CENTRE OF EXPER T ISE

iX-boxprofessionaLiseringstooLkit Leren en Lesgeven met iCt

Anne-Marieke van Loon en Marijke Kral

Het onderwijs staat voor de uitdaging jonge mensen voor te

bereiden op een toekomst in een wereld van digitalisering en

medialisering. ict-geletterdheid is hierbij van groot belang.

De diversiteit in het onderwijs neemt toe, scholen moeten

maatwerk realiseren. ict is nodig om in te spelen op de

verschillen in talenten en ontwikkelings behoeften van lerenden.

Dit vraagt om competente leraren en lerarenopleiders die

technologie in kunnen zetten voor leren en lesgeven met ict.

Ook van leidinggevenden worden specifieke competenties

gevraagd. Hiervoor is professionalisering nodig.

Het iXperium/CoE ontwikkelde de iX-box, de professio-

naliseringstoolkit voor Leren en lesgeven met ict. De toolkit

bevat diverse instrumenten waarmee leraren, leraren

in opleiding, lerarenopleiders en leidinggevenden hun

competenties en vaardigheden op het gebied van leren en

lesgeven met ict kunnen ontwikkelen.

De instrumenten in de iX-box zijn ontworpen door het

iXperium/CoE, in samenwerking met de lerarenopleidingen

(pabo en iLs) van de HAN en het werkveld. De iX-box is in

eerste instantie ontwikkeld voor de lerarenopleidingen van de

HAN, maar de instrumenten zijn ook bruikbaar voor collega-

lerarenopleidingen en op scholen voor primair en voortgezet

onderwijs en op het mbo. De ontwikkeling van de iX-box kent

een onderzoeksmatige aanpak: kennis uit eerder onderzoek en

bevindingen uit de monitor leren en lesgeven met ict vormen de

basis voor de instrumenten en voor hun doorontwikkeling.

De iX-box wordt continu aangevuld en geactualiseerd.

in deze flyer worden de onderdelen van de iX-box kort

beschreven. Daarnaast vertellen gebruikers van de iX-box over

hun ervaringen. Benieuwd naar de volledige interviews?

scan dan de Qr-code op de achterpagina. Uitgebreide

informatie over de instrumenten in de iX-box vindt u op

www.ixperium.nl.

iX-boxprofessionaLiseringstooLkit Leren en Lesgeven met iCt

iX-box in het kort

In de professionaliseringstoolkit staan de competenties Leren

en lesgeven met ict centraal. Voor de lerarenopleiding zijn de

competenties vertaald naar eindkwalificaties. Dit zijn: ict-geletterdheid,

pedagogisch-didactische ict-vaardigheden en competenties om te leren

en te innoveren.

De competenties zijn uitgewerkt in gedragsinidicatoren en vormen

de basis voor de leerlijn Leren en lesgeven met ict en voor de

professionaliseringsaanpak voor leraren(opleiders). De iX-box bevat

daarnaast competenties voor leidinggevenden. Hierin staat beschreven

wat een schoolleider nodig heeft om leiding te geven aan onderwijs en

ict in zijn schoolorganisatie.

De basis voor de instrumenten zijn de onderbouwingen, die de

uitgangspunten en achtergronden beschrijven.

De iX-box bestaat uit:

• Eindkwalificaties Leren en lesgeven met ict

• Onderbouwing Eindkwalificaties Leren en Lesgeven met ict

• Gedragsindicatoren Leren en lesgeven met ict

• iX-ray Leren met ict

• Monitor Leren en lesgeven met ict

• Professionaliseringsaanpak Leren en lesgeven met ict

• Onderbouwing Professionaliserinsgaanpak Leren en lesgeven met ict

• Onderbouwing Leerlijn Leren en lesgeven met ict voor de

lerarenopleiding

• Competenties Leidinggeven aan onderwijs en ict

• Onderbouwing Competenties Leidinggeven aan onderwijs en ict

U�vindt�alle�publicaties�op�www.ixperium.nl�>�Publicaties.�Voor�meer�

informatie�neemt�u�contact�op�met�Jeanette�Dusschooten�via��

Jeanette.Dusschooten@han.nl

iN H

ET K

Or

T

Leren en lesgeven met behulp van ict is in het onderwijs steeds belangrijker. Dit vraagt nieuwe competenties

en vaardigheden van leraren(opleiders). Zij moeten hun leerlingen voorbereiden op een toekomst waarin ict-

geletterdheid van groot belang is voor leren en werken. De competenties Leren en lesgeven met ict gaan zowel

over de ict-geletterdheid van de leraren(opleiders) zelf als over hun competenties op het gebied van leren

en lesgeven met ict. De competenties Leren en lesgeven met ict zijn voor de lerarenopleiding vertaald naar

eindkwalificaties.

In het document ‘Onderbouwing Eindkwalificaties Leren en Lesgeven met ict’ wordt beschreven hoe

de competenties tot stand zijn gekomen. De competenties zijn dekkend voor de Kennisbasis ict 2013

en de Mediawijsheidcompetenties van Mediawijzer.net. Deze zijn aangevuld en geordend op basis van

literatuurstudie naar 21ste-eeuwse vaardigheden.

iCt-geLetterdHeid

Instrumentele vaardigheden

Informatievaardigheden

Mediavaardigheden

Leren en Lesgeven

met iCt

Opleiden tot ict-geletterde leerlingen

Pedagogisch-didactisch gebruik van ict

Ontwerpen van ict-rijke leerarrangementen

Evalueren in ict-rijke leerprocessen

Competenties om te leren en innoveren met ict

Basisstructuur�voor�de�competenties�voor�leren�en�lesgeven�met�ict

gedragsindicatoren Leren en lesgeven met ictDe competenties Leren en lesgeven met ict zijn uitgewerkt naar gedragsindicatoren. Deze maken inzichtelijk

wat er onder iedere competentie wordt verstaan in termen van kennis en vaardigheden.

iX-ray Leren met ictDe iX-ray Leren met ict is een app die leraren een beeld geeft van hun ict-gebruik in de onderwijspraktijk.

Leidend hierin zijn de competenties Leren en lesgeven met ict.

monitor leren en lesgeven met ictMet monitoronderzoek krijgen schoolbesturen en directies zicht op de ict-competenties van leraren(opleiders)

en hoe zij die inzetten in hun onderwijs.

‘�De�leerlijn�Leren�en�lesgeven�met�ict�en�de�bijbehorende�eindkwalificaties�zijn�onmisbaar�als�je�vorm�

wilt�geven�aan�de�inzet�van�ict�in�het�onderwijs.�Ze�bieden�ons�expliciete�handvatten,�aansluitend�bij�de�

visie�van�het�ILS�en�de�HAN�pabo’s.�Iedere�vakgroep�bepaalt�zelf�hoe�de�inzet�van�ict�terugkomt�in�het�

lesprogramma.�De�gemene�deler�is�dat�geen�van�de�lerarenopleidingen�aparte�ict-colleges�zal�invoeren;�

ict�wordt�verweven�door�het�hele�curriculum.�Dat�is�een�bewuste�keuze:�je�hebt�context�nodig�om�ict-

tools�op�de�juiste�manier�te�leren�inzetten.�De�leerlijn�en�de�eindkwalificaties�vormen�een�dynamisch�

startpunt�voor�onderwijs�en�professionalisering�met�ict.’

Jantien de Jong, lerarenopleider aan het instituut voor Leraar en school (iLs) van de HAN. ��

Competenties Leren en lesgeven met ict

professionaliseringsaanpak Leren en lesgeven met ict

LEr

EN E

N L

Esg

EVEN

MET

iC

T

De professionaliseringsaanpak Leren en lesgeven met ict is bedoeld voor leraren(opleiders) die zich willen

bekwamen in leren en lesgeven met ict. De professionaliseringsaanpak zet in op twee lijnen. De eerste lijn richt

zich op het ontwikkelen van ict-geletterdheid. In deze lijn komen met name de instrumentele vaardigheden en

mediageletterdheid aan bod. De tweede lijn richt zich op leraren(opleiders) die de stap willen zetten naar de

integratie van ict in het onderwijs.

Het document ‘Onderbouwing professionaliseringsaanpak Leren en lesgeven met ict’ gaat in op de

uitgangspunten van de professionalisering.

‘�Daadwerkelijk�professionaliseren�is�een�continu�proces,�dat�ook�echt�de�diepte�in�gaat.�Als�je�slechts�af�en�toe�

een�activiteit�organiseert,�beklijft�het�geleerde�niet�en�doet�iedereen�al�snel�wat�hij�daarvoor�al�deed.�Je�komt�

er�bovendien�niet�met�het�aanleren�van�wat�tooltjes;�voor�professionalisering�is�context�nodig.�En�ook�een�

gefundeerde�basis.�ROC�De�Leijgraaf�en�de�HAN�werken�daarom�in�het�blended�learning-project�vanuit�een�

totaalconcept�waarin�opleiden,�onderwijs�en�onderzoek�samenkomen.�De�professionaliseringsaanpak�geeft�ons�

richting�en�handvatten.�Designteams,�met�daarin�docenten�van�De�Leijgraaf�en�onderzoekers�en�experts�van�

het�iXperium,�ontwikkelen�en�onderzoeken�haalbare,�toepasbare�en�werkbare�leerarrangementen�met�ict.’�

John schobben, bestuursadviseur van rOC de Leijgraaf.

‘�We�realiseerden�ons�dat�we�hulp�nodig�hadden:�ict�is�een�breed�terrein�en�we�hebben�te�maken�met�diverse�

niveaus�binnen�de�verschillende�teams.�Hoe�maak�je�dan�de�juiste�keuzes,�zodat�ict�–�anders�dan�eerder�in�

het�nieuws�was�-�wel�degelijk�iets�toevoegt�aan�het�onderwijs�en�hoe�zorg�je�dat�iedereen�mee�kan�met�de�

ontwikkelingen?�Het�iXperium�heeft�ons�daar�uitstekend�bij�geholpen.�Op�alle�scholen�van�de�stichting�is�

een�enquête�gehouden,�om�de�niveaus�per�school�te�bepalen�en�om�vast�te�stellen�hoe�onze�scholengroep�de�

professionalisering�het�beste�kon�faciliteren.�Het�iXperium�hielp�ons�ook�bij�de�randvoorwaarden.�Als�eerste�

is�dat�herkenbaarheid:�mensen�laten�snappen�wat�ze�met�een�bepaalde�ict-toepassing�kunnen.�Daarnaast�

behapbaarheid:�ieders�agenda�staat�vol,�dus�korte�professionaliseringssessies.�Verder�inzetbaarheid:�als�een�

ict-middel�snel�daadwerkelijk�gebruikt�kan�worden,�gaan�mensen�eerder�overstag.�En�tot�slot:�ruimte�om�te�

experimenteren.’�

ruud Leuverink, als directeur en unitleider verbonden aan twee basisscholen binnen spO De Liemers. Hij werkt binnen de stichting bovendien één dag per week als projectleider Leren en lesgeven met ict.

‘��In�het�professionaliseringstraject�hebben�we�bijvoorbeeld�geleerd�hoe�we�kennisclips�kunnen�maken.�Dat�zijn�

korte�filmpjes,�van�vijf�tot�tien�minuten,�die�de�essentie�van�de�leerstof�in�beeld�brengen.�De�studenten�bekijken�

die�clip�thuis,�op�een�moment�dat�ze�zelf�kiezen,�als�voorbereiding�op�een�hoorcollege.�Dat�heeft�als�groot�

voordeel�dat�je�de�klassikale�bijeenkomsten�heel�anders�kunt�inrichten.�Wat�voor�dit�specifieke�leerproces�gold,�

geldt�steeds�opnieuw:�de�koppeling�van�de�ict-theorie�aan�de�eigen�onderwijspraktijk�is�het�allerbelangrijkste�

binnen�de�professionaliseringsaanpak.�Pas�het�geleerde�dus�meteen�toe�en�als�dat�niet�lukt:�val�terug�op�

collega’s�die�misschien�net�een�beetje�deskundiger�zijn.�Dan�zie�je�vanzelf�dat�digitale�toepassingen�meestal�

helemaal�niet�zo�ingewikkeld�zijn�en�groei�je�als�groep�over�eventuele�koudwatervrees�heen.’

Martijn smits, deelnemer aan het professionaliseringstraject Leren en lesgeven met ict en coördinator van de deeltijdopleiding Lichamelijke Opvoeding van de HAN.

het beeld van

Competenties Leidinggeven aan onderwijs en ictLeerlijn Leren en lesgeven met ict voor de lerarenopleiding

Leidinggevenden binnen de school staan voor de uitdaging een onderwijscontext te creëren

waarin leraren het leren en lesgeven met ict kunnen verwezenlijken. Dit vraagt specifieke

competenties van de schoolleider. Zo is het vermogen om een gezamenlijke visie te

formuleren essentieel: op welke wijze draagt ict bij aan het onderwijs en leren op school?

Een ander belangrijk (ontwikkel)punt is de ict-geletterdheid van de leidinggevende zelf.

Deze competentie is nodig om een actieve bijdrage te leveren aan een cultuur waarin leren

en innoveren centraal staan.

De competenties Leidinggeven aan onderwijs en ict zijn ontwikkeld in een samenwerking

met de Verenigde Scholen Alberdingk Thijm (VSAT). De competenties zijn een uitwerking

van, en aanvulling op de competenties uit de Beroepsstandaard schoolleiders primair

onderwijs en het Beroepsprofiel schoolleiders voortgezet onderwijs. Daarnaast zijn er

veel raakvlakken met het Kader ict-bekwaamheid van teammanagers in het mbo. De

competenties zijn mede gebaseerd op de eindkwalificaties Leren en lesgeven met ict.

Het document ‘Onderbouwing schoolleiderscompetenties Leidinggeven aan onderwijs

met ict’ gaat dieper in op de rol van de schoolleider en de opzet van de competenties.

‘�De�schoolleiderscompetenties�sluiten�uitstekend�aan�op�de�beroepsstandaard�

voor�het�po�en�op�het�beroepsprofiel�voor�het�vo,�en�ook�de�Kennisbasis�ict�is�erin�

meegenomen.�Dat�betekent�dat�het�eindresultaat�breed�inzetbaar�is,�in�heel�

Nederland�en�in�het�basis-�en�voortgezet�onderwijs.�Binnen�onze�scholengroep�gelden�

de�schoolleiderscompetenties�als�belangrijk�uitgangspunt�voor�de�module�Innovatie�&�

ICT�voor�toekomstige�schoolleiders.�We�hebben�daarin�nu�bijvoorbeeld�een�duidelijke�

plek�ingeruimd�voor�het�bedenken�en�uitvoeren�van�een�(beperkte)�innovatie,�en�

het�onderzoeken�van�de�opbrengst�daarvan.�Dat�laatste�is�heel�belangrijk.�Een�

vernieuwing�die�geen�effect�sorteert,�moet�je�loslaten;�een�innovatie�die�niet�volledig�

aanslaat,�vraagt�om�aanpassing.�Ict�is�tenslotte�een�middel�en�geen�doel�op�zich.’

Herman rigter, directeur iCT van de Verenigde scholen J.A. Alberdingk Thijm (VsAT) voor primair en voorgezet onderwijs.

Leerlijn Leren en lesgeven met ict voor de lerarenopleiding

prO

FEss

iON

ALi

sEr

iNg

sTO

OLK

iT

De leerlijn Leren en lesgeven met ict beschrijft wat er nodig is om de eindkwalificaties Leren en

lesgeven met ict te integreren in de curricula van lerarenopleidingen, specifiek in die van de HAN.

De uitgangspunten voor de implementatieaanpak zijn mede gebaseerd op onderzoek naar de

mate waarin studenten en opleiders van de lerarenopleidingen van de HAN beschikken over de

competenties voor leren en lesgeven met ict .

Het document ‘Onderbouwing leerlijn Leren en lesgeven met ict’ beschrijft de achtergronden

van het ontwerp van de leerlijn en benoemt de uitgangspunten voor structurele inbedding

in de curricula. De leerlijn is bovendien één van de pijlers onder de ontwikkeling van het

professionaliseringsaanbod voor lerarenopleiders.

‘�De�implementatie�van�de�eindkwalificaties�en�van�de�leerlijn�blijkt�soms�best�lastig,�en�is�

in�ieder�geval�tijdrovend.�Gelukkig�dragen�de�directie�en�het�managementteam�van�de�

Faculteit�Educatie�van�de�HAN�uit�hoe�belangrijk�en�noodzakelijk�zij�leren�en�lesgeven�

met�ict�vinden;�dat�is�een�belangrijke�helpende�factor.�Daarnaast�is�toetsing�op�de�

eindkwalificaties�heel�belangrijk�voor�een�succesvolle�invoering.�Zonder�beoordeling�wordt�

aandacht�voor�het�thema�te�vrijblijvend�en�verdwijnt�het�mogelijk�weer.��

Ook�helpend�voor�het�traject:�de�nulmeting�naar�het�niveau�van�docenten�en�studenten.�

De�uitslag�gaf�de�urgentie�aan�en�maakte�de�uitdagingen�grijpbaarder.�En�wil�je�slagen,�

werk�dan�vooral�samen�en�ken�elkaar:�weet�waar�jij�mogelijk�hulp�kunt�bieden�én�bij�wie�

je�kunt�aanhaken�om�zelf�te�groeien.’�

Dennis rutten, onderwijskundige en docent ict en rekendidactiek aan de HAN pabo.

Vorm

gevi

ng B

urea

u Ke

tel,

Nijm

egen

iXperium/Centre of eXpertise Leren met iCt

Het iXperium/CoE is een samenwerkingsverband van de lerarenopleidingen en het

Kenniscentrum Kwaliteit van leren van de HAN met het basisonderwijs, voortgezet onderwijs

en middelbaar beroepsonderwijs in de regio rond Arnhem en Nijmegen. De samenwerking

richt zich op het realiseren van onderwijs dat beter recht doet aan verschillen tussen leerlingen

met behulp van ict en op het opleiden van ict-geletterde jongeren. De focus ligt hierbij op het

opleiden, professionaliseren en faciliteren van leraren in een duurzame verbinding tussen

werkveld, opleiding en onderzoek.

Het iXperium/CoE is een netwerkorganisatie waar partners uit de lerarenopleidingen, het

onderwijswerkveld en de wetenschap aan bijdragen. Leergemeenschappen vormen het hart

van het iXperium/CoE. Leraren, lerarenopleiders, studenten, onderzoekers en (ict-)experts

werken samen vanuit praktijkvraagstukken aan onderwijsontwikkeling. Ze ontwerpen en

onderzoeken samen ict-rijke leerarrangementen die recht doen aan verschillen. Overkoepelend

onderzoek versterkt de kennisontwikkeling. De leergemeenschappen maken gebruik van

inspirerende leerwerkomgevingen waar de nieuwste ict-toepassingen voorhanden zijn:

iXperium Arnhem, iXperium Nijmegen en iXperium Oss.

Het iXperium/CoE biedt zowel individuele leraren als groepen leraren, leidinggevenden,

opleiders en studenten inspiratiemiddagen, workshops en trainingen op het gebied van leren

en lesgeven met ict. Het curriculum van de HAN-lerarenopleidingen wordt zodanig ingericht

dat startende leraren goed zijn toegerust om onderwijs te verzorgen dat recht doet aan

verschillen met behulp van ict.

Door middel van publicaties, website en social media, workshops, conferenties,

iXperatiemiddagen en iXcamps borgen we de kennisdeling. We delen kennis, ervaringen en

producten met elkaar en met onze omgeving.

Kijk voor meer informatie op:

www.ixperium.nl

Volg ons op:

Facebook.com/ixperium

Twitter @ixperium

sCan de Code en Lees de

ervaringen met de iX-boX

prO

FEss

iON

ALi

sEr

iNg

sTO

OLK

iT