8e jaargang

nummer 2

februari 2010

Special: Renovatie > Ultrasoon inregelen

> HRe: net even anders > Improvisatietalent

gevraagd > Warmtepomp voor renovatiemarkt

IZ0210_cover.indd 1IZ0210_cover.indd 1 8-2-2010 11:40:418-2-2010 11:40:41

Acto maakt decalculatie eenvoudig

A C C U R A A T

Z E K E R

S N E L

G E M A K

I N Z I C H T

W I N S T G E V E N D

B E W E Z E N

Maak snel en betrouwbaar de passende offerte

Nieuwe module ActoService | Onderhoudscalculatie

Het calculeren van onderhoudscontracten was nog nooit zo eenvoudig !

Vraag een vrijblijvende demonstratie aan!

ActoService | Onderhoudscalculatie,

enkele voordelen op een rij :

importmogelijkheden,

o.a. vanuit Excel op basis van

Stabu, NL/SfB enz., én inlezen

van bestekken van derden.

voor een efficiënt offerteproces.

voor minder fouten.

Managementrapportages en

Bel voor meer informatie en een

vrijblijvende demonstratie naar

Acto Informatisering:

(033) 422 68 00

www.acto.nl

IZ0210_acto_02.indd 2IZ0210_acto_02.indd 2 9-2-2010 10:23:509-2-2010 10:23:50

>>Betrouwbaar in warmte

Intergas Verwarming, Postbus 6, 7740 AA Coevorden, tel.: (0524) 51 23 45 www.intergasverwarming.nl

Steeds meer installateurs kiezen voor de HR(E)-ketels van Intergas. Geen wonder, want deze energiezuinige ketels bieden niet alleen uitstekende gebruikseigenschappen, ze zijn ook nog eens in een handomdraai geplaatst en geïnstalleerd. Ontdek het zelf!

www.intergasverwarming.nl

...is het installeren van een HR(E)-ketel van Intergas

Zo simpel als het indraaien van een nieuwe lamp...

IZ0210_intergas_03.indd 3IZ0210_intergas_03.indd 3 12-2-2010 13:14:1012-2-2010 13:14:10

Een kwestie van vakmanschap

Als gespecialiseerd vloerverwarmingsbedrijf heeft Vloerverwarming Nederland eigen monteurs in dienst, die ruime ervaring hebben in het aanleggen van vloerverwarmings-systemen. Maar met alleen ervaring maken we nog geen verschil. Dat hebben er wel meer.

Wat het verschil wel maakt? Da’s eigenlijk heel simpel. Vanaf het eerste contact tot en met de aftersales werken er bij Vloerverwarming Nederland stuk voor stuk mensen die nog heel ouderwets….nadenken. Dat scheelt een hoop kopzorgen en de klant geld. Of het nu gaat om een woonkamer of een fabriekshal, Vloerverwarming Nederland regelt het voor u.

Simpelweg gezegd: een kwestie van vakmanschap!

Bel of mail gerust als u informatie wenst, er ligt een infopakket voor u klaar. Uiteraard kunt u ook een afspraak maken met één van onze specialisten.

Dalweg 1606865 CX Doorwerth

tel: 026 : 339 14 41fax: 026 : 339 14 42

www.v loer verwar mingneder land.n l

midden@vloerverwarmingnederland.nl

IZ0210_vn_04.indd 4IZ0210_vn_04.indd 4 11-2-2010 10:25:0311-2-2010 10:25:03

Verwarmen, koelen en ventilerenAlleskunner

Ultrasoon inregelenCv-installatie

Warmtepomp voor renovatiesector: een gouden greepBulls eye!

Merk toch hoe sterkInsteekkoppelingen

Van veldtest naar consumentHRe-ketel

En verderVan de redactieIn de pijplijn, inc.l IZAPColumn PubliventMonument krijgt groene longenBuigen of barsten?... Een kwestie van rekenenColumn OTIBColumn Mañana, mañana

“Je moet kunnen improviseren”Installaties ingewikkelder

En verderDruppels

IZ ZAKELIJKRenovatie loopt warm voor energiebesparingDe toekomst biedt kansen

Installatiebranche loopt achterOpleveringsgebreken

Consument wil duidelijkheidZoeken op het net

Met schone handenVerantwoord ondernemen

‘Duurzaam’ als rode draadHaagse Hogeschool

En verderZakennieuwsColumn KEMA

14

17

18

20

32

79

1122304748

IZ SANITAIR

IZ TECHNIEK

26

25

34

36

38

41

45

4243

februari 2010 5

COLOFONInstallateursZaken (ISSN:1872_6607)Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoeringOplage: 8.000 exemplarenAandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehan-deling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieuEen uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nlRedactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma (redactie Techniek), Katja van Roosmalen (coördinatie Zakelijk katern), Martijn Bennis, Look Boden, Herman Kleijntjes, Martijn Jorritsma, Jesse Budding, Theo Tangelder (fotografie)E: redactie@merlijnplus.nlVaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, VLA, Elly Verburg (OTIB), KEMAAdvertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: verkoop@merlijnplus.nlUitgever: Frank StouthartTraffic en secretariaat: Mariëlla van den Eng, Marijke Stout-hart, E: traffic@merlijnplus.nlAbonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegdE: abonnementen@merlijnplus.nlVormgeving: Yolanda van der NeutBasis vormgeving: DUO-ontwerp, UtrechtDruk: Ten Brink, Meppel

© Merlijn Plus BV, 2009 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schrifte-lijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

8e jaargang

nummer 2

februari 2010

Special: Renovatie > Ultrasoon inregelen

> HRe: net even anders > Improvisatietalent

gevraagd > Warmtepomp voor renovatiemarkt

Vloerverwarming is de meest ideale manier van

verwarmen; snel, efficiënt en comfortabel. Magnum

levert uitsluitend hoogwaardige, duurzame en ener-

giezuinige vloerverwarmingssystemen met vaak een

levenslange warmtegarantie. Of u nu een tegel- of

een houten vloer wilt verwarmen, een woon-, bad-

kamer of keuken, als hoofd- of bijverwarming, wij

hebben voor iedere situatie een passend systeem!

Kijk op magnumheating.nl of bel 0166-609 300.

Magnum keeps you warm!

IZ0210_inhoud.indd 5IZ0210_inhoud.indd 5 11-2-2010 10:14:5811-2-2010 10:14:58

IZ0210_06.indd 6IZ0210_06.indd 6 12-2-2010 13:28:2312-2-2010 13:28:23

februari 2010 7

Eén van de artikelen in deze special hebben we de enthousiaste titel ‘Renova-tiemarkt loopt warm voor energiebesparing’ meegege-ven. Mooi, denkt u wellicht, maar geef mijn portie maar aan het welbekende kleine hondje. We zouden ons zo’n reactie goed kunnen voorstellen. Consumenten die geld hebben, vinden het vaak niet zo’n punt als ze wat meer kwijt zijn aan ener-giekosten. En mensen die minder goed in de slappe was zitten, zien op tegen de soms pittige investerin-gen die nodig zijn om hun woning energievriendelijker te maken. Gelukkig zijn er subsidies. Jawel, maar dan moet de consument daar wel van op de hoogte zijn. En dat blijkt maar in zeer be-perkte mate het geval. Oké, maar we hebben ook nog de woningbouwcorporaties met hun enorme voorraden wo-

ningen die een interessante labelsprong zouden kun-nen maken. Klopt helemaal. Helaas hebben veel woning-bouwverenigingen moeite de eindjes aan elkaar te knopen. Sommige zijn zelfs onder curatele gesteld. Gelukkig hebben medailles altijd een keerzijde. Meer dan een miljoen (huur)wonin-gen in ons land wachten op een energetische opknap-beurt. Het initiatief Meer met Minder legt een stevig fundament onder het streven woningen en utiliteitsge-bouwen energiezuiniger te maken. Vooral in de utiliteit kun je duurzame hoogstand-jes bewonderen. Zo berich-ten we in deze uitgave over de Haagse Hogeschool die voor hun uitermate duurzaam opgezette behuizing en in-ventieve klimaatbeheer een trofee in de wacht sleepte. En een hele grote technische dienstverlener is nu formeel

begonnen met duurzaam in-kopen. Alle toeleveranciers, van groot tot klein, moeten zich in elk opzicht ‘netjes’ gedragen, anders komen ze niet eens het terrein op. Steeds meer opdrachtgevers schrijven Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

(MVO) met hoofdletters in hun mission statement. Als u dat als aanbieder ook doet, zit u straks op de eerste rij. Want de vraag naar vakmensen zal zeker weer toenemen. Dúúrzaam ingestelde vakmensen, wel te verstaan •

Op de eerste rij

Als u vandaag voor 16.00 uur

belt, hebt u hem morgen in huis:

onze uitgebreide cata logus. Een

over zichtelijk boekwerk van 36

pagina's waarin u een compleet

leverings programma van koperen

en bronzen pro duk ten en half-

fabrikaten aantreft. Vooral ook in

grote maten! Wij kunnen meestal

uit voorraad leveren.

www.gizom.nl

U I T O N Z EK O P E R / B R O N S

C A T A L O G U SAan de leiding in aluminium, koper en brons.Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.

VAN DE REDACTIE

IZ0210_vanderedactie.indd 7IZ0210_vanderedactie.indd 7 11-2-2010 11:13:3311-2-2010 11:13:33

Evohome, een evolutie in draadloze zoneregeling

Warmte daar waar het nodig is. Daarin voorziet evohome, Honeywell's nieuwe,

innovatieve draadloze systeem voor zoneregeling. Eenvoudig te plaatsten én

geschikt voor vele mogelijkheden voor een energiebewust en milieuvriendelijk gebruik

van verwarming. Overzichtelijke bediening met de moderne touchscreen evotouch

zodat centraal de temperatuur in elke zone kan worden gecontroleerd en ingesteld.

Evohome is stijlvol, gebruiksvriendelijk en kan aan vele klanten- en verwarmingswensen worden aangepast.

Via de USB-aansluiting kunnen toekomstige uitbreidingen en nieuwe mogelijkheden eenvoudig worden

gedownload. Evohome - gemaakt voor de toekomst. Uw klanten zullen u ernaar vragen.

Evohome is winnaar van de VSK Award 2010 in de categorie Verwarming

Kijk op www.regelvisie.nl of bel Honeywell Infolijn: 020-5656 392

© 2010 Honeywell B.V. AD0302

evolutie

IZ0210_50.indd 8IZ0210_50.indd 8 12-2-2010 13:52:5112-2-2010 13:52:51

februari 2010 9

Flits ! IN DE PIJPLIJN www.installatienet.nlLEES MEER OP

Eerst even IZappen...

ACTUEEL

PRAKTIJK

TREND

INTERVIEW

PRAKTIJK

PPP

AGENDA18 maartBodegravenDWA seminar: Energie (DE) centraalwww.dwa.nl

13 aprilIJsselsteinTVVL symposium: Invloed mens en zijn omgevingop sanitaire techniekenwww.tvvl.nl

20-22 aprilGorinchemInstallatie Vakbeurs ofKlimaatvakwww.evenementenhal-gorinchem.nl

Renovatiemarkt en energie-besparingVan alle Nederlandse wonin-gen stamt 53 procent van vóór 1976. Verwarming van deze huizen veroorzaakt vier-vijfde van de CO2-uitstoot. Volgens VROM kunnen 1,1 miljoen verouderde wonin-gen energiezuiniger worden. Maar hoe staat het met de animo?P 34

HRe: van veldtest naar consumentLeveranciers van HRe-ketels zijn vastbesloten een toppro-duct in de markt te zetten. Tijdens uitgebreide veldtes-ten worden de ketels flink aan de tand gevoeld. De techniek lijkt geen onover-komelijke problemen meer op te leveren. Nu komt het vooral op de installateur aan.P 32

Opleveringsgebreken bij installaties stabielHet aantal opleveringsgebre-ken bij nieuwbouwwoningen is afgenomen van 22 naar 18. Mogelijk zorgt de dalende bouwproductie voor een afnemende werkdruk en een betere opleverkwaliteit. Het aandeel van de installatie-branche in de foutenmarge blijft echter stabiel.P 36

Ultrasoon inregelen Het waterzijdig inregelen van een cv-installatie is essentieel voor een goede werking van het systeem. Desondanks komt het er vaak niet van. Instal-lateur Gerard van Leusden besloot van de nood een deugd te maken. Sinds enkele jaren doet hij niets anders meer dan inrege-len. Maar dan wel op de volgens hem allerbeste manier: met behulp van geluidsgolven.P 17

“Je moet kunnen impro-viseren”

Sanitaire instal-laties zijn de afgelo-pen jaren een stuk

ingewikkelder geworden. Will Scheffer, expert in sanitaire techniek, pleit voor eenvoudiger syste-men. Ook vindt hij dat het ‘gezonde verstand’ best wat meer de ruimte mag krijgen bij het ontwerpen van en het werken aan sanitaire installaties. “Als je helemaal afhankelijk bent van wat er uit je computer rolt, heb je een probleem.”P 26

februari 2010 9

Klimaatspecialisten bij elkaarVerhulst Klimaattechniek en de R-vent Group gaan samenwerken op het gebied van de ontwikkeling, produc-tie en verkoop van luchtdis-tributie systemen. Naast de bestaande activiteiten van zowel Verhulst als R-vent op het gebied van ventilatie en luchtbehandeling, die los van elkaar worden voortgezet, worden de activiteiten van Verhulst luchtkanalen onder-gebracht in een zelfstandige onderneming, onder de naam Vespi BV •

Roadmap Warmtepom-penHet Nederlands Platform Warmtepompen (NPW) heeft een ‘Roadmap Warm-

tepompen’ uitgebracht. De Roadmap maakt duidelijk dat de warmtepomp substantieel kan bijdragen aan een duur-zame energievoorziening. Minster Cramer van VROM ontving het eerste exemplaar van de leidraad uit handen van NPW-voorzitter Chris Zijdeveld •

Totaalinstallateur breidt uitVan Dorp Installaties heeft Service Equipe overge-nomen. Service Equipe is gevestigd in Benthuizen en gaat nu verder onder de nieuwe bedrijfsnaam Van Dorp Service Equipe. In de toekomst zal het bedrijf bin-nen Van Dorp installaties als zelfstandige afdeling in de vestiging Zoetermeer geïnte-greerd worden •

Nooit meer legionellaEind 2009 zijn de eerste BRL 6010 ‘Legionella preven-tieadvisereing voor collec-tieve leidingwaterinstallaties’ certificaten uitgereikt. Begin 2010 zal het Drinkwater-besluit definitief worden gemaakt. Hierin zal worden opgenomen dat legionella beheersplannen moeten worden opgesteld door BRL 6010 gecertificeerde advies-bureaus •

Europa en leidingisolatieDe Europese productnormen voor leidingisolatie zijn door de nationale normorgani-saties in het CEN (Comité Européen de Normalisation) aangenomen. Daarmee is de weg vrij voor de invoering van een CE-keurmerk voor warmte-isolatie voor techni-sche installaties in gebouwen en bedrijfstechnische instal-laties •

IZ0210_idp_izap_agenda_re.indd 9IZ0210_idp_izap_agenda_re.indd 9 11-2-2010 10:06:4011-2-2010 10:06:40

Online voordelig je materialen bestellen op warmteservice.nl

Efficiënt werken en voordelig inkopen: daar ligt uw winst. Met Warmteservice bespaart u tijd en geld! We bieden u een groot assortiment met een gunstige prijsstelling. U vindt bij ons geen zelfbedieningsconcept of vertegenwoordigers, maar vakkundige mensen aan de balie. Warmteservice onderscheidt zich door de persoonlijke benadering en het deskundige advies.

Warmteservice heeft 46 vestigingen in Nederland. Ook in uw regio zijn wij goed bereikbaar. Kom gerust langs en bekijk ons ruime assortiment, doordeweeks of op zaterdag.

Meer informatie: 0900 - 23 56 897 (0900-belnuWS / € 0,01 p.m.)

Ontdek het gemak van warmteservice.nl

COMBI-KETELS ACTIEVOORDEEL!Informeer bij uw dichtstbijzijnde vestiging

AANSLUITKOGELKRANEN AANSLUITKOGELKRANEN / KIWA

• In de hedendaagse installatietechniek hebben kogelkranen vrijwel in zijn geheel de conventionele

stopkranen met spindel verdrongen. Belangrijke voordelen van kogelkranen zijn, naast het

prijsvoordeel, de volledige doorlaat, de lek- en onderhoudsvrije constructie en de snelle en blijvend

soepele bediening.

• De kogelkranen zijn ontwikkeld conform EN 13828, voorzien van het KIWA-kwaliteitskeurmerk

en gecertificeerd volgens BRL K604.

• De kogelkranen zijn geschikt voor toepassingen in alle drinkwater- en warmtapwater-installaties

met een werkdruk van maximaal 10 bar en een temperatuur van –15°C tot +120°C.

Uitvoering: 28.2216Uitvoering: 28.2953 + 10.0001

DE VOORDELEN OP EEN RIJ:

• Haakse en rechte modellen

• Met en zonder aftapvoorziening

• Knel, binnendraad en buitendraad

• Wartelmoeraansluiting

• Volledige doorlaat

• Betrouwbare constructie

• Blijvend soepele bediening

• Hoog model RVS handgreep

• Compacte inbouwmaten

• KIWA-keur

KIWA

IZ0210_warmteserv_raminex_10.indd 10IZ0210_warmteserv_raminex_10.indd 10 12-2-2010 13:18:5212-2-2010 13:18:52

COLUMN

februari 2010 11

Holle vaten?Onder de titel ‘Installateur kiest voor gunstige prijs en advies’ is in oktober 2009 de Bouwkennis Score Card Trends en Ontwikkelingen Installatie gepubliceerd. Hierin worden voor uw columnist een aantal onthutsende consta-teringen gedaan, naar aanleiding van een enquête onder installateurs in de bouw. Voor de W-installateurs blijkt de toegevoegde waarde van fabrikanten te liggen in gunstige prijzen (met 66% op 1), een goed kortingsysteem (met 54% op 2) en een goede garantie (met 52% op 3). De E-instal-lateur steekt daar dan wat mij betreft positief bij af door in volgorde te kiezen voor de adviesrol van fabrikanten (met 47% op 1), gunstige prijzen (met 37% op 2) en deskundig personeel (met 34% op 3). Ik ben blij dat ik niet uit het marktsegment van de installateur kom. Zelfs plaatsvervan-gend krijg ik het schaamrood op de kaken.Want eerder in 2009 publiceerde Bouwkennis het rap-port ‘Combinatie van maatregelen geeft energiezuinige nieuwbouw beste kans’. Hierin viel te lezen dat installateurs intelligente installaties zien als een oplossing voor het energievraagstuk, vooral als daarbij gebruik wordt gemaakt van zonne-energiesystemen en warmtepompsystemen. Er werd een combinatie van bouwkundige en installatie-technische maatregelen naar voren geschoven om het EPC-vraagstuk in te vullen. Vandaar die plaatsvervangende schaamte. Ik concludeerde namelijk uit dit rapport, dat de sector begrepen had dat we toe moeten naar integrale en zelfs intelligente oplossingen. En daar kan ik me volledig in vinden. Maar dat in de top 10 toch echt andere toege-voegde waarden van de fabrikant horen dan een ‘gunstige prijs’ en een ‘goed kortingsysteem’, is blijkbaar nog niet doorgedrongen.Het lijkt me goed dat daar op korte termijn verandering in gaat komen. De sector draagt, zowel voor zichzelf als maatschappelijk gezien, een te grote verantwoordelijkheid om alles bij het oude te laten, lijkt me. O ja en gebalan-ceerde ventilatie en hybride ventilatie zijn, zo blijkt uit het onderzoek naar energiebesparende voorzieningen, geen populaire keuze meer. Drie keer raden waarom….

A. van der Aa

Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV

Onder auspiciën van

Installatiebedrijf P. Voss wint laatste NIBE Stimuleringspremie Warmtepompen

Op 21 januari jl. reikte NIBE Energietechniek B.V. de laatste NIBE Stimuleringspremie Warmtepompen uit aan Installa-tiebedrijf P. Voss uit St. Oedenrode.

Het winnende project betreft de installatie van twintig NIBE F1240 warmtepompen met passieve koeling in een nieuw, duurzaam gebouwd appartementencomplex van woningbouwvereniging Wovesto in St. Oedenrode.

Bedrijfsleider Albert van Loosdregt van Installatiebedrijf P. Voss hierover: ‘Aanvankelijk hadden we een ander fabrikaat op het oog, maar op verzoek van Wovesto zijn we ook met NIBE gaan praten. We hadden al wel ervaring met boilers van NIBE, maar nog niet met de warmtepom-pen. Voordat we met dit grote project aan de slag gingen, hebben we eerst een paar individuele warmtepompen van NIBE geplaatst. De ervaringen daarbij waren goed en dat gaf vertrouwen voor dit project.’

Van Loosdregt was vooral blij verrast met de nazorg van NIBE. ‘Na de eerste plaatsing kwam een servicemedewer-ker langs om te kijken of we alles goed hadden geïnstal-leerd en ook bij de inbedrijfstelling van de eerste twee warmtepompen was iemand van NIBE aanwezig. Perfecte service, dat hadden we niet eerder meegemaakt. Wij zijn inmiddels overgestapt op NIBE. Sterker nog: privé laat ik ook een NIBE warmtepomp plaatsen. Dat zegt toch genoeg!’

Sales Engineer Theo Verharen (NIBE) met links bedrijfsleider Albert

van Loosdregt en rechts directeur Peter Voss van Installatiebedrijf

P. Voss B.V.

(advertorial)

IZ0210_idp_publivent_nibe.indd 11IZ0210_idp_publivent_nibe.indd 11 11-2-2010 10:08:4511-2-2010 10:08:45

februari 201012

Flits ! IN DE PIJPLIJN www.installatienet.nlLEES MEER OPPP

Zwaar weer? De bouw bevindt zich midden in een neerwaarts aanpas-singsproces. De komende jaren is er geen structureel herstel in de bouw te verwachten door de geremde vraag. Hoewel de economie als geheel over het dieptepunt heen lijkt te zijn, zal de bouwproductie als gevolg van na-ijleffec-ten nog enige tijd krimpen. Dat staat in de Bouwprognoses 2009-2014 van TNO. De Bouwprognoses zijn opgesteld in opdracht van het ministerie van VROM. Het jaar 2008 was nog een goed jaar voor de bouw met een toename van de productie van 5,8%. In 2009 krimpt de bouwproductie met 6,9%. In 2010 ligt de daling op 4,3%. In de utiliteitsbouw, die in 2008 nog stevig groeide met 13,7%, is er in 2009 en in 2010 sprake van krimp met 1,9% resp. 6,6%. Hoewel de installatiebranche kampt met dezelfde proble-men als andere partijen in de bouwkolom, is de situatie ‘minder ongunstig’. Dat zegt brancheorganisatie Uneto-Vni bij monde van voorlichter Dick Reijman. “Ook voor de installatiebranche geldt: 2010 wordt een lastig jaar. De nieuwbouw staat zwaar onder druk. Beheer- en onder-houdswerkzaamheden kunnen echter helpen om de gevol-gen van de huidige conjunctuur enigszins te dempen.” Het totaalplaatje verschilt dan ook wezenlijk van andere partijen in de bouwkolom. Op de lange termijn zijn de vooruitzich-ten gunstiger voor de installatiebranche dan voor andere partijen in de bouwkolom, meent Reijman. “Daarvoor zijn drie redenen aan te voeren. Ten eerste neemt het instal-latiequotum alleen maar toe in de bouw. Ten tweede biedt de markt van energiebesparing en duurzaamheid enorme mogelijkheden. Tot slot neemt de vraag naar domotica en installatiesystemen in de zorgsector toe door de vergrijzing. Voor de korte termijn is het dus belangrijk om personeel binnenboord te houden. Daar hebben we dan ook met de nieuwe CAO bewust op ingezet. Want als de situatie een-maal verbetert, zullen we iedereen keihard nodig hebben. Alleen al de markt voor energiebesparing en duurzaamheid kan de komende jaren 17.000 nieuwe banen opleveren.” •

Nieuwe richtlijnen ventilatieDe nieuwe ISSO-publicatie 91 geeft een eenduidig pakket van ontwerptechnische kwaliteitseisen voor goed functio-nerende, decentrale, mechanische ventilatiesystemen met warmteterugwinning in woningen en woongebouwen. Al dan niet op basis van vraagsturing kunnen deze systemen in verblijfsruimten lokaal mechanisch lucht toe- en afvoe-ren. Vooral vanwege de inpasbaarheid in de bestaande bouw en de mogelijkheid om hiermee faalkosten in de nieuwbouw te verkleinen, is er steeds meer belangstel-ling om dit type ventilatiesystemen toe te passen. Aan de hand van een globaal ontwerp- en relatieschema geeft de publicatie duidelijk aan waar men keuzen moet maken, welke factoren daarbij een rol spelen en hoe deze elkaar beïnvloeden. De daarop volgende hoofdstukken verwij-zen via specificatiebladen (SB) naar specifieke informatie. De in de vorm van specificatiebladen uitgewerkte, ont-werptechnische kwaliteitseisen en richtlijnen zijn gepre-senteerd in de structuur van het Model Kwaliteitsbeheer-sing Klimaatinstallatie (MKK). Daardoor is in iedere fase van het voortbrengingsproces van een ventilatiesysteem duidelijk aan welke specificaties men moet voldoen en welke informatie beschikbaar moet zijn om het voortbren-gingsproces te doorlopen. ISSO-publicatie 92 geeft een eenduidig pakket van ontwerptechnische kwaliteitseisen voor goed functionerende ventilatiesystemen op basis van decentrale luchttoevoer met centrale mechanische luchtafvoer in woningen en woongebouwen. Al dan niet op basis van vraagsturing zorgen deze systemen dat, in verblijfsruimten, lokaal natuurlijk of mechanisch lucht wordt toegevoerd en centraal mechanisch weer wordt afgevoerd. Een globaal ontwerp- en relatieschema geeft duidelijk aan waar men keuzen moet maken, welke fac-toren daarbij een rol spelen en hoe deze elkaar beïnvloe-den. De daarop volgende hoofdstukken verwijzen via specificatiebladen (SB) naar specifieke informatie. De in de vorm van specificatiebladen uitgewerkte ontwerptech-nische kwaliteitseisen en richtlijnen zijn gepresenteerd in de structuur van het Model Kwaliteitsbeheersing Kli-maatinstallatie (MKK). Daardoor is in iedere fase van het voortbrengingsproces van een ventilatiesysteem duidelijk aan welke specificaties men moet voldoen en welke infor-matie beschikbaar moet zijn om het voortbrengingspro-ces te doorlopen •

EnergielabelIn verband met de wettelijke wijzigingen in de Regeling Energieprestatie Gebouwen (REG) en de Beoordelings-richtlijn 9500, is de label-methodiek voor woningen (ISSO-publicatie 82) en

utiliteit (ISSO-publicatie 75) aangepast. De aanpassin-gen/verbeteringen hebben onder meer betrekking op de bepalingsmethodiek en de weergave van de globale energiebesparende maatre-gelen op het energielabel •

IZ0210_idp_re.indd 12IZ0210_idp_re.indd 12 11-2-2010 10:12:3011-2-2010 10:12:30

De toekomst is nu.

Of u nu werkt in de particuliere vervangingsmarkt, projectmarkt of nieuwbouwmarkt, Vaillant heeft voor u een duurzame oplossing. De geoTHERM warmtepomp bijvoorbeeld, die een besparing tot 0,3 op EPC kan opleveren en die met Comfort Garant de besparing helpt optimaliseren. Of de auroSTEP, onze zonneboiler, die met de hrSOLIDE-plus een duurzame combinatie oplevert en dankzij onze Daklegservice nog makkelijker te installeren is.

Wilt u meer weten over al onze duurzame oplossingen?Dan kunt u terecht bij uw contactpersoon van Vaillant of op www.vaillant.nl.

Omdat wij een duurzame toekomst zo tastbaar mogelijk maken.

Waarom Vaillant?

Verwarming Koeling Duurzame energie

IZ0210_vaillant_13.indd 13IZ0210_vaillant_13.indd 13 9-2-2010 10:22:559-2-2010 10:22:55

februari 201014

Product ALLESKUNNER

Verwarmen, koelen én ventilerenVan ventileren tot verwarmen,

koelen of warm tapwater. Met de

nieuwe ComfoBox van Zehnder

Comfosystems haalt de eindge-

bruiker een technisch hoogstand-

je van systeemintegratie in huis.

De ComfoBox is een echte alleskunner. Allereerst kan het apparaat voorzien in de verwarmingsbehoefte. De Comfo-Box werkt met een koelvloeistof/water-warmtepomp, die via een aardwarm-tesonde, aardwarmtecollector of het grondwater de warmte aan de bodem onttrekt. Zehnder heeft bewust gekozen voor een koelvloeistof-warmtepomp. “In tegenstelling tot de buitentempera-tuur is de temperatuur van de aarde niet seizoensgebonden. Daarom werken koelvloeistof-warmtepompen juist in de winter veel efficiënter dan buitenlucht-warmtepompen”, vertelt Jerome Corba, technisch adviseur bij J.E. Stork Air. J.E. Stork Air biedt het product aan op de Nederlandse markt.

OppervlakteverwarmingDe Zehnder ComfoBox is verkrijgbaar met een verwarmingsvermogen van 5 tot 13 kW. Het systeem heeft sensoren om de binnen- en buitentemperatuur te meten. Na de berekening van de ideale stooklijn wordt de warmte over de woning verdeeld via oppervlaktever-warming (vloer- of wandverwarming) of via LT-radiatoren. Oppervlakteverwar-ming past goed bij dit systeem, vertelt Corba. “Bij oppervlakteverwarming heeft het systeem de tijd nodig om op

temperatuur te komen. Pas dan schakelt het zichzelf uit. Dat is gunstig, want de warmtepomp heeft ook tijd nodig om de temperatuur van de bron te trans-porteren.”

LT-radiatoren“Het meest ideaal is de combinatie van vloerverwarming in combinatie met LT-radiatoren. Veelal passen we dan beneden vloerverwarming toe en boven LT-radiatoren. Boven willen we graag snel de ruimte opwarmen. Dat kan prima met LT-radiatoren. Deze hebben een lage waterinhoud en geven snel hun warmte af. Louter LT-radiatoren combineren met een warmtepomp is echter minder gunstig. De warmtepomp moet dan snel reageren, wat geen gunstig effect heeft op de efficiëntie. Een buffervat zal noodzakelijk zijn, als er alleen LT-radiatoren worden toegepast”, aldus Corba.

KoelingDankzij de optionele FreeCooling-functie is het mogelijk om in de warme dagen het huis koel te houden. In deze stand onttrekt het systeem energie aan het woongedeelte en geeft deze weer terug aan de aarde. Door de directe warmte-uitwisseling tussen koelvloei-stof- en verwarmingscircuit wordt de woning gekoeld.

BalansventilatieDe ComfoBox heeft een balansven-tilatiesysteem. Om precies te zijn, de ComfoAir 550 S/E. Dit toestel heeft een maximale capaciteit van 550 m3/h en een warmtewisselaar met een rendement van 95%. Ook prettig is de automatische bypass, waardoor de lucht bij bijzondere temperatuuromstandig-

heden om de warmtewisselaar heen kan worden geleid. Overigens, de ramen mogen gerust open. Volgens Corba hoeft alles niet potdicht te blijven, als in een woning balansventilatie wordt toegepast. “Maar, open ramen hebben wel een nadelige invloed op de ener-gierekening.”

BoilerDe ComfoBox heeft een boilervat met een capaciteit van 400 liter, grotere for-maten zijn ook mogelijk. In het boilervat wordt het water opgewarmd met de warmtepomp tot 54 graden. Een inge-bouwd elektrisch 2kW element verhit het water op gezette tijden één keer per week tot een temperatuur van 60 graden om de vorming van legionella te voorkomen. Mocht er een storing optreden, dan neemt dit verwarmings-element de warmwatervoorziening voor zijn rekening.

BedieningDe ComfoBox heeft een bedienings-paneel met geïntegreerde binnen-temperatuursensor, in de woonkamer. Hier kan je alle functionaliteiten mee bedienen, inclusief de ventilatie. In het bedieningspaneel is een driestanden-schakelaar opgenomen, waarmee de gebruiker de ventilatie in een stand hoger of lager kan zetten. Eventueel kan op de unit een bedieningspaneel CC Ease worden toegevoegd, zodat gebruikers ook op de unit de ventilatie kunnen bedienen.

OpstellingsruimteHet is al opmerkelijk hoe Zehnder erin is geslaagd verschillende HVAC-systemen te integreren in één apparaat. De Com-foBox neemt daarnaast nauwelijks ruim-

IZ0210_TA_zehnder.indd 14IZ0210_TA_zehnder.indd 14 8-2-2010 13:35:588-2-2010 13:35:58

februari 2010 15

te in beslag. Een vloeroppervlakte van 0,5 m2 is al voldoende voor de totale unit. Het systeem heeft een modulaire opbouw. Eventuele uitbreidingsmoge-lijkheden, zoals zonnecollectoren voor de warmwatervoorziening of een groter boilervat, behoren tot het keuzepakket. En vereisen uiteraard extra ruimte.

InstallatiegemakDe Zehnder ComfoBox is een plug-and-play systeem. “Allerlei appenda-ges, zoals het expansievat, zijn al in het systeem opgenomen en hoeven niet apart te worden gemonteerd.” De unit zelf is in één dag opgebouwd en afgemonteerd. Theoretisch volstaat één installateur voor de klus, zegt Corba, maar normalerwijze doen twee man het werk. Hierbij zijn niet de manuren inbegrepen die nodig zijn voor extra werkzaamheden, zoals de aanleg van ventilatiekanalen.

ISSO-publicatiesHet Bouwbesluit en de NEN-normen stellen eigenlijk te lage eisen om een comfortabel binnenklimaat te garande-ren, legt Corba uit. “Wij verwijzen liever naar de ISSO-61 en ISSO-62 publi-caties waarin de eisen voor mechani-sche ventilatie en balansventilatie zijn vastgelegd.” In dat geval geldt voor de ComfoAir een maximale weerstand van 225 m3/h bij 100 Pascal.

FlowVentilatiesystemen genoten vroeger een slechte reputatie vanwege de geluidsoverlast. Gelukkig is die situatie ten goede gekeerd. Het blijft echter zaak om akoestische slangen van goede kwaliteit toe te passen, anders keren de ongewenste geluiden weer terug. Ook het juiste volume voor de luchtdoorvoer speelt hierin een rol. Teveel lucht bij de aan- en afvoerpunten leidt al snel tot tocht. Die aan- en afvoerpunten ziet Corba trouwens het liefst in de kern-zijde van een verblijfsruimte. Voor alle duidelijkheid; in de loopzone. Ventielen in de gevelzijde zijn niet te adviseren; de luchtstroom voert al snel langs een stoel of bed, wat ongemak kan

ople veren.

WarmtepompDe naregeling van de warmtepomp vraagt ook om extra aandacht. De ver-delers zorgen voor de toevoer van warm water voor de warmtevoorzie-ning en afhankelijk van het seizoen moeten ze meer open of ‘knijpen’ om een comforta-bel binnenklimaat te garanderen. Tot slot adviseert Corba om altijd een des-kundige instantie in de arm te nemen voor de bronberekening. Een foutje en de COP valt al flink lager uit, waardoor het gewenste rendement niet wordt

geschikt, maak ze dan eerst grondig schoon. Conventionele radiatoren kun-nen trouwens het huis uit. “Voor LTV-verwarming zijn speciale radiatoren een vereiste, omdat de aanvoertemperatuur gewoonlijk lager ligt.”

TerugverdientijdDe Zehnder ComfoBox is vooral een in-vestering in de toekomst, volgens Cor-ba. “Op korte termijn is het rendement terug te zien in gemiddelde besparing van 40 euro per maand op de energie-rekening. Niet een bedrag waar je van achterover slaat, maar het rendement is er vooral op de lange termijn. Er is straks nog maar een klein beetje stroom nodig, aangezien de woning compleet zelfvoorzienend wordt voor de levering van warmte, koeling, ventilatie en warm water.”, zegt Corba. “De ComfoBox is namelijk prima te combineren met bijvoorbeeld zonnecollectoren of wind-energie. Door de inzet van natuurlijke energie en het continue hergebruik hiervan, vermindert niet alleen het gebruik van fossiele brandstoffen, maar is men ook minder afhankelijk van de energieleverende bedrijven. Prijsschom-melingen in de energiekosten hebben zodoende maar een beperkte invloed. Last but not least is de ComfoBox al geschikt voor toepassing in het passief huis; de woning van de toekomst.” •

behaald.

OnderhoudHet onderhoud van de ComfoBox is commercieel gezien interessant voor de installateur. Temeer vanwege het feit dat het hier een totaalpalet aan installaties betreft. Normaal gesproken dienen de warmtepompinstellingen ieder jaar te worden gecontroleerd en de filters van het ventilatiesysteem twee keer per jaar te worden vervangen. Het laatste kan de bewoner overigens ook zelf doen. De warmtewisselaar heeft iedere 3 tot 5 jaar, afhankelijk van de buitenluchtkwaliteit, een onderhouds-beurt nodig.

MarktZehnder mikt met de ComfoBox op het hogere segment van de markt. Het systeem is zowel in de nieuwbouw als bestaande bouw toe te passen. In het laatste geval zijn er een aantal factoren waar de installateur rekening mee moet houden. Zo zijn oude ventilatiekanalen niet per definitie bruikbaar. “In de jaren ’70 werd er minder geventileerd, die kanalen zijn te klein gedimensioneerd voor de ComfoAir.” Zijn de kanalen wel

IZ0210_TA_zehnder.indd 15IZ0210_TA_zehnder.indd 15 8-2-2010 13:35:598-2-2010 13:35:59