DE VOLKSKRANT

8

Artsenvrezenveel (onnodig) ongeruste patiëntenen eenkostenexplosie alsminister Schippers

MRI-scans toestaat voor gezondemensen.Wantkijk: toch een rare plek. Is hunangst terecht?LessenuitDuitsland,waar deNederlandse

toekomst al praktijk is.Door Mensje Melchior Illustratie Stefan Glerum

INVASIONof the

BODYSCANNERS

GEZONdHEIdDE GEVOLGEN VAN FULL BODY SCANS

is Duits, de rest komt uit het buiten-land: vooral Rusland enhetMidden-Oosten.

Indespreekkamervanderadioloogzitten twee halfbroers uit Jemen. Deenekwameenpaarmaandengeledenal. Nuheeft hij zijn jongerehalfbroermeegenomen,omdatdie ‘totaalgeenenergie heeft, zijn diabetespillenwelsliktmaardanmeteendaarachteraanzoetigheidnaarbinnenwerktentweepakjessigarettenperdagrookt’.Het isduidelijk: de ouderehalfbroermaaktzichzorgen. Vanmorgen isde jongstedoordeMRI-scannergegaan,nubekij-ken ze samenmet Nixdorff en de ra-dioloogde beelden. Dat gaat in hoogtempo. ‘Dethorax, lever,pancreas–hetziet er allemaal goeduit’, zegt de car-dioloog. ‘Enzijn longendokter, hoe ishet met zijn longen?’, wil de oudsteweten. ‘Dat kunnenwe nog niet zeg-gen.Omdatuwbroereenstevigerokeris,moetenwenog een aparte CT-scanmakenvande longen.Datkunnenwelaterdoen.’

InDuitslandbestaan,andersdaninNederland,geenrestrictiesvoorprivé-klinieken die de MRI-scanner willeninzetten voor preventieve diagnos-tiek. Artsen mogen de techniek, diemensenlichamenindetailvanbinnenbekijkt,naareigeninzichtinzetten.Endus vragen ze tussen de 800 en

3.000 euro voor een total body MRI-scan, een doorlichting van top totteen.Omdatdeverzekeraarsdekostenniet vergoeden, draaien de klantendaarzelf voorop.

OokinNederlandoverweegtminis-ter Edith Schippers vanVolksgezond-heid preventieve scans, onder be-paalde voorwaarden, toe te staan. DeGezondheidsraad onderzoekt watdaarvandevoor-ennadelenzijn.Naarverwachting volgt einddit jaar of be-ginvolgendjaardeuitkomst.Veelart-

sen maken zich zorgen: wie zomaargaat zoeken, vindt altijdwel een rareplek of een verdacht knobbeltje. DemedischeAPKzouzodoende totover-behandeling leiden en de samenle-ving op kosten jagen. Eind vorig jaarbecijferde radiotherapeut Lukas Stal-persinAMCMagazinebijvoorbeelddathettoestaanvancommerciëlepreven-tievescansdeNederlandsezorg32- tot40miljoeneuroextraper jaarzalkos-ten. Stalpers: ‘Door vals positieve uit-slagen–er is ietstezienopdescan,datmoet verder onderzocht worden,maar het blijkt loos alarm – kost elkegescande persoon gemiddeld400 euroaanvervolgonderzoek.’

De schatting van 32- tot 40miljoeneuro baseert hij op eenuitlating vanRené Sprangers, een arts verbondenaanPrescan.DieschatdatalsministerSchippersgroenlichtgeeft, tachtig-tothonderdduizend Nederlanders perjaar zichwillen laten scannen. Spran-gers: ‘Dat isnatuurlijkeenruweschat-ting,maar er zijn bijna 6miljoenNe-derlanders tussende40en65jaar.Alseenkleinpercentagedaarvanzichwillaten scannen, zit je al snel op zo’nhonderdduizend Nederlanders perjaar.’

Willen er écht zoveelNederlandersstraks door deMRI-scanner?Of is hetmaar een exclusief groepje worriedwelldatzichzal latendoorlichten?Omdaar achter te komengingenwenaarDuitsland, het land waar de Neder-landse toekomst al jaren werkelijk-heid is.HoeveelDuitsersdoener jaar-lijkseentotalbodyMRI-scan?Hoeeer-lijk informerenpreventiecentra hunklantenovermogelijkenadelenenri-sico’s?Enzijnerextrakosten?

Alsnelwordtééndingduidelijk:hetgetalvantachtig- tothonderdduizendscangrageNederlandersiszwaarover-trokken.Tenminste,alsNederlandersookmaarietsopDuitsers lijken.Bijel-kaar zijn er in Duitsland vijf groterecentradieeentotalbodyscanmetMRIaanbieden. De centra die hun cijferswillen delen, noemen aantallen vantussende600en1.500gescandeklan-ten per jaar. Daarnaast liet een keuraanpreventieve kliniekenwetendatzedeMRI-scannerwel inzetten,maaralleen als daar eenmedische aanlei-dingvoor is.

Ook gewone Duitse ziekenhuizenenuniversiteitskliniekenbiedenpre-ventieve full body scans aan, wat demarktnogalversnipperdmaakt.Deze

IndewachtkamervanhetEuropeanPreventionCen-ter(EPC)inDüsseldorf krijgenpatiëntengeenkoekjebijdekoffie,maarnootjes, rozijnenof desnoodseenenergiereep.Opeengroteflatscreentelevisiezijnop-namentezienvaneencongresoverpreventievege-neeskunde:UweNixdorff,decardioloogdieditpre-ventiecentrum runt, houdt er een praatje over devoordelenvandriekeerindeweekeenhalf uurhard-lopenenvette vis eten.Het EPC is een vande grotere preventiecentra in

Duitslanddie een ‘total body scan’ aanbiedenmetdeMRI-scanner. Nixdorffs centrum licht tussende600en800mensenperjaardoor.Driekwartvanhen

DE VOLKSKRANT

10

‘Door vals-positieveuitslagen kost elkegescande persoon

gemiddeld 400 euroaan vervolgonderzoek’

11

SIR EDMUND / 10 MEI 2014

ziekenhuizen kunnenmaar eenbeperkt aantal ge-zondemensen scannen, omdat ze ook gewonepa-tiëntenonderhunhoedehebben,enermeldenzichdoorgaansweinigmensenaan.Zobiedthetpreven-tiecentrumvandeUniversiteit Greifswald voor dezeerschappelijkeprijsvan800euroeenGanzkörperMRTaan.Intweejaartijdheeftdeuniversiteitsklinieknogmaar acht klanten gehad, vertelt onderzoekerKatrinHegenscheid: ‘Nou zittenwij in een redelijkarmgebied vanDuitsland enookniet in een grotestadalsBerlijn.Maardannog:dit lageaantalafgezettegendeprijs geeft aandatDuitsers zich zekernietmassaalwillen latenscannen.’

OokJürgenWindeler,vandeDuitsetoezichthouder op de kwaliteit vanmedischebehandelingen,het InstitutfürQualitätundWirtschaftlichkeit imGesundheitswesen(IQWiG),denktdathetomeen‘zeerbeperktegroep’Duit-sers gaat die zich laat scannen. ‘Wemoetenhetzelf betalen–verzekeraarsvergoedeneenMRI-scanzondermedi-sche indicatie niet. Datmaakt het on-aantrekkelijk.’Windelersinstituutdoetonderzoek

naardewetenschappelijkeonderbou-wing van screeningsprogramma’s inzijn land. Volgens hem is er in Duits-land geen enkele instantie die regis-treertwelkeprivékliniekenzichopdemarkt vande full body scans hebbengestort. Voor zover hij kan overzien,zijn er zo’n twintig klinieken die zeaanbieden, inclusief deuniversiteits-kliniekenen‘reguliere’ziekenhuizen.Dit betekent dat er per jaar tussendevijf- entienduizendwordengemaakt.Dat het maar om een klein groepjegaat, bevestigt ook de Duitse artsen-federatie. ‘Het is goeddatDuitsers demogelijkheid hebben,maar ze staaner zeker niet voor in de rij’, zegt eenwoordvoerder.Maximaal tienduizend scans per

jaar,opeenbevolkingvanruim81mil-joen.Als jehetzouomrekenennaardeNederlandse bevolking, kom je grof-

weguitoptussendeduizendentwee-duizendmensen die zich zouden la-tenscannen.Dátgetal levertuiteraardook extra kosten op,maar het is nietmeerdaneenfractievanonsjaarlijksezorgbudget.JürgenWindelertwijfeltaanhetnut

van preventieve full body scans, envooral aandat vande andere preven-tieve check-ups die Duitsers kunnenlatendoen.Zokaniedereenvanaf zijn35ste elke twee jaar naar de arts vooreen controle waarbij de bloed-

‘Het is goeddatDuitsers de

mogelijkheid hebben,maar ze staan er zeker

niet voor in de rij’

SCANNERTOERISTEN:150 TOT ‘DUIZENDEN’PER JAAR

In Nederland is de full body scanzonder medische indicatievooraf niet toegestaan: elk jaarwjken Nederlanders uit naarmet name Duitsland, om zichdaar alsnog aan het onderzoekte onderwerpen.Om hoeveel ‘scannertoeristen‘het precies gaat, is lastig te zeg-gen. Het bedrijf Prescan, dat opzijn site rept over ‘60.000 tevre-den klanten’, zegt aanvankelijk8.000 Nederlandse patiëntenper jaar naar Duitsland te sturen.Maar geconfronteerdmet hetfeit dat zemaar met zeven kli-nieken samenwerken die boven-dienmaar een deel van de tijdbeschikbaar hebben, stelt hetbedrijf dat bij naar 4.000; derest zijn klanten die geen fullbody scan doen.Verzekeraar ONVZ, die als enigeNederlandse zorgverzekeraaraanvullende pakketten aanbiedtdie de full body scans dekken,komt uit op veel lagere aantal-len: 140 scantoeristen in 2012 en120 in 2013. ONVZ dekt overi-gens niet alle kosten, maar tus-sen de 250 en de 750 euro. Hetkleinere bedrijf Privatescan wilgeen cliëntenaantallen geven.Hoeveel Nederlanders zich uit-eindelijk zullen laten scannen,mocht de preventieve full bodyscan ook in Nederlandwordentoegestaan, zal erg afhangenvan de kosten, denkt radioloogLukas Stalpers. Hij is enigszinsgerustgesteld door de bevindin-gen van de Volkskrant in Duits-land, maar zegt ook: ‘Zolang jezelf moet betalen, blijven deaantallen wellicht laag. Maar watgebeurt er als verzekeraars hetuit aanvullende pakketten gaanvergoeden?’

Foto Charles O'Rear/Corbis

zoudengaanmetdewetenschapof zegezondwarenof niet.Een ander punt is de voorlichting,

ietswaaraandeGezondheidsraadbijhaar advies uitgebreid aandacht wilbesteden. Dat wordt nog een lastigekwestie, leert de ervaring in het bui-tenland.

NeemCanada,waardepreventievetotal body scan ook is toegestaan enwaarheteveneensnietbepaaldstormloopt. Enkele jaren geleden brachtAlan Cassels van de universiteit van

Victoria en auteur van het boekSeeking Sickness aan het licht dat hetzeer slecht gesteld ismetde voorlich-ting: kliniekengevenmisleidende in-formatie enhebbenhetniet over risi-co’s ennadelen.Duitsland heeft nooit zo’n onder-

zoek gedaan, maar wie de websitesvande klinieken afstruint, vindt ookdaar nauwelijks disclaimers of waar-schuwingen. Termen als ‘vroegtijdigontdekken’ en ‘zekerheid over uwge-zondheid’vallenveelvuldig.Dedekli-

niekengevenonlinenergensinforma-tie over toevalsbevindingen, die tot –somsschadelijk,maarvaakiniederge-valvervelend–vervolgonderzoekkun-nen leiden, over uitslagendie tenon-rechtezorgelijk lijken,of overgemistediagnoses.

Websites zijn niet de plek om datsoort informatie te geven, is het ver-weer van de artsen van de klinieken.Zij zeggen dat ze hun klanten terplekke informeren,nogvoordatzedescanner ingaan. Of dat nou het

13

SIR EDMUND / 10 MEI 2014

BN’ER DOOR DESCANNER: TOCH IETSTÉ GERUSTGESTELD

Oud-televisiepresentator Hansvan der Togt was in 2008 (toen60) te zien in een uitzending vanhet RTL4-programmaNaar deKliniek. In dat programma liet eenschare BN’ers zich gratis body-scannen. ‘Heb ik geen cent voorgekregen’, zegt Van der Togt ernu over. ‘Terwijl het natuurlijk ééngrote reclamespot was. Maar ja,ik wilde weleens helemaal door-gelicht worden.’ Het filmpje is te-rug te zien op YouTube. Hoewelhij een stevige roker en drinker is,maakt hij zich vooral zorgen overdementie; zijn moeder heeft deziekte van Alzheimer. ‘Mijn groteangstdroom is om ooit dement ineen verpleegtehuis te zitten endat er verder geen hondmeernaar me komt kijken.’ Na een uurin de MRI-scanner komt het ver-lossendewoord: zijn longen zijnin goede conditie en aan zijn her-senen is niets te zien. ‘Het blijfteenmomentopname’, nuanceertde voice-over. ‘Dementie kan he-laas nog niet preventief opge-spoord worden.’ Van der Togt re-ageert met: ‘Jongens, lekker naarhuis, sigaretje roken, borreltjedrinken!’Wat we toen niet in beeld zagen,was dat de arts Van der Togt deboodschapmeegaf zijn prostaatin de gaten te houden. ‘Misschienhad hij wel ontdekt dat mijn pros-taat vergroot was, maar dat zeihij er niet specifiek bij. Ik was zoopgelucht dat ik gezondwas, datik daar verder helemaal geenaandacht meer aan schonk – ikben er in Nederland niet meenaar de arts gestapt. Ook toen ikplasproblemen kreeg, negeerdeik dat een tijd.’In 2012 liet Van der Togt zich op-nemen in een verslavingskliniek.Daar bleek bij eenmedische testdat zijn psa-waarde veel te hoogwas en dat hij prostaatkankerhad. Hij werd bestraald, en nu ishet ‘godzijdank weer goed’. Ach-teraf zegt hij: ‘Eigenlijk was ikdoor die total body scan iets tégerustgesteld.’

Foto Howard Sochurek/Corbis

taal heb ik tweeduizend MRI-check-ups gedaan enmeestal zijn het clearcut cases.’ De patiëntenbijwie ondui-delijk blijft of er acute gezondheids-problemenzijn,houdthij zoveelmo-gelijk zelf in de gaten. ‘Ik raad ze danaanovereenhalf jaar terugtekomen,dandoenweweerextra tests.’Indeloungekamerspeciaalvoorpa-

tiënten (lederen banken, een eigenbadkamer, flatscreen televisie en,we-derom, een schaal met nootjes enfruit) zitten de halfbroers uit Jemen

met spanning op de uitslag te wach-ten. Ondanks zijn ongezonde eetge-woonten en stevige roken, blijkt dejongste lichamelijk goed in orde. ‘Ikmaakmealleen zorgenoveruwgees-telijkewelzijn,wanneer ikhoordat uweinig slaapt en bijna geen energieheeft.Alsuuwleveneencijferzoumo-gen geven, wat zou dat dan zijn?’vraagtNixdorff.

Dat blijkt een dikke onvoldoende.Nixdorff vermoedt een depressie,maarde stemmingswisselingenkun-

nen ook komen doordat de diabetesnietgoedondercontroleis. ‘Ikwiluopandere medicatie zetten. En u moetgaansporten,elkedageenhalf uur.Enstoppenmetroken.’Demankijktnietecht overtuigd, maar zijn ouderebroerknikthevig. ‘Dankudokter.Kanik trouwens eennieuweafspraakma-ken? Ik wil ook mijn oude moedermeenemen.Enmijndochtervan5;zijpraat nog steeds bijna niet. Wij heb-ben alle vertrouwen in u, veel meerdan inonzeeigenartsen.’

Twintig privéklinieken in Duitslandbieden preventieve medischecheck-ups aan. Maar ongeveer de helftzet alleen de MRI-scanner aan als ereen medische indicatie is. Een selectie,met daarbij de vijf grootste total bodyscan-aanbieders ( ).

Mathias SpitalEnkele Duitse, veelNederlandse totalbody scans. Aantalonbekend.

RadpraxWil geen cijfersgeven. Doet onderandere scans voorPrescan.

Diagnoseklinik MünchenWil geen cijfers geven.Een van de groterespelers op de markt.

Contilia Heart CentreCa. 1500 medischecheck-ups per jaar,maar geen total bodyscans. ‘Gerichtecheck-ups zijnzinvoller’, zegt dearts-directeur.

Diagnostik ZentrumFleetinselCa. 1.500 medischecheck-ups per jaar,maar geen totalbody MRI-scans.

Deutsche Klinik für DiagnostikTientallen total body scans perjaar. Alleen op medischeindicatie.

Institut für BildgebendeDiagnostikCa. 50 total body scansper jaar. Vooral gerichtescans, bijvoorbeeld omuitzaaiingen op tesporen als iemand al dediagnose kanker heeft.

Alta KlinikCa. 200 total bodyscans per jaar.

European PreventionCenterCa. 600 tot 800 totalbody scans per jaar.Kosten: ca. 2.500 euro.

PreventicumCa. 1.500 total bodyscans per jaar.

MedizinischesPräventions Centrum(MPCH)Ca. 1.500 total bodyscans per jaar. Kosten:ca. 3000 euro.

100514 © de Volkskrant

CENTRA VOOR EEN TOTAL BODY-SCAN IN DUITSLAND

RHEINE

HAMBURG

GÜTERSLOH

FRANKFURT

BERLIJN

MÜNCHEN

ESSEN

DÜSSELDORF

WIESBADEN

15

SIR EDMUND / 10 MEI 2014

idealemomentis,blijftdevraag–zeker gezienHegenscheids bevindin-genoverhoegoedde informatie aan-komt.Andereartsenzeggendatzijeenveel lagerpercentagetoevalsbevindin-genhebben, endat zedie goedwetenin te schatten enhunpatiënten daargoedoverweten te informeren.

DeartsChristophBambergervanhetMPCH inHamburg,met vijftienhon-derdfullbodyMRI-checksper jaareengrote speler opdeDuitsemarkt, zegtbijvoorbeeld: ‘Wijhebbeneen indrin-gend gesprek aan het begin van onstraject en aanhet einde. Bij dat afslui-tende gesprek bespreken we uitge-breidwatzakenzijndiebehandeldofin de gaten gehouden moeten wor-den. Ikdoedezecheck-upsal tien jaar,en ons centrum bestaat sinds 2006.Wij hebben dus niet zo vaak foutediagnoses en kunnen toevalsbevin-dingen zoals een longafwijking diewaarschijnlijk goedaardig is, heelgoed inschatten. Daardoor komtheteigenlijknietvoordatpatiëntenonno-digongerustwordengemaakt.’

HetMPHCbiedt overigensnog ietsopvallendsaan: eenalzheimer-check.Artsenmakendaarbij eenMRI vandehersenen, berekenen met specialesoftware het volume van bepaaldehersendelen endaaruit komt een in-dicatieof iemandeenverhoogdrisicoheeftombinnenvijf jaardeziektevanAlzheimertekrijgen.Losvandevraaghoe betrouwbaar de berekeningenzijn(veelwetenschappelijkonderzoekis ernogniet over gepubliceerd) is deziekte nog niet te behandelen – metmedicatie valt het begin hooguitenigszinstevertragen.TochzegtBam-berger: ‘Ik zouhet zelf ookwillenwe-ten, als ik merk dat ik vergeetachtigword,bijvoorbeeld.’Deongeveervijftigmensenper jaar

die het onderzoekbij hemdoen, heb-benvaakdatsoortklachten.Of zema-kenzichzorgenomdatdementieindefamilie voorkomt. ‘Dezemensenwil-lenhetwetenomdatzedanvoorzorgs-maatregelen kunnen nemen. Finan-ciële zaken regelen voor hun familie,bijvoorbeeld.Enwellichttochmedica-tieslikkenomnogwatextratijdteko-penvoordatdeziekte toeslaat.’Ook cardioloog Uwe Nixdorff van

hetDüsseldorfseEuropeanPreventionCentervindtdathijzijnklantenprimavoorlicht. ‘Ik heb een uitgebreid ge-sprekmetmijnpatiënten,overwatdebevindingenpreciesbetekenen. Into-