ITEM Grenseffectenrapportage 2018 - Dossier 5: De Sociale ... · en Sociaal Comité en het Comité...

Grenseffectenrapportage 2018 Dossier 5: De Sociale Zekerheid van de Niet-Standaard Werkende: een Nationale en Europese Uitdaging

Het Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility / ITEM is de spil van wetenschappelijk onderzoek, advisering, kennisuitwisseling en trainingsactiviteiten omtrent grensoverschrijdende samenwerking en mobiliteit.

mr.dr.SaskiaMontebovi

Het Institute forTransnationalandEuregional crossborder cooperationandMobility / ITEM isde spilvan wetenschappelijk onderzoek, advisering, kennisuitwisseling en trainingsactiviteiten omtrentgrensoverschrijdendesamenwerkingenmobiliteit.

ITEM iseen initiatiefvanUniversiteitMaastricht (UM),hetNederlandsExpertiseen InnovatiecentrumMaatschappelijkeEffectenDemografischekrimp(NEIMED),ZuydHogeschool,deGemeenteMaastricht,deEuregioMaas-Rijn(EMR)endeProvincieLimburg(NL).

UniversiteitMaastricht

Grenseffectenrapportage2018Dossier5:DeSocialeZekerheidvandeNiet-StandaardWerkende:eenNationaleenEuropeseuitdaging

Inhoudsopgave

1. Inleiding................................................................................................................................................1

2. Doelstellingen&Methode...................................................................................................................4

2.1EffectenVandaagofindeToekomst:Ex-post...................................................................................4

2.2Afbakening........................................................................................................................................5

2.3DeOnderzoeksthema’s,Principes,BenchmarksenIndicatorenvanhetDossier.............................6

2.3.1DeOnderzoeksthema’s.............................................................................................................6

2.3.2DossierSocialeZekerheid:Principes,BenchmarksenIndicatorenvooreenPositieveSituatie

inGrensregio’s:..................................................................................................................................7

3. EvaluatieThemaEuropeseIntegratie...................................................................................................9

4. EvaluatieThemaDuurzameontwikkeling/socio-economischeontwikkeling....................................12

5. EvaluatieThemaEuregionalecohesie................................................................................................13

6. ConclusiesenaanbevelingenuiteenEuregionaalperspectief..........................................................15

6.1Inhoudelijkeconclusies...................................................................................................................15

6.2Toekomstperspectief......................................................................................................................16

InstituteforTransnationalandEuregionalcrossbordercooperationandMobility/ITEM 1

5.DeSocialeZekerheidvandeNiet-StandaardWerkende:eenNationaleenEuropeseUitdaging

Toegangbiedentotsocialebeschermingisvancruciaalbelangvoordeeconomischeensocialeveiligheidvan de beroepsbevolking en voor goed functionerende arbeidsmarkten die werkgelegenheid enduurzamegroeicreëren.Tochhebbensteedsmeermensenvanwegedeaardvanhunarbeidsrelatieof

vanhunwerkalszelfstandigeonvoldoendetoegangtotsocialebescherming.1

1. InleidingNu steedsmeerwerkenden, zowel inNederland als in andere lidstaten, nietmeer als een standaard

werknemer2 kunnen worden beschouwd, is het nuttig om de blik te richten op de

socialezekerheidsbescherming van deze groeiende groep niet-standaard werkenden. Wie zijn het?

Welkebescherminghebbenzeenwelkebeschermingmissenze?Enhoevergaathetdezewerkenden

alszeineengrensoverschrijdendewerksituatieterechtkomen?Bovendienishetverstandigomookde

platformwerkerbijditdossiertebetrekkenaangezienhijeenbijzondereniet-standaardwerkendeis.

Bijdestartvanditdossierpasteendefiniëringvaneenaantalbegrippenalsookeenbeschrijvingvande

achtergrond van dit onderzoeksthema. De niet-standaard werkende is de werkende die niet (meer)

gebonden is door een standaard arbeidsrelatie. De standaard arbeidsrelatie wordt nog steeds als

maatgevendbeschouwdinzowelhetarbeids-alshetsocialezekerheidsrechtengaatuitvaneenfulltime

dienstverband voor onbepaalde tijd bij één werkgever.3 Steedsmeer werkenden hebben echter een

parttimebaanofeenfulltimetijdelijkebaanofcombinerenmeerdereparttimebanen.Anderenhebben

oproepcontractenaldanniet incombinatiemeteenkleinebaanalszelfstandige.4Kortom,devariatie

onder werkenden is groot en groeit. De wetgeving die de arbeidsrechtelijke en

socialezekerheidsrechtelijkebeschermingvoordezewerkendenzoumoetenregelen,ontbreektnogof

looptnietsynchroonmetdepraktijk.

Er wordt zowel op nationaal als Europees niveau hard gewerkt om ook deze categorie ‘nieuwe’

werkenden–dietrouwenslangnietaltijdzo‘nieuw’blijkttezijn5–degepastebeschermingtebieden.

1EuropeseCommissie:VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,13maart2018,COM(2018)132final,p.1.2Determ‘werknemer’isbewustgekozenenonderscheidtzichvandeniet-standaard‘werkende’dieverderinditdossiercentraalstaat.3K.V.W.Stone&H.Arthurs,'Thetransformationofemploymentregimes:aworldwidechallenge‘,in:K.V.W.StoneandH.Arthurs(eds.),Rethinkingworkplaceregulation:Beyondthestandardcontractofemployment,NewYork:RussellSageFoundation2013;zieookEuropeseCommissie:VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,13maart2018,COM(2018)132final,p.1.4VoorNederland:zieCBSzoekopArbeidsdeelname,kerncijferswww,cbs.nl;voorEuropazieEuropeseCommissie,VoorstelvooreenAanbeveling,COM(2018)132final,p.3.5ZieR.Knegt,'Dewerknemerachtigevanuithistorischperspectief',in:J.H.Bennaars,J.M.vanSlooten,E.Verhulp,M.Westerveld(red.),Dewerknemerachtigeinhetsociaalrecht.Eenverkenning.Deventer:WoltersKluwer2018,p.9e.v.;ZieookS.Montebovi,A.BarrioenP.Schoukens,'Desocialezekerheidendeniet-standaardarbeidsrelaties:ontwikkelingeninEuropaenNederland‘,TijdschriftRechtenArbeid(TRA),2017/10,p.15.

Dossier5:DeSocialeZekerheidvandeNiet-StandaardWerkende:eenNationaleenEuropeseUitdaging 2

Hamvraagdaarbij is:wat is gepastebeschermingenwiebepaaltdataandehandwaarvan? Isdatde

overheidofzijndatdewerkendenzelf?Enkandezegrotegroepniet-standaardwerkendenonderéén

noemer geplaatst worden? In Nederland heeft minister Koolmees van Sociale Zaken en

Werkgelegenheid beloofd tegen 2020 met een oplossing te komen voor de soms diffuse scheiding

tussenwerknemer en zelfstandige zodat ook schijnzelfstandigheid enmisbruik van dewetgeving kan

wordengebannen.OokvanuitEuropa iseroogvoorde somspenibele situatie vandeniet-standaard

werkende en is actie zichtbaar via verschillende initiatieven. Deze initiatieven hebben echter geen

dwingendkarakter.6

Inditdossiergebruikikdebegrippenniet-standaardwerkendeofatypischewerkende.Beidebegrippen

dekkenhierdezelfdeladingenzijnverwisselbaar.Indeliteratuur–zowelnationaalalsinternationaal–

komen beide begrippen voor. Men spreekt ook daar van de ‘non-standard worker’ of de ‘atypical

worker’.

De platformwerker of platformarbeider is een bijzondere variant van de niet-standaard werkende.

Hiermee wordt bedoeld dat het werk/het product/de dienst via een platform door een

opdrachtgever/cliëntwordtaangebodenendatdewerkende/geïnteresseerdeditwerkofflineofonline

uitvoert.Hetplatform ismetanderewoordendelinktussenvraagenaanbodvanwerkofdienstenen

heeft in potentie een enorm bereik. Soms heeft het platform de rol van een digitaal prikbord (bijv.

Werkspot) en soms de rol van bemiddelaar (bijv. Foodora, Deliveroo). De grote voordelen van deze

vormvanwerkverdelingzijn1)deflexibiliteitvoorzoweldeplatformwerkeralsdeaanbieder,2)delage

kosten voor het platform en de aanbieders, 3) de lage prijs voor de gebruiker door de sterke

prijsconcurrentie, en 4) de snelheidwaarmeeopdrachten kunnenwordenuitgezet en uitgevoerd.7 Er

zijn echter ook nadelen aan de platformeconomie. Zo is er onder meer 1) de ‘race to the bottom’

waardoor de prijs van het geleverde product of de geleverde dienst vaak minimaal is, net zoals de

socialebeschermingvandeplatformwerker,2)devluchtigheidenanonimiteitvandewerkrelatie(kan

somsookeenvoordeelzijn),3)deonduidelijkejuridischestatusvandewerkende.8Deenekeerlijktzijn

positiemeeropdievaneenwerknemer,deanderekeerdievaneenfreelancerofzelfstandigezonder

personeel (zzp-er) en soms een combinatie van beide statuten en tot slot 4) de afhankelijkheid van

reviewsenratingsvanklantenende interpretatieervandoordeplatformszonderweerwoordvande

platformwerker. Kortom, het werken via platforms neemt een hoge vlucht, maar het juridische

raamwerkblijftachter.

De inhoud van platformwerk varieert sterk. Het kan daarbij gaan om fysieke opdrachten (offline

opdrachten)zoalsdoordetaxichauffeursvanUberofdedeelnemersvanWerkspot.nl;maarhetkanook

gaanomonlineopdrachtenzoalshetvertalenvanteksten,hetsorterenvan foto’s,hetbewerkenvan

6Zieo.a.EuropesePijlervanSocialeRechten,EuropeseAgendavoordedeeleconomie,Commissiewerkprogramma2018,WitboekoverdetoekomstvanEuropa,VoorstelvoorAanbevelingsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,VoorstelvoorRichtlijntransparanteenvoorspelbarearbeidsvoorwaardenindeEU.7ZieookEuropeseCommissie,MededelingvandeCommissieaanhetEuropeesParlement,deRaad,hetEuropeesEconomischenSociaalComitéenhetComitévandeRegio’s.EenEuropeseagendavoordedeeleconomie,COM(2016)356final,p.2.DeEuropeseCommissiespreektnietover‛voordelen‛en‛nadelen‛maarover‛nieuwemogelijkheden‘en‛vragen‘.8K.Frenken,‛Hoekandeonduidelijkestatusvanplatformwerkersverhelderdworden?‘,MeJudice,13november2017.


bepaaldeinformatiebestandenenz.viaeenplatform(vb.AmazonMechanicalTurk,Clickworker)waarop

takenwordenaangebodendiesnel,goedkoop,wereldwijdenon-demandkunnenwordenopgepakt.

Deze ‘werkrelatie’ wijkt duidelijk af van de standaard arbeidsrelatie. Van een platformwerker wordt

immersverwachtgéénfulltimedienstverbandvooronbepaaldetijdbijéénwerkgevertevervullen.Dat

zit in de natuur van deze rechtsfiguur. Wat daarentegen ontbreekt is een duidelijke inkadering van

rechtenenplichtenvoorde takkenvanarbeidsrechtensocialezekerheidsrecht.Het ispreciesdaarom

dat platforms –maar ook dewerkenden zelf – veelvuldig gebruikmaken van allerlei constructies die

vooréénof voorbeidepartijen voorlopig als erg aantrekkelijkwordengekwalificeerd.Dit leidt, naast

vrijheid en economisch gewin, ook tot wantoestanden, rechtsonzekerheid, rechtsongelijkheid,

gebrekkigerechtsbeschermingenz.9

Hetdebatrondomdesocialezekerheidspositievandeniet-standaardwerkendenisvolopbezigeneen

concrete oplossing ligt nog niet in het verschiet. Meerdere factoren spelen daarbij een rol en

beïnvloeden de zoektocht naar een bevredigende oplossing. Het is namelijk niet mogelijk om enkel

vanuitdebestaandesocialezekerheidsregelingennaarantwoordentezoekenopdevraagwaariemand

verzekerd is en waarvoor precies. Ook fiscale en arbeidsrechtelijke aspecten zijn van groot belang.

Enkelevragendiemenzichkanstellenendiedeoverheiduiteraardookbezighouden,zijnbijvoorbeeld:

inwelklandwordendesocialezekerheidspremiesbetaaldalswerkplekkenen–tijdenvanéénpersoon

haast continuwisselenof elkaaroverlappenof, ergernog,nietdoorzichtig zijn?Hoeom te gaanmet

drempelsbinnendefiscaliteitofsocialezekerheidwaarondermengéénpremieshoefttebetalenenook

nietverzekerdis,ofmetdrempelswaarondermeninderdaadgéénpremieshoefttebetalenmaarjuist

wel verzekerd is? Denk hierbij aan het ingezetenenstelsel zoalswe dat inNederland kennen voor de

ouderdomspensioenenendezorgverzekering.Steldatiemanddriekleineparttimebanencombineert,al

dan niet via platformarbeid, en daarbij telkens onder de verzekeringsdrempel blijft. Deze persoon

verdientmisschienwelgenoegommomenteelvan te levenmaarnietomvan tesparenvoor laterof

voorperiodenvanonheilzoalsziekteofteweinigwerk.AlsdezepersoonwelinNederlandwoont,kan

hijwelwaarschijnlijk terugvallenopzorgregelingenen lateropzijnAOW-pensioen.Devraag isechter

ookhoedieuitkeringengefinancierdkunnenblijvenalsergeenofnauwelijksbijdragenwordenbetaald.

Een ander voorbeeld is dat van iemand die verschillende statuten combineert en dat ook in

verschillendelanden:eenambtenaarvoorééndaginNederland,eenzelfstandigevooranderhalvedag

in Duitsland en een oproepcontract in België. De huidige regels van de sociale zekerheid, zowel

nationaalalsEuropees,volstaannietmeeromdepositievandezehybridewerknemergoedtebepalen.

Eengebrekaaneencoherentsocialezekerheidssysteem,nationaalenEuropees,voordeniet-standaard

werkende is een bedreiging voor de sociale zekerheid. Niet alleen de werkende maar ook de

opdrachtgever en de staat worden geconfronteerd met de onzekerheid en het juridische vacuüm

gekoppeldaandieniet-standaardwerkenden.

9DenkhierbijaandesituatievanwerkendenbijDeliveroo,Uber,Helplingenz.


Alsdepraktijkendewetniet(meer)inlijnzijnmetelkaar,leidtdatvaaktotknelpunten.Dieknelpunten

kunnenonderscheidenworden inverschillendecategorieënmet iedereeneigenaanpak.10Ookbijdit

themavandesocialezekerheidvoordeniet-standaardwerkendenblijktdatzolangditnieteffectiefen

efficiënt geregeld is, betrokkenendaar zelf op creatievewijzemeeomgaan.Dat gebeurt vaker inhet

voordeelvandeopdrachtgeversc.q.werkgeversdanvandewerkenden.Maaruiteindelijkzijnzowelde

niet-standaardwerkendenalshunopdrachtgeversc.q.werkgeversgediendmeteenduidelijk juridisch

kader.Datbevorderteeneerlijkearbeidsmarkt,hetvrijeverkeervanpersonen,eensterkereEuropese

socialeinclusieeneenfatsoenlijkesocialezekerheidsbeschermingvoorallewerkenden.

Inhetwijzigingsvoorstel,vandecember2016,voordecoördinatieverordeningen883/2004en987/2009

heeftdeEuropeseCommissieaangegevenenerzijdssimpele,eerlijke,efficiënteenduidelijke regels te

willen creëren en anderzijds de financiële en administratieve lasten tussen lidstaten beter te willen

verdelen.11 Merkwaardig genoeg wordt in dat wijzigingsvoorstel nergens gewag gemaakt van dit

knellendethemavandesocialezekerheidvoordenieuwewerkenden.Depolitiekewilennoodzaakzijn

blijkbaarnognietvoldoendeaanwezigomviadecoördinatieverordeningenditthemabeterteregelen

op dwingende wijze. Wel zijn recentelijk vanuit Europa signalen afgegeven over dit prangende

onderwerpvandegebrekkigesocialeverzekeringvoorwerkenden,opnationaalengrensoverschrijdend

vlak.12

2. Doelstellingen&Methode

2.1EffectenVandaagofindeToekomst:Ex-post

Dezegrenseffectenbeoordelingzaleenex-postkarakterhebbenaangeziennieuwewetgevingontbreekt

endusopbasisvandebestaandewetgevingeenanalysewordtgemaaktvandesocialezekerheidspositie

van de niet-standaard werkenden. In zowel de huidige Nederlandse regelingen als de Europese

coördinatieregels zijn de laatste jaren nog geen concrete nieuwe stappen gezet die de atypische

werkenden meer duidelijkheid kunnen geven over hun positie qua sociale zekerheid, nu en in de

toekomst. Het thema staat wel hoog op de agendamaar is complex en daardoor niet eenvoudig te

regelen.13 Wel heeft Mw. Thyssen, Eurocommissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken,

Vaardigheden en Arbeidsmobiliteit aangegeven dat alle werkenden toegang tot sociale bescherming

verdienen.14 En ook in Nederland reflecteren vele experts over de aanpak en uitwerking van

wetgeving.15

10Zievoorvijfcategorieënknelpunteninhetgrensoverschrijdendeverkeer:S.Montebovi,ActiveringenprivatiseringindeNederlandseziekte-enarbeidsongeschiktheidsregelingingrensoverschrijdendesituaties,Apeldoorn/Antwerpen:Maklu-Uitgevers2016,p.400-401.11VoorstelvooreenVerordeningvanhetEuropeesParlementendeRaad,13december2016,COM(2016)815final,p.2-4;zieookITEMGrenseffectenrapportage2017,dossier3:SocialeZekerheid.12Zieookdeinleidendealinea’s.13K.Frenken,‛Hoekandeonduidelijkestatusvanplatformwerkersverhelderdworden?‘,MeJudice,13november2017;enziedeInleidingvanditrapport.14EuropeseCommissie,persbericht21december2017,bijvoorstelvoordieRichtlijn,COM(2017)797final.15Zieo.a.depositionpapersgeschrevenvoorhetRondetafelgesprek‛Werkindeplatformeconomie‘vandeVasteCommissieSocialeZakenenWerkgelegenheidvandeTweedeKamer,DenHaag,16november2017.


In Nederland kent men sommige vormen van atypisch werk al decennialang, denk daarbij aan de

parttime contracten, de uitzendcontracten, de tijdelijke contracten enz.Wat echter nieuw is, zijn de

platformwerkers ende sterkmobielewerknemers.Voorhenblijkt dehuidigewetgeving gebrekkig of

afwezig.Indehiernavolgendebeoordelingrichtikmevoornamelijkopdezetweegroepenwerkenden,

omdatvoordeparttimersentijdelijkecontractantendehuidigeNederlandsewetgevingzekervoldoet

zolang er één werkgever is (en dus niet meerdere) enmen niet of niet te vaak grensoverschrijdend

werkt.

2.2Afbakening

In dit dossier wordt de term ‘grensgebied’ ruim gehanteerd. Het gaat niet alleen om een bepaalde

grensregio binnen een bepaalde lidstaat, bijvoorbeeld het Nederlandse grensgebiedmet de Vlaamse

provincies, de provincie Luik of Duitsland, maar om elk deel van Nederland waarmee grensverkeer

mogelijk is. Het ‘grensgebied’, zoals hier bedoeld, is dus niet gekoppeld aan bepaalde Euregio’s of

andere definities van een grensgebied, maar omvat het grondgebied waar elke vorm van

grensoverschrijdendewerkactiviteit binnen Europa voorkomt enwordt bestudeerd vanuitNederlands

perspectief.Datbetekentdatdetermgrensgebiedgeldtvoordeklassiekegrensarbeidersdiedagelijks

heen en weer reizen maar ook geldt voor de werkenden die bijvoorbeeld werken in Nederland in

combinatiemeteen(digitale)baanineenandereverdergelegenEuropeselidstaat.

De tweedeafbakeningbetreftdegroepwerkendenwaaropdezestudie isgericht.Waar ineenvorige

grenseffectenrapportage de arbeidsmobiliteit werd besproken aan de hand van het percentage EU-

burgers dat als werknemer of als zelfstandige daadwerkelijk de grens overgaat, heeft die

arbeidsmobiliteit in dit rapport een ander karakter.16 Fysieke verplaatsing naar een andere lidstaat is

namelijklangnietaltijdmeernodigvoordenieuwevormenvanwerk.Voordegenendiehunwerkenkel

ofiniedergevalvoorhetgrootstedeelverrichtenviadigitalewerkrelatiesisdefysiekearbeidsmobiliteit

beperkt.Vanafhunwerkplek,thuisofopeenzelfgekozenlocatie,kunnendezenieuwewerkenden–de

digitalewerkenden –werken tegen betaling en ook alswerkenden gekwalificeerdworden. De groep

werkendendieinditrapportgeviseerdzijn,isdus(inpotentie)groot.

Naastdeplatformwerkerswordeninditdossierookandereniet-standaardwerkendenbestudeerd(zie

Inleiding).Dezegroepiserggevarieerdenmoeilijkonderéénnoemerteplaatsen.Hetzijnbijvoorbeeld

personen die achtereenvolgens tijdelijke banen hebben, of meerdere parttimebanen combineren of

personen die verschillende statuten combineren (ambtenaar, werknemer, zelfstandige). Maar er zijn

ookpersonendieoproepcontractencombinerenmeteenbaanals freelancer,ofpersonendiebijéén

bedrijf inlidstaatXwerkenmaarookthuisinlidstaatYvoordiezelfdewerkgevermogenwerken.Deze

vormvantelewerkneemttoe,maarisjuridischeenmerkwaardigerechtsfiguur.

De derde afbakening in dit rapport is het onderzoeksobject, namelijk de toepasselijke

socialezekerheidswetgeving bij atypische of niet-standaard grensoverschrijdende werksituaties. De

16ITEMGrenseffectenrapportage2017,dossier3:SocialeZekerheid.


specifieke knelpunten en (voorgenomen) maatregelen op arbeidsrechtelijk of fiscaalrechtelijk vlak

blijvenbuitenbeschouwing.

2.3DeOnderzoeksthema’s,Principes,BenchmarksenIndicatorenvanhetDossier

2.3.1DeOnderzoeksthema’sDe ITEM-Grenseffectenrapportages worden afgebakend aan de hand van de volgende drie thema’s:

Europeseintegratie,duurzameontwikkeling/socio-economischeontwikkelingenEuregionalecohesie.

Thema 2, de duurzame ontwikkeling, is sterk afhankelijk van kwantitatieve data. Voor het

onderzoeksobject inditdossier isechtermoeilijkaan tegevenomhoeveelmensenhetgaat inwelke

hoedanigheidenvoorwelkeomvangvandeeconomie.17Hetismomenteelnietduidelijk,enzalwellicht

ooknietgoedmeetbaarzijnindetoekomst,hoeveelmensenineenniet-standaardwerkrelatiewerken

en zeker niet hoeveel via een digitale werkrelatie werken.Wel geeft de Europese Commissie in een

mededeling over ‘een Europese agenda voor de deeleconomie’ aan: de ‘deeleconomie is klein,maar

groeit snel en verwerft in een aantal sectoren een belangrijk marktaandeel.’18 Volgens de Europese

Commissiewas in2015ongeveer28miljardeurogemoeidmetdebruto-inkomstenvandeelplatforms

enhunaanbieders. Inde toekomst zoudebijdrageaandeEuropeseeconomie tussende160en572

miljard euro kunnen zijn, aldus de Europese Commissie in diezelfdemededeling. De bedragen en de

timingblijvennogalvaagenruimmaarfeitisweldatdedeeleconomiezijndeelindesamenlevingende

economieheeftopgeëist.

Voor thema 1, de Europese integratie, wordt bestudeerd wat de grensoverschrijdende effecten zijn,

voor burgers en ondernemingen, van de bestaande (gebrekkige) wetgeving in het kader van de

Europese vrijheden, het Europees burgerschap en non-discriminatie. Omdat deze rapportage de

toepasselijke wetgeving van de niet-standaard werkenden wil verduidelijken, ligt de focus op de

discriminatieofbarrièresdiedezewerkendenaldannietervaren tenopzichtevandewerkendendie

wonen en werken binnen één lidstaat. Ook kan vanuit het perspectief van de

werkgevers/opdrachtgevers worden onderzocht of zij voor de niet-standaard werkenden tegen

drempels aanlopenenof zij daarommisschienmeer genegen zijn zich te beperken tot eennationale

werksituatie. Verdermoet ermee rekeningworden gehoudendat het bij platformarbeiders niet altijd

duidelijk iswaar ze zich fysiek bevinden. Uiteraard is het zo dat bij offline opdrachten (de taxirit, de

voedselbezorging) ineenbepaaldeplaats ineenbepaalde lidstaatwordtgewerkt.Maaralsdezeniet-

standaarddienstengecombineerdwordenmetanderwerkineenanderelidstaat,wordtdesituatietoch

weertroebelenmoeilijktepeilen.

Voor thema3,deEuregionalecohesie,wordtgekekennaardesamenwerkingvanoverheden,burgers

en ondernemers vanuit een Euregionaal perspectief. Onderzocht kan worden of bijvoorbeeld

17Vgl.metdeInleiding.18EuropeseCommissie,MededelingvandeCommissieaanhetEuropeesParlement,deRaad,hetEuropeesEconomischenSociaalComitéenhetComitévandeRegio’s.EenEuropeseagendavoordedeeleconomie,COM(2016)356final.


ondernemers aan beide kanten van de grens kunnen samenwerken in hun belang maar ook in het

belangvandewerkendentotwiezijzichrichten.Omwillevanhetgekozenstudieonderwerpzalerook

enigeoverlapzijnmetthema1.

2.3.2DossierSocialeZekerheid:Principes,BenchmarksenIndicatorenvooreenPositieveSituatieinGrensregio’s:Thema Principes Benchmark Indicatoren

Europese

integratie

Vrijeverkeervanpersonen

- Art.45VWEU19

- Art.48VWEU

- Overwegingen1,17en

18,29Verordening(EG)

883/200420

- Overwegingen6,8,9en

22Verordening(EG)

987/200921

- Artikelen11en13

Verordening(EG)

883/2004:

toepasselijke

wetgeving

- Artikelen6,14en16

Verordening(EG)

987/2009

Gelijkebehandeling

- Art.18en19VWEU

- Overwegingen5en8

Verordening(EG)

883/2004

- Artikelen4en7

Verordening(EG)

883/2004

Waarborgingadequate

socialebeschermingen

bestrijdingsociale

uitsluiting

- Art.9VWEU

- Art.352VWEU(om

1) Vergelijkingvandeniet-

standaardwerkendenmet

destandaardwerkenden

ineennationale

werksituatie:de

standaardwerknemeren

destandaardzelfstandige

vallenineenniet-grens-

overschrijdende

werksituatieonderde

nationale

socialezekerheidswetgevi

ngvandiewerkstaaten

deuitkomstis(meestal)

helder.


standaardwerkendenin

eennationalewerksituatie

metdeniet-standaard

werkendenineen

grensoverschrijdende

werksituatie:deniet-

standaardwerknemeren

deniet-standaard

zelfstandigewordenin


werksituatiesdoorde

coördinatieverordeningen

onderde

socialezekerheidswetgevi

ngvandewerkstaat

geplaatst.Maarwelke

staatisdatinatypische

1) Ineennationale

werksituatiewordtde

standaardwerknemerof

zelfstandigeinéénvande

bestaandepijlersvanhet

nationale

socialezekerheidsstelsel

ondergebracht:

werknemerstelsel,

zelfstandigenstelselof

mogelijkeenanderstelsel

(denkaande

tussencategorievanworker

indeUKofde

Arbeitnehmerähnlichein

Duitsland).Maarvoorde

niet-standaardwerkende

(vbdeplatformwerkerofde

schijnzelfstandige)isniet

altijdheldertotwelkepijler

zebehoren.Isdebezorger

vanDeliverooofFoodoraof

deUber-taxichauffeureen

werknemerofzelfstandige

ofheefthijeenander

statuut?

2) Ineengrensoverschrijdende

werksituatiewordtdeniet-

standaardwerkende

volgensdebestaande

Europesewetgevingnog

steedsbeoordeeldnaarhet

werklandprincipe(art.11en

19VWEU:VerdragbetreffendedewerkingvandeEuropeseUnie.20Verordening(EG)883/2004,ookweldebasisverordeninggenoemd.21Verordening(EG)987/2009,ookweldetoepassingsverordeninggenoemd.


socialebescherming

vanzelfstandigente

regelen)

Europeesburgerschap

- Art.20VWEU

werksituaties?En

waarommoetsomstoch

dewoonstaatprimeren

alsdevoornaamstelink

tochhetwerklandis(bijv.

bijtelewerk)?Bij

nationalewerksituatiesis

onafhankelijkvanhet

aantalgewerkteuren

thuisaltijddenationale

wetgevingvantoepassing.

art.13883/2004),ookbij

vaakwisselendebanen,bij

telewerk,bijgecombineerde

statuten(ambtenaar,

zelfstandige,werknemer)en

somsnaarhet

woonlandprincipe(art.13

883/2004),ookalsde

bindingmethetwerkland

groterisdanmethet

woonland.

Duurzame

ontwikkeling/

socio-

economische

ontwikkeling

- Art.3,lid3VEU22

- Art.151VEU

- Protocolnr.28bijVEU

enVWEU

nvt nvt

Euregionale

cohesie

Economische,socialeen

territorialesamenhang

- Art.174VWEU

Loyalesamenwerking

- Art.4VEU

Nauweresamenwerking

tussenlidstaten

- Art.20VEU

- Overwegingen2,8en9

Verordening(EG)

987/2009

- HoofdstukII

Verordening(EG)

987/2009

Europa2020-strategie

FocusvandeEuropese

Commissieopsociale

cohesie

EuropeseCommissie,

Mededeling:Groeien

cohesiestimulereninde

grensregio’svandeEU,

COM(2017)534final/2


standaardwerkendenmet

destandaardwerkenden

ineennationale

werksituatie


standaardwerkendenin

eennationalewerksituatie

metdeniet-standaard

werkendenineen


werksituatie.

1) Bedrijvenwijkenuitof

overwegenuitwijkingnaar

niet-EU-grondgebiedwaar

destarreaanwijsregelsvan

verordening(EG)883/2004

nietgelden.

2) Werkgeversmijden


werksituatiesaangezien

dezecomplicerenduitvallen.

3) Werknemersworden

geconfronteerdmet

discriminatieopgrondvan

woonplaatsomdathetdeels

werkenindewoonstaatde

aanwijzingvande

toepasselijkewetgevingkan

beïnvloeden.Zekervoor

grensarbeidersenhun

werkgevers(dusvoorde

grensregio’s)isdateen

issue.

22VEU:VerdragbetreffendedeEuropeseUnie.


3. EvaluatieThemaEuropeseIntegratie

De positie van zowel de niet-standaard werkende in het algemeen als de platformwerker in het

bijzonderwordendoornationaleenEuropeseregels,ofhetgebrekdaaraan,bepaald.Waarvoorheen

een standaard arbeidsrelatie zich vaak beperkte tot één werkplek kon ook makkelijker de

socialezekerheidspositiewordenvastgesteld:ófaandehandvandenationalewetgevingófaandehand

vandeEuropesecoördinatieverordeningenwaarhetwerklandbeginselnogsteedsleidendis.

Maar omdat niet-standaard werkenden, waaronder de platformwerkers, zich uiteraard niet meer

beperkentotwerkbinnendelandsgrenzen, iseengrensoverschrijdendeblikmeerdanooitnodig.Een

parttimerdiebijvoorbeeldtijdelijkookeenanderebaanineenbuurlandkanofmoetoppakken,isgeen

uitzonderingmeer.Ookworden(jonge)mensenaangetrokkendoordedigitalenomadencultuurwaarbij

ze tijdelijk – soms jaren – rondtrekken en werken op verschillende plaatsen ter wereld, vanaf hun

laptop.23Dezemensenvoelenzichvaaknietmeergebondenaaneenlandofnationaliteitenverplaatsen

zichmakkelijkbinnenEuropaendaarbuiten.DeEuropesecoördinatieverordeningen(EG)883/2004en

987/2009 kunnen deze nieuwe werkenden niet meer beschermen aan de hand van de bestaande,

relatief rigide regels. Werk- en arbeidsrelaties zijn (te) complex geworden en de

socialezekerheidsbeschermingheeftdaaronderteleiden.

Deeffectenopdegrensregiozijnaanzienlijkmaarmoeilijk inzichtelijktemaken.Redenhiervoorisdat

hetniet-standaardwerkerggevarieerdisinomvangenaantallenbetrokkenen.InNederlandkentmen

al sinds decennia een groot aantal parttimers en is ook de groep zzp’ers sterk toegenomen. Beide

groepen werkenden zijn niet-standaard werkenden omdat ze niet gebonden zijn door een fulltime,

onbepaaldetijdarbeidsovereenkomstbijéénwerkgever.Naastdezeatypischewerkenden,zijnerook

de online en offlinewerkenden, de vele oproepcontracten, de nul-urencontracten, de korte tijdelijke

arbeidsovereenkomstenenz. Met anderewoorden, demobiliteit en variëteit onderdewerkenden is

grootenmaakthetmoeilijkomzeincijferspercategorieuittedrukken.Bovendienzijnsommigebanen

erg tijdelijkof zobeperkt inomvangofopbrengstendathetmaardevraag isof ze inde statistieken

opgenomen worden. Daarenboven is bij platformwerk – dat soms gaat over opdrachten van een

kwartierofuur–perdefinitieweinigtransparantieoverdeopbrengstenendeafdrachten.

Elkewerkendediedegrensfysiekofdigitaaloversteekt,kantemakenkrijgenmeteenandernationaal

socialezekerheidsstelsel.Datisvastgelegdindecoördinatieverordeningen(EG)883/2004en987/2009.

Dehuidigeregelsgaanechternogsteedsuitvandefysiekeaanwezigheidopeenwerkplek.Zowelhet

nationaal rechtalsdeEuropesecoördinatieverordeningenbaserenzichopeen fysiekeverplaatsingen

aanwezigheidbijdebepalingvanhettoepasselijkesocialezekerheidsrecht.

De huidige Nederlandse socialezekerheidswetgeving, arbeidswetgeving en fiscale wetgeving kampen

metkwalificatieproblemenenhandhavingskwesties.Vooral schijnzelfstandigheid–datoverigensgeen

juridische term is – en de niet-standaard werksituaties hinderen een vlotte arbeidsmarkt met

23Trouw,‘Digitalenomaden:overalthuis’,31maart2018.


transparantieoverde socialebescherming.De juridischekwalificatie is indeeersteplaatsonduidelijk

voor de werkende zelf: is hij nu werknemer of zelfstandige? En wat betekent dat voor zijn

socialezekerheidsbescherming?Daarnaastishetvoordeopdrachtgeversvaakookniethelderhoezijde

niet-standaardwerkendenmoetenclassificerenenwelkestappenzijmoetenofmogennemeninzakede

socialezekerheidsbescherming: gaat het om een werknemer of een zelfstandige? En welke

verplichtingengeldenvoordeopdrachtgeverrichtingdewerkenden?Opdederdeplaatsishetookvoor

deoverheidniettransparantwieinwelkstatuutopdearbeidsmarktopereert.Zijndeplatformwerkers

werknemersofzelfstandigen?Enzijndevele tijdelijkecontractantenwelvoldoendebeschermdtegen

socialerisico’s?

Ook deNederlandse overheid is zich bewust van de prangende vraagstukken rondom niet-standaard

werksituaties.Dat blijkt onder andereuit het Regeerakkoord24 endeopdracht dieminister Koolmees

van Sociale Zaken gaf aan de Tweedekamercommissie Sociale Zaken voor een

hoorzitting/rondetafelgesprekop16november2017metdetitel‘werkindeplatformeconomie’.25

Vanuit Europa worden de laatste jaren voorstellen en plannen aangedragen die benadrukken hoe

belangrijk de ontwikkelingen op de (Europese) arbeidsmarkt zijn en hoe misbruik, onderdrukking of

uitsluiting van sociale bescherming moeten worden bestreden. Een van de recente voorstellen is

bijvoorbeeldhetvoorsteltotAanbevelingvoorsocialebeschermingvoorallewerkenden.26DitEuropees

initiatief is gebaseerdopbeginsel 12 vandeEuropesePijler van SocialeRechten27 enbeoogtdaarom

adequate sociale bescherming te bieden aan werkenden, ongeacht de aard en de duur van de

arbeidsrelatie.Ditisduszekergerichttotdeatypischewerkendenendezelfstandigen.

Daarnaast lanceerdedeEuropeseCommissieeenvoorstelvooreenRichtlijnbetreffendetransparante

en voorspelbare arbeidsvoorwaarden in de EU.28 Mevrouw Thyssen, Eurocommissaris voor

Werkgelegenheid,SocialeZaken,VaardighedenenArbeidsmobiliteit,melddedaarover:‛Metditvoorstel

ondernemen we actie om de transparantie en de voorspelbaarheid van de arbeidsvoorwaarden te

verbeteren.Dewereldvanhetwerkverandertsnelenhetaantalatypischebanenencontractenneemt

toe.Ditbetekentdat steedsmeermensenhet risico lopenhun fundamentele rechtenniet tekunnen

uitoefenen,tebeginnenmethetrechtomkennistenemenvandevoorwaardenwaaronderzijwerken.

Meertransparantieenvoorspelbaarheidkomtzowelwerknemersalsbedrijventengoede.‘29

Echter, de voorstellen of mededelingen die de Europese Commissie doet omtrent betere sociale

beschermingof transparantearbeidsvoorwaardenhebbengeenwetgevendendwingendkarakter.De

coördinatieverordeningen(EG)883/2004en987/2009hebbendatwel,maarzwijgen–helaas–overde

24Regeerakkoord2017-2021,10oktober2017,Vertrouwenindetoekomst,p.22-26.25Rondetafelgesprek‛Werkindeplatformeconomie‘,16november2017,TweedeKamer.Zieookwww.tweedekamer.nl.26EuropeseCommissie,13maart2018,VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,COM(2018)132final.27EuropesePijlervanSocialeRechten,COM(2017)251.28EuropeseCommissie,21december2017,VoorstelvooreenRichtlijnvanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendetransparanteenvoorspelbarearbeidsvoorwaardenindeEuropeseUnie,COM(2017)797final.29EuropeseCommissie,persbericht21december2017,bijvoorstelvoordieRichtlijn,COM(2017)797final.


atypischewerkenden.Nogsteedsgaandesocialezekerheidsverordeningenuitvanhetwerklandbeginsel

alshoofdregelennogsteeds ishetmoeilijkomdehuidigeaanwijsregelsvandeVerordeningentoete

passen op de atypische werkenden. Kortom, voor bepaalde categorieën werkenden bieden de

bestaandewetgevendekadersgeen,gebrekkigeofwisselendebescherming.Denkhierbijaandehybride

werkenden (zij die soms onder het ene, soms onder het andere statuut ressorteren en soms onder

meerdere statuten tegelijk: werknemer, zelfstandige, ambtenaar), de economisch afhankelijke

zelfstandige (die in feite slechts één of twee opdrachtgevers heeft en dus daarom tegen het

werknemersstatuut aanleunt), de tijdelijke contractanten die al dan niet vrijwillig afwisselend korte

tijdelijkewerkrelatiesaangaanentussendoorsomsineenjuridischvacuümzitten,maardenkookaanzij

dieafwisselendinwoon-enwerklandwerken.

Hetmogelijke grensoverschrijdende karakter van telewerkwordt noch in deNederlandse noch in de

Europesewetgevinggoeduitgekristalliseerd.Datbelastnietenkelde rechtszekerheidvoorwerkgever

enwerknemermaarookhetvrijeverkeervanpersonen.Hetisimmersvoorzoweldewerkgeveralsde

werknemer als de overheid (belastingdienst, socialezekerheidsinstanties) makkelijker, duidelijker en

efficiënteromeennationalewerksituatiena testreven.Dangeldt in iedergeval, zonderdiscussie,de

nationale wetgeving en hoeft men geen rekening te houden met wijzigende toepasselijke

socialezekerheidswetgeving omdat dewerknemermisschien net ‘te veel’ aan de andere kant van de

grenswerktendaardoorhetEuropeserechtinwerkingtreedt.

IndeVerordeningen isuitdrukkelijkbepaalddatde toepasselijke socialezekerheidswetgevingniet kan

worden gekozen door betrokkenen (werkgever, werknemer, zelfstandige, ambtenaar, instanties, …)

maardatdewetgevingaangewezenwordtdoordeconflictregelsvanTitelIIvandebasisverordening(de

exclusievewerkingvandeaanwijsregels).Voorstandaardwerkendenisditvaakookinderdaaddemeest

gepasteoplossing.Indelidstaatwaargewerktwordtofwaarhetmeestgewerktwordt,ligtbijnaaltijd

hetaanknopingspuntvoordetoetepassenwetgeving.30

En ook werkgevers en werknemers kunnen zich (meestal) in standaard werksituaties vinden in deze

regels.Maarsomsvoldoenderegelsniet (meer).Enniet-standaardwerksituatieskomensteedsvaker

voor.31 Soms past het werklandprincipe hier prima bij maar soms dwingt een concrete situatie tot

afwijkingvanhetwerklandbeginselenkomenwerkgeverenwerknemer indeknelmetde toepassing

vanhetwoonlandbeginseldatdanverplichttoegepastmoetworden.Zekerinhetgevalvantelewerkof

thuiswerk ineenandere lidstaatzijndeknelpuntenduidelijk.Bij thema3wordttelewerkalsknelpunt

ookaangeduid.Hier,bijthema1vandeEuropeseIntegratie,pasthetechterook.

In geval van telewerk waarbij de werknemer ook thuis (in een andere lidstaat)mag en kan werken,

willen zowelwerkgeveralswerknemervaakgewoonhetwerklandprincipevanartikel13Verordening

(EG)883/2004toegepastziengeletophunverbondenheidmethetwerklandéndevoorkeurvooreen

duidelijke, transparante rechtssituatie. Dus de hoofdlocatie van het bedrijf wordt dan gezien als het

30Uitzonderingenopdezeregelzijnbijvoorbeeldmogelijkbijambtenaren,militairen,niet-actieven,…31VoorvoorbeeldenziedeInleiding.


aanknopingspuntvoorhetwerklandbeginsel.MaarbijeencorrectetoepassingvandehuidigeEuropese

regelgeving (Verordeningen (EG) 883/2004 en 987/2009) wordt gekeken naar de hoeveelheid

substantiëleactiviteiteninhetwoonland.Hetcriteriumvanartikel13,lid1en2vandebasisverordening

envanartikel8toepassingsverordeningwordtgewogenaandehandvandefysiekeaanwezigheidbijde

uitvoeringvan(substantiële)werkzaamheden.Metanderewoorden,alseenbedrijfzijnwerknemers–

inhetkadervanmodernebedrijfsvoeringenrekeninghoudendmetdebalanswerk/privé–toelaatom

ookthuistewerken,kandetoepasselijkewetgevingvanwerklandXoverslaannaarwerk-woonlandY.

Essentieel ismomenteel(nog)datzowelwerkgeveralswerknemerbeidengoedopdehoogtezijnvan

hetmaximaalaantal‘mogelijkethuiswerkuren’.Wantdoornetbovendataantalurentewerken,wijzigt

hetwerklandprincipenaarhetwoonlandprincipe.Datbetekentdatwerknemersdiebijvoorbeeld1van

de3of2vande5dagenthuiswerken,nietlangersociaalverzekerdzijnvolgensdewetgevingwaarde

‘hoofdwerkplaats’ is of waar de werkgever gevestigd is, maar dat de toepasselijke

socialezekerheidswetgevingdewetgevinguithetwoonlandwordt/is.Zekervoorbedrijvenwaar (veel)

grensarbeiderswerken,isditeenissue.Indiezinwordensommigebedrijvenzwaarderbelastmetdeze

anomalie. Dat zijn namelijk de bedrijven in de grensregio’s of bedrijven (niet in de grensregio) waar

grensarbeiderswerken.

4. EvaluatieThemaDuurzameontwikkeling/socio-economischeontwikkeling

Voor de evaluatie van de duurzame en de socio-economische ontwikkeling zijn cijfers nodig die

aangevenhoeveelwerkendenwelofnietonderdetoepassingvandecoördinatieverordeningenvallen.

In feite gaat het dus om het verzamelen van cijfers omtrent alle grensoverschrijdende arbeid door

atypische werkenden. Gezien de heterogeniteit van de groep niet-standaard werkenden is het

bovendien schier onmogelijk zinnige vergelijkingen te maken met de standaard werkenden of enige

algemene conclusies te trekken. Verder vertoont de prevalentie van ‘atypische arbeidsvormen’ en

‘arbeidalszelfstandige’groteverschillentussenlidstaten,regio’s,sectorenenookbinnengeneraties.32

WelgeeftdeEuropeseCommissieenigeduidinginhetaandeelvanallewerkendenopdearbeidsmarkt.

De cijfers dateren van 2016: 14% van de werkenden in de EU zijn zelfstandigen; 8% zijn voltijdse

tijdelijkewerknemers,4%deeltijdse tijdelijkewerknemers,13%deeltijdsewerknemers invastedienst

en60%zijnwerknemersmeteenvoltijdscontractvooronbepaaldetijd.33

De standaard werkrelatie – d.w.z. een voltijdse arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd – is

zodoende nog steeds verreweg demeest voorkomende arbeidsrelatie binnen de Europese lidstaten.

Maarmenkannietheenomdestijgingvandenieuwearbeidsvormenenarbeidsovereenkomstenzoals

oproepwerk, deeltijdwerk onregelmatig werk, werk op basis van vouchers, platformwerk, werk als

32EuropeseCommissie,VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,13maart2018,COM(2018)132final,p.3-4.33EuropeseCommissie,VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,13maart2018,COM(2018)132final,p.3.


(schijn)zelfstandigeenz.34Dieevolutieindelaatstetwintigjaarzaloptermijndesocialeeneconomische

duurzaamheid,definanciëlebetaalbaarheiddusook,vanonzesocialezekerheidsstelselsbeïnvloedenen

bedreigen.35

Ofdeatypischewerkrelatiesdeduurzameeconomischeontwikkelingvandegrensregio’sbelemmeren

ofjuistbevorderen,kanopditmomentnietgestaafdwordenaandehandvancijfers.Vraagisofdatin

detoekomstwelmeetbaarzalzijn,omdatdegroepniet-standaardwerkendenzodiversisenooksoms

niet zichtbaar in de statistieken. Zeker voor korte banen (de klusseneconomie neemt toe) of

combinatiebanenzullendecijfersnietaltijdovereenkomenmetderealiteit.

Voordeduurzameontwikkelingindegrensregio’sbiedendecoördinatieverordeningenvoordesociale

zekerheid(EG)883/2004en987/2009geendirecteondersteuning.Desocialezekerheidswetgevingblijft

namelijk een nationale bevoegdheid en verantwoordelijkheid en zal in grensoverschrijdende situaties

enkelaangestuurdwordendoordeaanwijsregelsvandeVerordeningen.

5. EvaluatieThemaEuregionalecohesie

VoordeEuregio’sgeldengeenanderecoördinatieregelsdanvoordeanderegebiedenvandeEU.Met

anderewoorden,vanzodraerzicheengrensoverschrijdendewerksituatievoordoet–dusongeachtde

regioofbetrokken lidstaten–geldendeaanwijsregelsvandeVerordeningen inzakesocialezekerheid.

Watdatgrensoverschrijdendeelementpreciesisenwaarhetzichpreciesvoordoetisvangeenbelang.

Het kan dus zijn dat werken woonland verschillen, maar er kunnen ook twee werklanden zijn of

misschienzelfsmeerderewerklandenmetéénofmeerderewerkgevers.Kortom,devariatieismogelijk

ookhiererggroot(vgl.devariatieonderdegroepvandeniet-standaardwerkenden).

Op grond van artikel 11 en artikel 13 van de basisverordening wordt bepaald welke nationale

socialezekerheidswetgevingvantoepassingisindiebepaaldegrensoverschrijdendesituatiedievoorligt.

In die zin is de Euregionale cohesie niet direct beïnvloedbaar vanuit de (aanwijsregels van de)

Verordeningen.Watwelmogelijkis,isdatlidstatennauwsamenwerkenenmisschieneenbilateraleof

multilaterale overeenkomst sluiten als aanvulling op de huidige Verordeningen. Uiteraard wordt het

onderliggendeprincipevanhetvrijeverkeervanpersonenhierbijgerespecteerdenzijnbelemmeringen

daarvanuitgesloten.Deextra samenwerkingdie lidstatenopdiewijzeonderling zoekenenafspreken

kan dus niets wijzigen aan de bestaande coördinatieprincipes zoals de export van uitkeringen, de

samentelling van tijdvakken, de opheffing van de woonplaatseis, de mogelijkheid tot

grensoverschrijdendezorg.

34EuropeseCommissie,VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,13maart2018,COM(2018)132final,p.2.35ZieookEuropeseCommissie,VoorstelvooreenAanbevelingvandeRaadmetbetrekkingtotdetoegangtotsocialebeschermingvoorwerknemersenzelfstandigen,13maart2018,COM(2018)132final,p.1-2.


Maar ook het zeer relevante principe van de ‘vaststelling van de toepasselijke wetgeving’ is niet

onderhandelbaar. Dat houdt in dat ook in grensoverschrijdende situaties waar de aangewezen

socialezekerheidswetgeving niet de meest logische of meest praktische is, de betrokken partijen die

wetgeving toch zullen moeten toepassen. De enige manier om aan de aangewezen wetgeving te

ontsnappen is de feitelijke situatie zó creëren dat de aanwijsregels tot een andere toepasselijke

socialezekerheidswetgevingkomen.36Concretevoorbeeldenkunnenditverduidelijken.

Eeneerstevoorbeeldisdatvaneengrootbedrijf,indeNederlandsegrensregio,datookwerknemersuit

BelgiëenDuitslandopdeloonlijstheeftstaan.Ditbedrijfwerktgraagmetverschillendenationaliteiten

gezienhet internationalekaraktervanhetbedrijfendetalenkennisvandewerknemers.Hetpijnpunt

voor dit bedrijf ligt niet bij de werknemers of bij de Nederlandse wetgeving maar bij de Europese

regelgeving.Het isnamelijkopgrondvandegrensoverschrijdendesituatiedatdeVerordeningen (EG)

883/2004en987/2009vantoepassingzijnopdevelewerknemersdiebuitenNederlandwonen.Meer

bepaaldzullenartikel11enartikel13vandebasisverordeningdanwordeningezetomdetoepasselijke

socialezekerheidswetgevingtebepalen.Alserslechtséénwerklandis,Nederlandinditgeval,isergeen

probleem en geldt voor deze werksituatie de Nederlandse sociale zekerheid (artikel 11

basisverordening). Als dewerknemer ook thuismag/kan/moetwerken, zijn er dus tweewerklanden:

NederlandenhetwoonlandBelgiëofDuitslandofanderwoonlanduiteraard.Indatgevalmoetartikel

13basisverordeningwordeningeroepen.Datartikelverplichtwerknemersenwerkgeverstekijkennaar

dehoeveelheidwerkinhetwoonland.Isdatsubstantieel,danverplaatstdetoepasselijkewetgevingzich

van het werkland Nederland naar het andere werkland (en ook woonland) België of Duitsland.Wat

substantieel is, is vastgelegd in de Verordeningen (zie artikel 13 basisverordening en artikel 14, lid 8

toepassingsverordening). Kort gezegd komt het erop neer dat als iemand 25% of meer van zijn

werkzaamheden (uitgedrukt in tijd of bezoldiging) in het woonland verricht, de

socialezekerheidswetgeving dan niet langer de Nederlandse maar de Belgische of Duitse wetgeving

wordt. Voor de werkgever en werknemer is het thuiswerken dus niet zonder gevolgen. De fysieke

werkplek blijft echter volgens de verordening nog steeds doorslaggevend ook al is de werknemer

continumetdewerkgeververbondenviahetdigitalewerk.

Een ander punt dat bij deze casus speelt is dat de werkgever zijn hele werknemerscontingent

administratief op dezelfde wijze wil behandelen en volgens dezelfde socialezekerheidswetgeving

verzekeren. Dit wenst hij niet alleen vanuit administratief gemak maar zeker ook vanuit de

gelijkebehandelingsgedachte. Alle werknemers die hetzelfde werk doen, wil hij op dezelfde wijze

bejegenen. Wat de zaak gecompliceerd maakt, is dat hij daarenboven wil en sinds kort ook moet

tegemoetkomen aan de wens én de wet vanmeer flexibel werken.37 Een werknemer die vraagt om

meertemogenthuiswerkenmoetdaaronderbepaaldevoorwaardendekansvoorkrijgen(ziedeWet

flexibelwerken).Aandiethuiswerkoptiewildezewerkgeversowiesomeewerkengeziendeaardvanhet

werk(telewerk)datooktoestaat.Echter,dewerkgeverstreefttegelijkertijdnaardegelijkebehandeling

36Volledigheidshalvemeldikdatookeenartikel16-procedure(zieart.16vanEG-Verordening883/2004)somskaningezetwordenomeenafwijkingvandeaangewezenwetgevingmogelijktemaken.Ditmiddelisechtervoorbehoudenaanuitzonderingssituatieswaariknunietverderopinga.37Wetflexibelwerken,oorspronkelijkinStb.2000,114(zoalsgewijzigdenvantoepassingsinds2016).


van allewerknemers ende toepassing vandeNederlandse socialezekerheidswetgeving. In feite komt

datneerophet vermijdenvan te veel thuiswerken zijnwerknemers verplichtom tochpersoonlijk in

Nederlandwerktekomenverrichtenomdat,zoalseerdervermeld,diefysiekeaanwezigheidnogsteeds

de basis is in de huidige verordeningsregels. De spagaat waarin deze werkgever zich bevindt is niet

bevorderlijkvoordeEuropeseintegratieendeEuregionalecohesie.38

Eentweedevoorbeeldisdatvandewerkendedietweeofdrieparttimebanencombineertbijvoorbeeld

één als oproepkracht en één als kleine zelfstandige en één als platformwerker. Dit soort situaties of

variantendaarvanzullensteedsvakervoorkomenenmoetendanooknietuithetoogverlorenworden

bijdebesprekingvansocialezekerheidsvraagstukken.Afhankelijkvandewetgevingindelidstatenleidt

‘marginaal’werkbijvoorbeeldwelofniet totverzekeringstijdvakken.Met ‘marginaal’werkwordthier

bedoeld dat het werk slechts voor een klein aantal uren per week/maand wordt verricht of dat er

slechtseenbeperktbedragaanloonofinkomstenis.Bijpersonenin‘marginale’banenkanvolgenshet

geldendenationalerechtdusbepaaldzijndatzijgeenofweinigsocialezekerheidsrechtenopbouwen.39

Voor personen die gedurende lange tijd ‘marginale’ banen vervullen, is er dus een beperkte of geen

socialezekerheidsopbouw omdat zij onder de ‘grens’ blijven die recht geeft op een ‘normale’

socialezekerheidspositie. Voor hen die dit soort banen ook combineren met andere korte of kleine

baneninanderelidstaten,kandeopbouwvandesocialezekerheidstijdvakkeninhetgedingzijn.Hetis

namelijknietduidelijkennietzekeróf,waarenwelkesocialezekerheidsrechtenwordenopgebouwden

vastgelegd.

6. ConclusiesenaanbevelingenuiteenEuregionaalperspectief

6.1 InhoudelijkeconclusiesDe huidige regels, zowel nationaal als Europees, zijn (nog) niet afgestemd op de nieuwe soort

werkrelatiesdiemeerenmeerzichtbaarzijnopdearbeidsmarkt.ZoisinNederlanddediscussievolop

gaande over de kwalificatie van de platformwerkers. Zijn ze werknemers of zelfstandigen? En is dat

misschien ook nog afhankelijk van het soort platform? Ook andere niet-standaard werkrelaties zoals

oproepcontracten,nul-urencontractenentijdelijkecontractennementoeinaantalenwijkenafvande

‘standaard’ socialezekerheidsopbouw die aan ‘normale’ arbeidsrelaties is gekoppeld.Misbruik of slim

gebruik van de bestaande regels en het vacuüm leiden tot ongewenste situaties van

schijnzelfstandigheidmaar ook van gebrekkige sociale bescherming voor steedsmeermensen. Zowel

jong als oud, werknemer als zelfstandige, kunnen met wisselende banen en werkrelaties te maken

krijgen. Soms is een tijdelijke baan een mooie overbrugging naar een andere, meer continue

werkrelatie; en soms is een klus als freelancer een bewuste keuze. Maar omdat de

socialezekerheidspositie van steedsmeer niet-standaard werkenden onzeker, onduidelijk en niet zelf

gekozen is, mag wel geconcludeerd worden dat de huidige nationale wetgeving aangescherpt of

aangepastmoetworden.

38ZievoorhettoepasselijksociaalrechtookM.Houwerzijl,'Arbeidenarbeidsrechtindedigitaleplatformsamenleving:transnationaledimensiesendilemma’s‘,TRA2017/59.39ArrestFranzen,HvJEU23april2015,ECLI:EU:C:2015:261.


OokdehuidigeEuropese regels schieten tekortomgrensoverschrijdende situaties vanniet-standaard

werkendenoptekunnenvangen.DeregelsuitdeVerordeningen(EG)883/2004en987/2009zijnnog

steedsafgestemdopdewerksituatiesvandecenniageleden.Uitgangspuntiseenlangdurigerelatiemet

eenwerkgeverofeenwerksituatievaneenzelfstandigedieeenduidelijkenredelijkomvattendpatroon

vanwerkzaamhedenheeft.Maareenblikopdehuidigearbeidsmarktleertonsdatderealiteitnietmeer

overeenkomtmet depapierenwerkelijkheid.De coördinatieverordeningen verdieneneenmake-over.

Die lijktvoorlopignognietgeplandaangeziendewijzigingsvoorstellendie in2017en2018besproken

wordenstilzijnmetbetrekkingtotnieuweaanwijsregelsvoorniet-standaardwerksituaties.Dehuidige

regelszijnrigideennietgerichtopdetoenemendesterkearbeidsmobiliteit.Voorhendiekiezenvoor

(of soms gedwongenworden tot) een combinatie van banen en dus tot niet-standaardwerkrelaties,

blijkthetnationaleenEuropeserecht(nog)nietgeschikt.

De klusseneconomie die meer en meer in zwang komt, draagt in ieder geval niet bij aan derechtszekerheid en duidelijkheid en vaak ook niet aan een fatsoenlijke rechtspositie van de niet-standaardwerkende,zekernietineengrensoverschrijdendewerkrelatie.

6.2 Toekomstperspectief

Deze Grenseffectenrapportage wijst op de knelpunten die de niet-standaard werkenden ervaren bijgrensoverschrijdendearbeid.Ditkanzowelzijndoordefysiekeverplaatsingtussenmeerderelidstatenof door de online werkzaamheden van de werkenden (platformarbeid of telewerk). Cijfers over deprecieze omvang ontbreken, maar beletten niet om een beeld te geven van de knellende enontbrekende regels.Voorde toekomst ishet vanbelangdeverschillende initiatievenopnationaalenEuropeesvlak teblijvenvolgenen teevalueren.Rapportages zoalsdezekunnenwellichteenbijdrageleverenaandediscussieendeontwikkelingvanbeterejuridischekadersomtrentdesocialezekerheidvandeniet-standaardwerkenden.

www.maastrichtuniversity.nl/item

ITEM is een initiatief van Universiteit Maastricht (UM), het Nederlands Expertise en Innovatiecentrum Maatschappelijke Effecten Demografische krimp (NEIMED), Zuyd Hogeschool, de Gemeente Maastricht, de Euregio Maas-Rijn (EMR) en de Provincie Limburg (NL).

Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility / ITEM

Postadres: Postbus 616, 6200 MD Maastricht Bezoekersadres: Bouillonstraat 1-3, 6211 LH Maastricht Avenue Céramique 50, 6221 KV Maastricht

T: 0031 (0) 43 388 32 33 E: [email protected]

www.twitter.com/ITEM_UM

ITEM Grenseffectenrapportage 2018 - Dossier 5: De Sociale ... · en Sociaal Comité en het Comité...

Documents

Transcript of ITEM Grenseffectenrapportage 2018 - Dossier 5: De Sociale ... · en Sociaal Comité en het Comité...