken met minder financiële middelen, moeten we keuzes maken. Ons college heeft daar een duidelijke visie op: werken vanuit vertrouwen en verantwoordelijkheid. Vertrouwen op de oplossingsgerichtheid van burgers, partners en ambtenaren, geen overheid als geluksfabriek. Wat zijn vanuit zo´n uitgangspunt onze fundamentele opgaven? Waar liggen onze prioriteiten? Als we (en dan vooral de politiek) deze vragen beantwoorden, stoppen we met alle andere activiteiten. En gaan we de dingen die we doen op een slimme manier doen.

De verzorgingsstaat is allang achterhaald: te duur en niet passend in deze tijd. Daarom laten we veronderstellingen over wat de burger nodig heeft los en kijken opnieuw naar de rol van burgers. De overheid hoeft niet alles te faciliteren en te bedenken voor de burger. Dat kan hij steeds vaker prima zelf! We zijn op weg naar een ontplooiingsstaat, die uitgaat van de individuele ontwikkeling en participatie van de burger.

Naast de burger hebben we te maken met allerlei organisaties en partijen om ons heen. Hoe komen deze partners het beste tot hun recht? Hoe kunnen ze professioneel, effectief en goedkoop hun werk doen? Wat vraagt dat van onze samenwerking en de verdeling van verantwoordelijkheden?

De ontwikkelingen vragen dat we scherpe prioriteiten stellen en de kracht van de samenleving benutten. Maar laten we ook kritisch kijken naar de manier waarop we zaken georganiseerd hebben. Want veel opgaven kunnen we met minder

50 Jaarboek 2010

financiële middelen realiseren als we het slimmer organiseren. Dat vraagt ambtelijk leiderschap en een kritische houding van iedereen.

Deambtenaarmaakthetverschil!Er is nog veel te kiezen, bedenken en te doen binnen onze organisatie. Vanzelfsprekendheden en routines kunnen juist nu doorbroken worden, omdat er een duidelijke noodzaak is. Het kan niemand ontgaan zijn dat we als gemeente met miljoenen minder onze opgaven moeten realiseren.

De ambtenaar heeft de naam van bureaucraat. In de werkelijkheid zien wij in Dordrecht steeds meer enthousiaste energieke mensen die verschil willen maken voor de stad waar ze werken. Zij nemen initiatief, zijn proactief en steken de hersens uit de mouwen. Dit betekent dat we in Dordrecht steeds naar de inhoud van ons werk kijken en de werkprocessen ter discussie stellen en herontwerpen.

En ‘we’ is iedereen in onze organisatie. We maken gebruik van de professionaliteit die we in huis hebben. Collega’s op alle niveaus zijn cruciaal om voorstellen te bedenken, om bezuinigingen te realiseren en vervolgens te delen in het succes. Ze geven zelf aan op welke wijze zij denken bezuinigingen in de organisatie te realiseren. Ze zijn zelf vaak onderdeel van de veranderingen en heffen soms zelfs hun eigen baan op.

Continue innovatie is de enige houdbare strategie voor een moderne overheid. Het is de manier om een toonaangevende gemeentelijke organisatie te zijn en te blijven. Het is onze overtuiging dat juist deze insteek ervoor zorgt dat wij de grote opgaven die nu voor ons staan aan kunnen. Sterker nog, dat we er beter uit kunnen komen. Daarom investeren we in de ontwikkeling van onze medewerkers. Dat doen we door onder meer het aanbieden van opleidingen, het stimuleren van interne mobiliteit en ontwikkeling in het dagelijks werk. Zodat we in staat zijn om continu te verbeteren en vernieuwen. Dat is goed voor mensen, voor onze organisatie en dus ook voor onze stad.

En daarom zijn wij trots!

En dat is waarom wij bij een (en vooral deze) gemeente werken. In deze tijd van systeeminnovatie, heruitvinden en (zelfs) bezuinigingen kunnen we verschil maken. Want we zien dat er veel mogelijk is. En juist nu ervaren we veel energie bij onze collega’s om ingesleten patronen te doorbreken.

Maarten Schurink is gemeentesecretaris bij de Gemeente Utrecht en Hilde Veldhuis adviseur organisatieontwikkeling bij de Gemeente Dordrecht


Assurancetourix

Mark Frequin

Elk verhaal van Asterix (en zijn goede vriend Obelix) start met de introductie van de hoofdrolspelers. Dat zijn uiteraard Asterix zelf, maar ook Obelix, die als kind in een bak met wonderdrank is gevallen, en de oude eerbiedwaardige druïde, die deze wonderdrank brouwt. Op deze introductie-pagina staat ook elke keer de bard Assurancetourix, de volkszanger. En deze bard wordt geïntroduceerd met de pittige tekst: “De meningen over hem zijn verdeeld. Hij zelf vindt dat hij geniaal is, maar anderen denken daar anders over; als hij zijn mond houdt wordt hij zéér gewaardeerd! “

Nu is het ongepast om de ambtenaar te vergelijken met een stripfiguur. En het zou helemaal tragisch zijn om het beeld van Assurancetourix daarbij te gebruiken. Maar opvallend is wel dat ambtenaren vinden dat zij belangrijk werk doen en dat zij dat goed doen, waarbij het werk ook nog spannend is om te doen. De campagne “werken bij de Overheid” draaide er om dat het leuk en spannend is om met ingewikkelde vraagstukken bezig te zijn. Dat is het zelfbeeld van ambtenaren, waarbij ook nog het gevoel bestaat dat er door veel ambtenaren hard en goed wordt gewerkt.

Maar anderen denken daar anders over! Bij ‘ambtenaren’ is er het beeld van een gortdroge in grijs pak geklede grijze man op een stevige dienstfiets met een broodtrommeltje onder de snelbinders. Saai werk door saaie werkers. Die waarschijnlijk op tijd naar huis gaan, niet hard werken (ook al lijkt het aantal ambtenarenmoppen hierover af te nemen) en bezig zijn het papier elke dag te verplaatsen van het in-bakje naar het uit-bakje. Met daarbij het sterke gevoel dat ambtenaren eerder tegenwerken dan service gericht zijn. Dat het een internationaal gegeven is, bleek toen ik in de USA een ambtenaar tegen zijn publiek hoorde zeggen: “I am from the government and I am here to help you” en de hele zaal in lachen uitbarstte.Geen flitsende figuren dus, waarover het beeld bestaat dat het een stuk beter en met minder kan.

Verschillende beelden, sterker nog, tegenstrijdige beelden van dezelfde werkelijkheid. Dit roept de dubbele vraag op: zijn ambtenaren wel voldoende zelfkritisch?; maar ook: zien burgers wel hoe goed werk ambtenaren leveren?Om met de eerste vraag te beginnen: natuurlijk is het goed dat ambtenaren meer kritisch naar zichzelf kijken. Het kan en moet altijd beter. En daar moeten wij ambtenaren niet moeilijk over doen. Wij moeten nog meer door de bril van burgers naar onszelf kijken. En niet miepen als er kritiek op ambtenaren wordt uitgeoefend. Dat moet ons juist scherp houden. En misschien moeten wij maar accepteren dat

Elk verhaal van Asterix (en zijn goede vriend Obelix) start met de introductie van

52 Jaarboek 2010

ons werk als saai wordt betiteld. In ons hart houden wij mogelijk het gevoel zowel Robin Hood als James Bond te zijn, maar naar buiten toe zijn wij niet altijd flitsend.

De tweede vraag is: waarom belt men bijvoorbeeld niet naar het energiebedrijf om te bedanken dat het licht het gisteravond deed? Of naar de brugwachter om te bedanken voor het openmaken van de brug of naar een beleidsambtenaar voor het afschaffen van een regel of… Waarom worden ambtenaren niet bedankt voor het werk dat zij verrichten?Omdat het vanzelfsprekend is! Het is zuur dat alleen als zaken slecht zijn gegaan de weg naar warme gevoelsuitingen wordt gevonden. Maar that’s life! Is het erg dat niet zichtbaar is dat ambtenaren goed werk leveren? Niet leuk, bijvoorbeeld op verjaardagspartijen, maar ook niet erg. Wij moeten ook niet zelf gaan vertellen dat wij goed zijn. Dat moeten anderen doen. Het gaat niet om ons maar om het belang van de publieke zaak en een goed functionerende overheid. Het beste is als onze politieke bazen dat doen. Tony Blair gaf daar een voorbeeld van toen hij publiekelijk verkondigde: “This government is proud of its civil servants”! Onnederlands! Mogelijk zijn wij daarvoor te nuchter. Ook al delen politieke bazen wel degelijk in kleine kring complimenten uit. Zij doen dat niet richting burgers.

Ondanks het hoge waarheidsgehalte van de verhalen van Asterix en Obelix moet de conclusie zijn dat er geen wonderdrank is die ervoor zorgt dat ambtenaren ijzersterk zijn in de ogen van de burgers. Maar dat betekent niet dat wij niet ons mannetje staan! Zoals dat Gallische dorp dat moedig stand hield?!!

Mark Frequin is Directeur-generaal Wonen, Wijken en Integratie bij het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer


DeambtenaaralskopvanJut–Hoeprofessioneelinspelenoppolitiekeaanvallen?Mirko Noordegraaf

De ambtenaar heeft het zwaar. Niet alleen in alledaagse zin – met veel vergaderingen, moeilijke dossiers, lastige collega’s en grillige bazen. Nee, vooral in symbolische zin. Ambtenaren zijn een soort nationale kop van Jut geworden. Er hoeft maar iets te gebeuren, of de ambtenaar heef het gedaan. Als professionals beklemd zijn, dan hebben ambtenaren te veel beleid gemaakt. Als er incidenten hebben plaatsgevonden, dan hebben er wel ergens ambtenaren zitten slapen. Als de overheidsuitgaven stijgen, dan zijn er eenvoudigweg te veel ambtenaren.

De oplossing is eenvoudig: minder ambtenaren, die effectiever en efficiënter werken. Vooral in verkiezings- en formatietijden is dat gewild. Politici vinden elkaar in het snijden in en stroomlijnen van ambtelijke apparaten. Eerst grote aantallen ambtenaren eruit, ministeries samenvoegen, dat dan strak politiek aansturen – en de problemen in ons land worden echt aangepakt.

In deze bijdrage wordt deze politieke symboliek kritisch tegen het licht gehouden, en wordt verkend hoe ambtenaren zich te weer kunnen stellen. Hoe kunnen ambtenaren professioneel inspelen op politieke aanvallen?

Symbolischestrijd,reëleeffectenOp zich genomen zijn symbolische aanvallen niet gelijk problematisch. Blijkbaar dienen politieke statements over ambtenaren om politieke tegenstellingen te neutraliseren. Het lastige is echter dat symbolische aanvallen soms over reële problemen gaan en veel reële effecten hebben. Het gaat over reële problemen omdat er soms echt dingen mis gaan – procedures gaan traag, ambtenaren zijn (te) voorzichtig en risicomijdend, en veel dingen worden dubbel gedaan. Aanvallen hebben bovendien reële effecten omdat het beeld van te veel en te weinig effectieve ambtenaren ambtelijke motivatie, trots, ‘esprit de corps’, en daarmee dossierkennis, loyaliteit en kwaliteit aantast. In de buitenwereld kan het bovendien zo zijn dat mensen de beelden gaan geloven – of dat ze denken, ‘zie je, ik had gelijk over die ambtenaren’. Ook dat tast ambtelijk werk aan; het wordt een self-fulfilling prophecy. Jonge getalenteerde mensen kiezen bijvoorbeeld minder snel voor de overheid.

De vraag is dan niet zo zeer hoe symbolische aanvallen voorkomen kunnen worden. Maar hoe reële effecten van beeldvorming in goede banen kunnen worden geleid en tegelijk reële problemen worden aangepakt. Dat vraagt om professioneel ambtelijk handelen en daarvoor zijn – volgens inzichten rond professionalisering – twee zaken nodig:

54 Jaarboek 2010

1. Interne regulering: een gedeeld beroepsbesef, stevige standaarden, overtuigende professionele waarden.

2. Extern gezag: een stevige positie, aanzien en status in de buitenwereld, door anderen erkende waarde.

ProfessioneeltegenwichtOm tegenwicht te bieden zullen ambtenaren ten eerste blijvend moeten werken aan hun interne beroepsregulering. Dus niet de interne regulering van beleidsprocedures en dergelijke, maar de regulering van het ambtelijke werk als beroepspraktijk. Wanneer ambtelijke domeinen goede mechanismen hebben om het beroep van ambtenaar vorm en inhoud te geven, dan is het makkelijker om reële effecten, bijvoorbeeld in termen van aangetaste ‘esprit de corps’, in goede banen te leiden. Concreet: als er als gevolg van politieke beeldvorming taakstellingen worden opgelegd, hoe kunnen ambtelijke apparaten die oppakken zonder dat ambtelijke organisaties tegen elkaar worden uitgespeeld?

Het vormgeven van beroepsregulering vindt idealiter deels plaats via mechanismen die ín die domeinen bestaan, zoals het SG overleg (SGO). Het gaat ook deels via ondersteunende mechanismen, bijvoorbeeld de ABD, VGS, Academies en opleidingen, die belangrijke vormende en socialiserende functies hebben. Meer inhoudelijk zal daarbij een combinatie gezocht moeten worden van ambtelijke eigenwaarde, en kritische reflectie. Ambtelijk werk moeten beschermd worden, maar tevens moeten inefficiënties en stammenstrijd aangepakt worden.

Ten tweede zal blijvend extern gezag moeten worden ontwikkeld. Ook dat heeft met genoemde mechanismen te maken – SGO, ABD, et cetera – maar de professionele positie zal op specifieke subtiele manieren versterkt moeten worden, ook omdat externe profilering voor ambtenaren precair is. Dat kan allereerst door op de juiste momenten en manieren uit te stralen dat er geleverd wordt. Dat kan soms via beleidssucces; soms via bewezen vertrouwen in beleid en uitvoering; soms via specifieke waarderingen van ambtelijk werk (zoals de verkiezingen van de overheidsmanager van het jaar, of de jonge ambtenaar van het jaar). Positieversteviging kan ook door de juiste coalities te sluiten, met externe partijen en ‘stakeholders’ die vaak eerder als ‘onderwerp van’ beleid en uitvoering worden gezien, dan als medestanders. Coalities tussen het SGO, de ABD, VGS, brancheorganisaties, maar ook adviesorganen en universiteiten kunnen de ambtelijke zaak versterken.

SlotDe literatuur over professionalisering en maakt duidelijk dat het stevig maken van beroepsdomeinen politieke processen impliceert. Niet politiek als in ‘we bepalen dat de pensioensgerechtigde leeftijd omhoog gaat’, maar politiek in de zin van macht en gezag, aanzien en status, winst en verlies. Zelfs als het relatief onzichtbaar moet


gebeuren, zullen ambtenaren via politieke mechanismen – socialisatie, vorming, beeldvorming, coalitievorming – posities moeten versterken. Op die manier kunnen ‘neutrale’ ambtenaren samen stelling nemen en werken aan ambtelijk werk.

Prof.dr Mirko Noordegraaf is verbonden aan het departement Bestuurs- & Organisatiewetenschap (USBO) van de Universteit Utrecht. Hij is onder meer lid van Adviesraad van de ABD en lid van de jury van de Overheidsmanager van het jaar


Zonderschurkengeenhelden

Martijn van der Steen en Mark van Twist

Hoe knipoogt een ambtenaar? Door af en toe even een oog open te doen… Ambtenarenmoppen

zijn van alle tijden en steeds schetsen ze een zelfde beeld. Er is een ambtenaar en die onderneemt activiteiten die weinig opleveren of weinig met werken van doen hebben. Ambtenaren brengen hun werktijd grotendeels slapend door, schuiven papier, overleggen eindeloos en genieten graag op kosten van de gemeenschap van bescheiden luxe, zoals een belegd broodje voor rekening van de baas.

Eveneens van alle tijden, maar in intensiteit en volume steeds heviger, is de kritiek dat ambtenaren het oplossen van ‘de werkelijke problemen’ frustreren. Dan wordt ambtenaren verweten dat ze niet alleen ‘weinig’ doen - of weinig efficiënt te werk gaan - maar dat ze bovendien ook nog eens de verkeerde dingen doen. Ze maken bijvoorbeeld beleid waar burgers last van hebben, of lossen problemen op waar niemand last van heeft. Nieuw is ook dat de kritiek niet alleen van buiten komt, maar dat de kritiek vanuit de publieke dienst zelf komt. Niet alleen de buitenwereld heeft kritiek, ook de politiek en ambtenaren zelf klagen over de kwaliteit van het ambtelijk apparaat en de gebrekkige besteding van publieke middelen. Vaak zelfs nog luidruchtiger.

Iedereen die zoals wij voor of met ambtenaren werkt zal beamen dat de beelden over het algemeen onjuist zijn. Ambtenaren zijn hoogwaardige professionals, die met grote inzet werken aan het oplossen van complexe en klemmende maatschappelijke vraagstukken. De complexiteit en gevoeligheid van de vraagstukken betekent dat ze niet eenvoudig oplosbaar zijn. ‘Snel resultaat’ boeken ambtenaren dan ook weinig, wat niet betekent dat hun inspanningen zonder resultaten blijven. En veel vraagstukken hebben te maken met spanningsvolle waarden, waarbij de baat voor de één juist een last voor de ander is. Het verlagen van de maximumsnelheid op een pas verbrede weg is fijn en goed voor het milieu en de algehele verkeersveiligheid, maar vervelend voor wie er diep in de nacht over rijden moet. Helemaal als er vervolgens ook nog eens effectieve handhaving plaatsvindt en de bonnen binnenstromen. Het nut van de één, gaat ten koste van het ander, vaak ook van iemand anders. Ambtenaren doen het noodgedwongen nooit goed; niet omdat ze het verkeerd doen, maar omdat er voor de problemen die ze moeten aanpakken geen oplossingen bestaan die voor een ieder ‘goed’ uitpakken en tot algehele tevredenheid stemmen.

De beeldvorming over ambtenaren is niet alleen onjuist, maar werkt ook door in de dagelijkse praktijk. . Daar heeft men er last van. Wie wil er nog werken in een organisatie die zo slecht bekend staat? Wat houdt mensen binnen als ze zich op

58 Jaarboek 2010

verjaardagen moeten verontschuldigen voor hun vak? Dat zijn belangrijke push en pull effecten op een arbeidsmarkt waar niet alleen uniek talent schaars wordt, maar zelfs de middelmaat steeds meer bevochten moet worden. Hoe krijg je voldoende kennis en capaciteit binnen en hoe houd je die vast? In een dergelijke situatie is de negatieve beeldvorming niet alleen vervelend, maar is die ook niet zonder gevolgen voor het in stand kunnen houden van een voldoende sterke overheidsdienst.

Toch verdient het in deze bundel gevoerde pleidooi voor nieuwe helden relativering. Natuurlijk is het goed als ambtenaren weer worden (h)erkend als de helden van de overheid. Dat is namelijk wat veel ambtenaren ook echt zijn; personen die vanuit een intrinsieke motivatie met grote inzet werken aan de oplossing van problemen die ingrijpend en belangrijk zijn. Dat zijn bijzondere prestaties, die tot op zekere hoogte als heldendaad gezien kunnen worden. Wij zien ambtenaren met regelmaat heldendaden verrichten, in de regel zonder dat ze daarvoor publieke erkenning ontvangen. Sterker nog, onderdeel van hun heldendaad is dat ze de felicitaties aan anderen laten, vaak aan politieke principalen. Ambtenaren houden zwakke bestuurders in de lucht en stellen sterke bestuurders in staat om te gloriëren. Nederland ligt er niet ondanks maar dankzij de inzet van ambtenaren relatief opgeruimd bij.

Dergelijk heldendom kan evenwel alleen bestaan, als ook de andere kant van de medaille erkenning krijgt. Binnen elke overheidsorganisatie lopen óók ambtenaren rond die het predicaat held niet verdienen. Die traag werken, eigen ideeën en belangen aan het ‘dossier’ opdringen of die zich vanuit gemakzucht of ondoordachte eigenwijzigheid verzetten tegen veranderende politieke of maatschappelijke wind. Bijna iedereen is tegenwoordig ‘professional’, maar dat maakt nog niet elk handelen professioneel. Zoals alle moppen bevatten ook de ambtenarengrappen een kern van waarheid die uitnodigt tot reflectie. Misschien is het grootste probleem van ambtenaren wel dat zij zichzelf tot nu toe onvoldoende hebben willen distantiëren van hun onderpresterende collega’s. Om heldendom te verwerven en het beroepsbrede imago te verbeteren, is het nodig om ook de schurken te identificeren. Prestaties erkennen is een deel van het proces, maar ook gebrek aan prestatie moet zichtbaar worden en onderdeel worden van het gesprek.

Tot nu toe gebeurt er op dat tweede element maar weinig. Rechtspositioneel geniet de ambtenaar niet alleen onevenredige maar inmiddels bijna een onredelijke bescherming. Dat anachronistische kader dient geen doel meer. En dat juridische arrangement valt samen met een organisatiecultuur en managementstijl die nog steeds grote moeite heeft om problemen te benoemen en daar stevig op te interveniëren. Deels omdat het juridisch niet kan, maar ook omdat het in de organisatie ‘moeilijk ligt’. Overheidsorganisaties zijn nog te weinig reflexief en houden zwakke prestaties van onprofessionele ambtenaren teveel in stand. En daarmee houden ze het negatieve beeld zelf levend. Het beeld van de ambtenaar klopt niet, maar dat het onbedoeld wordt opgeroepen klopt wel heel goed.


De komende jaren is het daarom cruciaal het beeld van de ambtenaar als professional, met hart voor de publieke zaak en met goede kwalitatieve toerusting, aan te zetten. Dat verdienen ambtenaren. Maar dat loopt slechts ten dele via de weg van de imagoverbetering. Minstens zo belangrijk is het hanteren van de bezem in de eigen organisatie en het op concrete werkvloeren binnen de overheid aanpakken van de ‘schurken’, de ambtenaren die weinig presteren, die eigen inzichten doordrukken, die volharden in politiek inmiddels afgeschreven beleidstheorieën en/of die hun dossier boven het algemeen belang en de integrale afweging plaatsen. Iedereen weet over wie we het hebben. Heldendom kan pas ontstaan als de overheid – en dus ook ambtenaren onderling – zich op een andere manier tot dergelijke schurken gaan verhouden. Zonder schurken geen helden. Bezuinigingen en krimp zijn een prima aanleiding om de (helden)daad bij het woord te voegen.

Martijn van der Steen is co-decaan en adjunct-directeur van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en Mark van Twist is hoogleraar Bestuurskunde en decaan/bestuurder van de NSOB


Geefambtenareneengezicht

Nicole Stolk

Ik ben een rijksambtenaar in hart en nieren. Ben trots op mijn departement en op de bijdrage van mijn departement aan de maatschappij op het terrein van veiligheid, bestuur en democratie.

Het beeld van de bureaucratische en stoffige ambtenaar is hardnekkig. In media en publieke opinie. Ik werk in een omgeving met loyale, betrokken medewerkers die hun vak verstaan. Collega’s die veelal bewust kiezen voor de overheid als werkgever omdat ze een bijdrage willen leveren aan de maatschappij.

Aan het ombuiten van de kritische beeldvorming kunnen ambtenaren zelf veel bijdragen. Geef een gezicht aan het abstracte begrip ambtenaar en maak het concreet. Maak zichtbaar wat je doet en ga in gesprek met je publieke omgeving, in fora, via de social media en in de privésfeer. Er is genoeg te delen. Zo werkt BZK onder meer aan veiligheid op straat, minder criminaliteit in de winkels, een betrouwbaar bestuursapparaat en goede relaties binnen het Koninkrijk. Daar is niets stoffigs aan!

Ambtenaren zouden wat mij betreft ook meer gezicht kunnen krijgen bij leden van de Tweede Kamer. Denk bijvoorbeeld aan technische briefings. De Tweede Kamer wordt steeds specialistischer, bijvoorbeeld op het terrein van ICT. Technische briefings dragen naar mijn overtuiging bij aan de kwaliteit van het debat. Briefings waarbij het ambtelijk vakmanschap benut kan worden door de Tweede Kamerleden.

Geef het ambtenaarschap een gezicht, laat zien waar je voor staat en welke vakkennis je in huis hebt om het gewenste resultaat te bereiken. Dat kan helpen om de liefdeloze toon uit het debat te halen.

Nicole Stolk is hoofddirecteur Dienst Concernstaf en Bedrijfsvoering bij het Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties

62 Jaarboek 2010

DeheldenvanZwolle

Oenze Dijkstra

Jaren geleden was er een campagne voor het werven van dagbladbezorgers waarin zij werden neergezet als jonge helden. Zij trotseerden weer en wind, in broekspijpen happende honden en de neiging zich nog eens lekker om te draaien als de wekker ging, om het ochtendblad bij zijn lezers door de bus te gooien. De stoere romantiek van de krantenbezorgerswereld is ook toepasbaar op het Zwolse ambtenarencorps. Bij de gemeente Zwolle wemelt het van de jonge helden, ook als zij al wat ouder zijn, die dagelijks hun diensten verlenen aan de stad. Zij trotseren daarbij alles wat op hun pad komt, waarvan happende honden nog het minste probleem vormen, en gaan bovendien dagelijks fluitend naar hun werk.

Voor ik een betoog ga houden over de helden van Zwolle, kom ik eerst met namen en rugnummers. Zodat we weten over wie we het hebben. Want de helden van Zwolle houden zich niet op in de anonimiteit, maar gewoon in de gangen van het Stadhuis en ook daarbuiten. Zwolse ambtenaren die bijzondere prestaties verrichten op het gebied van dienstverlening en de grenzen opzoeken om burgers nog beter van dienst te zijn, zetten wij sinds het najaar van 2009 regelmatig in het zonnetje. We doen dat onder de noemer ‘de blauwe handschoen’. Die werd tot nu toe uitgereikt aan:• Wilfried Knol van de afdeling Geo-informatie voor het online brengen van

bestemmingsplannen via GeoPoort;• Suzanne Douwsma, kopersbegeleider bij Vastgoed, voor haar menselijke

begeleiding van kopers die door de kredietcrisis op het laatste moment - nadat ze vaak al voor vele duizenden euro’s kosten hadden gemaakt - van hun kavel moesten afzien;

• De bodes, omdat ze het ‘duizenddingendoekje’ van de gemeente zijn. Voor hun betrokkenheid en bevlogenheid;

• Hennie Wolff, die asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen, begeleidt bij het vinden van woonruimte, voor haar maatwerkaanpak en menselijke benadering;

• Het Team bijzondere doelgroepen vanwege hun onorthodoxe aanpak waarbij ze de grenzen van de wet opzoeken om het resultaat te verbeteren en

• Klaasje van der Haar voor het creëren van de mogelijkheid om altijd en overal te trouwen.

Daarnaast beschikken we in Zwolle over nog zo’n 1200 ambtenaren die hun beste krachten geven aan de stad. Dat doen ze niet alleen, want wij leven en werken hier volgens het motto ‘Samen maken we de stad’. We zijn er allang achter dat we niet alles alleen kunnen en willen. We benutten de kracht van partners om de stad beter te maken en we investeren in relaties met wijkbewoners en organisaties. Zo


pakken we gezamenlijk van alles bij de kop, variërend van initiatieven in de wijk tot gebiedsontwikkeling, herindeling en initiatieven die gericht zijn op jongeren.

SamenmakenwedestadEen tijd geleden bracht ik, samen met mijn mededirectieleden, een bezoek aan de eenheid Publiekszaken. We gingen daar aarzelend praten over de invulling van Samen maken we de stad. Dachten wij. Toen we daar kwamen, troffen we een verzameling medewerkers aan die veel verder waren dan wij ooit voor mogelijk hadden kunnen houden. Niet alleen in hun denken, maar vooral in hun doen. De mensen van Publiekszaken lieten ons die ochtend zien welke stappen ze hadden gezet richting partners, groepen, individuen en afnemers van hun producten. Dat was geen mooi praatje, het was concreet en het was tastbaar. Want de partners, individuen, groepen en afnemers waren zelf aanwezig en er zéér over te spreken dat ze niet meer van het kastje naar de muur werden gestuurd maar met ambtenaren samen aan de slag konden en afspraken konden maken.Het was één van de mooiste momenten van mijn loopbaan om daar tot de ontdekking te komen dat ambtenaren helemaal niet zaten te wachten op de leiding, maar zelf het voortouw namen, zoals echte helden dat doen.

InnovatiesHet steeds beter willen doen, zit in de genen van de Zwolse ambtenaar. Daarbij wordt niet afgewacht. Niet op de leiding en ook nergens anders op. Innovatie staat hoog in het vaandel van de gemeente, we reiken jaarlijks de Innovatieprijs uit aan het team dat of de medewerker die een uitvinding heeft gedaan om de dienstverlening aan de burgers permanent te verbeteren. Mensen zijn vol trots over de verbeteringen die zij aan weten te brengen en de winst die daarmee steeds weer te behalen is.Die winst is niet alleen in geld uit te drukken, integendeel. Ik denk aan het Team Bijzondere Huishoudens dat met elkaar stinkend z’n best doet om te voorkómen dat mensen die diep in de problemen zitten uit hun huis worden gezet. Vaak speelt er bij deze doelgroep een complexe problematiek van schulden, werkloosheid, verslaving of ziekte – en een combinatie daarvan. Voor deze mensen zijn de ambtenaren niet alleen degenen die de vinger op de zere plek leggen, het zijn ook degenen die een aanzet geven tot de oplossing. Het zijn hun helden.

HeldenJaarlijks lopen binnen onze organisatie zo’n zeventig tot tachtig stagiaires rond. Zij hadden, voor ze hier aantraden, beelden over ambtenaren waar je niet vrolijk van wordt. Al die vooroordelen vol stof en traagheid verdwijnen echter als sneeuw voor de zon zodra ze kennismaken met het enthousiasme dat mensen hier als kerncapaciteit uitdragen.

64 Jaarboek 2010

Dat enthousiasme laat zich onderbouwen met cijfers. Uit het jongste Medewerker Tevredenheids Onderzoek blijkt dat 96% van de Zwolse ambtenaren fluitend naar het werk gaat. Dat is een onwaarschijnlijk hoog percentage. Ik ben daar trots op en ik durf de conclusie te trekken dat alleen wie blij naar z’n werk gaat in staat is tot het leveren van de meer dan gemiddelde prestaties die leiden tot de heldenstatus. En dat dan maal 96%. U zoekt helden? Kom in Zwolle kijken!

Oenze Dijkstra is gemeentesecretaris van de Gemeente Zwolle


Methartenziel

Peter Rehwinkel

Toen ik werd gevraagd een bijdrage te leveren aan deze bundel moest ik meteen aan Jacques Wallage denken, mijn voorganger. In 2005 publiceerde hij een boeiend essay met de pakkende titel ‘Lang leve de ambtenaar!’ Een slimme en prikkelende titel. Want het toejuichen van ambtenaren is in Nederland niet bepaald bon ton.

Wallage maakt duidelijk dat een samenleving als de onze niet zonder een sterke overheid kan – en dus ook niet zonder sterke (beleids)ambtenaren. Hij legt feilloos het wankele evenwicht bloot dat tussen het politieke bestuur en de ambtelijke organisatie kan bestaan. Werken onder die spanning vraagt bijzondere vaardigheden, niet alleen van ambtenaren, maar ook van bestuurders.

Hoewel Wallage een lans breekt voor de ambtenaar, blijft het vechten tegen de bierkaai als het gaat om het imago van overheidsdienaren. Zulke imagoproblemen kunnen nog worden afgedaan als ‘schelden doet niet zeer’, maar dat geldt zeker niet voor de bezuinigingsrondes die op stapel staan. Vrijwel alle politieke partijen benoemden in hun verkiezingsprogramma’s een kleinere en slagvaardiger overheid als speerpunt. Met zulke vrienden heb je geen vijanden meer nodig, zou je als hardwerkende ambtenaar kunnen denken!

Het is de vraag of al die voorgenomen bezuinigingen op de ambtelijke organisatie daadwerkelijk iets opleveren. Het onderzoeksinstituut Coelo van de Rijksuniversiteit Groningen concludeerde een tijdje geleden dat het ambtenarenapparaat na gemeentelijke fusies juist veel duurder is, onder andere omdat het aantal coördinerende taken toeneemt.

Het wrange is dat al die miljarden aan besparingen gaan over de kwantiteit van het ambtenarenapparaat. Vermindering van het aantal ambtenaren als middel om flink te besparen. De ambtenaar als wegwerpartikel, bijna als een plaag….

De discussie gaat zelden over de kwaliteit van het ambtelijk apparaat. Het zegt veel over het verschil tussen de Haagse kaasstolp en de lokale overheid. Waar in Den Haag de ene oneliner over reductie van ambtenaren nog daadkrachtiger klinkt dan de andere, staan gemeenten voor de vraag hoe het voorzieningenniveau op peil kan blijven met minder mensen en middelen.

Een maatschappij kan niet zonder overheidsbemoeienis. Zeker niet als het fout dreigt te gaan. Dan wil niemand een overheid die zich als gevolg van ingrijpende bezuinigingen noodgedwongen beperkt tot haar kerntaken. Dan willen we een overheid die ervoor heeft gezorgd dat er geen vuurwerkloodsen te dicht bij

66 Jaarboek 2010

woningen staan, dat grote rivieren niet buiten hun oevers treden en dat er camera’s hangen in uitgaansgebieden. Een overheid die ervoor zorgt dat er voldoende leraren voor de klas staan, dat grootschalige evenementen veilig verlopen en dat er geen wachtlijsten in de zorg bestaan.

De negatieve beeldvorming over ambtenaren wordt niet gestaafd door de feiten. Integendeel, zou ik zeggen. In Groningen meten we de kwaliteit van de samenleving en de gemeentelijke dienstverlening al jaren met onze Stadsmonitor. Uit de gegevens over 2010 blijkt bijvoorbeeld dat de Groningse burger zeer tevreden is over de kwaliteit van onze publieke dienstverlening en zijn eigen leefomgeving (schoon én heel), dat de veiligheid behoorlijk is verbeterd en dat het percentage voortijdige schoolverlaters wederom is gedaald. Allemaal zaken die niet vanzelf gaan, maar veelal te danken zijn aan de inzet van ambtenaren die zich met hart en ziel inzetten voor de stad. En dan heb ik het niet alleen over de managers en de beleidsmedewerkers – de schrijvers en denkers achter hun computers –, maar ook over de mannen en vrouwen in overall of uniform die elke dag weer hun handen uit de mouwen steken in buurten en wijken om, zoals dat heet, het beleid uit te voeren. Van de vuilnisophaler tot de inspecteur van bouw- en woningtoezicht, van loketmedewerkers tot de bodes op het stadhuis. Ze zijn goud waard – en mogen dat weten ook.

Waarom dan toch zo weinig waardering? Zou het komen door de relatieve onzichtbaarheid van veel bestuurders? En dat we er maar niet in slagen om onze ‘successen’ goed over het voetlicht te brengen? Of moeten we ons juist bescheiden opstellen en werkt borstklopperij alleen maar averechts? In “De Melancholie van de Wedergeboorte” (Van der Leeuw-lezing 1990) zei György Konrád daarover:

“Ik verwacht van een regering bovenal dat zij mij niet lastig valt, dat zij mijn boeken niet verbiedt of toestaat, en dat zij mij niet tracht voor te schrijven hoe ik mijn werk moet doen. Ze behoort haar werkzaamheden even geruisloos en beleefd te verrichten als het personeel van een oud, gerenommeerd hotel.”

Of we onze successen nu uit moeten venten of ons werk in stilte moeten doen, een beetje meer respect voor de manier waarop veel ambtenaren zich inzetten voor de publieke zaak zou op zijn plaats zijn. Want - om met Jacques Wallage - te eindigen: ‘Wie een betere overheid wil, moet ophouden liefdeloos te spreken over de dienaren van diezelfde overheid.’

Peter Rehwinkel is burgemeester van Groningen


Onmis(ken)bareambtenaar

Heleen Mijdam en Robbert Coops

“Om zijn verantwoordelijkheid waar te kunnen maken, moet een bestuurder kunnen rekenen op inhoudelijk deskundige ambtenaren”. Dat is de opvatting van Herman Tjeenk Willink, vice-voorzitter van de Raad van State die daaraan toevoegt dat die ambtelijke deskundigheid fors heeft ingeleverd. Verzelfstandiging, outsourcing, afslanking, bezuiniging en interne mobiliteit zijn daar de oorzaken van. Met als onherroepelijk gevolg dat het openbaar bestuur niet meer als inhoudelijke gesprekspartner of als uitvoerder van publieke taken wordt gezien. Dat is nogal een boude constatering met ernstige gevolgen. De legitimiteit van de overheid staat daarmee op de tocht. En dat is ernstig; een koutje is immers zo gevat. Hoe nu verder?

Net zoals in de eerstelijnszorg en menige huisartsensite is de remedie voor ambtelijk kwaliteitsverlies schijnbaar eenvoudig. In plaats van een paracetamol gaat het ook hier om paardenmiddelen die zonder recept worden verstrekt. Het gaat dan bijvoorbeeld om meer samenwerking, afstemming, schaalvergroting, privatisering en deregulering binnen het Huis van Thorbecke. Het zijn weliswaar beproefde recepten, maar daar is op zichzelf niets tegen. Ook de verbetering van de positie van ambtenaren is in dit verband veel gehoord. Niet alleen arbeidsrechtelijk, maar ook financieel en op het gebied van kennis zal immers nog een forse inhaalslag gemaakt kunnen worden. Daardoor blijft de gezaghebbende positie van ambtenaren geborgd (ook in concurrentie met andere, niet-publieke aanbieders). Innovaties en efficiencybevordering bij de uitvoering van publieke taken moeten worden gestimuleerd (en niet gefrustreerd door bestaande procedures of achterhaalde opvattingen). Natuurlijk passen bij meer efficiency ook standaardisatie van beleid en uitvoering (modellen, procedures, contracten, ict); dat heeft niet alleen voor de verschillende bestuurslagen voordelen, maar ook voor burgers en organisaties die niet meer worden geconfronteerd met verschillende regimes. En de overheid zal zich moeten beperken en duidelijke en consequente keuzes moeten maken. Niet alles is (meer) des overheids. Het is overigens de vraag of dat zo erg is (ervan uitgaande dat die keuzes op een ordentelijke en democratische manmier zijn afgewogen en gemaakt).

Er zijn overigens meer recepten en behandelmethodes, maar ook die gaan allemaal uit van een verkeerde diagnose. Er wordt immers uitgegaan van een probleem, van een ziekte, van een aandoening bij de publieke sector, terwijl de patiënt zelf daar kennelijk weinig van merkt. Hij voelt zich niet beroerd, noch miskend. Zijn (spaarzame) contacten met de afnemers van zijn publieke diensten geven geen aanleiding tot meer dan gemiddelde zorg. En ook contacten met bestuurders, collega’s of anderen leveren niet het beeld op dat o.a. door Tjeenk Willink (en zijn

68 Jaarboek 2010

vele navolgers) voortdurend en met nadruk is geschetst. En zolang dat interne beeld niet overeenkomt met dat van de buitenwacht helpen al die goedbedoelde (externe) adviezen niet tot nauwelijks. Hoe kan dit?

Dat de huidige, weinig genuanceerde en gedifferentieerde beeldvorming maar ten dele is gebaseerd op feiten komt niet zozeer uit een defaitistische hang naar negativisme, maar heeft vooral veel te maken met het gebrek aan trots over de eigen positie en prestaties bij ambtenaren. Hiërarchische structuren en richtlijnen belemmeren kennelijk het gepassioneerd uitdragen van die trots. Ook daardoor blijft het generieke beeld van ambtenaren weinig helder en nauwelijks positief. Een gemiste kans; het gemiddelde marketingbenul van ambtenaren blijkt daartoe te gering. Hun imago is (jarenlang) gevoed door (cynische) buitenstaanders (met de flauwe ambtenarenmoppen als dieptepunt), kritische burgers en klinisch redenerende adviseurs. Maar omdat ambtenaren zich geen “bedreigde diersoort” (willen) voelen noch een “superieure beroepsgroep” is er nauwelijks (pro)actief en gericht gecommuniceerd. Er ontstaat nauwelijks weerwoord, discussie of handelingsperspectief.

Het was tot voor kort inderdaad not done om voor de eigen positie en belangen va ambtenaren op te komen. Initiatieven en organisaties, zoals de VOM, Reuring Café, ondernemingsraden in de publieke sector of ambtenarenvakbonden, dateren eigenlijk nog maar van een paar jaar geleden. Die gedweeë positie komt overigens (ook) voort uit de ingewikkelde verantwoordingsspagaat waarin ambtenaren verkeren. Ook dat helpt niet om het ontstane beeld op te frissen en op te krikken.En nu?

Er is in de publieke sector veel te doen. Ambities en doelstellingen buitelen over elkaar heen tegen de achtergrond van een economische en klimaatcrisis en een turbulente samenleving. Veel hangt af van de visie, deskundigheid, communicatief vermogen en daadkracht van de overheid. Van ambtenaren wordt (dus) veel gevergd: creativiteit, doorzettingsvermogen, transparantie, ondernemerschap, innovatie en duurzaamheid. En ondertussen moet er ook nog gewerkt worden aan de eigen positie qua kennis en daadkracht. Dat mag allemaal verwacht worden van al die ambtenaren. Maar dat gaat pas lukken als er voldoende rugdekking is, waardoor de beeldvorming van het ambtelijk handelen in een juister perspectief kan worden geplaatst. En waardoor belemmerende structuren en richtlijnen kunnen worden geëlimineerd. Dat helpt. Recepten doen dat niet (of onvoldoende).

Heleen Mijdam is sinds mei 2010 wethouder van de gemeente Leidschendam-Voorburg en daarvoor zo’n dertig jaar ambtenaar bij de gemeenten Pijnacker-Nootdorp en Wassenaar, en Robbert Coops is strategisch adviseur bij Schuttelaar & Partners en (lang) voorheen ambtenaar bij het ministerie van VROM.


Zonderambenarengaathetniet.

Roel Bekker

Als we het hebben over haat-liefdeverhoudingen, dan is de relatie tussen het algemene publiek en de ambtenaren daar een van de beste voorbeelden van. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het grote aantal ambtenarengrappen. Die zijn niet beperkt tot Nederland, integendeel: een beetje verzamelaar van ambtenarengrappen komt in de internationale grappenwereld goed aan zijn trekken. Frankrijk en Duitsland zijn vruchtbare landen in dit opzicht. Het is ook niet een verschijnsel van nu. Ambtenarengrappen zijn al zo oud als de weg naar Rome.

Hoe is dit te verklaren? Ik denk dat het een samenstel van factoren is. Ambtenaren hebben in heel veel landen een aparte status die gepaard gaat met een sterke rechtsbescherming. Achtergrond daarvan is het beschermen van de ambtenaren tegen politieke willekeur. Ambtenaren kunnen niet althans niet gemakkelijk ontslagen worden. Een vaste aanstelling is een verworvenheid voor het leven. De overheid is bovendien een trouwe betaler van salaris. Wellicht niet altijd het hoogst denkbare salaris maar je hebt geen zorgen over de solvabiliteit van je werkgever. Allemaal zaken die mensen met een veel minder zekere rechtspositie jaloers maken. Een tweede factor is ongetwijfeld dat een ambtenaar vereenzelvigd wordt met ‘overheid’, en ‘overheid’ staat voor geboden, verboden, regels, beperkingen, correcties et cetera. Kortom voor al die dingen waarvan men vindt dat de buurman daar het volle pond van moet hebben maar die men voor zichzelf veelal overbodig acht. De overheid staat ook voor zorgvuldigheid en gelijkheid, en in het verlengde daarvan voor handhaving van de regels, waardoor men vaak niet zijn zin krijgt. Dat wordt dan de ambtenaar die die regels toepast, verweten. Een derde factor is ongetwijfeld dat sommige ambtenaren slecht presteren. Ze doen hun werk niet goed of gedragen zich onbehoorlijk, en het management laat dat soms te veel op zijn beloop. Daarbij is het niet altijd eenvoudig om je recht te halen. Omdat de overheid een monopolie is, is dat knap vervelend Een vierde factor is dat mensen vaak eigen onvermogen op de overheid en dus op diens ambtenaren projecteren. De overheid had moeten zorgen dat bepaalde risico’s zich niet zouden voordoen, de overheid had eerder moeten ingrijpen, de overheid had moeten waarschuwen. Als er sprake is van een crisis of een ramp, dan is duidelijk wie de zondebok is.

Kortom: het ligt nogal voor de hand dat vaak negatief over ambtenaren wordt gesproken. Het hoort ook bij het vak, tot op zekere hoogte. ‘If you can’t stand the heat, you better get out of the kitchen’ , zei Truman ooit, en dat geldt niet alleen voor Amerikaanse presidenten maar ook voor ambtenaren. Maar er zijn toch ook wel een paar factoren waar we wat aan kunnen doen. Dat geldt allereerst voor die ambtelijke status. Het is toch een beetje ambivalent dat sommigen die status koesteren maar verder wel als normale werknemers willen


worden behandeld. M.i. is die ambtelijke status niet meer van deze tijd. Het gelijktrekken van de status van de publieke en private werknemer zal niet alleen efficiënter zijn maar ook ongetwijfeld leiden tot een beter imago. Ik denk dat het ook zou helpen als wat duidelijker over het voetlicht wordt gebracht wat ambtenaren doen. ‘Minder ambtenaren maar meer politieagenten’, was een leuze die bij de laatste verkiezingen veel gehoord werd. Alsof agenten geen ambtenaren zijn! Men realiseert zich niet dat verreweg (meer dan 90%) van de ambtenaren uitvoerend werk doet dat men niet graag zou willen missen. Waar men bovendien over het algemeen zeer tevreden over is, zoals blijkt uit talloze klanttevredenheidsonderzoeken naar overheidsdiensten. En tenslotte zou het helpen als de ultieme broodheer van de ambtelijke dienst, te weten het politieke systeem, met wat meer respect en waardering over ambtenaren zou praten. Veel te gemakkelijk gaat men daar mee met het hierboven gesignaleerde algemeine Volksempfinden dat ambtenaren overbodig zijn, hinderpaal voor de vooruitgang, kostbaar, lui et cetera. Te vaak suggereert men in de politiek dat de bureaucratie de schuld heeft als het ergens niet goed gaat, zonder dat men de eigen rol in beeld laat komen. Dat voortdurende discrediteren van ambtenaren erodeert bovendien het gezag van de overheid, en dat is zeer onverstandig.

Kortom: als je ambtenaar wordt, kies je voor een mooi beroep, maar ook een beroep waarmee je niet populair wordt. Als je populair had willen worden, had je maar popzanger of profvoetballer moeten worden. Maar dat zo zijnde, is de slechte naam ook niet iets dat onbeïnvloedbaar is. Om te beginnen: maak ambtenaren gewone werknemers, dat helpt. Investeer in hun professionele vermogen en geef hun de nodige ruimte, ook dat helpt. Laat beter zien wie ze zijn en wat ze doen, dat helpt eveneens. Geef ze geen onmogelijke opdrachten. En niet vergeten: verbeter het management. Daardoor gaat de kwaliteit van de ambtelijke dienst stevig vooruit. Een goede, hoogwaardige ambtelijke dienst is een essentieel onderdeel van onze maatschappij. Uiteindelijk zal men dat wel gaan inzien.

Prof. mr. Roel Bekker, bijzonder hoogleraar Arbeidsverhoudingen bij de overheid aan de Universiteit van Leiden (Albeda Leerstoel)


Trotseenambtenaartezijn.

Ruud Viergever

Vriend en vijand in politiek Den Haag zijn het er over eens dat het aantal ambtenaren in Nederland moet verminderen. Ten minste als ik de verkiezingsprogramma’s die opgesteld zijn voor de Tweede Kamer verkiezingen moet geloven. We hebben er tenslotte zo’n miljoen van, dus dat is te veel en te duur. Als waterschapper herken ik dit wel: onbekend dus onbemind, overbodige bestuurslaag, opdoeken dus.

Maar als zo vaak, blijkt dat degenen die het echte verhaal willen horen, al snel op andere gedachten komen. Het werk moet immers doorgaan en de burger verwacht eerder meer dan minder dienstverlening van de overheid. De waterschappen in Nederland zullen als overheidslichamen blijven bestaan en de omzet zal naar mijn verwachting in de komende 10 jaar groeien van 2,5 miljard euro naar 3 tot 4 miljard door de taken op het gebied van veiligheid (uitvoering van de Deltawet), zoetwatervoorziening en samenwerking met gemeenten in de afvalwaterketen. En dus zal ook het aantal ambtenaren bij de waterschappen groeien. Voor de uitvoering van taken zijn nou eenmaal mensen nodig, in dit geval heten die ambtenaren. En tegelijkertijd hebben we de informateur een plan aangeboden dat leidt tot een maatschappelijke kostenreductie van een slordige 700 miljoen per jaar in 2020. U begrijpt, dit stukje wordt geschreven tijdens de kabinetsformatieronde.

Terug naar de maatschappelijk gewenste vermindering van het aantal ambtenaren. Die begint toch bij het geven van duidelijkheid over de rollen en de taken van de overheid. En die zien er bij een kabinet over rechts met gedoogsteun nou eenmaal anders uit dan bij een paars+ kabinet om maar een willekeurige mogelijkheid te noemen. Vormgeven aan deze richting vraagt om maximale sturing, om heldere kaders van een nieuw kabinet. En tegelijkertijd om maximale ruimte zodat hieraan naar eigen inzicht invulling kan worden gegeven. Dat betekent voor het management bijvoorbeeld gelijktijdig aandacht schenken aan efficiency en aan flexibiliteit met een leiderschapsstijl die en autoritair en participatief is. Randvoorwaardelijk daarbij is wel de betrokkenheid van onze medewerkers. Alleen op die wijze kan succesvol invulling worden gegeven aan dit ingewikkelde veranderingsproces.

Met heldere kaders zijn de overheidsorganisaties uitstekend in staat om invulling te geven aan de door het nieuwe kabinet gewenste richting, kan het zijn een kleine, efficiënte en flexibele overheid. En dat komt met het oog op de toekomst helemaal niet zo slecht uit. Door de vergrijzing gaat een groot aantal ambtenaren in de komende jaren afscheid nemen zodat door natuurlijk verloop tot een reductie kan worden gekomen. En tegelijkertijd verslechtert de positie van de overheid op de arbeidsmarkt, niet alleen omdat de instroom van jongeren op die arbeidsmarkt

72 Jaarboek 2010

aanzienlijk minder wordt, maar ook omdat het met het imago van de overheid als werkgever niet best gesteld is. En dat is ook niet verwonderlijk als zo ongeveer alle politieke partijen vinden dat er te veel ambtenaren zijn. Het geeft niet direct het gevoel dat er heel veel nuttig en dankbaar werk op je ligt te wachten.

En toch is dat wel zo. De overheid is een werkgever met een veelzijdig aanbod van banen. Waar je werk vind dat er toe doet, waarin je een bijdrage kan leveren aan het beter laten functioneren van de maatschappij, waar je verantwoordelijkheid draagt waarvan je bij een baan in het bedrijfsleven alleen maar kunt dromen, waar competenties als flexibiliteit, creativiteit en lef vereisten zijn. En waar je de kans krijgt om te werken in een omgeving die een afspiegeling is van de maatschappij. En dat is de reden waarom ik al 37 jaar met trots zeg dat ik ambtenaar ben!

Ruud Viergever is Secretaris-directeur van het Waterschap De Dommel


DeambtenarijenhetzondebokmechanismeAndré van der Zande

Zoals vele andere ambtenaren heb ook ik mij verbaasd over de grote eensgezindheid dit voorjaar in de politieke uitlatingen over de enige maatregel die een nieuw kabinet hoe dan ook zou moeten nemen: bestrijden van de bureaucratie.

De mimiek en retoriek die daarmee gepaard ging was fel en ongenuanceerd: alsof het om kakkerlakken bestrijding gaat en alsof daarmee de toekomst van Nederland kon worden gered. Nu ben ik zelf gemotiveerd opdrachtgever van een Programma Regeldruk bij ons op LNV, dat is gericht op een tiental onderwerpen variërend van het terugdringen van de administratieve lastendruk, de toezichtdruk, de verkrijginglasten van subsidies, simpeler formulieren, etc. Dus rationeel ben ik goed in staat de politieke uitingen over het bestrijden van bureaucratie te “vertalen” in professionele ambtelijke programma’s die de relatie tussen samenleving en overheid ingrijpend gaan verbeteren. Ik deel zeer de wenselijkheid en noodzaak van dergelijke programma’s, dus vanwaar dan mijn ongemak, ja zelfs verontwaardiging?

Tijdens de zomerweken en na enige reflectie kom ik op twee verklaringen. Ten eerste ben ik ongemakkelijk omdat het tot 9 juni alleen maar over het bestrijden van bureaucratie als enige min of meer concrete bezuinigingsmaatregel praten naar mijn smaak te veel suggereert dat het de hoofdoorzaak is van onze klemmende maatschappelijke crises. Dit terwijl iedereen weet dat de hoofdoorzaak van de crises in bijvoorbeeld ons financiële (banken)systeem de doorgeslagen en onverantwoordelijke hebzucht is en niet de bureaucratie. Het is veeleer een tekort aan competent toezicht en (sociale) controle (een tekort aan bureaucratie dus eigenlijk). Hoe belangrijk het terugdringen van bureaucratie in termen van regeldruk ook is, het verbleekt als probleem bij de klemmende crises op het gebied van duurzame economie (schaarste aan grondstoffen, water en energie), de zorg, het onderwijs, de biodiversiteit, etc. . Toch bracht de electorale logica kennelijk met zich mee dat de pijnlijke maatregelen voor deze echte crises niet benoemd werden.

Die laffe logica levert dan kennelijk forse taal op over bureaucratie als enig resterende optie. Dat levert de vervolgvraag op waarom dat soort taal dan kennelijk electoraal wel “veilig” is. Dat brengt me op de tweede en dieper spittende maatschappelijke verklaring. De kiezer heeft als individuele burger namelijk gek genoeg helemaal geen hekel aan politieagenten, onderwijzers, verpleegsters, gevangenisbewaarders, kantonniers of andere ambtenaren. Integendeel, de diensten van deze ambtenaren worden hogelijk gewaardeerd en in een recente SCP studie (Publieke dienstverlening in perspectief, SCP-publicatie 2010-16) blijkt dat het publiek in grote meerderheid wil dat we zelfs meer gaan uitgeven aan

74 Jaarboek 2010

zorg en onderwijs. Uit dezelfde studie blijkt echter ook en opnieuw dat het grote publiek vindt dat het “… met de samenleving bergafwaarts gaat.” Er is (ook elders veelvuldig beschreven) veel maatschappelijk ongenoegen en zorg, niet op het niveau van individuele contacten en relaties (daar zijn we juist heel tevreden mee), maar op het vagere bredere niveau van de samenleving als geheel.

Dat ongenoegen betreft de chaotische complexiteit, de massale anonimiteit, de karige sociale geborgenheid en de armoede in zingevingopzicht van onze huidige samenleving. Die zorg en dat ongenoegen zoekt een expressie en uitweg en dan is kennelijk de anonieme bureaucratie een goede zondebok.

Een zondebok, het Bijbelse fenomeen van de ram en de twee geitenbokken die worden geofferd ter zuivering van de zonden zoals voorgeschreven in de wet van Moses (in Leviticus 16) en als sociaal-maatschappelijk proces uitgediept door de Franse psycholoog René Girard in zijn boek La violence en le sacré. De zondebokrol wordt veelal “toebedeeld” aan zwakkere partijen in de groep of in de samenleving. Dat maakt qua analyse het perspectief voor de ambtenarij er niet beter op. Immers, mensen willen graag bij de winnaars behoren en niet bij de “losers”, de zwakken. Net zoals het voor het jongetje in de klas dat gepest wordt niet meevalt zijn rol kwijt te raken zal het voor de ambtenarij niet meevallen de zondebokrol weer kwijt te raken. Meestal gaat het jongetje naar een andere school en krijgt een ander jongetje in de klas die rol op zich. De vraag bij de ambtenarij is hoeveel geitenbokken er geofferd moeten worden vooraleer de zonden zijn uitgewist en wie vervolgens die maatschappelijke rol krijgt opgeplakt? De echte oplossing is natuurlijk niet dat we doorgaan met het zondebokmechanisme, maar dat er een herstel- en helingsproces in de samenleving optreedt door het vinden van nieuwe doelen, idealen, ankers en sociale geborgenheid. De noodzaak van zondebokken wordt dan minder, maar ambtenaren kunnen aan dat helingsproces slechts een bescheiden bijdrage leveren. Toch is die bijdrage aan het realiseren van nieuwe maatschappelijke doelen en idealen juist waarom ik ons werk als ambtenaar zo uitermate boeiend en zinvol blijf vinden.

Prof. Dr. André N. van der Zande is Secretaris-Generaal bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit


Hetschevebeeldvaneenelite

Ank Bijleveld

In de jaren dertig werd er door een aantal invloedrijke filosofen met angst gekeken naar de groeiende invloed van wat zij zagen als, laten we het maar eerlijk zeggen, de domme massa’s. Een dergelijke stemming vindt je ook vandaag bij sommige opiniemakers. Ondanks de enorme mogelijkheden om informatie te vinden, groeit het aantal oppervlakkige consumenten van info-tainment en pseudo-opinies en neemt de verwarring tussen meningsuiting en schelden toe. Opnieuw: de massa tegenover de elite.

Het is een zwartgallig beeld maar tot op zekere hoogte herkenbaar. Zeker wanneer het gaat om het ongenuanceerde schelden op overheidsdienaren en het ongeïnformeerd er op in willen hakken, is het moeilijk dat soort beelden te vermijden.Dat gezegd hebbend kan niet ontkend worden dat het verkleinen van de overheid en het efficiënter werken daarvan een permanente noodzaak is. Zeker in tijden van financiële terughoudendheid moeten er keuzen worden gemaakt en zullen er ook taken moeten verdwijnen die op zich nuttig zijn en door aardige en competente mensen worden uitgevoerd.De irritatie bij overheidsdienaren over een negatieve stemming moet dus gescheiden worden van een objectieve discussie over nut en noodzaak van taken en van de discussie over de mate waarin de overheid de zorgen van mensen mag of zelfs moet wegnemen. Dat zijn politieke discussies waarover ook politieke beslissingen moeten worden genomen.

De Nederlandse overheid is vergeleken met landen om ons heen bescheiden van omvang. De overheidsdienaren zijn integer en efficiënt. De nodeloze bureaucratie en administratieve lasten zijn zelden door ambtenaren opgelegd. Het zijn in tegendeel vaak de beperkingen waaronder zij moeten werken. Bij mijn pogingen om administratieve lasten te verkleinen heb ik veel enthousiasme juist van ambtenaren aangetroffen.

Een grief die wel bij veel ambtenaren op ministeries bestaat is dat ze zich denigrerend bejegend voelen door een aantal politici maar dat dezelfde politici zich dagelijks bezighouden met het stellen van niet altijd even relevante vragen of het eisen van toezicht waar dat niet mogelijk is. En daarmee weer werk voor ambtenaren scheppen.Ik zelf heb vaak te maken gehad met verzoeken dat de centrale overheid zou moeten ingrijpen vanwege al of niet vermeende misstanden bij een of alle gemeenten, zonder dat ik daar toe in staat zou zijn geweest. Wie waar woont in het huis van Thorbecke is niet altijd duidelijk.

76 Jaarboek 2010

Dat de beelden rond de overheid en de dienaren daarvan dus vaak niet in overeenstemming met de werkelijkheid zijn, is lastig en het hindert ook de mogelijkheden om effectief op te treden. Een slecht imago werkt niet mee bij pogingen om draagvlak te krijgen. Het is bovendien soms pijnlijk voor het personeel van de overheid.

Watvaltdaaraantedoen?Tot op zekere hoogte is deze situatie als een natuurgegeven. Liefde voor de overheid is niet te verwachten. Wantrouwen tegen overheidsmacht is vanzelfsprekend en zelfs een wezenskenmerk van de democratie.Werkelijke misverstanden moeten natuurlijk bestreden worden maar daarbuiten moeten we mar accepteren dat overheidsdienaren in een glazen huis wonen en dat er soms een ruitje sneuvelt.

Wat daartegenover moet staan is het trotse zelfbewustzijn van de overheidsdienaar, het geloof in het eigen kunnen van de professional, de steun die de organisatie haar eigen mensen geeft. En daar komt de rol van de overheidsmanager op tafel.Overheidsmanagers moeten zich staande houden in een hiërarchische organisatie en dat geeft hen vaak een gevoel van onzekerheid. Dat leidt er soms toe dat, ondanks politiek correcte uitspraken over openheid en betrokkenheid, angst, gebrek aan vertrouwen of zelfs achterdocht de managementtoon zet. Medewerkers worden hier niet door gemotiveerd.

De ambtenaren van de overheid moeten beseffen dat ze een bevoorrechte elite zijn die een sleutelrol speelt in het reilen en zeilen van de samenleving.

De leiders van de ambtenaren: het management moet beseffen dat hun rol niet is het in stand houden maar van de hiërarchie maar het sturen van de productie in de gewenste richting. Ambtenaren en managers moeten worden beoordeeld op resultaten en niet op de procedures.Om een productieve sfeer te scheppen moet er ruimte zijn voor fouten. Maar het meest van al moeten managers hun medewerkers loyaal tegemoet treden. Zo ontstaat een esprit de corps en dat is het antwoord op ongeïnformeerde kleingeestigheid.

Ank Bijleveld-Schouten is Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties


Heldhaftigetango

Marco Florijn

De kogel is door de kerk. Het nieuwe Kabinet gaat 6,5 miljard bezuinigen op de overheid. Volgens het CPB is daarvan 2,5 miljard

echt toe te wijzen aan een kleiner apparaat en minder regels. De rest zijn gewoon lastenverzwaringen en inhoudelijke bezuinigingen. Maar goed, snijden in ambtelijke capaciteit is altijd hot.

Wie komt er voor de ambtenaren op? Als zelfs Job Cohen grapjes over luie ambtenaren maakt. Als het Malieveld niet volloopt na een Abva-oproep en als het zogenaamde bedrijfsleven zich als actief afschildert tegenover ambtenaren. Alsof er ‘een bedrijfsleven’ bestaat. En alsof er ‘een ambtelijk apparaat’ bestaat.

Net als in veel bedrijven, zijn er in het ambtelijk apparaat veel prutsers. Mensen die de kantjes ervan af lopen en niet met het hart betrokken zijn bij het werk. Toen ik in de onderhandelingsdelegatie voor de gemeentelijke CAO zat, merkte ik pas goed hoe het is om een sector met 180.000 mensen over een kam te proberen te scheren. Onmogelijk. De vuilnisophaler en de brandweerman zijn onvergelijkbaar met de strategisch beleidsmaker. Echter, als een vakbond opkomt voor de beleidsambtenaar, buigt de publieke opinie minder snel mee dan wanneer de vakbond de vuilnisophaler gebruikt. Toch is dat het veelkoppige monster dat wij tegenkomen in ambtenarenland.

Als bestuurder merk ik hoe prettig een stevig samenhang kan werken tussen ambtenaren en bestuur. Als daar chemie is, vlieg je. Bevlogen mensen die met elkaar een gemeente vormgeven, omgeving beïnvloeden en creatief nieuwe paden bewandelen. In een enorm complexe wereld. Vaak veel complexer dan waarin veel bedrijven zich bevinden. De trots die je voelt als iets lukt! De spanning die je voelt wanneer het fout gaat. Maar zolang de beide partijen hun eigen rol snappen en professioneel spelen, kan er weinig echt fout gaan.

De tango. Dat is het spel tussen bestuur en ambtelijk apparaat voor mij. In de jaren 1950 was dat nog de Ballroom Tango, strikt volgens de regels, strak en hiërarchisch. Maar sinds 2000 is dat de echte Tango geworden. Uit Buenos Aires. Gepassioneerd, improviserend en subtiel. Bij een goede tango maakt het paar gebruik van elkaars gewicht en luistert het goed naar de muziek. Met soms de ogen dicht, zwiert het stel over de vloer, soms achter gesloten deuren, soms de menigte meenemend op een podium. Maar altijd elkaars rol respecterend en zonder op elkaars tenen te trappen. Allebei ruimte voor subtiele versieringen en minder subtiele zwaaien. Heerlijk.

78 Jaarboek 2010

Voor mij is een goede ambtenaar een vakmens. Het ambtenaarschap is een ambacht. Ik kan onwijs genieten van een goede ambtenaar. Iemand die snapt hoe de hazen lopen, die stevig adviseert en op z’n tijd terughoudend is. Hart voor de gemeente en haar mensen en oog voor de politieke mores.

Het partnerschap bestaat uit wederzijdse bescherming. De bestuurder mag niet in een valkuil stappen en de ambtenaar moet zijn eigen advisering kunnen doen zonder afgerekend te worden op politiek falen. Natuurlijk horen daar ook stevige functioneringsafspraken bij. Met elkaar door de gemeente dansen, betekent ook dat de kop erbij gehouden moet worden. De andere kant op geldt hetzelfde. Echter, dat blijkt een stuk moeilijker. Weinig ambtenaren geven goede feedback richting hun bestuurder. Hoe goed zou het zijn, wanneer dat normaal was. Samen kijken naar wat goed ging en naar wat beter kan. In de advisering én in het verkopen van het beleid. Het gevoel heerst vaak dat de bestuurder daar niet van gediend is.

Ambtenaren nemen velen gedaanten aan. Beleidstijgers, strategische slapers, uitvoerders en administrateurs. Dienstverlenend gedrag staat centraal. Dienstverlenend is anders dan ondergeschikt zijn aan de politiek. Het is voor mij geen hiërarchisch verschil, maar gewoon een andere rol. Een ambtenaar moet wel met wisselende partners kunnen dansen. Het bestuur wijzigt voortdurend. Vol frisse overgave stort het apparaat zich eens in de vier jaar in de armen van een nieuwe partner. Soms steviger, soms lichter en soms uit de maat dansend. Altijd gebruik makend van elkaars gewicht, in elkaars armen en subtiel luisterend naar de omgeving.

Dat je maar een goede danspartner mag hebben!

Marco Florijn is wethouder in Leeuwarden


Samenstellingbestuur

Naam: van der Caaij, F.C. (Frans)Titel: MBAFunctie: PenningmeesterAdres: MartinLutherKingstraat33

2694AE‘s-GravenzandeTelefoon: 0174280275E-mail: [email protected]

Naam: Boerma, G.E. (Gea)Titel: MRFunctie: AlgemeenBestuurslidOrganisatie: ProvincieGroningenPostadres: Postbus610

9700APGroningenAdres: Martinikerkhof12

9700APGroningenMobiel: 0629065894E-mail: [email protected]

Naam: Frequin, (Mark)Titel: dhr.Functie: AlgemeenBestuurslidOrganisatie: MinisterievanEconomischeZakenPostadres: Postbus20101

2500ECdenhaagAdres: Bezuidenhout30

2594AVDenHaagMobiel: 0651786578E-mail: [email protected];pranger@

minez.nl

Naam: Klinkers, (Leon)Titel: dhr.Functie: SecretarisOrganisatie: InspectieVerkeerenWaterstaatPostadres: Postbus90653

2509LRDenHaagAdres: Nieuweuitweg1

2514BPDenHaagTelefoon: 0704562319Mobiel: 0646001996E-mail: [email protected]

Naam: Liebregs, CL (Tineke)Titel: mrFunctie: AlgemeenBestuurslidOrganisatie: AdvocatenkantoorMeijer&

AssociésPostadres: Koninginnegracht76

2514AHdenhaagAdres: Koninginnegracht76

2514AHDenHaagTelefoon: 0703063636Mobiel: 0651101212E-mail: [email protected]

Naam: Meuleman, A.A.M. (Louis)Titel: drFunctie: VoorzitterOrganisatie: MinisterievanVROMPostadres: Postbus20951

2500EZDenHaagAdres: Rijnstraat8

2515XPDenHaagMobiel: 0621827020E-mail: [email protected]

Naam: Steenbergen, (Bertine)Functie: AlgemeenBestuurslidOrganisatie: MinisterievanBZKPostadres: Postbus20011

2500EADenHaagAdres: Schedeldoekshaven200

2511EZDenHaagE-mail: [email protected]

Naam: Fraanje, (Jan )Functie: AlgemeenBestuurslidOrganisatie: GemeenteBoxtelPostadres: Postbus10.000,5280DABoxtelAdres: Markt1,5281ATBoxtelTelefoon: 0411684893E-mail: [email protected]

Naam: Bertram, A.W.H. (Annet)Titel: mr.drs.Functie: AlgemeenBestuurslidOrganisatie: GemeenteDenHaagPostadres: Postbus12600

2500DJDenHaagAdres: Spui70,2511BTDenHaagTelefoon: 0703532023E-mail: [email protected]

80 Jaarboek 2010

SamenstellingRaadvanAdvies

Naam: Berghuijs, J.D. Functie: Algemeendirecteurveiligheidsregio

RotterdamRijnmondOrganisatie: VeligheidsregioRotterdam

RijnmondPostadres: Postbus9154

3007ADRotterdamAdres: Wilhelminakade947

3072APRotterdamTelefoon: 010-4468905E-mail: j.berghuijs@veiligheidsregio-rr.

rotterdam.nl

Naam: Blokdijk, G.M.M Titel: mr.Functie: ManagingPartnerOrganisatie: ACMLBoardroomConsultancyPostadres: Steijnlaan8

3743CHBaarnAdres: Steijnlaan8

3743CHBaarnMobiel: 06-23131938E-mail: [email protected],tiasnimbas-

[email protected]

Naam: Bruinsma, M. Titel: ing.Functie: VMGriffierProvincieNoord-Brabant

(nuprogrammadirecteurpaleisSoestdijk)

Postadres: MeesterdeWolfstraat717548AKEnschede

Adres: MeesterdeWolfstraat717548AKEnschede

Telefoon: 053-4283031Mobiel: 06-53325540

Naam: Lemstra, Wolter Titel: Prof.dr.Functie: VMlidEersteKamerderStaten-

Generaal,VMSGVolkshuisvesting,RuimtelijkeOrdeningenMilieubeheer,VMSGWelzijn,VolksgezondheidenCultuur

Postadres: Morshoekseweg117552PEHengeloOV

Adres: Morshoekseweg117552PEHengeloOV

Naam: Smit, C.Th. Titel: drs.Functie: DivisiedirecteurRuimtelijke

OrdeningOrganisatie: RoyalHaskoningPostadres: Postbus151

6500ADNijmegenAdres: Barbarossastraat35

6522DKNijmegen

Naam: Wibier, J. Titel: mr.Functie: Secretaris

CollegevanGedeputeerdeState,Algemeendirecteurprovincialeorganisatie(ProvincieFryslan)

Organisatie: ProvincieFryslanPostadres: Postbus20120

8900HMLeeuwardenAdres: Snekertrekweg1

8912AALeeuwarden

Naam: Horstink-von Meyenfeldt, S.J.E. Titel: mr.Functie: StaatsraadinbuitengewonedienstOrganisatie: RaadvanStatePostadres: Postbus20019

2500EADenHaagAdres: LangeVoorhout3

2514EADenHaagTelefoon: 070-4264426

Naam: Bierman- Beukema, M.E. Functie: LidEersteKamerderStaten

GeneraalOrganisatie: EersteKamerderStatenGeneraal

Naam: Kroese- Duijsters, J.A.M. Functie: VMGemeentesecretarisgemeente

DenHaag

Naam: Verstelden, S.J. Functie: Oud-griffiervandeprovincieNoord-

Holland

Naam: Van Album, Functie: OudBurgemeestervanGieten,

Doesburg,HedenenDelft


Medewerkers

Naam: van Eemeren, A (Aik)Organisatie: Verenigingvoor

OverheidsmanagementPostadres: Postbus20951

2509ABDenHaagAdres: LangeVoorhout9

2514EADenHaagTelefoon: 0703155228Mobiel: 0614278571E-mail: [email protected]

Naam: Dirmeier, C. (Christine)Organisatie: Verenigingvoor

OverheidsmanagementMobiel: 0620269039E-mail: [email protected]

82 Jaarboek 2010

LedenlijstVOM

Naam: Aarts, H.Functie: ProjectManagementBureauOrganisatie: GemeenteWaalwijkPostadres: postbus10150

5140GBWaalwijkAdres: raadhuisplein7

5140GBWaalwlijkTelefoon: 0416683638E-mail: [email protected]

Naam: Abcouwer, J.A.M.L. (Johan)Titel: drsFunctie: DirecteurBedrijfvoering(lidbestuur)Organisatie: HogeRaadderNederlandenPostadres: Postbus20303

2500EHDenHaagAdres: Langevoorhout7

2414EADenHaagTelefoon: 0703611407E-mail: [email protected]

Naam: Ambachtsheer, J.M.P. (Jan)Functie: hoofdP&OenhoofdJuridische

ZakenOrganisatie: GemeenteVlaardingenPostadres: postbus1002

3130EBVlaardingenAdres: hoflaan43

3134AcVlaardingenTelefoon: 0102484213E-mail: [email protected]

Naam: Baas, M. (Michiel)Functie: DirecteurInterimOverheidsdienstenOrganisatie: CorgwellInterimManagementBVPostadres: Postbus173

3990DDHoutenAdres: DeMolen1

3994DAHoutenTelefoon: 0306355444Mobiel: 0652615056E-mail: [email protected]

Naam: Balakirsky, P.J.R. (Philip)Titel: ir.drs.Functie: ProgrammadirecteurVernieuwing

rijksdienstOrganisatie: MinisterievanBinnenlandsezaken

enKoninkrijksrelatiesPostadres: Postbus20000

3502LAUtrechtAdres: Griffioenlaan2

3526LAUtrechtE-mail: [email protected]

Naam: Bats, R. (Rob)Functie: LidcollegevangedeputeerdestatenOrganisatie: ProvincieDrenthePostadres: postbus122

9400ACAssenAdres: westerbrink1

9405BJAssenTelefoon: 0592365453E-mail: [email protected]

Naam: Bentveld, M.Organisatie: GemeenteVlaardingenPostadres: postbus1002

3130EBVlaardingen

Naam: Berghuijs, J.D.Functie: Algemeendirecteurveiligheidsregio

RotterdamRijnmondOrganisatie: VeligheidsregioRotterdam

RijnmondPostadres: Postbus9154

3007ADRotterdamAdres: Wilhelminakade947

3072APRotterdamTelefoon: 010-4468905E-mail: j.berghuijs@veiligheidsregio-rr.

rotterdam.nl

Naam: Beudeker, H.R. (Hans)Titel: drs.Functie: DirectieOrganisatie: BeukeneikMensEnorganisatieAdres: Burg.Kolfschotenlaan3

2585DZDenHaagTelefoon: 0703920020E-mail: [email protected]


Naam: Beunder, M. (Michel)Titel: Ir.drs.Functie: DirecteurOrganisatie: AgilityHouseB.V.Adres: Wattbaan22

3439MLNieuwegeinTelefoon: 0306052736Mobiel: 0624691769E-mail: [email protected]

Naam: Blanken, R.Titel: drsFunctie: TeammanagerOrganisatie: PentaScopeAdres: Javastraat14

2585ANDenHaagTelefoon: 0703111999E-mail: [email protected]

Naam: Blom, M.A (Michelle)Titel: DrsFunctie: DirecteurvandirectieRegionaal

BereikbaarheidenVeiligheidtransport

Organisatie: MinisterievanVerkeer&WaterstaatPostadres: Postbus20901

2500EXDenHaagAdres: Plesmanweg1-6

2597JGDenHaagTelefoon: 0703517439E-mail: [email protected]

Naam: Boeding, P.A (Paul)Functie: RaadsadviseurOrganisatie: AlgemeneRekenkamerPostadres: Postbus20015

2500EADenHaagAdres: LangeVoorhout8

2514EDDenHaagMobiel: 0622204705E-mail: [email protected]

Naam: Boomsma, A. (Anke)Functie: Secretaris-directeurOrganisatie: HoogheemraadschapvanDelflandPostadres: Postbus3061

2601DBDelftAdres: Phoenixstraat32

2611ALDelftTelefoon: 0152608300E-mail: [email protected]

Naam: Boot, G.J.Titel: Drs.mr.Functie: DirecteurdirectieFinancienOrganisatie: GemeenteDenHaagPostadres: Postbus12600

2500DJDenHaagAdres: Spui70

2511BTDenHaagTelefoon: 0703532277

Naam: Brouwer, H.M.D. (Hans)Titel: Drs.Functie: Secretaris/AlgemeendirecteurOrganisatie: ProvincieGelderlandPostadres: Postbus9090

6800GXArnhemAdres: Markt11

6811CGArnhemTelefoon: 0263598950Mobiel: 06524290101E-mail: [email protected]

Naam: Brunia, M.H. (Meindert)Functie: directeur/adviseurOrganisatie: BruniaComplianceconsultancyPostadres: koningsvaren60

1391ALAbcoudeAdres: koningsvaren59

1391ALAbcoudeTelefoon: 0294282928E-mail: [email protected]

Naam: Buma, D.J.H. (Danny)Functie: OnderwijsmanagerOrganisatie: NoordelijkeHogeschool

Leeuwarden-ThorbeckeAcademiePostadres: Postbus1080

8600CBLeeuwardenAdres: Tesselschadestraat12

8913HBLeeuwardenTelefoon: 0582511617

Naam: Cambeen, M. (Marieke)Titel: drsOrganisatie: SduUitgeversPostadres: Postbus20025

2500EADenHaagAdres: Pr.Beatrixlaan116

2595ALDenHaagTelefoon: 0703789652E-mail: [email protected]

84 Jaarboek 2010

Naam: Claessen, P.D.A. (Peter)Titel: Mr.Dr.Functie: SecretarisOrganisatie: IntergemeentelijkSamenwerkings-

orgaanMidden-Holland(Postadres: Postbus45

2800AAGoudaAdres: Thorbeckelaan5

2805CAGoudaTelefoon: 0182545507E-mail: [email protected]

Naam: de Haan, G. A.Titel: mrFunctie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteAlmeloPostadres: Postbus5100

7600GCAlmeloAdres: Stadhuisplein1

7607EKAlmeloTelefoon: 0546541204E-mail: [email protected]

Naam: de Jong, P. (Pieter)Titel: drs.Functie: SenioradviseurOrganisatie: RaadvoorhetopenbaarbestuurPostadres: Postbus20011

2500EADenHaagAdres: FluwelenBurgwal56

DenHaagTelefoon: 0704267286E-mail: [email protected]

Naam: de Jongh Swemer, (Lisette)Functie: DienstUitvoering

Onderwijs,relatiemanager,uitvoeringsadviseur

Organisatie: OCWTelefoon: 079-3232203E-mail: [email protected]

Naam: Jongmans, E.Organisatie: WaterschapRivierenlandPostadres: Postbus599

4000ANTielAdres: DeBlomboogerd1

4003BXTielTelefoon: 0344649090E-mail: [email protected]

Naam: de Kock, (Elize)Organisatie: MinisterievanVolkshuisvesting,

RuimtelijkeOrdeningenMilieubeheer(VROM)

Postadres: Postbus20951,2500EZdenhaagAdres: Rijnstraat8,2515XPDenHaagE-mail: [email protected]

Naam: de Kriek, (Christian)Functie: SeniorbeleidsmedewerkerOrganisatie: GemeenteBreukelenE-mail: [email protected]

Naam: de Leest, E.G.Functie: HoofdFEZOrganisatie: GemeenteSpijkenissePostadres: Postbus25

3200AASpijkenisseAdres: Raadhuislaan106

3201ELSpijkenisseTelefoon: 0181696969E-mail: [email protected]

Naam: de Munck - Kraamer, W.A.Functie: DirecteurP&OOrganisatie: MinisterievanVolksgezondheid,

WelzijnenSportPostadres: Postbus20350

2500EJDenHaagAdres: Parnassusplein5

2511VXDenHaagTelefoon: 0703407109E-mail: [email protected]

Naam: de Vries, I.C.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteHilversumPostadres: Postbus9900

1201GMHilversumAdres: Dudokpark1,1217JeHilversumTelefoon: 0356292111E-mail: [email protected]

Naam: de Vries, J.G. (Jan)Functie: VoorzitterRaadvan

CommissarissenOrganisatie: BMCGroepPostadres: Smallepad34

3811MGAmersfoortAdres: Postbus490

3800ALAmersfoortTelefoon: 0334965200E-mail: [email protected]


Naam: de Wit, G.Functie: DirecteurOrganisatie: GemeenteUtrechtPostadres: Postbus8375

3503RJUtrechtAdres: Ravellaan96

3533JRUtrechtTelefoon: 0302864333E-mail: [email protected]

Naam: de Wolff, G.N.M.Functie: AdjunctGemeentesecretaris/

concerncollerOrganisatie: GemeenteSkasterlanPostadres: postbus101

8500ACJoureAdres: Heremastate1

8501AAJoureTelefoon: 0513481230E-mail: [email protected]

Naam: Deekens, G. (Gerda)Titel: mr.Functie: SeniorManagementconsultantOrganisatie: CorgwellInterimManagementBVPostadres: Postbus173


3994DAHoutenTelefoon: 0306355444E-mail: [email protected]

Naam: Defauwes-Thijssen, J.L.V.M. (Yolande)

Titel: drsRAOrganisatie: ProvincieZuidHollandPostadres: Postbus90602

2509LPDenHaagTelefoon: 0703603259Mobiel: 0627076531E-mail: [email protected]

Naam: Demmink, J. (Joris)Titel: mrFunctie: Secretaris-GeneraalOrganisatie: MinisterievanJustitiePostadres: Postbus20301

2500EHDenhaagAdres: Schedeldoekshaven100

2511EXDenHaagTelefoon: 0703706881E-mail: [email protected]

Naam: Denijs, J.W. (Hans)Functie: InterminmanagerOrganisatie: Boer&CroonStrategyand

ManagementGroupPostadres: Postbus75784

1070ATAmsterdamAdres: Amstelveenseweg760

1081JKAmsterdamMobiel: 06-53436829E-mail: [email protected]

Naam: Derickx, C.L. (Coen)Titel: MBAFunctie: DirecteurkenniseninnovatieOrganisatie: BMCGroepPostadres: Smallepad34,

3811MGAmersfoortAdres: Postbus490,3800ALAmersfoortTelefoon: 0334459219E-mail: [email protected]

Naam: Derks, A.H.A.M. (Noud)Titel: ir.Functie: directeurRuimtelijkeOntwikkeling

enHandhavingOrganisatie: ProvincieNoord-BrabantPostadres: Postbus90151

5200MC‘sHertogenboschAdres: Brabantlaan1

5216TV‘shertogenboschTelefoon: 0736812303E-mail: [email protected]

Naam: Detering, J.P. (Johan)Titel: DrsFunctie: DirecteurOrganisatie: GGDZaanstreek-WaterlandPostadres: Postbus2056,1500GBZaandamAdres: Vurehout,1507ECZaandamTelefoon: 0756519212E-mail: [email protected]

Naam: Dijcks, A.M.G.Titel: drs.Functie: Directeurdienstmaatschappelijke

ontwikkelingOrganisatie: GemeenteEnschedePostadres: Postbus20

7500AAEnschedeAdres: Hengelosestraat51

7414ADEnschedeTelefoon: 0534817760E-mail: [email protected]

86 Jaarboek 2010

Naam: Dijkstra, O.Titel: DrsFunctie: Gemeentesecretaris/Algemeen

DirecteurOrganisatie: GemeenteZwollePostadres: Postbus10007

8000GAZwolleAdres: Grotekerkplein15

8011PKZwolleE-mail: [email protected]

Naam: Dijkstra, M. (Martien)Titel: Ing.Functie: PortefeuillehouderP&OOrganisatie: DienstJustitieleInrichtingenPostadres: Postbus30132

2500GCDenHaagAdres: Schededoekshaven101

2511EMDenHaagTelefoon: 0703702726E-mail: [email protected];

[email protected]

Naam: Dijkstra , (Aaltsje )Functie: MedewerkersamenlevingOrganisatie: GemeenteAchtkarspelenE-mail: [email protected]

Naam: Dooms, M.L.Organisatie: StichtingInterminJunioren

managementhuisPostadres: Postbus11556

NederlandAdres: Heerengracht18

2502ANDenHaagE-mail: [email protected]

Naam: Dumortier, J. (Jos)Titel: Prof.Dr.Organisatie: InterdisciplinairCentrumvoorRecht

enICTPostadres: Minderbroedersstraat6

Be3000Leuven(belgie)Adres: Sint-Michielstraat6

Be3000LeuvenTelefoon: 003216325149

Naam: Elzinga, M. (Margot)Functie: ZorgmanagerOrganisatie: ZorgpartnersMiddenHollandPostadres: Treebord19

2811EAReewijkAdres: Treebord19

2811EAReeuwijkE-mail: [email protected]

Naam: Enthoven, G. (Guido)Functie: DirecteurOrganisatie: InstituutMaatschappelijkeInovatiePostadres: Rapenburg8-10

2311EVLeidenAdres: Rapenburg8-10

2311EVLeidenTelefoon: 0715127707E-mail: [email protected]

Naam: Eskes, (Derk)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: MilieudienstWest-HollandPostadres: Postbus159

2300ADLeidenAdres: Schipholweg128

2316XDLeidenTelefoon: 0714083600E-mail: [email protected]

Naam: Fuld, M. (Marthe)Functie: programmamanagerPostadres: Postbus20951

2500EZDenHaagAdres: PrinsesBeatrixlaan2

2595ALDenHaagTelefoon: 070-3394792E-mail: [email protected]

Naam: Gerards, M.Organisatie: MinisterievanVolkshuisvesting,

RuimtelijkeOrdeningenMilieubeheer(VROM)

Postadres: Postbus209512500EZDenHaag


Naam: Geut, L. (Ludy)Titel: drs.Functie: LidvandedirectieOrganisatie: BerenschotBVPostadres: Postbus8039,3503RAUtrechtAdres: Europalaan40,3526KSUtrechtTelefoon: 0302916803E-mail: [email protected]

Naam: Gons, J.Titel: mr.Functie: BranchmanageroverheidOrganisatie: TempoTeamPostadres: Hogeweg15

5301LBZaltbommelAdres: Hogeweg15

5301LBZaltbommelTelefoon: 0418577220E-mail: [email protected]

Naam: Goudsmit, (Jetske)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: PublicSpiritPostadres: Vijzelmolenlaan6a

3447GXWoerdenAdres: Vijzelmolenlaan6a

3447GXWoerdenTelefoon: 0348457050E-mail: [email protected]

Naam: Halffman, R.R.M.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteBeeselPostadres: Postbus4750

5953ZKReuverAdres: Raadhuisplein1

5953ALReuverTelefoon: 0774749200E-mail: [email protected]

Naam: Heida, H.P. (Harke)Titel: mr.Functie: directeurCZWOrganisatie: MinisterievanBinnenlandsezaken

enKoninkrijksrelatiesPostadres: postbus20011

2500EADenHaagAdres: Heerengracht17

2511EGDenhaagTelefoon: 0704266057E-mail: [email protected]

Naam: Heij, H. (Henk)Functie: DirecteurSectorFBBOrganisatie: GemeenteEdePostadres: Postbus9022

6710HKEdeAdres: Bergstraat4

6711DDEdeTelefoon: 0318680441Mobiel: 0652480533E-mail: [email protected]

Naam: Heimens Visser, m. (Merel)Titel: drs.MBAFunctie: ManagerKennisontwikkeling&

VoorlichtingOrganisatie: OctrooiCentrumNederlandPostadres: Postbus5820

2280HVRijswijkAdres: Patentlaan2

2288EERijswijkTelefoon: 0703986506E-mail: [email protected]

Naam: Hendrickx, (Marcelle )Functie: HoofdcommunicatieOrganisatie: ProvincieNoord-BrabantE-mail: [email protected]

Naam: Hoffmans, C.G.M.T.C. (Christjan)Titel: drs.Functie: SeniorconsultantOrganisatie: DeCommePostadres: Wielkamp6

5301DBZaltbommelAdres: Wielkamp6

5301DBZaltbommelE-mail: [email protected]

Naam: Hoffmans, C.G.M.T.C. (Christjan)Titel: drs.Functie: SeniorAdvies,PartnerOrganisatie: HauteEquipePostadres: Fokkerlaan31

1185JBAmstelveenAdres: fokkerlaan31

1185JBAmstelveenTelefoon: 0206471748E-mail: [email protected]

88 Jaarboek 2010

Naam: Hogeland, (Joost )Functie: ManagerOrganisatie: BelastingdienstE-mail: [email protected]

Naam: Homan, J. (Jeannette)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: PSOManagementBVAdres: Heuvellaan20

1406KVBussumTelefoon: 0355394635E-mail: [email protected]

Naam: Horrevorts, A.A.M. (Ton)Titel: drs.Functie: directeurOrganisatie: HmsmanagementAdres: Emmastraat32

2282ARRijswijkTelefoon: 0703456665Mobiel: 0653731957E-mail: [email protected]

Naam: Houtenbos, J.J.A.S. (Jan)Functie: DirecteurOrganisatie: HauteEquipeAdres: Bisschopskorft4

1934DEEgmondaandenHoefTelefoon: 0204072000E-mail: [email protected]

Naam: Huijben, M.A.M.H. (Michiel)Titel: drs.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteBrunssumPostadres: Postbus250

6440AGBrunssumAdres: Lindeplein1

6444ATBrunssumTelefoon: 0455278592E-mail: [email protected]

Naam: Janssen, J.R. (Joan)Titel: drs.Functie: HoofdEconomischeZakenOrganisatie: ProvincieGroningenPostadres: Postbus610

9700APGroningenAdres: SintJansstraat4

9712JNGroningenTelefoon: 0503164490E-mail: [email protected]

Naam: Janssen RA, H.C.J. (Hans)Titel: RAFunctie: PlaatsvervangendInspecteur-

generaalOrganisatie: InspectievoordeGezondheidszorgPostadres: Postbus2680

3500GRUtrechtAdres: St.Jacobsstraat16

3511BSUtrechtE-mail: [email protected]

Naam: Jonkman , (Rein )Functie: RegieBedrijfsvoeringOrganisatie: MinisterievanVWSTelefoon: 070-3406702E-mail: [email protected]

Naam: Joosten, W.A.Titel: MrFunctie: Secretaris-DirecteurOrganisatie: WaterschapReggeenDinkelPostadres: Postbus5006

7600GAAlmeloAdres: Kooikersweg1

7609PZAlmeloMobiel: 0621882301E-mail: [email protected]

Naam: Jorissen, R.Functie: ProjectleiderProjectMainpoost

OntwikkelingOrganisatie: MinisterievanVerkeer&WaterstaatPostadres: Postbus24094

3502MBUtrechtAdres: Griffioenlaan2

3526LAUtrechtTelefoon: 0703511659Mobiel: 0620705886E-mail: [email protected]

Naam: Kastelein, Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteOoststellingwerfPostadres: Postbus38

8430AAOosterwolde(frl)Adres: Hetoost11

8431LEOosterwolde(frl)


Naam: Keijts, (Bert)Titel: ir.Functie: Directeur-GeneraalOrganisatie: RijkswaterstaatPostadres: Postbus20906

2500EXDenHaagAdres: Koningskade4

2596AADenHaagTelefoon: 0703518774E-mail: [email protected]

Naam: Knopper, (Pim)Titel: mr.Functie: RaadsgriffierOrganisatie: GemeenteHellendoornPostadres: Postbus200

7440AENjiverdalAdres: Willem-alexanderstraat7

7442MANijverdalTelefoon: 0548630208Mobiel: 0625037395E-mail: [email protected]

Naam: Kokkeler, P.F. (Paul)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: KokkelerBVAdres: Achtersloot11a

3401NRYsselsteinTelefoon: 0306872571E-mail: [email protected]

Naam: Kool, R.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteDrontenPostadres: Postbus100

8250ACDrontenAdres: DeRede1

8251ERDrontenTelefoon: 0321388911E-mail: [email protected]

Naam: Kop, R.P. (Robert -Paul)Functie: BeleidsadviseurP&OOrganisatie: GGZDelflandPostadres: JulianavanStolberglaan480

2595CVDenHaagAdres: SintJorisweg2

2612GADelftE-mail: [email protected]

Naam: Kragten, A.G.Titel: drs.Functie: SecretarisOrganisatie: DeelgemeenteIjsselmondePostadres: Postbus9044

3007AARotterdamAdres: Stadionweg41C

3077SARotterdamTelefoon: 0104798263E-mail: ton.kragten@ijsselmonde.

rotterdam.nl

Naam: Kuijper, N. (Nora)Titel: drs.Functie: Plv.DirecteurOrganisatie: MinisterievanSocialeZakenen

WerkgelegenheidAdres: Prinsesbeatrixlaan82

2595ARDelftTelefoon: 0152147293Mobiel: 0628418442

Naam: Kuikman, C.M. (Chris)Titel: mr.Functie: Gemeentesecretaris/Algemeen

directeurOrganisatie: GemeenteKerkradePostadres: Postbus600,6460APKerkradeAdres: Markt1,6461EBKerkradeTelefoon: 0455676201Mobiel: 0653145498E-mail: [email protected]

Naam: Langelaar, J.T. (Jan)Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteVeenendaalPostadres: Postbus1100

3900BCVeenendalAdres: Raadhuisplein1

3901GAVeenendaalTelefoon: 0318538418E-mail: [email protected]

Naam: Langeveld, S.J.M. (Susan)Titel: Drs.MBAOrganisatie: LangeveldInterimPostadres: FranzSchubertstraat53

3533GTUtrechtAdres: FranzSchubertstraat53

3533GTUtrechtTelefoon: 0629051558Mobiel: 0629051558E-mail: [email protected]

90 Jaarboek 2010

Naam: Lardinois, A.J.M.Postadres: Postbus20951

2500EZDenHaag

Naam: Leenhouts, J. (Jos)Titel: drs.Functie: VoorzitterCvBOrganisatie: ROCMondriaanPostadres: Leeghwaterplein72

2551DBDenHaagAdres: Leeghwaterplein72

2551DBDenHaagTelefoon: 0886663856E-mail: [email protected]

Naam: Leijtens, J.A.J. (Hans)Titel: dr.Functie: CommandantZuid-NederlandOrganisatie: KoninklijkeMarechausseePostadres: johanFrisolaan28

5263BSVughtAdres: Hervenplein1

5232JE‘shertogenboschMobiel: 0610132439E-mail: [email protected]

Naam: Ligthart, (Martijn)Titel: Drs.Functie: plv.secretaris/directeurOrganisatie: Raadvoorruimtelijk,milieu-en

natuuronderzoekPostadres: Postbus93051

2509ABDenHaagAdres: Emmapark6

2595ETDenHaagTelefoon: 0703155214Mobiel: 0654985490E-mail: [email protected]

Naam: Luursema, J.Titel: drs.Functie: HoofdAfdelingBuitenlandOrganisatie: CollegevanzorgverzekeringenPostadres: Postbus320

1110AHDiemenAdres: Eekholt4

1112XHDiemenTelefoon: 0207978656E-mail: [email protected]

Naam: Manni, (Mirjam)Functie: SeniorManagerOrganisatie: TempoTeamPostadres: Spui12

2511BSDenHaagTelefoon: 070-3130700

Naam: Marquinie, (Frans)Titel: mr.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteReimerswaal

Naam: Mars, (Titus )Functie: AdviseurOrganisatie: JustitieE-mail: [email protected]

Naam: Mauer, (Ronald)Titel: drsFunctie: Gemeentesecretaris/Algemeen

directeurOrganisatie: GemeenteOegstgeestPostadres: Postbus1270

2340BGOegstgeestAdres: Rhijngeesterstraatweg13

OegstgeestTelefoon: 0715191700

Naam: Meerhof, F. (Fred)Titel: drs.Functie: SeniorAdviseurOrganisatie: TwijnstraGuddeAdres: Rotterdamseweg26

3135PVVlaardingenTelefoon: 0334677764E-mail: [email protected]

Naam: Meester, (Rein)Titel: drs.Functie: LiddirectieraadOrganisatie: GemeenteDordrechtPostadres: Postbus8

3300AADordrechtAdres: Spuiboulevaard300

3311GRDordrechtTelefoon: 0786396403E-mail: [email protected]


Naam: Meijer, (Quint)Titel: drs.Functie: DirecteurCorgwellInterim

ManagementBVOrganisatie: CorgwellInterimManagementBVPostadres: Postbus173


3994DAHoutenTelefoon: 0306355444Mobiel: 0655868242E-mail: [email protected]

Naam: Meijer, A.S.Organisatie: GemeenteNaardenPostadres: Postbus5000

1410AANaarden

Naam: Meijerink, M.H.Titel: Prof.Drs.Functie: SeniorConsultantOrganisatie: HetExpertiseCentrumPostadres: Postbus18607

2502EPDenHaagAdres: VandenSpiegelstraat12

2518ETDenHaagTelefoon: 0703514997E-mail: [email protected]

Naam: Meulman, (Pieter)Functie: Communicatieadviseuren

communicatievevaardigheidstrainervoordeoverheidennonprofitorganisaties

Organisatie: SvondareAdres: Turijnstraat18

5632TSEindhovenTelefoon: 0402483072Mobiel: 0625007531E-mail: [email protected]

Naam: Middeljans, (Karin)Postadres: Marineblauw133

2718KEZoetermeer

Naam: Mulders, J.M. (Jacques)Functie: DirecteurInoovatie,Ontwikkelingen

OpleidingOrganisatie: MinisterievanBinnenlandsezaken

enKoninkrijksrelatiesPostadres: Postbus20011

2500EADenHaagAdres: Kalvermarkt53

2500EADenHaagTelefoon: 0704267305E-mail: [email protected]

Naam: Muradin , (Nizaam )Functie: HoofdBedrijfsvoeringOrganisatie: AgentschapBPRE-mail: [email protected]

Naam: Naam, Naam (Naam)Titel: TitelFunctie: FunctieOrganisatie: OrganisatiePostadres: Postadres

PostadresPostadresAdres: Adres

AdresAdresTelefoon: Telefoon

Naam: Nabbe, (Wim)Titel: drs.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteRijnwaardenPostadres: Postbus49

6916ZGTolkamerAdres: Markt5

6915AHLobithTelefoon: 0316565600E-mail: [email protected]

Naam: Neelen, G.H.J.M. (Geert)Titel: dr.Functie: directeurOrganisatie: PubliekDomeinBVPostadres: Postbus19211

3501DEUtrechtAdres: Nieuwengracht56

3512LTUtrechtTelefoon: 0302322116E-mail: [email protected]

92 Jaarboek 2010

Naam: Nieuwenhuis, (Hans)Titel: drs.Functie: DirectorBASStrategist/CTO-

MemberoftheboardBASOrganisatie: CapgeminiBasB.V.Postadres: Postbus800

3800AVAmersfoortAdres: DeBrand10

3825LHAmersfoortTelefoon: 0334503503Mobiel: 0629525918E-mail: [email protected]

Naam: Noppen, H.Titel: mr.drs.MBAFunctie: GemeentesecretatrisOrganisatie: GemeenteMedemblikPostadres: postbus7

1671AAMedemblikAdres: Dam4

1671AWMedemblikTelefoon: 0229548227E-mail: [email protected]

Naam: Oelen, J.Organisatie: GemeenteHoogeveenPostadres: Postbus20000

7900PAHoogeveenTelefoon: 0528291911E-mail: [email protected]

Naam: Oostmarssen, G. (Gea)Titel: dr.Functie: ManagerOrganisatie: SenterNovemAdres: Boslaan27

3722BABlithovenTelefoon: 0302250059E-mail: [email protected]

Naam: Overkamp, C.C. (Carla)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: OverkampadviesBVPostadres: Aquamarin59

1382KLWeespAdres: Aquamarin59

1382KLWeespTelefoon: 0623554769E-mail: [email protected]

Naam: Pattist, (Quita)Titel: mr.Functie: SectordirecteurOrganisatie: ProvincieFryslanPostadres: Postbus20120

8900HMLeeuwardenAdres: Snekertrekweg1

8912AALeeuwardenTelefoon: 0582925747Mobiel: 0621878171E-mail: [email protected]

Naam: Paulus, J. (Josette)Titel: MScFunctie: DirecteurBedrijfsvoering,Kwaliteit

enProductcommunicatieOrganisatie: MinisterievanJustitiePostadres: Postbus20301

2500EHDenhaagAdres: Schedeldoekshaven100

2511EXDenHaag

Naam: Pelster, E.Functie: EigenaarOrganisatie: VANQUISHadviesgroepE-mail: [email protected]

Naam: Plantinga, (Marjolein)Titel: MrFunctie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteBussumPostadres: Postbus60000

1400HABussumAdres: Brinklaan

1400HABussumTelefoon: 0356928743E-mail: [email protected]

Naam: Pol, (Joop)Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteSpijkenissePostadres: Postbus25


3201ELSpijkenisseTelefoon: 0181696210Mobiel: 0621566533E-mail: [email protected]


Naam: Propper, I.M.A.M.Titel: dr.Functie: DirecteurOrganisatie: PartnersenPropperPostadres: Postbus115

5260ACVughtAdres: Marktveld26

5261EBVughtTelefoon: 0736587080E-mail: [email protected]

Naam: Redert, W.Functie: GemeenteSecretaris/Algemeen

DirecteurOrganisatie: GemeenteSchiedamPostadres: Postbus1501

3100AESchiedamAdres: Staderf1

3112DZSchiedamTelefoon: 0102161011

Naam: Rensen, (Gregor)Titel: Drs.Functie: WethouderOrganisatie: GemeenteLeidschendam-

VoorburgPostadres: Postbus905

2270AXVoorburgAdres: Raadhuisplein1

2264BPLeidschendamTelefoon: 0703009064E-mail: wethouderrensen@leidschendam-

voorburg.nl

Naam: Rodriques, T.A. (Tom)Titel: dr.Functie: AdviserendlidRaadvanBestuurOrganisatie: OrdindaBVPostadres: Ringwade1,3439LMNieuwegeinAdres: Postbus7101

3430JCNieuwegeinTelefoon: 0306637003E-mail: [email protected]

Naam: Rotman, H.Functie: HoofdBedrijfsvoeringOrganisatie: OpenbaarMinisteriePostadres: Postbus837

8901BPLeeuwardenTelefoon: 0503166275E-mail: [email protected]

Naam: Schagen-Gelder, M. (Marlies)Titel: drs.Functie: OrganisatieadviseurOrganisatie: Gelderorganisatieadvies&InterimPostadres: C.Jolstraat115

2584EPDenhaagAdres: C.Jolstraat115

2584EPDenhaag

Naam: Schouten, E.C. (Edwin)Titel: Ir.Functie: DirecteurOrganisatie: TheVisioningGroupBVPostadres: NweBussummerweg132

1272CLHuizenAdres: NweBussummerweg132

1272CLHuizenTelefoon: 0355231321E-mail: [email protected]

Naam: Schurink, M.Organisatie: GemeenteDordrechtPostadres: Postbus8

3300AADordrechtAdres: Spuiboulevard300

3311GRDordrecht

Naam: Schurink, (Maarten )Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteDordrechtE-mail: [email protected]

Naam: Smallenbroek , J.M.C. Functie: DirecteurStadenBouwOrganisatie: MinisterievanVROME-mail: [email protected]

Naam: Smets, (Ad)Titel: mr.Functie: projectleiderSwitchOrganisatie: Ministerievanlandbouw,Natuuren

VoedselkwaliteitPostadres: Postbus20401

2500EKDenHaagAdres: Bezuidehoutseweg73

2594ACDenHaagTelefoon: 0703784754Mobiel: 0648131348E-mail: [email protected]

94 Jaarboek 2010

Naam: Smits, A.C.M. (Albert)Titel: mr.Functie: Algemeendirecteur/SecretarisOrganisatie: RegioIjsel-VechtPostadres: Postbus1453

8001BLZwolleAdres: ZevenAlleetjes1

8011CVZwolleTelefoon: 0384281415E-mail: [email protected]

Naam: Smits, (Leo )Functie: DirecteurOrganisatie: HetExpertiseCentrumE-mail: [email protected]

Naam: Spanjersberg, (Nelly)Postadres: Burggravenlaan6

2313HVLeiden

Naam: Sprengers, (Laura )Functie: AdviseurOrganisatie: CentreforPublicLeadershipE-mail: [email protected]

Naam: Storm, Functie: OrganisatieadviseurOrganisatie: MinisterievanEconomischeZakenPostadres: Postbus20101

2500ECDenHaagAdres: Bezuidenhoutseweg30

2594AVDenHaagMobiel: 0611376101E-mail: [email protected]

Naam: Strookappe, B. (Bob)Functie: DirecteurDienstWegen,Verkeeren

VervoerOrganisatie: ProvincieUtrechtPostadres: Postbus80300

3508THUtrechtAdres: Pietagroslaan101

3584BbUtrechtTelefoon: 0302589111

Naam: Telgenkamp, M.Organisatie: ConQuaestorPostadres: Postbus1099

2280CBDenHaag

Naam: ten Have, (Rene)Titel: drs.Functie: SenioradviseurPublicAffairsOrganisatie: GGDNederlandPostadres: Postbus85300

3508AHUtrecht

Naam: ter Horst, (Bert)Titel: mr.Functie: AllroundSenior

OntwikkelingsmanagerOrganisatie: GemeenteEnschedePostadres: Postbus20

7500AAEnschedeAdres: Molenstraat50

7514DKEnschedeTelefoon: 0534815349Mobiel: 0628787890E-mail: [email protected]

Naam: Thonissen, J.J.P.M. (Joep)Titel: drsFunctie: DirecteurOrganisatie: RecronPostadres: Postbus102

3970ACDriebergenAdres: Hoofdstraat82

3970ACDriebergenTelefoon: 0343524704E-mail: [email protected]

Naam: Timmer, (Dirk Jan)Titel: drsFunctie: DirecteurSectorRijkoverheidOrganisatie: HauteEquipeAdres: brigantijnlaan325

2496ZTDenHaagTelefoon: 0152512820E-mail: [email protected]

Naam: van Breda, M.Organisatie: ProvincieZuid-HollandPostadres: Postbus90602

2509LPDenHaag

Naam: van de Klift, A.Organisatie: GemeenteVeenendaalPostadres: Postbus1100

3900BCVeenendal


Naam: van de Velden, A.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteHeemskerkPostadres: Postbus1

1960AAHeemskerkAdres: Bachstraat6

1962BDHeemskerkTelefoon: 0251256777Mobiel: 0651231719E-mail: [email protected]

Naam: van den Hoek, L.C.J. (Leo)Functie: PartnerOrganisatie: LeovandenHoek&PartnersB.V.Adres: DeHoefWestzijde16

1426ARDeHoefTelefoon: 0297523261E-mail: [email protected]

Naam: van den Wijngaart, (Paul)Titel: mr.drs.Functie: Gemeentesecretaris/algemeen

directeurOrganisatie: GemeenteLeidenPostadres: Postbus9100

2300PCLeidenAdres: Stadhuisplein1

2311EJLeidenTelefoon: 0715165035E-mail: [email protected]

Naam: van der Burg, C.A.Functie: concerndirecteurgemeente

Leidschendam-VoorburgPostadres: Treslonglaan79

2548KSDenHaagTelefoon: 070-3009507

Naam: van der Deen, I.H.H.Organisatie: AgentschapNLPostadres: Postbus8242

3503REUtrecht

Naam: van der Meulen, (Annet )Functie: VerandermanagerOrganisatie: Immigratie-enNaturalisatiedienstE-mail: [email protected]

Naam: van der Wolk, (Nicole)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie,Personeel&

CommunicatiezakenOrganisatie: NederlandseOrganisatievoor

WetenschappelijkOnderzoekPostadres: Postbus93138

2509ACDenHaagAdres: LaanvanNieuwOost-indie300

2593HWDenHaagTelefoon: 0703440621E-mail: [email protected]

Naam: van Dijk, N.W.J. (Nico)Functie: directeurOrganisatie: SegmentGroepPostadres: olmenlaan6

3830AJLeusdenAdres: Olmenlaan6

3833AVLeusdenTelefoon: 0334345080E-mail: [email protected]

Naam: van Eert, (Carol )Functie: Secretaris-DirecteurOrganisatie: StadsregioArnhemNijmegenE-mail: [email protected]

Naam: van Eerten, (Ronald)Titel: drsFunctie: AfdelingshoofdInformatisering&

AutomatiseringOrganisatie: St.ICTUPostadres: postbus84011

2508AADenHaagAdres: Wilhelminavanpruisenweg104

2595ANDenHaagTelefoon: 0708887743E-mail: [email protected]

Naam: van Gijssel, H.J. (Harm)Titel: Mr.Organisatie: VanGijsselAdvocatuur&MediationPostadres: Parkstraat83

2514JGDenHaagAdres: Parkstraat83

2514JGDenHaagTelefoon: 0703538239E-mail: [email protected]

96 Jaarboek 2010

Naam: van Hall, (Merel )Functie: GriffierOrganisatie: GemeenteDordrechtE-mail: [email protected]

Naam: van Hessen , R. Organisatie: WinkelmanenVanHessenPostadres: Bankaplein3

2585EVDenHaag

Naam: van Malenstein, (Aart)Titel: mr.Functie: DirectorofclientservicesOrganisatie: ResourcesGlobalProfessionalsPostadres: Postbus8590

8590RNUtrechtAdres: Papendorpseweg79

3528BJUtrechtTelefoon: 0306867052Mobiel: 0646003230E-mail: [email protected]

Naam: van Miltenburg, W. (ward)Functie: directeurOrganisatie: GemeenteDordrechtPostadres: Postbus8

3300AADordrechtAdres: Spuiboulevaard300

3311GRDordrechtTelefoon: 0786396099E-mail: [email protected]

Naam: van Mourik, (Nico)Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteBredaPostadres: Postbus90156

4800RHBredaAdres: ClaudiusPrinsenlaan10

4811DJBredaTelefoon: 0765293417E-mail: [email protected]

Naam: van Muijen, (Matthijs)Titel: drs.Functie: RaadslidgemeenteRotterdam

(PVDA)Organisatie: GemeenteRotterdamPostadres: Postbus70012

3000KPRotterdamAdres: Coolsingel40

3011ADRotterdamTelefoon: 08001545E-mail: [email protected]

Naam: van Rietschote, (Lydia )Functie: RaadvanToezicht,Organisatie: MSAE-mail: [email protected]

Naam: van’t Hof, (Mirjam)Titel: drs,Functie: SectorhoofdBeheerenUitvoeringOrganisatie: StadsdeelWesterpark,Gemeente

AmsterdamPostadres: Postbus141

1000ACAmsterdamAdres: Haarlemmerweg8-10

1014BEAmsterdamTelefoon: 0205810446E-mail: m.vanthof@westerpark.

amsterdam.nl

Naam: Veenhof, G.Titel: mr.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteBunnikPostadres: Postbus5

3980CDBunnikAdres: Singelpark1

3984NCOdijkTelefoon: 0306594846E-mail: [email protected]

Naam: Verboom, (Joop)Titel: mrFunctie: WerktbijVROMAdres: JohanvanOldenbarneveltlaan118

2582NZDenHaagMobiel: 0615017521E-mail: [email protected]

Naam: Verheul, (Hennie)Functie: hoofddirectiezakenOrganisatie: GemeenteUtrechtPostadres: Postbus8375

3503RJUtrechtAdres: Ravellaan96

3533JRUtrechtTelefoon: 0302864459E-mail: [email protected]


Naam: Vermeulen, (Inge)Titel: drs.Functie: DirecteurBeleidOrganisatie: GemeenteRotterdamPostadres: Breitnerstraat63c

3015XCRotterdamAdres: Coolsingel40

3011ADRotterdamTelefoon: 0104172555Mobiel: 0653510291E-mail: [email protected]

Naam: Versluijs, J.J.F. (Friso)Titel: Drs.Functie: MTLidPostadres: Postbus20101

2500ECDenHaagAdres: Bezuidenhoutseweg30

2594AVDenHaagTelefoon: 0703796247E-mail: [email protected]

Naam: Versteden, C.J.N. (Cees)Functie: Oud-griffiervandeprovincieNoord-

HollandAdres: Gerichtsberg6

6041PWRoermondTelefoon: 0475-350989

Naam: Verzijden, Y.Organisatie: Min.VROMPostadres: Postbus30941

2500GXDenHaag

Naam: Viergever, (Ruud)Titel: drs.Functie: Secretaris-DirecteurOrganisatie: WaterschapdeDommelPostadres: postbus10001,5280DABoxtelAdres: Bosscheweg56,5283WBBoxtelTelefoon: 0411618401E-mail: [email protected]

Naam: Voets, (Miriam)Titel: drs.Functie: ProjectleiderOrganisatie: ErasmusAcademiePostadres: postbus1738

3000DRRotterdamAdres: BurgemeesterOudlaan50

3062PARotterdamTelefoon: 0104081839E-mail: [email protected]

Naam: Vos, G.Titel: dr.Functie: SecretarisOrganisatie: InnovatieNetwerkPostadres: Postbus19197

3501DDUtechtAdres: Godebaldkwartier355

3511DTUtrechtTelefoon: 0703785650Mobiel: 0648131139E-mail: [email protected]

Naam: Vos, (Trijnie)Functie: HRM-managerOrganisatie: GemeenteHoogeveenTelefoon: 0528-291398E-mail: [email protected]

Naam: Vroom, (Olaf)Titel: MBAFunctie: ProjectleiderAgentschapen

VormingOrganisatie: RijkswaterstaatPostadres: Postbus20906

2500EXDenHaagAdres: Koningskade4

2596AADenHaagMobiel: 0652066972

Naam: Walsum, H.V. (Huib)Titel: mr.Functie: OudBurgemeestervanGieten,

Doesburg,RhedenenDelftAdres: Voorstraat45b

2611JKDelftTelefoon: 015-2130718

Naam: Warffemius, A.J.F.M.Organisatie: MinisterieBZKPostadres: Postbus20011

2500EADenHaag

Naam: Welting , (Angele)Functie: InterimManagerE-mail: [email protected]

98 Jaarboek 2010

Naam: Werumeus Buning, W.Titel: ir.Functie: DirecteurOrganisatie: HoogheemwaarschapSchielanden

KrimpenerwaardPostadres: Postbus4059

3006ABRotterdamAdres: Maasboulevard123

3063GKRotterdamTelefoon: 0104537268E-mail: [email protected]

Naam: Wesseling, (Henk)Titel: drs.Functie: VoorzittervandenetwerkdirectieOrganisatie: DrechtstedenPostadres: Postbus8

3300AADordrechtAdres: Spuiboulevard300

Dordrecht

Naam: Westra, R.Titel: drs.Functie: DirecteurBedrijfsvoeringOrganisatie: GerechtshofArnhemPostadres: Postbus9030

6800EMArnhemAdres: Walburgstraat2-4

6811CDArnhemE-mail: [email protected]

Naam: Wielinga, J.Organisatie: DienstOCWPostadres: Postbus606

2700MLZoetermeer

Naam: Wijngaart, P.I.M.Functie: secretaris-directeurOrganisatie: HoogheemraadschapvanDelflandE-mail: [email protected]

Naam: Willems, (Dirk Jan)Titel: mr.Functie: Gemeentesecretaris/algemeen

directeurOrganisatie: GemeenteLelystadPostadres: Postbus91

8200ABLelystadAdres: Stadhuisplein2

8232ZXLelystadTelefoon: 0320278252Mobiel: 0653811150E-mail: [email protected]

Naam: Wolberink - Kruger, (Marlies)Titel: drs.Functie: SectorhoofdPersoneelen

OrganisatieOrganisatie: GemeenteVlaardingenPostadres: postbus1002

3130EBVlaardingenAdres: hoflaan43

3134AcVlaardingenTelefoon: 0102484218E-mail: [email protected]

Naam: Wouters, P. (Paul)Organisatie: SensationenreflectionAdres: Gravenstraat9

3817SZAmersfoortTelefoon: 0302916916E-mail: [email protected]

Naam: Zierikzee, M.Functie: GemeentesecretatrisOrganisatie: GemeenteVelsenPostadres: Postbus465

1970AlIjmuidenAdres: Dudokplein1

1971ENIjmuidenE-mail: [email protected]

Naam: Zonneveld, (Jan)Functie: seniorbeleidsadviseur

bedrijfsvoeringOrganisatie: GemeenteRoosendaalMobiel: 0165579420E-mail: [email protected]

Naam: Zunderdorp, R. (Rein)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: ForumvoorDemocratische

Ontwikkeling

Naam: Zunderdorp, R. (Rein)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: ZunderdorpBeleidsadvies&

ManagementPostadres: Langevoorhout18

2514EEDenHaagAdres: Langevoorhout18

2514EEDenHaagTelefoon: 0703028210E-mail: [email protected]


Naam: Zweers, G. (Gerard)Organisatie: GemeenteHaarlemPostadres: Brinkmanpassage71-76

HaarlemAdres: Postbus511

2003PBHaarlemE-mail: [email protected]

100 Jaarboek 2010

LijstvanDonateursVOM

Naam: Blanken, R.Titel: drsFunctie: TeammanagerOrganisatie: PentaScopePostadres: Javastraat14

2585ANDenHaagAdres: Javastraat14

2585ANDenHaagTelefoon: 0703111999Mobiel: 0653587557E-mail: [email protected]

Naam: Brunia, M.H. (Meindert)Functie: directeur/adviseurOrganisatie: BruniaComplianceconsultancyPostadres: koningsvaren60

1391ALAbcoudeAdres: koningsvaren59

1391ALAbcoudeTelefoon: 0294282928Mobiel: 0653168029E-mail: [email protected]

Naam: Deekens, G. (Gerda)Titel: mr.Functie: SeniorManagementconsultantOrganisatie: CorgwellInterimManagementBVPostadres: Postbus173

3990DDHoutenAdres: DeMolen1,3994DAHoutenTelefoon: 0306355444Mobiel: 0652048927E-mail: [email protected]

Naam: van Driel, A. (Arie)Postadres: Dubbeldamseweg358

3312KTDordrechtAdres: Dubbeldamseweg358

3312KTDordrechtE-mail: [email protected]

Naam: Dumortier, J. (Jos)Titel: Prof.Dr.Organisatie: InterdisciplinairCentrumvoorRecht

enICTPostadres: Minderbroedersstraat6

Be3000Leuven(belgie)Adres: Sint-Michielstraat6

Be3000LeuvenTelefoon: 003216325149

Naam: Geut, L. (Ludy)Titel: drs.Functie: LidvandedirectieOrganisatie: BerenschotBVPostadres: Postbus8039

3503RAUtrechtAdres: Europalaan40

3526KSUtrechtTelefoon: 0302916803E-mail: [email protected]

Naam: Halffman, R.R.M.Functie: GemeentesecretarisOrganisatie: GemeenteBeeselPostadres: Postbus4750

5953ZKReuverAdres: Raadhuisplein1

5953ALReuverTelefoon: 0774749200E-mail: [email protected]

Naam: van den hoek, L.C.J. (Leo)Functie: PartnerOrganisatie: LeovandenHoek&PartnersB.V.Postadres: DeHoefWestzijde16

1426ARDeHoefAdres: DeHoefWestzijde16

1426ARDeHoefTelefoon: 0297523261Mobiel: 0651205682E-mail: [email protected]

Naam: Hoffmans, C.G.M.T.C. (Christjan)Titel: drs.Functie: SeniorAdvies,PartnerOrganisatie: HauteEquipePostadres: Fokkerlaan31

1185JBAmstelveenAdres: fokkerlaan31

1185JBAmstelveenTelefoon: 0206471748Mobiel: 0622491144E-mail: [email protected]


Naam: Houtenbos, J.J.A.S. (Jan)Functie: DirecteurOrganisatie: HauteEquipeAdres: Bisschopskorft4

1934DEEgmondaandenHoefTelefoon: 0204072000Mobiel: 0653978298E-mail: [email protected]

Naam: de Jong, P. (Pieter)Titel: drs.Functie: SenioradviseurOrganisatie: RaadvoorhetopenbaarbestuurPostadres: Postbus20011

2500EADenHaagAdres: FluwelenBurgwal56

DenHaagTelefoon: 0704267286E-mail: [email protected]

Naam: Kokkeler, P.F. (Paul)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: KokkelerBVAdres: Achtersloot11a

3401NRYsselsteinTelefoon: 0306872571E-mail: [email protected]

Naam: Kop, R.P. (Robert -Paul)Functie: BeleidsadviseurP&OOrganisatie: GGZDelflandPostadres: JulianavanStolberglaan480

2595CVDenHaagAdres: SintJorisweg2

2612GADelftMobiel: 0627032895E-mail: [email protected]

Naam: de Leest, E.G.Functie: HoofdFEZOrganisatie: GemeenteSpijkenissePostadres: Postbus25


3201ELSpijkenisseTelefoon: 0181696969E-mail: [email protected]

Naam: Meerhof, F. (Fred)Titel: drs.Functie: SeniorAdviseurOrganisatie: TwijnstraGuddePostadres: Rotterdamseweg26

3135PVVlaardingenAdres: Rotterdamseweg26

3135PVVlaardingenTelefoon: 0334677764Mobiel: 0620493347E-mail: [email protected]

Naam: Meijerink, M.H.Titel: Prof.Drs.Functie: SeniorConsultantOrganisatie: HetExpertiseCentrumPostadres: Postbus18607

2502EPDenHaagAdres: VandenSpiegelstraat12

2518ETDenHaagTelefoon: 0703514997E-mail: [email protected]

Naam: Neelen, G.H.J.M. (Geert)Titel: dr.Functie: directeurOrganisatie: PubliekDomeinBVPostadres: Postbus19211

3501DEUtrechtAdres: Nieuwengracht56

3512LTUtrechtTelefoon: 0302322116E-mail: [email protected]

Naam: Oelen, J.Organisatie: GemeenteHoogeveenPostadres: Postbus20000

7900PAHoogeveenAdres: Postbus20000

7900PAHoogeveenTelefoon: 0528291911E-mail: [email protected]

Naam: Propper, I.M.A.M.Titel: dr.Functie: DirecteurOrganisatie: PartnersenPropperPostadres: Postbus115

5260ACVughtAdres: Marktveld26

5261EBVughtTelefoon: 0736587080E-mail: [email protected]

102 Jaarboek 2010

Naam: Schagen-Gelder, M. (Marlies)Titel: drs.Functie: OrganisatieadviseurOrganisatie: Gelderorganisatieadvies&InterimPostadres: C.Jolstraat115

2584EPDenhaagAdres: C.Jolstraat115

2584EPDenhaag

Naam: Thonissen, J.J.P.M. (Joep)Titel: drsFunctie: DirecteurOrganisatie: RecronPostadres: Postbus102

3970ACDriebergenAdres: Hoofdstraat82

3970ACDriebergenTelefoon: 0343524704E-mail: [email protected]

Naam: Cambeen, M. (Marieke)Titel: drsOrganisatie: SduUitgeversPostadres: Postbus20025,

2500EADenHaagAdres: Pr.Beatrixlaan116

2595ALDenHaagTelefoon: 0703789652E-mail: [email protected]

Naam: Gons, J.Titel: mr.Functie: BranchmanageroverheidOrganisatie: TempoTeamPostadres: Hogeweg15

5301LBZaltbommelAdres: Hogeweg15

5301LBZaltbommelTelefoon: 0418577220Mobiel: 0629513297E-mail: [email protected]

Naam: Zunderdorp, R. (Rein)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: ZunderdorpBeleidsadvies&

ManagementPostadres: Langevoorhout18

2514EEDenHaagAdres: Langevoorhout18

2514EEDenHaagTelefoon: 0703028210Mobiel: 0622806190E-mail: [email protected]

Naam: Beudeker, H.R. (Hans)Titel: drs.Functie: DirectieOrganisatie: BeukeneikMensEnorganisatiePostadres: Burg.Kolfschotenlaan3

2585DZDenHaagAdres: Burg.Kolfschotenlaan3

2585DZDenHaagTelefoon: 0703920020Mobiel: 0653733397E-mail: [email protected]

Naam: van Dijk, N.W.J. (Nico)Functie: directeurOrganisatie: SegmentGroepPostadres: olmenlaan6

3830AJLeusdenAdres: Olmenlaan6

3833AVLeusdenTelefoon: 0334345080Mobiel: 0629063142E-mail: [email protected]

Naam: Homan, J. (Jeannette)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: PSOManagementBVPostadres: Heuvellaan20

1406KVBussumAdres: Heuvellaan20

1406KVBussumTelefoon: 0355394635E-mail: [email protected]

Naam: Overkamp, C.C. (Carla)Titel: drs.Functie: DirecteurOrganisatie: OverkampadviesBVPostadres: Aquamarin59

1382KLWeespAdres: Aquamarin59

1382KLWeespTelefoon: 0623554769E-mail: [email protected]

Naam: Elzinga, M. (Margot)Functie: ZorgmanagerOrganisatie: ZorgpartnersMiddenHollandPostadres: Treebord19

2811EAReewijkAdres: Treebord19

2811EAReeuwijkMobiel: 0651299629E-mail: [email protected]


Naam: Leenhouts, J. (Jos)Titel: drs.Functie: VoorzitterCvBOrganisatie: ROCMondriaanPostadres: Leeghwaterplein72

2551DBDenHaagAdres: Leeghwaterplein72

2551DBDenHaagTelefoon: 0886663856E-mail: [email protected]

Naam: Enthoven, G. (Guido)Functie: DirecteurOrganisatie: InstituutMaatschappelijkeInovatiePostadres: Rapenburg8-10

2311EVLeidenAdres: Rapenburg8-10

2311EVLeidenTelefoon: 0715127707E-mail: [email protected]

Jaarboek VOM 2010

Documents

Transcript of Jaarboek VOM 2010