IZ februari 2012

10e jaargang

nummer 2

februari 2012

E MaX Systeem

Special: Ventilatie > Duurder niet altijd beter

> Experts nemen stelling > De toekomst van

ventilatie > Prijswinnend project

Clim

aRad

Cont

rolle

r

Clim

aRad

Estra

Clim

aRad

2.0

E MaX Systeem

IZ0212_omslag_01_52.indd 3 14-2-2012 13:47:57

Get more: Wereldwijd marktleider Suntech ontwikkelt al meer dan een decen-nium ijzersterke modules. Indrukwekkend door hun voortre� elijke e� ectiviteit, uitstekende prestaties bij weinig licht en uitsluitend positieve vermogenstole-ranties. Perfect aangevuld met de vermogensgeoptimaliseerde sortering naar stroomklasse. Allemaal goede redenen waarom onze klanten kunnen rekenen op tot wel 5 % meer energie-opbrengst. Ons geïnstalleerde vermogen van meer dan vijf gigawatt wereldwijd, zorgt ervoor dat onze modules nu al voldoende ener-gie leveren om vijf kerncentrales te vervangen. Afgelopen jaar is daarvan alleen al één gigawatt in Europa gerealiseerd. Wij werken er hard aan om ook de vol-gende kerncentrale overbodig te maken. Get Suntech: www.suntech-power.com

Stelt u zich eens voor: één onderneming die vijf kerncentrales overbodig kan maken.

Suntech kan dat.

IZ0212_03_suntec.indd 3 14-2-2012 11:27:07

www.duco-installateur.nl

De standaard in woningventilatieDe standaard in woningventilatie

Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem.

Stuurt de luchttoevoer en -afvoer volledig

automatisch op basis van °C, CO2 en

RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

Communiceert draadloos via Z-wave protocol.

DucoTronic SystemDe ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

ewinst

0,07C

ComfortsystemCsystem

ewinst

0,06

80glasaftrek

is prachtig

Tronicsystem

C

ewinst

0,28C

Classicsystem

FIXBrandwerend

79min.

Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd

Natuurlijk Ventilatiesysteem. Ventileert op

basis van CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan

de bron. Communiceert draadloos via Z-wave

protocol.

Duco Comfort System‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

ewinst

0,24C

De DucoBox wordt gestuurd op basis van

CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt

het eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.

Voor de toevoer is een uitgebreid gamma

zelfregelende roosters beschikbaar.

Duco CO2 System‘Natuurlijk’ eenvoudig ventileren

ewinst

0,24C

20111220_Installateurszaken.indd 14 13/02/12 13:42

IZ0212_04.indd 4 14-2-2012 11:30:20

Betere ventilatie hoeft niet duurder te zijn Schoolgebouwen onder de loep

Fluisterstil, sensorgestuurd en goed geregeldDe toekomst van ventilatie

Energiezuinig ventilatiesysteem voor woningen Renovatie

Stille krachtPlatte centrifugaal ventilator ‘Lage EPC mag niet ten koste gaan van binnenmileu’Experts nemen stelling En verderVan de redactieIn de pijplijn, incl. Agenda en IZAPColumn PubliventAcht woningen gerenoveerd tot passiefhuisniveauColumn Uw Duurzame Woning Af fabriek

DruppelsColumn Van HoofColumn Kiwa

IZ ZAKELIJKVoorzitter Natuvent is ‘Man with a mission’Allemaal aan systeem C

Ultra duursporter pleit voor natuurlijk ventilerenStop de beademing

“Vrouwen zorgen voor positief onderscheid”Balans op de werkvloer, deel 5

En verderColumn OTIBColumn Ben KuipersColumn Uneto-VNI Stekelige vragen Digitaal stappenplan zorg Column Frank Thoonen

18

20

22

25

26

79

172831 41

IZ SANITAIR

IZ TECHNIEK

303233

36

38

42

41 44 45474950

februari 2012 5

COLOFONInstallateursZaken (ISSN:1872_6607)Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoeringOplage: 8.000 exemplarenAandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehan-deling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieuEen uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: [email protected] I: www.merlijnplus.nlRedactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: [email protected] medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Paul Tersmette (Uneto-VNI), Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Ben Kuipers, Frank Thoonen en Uw Duurzame WoningAdvertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: [email protected]: Frank StouthartSecretariaat: [email protected]: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegdE: [email protected]: Yolanda van der NeutBasis vormgeving: DUO-ontwerp, UtrechtDruk: Ten Brink, Meppel

© Merlijn Plus BV, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schrifte-lijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

10e jaargang

nummer 2

februari 2012

E MaX Systeem

Special: Ventilatie > Duurder niet altijd beter

> Experts nemen stelling > De toekomst van

ventilatie > Prijswinnend project

Clim

aRad

Cont

rolle

r

Clim

aRad

Estra

Clim

aRad

2.0

E MaX Systeem

Een rustige VSK? Niet bij ClimaRad op de stand.

Meer dan duizend geïnteresseerden lieten zich

informeren over zowel de fonkelnieuwe ClimaRad

2.0, als het nieuwe EPMaX systeem. De 2.0 wordt

het nieuwe paradepaardje, met een extreem laag

geluidsniveau, een lagere werkhoogte en een opval-

lend strak design. Medio 2012 volgt het EPMaX

systeem. Dit is een nieuw en volledig op elkaar

afgestemd ventilatiesysteem voor nieuwbouw en

renovatie. De besturingsunit uit de 2.0 wordt hierbij

de brainbox voor de controle over de ventilatie in

de gehele woning. Door uitgekiend te ventileren

wordt maximaal gescoord in de EPC en in de Ener-

gie Index. Meer informatie via www.climarad.com

IZ0212_inhoud.indd 5 14-2-2012 13:57:21

Rucon Systemair, a powerful combinationRucon Systemair heeft een voor Europa ongekend breed assortiment van luchtbehandelingskasten, warmteterugwinsystemen, ventilatoren en accessoires.

Als zodanig biedt Rucon Systemair perfecte oplossingen voor de Utiliteitsbouw, Industrie, Woningbouw, Infra en Parkeergarages. Veel van onze producten zijn op voorraad en daarmee vanuit ons doordachte distributiesysteem snel leverbaar. Kennis en ervaring delen wij met onze afnemers om vanuit gezamenlijk denken te komen tot de juiste productkeuze en optimale toepassingen.

Daarnaast is er de zekerheid van garantie en een hoge service-graad. Maar onze kracht ontstaat toch vooral door samenwerking. Zo staan wij bijvoorbeeld voor innovaties met name op het gebied van energiebesparing, geluidsreductie en duurzaamheid.Ook daar werken wij voortdurend aan, samen met u.

Rucon Systemair B.V. · Postbus 263 · 3840 AG HarderwijkTelefoon 0341 - 439 100 · Fax 0341 - 439 [email protected] · www.ruconsystemair.nl

IZ0212_06_rucon.indd 6 14-2-2012 11:28:58

februari 2012 7

van de redactie

passie voor duurzame energie

ww

w.r

emo

n.c

om

duurzame energie

Marum | Dalfsen | Ospel 0594 64 80 80 0529 43 50 40 077 466 00 45

Waarom Remon?

• SIKB-erkend boorbedrijf

• open en gesloten bronsystemen

• grote en kleine boormachines, geschikt voor elk terrein

• landelijk opererende servicedienst - 24/7 service

• meer dan 25 jaar ervaring

Aardwarmte - ‚t zat er al in ...... en Remon haalt ‚t er weer voor u uit!Remon regelt voor installateurs, architecten en huiseigenaren het complete aardwarmte-systeem. En we leveren het sleutelklaar op tot aan de warmtepomp. Heel gemakkelijk, heel vertrouwd.

Waarom zo stellig? Omdat Remon het meest competente boorbedrijf van Nederland is en omdat we zorgvuldig geperfectioneerde techniek gebruiken.

Wat betekent dat in de praktijk?• we boren snel de benodige schachten, tot

300 meter diep• we berekenen deskundig de bijbehoren-

de leidingweerstanden• we werken netjes en schoon, zonder

graafwerk in het terrein of boormateriaal dat achterblijft rondom het boorgat

• we stemmen ‘t systeem af op uw behoeften• en we geven 25 jaar systeemgarantie

C&DNee, dit is geen aankon-diging van een nieuwe warenhuisketen. C en D zijn twee ventilatiesystemen. Systeem C staat voor natuur-lijke toevoer en mechani-sche afzuiging; systeem D is gebalanceerde ventilatie met mechanische toe- en afvoer. In toenemende mate is er sprake van twee kampen. Nog niet zo lang geleden was balansventilatie met warmteterugwinning je van het. Toen kwam… nou ja, die wijk in Amersfoort, u weet wel. Enfin, het was helemaal mis met D. We moesten ver-der met C. Maar dan niet in de basisuitvoering – dat is zó jaren 70 – nee, met sensor-techniek. Vraaggestuurd, mi-nimaal op CO2 en eventueel ook op relatieve luchtvoch-tigheid en de aanwezigheid van schadelijke vluchtige stoffen, zoals bijvoorbeeld haarlak.Wie heeft er nu gelijk? Nie-mand en iedereen. U mag het zeggen. Feit is dat iedere

dag duizenden mensen hun krantje lezen, terwijl hun moderne ventilatiesysteem zachtjes zoeft en naar volle tevredenheid zijn werk doet. Misstanden zijn er ook. Niet alleen ‘slechte lucht’ is een probleem, het wordt bijna letterlijk overstemd door installatiegeluid. Niet voor niets is het Bouwbesluit 2012 in dit opzicht strenger geworden.Hoe nu verder? In deze uitgave proberen we een breed beeld te schetsen. Zo is er een deskundige die zweert bij systeem C (‘Stop de beademing!’), en u vindt beschrijvingen van twee aansprekende renovatiepro-jecten (naar passiefhuisni-veau) waarbij systeem D een hoofdrol speelt. Leest u voor-al ook het artikel ‘Lage EPC mag niet ten koste gaan van binnenmilieu’, waarbij twee deskundigen reageren op vijf stellingen rond ventilatie. En dan zult u zien dat álle geavanceerdere ventilatie-

systemen problemen kunnen geven als de uitvoering niet in orde is. Het artikel is een praktisch pleidooi voor zorg-vuldig bouwen en installeren. Het gevoel van urgentie

groeit bij alle partijen, het Ventilatie Prestatie Keur is er inmiddels en het Bouw-besluit haalt de teugels aan. Zou het dan toch nog goed komen? •

IZ0212_vanderedactie.indd 7 14-2-2012 11:32:08

Groot assortiment: verwarming, sanitair, dakbedekking en alle installatiematerialen

Altijd in de buurt: 51 vestigingen in heel Nederland

Professioneel advies: 225 deskundige medewerkers staan dagelijks voor u klaar

Scherpe prijzen: Alle A-merken tegen VASTE LAGE prijzen

Ruime openingstijden: Dagelijks van 07.00 - 18.00 uur en ook zaterdags geopend

Snelle levering: Meestal uit voorraad, anders de volgende werkdag leverbaar

Online bestellen: 150.000 artikelen op warmteservice.nl

225 medewerkers staan dagelijks voor u klaar

Daarom kiest u voor Warmteservice

Meer informatie: ✆0900-23 56 897 of kom langs in een van onze vestigingen.

WARMTESERVICENU LANGER OPEN!

18.0018 0007.0007 00

www.testo.nl/testo480

• Hoogwaardige digitale sensoren

• Intelligent kalibratieconcept

• Snelle en professionele rapportage PC software

• Alle klimaatparameters met slechts één instrument

• Eenvoudige bediening

• Snelle gegevensoverdracht dankzij SD-kaart en USB interface

• En nog veel meer!!!

Voor meer informatie ga naar:

23 0

983

12H

G-0

4

Testo BV · Randstad 21-53 · 1314 BH Almere · Telefoon: 036 5487000 · Email: [email protected] · Website: www.testo.nl

Testo 480Baanbrekende technologie voor de professionele klimaattechnicus.

12HG-04 - adv Installateurszaken 2 7-2-2012 13:42 Pagina 1

IZ0212_08.indd 3 14-2-2012 11:35:46

xxxx 2009 9

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

Eerst even IZappen...

VISIE

PROJECT

AGendA6 t/m 8 maart RenovatiebeursBrabanthallen, ’s-Hertogen-boschwww.renovatiebeurs.nl

14 maartNPW Congres Warmtepom-penBurgers Zoo, Arnhemwww.platformwarmtepom-pen.nl

12 en 19 aprilCursus: Warmtepompen voor monteurs en aspirant ontwerpers (basis)Cursusnummer: C-633Leeuwarden / Woerdenwww.cursusloket.com

17, 18 en 19 aprilInstallatie Vakbeurs VenrayEvenementenhal, Venraywww.evenementenhal.nl

ONDERZOEK

VENTILATIE

‘Lage EPC mag niet ten koste gaan van binnenmi-lieu’Elke aanscherping van de EPC heeft direct of indirect consequenties voor de leefbaarheid en het binnen-milieu van woningen. Bij veel ontwerpers en installateurs zit die realiteit nog te weinig tussen de oren. Fabrikan-ten ontwikkelen prachtige ventilatiesystemen, maar die functioneren niet automa-tisch zoals ze zijn bedacht. Twee experts van Publivent, het kennisplatform voor ven-tilatie opgericht door Alusta, Bergschenhoek, Cauberg-Huygen en TNO, geven hun reactie op enkele prikkelende stellingen. P 26

Betere ventilatie hoeft niet duurder te zijnIn opdracht van de Bond van Nederlandse Archi-tecten (afdeling BNA Onderzoek) is een studie gedaan naar het functio-neren van schoolgebou-wen. Een multidisciplinair onderzoeksteam nam in totaal tien scholen in het basis- en voorgezet onder-wijs onder de loep. Een opmerkelijke uitkomst was dat het binnenmilieu niet per definitie gebaat is met meer en duurdere instal-laties. Soms lijken simpele en goedkope oplossingen het beste. P 18

Fluisterstil, sensorge-stuurd en goed geregeldWoningventilatie is de laatste jaren regelmatig negatief in het nieuws. Het lijkt of installaties vooral voor problemen zorgen. Wat in ieder geval voor irritatie en onbegrip zorgt is de geluidproductie van ventilatiesystemen. Profes-sionals praten meer over energiezuinigheid dan over ventilatiekwaliteit. Bewoners verlangen terug naar simpele, te openen ramen. Is dat de toekomst van ventilatie, of zijn er

slimmere oplossingen? P 20

Acht woningen gereno-veerd tot passiefhuisniveauIn de Dolomietenlaan in Tilburg is een blok van acht woningen gerenoveerd tot passiefhuisniveau. De wo-ningen, die stammen uit de jaren ’70 van de vorige eeuw, zullen na de aanpassingen 70 procent minder gas verbruiken. En het comfort van de bewoners zal er naar verwachting flink op vooruit-gaan. P 28

Comair nu VentilairSinds medio 2010 is Comair lid van de Ventilair Group; een snel groeiende, internationale distributeur van ruim 10.000 ventilatieproducten. Sindsdien is het ventilatie-gamma uitgebreid met merken zoals Vent-Axia, Dect en Brofer. Daardoor is Comair naast fabrikant ook distribu-teur geworden. Om de structuur te vereenvoudigen is de afdeling binnenlandse verkoop van Comair dit jaar verder gegaan onder de naam Ventilair Group. Comair blijft fa-brikant van innovatieve ventilatieproducten (en lid van de Ventilair Group). Vanwege uitbreiding is Ventilair Group ook verhuisd, naar: Kerver 16, 5521 DB Eersel. Tot slot presenteert Ventilair Group een nieuwe serie Komfovent luchtbehandelingskasten: hoogwaardige units van 200-100.000 m3/h. Zo wordt Ventilair Group ook in Nederland totaalleverancier voor ventilatieprojecten •

ACV-activiteiten bij Inoxcon

Inoxcon is een nieuwe onafhan-kelijke onder-neming, gespe-ciali-seerd in warmwa-teroplos-singen voor huis-houde-lijke en

collectieve toepassingen. Dit bedrijf uit IJsselstein heeft begin januari de activitei-ten van ACV Nederland overgenomen. Inoxcon is de officiële partner van de internationale ACV Groep, waardoor de kwaliteit van de warmwatersystemen gewaar-borgd is •

februari 2012 9

IZ0212_IZAP_agenda_idp.indd 9 14-2-2012 11:45:34


Regelmatig geeft slechte ventilatie in woningen aanleiding tot klachten van gebruikers en tot negatieve publiciteit. Om die reden hebben diverse marktpartijen zich gebogen over betere informatievoorziening over woningventilatiesystemen. Goede ventilatie is een belangrijke voorwaarde om te komen tot een goed binnenmilieu. Onlangs zijn twee instrumenten op de markt geïntroduceerd waarmee het gemakkelijker is woningen toe te rusten met een goed ventilatie-systeem: een handleiding voor het opstellen van een Programma van Eisen (PvE) en een ISSO-publicatie over PvE’s en de keuze uit ventilatiesystemen.De handleiding is ontwik-keld door BBA Binnenmi-lieu in opdracht van Aedes, koepelorganisatie voor woningcorporaties. Uitge-werkt zijn twee PvE’s voor

woningventilatie voor zowel nieuwbouw als renovatie. Het eerste PvE betreft het ventilatieconcept D, mecha-nische luchttoevoer en -af-voer ofwel balansventilatie. Het tweede PvE gaat over ventilatieconcept C, venti-latie via natuurlijke toevoer met mechanische afvoer. In de gebruiksaanwijzing zijn ook de eisen van het nieuwe Bouwbesluit opgenomen.De handleiding is een praktische invulling van de voorbeeldopzet uit ISSO-publicatie 61: ‘PvE en systeemkeuze voor venti-latiesystemen in woningen en woongebouwen’. Deze publicatie is bedoeld voor partijen die betrokken zijn bij ontwerp en uitvoering van ventilatiesystemen. In het referentiedocument zijn bijna 40 ventilatieconcepten uitge-werkt. Hiermee worden per project op eenduidige wijze de minimale kwaliteitseisen voor het woningventilatiesys-teem vastgelegd. Op basis

hiervan wordt een systeem-keuze bepaald. Publicatie 61 is onlangs uitgebreid met een digitale tool. Hiermee bepaalt de gebruiker een systeemkeuze via een online stappenplan. De tool is gratis te gebruiken bij aanschaf van publicatie 61.Medewerkers van woningcor-poraties die betrokken zijn bij de keuze van het ventilatie-systeem beschikken met de handleiding en de publicatie

over een set van instru-menten om tot afgewogen beslissingen te komen. De PvE’s zijn te gebrui-ken voor het vastleggen van een kwaliteitsniveau in contractstukken en bij opdrachtverlening aan aannemers en installateurs. Bij oplevering kan goed worden gecontroleerd of de kwaliteit voldoet aan het PvE •

Hulp bij keuze woningventilatiesystemen

Nieuwe wkk voor Weerts zwembadENER-G Nedalo heeft recentelijk een nieuwe warmte/krachtinstalla-tie (wkk) opgeleverd bij zwembad De IJzeren Man in Weert. De voorziening levert warmte en elektrici-teit voor zes buitenbaden en diverse overdekte facili-teiten waaronder een golf-slagbad en wildwaterbaan. De opdracht werd gegund vanwege onder meer de scherpste prijs en eerdere positieve ervaringen.

Subtropisch zwembad De IJzeren Man draait al sinds 1990 op een wkk van ENER-G Nedalo. Toen in 2010 de generator het begaf, zorgde het bedrijf dat het strandbad toch met de toenmalige wkk verder kon. Dat bood voldoende overbruggingstijd voor het zwembad om met een technisch bureau een nieuwe oplossing te beden-ken en de mogelijkheden bij verschillende leveranciers te inventariseren. Niet alleen

legde ENER-G Nedalo de scherpste prijs op tafel, maar De IJzeren Man was boven-dien uitermate tevreden over het onderhoud gedurende de afgelopen twintig jaar.De geleverde installatie heeft een vermogen van 150 kW. Dat is iets lichter dan de oude wkk dankzij een beter rendement van dit type. Daarnaast is het een logisch gevolg van het duurzaamheidbeleid van De IJzeren Man. Zo worden het

komende jaar alle tl-ver-lichting, klimaatinstallaties, hoog frequente verlichting, luchtbehandelingskasten en andere apparatuur vervangen door modellen die minimaal zestig procent minder verbruiken. Dat vormde overigens een extra uitdaging, want de nieuwe wkk moest wel al voorbe-reid zijn op apparatuur en gebouwbeheersystemen die pas geruime tijd later worden ingevoerd •

IZ0212_idplang_10.indd 10 14-2-2012 11:59:46

Echt samenwerken, daar zijn ze goed in

Waarom Vaillant?

Freddy Thijssen | Installatiebureau Wellen Nijmegen

Ze staan altijd klaar om te helpen bij Vaillant. Dan kom je samen ergens.

Daarvoor komen ze zelfs bij ons langs. Voor een cursus bijvoorbeeld. Dat

scheelt ons zeeën van tijd en met een paar uurtjes zijn we weer helemaal

bij. Zo houd je je voorsprong op peil.

Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl

hrSOLIDEplus

tijdelijk voordeel tot

wel € 104,-

vakblad ad ondersteuning[freddy-thijssen].eps 1 20-9-11 11:52

IZ0212_11_vaillant_1.indd 11 14-2-2012 12:02:27


Dit jaar komt er een kwaliteitssysteem voor installateurs van her-nieuwbare energie, zodat de consument straks precies weet welke kwa-liteit hij kan verwachten. Agentschap NL werkt samen met marktpartijen en branches om dit op te stellen. Het kwaliteits-systeem is voor installa-teurs van zonne-energie, warmtepompen, bodem-energie en bio-energie in de gebouwde omgeving. Na 2012 kunnen instal-latiebedrijven hiermee consumenten en andere opdrachtgevers de ze-kerheid bieden dat de gerealiseerde installatie goed functioneert. Een kwaliteitssysteem zorgt voor minder faalkosten.

Het kwaliteitscertificaat is niet alleen voor de kwaliteit van de installateur die de installatie plaatst, maar ook van de ontwerper, dakdekker, adviseur of bronboorder. Installateurs zijn straks niet verplicht om het certificaat te halen. Alleen bij aannemers in bodemenergie geldt een verplichte certificering in het kader van milieuwetgeving.Vanuit de Europese Duurzame Energierichtlijn moeten alle lidstaten eind van het jaar een kwaliteitssysteem klaar hebben. In Nederland wordt het systeem in samenwerking met marktpartijen opgezet, ver

telt Karin Keijzer, projectleider bij Agentschap NL. “De certificering moet voldoen aan de eisen van de richtlijn, maar wij vinden het nog veel belangrijker dat het ook voldoet aan de wensen van de markt.” Een kwaliteitscertificaat stimuleert de toepassing van hernieuwbare energie en verhoogt het consumentenvertrouwen. De consument weet dan namelijk precies wat een installateur zal leveren. Keijzer benadrukt dat ook zonder Europese richtlijn dit systeem er was gekomen.

“Voor de diverse duurzame energietechnieken liepen er al verschillende kwaliteitstrajecten, waar we nu wat meer vaart achter zetten.”vakbekwaamheid en opleidingen, bedrijfsprocessen, eisen aan oplevering en het functioneren van de totaal opgeleverde installatie. Op deelgebieden bestaan er al kwaliteitscertificaten, zoals de SEIerkenning die gericht is op vakbekwaamheid, of KOMOinstall. En diverse opleidingen zijn ook al beschikbaar of binnenkort

beschikbaar. Zo is op de installatievakbeurs VSK het Handboek Opleidingen verschenen (te bestellen via het kennisinstituut van de installatiesector, stichting ISSO in Rotterdam). Van die bestaande kwaliteitsnormen kunnen delen worden overgenomen in de certificering. Rond de zomer moet het eerste concept van het kwaliteitssysteem klaar zijn, waarna inspraak en verfijningsrondes volgen •

Kwaliteitssysteem op komst voor installateurs van hernieuwbare energie

IZ0212_idplang_12.indd 12 14-2-2012 12:15:57

Meer controleren dan poetsen

Waarom Vaillant?

Eric Janssens | Verwarming Service Leende in Leende

In sommige warmtewisselaars kun je niet kijken. Je wilt toch zien dat het

schoon is. Het grote voordeel van de Vaillant hrSOLIDEplus is dat je alles

kunt zien en overal bij kan. Ook de display vertelt gewoon wat er aan de

hand is, niks geen codes. Ja er zijn compactere ketels, maar ik wil graag

een beetje opschieten en vooral m’n handjes heel houden. Deze ketel zit

zo logisch in elkaar.


hrSOLIDEplus


wel € 104,-

vakblad ad toegankelijk[erik-jansens].eps 1 20-9-11 11:55

IZ0212_13_vaillant_2.indd 13 14-2-2012 12:08:19


PRIJSBEWUST IN LUCHTGORDIJNEN

www. t h e rm o s c r e e n s . n l

Meer invloed voor de installateurDe focus in de bouwsec-tor verschuift de laatste tijd van nieuwbouw naar renovatie en onderhoud. Dat heeft gevolgen voor de rol van installateurs. Hun adviserende rol wordt groter en ze hebben meer invloed op de keuze voor leveranciers en produc-ten. Installateurs krijgen namelijk een belangrijkere rol in de Decision Making Unit (DMU). Dat blijkt uit onderzoek van BouwKen-nis. Door de recessie is de nieuwbouw gestag-neerd, waardoor het werk voor bouwpartijen hierin afneemt. De focus van de

bouwsector ligt daardoor meer op renovatiewerkzaam-heden dan op nieuwbouw. Dat geldt zowel voor de woningbouwmarkt als de uti-liteitsbouwmarkt. Verder zien marktpartijen een groeiende aandacht voor energiezui-nigheid. Op het gebied van duurzaamheid valt er nog veel te halen bij de bestaan-de gebouwenvoorraad in de woningen utiliteitsbouw. Renovatiewerkzaamheden zijn vaak kleinschaliger dan nieuwbouwwerkzaamheden. De opdrachtgever zit met een probleem en raadpleegt over het algemeen vaker di-rect de specialist. De lijntjes

zijn daardoor korter en de DMU is minder complex. De installateur zal bij renovatie dan ook vaker om advies gevraagd worden, onder andere op het gebied van duurzaamheid. Niet alleen hun adviserende rol is vol-gens de installateurs groter bij renovatiewerkzaamhe-den. Ook hebben zij meer invloed op de keuze voor leveranciers en producten.

Bij W-installateurs wordt die uitspraak ondersteund door meer dan de helft van de ondervraagden. Er is echter ook een aanzien-lijk deel van de installa-teurs dat zegt bij renova-ties niet meer invloed te hebben. Mogelijk vinden zij dat ze nu al veel invloed hebben en dat de invloed daarom gelijk blijft of niet groter wordt •

IZ0212_idplang_14.indd 14 14-2-2012 12:16:56

Gasten moeten erop kunnen rekenen

Waarom Vaillant?

Henk Zwemer | Installatiebedrijf Zuid BV in Kamperland

Bij recreatiepark Roompot Beach Resort hangen zo’n honderdvijfenzestig

cv-ketels. De helft van de thermoCOMPACT’s zijn inmiddels vervangen

door de hrSOLIDEplus. Voor de ombouw naar hr heeft Vaillant een pasklare

geveldoorvoer die er nog mooi uitziet ook. Je moet er toch niet aan denken

dat een vakantiegast met een kapotte ketel zit? Daarom gaan wij voor

maximale gastvrijheid: de betrouwbare Vaillant hrSOLIDEplus.


hrSOLIDEplus


wel € 104,-

vakblad ad betrouwbaar[henk-zwemer].eps 1 20-9-11 11:47

IZ0212_15_vaillant_3.indd 15 14-2-2012 12:10:22

Dankzij een verminderde interne weerstand (grotere warmte wisselaar) en grote, langzaam draaiende ventilatoren is de nieuwe Renovent Excellent ongekend zuinig en stil. Het toestel voldoet nu al aan toekomstige Europese eisen en is daarmee zeer geschikt voor verlaging van de EPC. De Renovent Excellent staat in alle jaargetijden garant voor een hoog ventilatiecomfort zonder tochtverschijnselen. Maar de grootste verrassing is misschien wel zijn prijs! Kijk voor meer informatie op www.brinkclimatesystems.nl/renoventexcellent of bel (0522) 46 99 44.

Renovent Excellent.De stilste en zuinigstevoor de beste prijs!

Meer informatie over Brink Climate Systems vindt u op www.brinkclimatesystems.nl. Brink Climate Systems is gecertificeerd volgens ISO 9001 en ISO 14001. Climate OK is een initiatief van Brink Climate Systems om samen met partners te zorgen voor een gezond, energiezuinig en comfortabel binnenklimaat. Producten en diensten van Brink Climate Systems voldoen aan hoge eisen op het gebied van productkwaliteit, duurzaamheid, toepassings advies, installatie en service. Kijk voor meer informatie op www.ClimateOK.nl.

j een verminderde interne weerstand (grotam draaiende ventilatoren is de nieuwe RenoHet toestel voldoet nu al aan toekomstige

eschikt voor verlaging van de EPC. De Retijden garant voor een hoog ventilatiecomfe grootste verrassing is misschien wel zijn pririnkclimatesystems.nl/renoventexcellent of be

Meer informatie over Brink Climate Systems vindt u op www.brinkc gecertificeerd volgens ISO 9001 en ISO 14001. Climate OK is een initiatipartners te zorgen voor een gezond, energiezuinig en comfortabel binnClimate Systems voldoen aan hoge eisen op het gebied van productkinstallatie en service. Kijk voor meer informatie op www.ClimateOK.nl.

Dankzijlangzaaen stil. zeer gejaargetMaar dwww.b

De voordelen:

- Zeer laag energieverbruik

- Standaard bypass en

voorverwarmer

- Stil

IZ0212_16.indd 16 9-2-2012 14:42:02

COLUMN

februari 2012 17

Wat verkoopt u eigenlijk? (2)In de vorige column heb ik een balletje opgegooid over wat de (toegevoegde) waarde is van ventilatiesystemen voor de klant. De conclusie is dat we hier nog wel wat stap-pen in kunnen maken. Dit bracht me op een verhaal dat ik een aantal jaren geleden mocht aanhoren van een van de directieleden van DAF Trucks. Zoals u waarschijnlijk weet is DAF sinds 1996 een onderdeel van Paccar. Wat ik bijzonder indrukwekkend vond was de opzet van het International Truck Service System (ITS). Dat werkt zo: als zich iets on-voorziens voordoet tijdens een rit met een DAF truck, waar dan ook in Europa, is één telefoontje in de eigen taal naar een centraal servicepunt van DAF genoeg om binnen een minimaal tijdsbestek de vrachtauto weer op de weg te hel-pen. En deze service gaat verder dan alleen het verhelpen van technische storingen. En zelfs als je geen DAF truck hebt maar een ander merk vrachtwagen, ook dan word je geholpen na een telefoontje. Die manier van denken zou ik graag eens willen loslaten op de ventilatiesector. We zijn er afgelopen jaar in geslaagd de ventilatieprestatie-keuring (VPK) te lanceren en vinden dat al een belangrijke stap voorwaarts. Maar is één telefoontje naar een centraal servicenummer voldoende voor de bewoner om er voor te zorgen dat alles voor hem geregeld wordt? En als ik zeg al-les, bedoel ik ook echt alles, dus geen moeilijke technische wedervragen, geen vragen aan de bewoner over wat voor installatie er dan wel in zijn huis zit, geen doorverwijzingen naar derden, maar behulpzame en servicegerichte antwoor-den. En misschien nog een stapje verder: waarom worden er niet veel zaken automatisch geregeld, zodat de bewoner niet eens hoeft te bellen? Storingsdetectie kan volgens mij simpelweg op afstand en het tijdig vervangen van filters en het reinigen van installaties moeten we ook niet aan de bewoners overlaten.Ik hoor u al denken: wie gaat dat nu organiseren en betalen? En daar zit volgens mij nu juist mijn boodschap richting uw ondernemerschap: denk daar nu eens over na.

Ad van der Aa

Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV

Onder auspiciën van

Publivent

VLOERVERWARMING

K L I M A A T S Y S T E E M

Gemak en behaaglijkheid met het

Uniwarm Klimaat vloerverwarming

ssysteem

Voordelen:• Minimale opbouwhoogte (circa 20mm)• Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming• vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren• tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)• verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één• behaaglijkheid door 100% stralingswarmte• gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

www.uniwarm.nl

Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDENTel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128

E-mail: [email protected]

IZ0212_column_publivent.indd 17 14-2-2012 12:18:52

februari 201218

Onderzoek SCHOOLGEBOUWEN ONDER DE LOEP

Betere ventilatie hoeft niet duurder te zijnIn opdracht van de Bond van Nederlandse Architecten (afdeling BNA

Onderzoek) is een studie gedaan naar het functioneren van school-

gebouwen. Een multidisciplinair onderzoeksteam nam in totaal tien

scholen in het basis- en voorgezet onderwijs onder de loep. Een op-

merkelijke uitkomst was dat het binnenmilieu niet per definitie gebaat

is met meer en duurdere installaties. Soms lijken simpele en goedkope

oplossingen het beste.

Het is al langer bekend dat het bin-nenklimaat is scholen niet altijd goed is voor degenen die er leren en werken. Er doen zich gezondheidsklachten voor en leerprestaties gaan achteruit. In Zutphen is zelfs een school gesloten omdat het binnenklimaat er niet meer te harden was. Klachten moet je zoveel mogelijk oplos-sen aan de bron. Minder leerlingen in een klas en hogere lokalen zou al een grote bijdrage kunnen leveren aan een beter binnenklimaat. Maar zo eenvou-dig steekt de wereld niet in elkaar. Klei-nere klassen zijn duurder. En conven-tionele schoolgebouwen maken meer en meer plaats voor multifunctionele centra. Want schoolgebouwen moeten vaak ook voor andere activiteiten bruik-baar zijn. Combineer die multifunctiona-liteit met het ‘nieuwe leren’ (afwisselend klassikaal, in groepjes en individueel werken) en er ligt een ware uitdaging voor de ontwerpers van gebouwen en technische installaties.

Breed onderzoekDe scholen uit het onderzoeksproject (‘Luisteren naar schoolgebouwen’) zijn drie tot vijf jaar in gebruik. Bewust heb-ben de onderzoekers niet alleen geke-ken naar de fysische eigenschappen van het gebouw, inclusief installaties. Ook de ‘beleving’ van personeel en leerlin-gen is onderzocht. Men wilde weten

hoe schoolgebouwen functioneren, wat de sterke en minder sterke punten zijn, wat de samenhang daartussen is, en hoe die factoren de gezondheids- en comfortbeleving (gebruikerservaringen) beïnvloeden.Er is onderscheid gemaakt tussen de ‘harde’ en ‘zachte’ kant van het school-gebouw. Tot de harde kant behoren meetbare aspecten, zoals binnenklimaat en kosten en opbrengsten. De zachte kant heeft betrekking op de beleving van de ruimte (maat, oriëntatie, textuur, kleur, geur). Ook de ‘verhalen achter de cijfers’ en de bevindingen speelden een belangrijke rol in het onderzoek. Meer informatie vindt u in het kadertekstje, elders op deze pagina’s. In dit artikel beperken we ons tot het binnenmilieu.

VerontreinigdHet binnenmilieu in de tien onderzoch-te scholen werd gemiddeld beoordeeld als ‘matig’. In plaats van ‘goed’ of ‘voldoende’, werd regelmatig een ‘on-

voldoende’ gegeven. De onderzoekers analyseerden zowel de beleving van de luchtkwaliteit, temperatuur, geluid en licht, als de daadwerkelijke prestaties die gemeten kunnen worden. Deze methode, zo weten ze, levert een vrij nauwkeurig beeld op. De problemen met het binnenklimaat die zich na drie tot vijf jaar na inge-bruikname van het schoolgebouw nog voordeden, konden volgens het onder-zoek niet meer worden toegeschreven aan kinderziektes. Er moesten dus andere oorzaken zijn. Die waren vaak ook wel bekend, maar er werd lang niet altijd actie genomen om de situatie te verbeteren. Waar dat aan lag is niet onderzocht. Wat kan hebben meege-speeld is dat het ontwerp van instal-laties het niet altijd makkelijk maakt ze goed schoon te houden. Bij een op de drie scholen bleek het ventilatiesysteem verontreinigd te zijn. Een goed beheer-plan en probleemloze toegankelijkheid voor regelmatig onderhoud en service is essentieel.

OpmerkelijkHoewel het CO2-gehalte in de binnen-lucht slechts één van de factoren is die de deugdelijkheid van het binnenmilieu uitmaken, is het wel een hele belang-rijke indicator van de luchtkwaliteit in gebouwen. De onderzoekers deden een opmerkelijke vaststelling. Het klimaat werd als slechter ervaren dan uit de metingen naar voren kwam. Hoe dat komt is niet duidelijk, daar zal nader on-derzoek naar moeten worden gedaan,

Het binnenmilieu in nieuwbouwscholen is de laatste jaren steeds beter ge-worden door de toegenomen aandacht hiervoor. Uit het onderzoek van BBA Binnenmilieu blijkt dat het echter nog lang niet in alle gevallen goed gaat. CO2-concentraties (luchtverversing) zijn grotendeels in orde, maar binnen-luchtkwaliteit in bredere zin nog niet. Ook voor het thermisch binnenklimaat is nog aandacht nodig. Visueel comfort en akoestisch comfort gaat in de meeste gevallen wel redelijk goed.

IZ0212_TA_betereventilatie.indd 18 9-2-2012 14:45:38

februari 2012 19

Betere ventilatie hoeft niet duurder te zijnzegt het team. In elk geval onderstreept het nog maar eens dat het breed in kaart brengen van gebruikerservaringen een belangrijke component is van het ‘luisteren naar schoolgebouwen’. Er zijn immers tal van factoren die inwerken op het comfortgevoel. Licht (dag- en kunstlicht), ligging, ruimtelijk gevoel, uitzicht, drukte, lawaai, vochtgehalte, luchtsnelheid, inrichting van de ruimte etc. bepalen tezamen het welbevinden. En uiteraard is het gebruikersgedrag van invloed. Als de deur van een lokaal openstaat omdat een gedeelte van de klas in de gang werkt, geeft dat een vrijer gevoel. Tegelijk zullen de leerlingen in het lokaal meer lawaai ervaren. ‘Geluid van de gang’ werd in enquêtes vaak genoemd als stoorfactor. Ook installatiegeluid blijkt een punt van zorg.

Simpeler oplossingenHet onderzoek naar het binnenmilieu leverde nog meer verrassingen op. Zo gaf (bij vijf van de tien onderzochte scholen) 75 procent van de responden-ten aan gezondheidsklachten te hebben die verband houden met hun schoolge-bouw. Hierbij ging het om problemen als moeite met concentreren, hoofdpijn en irritatie van ogen of luchtwegen. Een verontrustende uitslag, zeggen de onderzoekers, ondanks het kleine aantal scholen.Minstens zo opmerkelijk was de conclu-sie dat de prestaties van een schoolge-bouw niet beter worden naarmate er meer geld is besteed aan technische installaties. Positief gesteld: een beter ontwerp hoeft niet duurder te zijn. Ster-ker, medewerkers in scholen met relatief goedkope installaties bleken gemiddeld meer tevreden met het binnenmilieu dan collega’s in scholen waar meer is geïnvesteerd in klimaatinstallaties. Bovendien blijkt techniek in de praktijk ook problemen op te leveren. Wanneer installaties bijvoorbeeld vervuilen of

verkeerd gemonteerd zijn, zullen ze niet optimaal presteren en dus ook niet het beoogde resultaat opleveren. Meer en duurdere installaties zijn geen garantie voor een goed binnenmilieu. Simpele oplossingen zijn soms effectiever.

Regelbare voorzieningenDe onderzoekers pleiten voor een integrale benadering bij het ontwerpen van schoolgebouwen. Ofwel: bij het ontwerpen van een schoolgebouw, een leeromgeving, dient rekening te worden gehouden met alle ‘harde’ en ‘zachte’

Het onderzoek naar het functioneren van schoolgebouwen is uitgevoerd door deskundigen van verschillende disciplines. BBA Binnenmilieu, een gerenom-meerd bureau op het gebied van het klimaat in gebouwen, analyseerde de kwaliteit van het binnenmilieu, zoals temperatuur, binnenluchtkwaliteit, akoes-tiek en visueel comfort, en de beleving van het binnenmilieu. Op basis van het onderzoeksrapport hebben de onderzoekers het artikel ‘Luisteren naar school-gebouwen – Hoe presteren schoolgebouwen?’ geschreven. De tekst op deze pagina’s geeft alleen de belangrijkste bevindingen en conclusies weer met betrekking tot het binnenmilieu. ‘Luisteren naar schoolgebouwen’ biedt een breder beeld en behandelt ook aspecten als gebruikerservaringen en kosten en exploitatie. U kunt dit uitgebreide artikel downloaden van de site van de Bond van Nederlandse Architecten: http://www.bna.nl/Over-BNA/BNA-Onderzoek/Luisteren-naar-scholen

factoren die van invloed zijn op de gezondheid, het comfort en de bele-ving van iedereen die in zo’n gebouw werkzaam is. Tevens moeten voorzienin-gen voor het klimaat regelbaar zijn (te openen ramen, thermostaat in lokalen) door gebruikers: ‘Het is juist van belang dat het binnenmilieu van een gebouw een integraal onderdeel uitmaakt van het ontwerp, waarbij bouwkundige en installatietechnische aspecten op elkaar zijn afgestemd en er voldoende beïn-vloedingsmogelijkheden zijn voor alle gebruikers.’ •

Plaza International School The Hague, architect: atelier PRO, projectarchitecten Leon Thier en Hans

Kalkhoven, foto: Jannes Linders

IZ0212_TA_betereventilatie.indd 19 9-2-2012 14:45:42

Visie DE TOEKOMST VAN VENTILATIE

Fluisterstil, sensorgest uurd en goed geregeldWoningventilatie is de laatste jaren regelmatig negatief in het nieuws.

Het lijkt of installaties vooral voor problemen zorgen. Wat in ieder

geval voor irritatie en onbegrip zorgt is de geluidproductie van venti-

latiesystemen. Professionals praten meer over energiezuinigheid dan

over ventilatiekwaliteit. Bewoners verlangen terug naar simpele, te

openen ramen. Is dat de toekomst van ventilatie, of zijn er slimmere

oplossingen?

Is er iets aan de hand met ventilatie-systemen in woningen? Er lijkt een hausse aan klachten over ventilatie te zijn. Systemen met warmteterugwinning hebben een slechte naam gekregen in de markt, maar ook systemen met natuurlijke toevoer door roosters in de gevel hebben de actualiteitenrubrie-ken op de televisie gehaald. Bewoners melden astmatische klachten en wijten die aan de systemen. Er is inmiddels veel onderzoek gedaan. In veel woningen is wel iets aan de hand. Afzuigvoorzieningen zijn niet of slecht ingeregeld en soms worden zaken ontdekt als dichtgetrapte instort-leidingen. Het meest algemeen zijn klachten over het geluid van de instal-latie, zowel brommen van de ventilator-box als fluiten van de ventielen, zeker in de hoogste stand. En juist in die stand realiseert het systeem het volgens het Bouwbesluit vereiste debiet. Een verbe-tering op dat vlak ligt voor de hand.

Bouwbesluit 2012: nieuwe eisenIn het Bouwbesluit 2012, van kracht vanaf 1 april 2012, worden meer eisen gesteld aan de ventilatie-installatie. Er komt een extra ondergrens voor het afzuigdebiet: 70% van de som van de toevoer in alle verblijfsruimten. Dat zorgt ervoor dat het simpel inregelen op 25, 50 en 75 m3/h (voor toilet, bad-kamer en keuken) bij veel woningen niet meer voldoende is. Nog belangrijker is de geluidseis. De ventilatie-installatie mag niet meer lawaai produceren dan 30 dB (LiA;k) in de stand met het de-biet, volgens het Bouwbesluit 2012. Uit metingen blijkt dat het geluidsniveau nu tot meer dan 10 dB hoger ligt. De ver-wachting is dat bewoners een fluister-stille installatie minder snel uitschakelen en dat daardoor de luchtkwaliteit in woningen daadwerkelijk zal verbeteren.

Natuurlijke ventilatieHet opwarmen van verse lucht gebeurt

Ventileren en energiebesparingVerse lucht komt van buiten en is vaak kouder dan de binnenlucht. Een groot deel van het jaar moeten we ventilatielucht dus opwarmen. Ventileren en energie besparen lijken in dat opzicht elkaars tegengestelde. Dat valt in de praktijk mee, want het opwarmen van vochtige lucht kost meer energie en in een slecht geïsoleerde, tochtige woning komt vaak veel meer lucht binnen dan nodig voor ventilatie. Voldoende verse lucht is voorwaarde voor gezonde binnenlucht. Het gaat er dus om de hoeveelheid energie zo klein mogelijk te houden, zonder concessies te doen aan de luchtkwaliteit.

Vraaggestuurde balansven-

tilatie met wtw, anno 2012. Een

verkeersruimte wordt gebruikt voor

de toevoer van gefilterde en voorverwarmde

lucht. Hiervoor is slechts een kort toevoerkanaal nodig.

Er wordt alleen extra geventileerd op het moment dat de luchtkwaliteit beneden de norm is. In dat

geval wordt via een of meerdere afvoerpunten meer lucht gezogen. (Itho Daalderop Quality Flow).

februari 201220

IZ0212_TA_fluisterstil.indd 20 9-2-2012 14:47:17

Fluisterstil, sensorgest uurd en goed geregeldvaak indirect: de verse koude buiten-lucht komt binnen via gevelroosters en wordt opgewarmd door menging met de langsstromende binnenlucht die op zijn beurt wordt opgewarmd door de radiator, convector of vloerverwarming. Dat wordt meestal natuurlijke toevoer of natuurlijke ventilatie genoemd. Niet helemaal juist, want de afvoer vindt in nieuwe en de meeste gerenoveerde woningen wel degelijk mechanisch plaats met een ventilatiesysteem.

WarmteterugwinningSteeds vaker gebeurt het opwarmen ook rechtstreeks, in een warmtewisse-laar die is opgenomen in de ventilatie-unit. Dat kan een centrale unit zijn voor de hele woning, maar er zijn ook goede voorbeelden van units voor één ruimte, rechtstreeks gemonteerd aan de gevel en vaak gecombineerd met de radiator.

Er is in beide gevallen sprake van warmteterugwinning (wtw): de warme binnenlucht draagt in de wisselaar een groot deel van de warmte-inhoud over aan de buitenlucht. In dat geval wordt ook de verse buitenlucht met hulp van een ventilator aangezogen: mechani-sche toe- en afvoer. Zo kunnen toe- en afvoerdebiet gelijk worden gehouden, de ventilatie is in balans. Dit verklaart de term ‘gebalanceerde ventilatie met wtw’. Die term is enigszins misleidend, er geldt immers altijd: wat er niet inkomt kan er niet uit, ofwel er is altijd sprake van een balans.

Energiezuinig ventilerenVentileren kost altijd energie (zie kader), niet ventileren is ongezond. Door warmte terug te winnen kun je energie-zuinig ventileren, maar ook door precies voldoende te ventileren. De afgelopen jaren heeft de nadruk gelegen op de energiezuinigheid, het EPC-voordeel. Daarbij is wel eens uit het oog verloren dat het vooral gaat om goed ventileren; voldoende verse lucht voor de aan-wezige personen en het afvoeren van vocht, geurtjes een andere stoffen in de lucht. Een goed ventilatiesysteem is een systeem waarbij beide zaken voldoende aandacht krijgen.

SensorsturingPassend ventileren wordt eenvoudi-ger door het beschikbaar komen van betrouwbare en betaalbare sensoren. Steeds vaker worden ventilatiesystemen uitgerust met CO2- of vochtsensoren. Die sensoren meten de luchtkwaliteit en sturen de ventilator naar een hogere stand als dat nodig is, zonder actief ingrijpen van de bewoners. Is de inge-stelde luchtkwaliteit bereikt, dan toert de ventilator weer af. Sensortechniek is daardoor een belangrijke stap in het realiseren van goede ventilatiekwaliteit die gelijktijdig energiezuinig is. Bijna alle leveranciers van ventilatiesystemen hebben de laatste tijd systeemvarianten met sensorsturing uitgebracht.

Regelen per vertrekIn de meeste ventilatiesystemen is er sprake van een centrale unit. Als één van de sensoren een hoger debiet vraagt, toert het hele systeem op. Dat is nog niet heel efficiënt; het lijkt op het aandoen van het licht in het hele huis, terwijl de familie in de woonkamer zit. Idealiter wordt het debiet geregeld per vertrek. Met een aantal van de nieuwste systemen is dat al mogelijk door het gebruik van lokale units, of door het per ruimte kunnen regelen van toe- of

afvoer. Voor de traditionele centrale systemen is dit nog wel een uitdaging. Het vraagt om andere leidingsystemen dan we gewend zijn, met verdeelboxen, kleppen en regelingen. Op dit gebied is de komende jaren nog veel innovatie te verwachten.

ZomerOok in de zomer kan ventilatie een grote rol spelen: door het op tijd afkoelen voorkom je snelle opwarming de volgende dag. Op een zomeravond is het buiten koeler dan binnen. Op dat moment kun je de woning vrij snel afkoelen door buitenlucht door het huis te laten circuleren. Met het slim plaatsen van de openingen is daar geen ventilator voor nodig. Klepramen en dakramen brengen een natuurlijke luchtstroom op gang. Door de tempera-tuur is er geen sprake van tocht. Als de ramen inbraakveilig zijn en van een hor voorzien, kunnen ze de hele nacht open staan. Zomernachtventilatie noemen we dat en het wordt steeds meer toege-past, juist bij de meest energiezuinige woningen.

ToekomstDe toekomst van woningventilatie? Een combinatie van systemen en voorzienin-gen: sensor-gestuurde basisventilatie met een vorm van warmteterugwinning voor het stookseizoen, volop natuur-lijk ventileren in de zomer(nacht) en vanzelfsprekend het hele jaar door de mogelijkheid om een raam open te zetten •

Ventileren en spuienVentileren en spuien zijn verschillende zaken. Spuien, het openzetten van een raam, doe je kort, om snel alle lucht te verversen. Ventileren doet je altijd, in principe 24 uur per dag, met veel kleinere hoeveelheden, om zo steeds voldoende verse lucht beschik-baar te hebben.

Dit artikel is onderdeel van een serie waarin marktpartijen hun visie geven op ontwikkelingen die in hun markt-segment spelen. Deze keer de visie van ir. Harm Valk, senior adviseur Energie & Duurzaam-heid bij adviesbureau Nieman Raad-gevende Ingenieurs.

februari 2012 21

IZ0212_TA_fluisterstil.indd 21 9-2-2012 14:47:19

februari 201222

Project RENOVATIE

Energiezuinig ventilaties ysteem voor woningenHet renovatieproject ‘De Kroeven’ geniet landelijke bekendheid.

Onder eindverantwoordelijkheid van J.E. StorkAir (sinds 1 januari:

Zehnder-J.E. StorkAir) werden 110 woningen in de Roosendaalse

wijk energiezuiniger gemaakt. Gemiddeld bereikten de woningen het

passiefhuisniveau. Jerôme Corba, adviseur comfosystems bij Zehnder

Nederland, geeft uitleg over de toegepaste ventilatievoorzieningen.

In 2010 startte het renovatieproject De Kroeven. De woningen kregen een mo-dern ventilatiesysteem met warmtete-rugwinning. Het was een forse ingreep, herinnert Corba zich. “De woningen beschikten niet over een passende infrastructuur. In feite moest het ven-tilatiesysteem weer vanaf nul worden opgezet. Niet alleen de bewoners, ook wij vonden dat spannend. Ventilatie-technisch hadden de voorzieningen en alles wat daarbij komt kijken een grote impact op de woningen. Voor ons was het bovendien een bijzondere ervaring dat we als producent van ventilatietech-nische apparaten, in dit project ook de installatietechnisch aannemer waren. De ventilatieoplossingen hebben we samen met partners gerealiseerd.”

Buitenlucht aanzuigDe eerste stap naar een nieuwe ventila-tie was het maken van een buitenlucht aanzuig. Corba: “Holzbau Brüggemann heeft een kanaal in het dak aangelegd, met het aanzuigpunt onder overstek. Bij elke woning is het toevoerrooster

boven een koele gevel geplaatst. Dus zoveel mogelijk gericht op het oosten, westen of noorden. Voor de installateur was het nadien vrij eenvoudig om zijn luchtkanaal aan te sluiten.Aan de achterzijde van de woning is een gecombineerde dakafvoer aange-bracht, met daarin de rookgasafvoer en de luchttoevoer van de hr-ketel, de rioolontluchting en de luchtafvoer van de wtw-installatie. Doordat de buiten-lucht aanzuig en de gecombineerde dakafvoer ver uit elkaar liggen, konden we eenvoudig voldoen aan de vereiste verdunningsfactor. De verdunnings-factor schrijft in dit geval voor dat je maximaal één procent van de lucht die je naar buiten afvoert, weer terug mag brengen in de woning.”

Certificaat“Voor dit project”, vervolgt Corba, “hebben we een wtw-toestel geselec-teerd met een hoge elektra-efficiëntie. Dat betekent niets anders dan dat het apparaat maar weinig elektriciteit nodig heeft om een kuub lucht te verplaatsen.

Overigens hebben al onze toestel-len een passiefhuiscertificaat voor de Duitse en een TNO-certificaat voor de Nederlandse markt.”Volgens adviseur Corba heeft een energiezuinige installatie nog een groot voordeel: hij produceert minder geluid. “Wat je wilt bereiken is met minimale restrictie toch je debiet halen. In veel projecten waar problemen zijn met geluid, kunnen we al het nodige winnen door de unit flink af te toeren en de ventielen wat verder open te zetten. Daarnaast is de technische ruimte bepa-lend voor het geluidsniveau. Sinds 1 januari mag er in verblijfsruimtes niet meer dan 30 dB(A) aan installatie-geluid doordringen. Dat is een pittige eis die alleen te realiseren is als er goed over het ontwerp is nagedacht. In de woningen in De Kroeven is een deel van de zolder gebruikt als technische ruimte en is er veel aandacht besteed aan geluiddemping.”

FiltersVaak zijn klachten over de kwaliteit van het binnenmilieu het gevolg van dicht-slibbende luchtfilters. In het verdeel-plenum van de units in de woningen in De Kroeven is een fijnstoffilter aange-bracht. Dit filter heeft een standtijd van een jaar. Corba: “De bewoner heeft er geen omkijken naar, bij het jaarlijks onderhoud neemt de installateur het filter meteen mee. Een voorfilter in de wtw-unit zorgt ervoor dat het fijnstof-filter niet voortijdig verstopt raakt. De bedienunits van de installatie, één in

Op www.passiv.de, de website van het Passiv Haus Institut (PHI), staat een overzicht van alle ventilatie-units die door het PHI gecertificeerd zijn, met gegevens over rendement, geluiddempende eigenschappen en elektra-effi-ciëntie. Naast units van Zehnder-J.E. StorkAir zijn ook toestellen van Paul opgenomen. Paul is een Duitse producent van ventilatiesystemen met wtw, en een zuster-onderneming van Zehnder. Toestellen van Paul worden in ons land onder de naam Zehnder verkocht. In het project zijn de units WHR 930 toegepast.

IZ0212_TA_energiezuinigventilatiesysteem.indd 22 9-2-2012 14:48:52

februari 2012 23

Energiezuinig ventilaties ysteem voor woningende keuken en één in de badkamer, zijn voorzien van een filterindicator, zodat bewoners de filterwerking in de gaten kunnen houden.”In het plenum is na het filter ook een laagvermogen naverwarmer aange-bracht. “Sommige bewoners ervoeren de toevoerlucht als minder behaaglijk”, licht Corba de ingreep toe, “De cv-ketel zorgt ervoor dat de toevoerlucht des-gewenst nog wat naverwarmd wordt. Daar is een aparte regeling voor. Op de thermostaat zit een knop waarmee de bewoners de comfortregeling simpel in en uit kunnen schakelen.”

PlenumHet verdeelplenum bestaat uit twee secties: het gedeelte met het geïnte-greerde fijnstoffilter en de naverwarmer, en daarnaast een toe- en afvoerplenum. In het toe- en afvoerplenum is extra geluiddemping aangebracht. Tevens wordt hier de installatie ingeregeld. Daar de ventielen identiek zijn en niet instelbaar, is de installatie ‘bewoner-proof’. Corba daarover: “Als mensen het plafond gaan witten, trekken ze vaak de ventielen eruit en plaatsen die willekeurig terug. Normaal gesproken is een installatie dan ontregeld. Hier kan het geen kwaad.”De distributie van lucht van en naar het plenum gebeurt met behulp van Comfotubes. Dit zijn flexibele kanalen met ribbels aan de buitenkant en een gladde binnenkant met antibacteriële coating. Volgens Corba zijn de tubes een uitkomst, vergeleken met conventi-onele, ingestorte kanalen. “Die slangen, daar kun je eenvoudig een borstel doorheen halen om ze te reinigen. Pro-beer dat maar eens met een constructie met hoeken en T-stukken. Bovendien leveren ze een minimum aan weerstand. Je mag er zelfs een knoop in leggen!”

Voor de gehele ventilatie-installatie van de 110 woningen in De Kroeven geldt een garantieperiode van 5 jaar. De ga-

Het doel van het project De Kroeven was om de woningen energiezuiniger te maken, zo mogelijk tot passiefhuisniveau. Een van de eisen die aan een passiefhuis worden gesteld is dat het gebouwgebonden energiegebruik niet meer bedraagt dan 24kWh per vierkante meter per jaar. Bij de tussenwonin-gen in project De Kroeven bedroeg het gemiddeld gebruik 22,7 kWh/(m2a), de hoekwoningen brachten het tot 27,9 kWh/(m2a). Gemiddeld scoorden de woningen in het project 24,2 kWh/(m2a).

rantie heeft betrekking op de kwaliteit van het binnenmilieu, op het geluid en de debieten. Behalve een prestatiecon-tract is er ook een onderhoudscontract

afgesloten. De eindgebruikers zijn ge-instrueerd. Tijdens de werkzaamheden hoefden de bewoners hun woning niet te verlaten •

IZ0212_TA_energiezuinigventilatiesysteem.indd 23 9-2-2012 14:48:57

IZ februari 2012

Documents

Transcript of IZ februari 2012