ISO goes ASME & ASME goes ISO !

Oktober 2011 Henk J. M. Bodt IWE

Bodt Welding Consultancy

2 2

Waar gaat het vandaag over…?

• Er hangen ons grote veranderingen boven het hoofd!

• Er komt een nieuwe EN-ISO 15614-1 voor de

lasmethodekwalificatie

• Er komt een nieuwe ISO 9606-1 voor de kwalificatie

van lassers in staal en nikkel

• We hebben net een nieuwe EN 287-1 voor het

kwalificeren van lassers in staal en nikkel

• Mogelijk wordt de nieuwe ISO 9606-1 ook een

EN-ISO 9606-1…..!! EN 287 is er, EN-ISO 15614-1 en ISO 9606-1 zijn redelijk stabiel,

Wat kunnen we daar NU mee??

Inleiding

3 3

Historie

• Midden 80-er jaren: ▫ Open grenzen in Europa (verdrag 1986)

▫ Eerste CEN meetings

• Begin 90-er jaren: ▫ Eerste EN-normen lastechniek:

EN 287 en EN 288 (1992)

EN 719 en EN 729 (1994)

• Begin 21e eeuw: verdragen van Wenen; ISO leidend!

• 2003-2005: Eisen voor “Global relevance” resp. voor

ISO en CEN.

• 2010: eisen voor SME (micro, Small and Medium sized

Enterprises) door Normapme-CEN, nu nog even ISO…

Historie (1)

4 4

Historie (CEN – ISO - ASME)

• 1994: Eerste contact CEN-ASME-AWS

• 1995: Eerste ASME “verschijnselen” (CR 12187)

• 2009: Eerste ISO elementen in ASME Section IX:

QW 420

• 2011: Eerste ASME elementen in ISO.

Historie (2)

5 5

EN-ISO 15614-1

Lasmethodekwalificatie

• Twee niveaus: “Level 1” en “Level 2”

▫ Level 1 lijkt op ASME code

▫ Level 2 lijkt op de huidige EN-ISO 15614-1

• Toepassingsnorm (Code) of contract geeft Level aan,

anders altijd Level 2!

• Past een standaard proefstuk niet? Dan EN-ISO 15613!

• Acceptatie criteria: verschillend per Level!

EN-ISO 15614-1 (1)

6 6

Acceptatie criteria voor onvolkomenheden

ISO 5817

ref.

ISO 6520

No. Beschrijving Niveau 1

Niveau 2:

Kwaliteitsniveau

in ISO 5817

1.1 100 Scheur Niet toegestaan B

1.5 401 Bindingsfout Niet toegestaan B

1.6 4021 Onvoldoende doorlassing Niet toegestaan B

1.16 512 Overmatige asymmetrische hoeklas h ≤ 3 mm B

1.10 503 Te bolle hoeklas Geen eisen C

1.21 5214 Overmatige keelhoogte Geen eisen C

1.11 504 Overmatige doorlassing Geen eisen C

1.12 505 Onjuist aangevloeide las Geen eisen C

1.7 5011

5012

Doorlopende inkarteling

Onderbroken inkarteling Geen eisen h ≤ 0,5 mm

Alle andere onvolkomenheden Geen eisen B

ISO 5817

ref.

ISO 6520

No. Beschrijving Niveau 1

Niveau 2:

Kwaliteitsniveau

in ISO 5817

1.1 100 Scheur Niet toegestaan B

1.5 401 Bindingsfout Niet toegestaan B

1.6 4021 Onvoldoende doorlassing Niet toegestaan B

1.16 512 Overmatige asymmetrische hoeklas h ≤ 3 mm B

1.10 503 Te bolle hoeklas Geen eisen C

1.21 5214 Overmatige keelhoogte Geen eisen C

1.11 504 Overmatige doorlassing Geen eisen C

1.12 505 Onjuist aangevloeide las Geen eisen C

1.7 5011

5012

Doorlopende inkarteling

Onderbroken inkarteling Geen eisen h ≤ 0,5 mm

Alle andere onvolkomenheden Geen eisen B

EN-ISO 15614-1 (2)

7 7

Geldigheidsgebied materialen (niveau 1 en 2)

EN-ISO 15614-1 (3)

8 8

Geldigheidsgebied dikte

Dikte proefstuk

Geldigheidsgebied

Basismateriaal dikte Lasmetaal laagdikte

Niveau 1 Niveau 2 Niveau 1 en 2

Een laag Meer lagen

≤ 3 0,5t – 2t 0,5t – 1,3t (3 min.) 0,7t – 2t max. 2s

3 < t ≥ 12 1,5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s )3 12 < t ≥ 20 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s

20 < t ≥ 40 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 2t als s ≥ 20

40 < t ≥ 100 5 – 200 - 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

100 < t ≥ 150 5 – 200 - 50 – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

t > 150 1,33 t - 50 – 2t

max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

max. 1,33s als s ≥

150

t = Basismateriaaldikte

s = Lastoevoegmateriaal dikte voor ieder toegepast lasproces

)3 = Wanneer er kerfslageisen zijn, dan is de kwalificatiedikte beperkt tot 12 mm tenzij

kerftaaiheidsproeven zijn uitgevoerd.

EN-ISO 15614-1 (4)

9 9

Geldigheidsgebied dikte

Dikte proefstuk

Geldigheidsgebied

Basismateriaal dikte Lasmetaal laagdikte

Niveau 1 Niveau 2 Niveau 1 en 2

Een laag Meer lagen

≤ 3 0,5t – 2t 0,5t – 1,3t (3 min.) 0,7t – 2t max. 2s

3 < t ≥ 12 1,5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s )3 12 < t ≥ 20 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s

20 < t ≥ 40 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 2t als s ≥ 20

40 < t ≥ 100 5 – 200 - 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

100 < t ≥ 150 5 – 200 - 50 – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

t > 150 1,33 t - 50 – 2t

max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

max. 1,33s als s ≥

150

t = Basismateriaaldikte

s = Lastoevoegmateriaal dikte voor ieder toegepast lasproces

)3 = Wanneer er kerfslageisen zijn, dan is de kwalificatiedikte beperkt tot 12 mm tenzij

kerftaaiheidsproeven zijn uitgevoerd.

EN-ISO 15614-1 (4)

10 10

Geldigheidsgebied dikte

Dikte proefstuk

Geldigheidsgebied

Basismateriaal dikte Lasmetaal laagdikte

Niveau 1 Niveau 2 Niveau 1 en 2

Een laag Meer lagen

≤ 3 0,5t – 2t 0,5t – 1,3t (3 min.) 0,7t – 2t max. 2s

3 < t ≥ 12 1,5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s )3 12 < t ≥ 20 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s

20 < t ≥ 40 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 2t als s ≥ 20

40 < t ≥ 100 5 – 200 - 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

100 < t ≥ 150 5 – 200 - 50 – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

t > 150 1,33 t - 50 – 2t

max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

max. 1,33s als s ≥

150

t = Basismateriaaldikte

s = Lastoevoegmateriaal dikte voor ieder toegepast lasproces

)3 = Wanneer er kerfslageisen zijn, dan is de kwalificatiedikte beperkt tot 12 mm tenzij

kerftaaiheidsproeven zijn uitgevoerd.

EN-ISO 15614-1 (4)

1/3

11 11

Geldigheidsgebied dikte

Dikte proefstuk

Geldigheidsgebied

Basismateriaal dikte Lasmetaal laagdikte

Niveau 1 Niveau 2 Niveau 1 en 2

Een laag Meer lagen

≤ 3 0,5t – 2t 0,5t – 1,3t (3 min.) 0,7t – 2t max. 2s

3 < t ≥ 12 1,5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s )3 12 < t ≥ 20 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s

20 < t ≥ 40 5 – 2t 0,5t – 1,1t 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 2t als s ≥ 20

40 < t ≥ 100 5 – 200 - 0,5t – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

100 < t ≥ 150 5 – 200 - 50 – 2t max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

t > 150 1,33 t - 50 – 2t

max. 2s als s < 20

max. 200 als s ≥ 20

max. 1,33s als s ≥

150

t = Basismateriaaldikte

s = Lastoevoegmateriaal dikte voor ieder toegepast lasproces

)3 = Wanneer er kerfslageisen zijn, dan is de kwalificatiedikte beperkt tot 12 mm tenzij

kerftaaiheidsproeven zijn uitgevoerd.

EN-ISO 15614-1 (4)

12 12

Lastoevoegmateriaal: F-nummers!

EN-ISO 15614-1 (5)

13 13

Neergesmolten lasmetaal; A-nummers!

A-Nr. Type lasmetaal

1 Ongelegeerd staal

2 C-Mo staal

3 Staal met 0,4 – 2% Cr en Mo

4 Staal met 2 – 4 % Cr en Mo

5 Staal met 4 – 10,5 % Cr en Mo

6 Martensitisch chroomstaal

7 Ferritisch chroomstaal

8 Chroom-nikkel staal (max. 0,15 C; 14,50 – 30 Cr; max. 4 Mo; 7,5 – 15 Ni)

9 Chroom-nikkel staal (max. 0,30 C; 19 – 30 Cr; max. 6 Mo; 15 – 37 Ni)

10 Staal met tot 4% Ni

11 Mn-Mo staal

12 Ni-Cr-Mo staal

EN-ISO 15614-1 (6)

14 14

Geldigheidsgebieden

EN-ISO 15614-1 (7)

• Level 1: herkwalificatie vereist bij:

▫ Verandering van F-nummer, of

▫ Verandering van A-nummer, of

▫ Verandering van fabrikant of handelsnaam wanneer

geen F- of A- nummers voorhanden.

• Level 2:

▫ Kwalificatie blijft geldig voor toevoegmaterialen met

gelijke mechanische eigenschappen, zelfde

bekledingstype (of kerndraadvulling), zelfde nominale

chemische samenstelling en zelfde of lager

waterstofgehalte. ½

15 15

Warmte inbreng (HI)

• hoogste HI wordt begrensd door:

▫ De maximale HI die werd gebruikt bij het lassen van het proefstuk; of

▫ Een gemiddelde waarde van de HI die werd gebruikt tijdens het lassen van het

proefstuk, vermeerderd met 25%,

• laagste HI wordt begrensd door:

▫ De minimale HI toegepast bij het lassen van het proefstuk; of

▫ Een gemiddelde waarde van de HI toegepast bij het lassen van het proefstuk,

verminderd met 25%.

• De HI moet worden bepaald voor z.g. “typische” lasgebieden: grondlagen,

vullagen en sluitlagen afzonderlijk!

• Geen thermisch rendement (de “k-factor”) meer (zit in lasproces).

• Ook alternatieve methoden voor bepalen van de HI: “energie per

laslengte” en “vermogen per laslengte”.

EN-ISO 15614-1 (8)

16 16

Resumé nieuwe EN-ISO 15614-1

Allereerst wordt het een “EN” en dus verplicht!

Tekst in norm is essentieel:

“Alle nieuwe lasmethodekwalificatie proeven moeten

worden uitgevoerd in overeenstemming met deze norm

vanaf de datum van uitgifte.

Echter deze Internationale Norm maakt eerder

uitgevoerde lasprocedure proeven volgens eerdere

nationale normen of specificaties of eerdere versies van

deze norm, niet ongeldig.”

Er is dus nog enige ruimte! Verdere consequenties later……

EN-ISO 15614-1 (9)

17 17

ISO 9606-1

• Lasserskwalificatie

• Grote veranderingen t.o.v. onze huidige EN 287-1:

1. Basismateriaal wordt lastoevoegmateriaal!

2. Materiaaloverdracht wordt belangrijke

variabele!

3. Regels voor verlenging worden ruimer!

ISO 9606-1 (1)

18 18

Lasprocessen

• Wijzigingen in toe te passen lasprocessen

(nieuwe EN-ISO 4063:2009)

▫ 135 kwalificeert voor 138 en vice versa (!)

▫ 142 kwalificeert alleen voor 142….!

▫ Kortsluitboog MAG kwalificeert voor ALLE MAG-

materiaal overdrachtsvormen.

▫ Globulair-, sproei- en pulslassen kwalificeren NIET

voor kortsluitboog MAG lassen!

ISO 9606-1 (2)

19 19

Introductie van FM-nummers

Groep Lastoevoegmateriaal voor het lassen van Voorbeelden van toepasbare normen

FM1 Niet-gelegeerd en fijnkorrelig staal ISO 2560, enz.

FM2 Hoge sterkte staal ISO 18275, enz.

FM3 Kruipbestendig staal Cr < 3,75 % ISO 3580, enz.

FM4 Kruipbestendig staal 3,75 ≤ Cr ≤ 12% ISO 3580, enz.

FM5 Roestvast en hittebestendig staal ISO 3581, enz.

FM6 Nikkel en nikkel legeringen ISO 14172, enz.

ISO 9606-1 (3)

20 20

Geldigheidsgebied FM-nummers

ISO 9606-1 (4)

Lastoevoeg-

materiaal

gebruikt in

de proeflas

Geldigheidsgebied

FM1 FM2 FM3 FM4 FM5 FM6

FM1 X X - - - -

FM2 X X - - - -

FM3 X X X - - -

FM4 X X X X - -

FM5 - - - - X -

FM6 - - - - X X

2/3

21 21

Lasposities (EN-ISO 6947:2011-05)

ISO 9606-1 (5)

• Erkenning van verschil tussen lassen en toetsen;

tussen lasposities en hoofd-lasposities!

22 22

Lasposities (EN-ISO 6947)

Strikte scheiding tussen lasposities voor stompe lassen

en lasposities voor hoeklassen:

ISO 9606-1 (6)

23 23

Groot verschil bij verlenging!

Drie methoden, van tevoren aangeven welke te gebruiken!

1. Telkens na twee jaar opnieuw kwalificeren.

2. Telkens na twee jaar onderzoek twee productielassen

uit laatste periode van zes maanden: RT, UT of DO.

3. Onbeperkt geldig als:

▫ Werkzaam bij zelfde werkgever

▫ Onder een kwaliteitssysteem conform

EN-ISO 3834-2, of -3 (aantoonbaar).

▫ Lasser maakt lassen van acceptabele kwaliteit.

Dus…. verantwoordelijkheid van de werkgever!!

ISO 9606-1 (7)

24 24

Resumé nieuwe ISO 9606-1

Wereld van de LK’s gaat op zijn kop!

De wijzigingen zijn technisch wel degelijk realistisch!

Geen EN, dus géén verplichte overname!

Ook hier een belangrijke tekst in norm:

“Aan het einde van de geldigheidsperiode mogen

bestaande en geldige lasserskwalificaties worden her

gewaardeerd naar deze Internationale Norm. Het nieuwe

geldigheidsgebied moet dan worden geïnterpreteerd

volgens deze Internationale Norm.”

Verdere consequenties later……

ISO 9606-1 (8)

25 25

EN 287-1:2011-7

• Europese Lasserskwalificatie, beperkte revisie…

• Geen grote veranderingen t.o.v. vorige EN 287-1:2006 ?

1. Termen en definities gemoderniseerd.

2. Procesnummers aangepast aan EN-ISO 4063:2009.

3. Stompe las geldt niet meer voor hoeklas!

4. Aanpassing aan gewijzigde EN-ISO 6947:2011-5:

introductie van PH (was PF – pijp) en PJ (was PG –

pijp).

5. Geen hoeklasmaat (0,5 x t ≤ a ≤ 0,7 x t) meer vereist.

EN 287-1 (1)

26 26

Resumé nieuwe EN 287-1

• Deze “light revision” van de EN 287-1 is jongstleden

juli vrijgegeven, we komen hem dus al tegen.

Het devies: gewoon toepassen!

EN 287-1 (2)

27 27

Wat gaat ASME doen?

• Geen onmiddellijke acceptatie van de nieuwe ISO

normen (willen eerst ervaring opdoen…)

• Er wordt in de USA al veel aan voorlichting gedaan.

• Misschien wél een snelle acceptatie van de

ISO 9606­­-1 door ASME?!

ASME

28 28

Wat kunt de industrie (U) doen?

• Het loont de moeite alle nieuwe LK’s en LMK’s zo

gedetailleerd mogelijk te administreren.

• Gegevens die nu misschien niet worden vereist hebt u

mogelijk in de toekomst wel nodig!

Denk bv. de materiaalovergang en de stroomsoort bij de

lasserskwalificatie en aan de temperatuurbeheersing, de

warmt inbreng, de gegevens van gebruikte

lastoevoegmaterialen, gedetailleerde gegevens van de

gebruikte stroombron, enz. bij de lasmethodekwalificatie.

• Verder… rustig afwachten, wel goed opletten!

EN nu….?

29 29

Programma

Inleiding en historie

Komende EN ISO 15614-1 kwalificatie van

lasprocedures

Komende ISO 9606-1 kwalificatie van lassers

Nieuwe EN 287-1 kwalificatie lassers (Europees)

Wat gaat de ASME Code doen?

Wat zou de industrie nú al kunnen doen?

DIT GEEFT DE SITUATIE VAN ZOMER 2011 WEER.

ER MOGEN GÉÉN CONSEQUENTIES AAN WORDEN VERBONDEN!

Programma