Colofon

Projectnummer : 08890408/28790

Auteur : drs. J. de Kramer

Redactie : drs. H.W. van Klaveren

Versie : 1.0

ISBN : 978-90-8996-025-2

Definitieve versie

Opdrachtgever : Opifex bv

dhr. A. van der Lugt

Guido Gezellelaan 395

4624 GL Bergen op Zoom

© Becker & Van de Graaf bv

Noordwijk, mei 2008

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,

fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Controle

H.W. van Klaveren Senior Archeoloog 27-05-2008

Goedkeuring

Gemeente Valkenswaard

Archeologisch Bureauonderzoek & Inventariserend

Veldonderzoek (IVO), verkennende fase

Fr. v. Beststraat 7 en 7a, Valkenswaard Gemeente Valkenswaard CIS-code: 28790

SAMENVATTING:

In opdracht van Opifex bv heeft archeologisch onderzoeksbureau Becker & Van de Graaf bv in mei 2008 een

Inventariserend Veldonderzoek (IVO) verkennende fase uitgevoerd aan de Frans van Beststraat 7 en 7a in

Valkenswaard, gemeente Valkenswaard. De aanleiding voor dit onderzoek is de geplande nieuwbouw van het

Hotel du Commerce. Het bestaande hotel wordt gesloopt. Bij de geplande aanleg van een parkeerkelder

onder de nieuwbouw wordt de bodem verstoord tot een diepte van 2 tot 3 m beneden maaiveld. De kans

bestaat dat eventueel aanwezige archeologische waarden hierdoor verstoord dan wel vernietigd zullen

worden.

Het bureauonderzoek is reeds grotendeels uitgevoerd bij de archeologische quickscan van het plangebied (Van

Klaveren 2008). Hieruit voortvloeiend is een specifieke archeologische verwachting opgesteld. Op basis van

het bureauonderzoek was verondersteld dat de kans middelhoog is op met name het aantreffen van resten uit

het Neolithicum, de IJzertijd en de Middeleeuwen. Doordat in het plangebied mogelijk (een restant van) een

enkeerdgrond aanwezig is kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden uit die perioden beschermd

zijn gebleven tegen bodemingrepen.

Het doel van het inventariserend veldonderzoek, verkennende fase, was het aanvullen en vaststellen van de

gespecificeerde verwachting, die gebaseerd is op het bureauonderzoek. Bij het veldonderzoek bleek dat de

ondergrond diep verstoord, namelijk tot circa 1,4 tot 1,7 m. In de boringen zijn geen archeologische

indicatoren aangetroffen anders dan modern afval in het verstoorde pakket. Eventuele archeologische

waarden zijn in het plangebied niet meer te verwachten. De voorgenomen graafwerkzaamheden bedreigen

naar verwachting dan ook geen eventueel aanwezige archeologische waarden.

INHOUDSOPGAVE:

ADMINISTRATIEVE GEGEVENS VAN HET PLANGEBIED ......................................... 4

1. INLEIDING............................................................................................................ 5 1.1. Aanleiding................................................................................................................................. 5 1.2. Doel- en vraagstelling van het onderzoek .................................................................................... 5 1.3. Ligging van het plangebied ........................................................................................................ 5

2. BUREAUONDERZOEK .......................................................................................... 6 2.1. Werkwijze ................................................................................................................................. 6 2.2. Geomorfologie en bodem .......................................................................................................... 6 2.3. Bekende archeologische waarden ............................................................................................... 7 2.4. Historisch landgebruik ............................................................................................................... 7 2.5. Conclusie bureauonderzoek en verwachtingmodel ...................................................................... 8

3. VELDONDERZOEK ............................................................................................... 9 3.1. Onderzoekshypothese en onderzoeksopzet.................................................................................. 9 3.2. Werkwijze ................................................................................................................................. 9 3.3. Resultaten ................................................................................................................................. 9 3.4. Interpretatie ............................................................................................................................ 10

4. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN .................................................................... 11 4.1 Beantwoording vraagstelling ..................................................................................................... 11 4.2 Aanbevelingen .......................................................................................................................... 11 4.3 Betrouwbaarheid ...................................................................................................................... 11

LITERATUUR EN KAARTEN .................................................................................... 13

LIJST VAN AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN ............................................................. 14

BIJLAGEN

1. Topografische kaart

2. Archis-informatie

3. Overzicht Archismeldingen

4. Boorlocatiekaart

5. Boorbeschrijvingen

6. Periodentabel

4

Administratieve gegevens van het plangebied

Toponiem Frans van Beststraat 7 en 7a

CIS-code 28790

Plaats Valkenswaard

Gemeente Valkenswaard

Kadastrale aanduiding B4713, B4714, B4715, B4037 en B2276

Provincie Noord-Brabant

Coördinaten

Centrum

Hoekpunten

160.346/373.717

160.377/373.706

160.332/373.696

160.313/373.730

160.372/373.729

Oppervlakte plangebied 1400 m2

Opdrachtgever Opifex bv

Contactpersoon: dhr. A. van der Lugt

Guido Gezellelaan 395

4624 GL Bergen op Zoom

Tel: 0164-25 02 30

Uitvoerder Becker & Van de Graaf bv

Contactpersoon: drs. J. de Kramer

Postbus 79

6710 BB Ede

Tel: 0318 - 690 022

Bevoegde overheid Gemeente Valkenswaard

Contactpersoon:

Postbus 10.100

5550 GA Valkenswaard

Tel: 040 - 2083444

Beheer en plaats van documentatie Becker & Van de Graaf bv, Ede

Uitvoeringsdatum veldwerk 20 mei 2008

5

1. Inleiding

1.1. Aanleiding

In opdracht van Opifex bv heeft archeologisch onderzoeksbureau Becker & Van de Graaf bv in mei 2008 een

Inventariserend Veldonderzoek (IVO) verkennende fase uitgevoerd aan de Frans van Beststraat 7 en 7a in

Valkenswaard, gemeente Valkenswaard. De aanleiding voor dit onderzoek is de geplande nieuwbouw van het

Hotel du Commerce. Het bestaande hotel wordt gesloopt. Bij de geplande aanleg van een parkeerkelder

onder de nieuwbouw wordt de bodem verstoord tot een diepte van 2 tot 3 m beneden maaiveld. De kans

bestaat dat eventueel aanwezige archeologische waarden hierdoor verstoord dan wel vernietigd zullen

worden.

1.2. Doel- en vraagstelling van het onderzoek

De doelstelling van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie aan de hand van bestaande

bronnen over bekende of verwachte archeologische waarden binnen het plangebied. Het bureauonderzoek is

reeds grotendeels uitgevoerd bij de archeologische quickscan van de plangebied (Van Klaveren 2008a).

Hieruit voortvloeiend is een specifieke archeologische verwachting opgesteld. Het doel van het

inventariserend veldonderzoek, verkennende fase, is het aanvullen en vaststellen van de gespecificeerde

verwachting, die gebaseerd is op het bureauonderzoek. Daarnaast wordt inzicht verkregen in de

vormeenheden van het landschap in het plangebied, voor zover deze vormeenheden van invloed kunnen zijn

geweest op de bruikbaarheid van de locatie door de mens in het verleden. Op basis van de resultaten van het

onderzoek kunnen kansarme zones van het plangebied worden uitgesloten en kansrijke zones worden

geselecteerd voor behoud of voor vervolgonderzoek. Om deze doelstelling te kunnen realiseren, wordt op de

volgende vragen een antwoord gegeven (Van Klaveren 2008b):

Wat is de fysiek-landschappelijke ligging van de locatie?

Hoe is de bodemopbouw in het plangebied en in welke mate is deze nog als intact te beschouwen?

Zijn er archeologische waarden aanwezig in het plangebied?

Wat is de diepteligging van eventueel aanwezige archeologische resten?

Wat is de specifieke archeologische verwachting van het plangebied en wordt deze bij het

veldonderzoek bevestigd?

In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen

graafwerkzaamheden?

Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie

(KNA), versie 3.1 (Centraal College van Deskundigen 2006) en de provinciale eisen.

Voor de in dit rapport gebruikte geologische en archeologische tijdsaanduidingen wordt verwezen naar

bijlage 6. Afkortingen en enkele vaktermen worden achterin dit rapport uitgelegd (zie lijst van afkortingen en

begrippen).

1.3. Ligging van het plangebied

De ligging van het onderzochte gebied, oftewel het plangebied, is weergegeven in bijlage 1. Het plangebied

ligt Het plangebied ligt ten noordoosten van de historische dorpskern van Valkenswaard tussen de Frans van

Beststraat en het Kerverijplein. Het plangebied ligt nabij de kruising van de Europalaan en de Leenderweg.

De exacte ligging en contouren van het plangebied zijn nader weergegeven in bijlage 4. Ten tijde van het

veldonderzoek was het plangebied in gebruik als tuin en terras.

6

2. Bureauonderzoek

2.1. Werkwijze

Bij het bureauonderzoek van de quickscan (Van Klaveren 2008a) is gebruik gemaakt van de

Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW) van de provincie Noord-Brabant en van de Indicatieve Kaart van

Archeologische Waarden (IKAW), de archeologische monumentenkaart (AMK) en het informatiesysteem

ARCHIS-II van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumentenzorg (RACM). Ook is

aanvullende informatie verkregen uit beschikbaar historisch kaartmateriaal, waaronder het kadastrale

minuutplan uit het begin van de 19e eeuw (http://watwaswaar.nl) en een topografische kaart van 1901

(Uitgeverij Nieuwland 2005, blad no. 708). Om inzicht te krijgen in de opbouw en ontwikkeling van het

landschap is onder andere de bodemkaart van Nederland (Stichting voor Bodemkartering 1972) gebruikt.

Deze gegevens zijn aangevuld met de relevante informatie uit beschikbare achtergrondliteratuur (zie

literatuurlijst). Onderstaande beschrijvingen van de geomorfologie en bodem, de bekende archeologische

waarden en het historische landgebruik zijn grotendeels gebaseerd op de quickscan (Van Klaveren 2008a).

2.2. Geomorfologie en bodem

2.2.1. Ontstaansgeschiedenis landschap

Het plangebied is gelegen in het Zuid-Nederlandse dekzandgebied, waar pleistocene afzettingen vrijwel

overal aan of dicht onder de oppervlakte voorkomen. Deze afzettingen zijn gevormd in de laatste circa drie

miljoen jaar. De bovenzijde van de pleistocene afzettingen bestaat uit het zogenaamde jonge dekzand. Dit

dekzand is afgezet aan het eind van de laatste ijstijd, het Weichselien. De dikte van de dekzanden is zeer

wisselend. Onder het dekzand komen vooral fluvioglaciale afzettingen voor met een grovere textuur van

vooral zand en grind. Deze afzettingen zijn van vlechtende pleistocene rivieren. Gedurende het Holoceen (de

huidige warme periode die circa tienduizend jaar geleden aanving) zijn op het dekzand plaatselijk

beekdalafzettingen gevormd, die bestaan uit lagen klei en veen. Onder invloed van menselijke bewoning en

landbouw zijn plaatselijk heidevelden, zandverstuivingen en esdekken ontstaan. Het plangebied ligt op een

hoger gedeelte van het landschap tussen de beekdalen van de Dommel en van de Tongelreep, waarin diverse

beekdalafzettingen kunnen voorkomen.

2.2.2. Geomorfologie

De geomorfologie in het plangebied is niet gekarteerd vanwege de ligging binnen de bebouwde kom. De

ondergrond van het plangebied wordt in een archeologische waarneming (zie hieronder) beschreven als een

dekzandrug. Onder het dekzand kan echter een ouder reliëf schuilgaan. Aan de oppervlakte is dat meestal

niet zichtbaar. Het plangebied ligt op circa +25 m NAP. De aangrenzende beekdalen liggen enigszins lager

op circa +22 tot +23 m NAP. Op de topografische kaarten is te zien, dat de dekzandrug noord-zuid verloopt.

2.2.3. Bodem

Door de aanwezige bebouwing is ook geen bodemkartering uitgevoerd. Op de hogere onbebouwde

terreindelen in de omgeving van het plangebied komen drie bodemtypen voor: (enk)eerdgronden,

(veld)podzolen en (duin)vaaggronden. Eerdgronden zijn gronden met een onvergraven humeuze

bovengrond. Deze gronden worden aangeduid als enkeerdgronden als die bovengrond dikker is dan 50 cm.

Een dergelijk (gedurende lange tijd opgebracht) humeus dek wordt ook wel een esdek of plaggendek

genoemd. Dit dek is ontstaan door het langdurig bemesten van arme zandgronden met potstalmest,

bestaande uit een mengsel van bosstrooisel, plaggen, dierenmest en huisafval. Zo bleef een akker in deze

nutriëntarme omgeving vruchtbaar. Deze methode werd in hoofdzaak toegepast vanaf de 13e eeuw en in

sommige gevallen reeds vanaf de 11e eeuw. Door de continue bemesting raakte de omgeving rondom de

akkers ontgrond, terwijl het akkercomplex zelf tot een meter of zelfs meer verhoogd kon raken. Hoewel de

dikte van het esdek varieert, zijn de esdekken in het zuidelijk zandgebied over het algemeen ouder en

bijgevolg dikker dan in het oostelijk zandgebied. Veldpodzolen zijn kenmerkend voor de onverstoorde hogere

gedeelten van het landschap. Daardoor kunnen restanten van meerdere typen podzolen ook regelmatig

aangetroffen worden onder een later gevormd esdek. Duinvaaggronden worden aangetroffen in recent

verstoven terreingedeelten. De verstoven terreinen ontstonden door het steken van heideplaggen, afbranden

en overbeweiding. Op deze manier zijn vooral na circa 1500 grote stuifzandgebieden ontstaan. Sinds het

einde van de negentiende eeuw zijn de stuifzanden door herbebossing in toenemende mate vastgelegd. In de

7

stuifzanden heeft zich nog weinig bodemvorming voorgedaan; de bodems die er voorkomen behoren daarom

tot de duinvaaggronden. Duinvaaggronden bestaan uit uiterst lutum- en leemarm fijn zand. Vanwege de

geringe ouderdom van deze afzettingen is er vooralsnog weinig bodemvorming opgetreden, met als gevolg

dat de bodem een erg dunne en soms in het geheel geen humeuze bovenlaag heeft.

2.3. Bekende archeologische waarden

Het plangebied is wegens de bebouwing op de IKAW en CHW niet gekarteerd. De archeologische waarde

van het plangebied is dan ook onbekend. Stads- en dorpskeren vormden echter de kristallisatiekernen van

waaruit de stedelijke en landelijk bewoning in de provincie Noord-Brabant ontstond zoals we die nu kennen.

Deze terreinen zijn het bodemarchief bij uitstek van de bewoningsgeschiedenis van Noord-Brabant. In deze

vorm verdienen ook zij om op lokaal niveau beschermd te worden.

Gezien de ligging in het dekzandgebied zijn in principe archeologische resten uit de laatste tienduizend jaar

voor heden te verwachten aan of dicht onder de oppervlakte. In de omgeving van het plangebied zijn die

echter nog niet bekend geworden. De oudste vondsten uit de wijdere omgeving dateren uit de IJzertijd

(Bijlage 2 en 3). De oudste vondst in de directe omgeving van het plangebied betreft een fragment van 12e-

eeuws aardewerk van Zuid-Limburgse herkomst. Het fragment werd circa 600 meter ten westen van het

plangebied gevonden tijdens een booronderzoek in 2006 (Archis-vondstmelding 403746).

Bekende archeologische waarden in de ruimere omgeving van het plangebied zijn de volgende. Ten noorden

van de kern van Valkenswaard ligt een wettelijk beschermd terrein van zeer hoge waarde (Archis-monument

1492). Op dit terrein bevond zich een urnenveld uit de Vroege- en Midden-IJzertijd, dat reeds gedeeltelijk

onderzocht is in 1908 en in 1954. Reeds daarvoor waren urnen opgegraven, waarschijnlijk door particulieren.

Een gedeelte van deze locatie is na de oorlog verwoest door zandwinning, het restant is nu beschermd.

Bij particuliere graafwerkzaamheden in 1923 is uit de IJzertijd een La-Tène urn met crematieresten

gevonden aan de Dijkstraat, circa 750 meter ten westen van het plangebied (Archis-waarneming 34065).

Mogelijk bevindt zich hier nog een tweede urnenveld of -veldje. Behalve aardewerk werden tussen 1890 en

1933 in de gemeente Valkenswaard maar liefst drie gepolijste stenen bijlen van het zuidelijk spitstoppig type

gevonden. Stenen bijlen worden over het algemeen niet in de context van een nederzetting aangetroffen. De

vindplaatsen van de bijlen worden niet vermeld in Archis. Uiteraard zullen de drie bijlen niet op één plaats

gevonden zijn.

Geconcludeerd op de dekzandrug van Valkenswaard, dus in of nabij de kern, nederzettingen gelegen hebben

in het Neolithicum en in de Vroege- en Midden-IJzertijd, waarvan de ligging echter tot dusver niet bekend is.

Vermoedelijk zijn er ook in andere perioden nederzettingen geweest, met name in de Middeleeuwen. De

resten van deze nederzettingen zouden nog in de bodem aanwezig kunnen zijn, vooral op plaatsen waar ze

door de aanwezigheid van een plaggendek beschermd zijn tegen bodemingrepen in latere perioden.

2.4. Historisch landgebruik

Uit historische bronnen blijkt, dat Valkenswaard oorspronkelijk behoorde tot Waderlo (nu: Waalre) en

daardoor in 704 eigendom werd van het klooster Echternach (volgens een afschrift uit 1191). In de 13e eeuw

heette het dorp nog Wedert en rond 1600 Verkenswedert. De naam werd later nog eens veranderd in

Valkenswaart. Het plangebied ligt buiten de historische kern van Valkenswaard. Op de veldminuut (Figuur

1; Schuurman 1847) is te zien dat het plangebied in de eerste helft van de 19e eeuw nog onbebouwd was en

in gebruik als bouwland. Het plangebied behoort tot de voormalige es (akkergebied) van Valkenswaard.

Volgens de topografische kaart van rond 1900 was er toen in ieder geval sprake van bebouwing in het

plangebied, mogelijk voor het eerst. Deze bebouwing kan verband houden met de opening van de spoorlijn

Eindhoven-Hasselt in 1866.

8

Figuur 1: Detail van de veldminuut van 1847 met daarop aangegeven de locatie van het plangebied (bron: Schuurman 1847).

2.5. Conclusie bureauonderzoek en verwachtingmodel

Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek wordt verwacht dat het plangebied op een dekzandrug is

het mogelijk archeologische resten aan te treffen vanaf het Paleolithicum (Van Klaveren 2008a). De kans lijkt

met name groot op het aantreffen van resten uit het Neolithicum, de IJzertijd en de Middeleeuwen. Ook is

het mogelijk om resten aan te treffen van latere bebouwing. Aan het einde van de 19e eeuw was er in ieder

geval al bewoning aan de Frans van Beststraat, op de plaats van het huidige hotel. Door ontwikkelingen in de

19e en 20e eeuw kan een deel van de archeologische waarden echter reeds verstoord zijn.

In het plangebied is mogelijk (een restant van) een enkeerdgrond aanwezig, waardoor eventueel aanwezige

archeologische waarden ouder dan de Late-Middeleeuwen beschermd kunnen zijn gebleven tegen

bodemingrepen. De kans op het aantreffen van archeologische waarden binnen de grenzen van het

plangebied is waarschijnlijk middelhoog.

Om de aanwezigheid van een dekzandrug, de aanwezigheid van een enkeerdgrond en de mate van intactheid

van de ondergrond te toetsen, dient er een verkennend veldonderzoek te worden uitgevoerd.

9

3. Veldonderzoek

3.1. Onderzoekshypothese en onderzoeksopzet

Het doel van het verkennend veldonderzoek is om vast te kunnen stellen of het bodemprofiel en eventuele

archeologische indicatoren aanleiding geven te veronderstellen dat archeologische resten aanwezig kunnen

zijn in het plangebied en om vast te kunnen stellen of en waar de bodem verstoord is. Daarnaast dient het

veldonderzoek om de in het bureauonderzoek specifieke archeologische verwachting te onderbouwen of, zo

nodig, aan te passen. Het veldonderzoek bestaat uit een booronderzoek. Een veldkartering was niet mogelijk

door de slechte vondstzichtbaarheid door de bestrating en het gebruik als tuin.

3.2. Werkwijze

In het plangebied aan de Frans van Beststraat zijn vijf boringen gezet (bijlagen 4 en 5). Boring 2 heeft een

diepte van 3,0 m, boring 1, 3 en 5 een diepte van 2,0 m, boring 4 een diepte van 1,7 m. Deze boringen zijn

verdeeld over de gebieden buiten de bestaande bebouwing die verstoord zullen worden als gevolg van

toekomstige graafwerkzaamheden ten behoeve van de geplande bebouwing. Er is gebruik gemaakt van een

Edelmanboor met een diameter van 10 cm. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische

Standaard Boorbeschrijving (College voor de Archeologische Kwaliteit 2005) met behulp van een

veldcomputer en het programma Boormanager van I.T. Works. De locaties van de boringen (x- en y-

waarden) zijn ingemeten vanuit de bestaande bebouwing. De hoogtes van de boringen (z-waarden) zijn

bepaald aan de hand van de AHN en aangevuld met veldgegevens. De opgeboorde monsters zijn door

middel van zeven in het veld onderzocht op de aanwezigheid van archeologische indicatoren (zoals

aardewerk, baksteen, vuursteen, huttenleem en bot). Hierbij is gebruik gemaakt van een zeef met een

maaswijdte van 4 mm. Niet gezeefd zijn de monsters uit siltrijke, moeilijk zeefbare, lagen en lagen die

overduidelijk recent (20e eeuw) omgewerkt waren. Die omgewerkte lagen bevatten onder andere plastic.

3.3. Resultaten

3.3.1. Lithologie en geologie

De ondergrond was minimaal tot een diepte van 1,4 à 1,7 m verstoord. Bij boring 1 was de dikte van het

verstoorde pakket 140 cm. De bovenste 100 cm is zwak humeus en de onderste 40 cm matig humeus. Op

een diepte van 140 cm is een moderne spijker aangetroffen. Bij boring 2 is de dikte van het pakket eveneens

140 cm. Hierin zijn modern puin, glas, plastic en zeemleer aangetroffen. Het pakket bestaat hier uit zwak

humeus zwak tot matig siltig zand. Het verstoorde pakket is 150 cm dik in boring 3 en bestaat uit sterk

humeus zwak siltig zand. In het verstoorde pakket is in boring 3 modern glas en beton en een

dakpanfragment aangetroffen. De dikte verstoord pakket is ter plaatse van boring 4 minstens 170 cm -mv.

Het pakket bestaat ook hier uit zwak siltig zand. De bovenste 120 cm van het pakket is sterk humeus. In het

pakket is plastic en ijzerdraad aangetroffen. De ondergrond is bij boring 5 verstoord tot 120 cm -mv. Het

verstoorde pakket bestaat uit een 60 cm dik pakket humeus zwak siltig zand op een niet-humeus pakket zwak

siltig zand. Op een diepte van 90 cm is modern glas aangetroffen.

In boring 5 zijn geen onverstoorde, natuurlijke afzettingen aangetroffen. De in de boringen 1, 2, 3 en 5

aangetroffen natuurlijke afzettingen onder het verstoorde pakket zijn de volgende. In de boringen 1 en 3

bestaat het natuurlijke pakket tot minstens 200 cm -mv uit zwak siltig zand. In de boringen 2 en 5 is naast

zwak siltig zand ook matig siltig zand en zandige leem aangetroffen. Het leempakket is in boring 2

aangetroffen tussen 150 en 200 cm -mv en in boring 5 vanaf 180 cm -mv (tot minstens 200 cm -mv). De

leem is hoogstwaarschijnlijk de zogenaamde ‘Brabantse leem’, een afzetting van lemen die in Noord-Brabant

is gevormd in het Midden- en Laat-Pleistoceen. De leem behoort tot de Formatie van Boxtel en bestaat

vooral uit verspoelde, lemige dekzanden (Berendsen 2005). De leem is in een moerassige omgeving

gesedimenteerd.

3.3.2. Bodemopbouw

De bodem was diep verstoord tot in het uitgangsmateriaal, de C-horizont. De oorspronkelijke A- en

eventueel B-horizont waren niet meer aanwezig.

10

3.3.3. Archeologische indicatoren

Archeologische indicatoren anders dan recent, 20e-eeuws, afval zijn niet aangetroffen.

3.4. Interpretatie

De top van de ondergrond wordt gevormd door een 1,4 à 1,7 m dik pakket omgewerkte grond. Dit pakket

bestaat mogelijk voor deel uit opgebrachte grond, maar zal voor het grootste deel uit omgewerkte grond

bestaan. De verstoring had in de 20e eeuw plaats en hierbij raakte de ondergrond tot diep in de natuurlijke

afzettingen verstoord. Eventuele archeologische waarden zijn in het plangebied niet meer te verwachten. Als

er namelijk al archeologische resten aanwezig waren, zullen die in de top van het zandpakket aanwezig zijn

geweest, in het deel van de ondergrond dat nu verstoord is.

11

4. Conclusies en aanbevelingen

In opdracht van Opifex bv is in mei 2008 een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) verkennende fase

uitgevoerd in verband met de geplande (her)ontwikkeling van het plangebied aan de Frans van Beststraat 7

en 7a in Valkenswaard, gemeente Valkenswaard. De bovenste circa 1,4 à 1,7 m van de ondergrond bestaat

uit omgewerkte grond. Als er al archeologische resten aanwezig waren, zullen die in de top van het

zandpakket aanwezig zijn geweest, in het deel dat nu verstoord is. De verstoring had in de 20e eeuw plaats.

Eventuele archeologische waarden zijn in het plangebied niet meer te verwachten.

4.1 Beantwoording vraagstelling

Wat is de fysiek-landschappelijke ligging van de locatie?

Het plangebied ligt op een pleistocene dekzandrug. Door het gebruik als bouwland tot in de 19e eeuw

was vermoedelijk een enkeerdgrond gevormd.

Hoe is de bodemopbouw in het plangebied en in welke mate is deze nog als intact te beschouwen?

De oorspronkelijke bodem is geheel verstoord. Het omgewerkte pakket vormt de bovenste circa 1,4 à 1,7

m van de ondergrond.

Zijn er archeologische waarden aanwezig in het plangebied?

In de boringen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen anders dan modern afval. De

omwerking is diep, namelijk circa 1,4 tot 1,7 m, terwijl eventueel oorspronkelijk aanwezige

archeologische resten ondiep voorkwamen. Eventuele archeologische waarden zijn in het plangebied dan

ook niet meer te verwachten.

Wat is de diepteligging van eventueel aanwezige archeologische resten?

Niet van toepassing.

Wat is de specifieke archeologische verwachting van het plangebied en wordt deze bij het veldonderzoek

bevestigd?

Op basis van het bureauonderzoek was verondersteld dat de kans middelhoog is op met name het

aantreffen van resten uit het Neolithicum, de IJzertijd en de Middeleeuwen. Doordat in het plangebied

mogelijk (een restant van) een enkeerdgrond aanwezig is kunnen eventueel aanwezige archeologische

waarden uit die perioden beschermd zijn gebleven tegen bodemingrepen. Bij het veldonderzoek bleek

dat de ondergrond diep verstoord. De archeologische verwachting is daardoor nu laag.

In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen

graafwerkzaamheden?

Door de diep verstoorde ondergrond bedreigen de voorgenomen graafwerkzaamheden naar verwachting

geen eventueel aanwezige archeologische waarden.

4.2 Aanbevelingen

Tijdens het veldonderzoek is geconstateerd dat de ondergrond van het plangebied diep verstoord was. Op

basis van de resultaten van het Inventariserend Veldonderzoek wordt geadviseerd om geen vervolgonderzoek

uit te laten voeren.

4.3 Betrouwbaarheid

Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke inzichten en

methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van

archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is

uitgevoerd door middel van een steekproef kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of

afwezigheid van eventuele archeologische waarden niet gegarandeerd worden. Indien archeologische waarden

12

worden aangetroffen dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, bij het Rijk gemeld te

worden.

13

Literatuur en kaarten

ANWB, 2005: ANWB Topografische Atlas Noord-Brabant 1:25000, Den Haag.

Berendsen, H.J.A., 20053 (1997): Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische regio’s, Assen.

Centraal College van Deskundigen, 2006: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1, Gouda.

College voor de Archeologische Kwaliteit, 2005: Archeologische standaard boorbeschrijving, Archeologie

Leidraad 3, Gouda.

Klaveren, H.W. van, 2008a: Quickscan Archeologie, Valkenswaard, Frans van Beststraat 7 en 7a, Gemeente

Valkenswaard (Becker & Van de Graaf-rapport).

Klaveren, H.W. van, 2008b: Plan van aanpak. Frans van Beststraat 7 en 7a in Valkenswaard, gemeente

Valkenswaard, Noordwijk (Intern rapport, Becker & Van de Graaf).

Schuurman, J. 1847: Topografische en militaire kaart van Nederland (veldminuten), schaal 1:25.000,

Valkenswaard, Noord-Brabant, sectie B, kaartblad 02, 1811-1832 (http://watwaswaar.nl).

Stichting voor Bodemkartering, 1972: Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Blad 57 Oost Valkenswaard /

Blad 58 West Roermond. Wageningen.

Uitgeverij Nieuwland, 2005: Grote Historische topografische Atlas, 1905, Noord-Brabant, schaal 1:25.000,

Tilburg.

www.ahn.nl: De Actuele Hoogtekaart van Nederland, (http://www.ahn.nl/kaart).

14

Lijst van afkortingen en begrippen

Afkortingen

AMK Archeologische Monumenten Kaart

Archis Archeologisch Informatie Systeem

BP Before Present (Present = 1950)

CHW Cultuurhistorische Waardenkaart

IKAW Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden

KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie

mv maaiveld (het landoppervlak)

NAP Normaal Amsterdams Peil

PvA Plan van Aanpak

RACM Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten

Verklarende woordenlijst

antropogeen door menselijke activiteit veroorzaakt of gemaakt

artefact door de mens vervaardigd voorwerp

beekdal een lager gelegen deel van het dekzandgebied waardoor een beek stroomt

dekzand dikke laag zand, door de wind afgezet tijdens de laatste ijstijd

Edelmanboor een handboor voor bodemonderzoek

eerdgrond grond met een humushoudende minerale bovengrond van meer dan 50 cm,

ontstaan door invloed van de mens, vaak gaat het om een esdek

esdek dikke humeuze laag ontstaan door eeuwenlange bemesting; beschermt de

oorspronkelijke bodem tegen ploegen en andere verstoringen

horizont kenmerkende laag binnen de bodemvorming

humeus organische stoffen bevattend; bestaande uit resten van planten en dieren in de

bodem

leem samenstelling van meer dan 50% silt, minder dan 50% zand en minder dan 25%

klei

podzol goed ontwikkelde bodem in gebieden met veel neerslag

silt zeer fijn sediment met grootte 0,002-0,063 mm

slak steenachtig afval van metaal- of aardewerkproductie

vaaggrond grond zonder duidelijke tekenen van bodemvorming

zavel grondsoort die tussen 8 en 25% klei (deeltjes kleiner dan 0,002 mm) bevat

Bijlage 2: Archis-informatie Bron: Archis II (RACM).

161801 / 374928

158921 / 372498

16805

16009

24487

12275

15790

21137

24516

2255619616

15789

189451800215596

177991650526947

2879026591

15784

15782

15337

15792

15796

19997

13319

13322

5623

15698 15763

13320

13317

15700

13324

13323

18300

20977

12868

Valkenswaard

403746

406346

405007

403970404374

403972

53065

34065

Archeologische informatie28790_ Frans van Beststraat 7 en 7a_Valkenswaard

mei 2008

Becker en Van de Graaf bv

LegendaWAARNEMINGEN

VONDSTMELDINGEN

GRID_1KM

PLAATSNAMEN

GEMEENTEN

PROVINCIES

ONDERZOEKEN

ONDERZOEKSMELDINGEN

HUIZEN

TOP10 ((c)TDN)

MONUMENTENarcheologische betekenis

archeologische waarde

hoge archeologische waarde

zeer hoge archeologische waarde

zeer hoge arch waarde, beschermd

IKAWzeer lage trefkans

lage trefkans

middelhoge trefkans

hoge trefkans

lage trefkans (water)

middelhoge trefkans (water)

hoge trefkans (water)

water

niet gekarteerd

Schaal 1:10000

0 500 m

N Archis2

Bijlage 3: Overzicht Archismeldingen Waarnemingen Nummer Omschrijving Tijdvak 34065 fragmenten handgevormd aardewerk,

behorende bij een creamatiegraf van de Nederrijnse grafheuvelcultuur

IJzertijd

403970 fragment aardewerk Late-Middeleeuwen 403972 fragment aardewerk Late-Middeleeuwen 404374 fragment aardewerk Late-Middeleeuwen 405007 fundering van een kerk Late-Middeleeuwen B - Nieuwe tijd C Monumenten Nummer Omschrijving Tijdvak 16009 Terrein van hoge archeologische waarde:

terrein met resten van een kerk en een kerkhof uit de Late-Middeleeuwen

Late-Middeleeuwen B - Nieuwe tijd C

16805 Terrein van hoge archeologische waarde: oude dorpskern van Valkenswaard

Late-Middeleeuwen - Nieuwe tijd

Onderzoeksmeldingen

* dit onderzoek.

Bron: Archis II (RACM).

Nummer Uitvoerder Jaar 9244 RAAP Archeologisch Adviesbureau 2002 12275 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2005 15596 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 15782 RAAP Archeologisch Adviesbureau 2005 15784 RAAP Archeologisch Adviesbureau 2005 15796 RAAP Archeologisch Adviesbureau 2006 16505 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 17799 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 18002 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 18945 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 19616 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 22556 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2007 24516 RAAP Archeologisch Adviesbureau 2007 26591 Becker en Van de Graaf 2008 26947 Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse 2006 28790* Becker en Van de Graaf 2008

Bijlage 4: Boorlocatiekaart

Bijlage 5: Boorbeschrijvingen

Projectcode: 08890408Projectcode:

Boring: 1

X: 160327

Y: 373726

Datum: 12-05-2008

Maaiveld [m] 25,5

0

50

100

150

200

erf

Zand, uiterst fijn, matig siltig, zwak humeus, sporen hout, sporen roest, grijs, omgewerkt, hele boring kalkloos

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, matig humeus, sporen grind, sporen roest, grijszwart, omgewerkt, gevlekt, spijker (NT)

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, matig roesthoudend, geeloranje, top natuurlijke afzettingen

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, zwak roesthoudend, geel

Boring: 2

X: 160333

Y: 373721

Datum: 12-05-2008

Maaiveld [m] 25,1

0

50

100

150

200

250

300

erf

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, zwak humeus, sporen puin, sporen roest, geeloranje, omgewerkt, plastic en glas op 90 cm en zeem op 100 cm, hele boring kalkloos

Zand, uiterst fijn, matig siltig, sporen roest, geeloranje, omgewerkt

Leem, zwak zandig, matig roesthoudend, grijsoranje, top natuurlijke afzettingen

Zand, uiterst fijn, matig siltig, sporen roest, licht grijsbruin, grijze vlekken

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, licht grijsbruin

Boring: 3

X: 160338

Y: 373723

Datum: 12-05-2008

Maaiveld [m] 25,1

0

50

100

150

erf

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, sterk humeus, sporen puin, sporen baksteen, sporen roest, grijszwart, deels gevlekt, beton op 110 cm, dakpan op 150 cm, stukje glas op 150 cm, hele boring kalkloos

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, sporen puin, sterk roesthoudend, grijsoranje, natuurlijke afzettingen

Projectcode: 08890408Projectcode:

Boring: 4

X: 106331

Y: 373711

Datum: 12-05-2008

Maaiveld [m] 25,2

0

50

100

150

erf

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, sterk humeus, sporen puin, zwak wortelhoudend, grijszwart, plastic op 100 cm, hele boring kalkloos

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, zwartgeel, gevlekt, leembrokken, ijzerdraad op 130 cm

Boring: 5

X: 160352

Y: 373707

Datum: 12-05-2008

Maaiveld [m] 25,5

0

50

100

150

200

erf

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, sterk humeus, grijszwart, omgewerkt, hele boring geheel kalkloos

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, geeloranje, omgewerkt

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, geeloranje, top natuurlijke afzettingen

Leem, zwak zandig, grijsoranje, Brabantse leem

Legenda (conform NEN 5104)grind

Grind, siltig

Grind, zwak zandig

Grind, matig zandig

Grind, sterk zandig

Grind, uiterst zandig

zandZand, kleiïg

Zand, zwak siltig

Zand, matig siltig

Zand, sterk siltig

Zand, uiterst siltig

veenVeen, mineraalarm

Veen, zwak kleiïg

Veen, sterk kleiïg

Veen, zwak zandig

Veen, sterk zandig

kleiKlei, zwak siltig

Klei, matig siltig

Klei, sterk siltig

Klei, uiterst siltig

Klei, zwak zandig

Klei, matig zandig

Klei, sterk zandig

leemLeem, zwak zandig

Leem, sterk zandig

overige toevoegingenzwak humeus

matig humeus

sterk humeus

zwak grindig

matig grindig

sterk grindig

geur

geen geur

zwakke geur

matige geur

sterke geur

uiterste geur

oliegeen olie-water reactie

zwakke olie-water reactie

matige olie-water reactie

sterke olie-water reactie

uiterste olie-water reactie

p.i.d.-waarde>0

>1

>10

>100

>1000

>10000

monsters

geroerd monster

ongeroerd monster

overigbijzonder bestanddeel

Gemiddeld hoogste grondwaterstand

grondwaterstand

Gemiddeld laagste grondwaterstand

slib

water

Bijlage 6: Periodentabel