Elektriciteit in Saange Onderzoek naar economisch haalbare mogelijkheden tot een kleinschalige elektriciteitsvoorziening in Saange, Tanzania.

Issuepaper Bsc-project Naam: Sjoerd Helmer Studienummer: 1175238 Opdrachtgever: Michell Schless (SUNRG) Begeleider: Reinier van der veen Datum: 16 maart 2008 Aantal woorden: 4914

- 2 -

Ten geleide Hierbij wil ik mijn opdrachtgever Michell Schless bedanken voor de informatievoorzienig en de leuke gesprekken die we hebben gehad om de situatie helder voor ogen te krijgen. Daarnaast wil ik mijn begeleider Reinier van der Veen bedanken voor de begeleiding tijdens de feedbackmomenten. Ik heb met veel plezier gewerkt aan deze probleemanalyse die plaats vindt in een zeer mooi en interessant stukje Afrika. Ik hoop dat het beoogde vervolgonderzoek zal leiden tot een investeringsbeslissing voor de heer Schless en zijn Oloika Electricity Ltd. en dat het er rond Saange binnen afzienbare tijd wellicht als hieronder aan toe zal gaan.

(Pan African Conservation Education Project, 2008)

- 3 -

Samenvatting In Tanzania zijn nog maar weinig mensen aangesloten op het elektriciteitsnet. Oloika Electricity Ltd. heeft een lodge gebouwd bij het dorpje Saange in NO Tanzania. Zij heeft als doel een betrouwbare en economisch haalbare elektriciteitsvoorziening te bouwen bij het dorpje om de lodge van betrouwbare energie te voorzien en de bewoners toegang te kunnen bieden tot elektriciteit. Zij wil dit bijvoorkeur bewerkstelligen door gebruik te maken van lokale biomassa. Het probleem is dat er veel mogelijkheden zijn met betrekking tot elektriciteitsproductie uit biomassa en dat er niet bekend is op welke schaal er rendabel elektriciteit uit biomassa geproduceerd zal kunnen worden. Daarnaast is het belangrijk voor Oloika Electricity Ltd. te weten of haar plannen wel aansluit bij de behoefte van de bewoners. Het hoofddoel van dit paper is daarom: Inzicht krijgen in de problematiek rond de keuze een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening op te zetten voor de lodges van Oloika en de bewoners van Saange en de nodige ontbrekende kennis te identificeren. Er blijkt dat het Oloika Electricity Ltd. zich niet enkel op biomassa moet focussen, maar dat er nog meer mogelijkheden zijn in de hernieuwbare energietechnologie die wellicht haalbaar zijn op de betreffende schaalgrootte. De lokale bewoners zijn de belangrijkste actor waar Oloika Electricity Ltd. rekening mee dient te houden. Het is belangrijk deze mensen er vroeg bij te betrekken en hun het nut van een elektriciteitsvoorziening duidelijk te maken. Er blijkt vooral kennis te ontbreken over de behoeftes van de lokale inwoners en over wat zij kunnen betalen. Daarnaast is er een kennis tekort over de verschillende kostenbaten van de systemen. Dit issuepaper presenteert dan ook een onderzoeksplan om deze ontbrekende kennis te vergaren, zodat er een investeringsbeslissing over de energievoorziening genomen kan worden.

- 4 -

Inhoudsopgave Ten geleide...................................................................................................................... - 2 -

Samenvatting .................................................................................................................. - 3 -

Inhoudsopgave................................................................................................................ - 4 -

Inleiding........................................................................................................................... - 5 -

Probleemanalyse............................................................................................................. - 7 -

Afbakening .................................................................................................................. - 7 -

Doelen......................................................................................................................... - 7 -

Systeeminvloeden en afwegingen .............................................................................. - 8 -

Afhankelijkheid van andere partijen........................................................................... - 9 -

Onzekerheden........................................................................................................... - 10 -

Mogelijkheden .......................................................................................................... - 12 -

Conclusies ................................................................................................................. - 16 -

Onderzoeksplan ............................................................................................................ - 17 -

Perspectief ................................................................................................................ - 17 -

Kennislacunes ........................................................................................................... - 17 -

Onderzoeksopzet ...................................................................................................... - 17 -

Vervolgonderzoek..................................................................................................... - 18 -

Dataverzameling ....................................................................................................... - 20 -

Planning..................................................................................................................... - 21 -

Bijlage A. Doelmiddelen analyse................................................................................... - 22 -

Bijlage B. Doelstellingenboom ...................................................................................... - 24 -

Bijlage C. Causale analyse ............................................................................................. - 26 -

Bijlage D. Systeemdiagram ........................................................................................... - 29 -

Bijlage E. Actoren analyse............................................................................................. - 31 -

Belangen, doelen, percepties hulpmiddelen............................................................ - 31 -

Hulpbronafhankelijkheid .......................................................................................... - 34 -

Bijlage F. TAM & TRA .................................................................................................... - 36 -

Referenties.................................................................................................................... - 37 -

- 5 -

Inleiding Met een koud biertje uit de koelkast ontspannen TV kijken, terwijl je net je laptop in het stopcontact hebt gestoken om te kunnen werken met de computer op schoot. Doodnormaal, echter in Tanzania is dit niet voor te stellen. Slechts 11% is aangesloten op het elektriciteitsnet van Tanesco (Tanzania Electricity Supply Company Ltd.)(Tanesco, 2008). Mensen vanuit het dorpje Saange, aan de Tanzaniaanse kust, moeten kilometers lopen of fietsen om hun mobieltje op te laden. De elektriciteitssector neemt in Tanzania slechts 0,6 % van de totale energieconsumptie voor zijn rekening (Africa Rural Energy Enterprise Development, 2001). In de dorpjes wordt er gekookt op een houtvuurtje. De bevolking in deze gebieden besteed ongeveer 20 % van hun tijd per dag aan het verkrijgen van brandhout. Zo haalt Tanzania 93 % van hun energie behoefte uit bio-energie van hout. Dit zorgt voor een hoge uitstoot van CO2 en is de oorzaak van grote ontbossing. De geschatte 8200 dorpjes die nog zonder elektriciteit zitten zouden elektriciteit moeten krijgen om deze ontbossing tegen te gaan. (Africa Rural Energy Enterprise Development, 2001) Oloika Electricity Ltd. bezit diverse stukken grond in Tanzania, waarop lodges gebouwd worden voor toerisme. Het dichtstbijzijnde elektriciteitsnet is op 2 km afstand. Het is voor Oloika Electricity Ltd. duur en bestuurlijk moeilijk te realiseren om dit netwerk als energiebron te gebruiken voor de lodges aan de kust. Oloika Electricity Ltd. wil niet alleen elektriciteit voor zijn lodges verzorgen, maar de filosofie achter Oloika Electricity Ltd. zorgt ook voor interesse onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor elektriciteit in het elektriciteitsvrije dorpje Saange om zo de lokale economie te stimuleren. De keuze wordt bemoeilijkt, doordat Oloika Electricity Ltd. deze kleinschalige energieopwekking op een verantwoorde en duurzame manier wil realiseren op zodanige manier dat de lokale bevolking dit kan en wil managen en onderhouden. Oloika Electricity Ltd. ziet vooral mogelijkheden in het gebruik van biomassa, aangezien deze bronnen lokaal beschikbaar zijn en geschikt voor decentrale opwekking d.m.v. het gebruik van bijvoorbeeld mest of afval van de palmbomen die er ruim aanwezig zijn. Daarnaast is het duurzaam en acht Oloika Electricity Ltd. deze oplossingen goedkoper dan de westers ontwikkelde producten als zonne- en windenergie. Tot slot wil Oloika Electricity Ltd. de uiteindelijk gekozen techniek op meer ‘plots’ in Tanzania toepassen. Biomassa is ten aanzien van deze doelstelling in grote delen van het land beschikbaar. Echter zijn er nog een aantal onzekerheden bij het maken van een keuze voor een bepaalde energievoorziening. Ten eerste over de schaalgrootte. Er wordt op dit moment gebruik gemaakt van biomassa. O.a. door het bijstoken van biomassa in elektriciteitscentrales. Onzeker is echter voor Oloika op welke schaal en tegen welke kosten elektriciteit uit biomassa realiseerbaar is Ten tweede dient er meer informatie te zijn over de situatie in Saange en andere rurale dorpjes. Het inkomen per hoofd van de bevolking in Tanzania was voor 2006 geschat op $ 350, het bruto binnenlands product is in 2006 gestegen met 6,2 % en de inflatie is gestegen naar 7,2 % ten opzichte van 2005 (Worldbank, 2007). Door de toenemende economie neemt de behoefte naar energie jaarlijks met 11 tot 13 % toe. Deze is nu 46 kWh per jaar per hoofd van de bevolking (The United Republic of Tanzania, geraadpleegd 2008). Het is belangrijk te

- 6 -

weten wat de lokale bevolking overheeft om elektriciteit te gebruiken en hoe de vraag verandert als er eenmaal elektriciteit is onder de lokale bevolking. De elektriciteitsvoorziening die gebouwd zal worden dient lokaal gemanaged en onderhouden te worden. Oloika Electricity Ltd. wil de elektriciteit halen uit lokale biomassa en dient betrouwbaar en minimaal kostenneutraal gegeneerd te worden. Oloika Electricity Ltd. zal dus zowel technologisch als economisch een aantal keuzes moeten maken om hun doelstellingen te bewerkstelligen. Het hoofddoel van dit paper is dan ook: Inzicht krijgen in de problematiek rond de keuze een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening op te zetten voor de lodges van Oloika en de bewoners van Saange en de nodige ontbrekende kennis te identificeren. In dit rapport zal eerst een grondige probleemanalyse gemaakt worden om vervolgens op basis van de conclusies het onderzoeksplan uit te werken. In de probleemanalyse zal het probleem eerst afgebakend worden. Vervolgens zal met behulp van een aantal analyses inzicht verkregen worden in de systeem invloeden en de belangen en afhankelijkheden van de verschillende partijen. Daarna worden kort mogelijke oplossingsrichtingen voor Oloika Electricity Ltd. uiteengezet. Vervolgens worden kennislacunes geïdentificeerd die vervolg onderzoek behoeven om de kennis te verkrijgen op basis waarvan een goede investeringsbeslissing genomen kan worden. Ten slotte volgt een onderzoeksplan voor de het benodigde vervolg onderzoek. Hierin wordt beschreven met welk doel en welke methodiek de missende kennis verkregen kan worden.

- 7 -

Probleemanalyse

Afbakening

Het uiteindelijke doel van Oloika Electricity Ltd. is het realiseren van een kleinschalige elektriciteitsvoorziening die niet alleen rond Saange toepasbaar is, maar die in grote delen van Tanzania toegepast kan worden. Het dorpje Saange ligt aan de kust van noordoost Tanzania tussen Pangani en de hoofdstad Dar es Salaam en telt ongeveer 200-300 inwoners. (Matharia, L. 2008) Twee kilometer verderop heeft Oloika Electricity Ltd. een lodge gebouwd, die verhuurd wordt aan toeristen. Zoals in de inleiding al kort te lezen was, is deze probleemanalyse afgebakend rond de opzet van een elektriciteitsvoorziening bij het dorpje Saange. Uit de doelmiddelen analyse in bijlage A is de volgende doelstelling van Oloika Electricity Ltd., zoals behandeld in deze probleemanalyse, geëxtraheerd: het opzetten van een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening rond Saange. Deze elektriciteitsvoorziening is een middel die het belang dient de lodge bij Saange van betrouwbare elektriciteit te voorzien. De filosofie achter Oloika Electricity Ltd. is dat alle activiteiten die ontplooid worden in Tanzania omgevingsneutraal zijn. (Oloika Lodges, 2008) Dit houdt in dat bijvoorbeeld alle bebouwing in de lokale omgeving past, geen grote overlast wordt bezorgd en de activiteiten bij voorkeur de lokale economie stimuleren. De doelstelling om de lokale economie te stimuleren staat op twee verschillende manieren ten opzichte van de centraal gekozen doelstelling. Aan de ene kant betreft het de filosofie die als fundamenteler belang ten opzichte van de doelstelling staat en die buiten deze probleemanalyse is gelaten. Aan de andere kant staat het als middel ten aanzien van de doelstelling ten behoeve van het vergroten van de vraag naar elektriciteit. Dit middel is wel meegenomen in deze analyse. Uitgebreide argumentatie en uitleg van de doelmiddelen analyse is te vinden in bijlage A.

Doelen

Wat is voor Oloika Electricity Ltd. een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening? De doelstelling om een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening op te zetten rond Saange bestaat uit twee centrale pijlers. Voor Oloika Electricity Ltd. is deze aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening een voorziening die betrouwbaar is en die economisch haalbaar is (Bijlage B). Betrouwbaar is in deze doelstelling gelijk aan de leveringszekerheid. Het is belangrijk dat de leveringszekerheid zeer hoog is, zodat bijvoorbeeld een koelkast niet om de haverklap uitvalt met als gevolg verlies van eten- en drinkwaren van de toeristen die in de lodge verblijven. Economisch haalbaar is voor Oloika gedefinieerd in termen van de terug verdien tijd (payback time) van de investering en de betaalbaarheid van de elektriciteit voor de lokale bevolking. Dit betekent dus lage investeringen en lage exploitatiekosten. De betaalbaarheid voor de bevolking is zeer belangrijk, aangezien het doel is inkomsten te generen om zo de drukkende kosten van de elektriciteitsvoorziening voor de lodges te verminderen. Er is met Oloika Electricity Ltd. vaak gesproken over duurzaamheid. In de doelstellingenanalyse in bijlage B komt duurzaam niet terug als onderdeel van de doelstelling. Dit heeft de volgende reden. Duurzaamheid is namelijk zeer multi-interpretabel. Duurzaamheid is in termen van Oloika Electricity Ltd. niet zozeer - zoals in westerse termen

- 8 -

vaak gebruikt - het reduceren van emissies zoals CO2, maar staat voor een omgevingsvriendelijke voorziening die tussen de lokale bevolking past. Duurzaamheid komt terug in de doelstelling als minimale overlast voor de omgeving. Daarnaast is duurzaamheid veel meer een middel dan een doel. Een keuze voor een duurzame elektriciteitsvoorziening komt terug als factor die van invloed kan zijn op de subsidieontvankelijkheid, het doen van lokaal onderhoud en management en het gebruik van lokale energiebronnen. (Bijlage B) In de doelstellingenboom in bijlage B zijn een aantal criteria geïdentificeerd. Aan de hand van deze criteria kunnen oplossingsrichtingen getoetst worden ten aanzien van de doelstelling. De factoren die van invloed zijn op deze criteria worden verder uitgewerkt in de causale analyse in bijlage C en besproken hier onder het kopje systeeminvloeden.

Systeeminvloeden en afwegingen

Om te bepalen hoe het beste aan de doelen voldaan kan worden is inzicht nodig in de verbanden tussen de doelen en de verschillende factoren in de omgeving van het geschetste probleem. Oloika Electricity Ltd. blijkt op verschillende manieren invloed uit te kunnen oefenen op het systeem. Het eerste dat blijkt uit de analyse is de grote invloed die de technologie keuze heeft op het systeem. De keuze betreft de voorziening is in twee delen uit elkaar getrokken. De ene keuze betreft de manier van opwekking van de elektriciteit en de andere de wijze waarop dit geleverd kan worden aan de lokale bewoners (klanten). De wijze van levering omvat zowel transport, verkoop en eventuele opslag. Het is logisch dat de centrale keuze in deze probleemanalyse veel invloed heeft, echter valt op dat deze op veel criteria ingrijpt. Zoals te zien in bijlage C heeft de voorziening invloed op de overlast in de omgeving, de beschikbaarheid van de energiebron, de onderhoudskosten, investeringen en de subsidieontvankelijkheid. Deze vele ingrijppunten in het systeem hebben als gevolg dat het de keuze bemoeilijkt. Om een goede afweging te maken betreffende de energievoorziening is het nodig veel informatie te hebben over deze voorziening om te bekijken hoe een bepaalde voorziening scoort op de criteria ten aanzien van de doelstelling. Een tweede afweging betreft de manier van onderhoud. Deze heeft te maken met een belangrijk verband tussen de onderhoudskosten, de leveringszekerheid en de betrokkenheid van en het nut voor de bevolking zoals weergegeven in het prestatiedeelsysteem in bijlage C. Wie onderhoudt het systeem? De keuze is er tussen de lokale bevolking of een westerse producent, zoals bijvoorbeeld Umemejua uit Dar Es Salaam, die een voorziening installeert en deze onderhoud. (Umemejua, 2007) Dit heeft invloed op de betrokkenheid van de lokale bevolking en op de kosten, maar hopelijk niet op de betrouwbaarheid. Volgens de filosofie van Oloika Electricity Ltd. - het liefst omgevingsneutraal actief te zijn zonder overlast te bezorgen en de kosten laag te houden - gaat de voorkeur uit naar lokale betrokkenheid van de bevolking bij het onderhoud en management. Echter om niet in te leveren op de betrouwbaarheid ten opzichte van een goed onderhoudscontract met een westerse producent, heeft Oloika Electricity Ltd. beschikking over het volgende instrument: het verbeteren van de capaciteiten van de lokale bevolking door scholing. Dit correleert tevens met het feit dat Oloika Electricity Ltd. er verstandig aan doet tijd en moeite te investeren om de lokale bevolking het nut te laten inzien van een elektriciteitsvoorziening en de bewoners actief te betrekken bij de bouw van een dergelijke

- 9 -

voorziening. Aangezien er grote delen van het jaar niemand bij de lodge van Oloika Electricity Ltd. aanwezig is, is het i.v.m. de veiligheid van de voorziening belangrijk dat de lokale bevolking zich verantwoordelijk voelt voor de voorziening. Als de mensen zich niet verbonden voelen bestaat de kans dat zij juist onderdelen ervan zullen ontvreemden. Bovenstaande opties en filosofieën van Oloika Electricity Ltd. vloeien voort uit de ‘theory of reasoned action’ en het ‘technology acceptance model’. Deze modellen zijn bijgevoegd in bijlage F. Deze theorieën hebben de relatie aangetoond tussen betrokkenheid en verondersteld nut ten opzichte van de acceptatie en het gebruik van een technologie. (Malhotra & Galletta , 1999) Een ander belangrijk verband blijkt tussen de doelstellingen betreft de kosten (economisch deelsysteem) en de vraag en prijs (marktwerkingdeelsysteem), zoals weergegeven in de causale analyse in bijlage C. Aangezien de totale kosten bepalen wat voor prijs er nodig is om bij een bepaalde vraag de investering terug te verdienen hebben de kosten zowel directe invloed op de payback tijd als indirecte invloed via de prijs. Als de prijs te hoog is voor de lokale bevolking zullen zij de elektriciteit in geringere mate kunnen afnemen en zullen de inkomsten achterblijven. De kosten hebben dus indirect invloed op de vraag. Er zit dan ook een zeer belangrijk direct verband tussen de vraag naar en de prijs van elektriciteit. Weergegeven in de feedbackloop tussen deze factoren in bijlage C. Een lagere prijs zorgt voor een hogere vraag en een hogere vraag voor een lagere prijs. In onderstaande figuur staat de invloed van deze 3 centrale factoren op elkaar weergegeven

Figuur 1. Invloedsrelaties tussen vraag, prijs en kosten.

Dit is een algemeen economisch fenomeen. Echter is het belangrijk te beseffen dat dit verband een nadrukkelijkere rol speelt in arme dorpjes als Saange, waar het levensonderhoud nog zeer primitief is en de mensen weinig te besteden hebben. Het is daarom voor Oloika Electricity Ltd. zeer belangrijk te weten wat de mensen bereid zijn te betalen voor elektriciteit (vaak onder de term gevat ‘willingness to pay’) en hoe groot überhaupt de behoefte is naar elektriciteit onder de bevolking. In het kader van de vraag naar elektriciteit speelt verder de regionale welvaartsontwikkeling een grote rol. Op de welvaartsontwikkeling heeft Oloika Electricity Ltd. echter weinig invloed. Het systeemdiagram in bijlage D verhelderd het overzicht en samenhang tussen de opties waar Oloika Electricity Ltd. op kan sturen, de omgevingsvariabelen en de criteria.

Afhankelijkheid van andere partijen

Echter, om deze doelen te bereiken en bepaalde keuzes te kunnen maken heeft Oloika Electricity Ltd. te maken met andere partijen. Om beter inzicht te krijgen in het speelveld van partijen is een actorenanalyse gemaakt (Bijlage E). In de actorenanalyse komt naar voren dat Oloika Electricity Ltd. zich met deze doelstellingen en dit project begeeft in een actorenveld met waarschijnlijk veel gelijk gerichte belangen, waardoor de invloed van andere actoren beperkt blijft.

- 10 -

Het woord ‘waarschijnlijk’ verdient in bovenstaande zin daarmee ook de meeste aandacht, aangezien de precieze belangen van de dorpsbewoners niet zeker zijn. De dorpsbewoners zijn de centrale actor in deze analyse. Het is belangrijk de precieze belangen van de lokale bevolking te weten om te zorgen dat zij het nut van een elektriciteitsvoorziening inzien en hier optimaal gebruik van kunnen maken. Zij hebben de rol als potentiële klant, maar zijn mogelijk ook betrokken bij het ‘management’ en onderhoud. Bij een verkeerde inschatting van de behoeften worden zij misschien wel een potentiële blokkeerder van het plan. Als naar andere vergelijkbare rurale energieprojecten wordt gekeken, blijkt wel dat er een steeds grotere behoefte is onder de bevolking naar een gezondere leefomgeving (SGP, 2008). Koken gebeurt namelijk meestal op houtvuur en ook vaak binnenshuis. Dit zorgt voor een zeer ongezonde rokerige leefomgeving. Het kan dus goed zijn dat de bevolking misschien wel meer behoefte heeft aan koken op gas dan aan elektriciteit. Verder is Oloika Electricity Ltd. afhankelijk van het Ministry of Energy & Minerals (MEM). Zij dienen toestemming te geven door middel van een vergunning voor het project (Matharia, 2008) Het project zoals Oloika Electricity Ltd. nu voor ogen heeft lijkt samen te vallen met de doelen van het nationale energiebeleid. Twee aspecten van het Nationale Energiebeleid zijn namelijk ten eerste het kunnen voldoen aan de basisbehoeften van de armen en te voldoen aan de energiebehoeften voor scholen, klinieken etc. (Mwakaje, 2007) Daarnaast willen zij dit bereiken door het promoten en stimuleren van commercie en deelname van de private sector. Daarnaast zijn er subsidiemogelijkheden op verschillende fronten. Met betrekking tot subsidie op kapitaalinvestering kan het interessant zijn met de doelstellingen die Oloika Electricity Ltd. heeft om te kijken of er mogelijkheden zijn. Tot slot blijkt dat er vele mogelijkheden en leveranciers zijn voor kleine energiemogelijkheden. (IGAD Regional Household Programme) Zij hebben geen directe invloed op Oloika Electricity Ltd., maar het kan voor Oloika Electricity Ltd. wel belangrijk zijn veel contact te hebben met dergelijke leveranciers. Met het oog op de grote invloed die de technologie op veel criteria heeft is het belangrijk veel kennis te vergaren betreft de technologische mogelijkheden om zo een goede keuze te kunnen maken.

Onzekerheden

In bovenstaande analyse zijn in de causale en actoren analyse al een aantal onzekerheden naar voren gekomen. Daarom worden, voordat er een aantal mogelijke oplossingsrichtingen worden voorgesteld, eerst de belangrijkste onzekerheden betreffende deze mogelijkheden onder elkaar gezet, verder uitgediept en waar mogelijk afgeschat. De grote onzekerheden zijn de behoeftes van de lokale bevolking in Saange en de kosten en mogelijkheden van de verschillende technologieën om elektriciteit op te wekken. Deze factoren zijn zeer belangrijk voor de prijs, en daarmee de betaalbaarheid van elektriciteit voor de lokale bevolking, aangezien de prijs afhankelijk van zowel de vraag als de kosten. Deze samenhang is eerder behandelde en weergegeven in figuur 1. Eerste schattingen naar de elektriciteitsbehoefte in Saange volgens Lui Matharia.- Keniaanse partner in Oloika Electricity Ltd. en redelijk bekend met de lokale bevolking – brengen naar voren dat de bewoners geïnteresseerd zijn in elektriciteit voor licht, voedsel bewerking en kleinschalige commercie. Deze commercie gaat dan vooral om kleine shops en barretjes. Er is een initiële schatting van een vraag voor 50 huishoudens, die kan groeien naarmate de economie en het gebruik verbeterd. (Matharia, 2008) Literatuur van vergelijkbare projecten

- 11 -

in Tanzania bevatten aanwijzingen dat er wellicht niet enkel behoefte is naar elektriciteit, maar dat de bewoners andere energiebehoeften hebben. In onderstaand figuur worden de energiebronnen en verbruik gepresenteerd zoals onderzocht in 2001 door van Asperen.

Figuur 2. (Asperen, 2001)

Uit deze figuur kan afgeleid worden dat er meer behoefte kan zijn dan enkel naar elektriciteit. Een studie naar biogas in het Rungwe district in zuidwest Tanzania geeft inzicht in de behoefte onder lokale huishoudens naar biogas. Onder 200 respondenten is er een vraag van 90% naar biogas. Sommige respondenten hadden echter nog nooit gehoord van biogas. (Mwakaje, 2007) Daarnaast hebben veel vrouwen last van ademhaling- en oogproblemen door de met rook vervuilde lucht binnenshuis als het gevolg van koken op brandhout en houtskool. (SGP, 2008) De voordelen van bijvoorbeeld biogas zijn ten eerste een enorme besparing van tijd. Het sprokkelen van hout is geestdodend werk voor vrouwen en een enorm tijdsintensieve bezigheid. Dit is soms zelfs hun enige dagtaak. Biogas bespaart veel tijd die zij kunnen gebruiken voor andere economische activiteiten en vrije tijd. (Mwakaje, 2007) Ten tweede draagt het reduceren van het gebruik van kerosine en brandhout als energiebron om te koken tot daling van gezondheidsklachten. Dit zijn vooral ademhaling- en oogproblemen als gevolg van de slechte lucht kwaliteit binnenshuis. (SGP, 2008) Ten derde bevatten de overblijfselen na het fermentatieproces veel goede nutriënten wat het tot zeer goede mest maakt. (Mwakaje, 2007) Het vierde voordeel valt buiten de afgebakende doelstelling binnen dit project, maar is wel interessant om te noemen. Er is bewezen dat biogas zorgt voor een afname van het energieverbruik per hoofd van de bevolking en zorgt voor minder ontbossing ( Xiaohua & Jingfei, 2005) Tot slot besparen ze veel kosten. Bevindingdingen uit het onderzoek van Mwakaje in het district Rungwe laten de volgende besparingen zien:

- 1 bundel hout per week i.p.v. 5.7

- 1.6 minder gekochte zakken houtskool per maandag

- 5 liter kerosine voor koken en verlichting per maandag Dit is gelijk aan een besparing van Tsh. 6000 voor het verkrijgen van brandhout, Tsh. 15.000 voor de houtskool besparing en Tsh. 5656 voor de kerosine. Totaal per maand dus Tsh 20.656 oftewel omgerekend € 140 per jaar. (Mwakaje, 2007) Gekeken naar de voordelen van biogas, zoals beschreven eerder in dit stuk is het aannemelijk dat deze behoefte er ook in Saange kan zijn. Het daarom van groot belang voor

- 12 -

de keuze van een elektriciteitsvoorziening, dat Oloika Electricity Ltd. weet waar de bevolking behoefte naar heeft. De tweede onzekerheid heeft betrekking op de prijs. Oloika Electricity Ltd. dient dan ook inzicht te hebben in wat de huishoudens hebben te besteden. De kostenraming van de energierekening in bovenstaand project in Rwunge kan als indicatie genomen worden. Daaruit bleek dat een huishouden gemiddeld € 140 euro per jaar aan de energievoorziening uitgeeft. Het is belangrijk te weten wat de inwoners van Saange kunnen betalen en wat ze bereid zijn te betalen. Tot slot is het moeilijk om de ontwikkeling van de welvaart te voorspellen. Een van de redenen dat Oloika Electricity Ltd. verwacht dat er mogelijkheid is tot economische vooruitgang en nieuwe nering is een contract dat de bouw van een snelweg tussen Mombasa en Dar es Salaam bewerkstelligd zal gaan worden.(Matharia, 2008) Het gebied wordt met deze ontsluiting, de ligging bij Zanzibar, de nabijgelegen steden met unieke historische waarde en het onlangs geopende nationale park Saadani zeer aantrekkelijk voor toerisme met als gevolg een hoge potentie voor bedrijvigheid. Hoe deze ontwikkeling plaats zal vinden en wat voor invloed die heeft op de welvaart en energie en elektriciteitsbehoefte is onbekend. Deze ontwikkeling leent zich om uitgezet te kunnen worden in een scenarioanalyse. Dit is echter niet gedaan, omdat dit buiten de doelstelling van Oloika Electricity Ltd. valt. In eerste instantie wil Oloika Electricity Ltd. nu een elektriciteit voorziening voor zijn lodge met een payback time van ongeveer 10 jaar en wil zij de kosten van een installatie drukken door elektriciteitsverkoop aan het dorp. Dit betekent dat de vraag niet direct gekoppeld is aan het aanbod en het aanbod dus niet altijd direct aan de vraag hoeft te kunnen voldoen. Als de doelstelling was geweest een elektriciteitsvoorziening neerzetten die altijd de vraag in Saange kan voorzien had deze factor een groter rol gespeeld. Bij bovengelegen belang om mogelijk in de toekomst op meerdere plekken in Tanzania elektriciteit te kunnen produceren, kan het wel interessant zijn onderzoek te doen naar de welvaartsontwikkeling en het elektriciteitverbruik. Dit is echter een ander onderzoek. In het voorstel voor het vervolgonderzoek wordt hier nog kort op ingegaan.

Mogelijkheden

Wat voor mogelijkheden heeft Oloika Electricity Ltd. nu voor handen? De initiële probleemstelling en mogelijke oplossingsrichting van Oloika Electricity Ltd. was geformuleerd rond biomassa. Uit de geanalyseerde onzekerheid over de behoeftes van de bewoners, de doelstellingen, de factoren die hiervan op invloed zijn en een korte inventarisatie naar de mogelijkheden en initiële kosten van alternatieven lijkt deze probleemstelling te smal. Een korte inventarisatie van de mogelijkheden die aan de verschillende criteria lijken te voldoen levert een bredere blik op dan enkel biomassa. Het lijkt verstandig ook kleinschalige wind en zonne-energie mee te nemen. (IGAD Regional Household program, 2008) Om recht te doen aan de vele criteria zoals eerder in dit stuk al beschreven is een uitgebreide multi-criteria analyse of kostenbaten analyse nodig. Hieronder worden alvast kort een paar mogelijke oplossingsrichtingen gegeven. We zullen ons beperken tot de mogelijkheden die mogelijk zijn met lokaal beschikbare energiebronnen.

- 13 -

Dit betekent dat in eerste instantie niet gekeken zal worden naar mogelijkheden met bijvoorbeeld Jathropha, aangezien dit geplant zou moeten worden. Deze inventarisatie is gemaakt op basis van de behoefte onder de lokale bevolking zoals ingeschat in een korte inventarisatie door Lui Matharia en literatuur van vergelijkbare case studies. Om goed een inventarisatie te maken van de mogelijkheden is het belangrijk preciezer te weten wat de behoefte is in Saange, hoeveel elektriciteit er nodig is en wat de mensen over hebben om te betalen voor energie. Het is belangrijk om goed te beseffen welke stappen de verschillende technieken nodig hebben in de energieketen. Hieronder in figuur 3 zijn ze kort weer gegeven.

Figuur 3. Energieketen met keuzemogelijkheden

Het is bij biomassa belangrijk te beseffen dat de elektriciteitsproductie uit twee delen staat. Het eerste deel bestaat uit het creëren van een energiedrager, zoals biogas, ethanol of biodiesel. Het tweede deel bestaat uit de productie van elektriciteit uit deze energiedrager. Voor zon- en windenergie is er dus geen eerste stap nodig. Aangezien de te bouwen voorziening zeer kleinschalig is, is het niet mogelijk om hele ingewikkelde en kostbare vertering, omzet en raffinage processen te gebruiken om brandstoffen te bemachtigen. Dit beperkt het aantal mogelijkheden in biomassabronnen. Om goede kwaliteit ethanol of biodiesel te maken zijn er namelijk vaak ingewikkelde biochemische en/of thermochemische processen nodig en raffinage (Kroon, 2008). Dit is niet te realiseren op de schaal van dit project. Wel lijken er aantrekkelijke mogelijkheden te zijn in het omzetten van organisch materiaal naar biogas. Hierbij komen geen ingewikkelde chemische conversies en raffinage technieken bij kijken. De combinatie in behoefte naar elektriciteit en gas om te koken kunnen biogas helemaal interessant maken. Biogas ontstaat uit het fermentatieproces van organisch materiaal. Om het kleinschalig biogas te maken zijn inmiddels goed te bekostigen installaties op de markt, zoals de plastic tube van SURUDE. (SURUDE, 2008) Deze draait op de uitwerpselen van 1-2 koeien of 5-8 varkens of 4 mensen en is in 4 uur te bouwen. Een digester van 4 m3

- 14 -

produceert ongeveer 1 m3. Dit is voldoende om 1,25 kWh elektriciteit te genereren. (Pan African Conservation Education Project, 2008, p.4) Echter wil Oloika Electricity Ltd. geen geluidsoverlast in de omgeving, maar heeft over het hoofd gezien dat als je biomassa hebt dit via of een zuigermotor (gas of diesel), of een microturbine omgezet dient te worden in elektriciteit (stap 2 in energieketen). De kosten van deze installaties zijn redelijk hoog en een generator produceert veel geluid. Isolatie zal dan hoogstwaarschijnlijk nodig zijn. De gas- en dieselmotor zijn de meest gangbare vormen om elektriciteit te produceren onder 1 MW en hebben een efficiëntie tussen 28% en 42%. (Pepermans e.a., 2005) Ze zijn leverbaar vanaf 5 kW, maar zijn onderhoudsgevoelig vanwege het hoog aantal bewegende onderdelen en produceren veel geluid. (Reinders, 2002) De microturbines hebben een gangbare range vanaf 30 kW, produceren minder decibellen en zijn in staat gecombineerd warmte en elektriciteit te produceren. (Reinders, 2002) Warmte vindt echter moeilijk een geschikte toepassing in het tropische Saange. Er zijn ook kleinschalige toepassingen tot 1 kW (Pepermans e.a., 2005) Biogas lijkt op dit moment de meest haalbare en gangbare mogelijkheid. Het is het zeker dat er genoeg diverse biomassa beschikbaar is in de omgeving. Verschillende mogelijke biomassa bronnen dienen daarom verder tegen elkaar uitgezet te worden. Het waait aan de kust van Saange tussen 10 uur in de ochtend en 10 uur in de avond. (Schless, 2007) Aangezien de hoeveelheid energie in wind in een derde macht relatie afhankelijk is van de windsnelheid is een goed windklimaat belangrijk voor windenergie. (P = c � v3 � D2) Een onderzoek naar wind in vergelijkbare plaatsen in Tanzania leverde onderstaande resultaten op.

Figuur 4. (Kainkwa, 1999)

Windmolens zijn meestal ontworpen om bij windsnelheden tussen de 2,6 en 12 m/s efficiënt energie te kunnen leveren. De gemiddelde windsnelheid is dus goed in deze plaatsen en dit betekent dat het mogelijk is met een windmolen van rond de 2000 dollar 1 kW stroom te kunnen produceren. (IGAD Regional Household program, 2008) Het voordeel van windenergie is dat het stil is en relatief makkelijk te onderhouden.

- 15 -

Zonne-energie kan in Tanzania opgewekt worden tussen 6 AM en 6 PM. (Schless, 2007) Echter zou ik niet adviseren om photovoltaische energie mee te nemen in een vervolgonderzoek, omdat de kosten hiervan te hoog zijn. Cijfers tonen aan dat de investeringskosten hiervan tussen de € 5000 – 7000 per kW liggen. (Pepermans e.a., 2005) In de laatste stap van de energieketen zijn ook verschillende alternatieven mogelijk. Een klein elektriciteitsnetwerk is waarschijnlijk iets te groot gedacht. Uit een biogas generator project in India blijkt dat het efficiënter is om kleinschalig enkele huishoudens te voorzien dan d.m.v. grotere clusters i.v.m. kosten van bekabeling, meten etc. (engINdia, 2005) Er moet vooral gedacht worden aan elektriciteitopslag in accu’s om deze vervolgens te ‘verhuren’. Ook deze laatste stap verdient verder onderzoek en dient meegenomen te worden in de alternatieven in de vervolgstudie.

- 16 -

Conclusies

Het doel van dit paper was inzicht te verkrijgen in de problematiek rond de keuze een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening op te zetten voor de lodges van Oloika Electricity Ltd. en de bewoners van Saange en de nodige ontbrekende kennis te identificeren. In de analyse is naar voren gekomen dat de initiële probleemformulering gericht op biomassa te smal gekozen is. Uit een analyse van de criteria en een korte inventarisatie van andere technologieën , zoals windenergie, blijkt dat er meer mogelijkheden zijn binnen de gestelde criteria. De mogelijkheden tot productie uit biomassa zijn daarentegen enigszins beperkt op deze schaalgrootte. Echter er zijn wel degelijk mogelijkheden om elektriciteit te produceren uit biomassa op kleine schaal. Biogas uit mest blijkt heel goed mogelijk te zijn om op deze schaal te produceren. Deze mogelijkheid lijkt op dit moment dan ook zeer geschikt en zal een belangrijke plek innemen in het vervolgonderzoek. Verder blijkt uit het feit dat er behoefte is onder de lokale bewoners naar een gezondere leefomgeving, dat het ook interessant kan zijn biogas niet enkel te gebruiken om er elektriciteit mee op te wekken, maar om te gebruiken als energiebron om op te koken. Ook een combinatie van bijvoorbeeld een windmolen voor de voorziening van elektriciteit van de lodge en biogas als energiebron voor Saange is niet uitgesloten. Het probleem rond de energievoorziening voor Oloika Electricity Ltd. en Saange kenmerkt zich door twee grote kennislacunes. Ten eerste komt uit het causaal diagram naar voren dat de keuze van de elektriciteitsvoorziening (generatie + levering) op heel veel factoren ingrijpt. Dit maakt in combinatie met de vele verschillende technologieën de keuze complex. Om een goede keuze te kunnen maken is vervolgonderzoek nodig. Hierin dienen de kosten en baten van de verschillende mogelijkheden tegen elkaar uitgezet te worden om zo aan de hand van de door Oloika Electricity Ltd. gekozen criteria de beste optie te implementeren. De tweede kennislacune komt voort uit de onzekerheid over de behoeftes naar elektriciteit onder de bewoners van Saange. Tot nu toe is er enkel een initiële schatting van een partner van Oloika Electricity Ltd. bekend en informatie van enkele case studies in andere gebieden. Om de juiste voorziening uit te zoeken is het van essentieel belang vervolgonderzoek te doen naar de vraag naar elektriciteit en de ‘willingness-to-pay’. Voor Oloika Electricity Ltd. is het verder verstandig de bevolking er snel bij te betrekken. De lokale bevolking is de belangrijkste actor in dit probleem en speelt een centrale rol. Zij zijn op allerlei wijze betrokken bij de voorziening zoals bij het onderhoud, het management maar ook als potentiële afnemer. Tevens moeten zij er voor zorgen dat de voorziening niet wordt afgebroken door vandalisme of wordt gestolen. Het is voor Oloika Electricity Ltd. dan ook van groot belang deze mensen er snel bij te betrekken en het nut van een elektriciteitsvoorziening voor hen duidelijk te maken.

- 17 -

Onderzoeksplan

Perspectief

Oloika Electricity Ltd. heeft een lodge gebouwd bij het dorpje Saange tussen Pangani en Dar es Salaam in Tanzania. Het dichtstbijzijnde elektriciteitsnet is twee kilometer verderop. Oloika Electricity Ltd. wil nu een betrouwbare energievoorziening opzetten om de lodge en het dorpje Saange van elektriciteit te voorzien. Hoe dit moest gebeuren, op welke schaal dit moest gebeuren en met wie Oloika Electricity Ltd. te maken zou krijgen was nog onduidelijk. Het hoofddoel van het issuepaper was daarom: Inzicht krijgen in de problematiek rond de keuze een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening op te zetten voor de lodges van Oloika en de bewoners van Saange en de nodige ontbrekende kennis te identificeren. De lokale bevolking is de centrale actor in het verhaal. Zij zijn op allerlei wijze betrokken bij de voorziening zoals bij het onderhoud, het management maar ook als potentiële afnemer. In de analyse is naar voren gekomen dat de initiële probleemformulering gericht op biomassa te smal gekozen is. Uit een analyse van de criteria, en een korte inventarisatie van andere technologieën , zoals windenergie, blijkt dat er mogelijk meer binnen de mogelijkheden ligt. Verder blijkt uit het feit dat er behoefte is onder de lokale bewoners naar een gezondere leefomgeving, dat het ook interessant kan zijn biogas niet enkel te gebruiken om er elektriciteit mee op te wekken, maar om te gebruiken als energiebron om op te koken. De grootste verwachting is er van biogas als energiebron.

Kennislacunes

In de analyse in het issuepaper is bij de volgende punten tegen een kennis tekort aangelopen:

- Uit de causale analyse is naar voren gekomen dat de keuze van de elektriciteitsvoorziening (generatie + levering) op heel veel factoren ingrijpt. Dit maakt in combinatie met de vele verschillende technologieën de keuze complex. Echter is er nog niet de kennis van de verschillende mogelijkheden om hier een goede afweging tussen te maken

- De tweede kennislacune komt voort uit de onzekerheid over de behoeftes naar elektriciteit onder de bewoners van Saange. Tot nu toe is er enkel een initiële schatting van een partner van Oloika Electricity Ltd. bekend en informatie van enkele case studies in andere gebieden. Om de juiste voorziening uit te zoeken is het van essentieel belang vervolgonderzoek te doen naar de vraag naar elektriciteit en de ‘willingness-to-pay’.

Onderzoeksopzet

Een kosten-batenanalyse kan gebruikt worden om de kosten en baten, verdeeld over te onderscheiden posten, van verschillende varianten of projecten te vergelijken en op die manier alternatieven tegen elkaar af te wegen. KBA is dus met het oog op deze situatie

- 18 -

waarin een investeringsbeslissing genomen moet worden op basis van een paar alternatieven een zeer geschikte methode. Om op de bovenstaande onderwerpen antwoord te vinden zijn twee onderzoeksvragen opgesteld:

1. “Wat zijn de behoeftes van de lokale bevolking in Saange betreffende een elektriciteitsvoorziening en wat zijn zij bereid te betalen voor elektriciteit?”

Om de kennis te verkrijgen betreffende de behoeftes van de lokale bevolking en de bereid tot betalen voor elektriciteit kan een enquête gehouden worden naar de behoeftes en de willingness to pay. Omdat ik niet zelf op korte termijn naar Tanzania zal gaan om dit onderzoek te doen en me zal richten op het tweede onderzoek wat ik hieronder toe zal lichten adviseer ik om een beperkt marktonderzoek te laten doen door een externe partij (SNV of ETC Leusden) naar de behoeftes van de bevolking in Saange en de bereidheid om voor elektriciteit te betalen. Daarnaast wordt, zoals besproken in de onzekerhedenanalyse, hier nog even de invloed van de welvaart op de elektriciteit kort meegnomen. Dit valt voor nu buiten de afbakening, maar het kan in een verdere toekomst met betrekking tot mogelijk grotere plannen als kleine energieproducent interessant zijn antwoord te krijgen op de volgende vraag: “Welke factoren zijn van invloed op de ontwikkeling van de vraag en welke rol speelt de regionale welvaartsontwikkeling hierin?” Deze vraagstelling zal nu niet onderzocht worden, maar hiervoor zou een System Dynamics studie gedaan kunnen worden die onderzoek doet naar hoe bepaalde factoren, zoals het aanwezig zijn van elektriciteit en welvaartsontwikkeling, invloed hebben op de vraag en hoe de vraag dan veranderd.

2. “In welke combinatie van elektriciteitsproductie en levering kan Oloika Electricity Ltd. het beste investeren?”

Hiervoor wordt een Kosten-Baten analyse gemaakt voor verschillende energievoorzieningen, zoals biogasinstallatie met gasmotor, met turbine en een windenergievoorziening. Hierin worden ook mogelijkheden tot levering bekeken zoals accu’s. Hierna wordt gekeken hoe deze opties zich tot elkaar en het nulalternatief verhouden. Hieronder volgt een voorstel om dit onderzoek uit te voeren met een uitgebreidere beschrijving en planning.

Vervolgonderzoek

Mijn vervolgonderzoek zal zich dus richten op de volgende onderzoeksvraag: “In welke combinatie van elektriciteitsproductie en levering kan Oloika Electricity Ltd. het beste investeren?” Om deze vraag goed te beantwoorden moeten eerst nog de precieze mee te nemen opties geselecteerd worden.

a) Welke alternatieven zijn interessant genoeg om mee te nemen in de KBA? - Biogas-installatie met microturbine?

- Biogasinstallatie met gasmotor?

- Windmolens?

- Biogas uit mest of ander organisch afval?

- 19 -

- Ethanol? b) Wat wordt de wijze van levering?

- Managementkosten?

- Accu’s

c) Hoe verhouden de kosten en baten van de verschillende elektriciteitsvoorzieningen zich tot het nul alternatief en elkaar? - Het nulalternatief is een dieselgenerator die enkel de lodge van elektriciteit voorziet

De eerste twee deelvragen betreffen vooral de conceptualisatie fase. Er dient eerst nog verder bronnenonderzoek gedaan te worden naar de initiële haalbaarheid van de verschillende alternatieven, voordat de keuze wordt gemaakt ze definitief in de KBA mee te nemen. Productie van biodiesel of ethanol, lijkt onhaalbaar op deze schaal. Alternatieven zijn dus waarschijnlijk windenergie, biogas met gasmotor, biogas met microturbine. Echter is de mogelijkheid met ethanol nog niet geheel uitgesloten. Het zelfde geldt voor de tweede vraag. Hierbij dienen kosten geïdentificeerd te worden die samenhang met de verkoop van elektriciteit en de oplag. Dit zal waarschijnlijk per accu gebeuren. Om de laatste vraag te beantwoorden, worden de voor- en nadelen van de verschillende alternatieven uitgerekend, gegeven het kader van variabelen en criteria uit de doelstellingenboom en causale analyse in bijlagen B en C. In het nulalternatief wordt er met een klassieke dieselgenerator enkel elektriciteit opgewekt voor de lodge en niet voor de inwoners van Saange. Tijdens de experiment- en analysefase bij vraag c zullen verschillende combinaties van levering en vraag gebruikt worden om te kijken of dit de keuze voor een bepaalde voorziening beïnvloedt. Antwoord hierop zal uitsluitsel moeten geven over de optie waarin Oloika Electricity Ltd. het beste kan investeren. Belangrijke criteria in het onderzoek zijn de onderhoudsuren (uren), onderhoudskosten

(eurocent/kWh), investeringskosten (€), payback time (jaren), kostprijs elektriciteit (eurocent/kWh), leveringszekerheid (stroomuitval in uren/jaar), en lokale overlast (in % ontevreden bewoners. Er zijn een paar belangrijke posten in de kostenbaten analyse waaronder verschillende invloedsfactoren geclusterd kunnen worden. De volgende posten spelen een belangrijke rol: kosten, inkomsten, betrouwbaarheid, overlast. Onder kosten vallen alle factoren die hier invloed op hebben zoals, transport & opslagkosten, onderhoud, kosten energiebron, kosten verbonden aan managen van de levering en voorziening. Onder de post betrouwbaarheid valt de kwaliteit van het onderhoud, de onderhoudsgevoeligheid van de apparatuur, diefstal- en sabotage gevoeligheid. Onder de post overlast valt geluidsoverlast (dB), het aantal mensen dat nut ervaart van een voorziening en de omgevingsneutraliteit van de voorziening De kosten van verschillende installaties zijn eenvoudig te meten door deze goed te inventariseren. Hierbij zullen we veel contact moeten leggen met producenten en vergelijkbare projecten van kleinschalige opwekking. Om de stroomuitval te bepalen dienen we een proxy op te stellen. Stroomuitval is moeilijk

- 20 -

vast te stellen op voorhand. Dit behoeft, daarom de eerste weken in fase 2 nog verder onderzoek. Het idee is nu om factor te bepalen aan de hand van een combinatie tussen de beschikbaarheid van de energiebron, de sabotagegevoeligheid het onderhoudsinterval. De bewaking van de kwaliteit is afhankelijk van de betrokkenheid van de bewoners. Hier dienen we een factor voor te bepalen die de betrokkenheid van de bewoners bepaald en wat voor invloed die heeft. De overlast in de vorm van het percentage ontevreden bewoners is een factor geconstrueerd uit de impact die de installatie heeft op het leven, door o.a. geluidsoverlast en gecompenseerd voor het aantal mensen dat positief nut ervaart van de voorziening. Het is belangrijk factoren zoals geluidsoverlast en ervaren nut te waarderen en als mogelijk te monetariseren. Dit zal bij verdere uitwerking van het onderzoeksplan in fase 2 gebeuren. Hopelijk hebben we spoedig uitslag van een van de onderzoekbureaus over de behoeften bereidheid tot betalen onder de lokale bevolking, zodat die specifieke feiten over de vraag in Saange mee genomen kunnen worden in de Kosten-Baten analyse. Op basis hiervan kunnen we de een verkoopprijs bepalen en de inkomsten berekenen. Zo kunnen we in combinatie met de kosten de payback time van de investering uitrekenen.

Dataverzameling

Het verkrijgen van kwantitatieve gegevens zal binnen dit onderzoek tijdsintensief zijn. Veel partijen die lokaal in Tanzania actief zijn moeilijk te bereiken en er is niet overal evenveel literatuur over beschikbaar. Om de initiële vraag te bepalen zijn we afhankelijk van ETC Leusden en SNV. In samenwerking met hun proberen we de behoeftes en bereidheid tot betalen te bepalen. Bij tijdige aanwezigheid van deze gegevens over Saange zullen we deze afschatten. Hieronder zijn alvast een aantal bronnen en partijen op een rijtje gezet die interessant zijn voor het verkrijgen van kwantitatieve gegevens voor het onderzoek.

- (Zimmerman): Over biogas in verbrandingsmotoren

- Puxin Biogas. Bedrijf dat gespecialeerd is in biogas producten waaronder een 600 W generator.

- (Fry): Heel veel specifiek informatie over vergassing en handleiding om een installatie te bouwen

- Pan African Conservation Education Project (PACE) (2008): Goede informatie en simpel voorbeeld biogas

- SURUDE (Foundation for Sustainable Rural Development) (2008): Fabrikant en projectleider van goedkope tubes voor biovergassing

- IGAD Regional Household Program (2008): Goede opties voor rurale energievoorzieningen.

- 21 -

Planning

De planning voor het onderzoek is hieronder weergegeven. In totaal zijn er 12 weken beschikbaar om het onderzoek uit te voeren. Ik heb veel tijd voor de conceptualisatie ingeroosterd, omdat ik veel informatie wil zoeken bij het kiezen van de alternatieven.

Activiteit Aantal weken Weeknummer

Onderzoeksvoorstel: Uitdiepen onderzoeksvraag Afbakenen onderzoek

1 15

Conceptualisatie: Verdiepen methode en te onderzoeken varianten

1 16-17

Specificatie: Verzamelen data Invoeren data Bouw model

3 18-20

Verificatie en validatie 1 21 Experimentatie en analyse: Onderzoek invloeden oplossingsrichtingen

2 22-23

Reflectie en rapportage 3 24-26

Totaal 11 15-25

- 22 -

Bijlage A. Doelmiddelen analyse In het doelmiddelen schema zijn zowel de meer fundamentelere doelstellingen als meer de middelen rond de problematiek weergegeven. Bovenin het schema staan de fundamentele doelstellingen. Omhoog beredenerend geven de doelstellingen antwoord op de vraag waarom Oloika Electricity Ltd. een bepaalde doelstelling wil bereiken. Naar beneden redenerend is het schema meer gericht op de middelen en wordt de vraag beantwoord hoe Oloika Electricity Ltd. de gewenste doelstelling wil bereiken. Uit deze doelmiddelen analyse is de doelstelling van deze probleemanalyse geëxtraheerd. Deze is verder uitgewerkt in de doelstellingenboom in bijlage B.

Een aantrekkelijke

elektriciteits-

voorziening

opzetten rond

Saange

Economisch

aantrekkelijk

elektriciteit

produceren

Betrouwbare

elektriciteits

voorziening

creeren

Gebruik maken

van lokale

beschikbare

energiebronnen

Onnodige

investeringen

voorkomen

Investeren in de

juiste eenvoudige

technologieen

Nut voor lokale

bevolking duidelijk

maken

Stimuleren Lokale

economie en

bevolking

Productiviteit

vergroten met

productiemiddelen

op basis van

elektriciteit

Afzetmarkt (vraag)

creëren onder

lokale bevolking

Inkomsten

genereren

Productie lokaal

laten managen &

onderhouden

Goed

onderhouden

Lokale mensen

“scholen”

Concept ontwerpen

voor winstgevende

duurzame decentrale

elektriciteits-

voorzieningen in

Tanzania

Verkrijgen van

betrouwbare

kostenaantrekelijke

energie voor lodges

van Oloika

Kosteneffectief

produceren

Vandalisme en

diefstal voorkomen

Operationel kosten

laag houden

Nieuwe nering

opzetten

Figuur A1. Doel-middelenschema Ministerie van Economische Zaken (methode uit [Enserink 2004, 96-100])

Uit deze analyse is de afbakening helder geworden. In dit project richt Oloika Electricity Ltd. zich op een aantrekkelijke elektriciteitsvoorziening rond Saange. Het belang hierachter is dat de lodges van Oloika Electricity Ltd. van betrouwbare elektriciteit worden voorzien en de

- 23 -

filosofie achter Oloika Electricity Ltd. wil daarmee tegelijkertijd het liefst de lokale economie kunnen stimuleren en mee laten profiteren van mogelijke welvaartsontwikkelingen die wellicht plaats zullen vinden in Noordoost Tanzania, zodra dit gebied aansluiting krijgt met Mombassa en Dar Es Salaam. Daarnaast dient het onderzoek naar de elektriciteitsvoorziening als voorbeeldproject voor een algemeen toepasbaar energieconcept in rurale gebieden in Tanzania. Dit valt echter buiten de afbakening van dit project. De twee belangrijkste opmerkingen bij de doelmiddelen analyse worden hieronder kort uiteengezet. Ten eerste is de gekozen doelstelling in de probleemanalyse op te delen in twee belangrijke subdoelstellingen, namelijk de betrouwbaarheid en de economische haalbaarheid. Duurzaamheid is een vaak met Oloika Electricity Ltd. besproken derde genoemde doelstelling, echter is het belangrijk duurzaamheid goed te definiëren, omdat dit woord zeer multi-interpretabel is. Bij het woord duurzaam in deze probleemanalyse dient niet gedacht te worden aan beperkte uitstoot van CO2. Duurzaamheid speelt binnen deze probleemanalyse een rol in de vorm van omgevingsvriendelijk. Dit houdt in dat de oplossing in de lokale omgeving past, lokaal onderhouden kan worden en bijvoorbeeld niet de rust verstoord door de productie van veel geluid. Deze factoren zijn allen middelen of onderdeel van andere doelstellingen, vandaar dat duurzaam niet voorkomt in de doelmiddelen analyse noch in de doelstellingenboom. De tweede opmerking die geplaatst dient te worden betreft de twee verschillende visies op het stimuleren van de lokale economie. Net als duurzaamheid is deze doelstelling naast de filosofisch getinte doelstelling vooral een middel om lokaal vraag te creëren naar elektriciteit om zo inkomsten te generen om de kosten van de eigen energievoorziening van de lodges te reduceren.

- 24 -

Bijlage B. Doelstellingenboom In de doelstellingenboom is de gekozen doelstellingen zoals besproken in de doelmiddelen analyse in bijlage A verder uitgewerkt om te verduidelijken wat Oloika Electricity Ltd. onder deze doelstelling verstaat. De onderste rij subdoelstellingen zijn verder uitgewerkt in operationele doelstellingen genaamd criteria. Deze criteria zijn belangrijk bij de beoordeling van mogelijke oplossingen ten aanzien van de doelstelling. In de causale analyse wordt verder geanalyseerd welke factoren van invloed zijn op deze criteria.

Figuur A1. Doelstellingenboom Ministerie van Economische Zaken (methode uit [Enserink et al. 2004, p. 100-104])

Duidelijk is dat de doelstelling uit twee heldere pijlers bestaat. Het meest belangrijke voor Oloika Electricity Ltd. is dat de energievoorziening betrouwbaar is, zodat bijvoorbeeld een koelkast niet om de haverklap uitvalt met als gevolg verlies van eten- en drinkwaren. Daarnaast dient de voorziening economisch haalbaar te zijn. Onder economische haalbaarheid wordt in deze probleemanalyse verstaan dat de investering zich in 10 jaar terugverdient en dat er een lage prijs gehanteerd kan worden die de lokale bevolking in Saange kan betalen, zodat er inkomsten zijn.

- 25 -

Net als bij de doelmiddelen analyse dient hier wederom een opmerking over duurzaamheid geplaatst te worden. Duurzaam wordt hier niet zozeer in de doelstellingen genoemd, echter is het wel belangrijk te beseffen dat Oloika hier mee bezig is vanwege haar achterliggende filosofie. Het is geen doelstelling die op het niveau in deze doelstellingenboom thuis hoort, maar duurzaamheid wordt in zekere mate gebruikt als middel. Een duurzame oplossing zal bijvoorbeeld naar waarschijnlijkheid eerder geaccepteerd worden door de lokale bevolking, wordt eerder gestimuleerd door overheid en komt wellicht eerder in aanmerking voor een subsidie (Ministry of Energy & Minerals, 2008). Daarnaast komt een onderdeel van het begrip duurzaamheid zoals Oloika dat hanteert in Tanzaniaanse ambiance, terug in de doelstelling overlast. Het criterium is een proxy voor overlast. Deze overlast kan plaats vinden in de vorm van geluidsoverlast, verloedering van de lokale normen, waarden en omgevingsvriendelijkheid. Het is hierbij vooral belangrijk dat de voorziening in de lokale omgeving past en dat de lokale bevolking hier het nut van inziet en deze accepteert.

- 26 -

Bijlage C. Causale analyse In onderstaand causaal relatiediagram is aangegeven hoe de doelen van Oloika Electricity Ltd. samenhangen met de verschillende factoren in het geschetste probleem.

+

+

+

+

+

-

--

Figuur C1. Causaal diagram (methode uit [Bots 2003, 59-64])

Te onderscheiden vallen de criteria (aangegeven met geaccentueerde rand), omgevingsvariabelen (aangegeven met grijstint gevuld ovaal) en de verschillende factoren

- 27 -

waar Oloika Electricity Ltd. invloed op kan uitoefenen. Om het diagram inzichtelijker te maken is het opgedeeld in 3 subsystemen. Het prestaties systeem bevat de factoren die invloed hebben op de prestaties van de voorziening, zoals betrouwbaarheid, overlast en onderhoud. Het economische model bevat de invloeden op de kosten en het marktwerking subsysteem belicht de samenhang tussen de prijs en vraag naar elektriciteit. Hieronder wordt verder de samenhang omschreven. Belangrijkste doelstellingen zijn de betrouwbaarheid en de kosten van het systeem. Deze zijn centraal terug te vinden als criteria in de causale analyse. Het meest opvallende is het aantal factoren waar de technologiekeuze invloed op uitoefent. De te kiezen technologie is daarom buiten de deelsystemen getrokken om de centrale rol te benadrukken. Aangezien deze keuze op zoveel plekken in het systeem aangrijpt, betekent dat dit veel criteria beïnvloedt en daarmee de keuze bemoeilijkt. Een belangrijke feedbackloop in het systeem is te vinden in het marktwerking subsysteem tussen de vraag naar en de prijs van elektriciteit. Het is belangrijk ervan bewust te zijn wat voor invloed die op elkaar hebben. Een lage prijs zal zorgen voor een grotere vraag en een groter vraag kan resulteren in een lagere prijs per afgenomen eenheid. In een land waar de bevolking niet veel te besteden heeft, heeft de prijs van een product een prominente invloed. Voor een deel bepaalt Oloika Electricity Ltd. de vraag, aangezien zij waarschijnlijk hoofdafnemer zullen zijn. Daarnaast kan Oloika er ook voor kiezen om elektriciteitsintensieve nering te stimuleren in Saange om de vraag naar elektriciteit toe te laten nemen. Dit kan inhouden productiviteitsvergroting van de bestaande nering door middel van elektrische apparatuur of stimulatie van nieuwe nering. In het prestatie subsysteem heeft Oloika Electricity Ltd. twee belangrijk punten waar zij invloed op kunnen uitoefen. Om de voorziening goed te laten draaien zonder problemen heeft Oloika Electricity Ltd. de hulp van de bevolking nodig. Het is belangrijk sympathie te kweken onder de lokale bewoners d.m.v. het tonen van het nut voor hen. Zij zullen kunnen profiteren van een vooruitgang in welvaart. Als de lokale bevolking betrokken is kunnen zij de voorziening onderhouden en beschermen tegen vandalisme en diefstal. Echter om het onderhoud te kunnen doen zal afhankelijk van de voorziening meer of minder scholing nodig zijn. Daarnaast zal het een stuk goedkoper zijn als de lokale bevolking zoveel mogelijk zelfstandig de voorziening in bedrijf kan houden. Het inhuren en of afsluiten van onderhoudscontracten met grote commerciële partijen is kostbaar. De relaties tussen de hoeveelheid lokaal gemanaged en gedaan onderhoud en uitbesteding aan westerse producenten van ontwikkelde technologieën ten opzichte van de kwaliteit van het onderhoud is aangegeven met vraagtekens. Dit is, omdat er niet duidelijk een richting aan de relatie valt te geven. Er is wel een relatie tussen de hoeveelheid gedaan onderhoud door ofwel lokale partijen, ofwel uitbesteed aan andere partijen. Kwalitatief beter en periodiek onderhoud is immers beter dan tekort aan onderhoud. Echter is de invloed op de kwaliteit van het onderhoud relatief ten opzichte van elkaar onbekend. Oloika Electricity Ltd. dient hier kwaliteitseisen te stellen. Dat betekent om het onderhoud lokaal te laten doen dat er hoogstwaarschijnlijk scholing nodig is om de lokale bevolking de benodigde capaciteiten te leren. Het is dus ook zeer verstandig te kijken naar een energievoorziening die zo min mogelijk ingewikkeld onderhoud behoeft.

- 28 -

Naast de onderhoudskosten zijn de kosten van de energiebron belangrijk. Hierbij dient gedacht te worden aan veehouders i.v.m. mest. Dit hangt op haar beurt ook samen met de capaciteit. Als er bijvoorbeeld meer mest aanwezig is, is er een grotere productiecapaciteit mogelijk die bij genoeg vraag de kosten per eenheid drukt. Tot slot is het belangrijk om te beseffen dat er eventueel mogelijkheden liggen om subsidie aan te vragen. Duurzame productie zal eerder in aanmerking komen voor een subsidie. (Ministry of Energy & Minerals, 2008)

- 29 -

Bijlage D. Systeemdiagram

Het systeemdiagram geeft een goed overzicht van de belangrijkste stuurvariabelen, omgevingsvariabelen, systeemvariabelen en uitgangsvariabelen, zoals gevonden in de doelstellingen en causale analyse. Stuurvariabelen zijn de variabelen waar Oloika Electricity Ltd. met zijn instrumenten invloed op kan uitoefenen. Omgevingsvariabelen zijn variabelen waar door Oloika Electricity Ltd. geen invloed op uitgeoefend. Deze stuur- en omgevingsvariabelen bepalen de waarden van de systeemvariabelen. De systeemvariabelen beïnvloeden op hun beurt de waarden van de uitgangsvariabelen. Dit zijn criteria waarop Oloika Electricity Ltd. haar doelstellingen kan toetsen.

Figuur D1. Systeemdiagram (methode uit [Enserink 2004, 106-109])

De omgevingsvariabelen zijn ten eerste de regionale welvaartsontwikkeling. Oloika Electricity Ltd. heeft geen invloed op de ontwikkeling van de welvaart in NO Tanzania. Geruchten zijn er over een gesloten contract die er voor zal zorgen dat er een verharde weg van Mombassa naar Dar Es Salaam aangelegd zal worden (Matharia, 2008). Samen met de opening van het nieuwe nationale natuurpark Saadani en de ligging geeft het gebied een hoge potentie voor toerisme. Dit zou van grote invloed kunnen zijn op de inkomsten en de economische situatie van het gebied.

- 30 -

Een tweede belangrijke omgevingsvariabele is de beschikbaarheid van de energiebron. Deze wordt in deze probleemanalyse behandeld als een omgevingsvariabele aangezien de aanwezigheid van de diverse bronnen nu niet te beïnvloeden is. Hieronder valt de beschikbaarheid van alle verschillende soorten energiebronnen. Dus de hoeveelheid biomassa (mest, plantaardig afval, etc.), de beschikbaarheid en intensiteit van de zon, wind en overige. Wel is in de toekomst de beschikbaarheid voor bepaalde bronnen enigszins te beïnvloeden. Zou Oloika Electricity Ltd. bijvoorbeeld voor een elektriciteitsvoorziening op basis van mest als energiebron kiezen, kunnen zijn natuurlijk voor extra vee zorgen. Dit heeft wel invloed op de kosten. Dus de beschikbaarheid hangt af van de keuze van de energiebron, maar is in grote mate onbeïnvloedbaar. De doelstelling van het energiebeleid van de Tanzaniaanse overheid is de derde omgevingsvariabele. Het energiebeleid van het ministerie van energie & mineralen van Tanzania is momenteel gericht op snelle, efficiënte, duurzame energievoorziening voor de rurale gebieden en het aanmoedigen van commercie en participatie van de private sector. (Ministry of Energy & Minerals, 2008) De oprichting van het Rural Energy Agency (REA) en Rural Energy Fund (REF) moeten bijdragen aan deze doelstelling. Verwacht wordt ook wel dat in de trend van globale ontwikkelingen het energiebeleid gericht blijft op elektrificatie van de bevolking van Tanzania. Mocht dit echter door economische, politieke redenen veranderen heeft Oloika Electricity Ltd. hier geen invloed op. De wijze van aangrijpen op het systeem en de urgentie van de stuurvariabelen zijn voor het grootste deel al besproken bij de causale analyse. De criteria zijn afgeleid uit de doelstellingen zoals besproken bij de doelstellingenboom in bijlage B.

- 31 -

Bijlage E. Actoren analyse Hieronder zullen de verschillende actoren die onderdeel zijn van het geschetste probleem bekeken worden. Hierbij wordt het actorenveld stap voor stap in kaart gebracht door te kijken naar de belangen en hoe deze gericht zijn, hulpbronnen, afhankelijkheid en percepties. Achtereenvolgens komt het Ministry of Energy & Minerals, de REA & REF, subsidiefondsen, leveranciers van hernieuwbare energietechnologie, lokale beslissingsbevoegden en de lokale bewoners aan de orde. Actoren die in eerste instantie geïdentificeerd zijn, maar die niet zijn meegenomen zijn de Tanzania Energy and supply Company (Tanesco) en Tanzania Revenue Authority (TRA). De raakvlakken met betrekking tot het probleem acht ik hier nihil. Tanesco zal voor weinig tegenwerking zorgen, aangezien de geplande elektriciteitsvoorziening hiervoor te kleinschalig is en dus buiten het concurrentieveld valt. Daarnaast kan TRA op een dergelijk klein project weinig betekenen met bijvoorbeeld belastingvoordeel.

Belangen, doelen, percepties hulpmiddelen

In tabel E1 is te zien hoe de belangen van verschillende actoren zich verhouden ten opzichte van de belangen van Oloika Electricity Ltd. Hierbij worden hun belangen, doelen, de kloof tussen deze doelen en de verwachte situatie, de oorzaken hiervan en eventuele beïnvloedingsmogelijkheden uiteen gezet. Hieronder worden eerst kort de actoren kort toegelicht die meegenomen zijn in de actorenanalyse. Ministry of Energy & Minerals (MEM) heeft als doel de ontwikkeling van Tanzania te bevorderen door de vestiging van een betrouwbare en efficiënte energieproductie. Hiertoe willen zij commercie en participatie van de private sector stimuleren. (Arvidson & Nordström, 2006) Het is zelfs zo dat er in deze sector mogelijkheid is bedrijven te starten tot 100 % buitenlandse eigendom. (Tanzania Investment Center, 2008) Om energie te leveren is een vergunning nodig van MEM (Matharia, 2008) Het REA & REF is door het MEM in het leven geroepen. REA is het Rural Energy Agency. Zij zijn opgericht om de rurale energieontwikkeling te promoten, stimuleren en te faciliteren. (Econ Analysis, 2006) Het REF heeft als doel om kapitaal subsidies te verlenen om zo het risico voor investeerders te verminderen en de rurale elektrificatie te bevorderen. (Econ Analysis, 2006) Onder de subsidiërende partijen blijkt uit een eerste inventarisatie dat er veel fondsen zijn. Echter is dit project zeer kleinschalig, dus zal het buiten de scope van veel fondsen vallen. Ten behoeve van marktonderzoek zijn er twee interessante partijen, namelijk SNV (Matharia, 2008)en ETC Leusden (ETC Energy, 2008). Zij kunnen marktonderzoek verrichten in Tanzania. Daarnaast zijn er fondsen die innovatie stimuleren (Syntens), duurzaamheid (CarbonCredits) en ondernemen op buitenlandse markten (Programma Starters Buitenlandse Markten [PSB]).

- 32 -

Onder de leveranciers vallen talloze bedrijven die zich in de markt van de hernieuwbare energie hebben gegooid. De meeste hiervan zijn commerciële organisaties met een winststreven. Echter zijn er ook productiemiddelen en fabrikanten ontstaan uit kleinschalige ontwikkelingsprojecten. Deze hebben een meer ideologische doelstelling om het levensonderhoud van de landelijke bevolking te verbeteren. Een mooi voorbeeld hiervan is SURUDE die kleinschalige plastic tubes maakt voor bio-vergassing. Dit zijn primitieve productiemiddelen die redelijk goed te betalen zijn. (SURUDE, 2008) Daarnaast zijn er de lokale beslissingbevoegden. Om een beetje inzicht te krijgen in de politiek en autoriteitenstelsel heb ik de bevindingen in onderstaand overzicht gezet. Hierin is het de bestuurlijke organisatie te vinden, de geografische indeling van het land en de namen van de geografische gebieden waar het dorpje Saange in ligt. Er zijn dus op diverse niveaus beslissingsbevoegden. Zij hebben mandaat voor wetshandhaving en lokale economische en ontwikkelingsplanning. (United Republican of Tanzania, 2008) Saange is een village council. Dit betekent dat in het dorp er een stamhoofd is die de leiding heeft. Het is belangrijk goedkeuring en sympathie te hebben bij deze man. Deze heeft veel status in het dorp en kan daarmee bepalend zijn voor beslissingen.

Figuur E1. Overzicht politiek autoriteitenstelsel

Tot slot zijn er de lokale bewoners. Deze hebben de meest centrale rol binnen deze probleemanalyse. Zij zullen het meest gebaat zijn bij elektriciteit. Dit kan zorgen voor meer welvaart, afname van gezondheidsklachten en tijdsbesparing. (SGP, 2008) Zij zijn de potentiële klant, maar zoals al eerder besproken is het essentieel de bewoners te betrekken bij de elektriciteitsvoorziening. Zij zullen wellicht ook de voorziening gaan onderhouden en managen. Voor hen moet het nut van een installatie duidelijk zijn. Echter is er nog onduidelijk wat precies de perceptie en behoeften zijn van de lokale bewoners en of zij bereid zijn te betalen voor elektriciteit.

- 33 -

Actor Belangen Doelen Bestaande of

verwachte situatie/ kloof

Oorzaken Oplossings-richtingen

Ministry of Energy & Minerals (MEM)

> Verbeteren van energievoor-ziening in Tanzania

>Ontwikkeling huishoudelijke energievoorziening > Participatie van de private sector > Werkende REA & REF

> Slechts 11 % aangesloten op elektriciteitsnet

>Armoede > Gebrekkige voorzieningen > Ontbreken van afdoende middelen

> Stimuleren algemeen doelstelling rurale elektrificatie > Aantrekkelijk investeringsklimaat waarborgen

REA & REF

> Gehele rurale elektrificatie van Tanzania

> Stimulatie van effectieve investeringsprojecten in de energiesector

> Slechts 11 % aangesloten op elektriciteitsnet

> Pas opgestart. > Goede toegang verzorgen voor partners en investeerders in rendabele projecten tbv rurale elektrificatie

Subsidiefondsen

> Kwaliteit levensstandaard in ontwikkelingslanden omhoog brengen > Duurzame wereld > Vooruit-strevende innovaties

> Efficiente subsidies verlenen aan doeltreffende elektrificatieprojecten

> Selectie van projecten is lastig > Veel geld vereist

> Subsidieverlening is tijdrovend

> Goede inkomstenwerving > Stimulatie van projecten

Leveranciers hernieuwbare energie-technologieën

> Grote energieshift naar duurzame energie > Baanbrekende innovaties

> Goedkope technologieën > Meestal winst

> Hernieuwbare energiemarkt is nog klein, maar groeiende

> Schone energie is steeds belangrijker op de politiek agenda > Stijgende olieprijzen

> Kennis > Producten > Investeren in ontwikkelingslanden

Lokale en regionale beslissings-bevoegden (dorpshoofd Saange)

> Veilige onverstoorde kwalitatief hoge levenswijze rond Saange

> Verbetering levensonderhoud

> Levens-onderhoud zeer primitief

> Geen elektriciteit > Ondersteunen van projecten m.b.t. energievoorziening

Lokale bewoners (klanten)

> Gezonde welvarende leefomgeving > Geen overlast

> Inkomen > Entertainment > Schone lucht binnenshuis

> Vervuilde lucht binnenshuis > Weinig inkomen

> Koken op houtvuur > Geen elektriciteit

> Opzetten kleine nering > Koken op gas of elektriciteit

Tabel E1. Belangen, doelen en percepties (methode uit [Enserink 2004, 112-125])

Wat opvalt uit de belangen analyse, zoals net beschreven en samengevat in bovenstaande tabel, is dat Oloika Electricity. Ltd. met waarschijnlijk weinig tegenstrijdige belangen te maken heeft. De projectvorm van Oloika Electricity Ltd. om een duurzame

- 34 -

elektriciteitsvoorziening op kleine schaal te bouwen is in lijn met de belangen en het beleid van het ministerie.

Hulpbronafhankelijkheid

Hieronder wordt inzicht gegeven voor de verschillende actoren welke hulpbronnen zij hebben ten aanzien van het probleem en in welke mate Oloika Electricty Ltd. er afhankelijk van is. Als een actor hulpbronnen heeft die van groot belang zijn en die voor Oloika Electricity niet of moeilijk ergens anders te krijgen zijn betekent dat, dat deze actor een critical actor is.

Tabel E2. Inventarisatie van hulpbronafhankelijkheid (methode uit [Enserink 2004, 112-125])

Daarnaast is een opsplitsing gemaakt of de partijen hun prioriteiten bij dit probleem hebben liggen en of de problematiek hun raakt. Belangrijk is dat een punt van kritiek bij dit diagram is, dat het een statische weergave is van de posities van de actoren. In werkelijkheid is dit natuurlijk niet zo en zullen actoren zich bewegen in dit veld. Non-dedicated actors kunnen dedicated worden, zodra ze in het besluitvormingsproces betrokken worden. Dit zou bijvoorbeeld goed het geval kunnen zijn bij het MEM, zodra zij bij de plannen voor vergunningverlening worden betrokken. Daarnaast lijkt het onderscheid tussen gelijkgerichte en tegengestelde percepties, belangen en doelen heel hard.

Actor Hulpbronnen Vervangbaarheid Belang hulpbronnen

Critical ja/nee

Ministry of Energy & Minerals (MEM)

> Marktkennis > Bevoegdheden op gebied van vergunningen > Macht over REA & REF > Macht richting lokale councils

> Vergunningen onvervangbaar

> Groot > Ja

REA & REF

> Ervaring soortgelijke projecten > Financiële ondersteuning > menskracht

> Vervangbaar door andere subsidiefondsen

> Groot > Nee

Overige Subsidiefondsen

> Geld > Kennis

> Individueel vervangbaar > Matig > Nee

Leveranciers hernieuwbare technologieën

> Organisatie kennis > Producten

> Individueel vervangbaar > Groot > Nee

Lokale en regionale beslissings-bevoegden (dorpshoofd Saange)

> Achterban in vorm van dorpelingen > Macht om te verhinderen > Potentieel voor uiteindelijk management voorziening

> Niet vervangbaar > Groot > Ja

Lokale bewoners (klanten)

> Potentiële koopkracht > Menskracht voor onderhoud en management > Mest als potentiële energiebron

> Onvervangbaar > Groot > Ja

- 35 -

Aangezien de behoeftes en belangen van de bewoners van Saange niet exact bekend zijn, zijn zij daarom met vraagtekens op twee plekken in het diagram weergegeven. Waarschijnlijk zijn de percepties gelijkgericht. Echter bij verkeerde inschatting van hun belangen kan een plan weleens stuiten op hun normen en waarden, waardoor zij een potentiële blokkeerder van het plan kunnen worden. Het diagram geeft echter wel een goed idee hoe de situatie er globaal uitziet en hoe de actoren rond Oloika Electricity Ltd. staan.

Dedicated actors Non-dedicated actors

Critical actors Non-critical actors Critical actors Non-critical actors

Gelijkgerichte percepties, belangen en doelen

Actoren die waarschijnlijk participeren en potentiële bondgenoten zijn > Lokale & regionale beslissingsbevoegden > Bewoners Saange??

Actoren die waarschijnlijk zullen participeren en potentiële bondgenoten zijn > REA & REF > Subsidiefondsen

Onmisbare potentiële bondgenoten die moeilijk te activeren zijn. > Ministry of Energy & Minerals

Actoren die niet in eerste instantie betrokken hoeven te worden.

Tegengestelde percepties, belangen en doelen

Potentiële blokkeerders van (bepaalde) veranderingen (bijtende honden). > Bewoners Saange??

Potentiële criticasters van (bepaalde) veranderingen. (blaffende honden)

Potentiële blokkeerders die niet direct in actie zullen komen (slapende honden)

Actoren die niet in eerste instantie aandacht behoeven

Tabel E3. Overzicht van het actorenveld (methode uit [Enserink 2004, 112-125])

- 36 -

Bijlage F. TAM & TRA

Figuur F1. Modellen van de theory of reasoned Action en Technology acceptance model (Malhotra & Galetta, 1999)

- 37 -

Referenties

- Africa Rural Energy Enterprise Development (2001), Basic Country Information, http://www.areed.org/country/tanzania/tanzania.pdf, geraadpleegd 15 januari 2008,

- Arvidson, A., Nordström, M. (2006), Energysector policy overview paper, http://www.enable.nu/publication/D_1_7_Tanzania_Energy_Policy_Overview.pdf

- Asperen, S.A., van (2001), Research project 2001: improvement of production and management processes of metalceramic charcoal stoves in Dar es Salaam, Tanzania.: TaTEDO and University of Twente research report

- Bots, P.W.G. (2003), Inleiding Technische Bestuurskunde, Delft: Faculteit Techniek, Bestuur en Management

- Eijck, van J., Romijn, H. (2008), Prospects for Jatropha biofuels in Tanzania: An analysis with strategic Niche Management, In: Energy Policy , 36, 311-325

- Econ Analysis (2006) , Concept note for the establishment of the REA & REF, ECON-Memo no 2008-61, Project no. 39250

- engINdia (2005), Project proposal: Biogas Generator, http://home.btconnect.com/engindia/biogas.htm, geraadpleegd maart 2008

- Enserink, B., et al. (2004), Analyse van Complexe Omgevingen, Delft: Faculteit Techniek, Bestuur en Management

- ETC Energy (2008), ETC Energy, http://www.etc-energy.org/index.php?id=180, geraadpleegd februari 2008

- Fry, L.J. (1973), Methane digesters for fuel gas and fertilizer, Machachusetts, The new alchemy institute

- IGAD Regional Household Program (2008), Household energy options, http://igadrhep.energyprojects.net/main.asp?Show=F, geraadpleegd februari 2008

- Ilskog, E., Kjellström, B., Gullberg, M., Katyega, M., Chambala, W. (2005), Electrification co-operatives bring new light to rural Tanzania, In: Energy Policy, 33, 1299-1307

- Kainkwa, R.R. (1999), Wind energy as an alternative source to alleviate the shortage of electricity that prevails during the dry season-a case study of Tanzania, In: Renewable Energy, No. 18, 167-174

- Kroon, J. (2008), Nederlands gras, dat rijdt super, In: Volkskrant, 15 maart 2008 - Marandu, E.E. (2002), The prospects for local private investment in Tanzania’s rural electrification, In: Energy Policy, 30, 977-985

- Malhotra, Y., Galletta, D.F. (1999), Extending the technology acceptance model to account for social influence: theoretical bases and empirical validation, In: System sciences, 1999 vol. 1, 14-.

- Matharia, L. (2008), Persoonlijke mededelingen, Moshi: SNV

- Ministry of Energy & Minerals [a], The national Energy Policy - Ministry of Energy & Minerals [b], Energy Policy, http://www.tanzania.go.tz/sectoralpol.htm#Energy%20Policy, geraadpleegd, 21 januari 2008

- Mwakaje, A.G. (2007), Dairy farming and biogas use in Rungwe district, South-west Tanzania: A study of opportunities and constraints, In: Renewable and sustainable energy reviews, www.elsevier.com/locate/rser

- Oloika Lodges (2008), About Oloika Lodges, http://www.oloika-lodges.com/about/index.html, geraadpleegd 10 februari 2008

- 38 -

- Pan African Conservation Education Project (PACE) (2008), Biogas, http://www.paceproject.net/UserFiles/File/Energy/biogas.pdf, geraadpleegd mart 2008

- Pepermans, G., Driesen, J., Haeseldonckx, D., Belmans, R., D’Haeseleer, D. (2005), Distributed generation: Definition, benefits and issues, In: Energy Policy, 33, 787-798

- Puxin Biogas, http://www.topsaving.com/en/index.asp?a=41&gclid=CP2h_6aF_pECFQxmMAodzVe63w

- Reinders, K. (2002), Haalbaarheidsonderzoek kleinschalige mestvergisting, m.b.v. motor of turbine,http://www.senternovem.nl/mmfiles/Haalbaarheidsonderzoek%20kleinschalige%20mestvergisting%20m%2Eb%2Ev%2E%20motor%20of%20turbine_tcm24-240755.pdf

- Schless, M. (2007), SUNRG set-up, persoonlijke presentatie - Senelwa, K., Sims, R.E.H. (1999), Fuel characteristics of short rotation forest biomass, In: Biomass and Bioenergy, 17, 127-140

- SGP (2008), Biogas Technology in agricultural regions, Tanzania, In: Africa, Tanzania-2, http://sgp.undp.org/download/SGP_Tanzania2.pdf

- Sheya, M.S., Mushi, S.J.S (2000), The state of renewable energy harnessing in Tanzania, In: Applied Energy, 65, 257-271

- Szogs, A., Wilson, L. (2008), A sytem of innovation? Biomass digestion technology in Tanzania, In: Technology in Society, 30, 94-103

- SURUDE (Foundation for Sustainable Rural Development) (2008), Technonlogy, http://www.superflex.net/tools/supergas/technology.shtml, geraadpleegd februari 2008

- Tanzania Energy Supply Company Ltd., http://www.tanesco.com/rural.html, geraadpleegd 20 januari 2008

- Tanzania Investment Center (2008), Economic infrastructure sector, http://www.tic.co.tz/TICWebSite.nsf/12216cc08897993d442572b50033198a/6de61f0e7be71d82432572cf002ffce9, geraadpleegd maart 2008

- Umemejua (2007), About Umemejua, http://www.umemejua.com/, geraadpleegd februari 2008

- United Republican of Tanzania (2008), Public Administration, http://www.tanzania.go.tz/administration.html, geraadpleegd februari 2008

- WorldBank (2007), Tanzania Country Brief, http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/AFRICAEXT/TANZANIAEXTN/0,,menuPK:287345~pagePK:141132~piPK:141107~theSitePK:258799,00.html, geraadpleegd 17 januari 2008

- Xiaohua W, Jingfei L.(2005), Influence of using household biogas digesters on household energy consumption in rural areas—a case study in Lianshui County in China, In: Renew Sustain Energy Rev, 2005;9(2).)

- Zimmerman, L., Biogas in reciprocating engines, In: Bioenergyatlas for Australia project, http://adl.brs.gov.au/mapserv/biomass/factsheets/Atlas_010.pdf