Prof. Dr. Kristof Steyvers Dr. Koenraad De Ceuninck Centrum voor lokale politiek Universiteit Gent

Interne staatshervorming

Wat?

Context?

Doel?

Regioscreening

Wat?

Doel?

Bestuurskracht en schaalvergroting

Bestuurskracht gemeten, geproblematiseerd & aangepakt

In relatie tot schaal

2

Koenraad De Ceuninck

3

4

Oude discussie:

1997: rapport van de commissie voor Bestuurlijke

Organisatie (CBO)

1999: Pact met de gemeenten

2001-2003: kerntakendebat

Wat zijn overheidstaken?

Op welk niveau welke taak?

2005: gemeente- en provinciedecreet, na

Lambermontakkoord (2001)

5

Aantreden regering Peeters II in 2009

Regeerakkoord: interne Vlaamse staatshervorming

Beleidsnota minister Bourgeois: vernieuwde relatie

Vlaanderen en de lokale / provinciale besturen

Groenboek (2010) (inventarisatie van de problemen)

Discussienota (adviezen, reacties stakeholders, …)

Witboek (2011) (beleidsvoorstellen)

Doorbraken (…)

Bijkomend regeerakkoord

6

Zwaartepunt bij lokale besturen en Vlaamse overheid

Per beleidssector, slechts twee bestuursniveaus actief

Sluitende lijst grondgebonden bevoegdheden voor

de provincies

Provincies en persoonsgebonden materies:

bestuursakkoorden

Subsidiariteit (wat lokaal kan, ook lokaal uitvoeren)

Vereenvoudiging van de vele intermediaire

structuren

7

Teveel intermediaire structuren (gedeelde

verantwoordelijkheid)

Bestuurlijke drukte: ‘verrommeling’

Weinig transparant

Weinig efficiënt (lees: te duur)

Problemen qua aansturing

Democratische controle is zoek (IGS en terugkoppeling naar

gemeenteraad is problematisch)

Grote verantwoordelijkheid voor lokale besturen: goede

opvolging van bovenlokale structuren 8

Verkleuring van Groen- naar Witboek

Rol bestuursforum (mislukt)

Concrete doorbraken per beleidsdomein (69)

Op vlak van sport:

D. 44, Subsidiëring van bovenlokale sportverenigingen (exit

provinciale subsidiestromen) Voortaan enkel nog een Vlaamse

materie

Verder (maar minder expliciet); IGS en sport, exit provincies in

sportbeleid?, een geïntegreerd Vlaams sportinfrastructuurbeleid

Implementatie: vanaf 2012 tot op heden

9

Actieplan voor vereenvoudiging van het

intermediaire niveau

Leiden tot uniforme geografische afbakening

Realistisch?

Methodologie Vlabest:

Inventarisatie (regiofoto)

Audit / evaluatie

Actieplan (clusteren van bestaande IGS, shared services,

verschuiven van bevoegdheden, fusies, …. met een sanering

als resultaat) 10

Totaal: 2.229 samenwerkingsverbanden Per Vlaamse gemeente gemiddeld 68 Recent fenomeen, sterke stijging sinds

tweede helft van de jaren ‘90 Hoe groter een gemeente, hoe meer IGS 85% buiten decreet op de IGS

Vaak gaat het om informele overlegorganen (cultuuroverleg, burgemeestersoverleg, overleg van ambtenaren,…) of sectorale overlegfora

11

Clusteranalyse

Er is wel degelijk regiovorming

Gemeenten werken per regio intenser samen dan met gemeenten buiten die regio

Casus Oost-Vlaanderen:

▪ Gent en omgeving

▪ Meetjesland

▪ Leiestreek

▪ Vlaamse Ardennen

▪ Waasland

12

Beperkingen decreet IGS (2001), zie populariteit vzw’s (rol private partners)

Sectorale Vlaamse regelgeving legt afbakeningen op (vb. zorgregio’s, regionale landschappen, onderwijszones...) die andere dynamieken soms doorkruisen

Zowel Vlaanderen, provincies en gemeenten richten structuren op

Merk op: ook nog federale entiteiten (politiezones, hulpverleningszones brandweer)

13

Regioscreening: drie fasen Tweede fase: audit en evaluatie

Uitwerken methodiek (Idea Consult)

▪ Samenwerking op vlak van democratie, doelmatigheid en herkenbaarheid

▪ Verhogen van de bestuurskracht

▪ Territoriale afbakeningen

▪ Instrumenten om lokale samenwerking te optimaliseren

▪ Ondersteuning om lokale samenwerking te optimaliseren

14

Start evaluatiefase voorjaar 2013

Begeleiding gouverneurs en externe procesbegeleiders

Regiotafels

Eindrapport gouverneurs: december 2013

Op basis daarvan: actieplannen opstellen

2014: start derde (en laatste) fase van de regioscreening: acties implementeren

15

Genuanceerde evaluatie

Positief

De vinger werd op meerdere wonden gelegd (gebrek aan

bestuurskracht, bestuurlijke verrommeling)

Samenwerking gemeente en ocmw

Negatief

Doorvertaling planlastendecreet

Resultaat regioscreening blijft onduidelijk

Vlaanderen stelt zichzelf te weinig in vraag

16

Kristof Steyvers

17

Er is een aantoonbaar probleem met de bestuurskracht van de gemeenten En dat probleem lossen we op met schaalvergroting

Tussen mode- en toverwoord Constante in naoorlogs bestuurlijk denken; wisselend ingevuld

Vermogen om maatschappelijke opgaven te realiseren Tussen capaciteit & opdracht verplicht, (half)vrij of verwacht?

Vanuit kwaliteit van bestuur

Vaak gerelateerd aan schaal en gereduceerd tot

inwonertal Veronderstelling van minder ‘kwetsbaar’ bestuur

Vragen bij causaliteit relatie schaal & bestuurskracht

Vragen bij eenvormigheid relatie complex & contingent

Voorbij intern organisatieperspectief als kwaliteitscriterium

Over de aantoonbaarheid van het probleem Welk niveau van bestuurskracht voor wie wenselijk?

Hoe bestuurskracht meten & opvolgen?

Wat met resultaten van bestuurskrachtmetingen?

Beperkte ervaring in Vlaanderen SBOV I monitoringssysteem voor lokale bestuurskracht

Bestuurskrachtmeting in plattelandsgemeenten

SBOV III Bestuurskrachtmonitoring [B-2014]

Uitgebreide ervaring in Nederland Op aansturen provincies cf. bestuurskrachtmonitor Limburg

Prestatiegerichte totaaldoorlichting vanuit kwaliteitsstreven

Vaak hefboom voor herindelingen

Aanpak Perspectief Doel

Bestuurskracht verhogen

Monocentrisch

[government]

Herdenk bestaande gemeente

Fuseer met andere

gemeente(n)

Pluricentrisch

[governance]

Werk lokaal samen

Werk bovenlokaal

samen

= Schaal vergroten

Ervaring in Vlaanderen Grootschalige opgelegde fusies in 1976 gemengd bilan

Kader vrijwillige fusies financiële incentive & administratieve

ondersteuning

Ervaring buiten Vlaanderen SBOV III Doet grootte ertoe? Vergelijkend onderzoek succes- en faalfactoren lokale

schaalhervormingen

Europees breedbeeld, vergelijkende gevalstudie & lessen voor

Vlaanderen

Belangrijkste conclusies/lessen 1. Wijdverspreid debat & agenda vanuit efficiëntie…en decentralisering

2. Belang beleidsondernemers versnelde besluitvorming op regeringsniveau

3. Proces van gestuurde vrijwilligheid

4. Evaluatie professionalisering lokale administratie

5. Intergemeentelijke samenwerking als complement

Mozaïek schalen vraagt geïntegreerde & radiale strategie 1. Herdenk de bestaande gemeente

▪ Bepaal opgaven, rollen & niveaus ▪ BBC als instrument

2. Werk lokaal samen ▪ In de ‘groep’ van het lokale bestuur…en daarbuiten ▪ Regie als instrument netwerkmanagement

3. Werk bovenlokaal samen ▪ Tussen lokale besturen en/of met andere bestuursniveaus

▪ Regioscreening met afwegingskader als instrument [SBOV II] schaalharmonisering

4. Fuseer met andere gemeente(n) ▪ Vanuit functionele noden en grenzen effectbepaling als sluitstuk ▪ Tussen politiek primaat en maatschappelijk draagvlak

Elk aspect dilemma's vraagt keuzes met randvoorwaarden Vb. decentralisering (3) en (4), democratische verankering (2) en (3),…

1. We hebben nood aan perspectiefverandering m.b.t. bestuurskracht:

eerst de opgaven, dan de schaal

2. Bij bepalen van bestuurskracht moeten kwalitatieve elementen

doorwegen op kengetallen

3. Voor bestuurskrachtverhoging zijn gemeentelijke fusies de laatste

optie, als andere instrumenten falen

4. Bestuurskrachtverhoging doorheen schaalvergroting kan niet zonder

decentralisering

5. Herdenk de rol van bestuurslagen in het debat en het proces vanuit

gestuurde vrijwilligheid

6. Vermaatschappelijk schaal en bestuurskracht: betrek de

burgermaatschappij actief bij het debat en het proces

[*] Zie SBOV (2013). Bijdrage steunpunt bestuurlijke organisatie Vlaanderen (SBOV) aan het regeerprogramma van de aantredende Vlaamse Regering (2014-2019). Op: http://www.steunpuntbov.be/ned/studiedag/pdf/SBOVbijdrageVR.pdf.