Inspiraties in het werken met mensen met een precair ... en migratie/Inspiraties i… · Andere...

inspiratiemap

Inspiraties in het werken met mensen met een

precair verblijfsstatuut

Ik ben hier maar mijn hart is nog daar

Migratie stelt hoge psychologische eisen aan een persoon De gevolgen zijn zeker zo ingrijpend als bij bepaalde levensfaseovergangen Nabijheid en steun van de familie kunnen bescherming bieden om deze overgang goed door te komen Maar deze bescherming moeten sommige migranten missen

Migratie is altijd een combinatie van verlies en verrijking Migratie en de vlucht naar een ander land kenmerkt zich door een groot aantal veranderingen op een korte tijd Andere taal ander klimaat andere voeding andere manieren van contacten leggen en onderhouden andere man-vrouw verhoudingen andere ouder-kind relaties

Antropologisch gezien blijkt cultuur veel dieper verweven te zijn met de persoonlijkheid dan we wel denken Ontworteling uit alledaagse vanzelfsprekendheden maakt mensen onzeker en destabiliseert De meeste migranten en vluchtelingen slaan zich zonder veel problemen door deze periode door sommigen hebben extra steun en zorg nodig

Een hulpverlener kan een ankerpunt zijn in deze turbulente periode Iemand die structureert informeert meeleeft bij tegenslagen en successen Met deze inspiratiemap willen wij handvaten aanreiken die hulpverleners en organisaties inspireren om deze rol optimaal te vervullen

4 5

Inhoudstafel

1 Wie zijn die mensen met een precair verblijfsstatuut 8

2 Is je organisatie wel zo toegankelijk 10 21 Het grenzenmodel 10 Rode grenzen in het werken met mensen met een precair verblijfsstatuut 12 Groene grenzen in het werken met mensen met een precair verblijfsstatuut 14 22 Randvoorwaarden voor de hulpverlener 17 Intercuturaliseer je organisatie 17 Werk met sociaal tolken 18 Bied intervisie en supervisie aan 20

3 Enkele fundamenten 22 31 Het TOPOI model 22 32 De presentietheorie 25 33 Veerkracht of resilience 26

4 Methodieken 28 41 De kracht van het beeld 28 Een taal erbij werken met duplopopjes 28 Het ecogram 29 Het genogram 35 42 Het verleden en de toekomst 39 Hoe doe je dat nu 41 Het verloop van de toekomstorieumlntering 44 Algemene aandachtspunten 52 43 Psycho sociaal groepswerk 53 Creatieve therapie 54 Orieumlntatiecursus 55 44 Praktisch 56

5 Linke boel 58

6 Bibliografie 60

7 Bijlagen 62 Bijlage 1 Pictogrammen in het kader van intrafamiliaal geweld 62 Bijlage 2 De incidentmethode 63 Bijlage 3 Methodieken om te praten over de toekomst 66 Bijlage 4 Standaardsymbolen ecogram 76 Bijlage 5 Standaardsymbolen genogram 78

00

COLOFON

Fotorsquos Brandpunt 23 en foto uit de tentoonstelling BANG van de Beweging tegen Geweld - vzw Zijn Druk Eerste drukOntwerp CRM Factory LeuvenOpmaak Secretariaat Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Volgnummer xxxxxDepotnummer xxxxx

Auteurs Wouter Vandevyvere (CAW Artevelde) Anika Depraetere (Samenlevinsopbouw Brussel) Bart Daems (CAW De Mare) Yasmine Karaman (CAW Regio Brugge)Els Brijs ( CAW De Terp) Fien Van Dessel (CAW Mozaiumlek) Ilse Uyttenhove ( CAW Leuven) Lieve Denys ( CAW Stimulans) Sandrine Frankart (CAW Archipel) Tine Debosscher (Kruispunt Migratie-Integratie)Eindredactie Martine Van Geyt (Steunpunt Algemeen Welzijnswerk)

copy 2013 Steunpunt Algemeen WelzijnswerkGehele of gedeeltelijke overneming of reproductie van de inhoud van de uitgave op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende is verboden

De fotorsquos zijn auteursrechtelijk beschermd

6 7

Op httpwwwsteunpuntbeonderwerpenasiel_en_migratieinspiraties vind je een schematische voorstelling die aanklikbaar is Op die manier kan je deze inspiratiemap al surfend gebruiken

00Inhoudstafel

8 9

1 Wie zijn die mensen met een precair verblijfsstatuut

Bij mensen met een precair verblijfsstatuut is het precair statuut de noemer en daaronder vallen de categorieumlen sans papiers uitgeprocedeerden asielzoekers vluchtelingen illegalenhellipMaar mensen met een precair verblijfstatuut vormen een heterogene groep mannen vrouwen gezinnen elk met een

eigen achtergrond eigen motieven en toekomstprojectenSommige mensen met een precair verblijfsstatuut beschouwen hun (il)legaal verblijf in Belgieuml als tijdelijk of zijn hier enkel op doorreis Anderen hopen hun toekomst hier uit te bouwenSommigen hebben geen inkomen anderen wel Velen proberen te overleven via informeel werkSommigen hebbenhadden een wettige verblijfsstatus anderen niet

01

Dit zijn een aantal categorieeumln die gehanteerd worden op basis van het verblijfsstatuut Dit enkel om een idee te geven over wie het kan gaan

Uitgeprocedeerden Zij hebben een verblijfsprocedure doorlopen en hadden tijdens die periode een tijdelijk verblijfsdocument Bijvoorbeeld asielzoekers gezinsherenigers Hun verblijfsaanvraag is definitief geweigerd Ze zijn hun tijdelijk verblijfsrecht kwijt maar blijven toch in Belgieuml

lsquoOverstayersrsquo Zij zijn als toerist Belgieuml binnengekomen of kregen als student of arbeidsmigrant een tijdelijk verblijfsstatuutZe bleven langer dan hun visum of tijdelijk verblijfsdocument toestond Daardoor werd hun verblijf onwettig

Pendelmigranten Zij wisselen wettig en onwettig verblijf af Vaak zijn het burgers van de Europese Unie die zich als toerist officieel hebben aangemeld in een Belgische gemeente en daardoor drie maanden legaal verblijven Na die drie maanden moeten ze in principe drie maanden het land verlaten voor ze zich opnieuw (voor drie maanden) melden Tijdens die wachtperiode keren ze vaak geen volle drie maanden terug naar hun herkomstland Ze verblijven dan een tijd lsquoonwettigrsquo op het grondgebied voor ze hun nieuwe inschrijving krijgen

Clandestiene migranten Zij staken clandestien de grens over en startten nooit een verblijfsprocedure Hun verblijf wordt niet geregistreerd Ze hebben hier nooit wettig verblevenEen typische groep zijn de transitmigranten die op doorreis zijn naar bv Engeland

Mensen die nog in procedure zitten Dit zijn mensen die in een of andere procedure zitten om hun verblijf te regulariseren asielzoekers gezinsherenigers medische regularisatie enz

Mensen met een tijdelijk verblijfsstatuut Dit zijn mensen die tijdelijk op het grondgebied worden toegelaten vb studenten arbeidsmigranten niet begeleide minderjarigen slachtoffers van mensenhandel alleenstaande minderjarige asielzoekershellip

Wie zijn die mensen met een precair verblijfsstatuut

10 11

2 Is je organisatie wel zo toegankelijk

Mensen met een precair verblijfsstatuut zijn in eerste plaats mensen met hun dromen aspiraties ontgoochelingen familiale achtergrond enzhellip Ondanks het feit dat hun eerste vraag dikwijls gelieerd is aan hun verblijfsstatuut kan er over veel meer gepraat worden dan enkel over de lsquopapierenrsquo en

worden zij ook graag gezien in de andere aspecten van hun leven

Soms zijn wij als hulpverleners of organisaties minder toegankelijk dan we in eerste instantie wel denken De vanzelfsprekendheden die wij hanteren zijn drempels of uitsluitingen voor anderen We denken vaak dat het legaliseren van het verblijf een noodzakelijke stap is in verdere hulpverlening terwijl sommige vragen niets te maken hebben met het verblijfsstatuut Het model van rode en groene grenzen biedt een kader om met je team organisatie daarover na te denken

21 Het grenzenmodel

Het kader van de lsquorode en groene grenzenrsquo werd ontwikkeld in de integratiesectorHet onderscheid tussen deze twee soorten grenzen biedt organisaties handvaten om keuzes te maken en ze te motiveren

Er kan over veel

meer gepraat

worden dan

enkel de

lsquopapierenrsquo

02

Rode grenzen

Groene grenzen

De rode grenzen omvatten de groene grenzen Rode grenzen vormen het niet-onderhandelbare kader van een organisatie Het gaat vaak om zaken die van bovenaf worden opgelegd zoals wetten decreten grondrechten en andere regelgeving (en hun toepassing) Bijvoorbeeld het regularisatiebeleid de werking van de Dienst Vreemdelingenzaken het terugkeerbeleidhellip Ook de wereldwijde oorzaken van migratie behoren tot de rode grenzen van een organisatie ze heeft er niet rechtstreeks vat opDe rode grenzen bakenen de beleidsruimte af waarbinnen de organisatie functioneert De organisatie heeft een beperkte invloed op de rode grenzen ze liggen (minstens voor een bepaalde periode) vast De organisatie kan via beleidswerk bepaalde rode grenzen ter discussie stellen

De rode grenzen beiumlnvloeden het werk van de hulpverlener (in sterke mate) maar die kan daar vanuit zijn positie en op korte termijn weinig aan veranderen Hij kan wel knelpunten signaleren De rode grenzen kunnen ook kansen bevatten bvb het decreet bepaalt dat het algemeen welzijnswerk zich moet richten naar de meest kwetsbare doelgroep Er bestaat een consensus over dat mensen met een precair verblijfsstatuut hierbij horen

De groene grenzen zijn wel onderhandelbaar binnen een organisatie Ze bestaan uit zaken die de organisatie zichzelf oplegt zoals procedures afspraken regels gewoontes missie visiehellip Bijvoorbeeld de organisatie beslist om tolken in te zetten voor de hulpverlening aan anderstalige clieumlntenVia dialoog en overleg is het mogelijk om de groene grenzen ter discussie te stellen en opnieuw in te vullen De organisatie kan er voor kiezen de groene grens lsquoop te rekkenrsquo of lsquoin te perkenrsquo Binnen die groene zone kan de hulpverlener het verschil maken kan hij handelen is er mandaat

Is je organisatie wel zo toegankelijk

12 13

Is je organisatie wel zo toegankelijk 02

De memorie van toelichting stelt dat in bepaalde regiorsquos de CAWrsquos tevens een onthaal voor vluchtelingen en mensen zonder papieren dienen te organiseren Cijfers tonen aan dat in 2011 125 van de clieumlnten een tijdelijk of onwettig verblijfsstatuut had

Het verzekeren van een aanbod van psychosociale begeleiding van mensen in een precair verblijfsstatuut dat hen in staat stelt om vanuit hun migratietraject en de gegeven situatie nieuwe mogelijkheden te bieden voor een zinvolle toekomstorieumlntatie is 1 van de sectorale doelstellingen van het Algemeen welzijnswerk

De begeleiding moet prioritair aangeboden worden aan de meest kwetsbare personen en bevolkingsgroepen (art 12) Het besluit van de Vlaamse regering erkent ldquoetnische afkomstrdquo en ldquoverblijfsstatuutrdquo als eacuteeacuten van de kwetsbaarheidsfactorenDe hulpverlening moet door de clieumlnt gevraagd of aanvaard zijn en gepaard gaan met respect voor de persoonlijke levenssfeer de zelfredzaamheid bevorderen integraal zijn en zo weinig mogelijk ingrijpend zijn om het gestelde effect te bereiken

Precaire verblijvers hebben beperkte toegang tot sociale grondrechtenPrecaire verblijvers hebben een zeer beperkte toegang tot rechten en diensten in Belgieuml Veel rechten worden alleen maar toegekend aan mensen die een geldig (definitief) verblijfsdocument hebben

Op basis van onze eigen grondwet en internationale verdragen hebben alle mensen op ons grondgebied een aantal basisrechten Voor precaire verblijvers zijn slechts enkele daarvan wettelijk verankerd zoals

het recht op opvang voor asielzoekers en illegale gezinnen met minderjarige kinderen

het recht op onderwijs voor minderjarigen het recht op dringende medische hulp voor mensen zonder wettig

verblijf

Andere sociale of economische rechten (zoals bvb arbeidsrechten) gelden ook maar zijn in de praktijk vaak moeilijk te realiseren of af te dwingen

Humanitaire hulp verlenen aan precaire verblijvers is niet strafbaarArtikel 77 van de Vreemdelingenwet bepaalt dat een vreemdeling zonder wettig verblijf helpen of bijstaan niet strafbaar is als die hulp of bijstand vooral uit humanitaire overwegingen verleend wordtVrijwilligers professionele hulpverleners of ambtenaren mogen medische hulp verlenen voedsel kledij of onderdak geven of op zoek gaan naar een oplossing voor de verblijfssituatie Ze kunnen daarvoor niet vervolgd of gestraft wordenEconomische motieven mogen ook een rol spelen bij het verlenen van bijstand voor zover ze niet primeren op de humanitaire overwegingen

Wat stellen wij vast rond de hulpverlening van mensen met een precair verblijfsstatuut

Groene grenzen worden als rode grenzen beschouwd Organisaties of hulpverleners beschouwen bepaalde interne keuzes als lsquoniet-onderhandelbaarrsquo en perken zo de handelingsruimte in Bijvoorbeeld lsquoClieumlnten die geen Nederlands spreken kunnen wij niet begeleidenrsquo

Hulpverleners staren zich blind of laten zich verlammen door de rode grenzen lsquoWe kunnen voor die groep niets doen zolang het federale beleid niet verandertrsquo

In wat volgt willen we de rode en groene grenzen voor de hulpverlening aan mensen in een

precair verblijfsstatuut scherp stellen in hoofdstuk 4 inspiratie bieden vanuit de praktijk om de groene

grenzen op te rekken en zo de handelingsruimte voor de hulpverlener te vergroten

RODE GRENZEN IN HET WERKEN MET MENSEN MET EEN PRECAIR VERBLIJFSSTATUUT

De decretale opdracht van het algemeen welzijnswerkEen rode grens bij het werken met mensen met precair verblijfsstatuut is de decretale opdracht van het algemeen welzijnswerkIn het decreet van 30 april 2009 hebben de Centra voor Algemeen Welzijnswerk de volgende kerntaken ( art 6) algemene preventie onthaal en psychosociale begeleiding

Is je organisatie wel zo toegankelijk02

14 15

02Is je organisatie wel zo toegankelijk

lsquoHelp die clieumlnt spreekt geen NederlandsrsquoEen gemeenschappelijke taal is een belangrijk werkinstrument van de hulpverlener Toch is niet elke clieumlnt het Nederlands (of een andere gemeenschappelijke taal) even machtig en dan heeft de hulpverlener soms het gevoel dat hij ldquotechnisch werkloosrdquo is Werken met tolken kan een oplossing bieden Er zijn ook methodieken die hulpverleners een extra taal kunnen geven of die minder gericht zijn op het verbale Vb het werken met pictogrammen bij intrafamiliaal geweld (zie bijlage 1)

lsquoAl die verblijfskaarten dat is specialistenwerkrsquoDe vreemdelingenwetgeving is een complexe en zeer veranderlijke materie veel verschillende verblijfsstatuten procedures ondersteuningsmogelijkheden bij terugkeerhellip Vaak leeft de overtuiging dat de hulpverlener een lsquospecialist vreemdelingenrechtrsquo moet zijn om met precaire verblijvers te kunnen werkenMaar niet elke vraag is te herleiden tot het verblijfsstatuut Mensen met precair verblijfsstatuut kunnen even goed hulpvragen hebben over onderwijs het verkrijgen van een voedselpakket of psychosociale aspecten Zorsquon vragen moeten in een algemeen onthaal aangepakt wordenDaarnaast zijn er ook een hele boel hulplijnen voor vragen van hulpverleners rond vreemdelingenrecht Vb De juridische helpdesk van het Kruispunt Migratie-Integratiehttpwwwkruispuntmibevreemdelingenrecht

Er zijn natuurlijk ook de collegarsquos in de eigen organisatie die door de jaren heen veel expertise opgebouwd hebben rond deze materie en deze opbouw van expertise moet ook ruimte krijgen binnen het algemeen onthaalVeel gekleurde vragen komen echter nog steeds bij dezelfde hulpverlener terecht Enkel voor vragen over verblijfsrecht is het aangewezen om een ldquospecialist binnen het onthaalrdquo te betrekken

lsquoIk weet niet hoe ze dat doen in die andere cultuur ik ben bang om iets verkeerd te zeggenrsquoMensen met een precair verblijfsstatuut komen dikwijls uit landen waar een heel ander cultureel patroon heerst waar er andere gewoonten zijn waar problemen op een andere manier aangepakt worden Nog meer dan andere groepen confronteert dit de hulpverlener met zijn eigen waarden en normenkader Het kan hem onzeker makenHet vereist van de hulpverlener een niet-veroordelende openheid en een gevoeligheid om met deze verschillen om te gaan De hulpverlening kan de lsquobotsing tussen culturenrsquo een plaats geven Onduidelijkheden of twijfels moeten op tafel gelegd worden enkel zo worden ze expliciet en bespreekbaarMet een gezonde dosis nieuwsgierigheid empathie en creativiteit zijn veel dingen bespreekbaar en praten mensen meestal graag over hun gewoonten

De uitspraak in de titel kan evengoed in de mond gelegd worden van een clieumlnt Veel mensen die migreren zijn niet vertrouwd met het Westers hulpverleningsmodel

Een verhuurder mag bijvoorbeeld een (correcte) huurprijs vragen voor een woonstMisbruik maken van de kwetsbare situatie van mensen met een precair verblijfsstatuut is wel strafbaar Bijvoorbeeld huisjesmelkers en werkgevers van clandestiene werknemers kunnen vervolgd worden Precaire verblijvers durven deze situaties vaak niet aanklagen uit schrik voor de gevolgen voor hun verblijfsstatuut

De legale migratiekanalen naar Europa zijn erg beperktHet migratiebeleid in Belgieuml en Europa geeft geen antwoord op de complexe uitdagingen Migratie moet sinds de migratiestop (1974) passen in een reeks vooraf omschreven lsquovakjesrsquo om politiek en sociaal aanvaardbaar te zijn (internationale beschermingasiel studenten gezinshereniging) Omdat de mogelijkheden beperkt zijn migreren meer mensen op een irreguliere manier of ze maken oneigenlijk gebruik van de bestaande procedures Hulpverleners worden geconfronteerd met de gevolgen van een inadequaat migratiebeleid veel clieumlnten hebben behoeften en aspiraties (vb tijdelijk in het buitenland werken om in het land van herkomst hun kinderen te laten studeren) die binnen het huidige beleidskader niet gerealiseerd kunnen worden

Migratiebeleid de brede kloof tussen theorie en praktijkOnze vreemdelingenwetgeving is heel complex veranderlijk en sterk onderhevig aan interpretatie Verschillende beleidsniveaus (federaal lokaalhellip) zijn betrokken op de uitvoering ervan Deze samenwerking loopt niet altijd even gestroomlijnd Er gaapt dikwijls een grote kloof tussen de theorie de interpretaties en toepassingen in de lokale praktijk Bvb theoretisch hebben mensen zonder wettig verblijf recht op dringende medische zorgen maar de toegang tot deze medische zorgen wordt bepaald op lokaal niveau en dit is zeer verschillend

GROENE GRENZEN IN HET WERKEN MET MENSEN MET EEN PRECAIR VERBLIJFSSTATUUT

De groene grenzen bepalen de handelingsruimte van de hulpverlener We stellen vast dat die ruimte voor hulpverlening aan mensen met een precair verblijf soms (bewust of onbewust) erg klein gehouden wordt De hulpverlener heeft het gevoel of de overtuiging dat hij voor die clieumlnten weinig kan doenNochtans hebben groene grenzen met keuzes te maken Organisaties kunnen ervoor kiezen de drempels voor precaire verblijvers te verlagen Hulpverleners en hun verantwoordelijken kunnen bepaalde gangbare procedures afspraken gewoontes bespreekbaar en onderhandelbaar maken om zo de handelingsruimte te vergrotenWe zetten hier een aantal groene grenzen op een rijtje en bieden in het volgende deel een aantal handvaten in het omgaan met deze grenzen


16 17


ConClusie

De rode grenzen bevatten een aantal kansen Het decreet bepaalt duidelijk dat de begeleiding aangeboden moet worden

aan de meest kwetsbaren waartoe mensen met precair verblijfstatuut per definitie behoren De overheid erkent ook de nood aan een specifiek onthaal voor deze doelgroep in bepaalde regiorsquos

Het artikel 77 stelt dat mensen met een precair verblijfsstatuut beroep kunnen doen op gesubsidieerde welzijnsvoorzieningen zoals de CAW Hulpverleners in Belgieuml hebben in tegenstelling tot sommige andere landen geen meldingsplicht over het verblijfsstatuut van hun clieumlnten

Maar de rode grenzen bevatten ook een aantal beperkingen Precaire verblijvers hebben een beperkte toegang tot sociale grondrechten

wat hulpverleners het gevoel geeft dat zij weinig kunnen betekenen voor deze groep

De migratiekanalen zijn beperkt waardoor mensen oneigenlijk gebruik maken van bepaalde procedures om zo alsnog hun plannen te verwezenlijken

Clieumlnten organisaties en hulpverleners worden geconfronteerd met lange procedures verschillende interpretaties bij de Dienst Vreemdelingenzaken ontradende praktijken van OCMWrsquoshellip

Groene grenzen zijn vooral organisatorische keuzes mentale drempels onuitgesproken grenzen die met een dosis creativiteit herdacht kunnen worden We willen organisaties en hulpverleners hiermee dan ook inspireren

22 Randvoorwaarden voor de hulpverlener

Ondanks het feit dat er weinig politiek draagvlak en beleidsruimte is voor mensen met een precair verblijfstatuut kan je als organisatie voor deze mensen wel het verschil maken Om als organisaties kwaliteitsvol werk te kunnen leveren moeten soms een aantal zaken herdacht worden

1 Interculturaliseer je organisatie

Binnen het kader van een interculturaliseringstraject kan de organisatie interne processen opzetten uitbouwen van een laagdrempelig onthaal interculturele competenties aandacht voor communicatie Het personeel kan de mogelijkheid krijgen zich bij te scholen in het werken met tolken of rond interculturele communicatie vreemdelingenwetgeving omgaan met onmachthellip

Om een interculturaliseringstraject op te zetten binnen je organisatie kan je beroep doen op het integratiecentrum in je regio Meer info vind je op httpwwwkruispuntmibe

Hulpverleners stellen vast dat mensen soms vreemd aankijken tegen een hulpverleningsaanbod dat autonoom (en dus niet overheidsgebonden) is en gratis toegankelijk (en toch kwaliteitsvol) is Er is vaak geen gedeeld begrip van wat lsquohulp verlenenrsquo is Soms gaan clieumlnten ervan uit dat jij als hulpverlener lsquoallesrsquo voor hen zal oplossen Andere clieumlnten uiten hun dankbaarheid voor de geboden hulp in de vorm van geschenken of uitnodigingen voor een etentje bij hen thuis Er dient een flexibiliteit te zijn in de lsquoprofessionele nabijheidrsquo tussen clieumlnt en hulpverlener waarbij de wederkerigheid in de relatie soms een andere invulling krijgt Er dient dan ook meer aandacht en energie te gaan naar het verduidelijken wat een CAW kan betekenen voor een clieumlnt

Langs de andere kant gaan clieumlnten er soms ook van uit dat hulpverleners weten wat de verschillende gewoonten zijn in andere culturen Aarzel dus als hulpverlener niet om daarover vragen te stellen indien er onzekerheid is en stap af van de evidentie

lsquoHet enige wat ze willen zijn papieren En net dat kunnen wij niet gevenrsquo Ondersteuning voor het verkrijgen van een wettig verblijfsdocument is een belangrijke en vaak de eerste aanmeldingsvraag Clieumlnten zullen zelden hun hulpvraag breder formuleren in de zin van lsquoKan je met mij nadenken over mijn toekomst de doelen die ik wil realiserenrsquo De hulpverlener is geneigd om mee te gaan in de zoektocht naar lsquopapierenrsquo als enige sleutel voor de toekomstMaar na het opstarten van een verblijfsprocedure volgt een lange onzekere periode van wachten en overleven In de praktijk blijkt dat veel mensen uiteindelijk geen papieren krijgen De ontgoocheling is dan groot ook bij de hulpverlener lsquoHet enige wat de clieumlnt wil kunnen wij niet biedenrsquoToch is het ook mogelijk om lsquovoorbij de papierenrsquo te kijken Een aantal organisaties in Brussel deden dat Ze brengen het verleden het heden en de toekomst ter sprake Het betekent heel veel voor de clieumlnt om gezien te worden als persoon met aspiraties (lsquode papierenrsquo zijn enkel een middel tot een (levens)doel)

lsquoJe kan niet iemand ondersteunen in een illegaal verblijf dat is uitzichtloosrsquoOf iemand legaal of illegaal in Belgieuml wil verblijven blijft de keuze van de persoon in kwestie Daarover kan de hulpverlener geen oordeel vellen Wel kan er duidelijke info gegeven worden aan de persoon over de consequenties van zijn of haar keuzeMensen zonder wettig verblijf hebben een aantal basisrechten Vb arbeidsrechten gelden ook voor clandestiene werknemers Deze belangen kunnen even sterk verdedigd worden als bij andere clieumlntenDaarnaast kan het gesprek over de toekomst een rode draad zijn in de contacten met mensen die hier illegaal verblijven Hulpverleners kunnen een proces van zelfreflectie op gang brengen via vragen als lsquoWaarom ben je naar hier gekomen wat wilde je verwezenlijken geldt dit nog steeds moest je geweten hebben wat je nu weet zou je dan nog vertrekkenhellip rsquo


18 19


van de tolk kan er voor zorgen dat de clieumlnt zich gehoord en begrepen voelt

een Clieumlnt aan het woordAls ik de uitdrukking lsquoik voel me niet goed in mijn velrsquo letterlijk vertaal kan dit begre-pen worden als lsquoik heb een huidprobleemrsquo

Lijden en stress gaan altijd gepaard met een verminderde taalbeheersing Daardoor hebben clieumlnten met een andere moedertaal in stresssituaties altijd taalproblemen - hoe goed ze een taal ook hebben geleerd Bovendien is het niet evident en dikwijls teveel gevraagd om als hulpvrager in een toestand van (psychisch) onwelzijn de culturele brug naar de hulpverlener te moeten leggen via een vreemde taal

Ook voor de clieumlnt is de aanwezigheid van een derde tijdens een vertrouwelijk gesprek niet altijd evident Sommige clieumlnten zijn in eerste instantie wantrouwig en kunnen weerstand hebben tegen de aanwezigheid van een tolk Vooral bij mensen die uit onveilige situaties komen (bv asielzoekers die gevlucht zijn uit hun land) is de zorgvuldige keuze van de tolk een belangrijk aandachtspunt Sommige clieumlnten willen enkel een vrouwelijke of mannelijke tolk Het is ook belangrijk dat de tolk en de clieumlnt elkaar niet kennen Achterdocht en wantrouwen kunnen bespreekbaar gemaakt worden Het is hierbij belangrijk te wijzen op het deontologisch kader en de vertrouwelijkheidsplicht van de (opgeleide) tolk

Meer info Brochure Werken met tolken in CAW en CGG

httpwwwcsz-vlaanderenbe httpwwwkruispuntmibecoc Sociaal tolken ter plaatse Hoe werkt het (filmpje) Sociaal vertalen Hoe werkt het (filmpje) Telefoontolken Hoe werkt het (filmpje)

2 Werk met sociaal tolken

De sociaal tolk maakt communicatie mogelijk tussen de hulpverlener en de clieumlnt Sociaal tolken kunnen fysiek of telefonisch aanwezig zijn bij het gesprek en tolken volledig en getrouw zonder toevoegingen weglatingen of wijzigingen Zij tolken in de ik-persoon Ze werken onpartijdig - objectief en neutraal - en geven nooit hun persoonlijke mening De sociaal tolken behandelen de inhoud van het gesprek als strikt vertrouwelijk Aan de andere kant wordt ook de privacy van de tolk beschermd

Sociaal tolken worden niet geacht lsquocultuurverschillenrsquo te duiden te bemiddelen in de begeleiding of de regie van het gesprek te voeren Hierin onderscheiden ze zich van interculturele bemiddelaars (ICB)

Voor de hulpverlener vraagt het werken met tolken bepaalde kennis vaardigheden en de juisteattitude Het werken met tolken in de hulpverlening betekent het toelaten van een triade(driehoeksverhouding) Tolken worden geacht neutraal te zijn maar hun aanwezigheid beiumlnvloedt de relatie tussen clieumlnt en hulpverlener De hulpverlener gaat in het begin van het gesprek na of de tolk en de clieumlnt elkaar niet kennen wat idealiter het geval is De hulpverlener voorziet het dubbele van de tijd voor het gesprek rekening houdend met ruimte voor een kort voor- enof nagesprek Wanneer er consecutief getolkt wordt (dan wordt er pas getolkt wanneer de gesprekspartner lsquouitgesproken isrsquo) last de hulpverlener tijdig een pauze in voor het tolken De hulpverlener heeft tijdens de vertaling meer tijd en aandacht voor non-verbale signalen van de clieumlnt en voor het verloop van het gesprek Wanneer er simultaan getolkt wordt spreekt de tolk gelijktijdig met de persoon die getolkt wordt

Hulpverleners kunnen bepaalde weerstanden hebben om te werken met tolken De aanwezigheid van de tolk kan immers gevoelens van controleverlies onzekerheid en onmacht oproepen bij de hulpverlener Weerstand bij hulpverleners heeft vaak te maken met oa onvertrouwdheid tijdrovend omslachtig Ze kunnen door collegarsquos aangemoedigd worden om die vrees te overwinnen Als hulpverlener ben je zeker dat je boodschap juist en volledig vertaald wordt naar de clieumlnt Die zekerheid heb je niet als er iemand uit het sociaal netwerk van de clieumlnt tolkt Ook voor kinderen is het niet altijd evident om bepaalde boodschappen over te brengen naar hun ouders en omgekeerd als ouder bespreek je ook niet alles met je kindElke organisatie die het werken met tolken aanmoedigt wordt geacht tijd ruimte en middelen te voorzien om te werken met tolken Het is een aandachtspunt en thema in de teams in de organisatie en voor het vormingsbeleid (VTO)Voor de clieumlnt betekent de aanwezigheid van een tolk de mogelijkheid om in de eigen (moeder)taal te spreken Het bespreekbaar maken van emotionele en psychische problemen is niet evident in een andere taal De aanwezigheid


20 21

Is je organisatie wel zo toegankelijk02 Is je organisatie wel zo toegankelijk 02

3 Bied intervisie en supervisie aan

In het werken met clieumlnten worden hulpverleners geconfronteerd met situaties waarmee ze het soms moeilijk hebben of die hun normen en waarden in vraag stellen Zeker in het werken met mensen die een ander cultureel patroon hebben andere gewoontenhellip worden hulpverleners geconfronteerd met hun eigen normen en waarden Hierdoor kan de vraag naar intervisie of supervisie ontstaan

supervisie

Supervisie is een beroepsgerichte individuele begeleiding waarbij onder systematische begeleiding wordt geleerd van de concrete problemen die de betrokkene in zijn werksituatie ondervindt

intervisie

Intervisie is een instrument voor deskundigheidsbevordering waarbij professionals of medewerkers met elkaar meedenken over vraagstukken uit de eigen werksituatie Dit meedenken gebeurt niet door het aandragen van oplossingen maar door het stellen van vragen met de hulp van een intervisiemethode Het geeft zicht op het ingebrachte probleem en op de wijze van handelen Intervisie laat zien dat persoonlijke en professionele groei onlosmakelijk met elkaar verbonden zijnAnders dan bij supervisie is er geen hieumlrarchische situatie waarin iemand de leiding heeft

Er zijn veel verschillende vormen van intervisie maar we reiken hier bij wijze van voorbeeld in bijlage 2 de incidentmethode aan Op httpwwwpraktijkboekintervisienl is er een heel gamma aan intervisiemethoden te vinden

22 23

03

Het sociaal agogisch werken met mensen heeft niet enkel met methodieken en technieken te maken maar vooral met een basishouding van openheid en respect voor de persoon die voor je zit Telkens opnieuw verbinding maken met een individu zonder te vervallen in veralgemeningen en hokjes

denken Hieronder een aantal theoretische modellen ter ondersteuning 31 Het TOPOI model

Communicatie is een zeer complex proces en misverstanden zijn dan eerder de regel dan de uitzondering In dat opzicht verschilt communicatie met iemand met een andere etnische achtergrond - behalve de taal- niet van die met dezelfde etnische achtergrond In communicatie mag je fouten maken Je kan nooit volledig op de hoogte zijn van alle communicatiestijlen Het belangrijkste bij communicatie is een onbevangen open houding oacuteoacutek naar mensen met een andere etnische achtergrond Belangrijk is dat je als hulpverlener weet dat er verschillen zijn maar dat deze niet per se negatief moeten zijn Het uitgangspunt is dat mensen altijd goede redenen hebben waarom ze doen wat ze doen

Het TOPOI model biedt een handvat om (culturele) verschillen en misverstanden in de communicatie op te sporen en bij te sturen TOPOI staat voor Taal Ordening Personen Organisatie en Inzet 4 van de 5 gebieden zijn een vertaling van de axiomarsquos van Watzlawick rond communicatie

taal

Taal omvat de verbale en non-verbale taal van de gesprekspartners Het is de uitwerking van het axioma ldquoCommunicatie loopt zowel digitaal als analoogrdquo De digitale taal beschrijven we hier als de verbale taal de betekenissen van woorden die vastgelegd zijn in woordenboeken De analoge taal is de non verbale taal die niet is afgesproken en dus verschillend kan geiumlnterpreteerd worden Vb een glimlach die spot vriendelijkheid of tevredenheid kan uitdrukken Onderzoek heeft trouwens uitgewezen dat non-verbale taal 50 keer krachtiger is dan verbale taal

Hulpverleners klagen wel eens over de gebiedende taal van sommige buitenlanders ldquoU moet me helpenrdquo is zorsquon uitspraak die dikwijls irritatie oproept De reactie is dan meestal ldquoIk moet nietsrdquo Het kan zijn dat de persoon niet alle Nederlandse uitdrukkingen kent waarmee je een vraag stelt ldquoKan u mij helpenrdquo ldquomag ik aubhelliprdquo ldquoWilt u helliprdquo Maar migranten vertellen ook dat ldquomoetenrdquo eacuteeacuten van de eerste Nederlandse woorden is die zij onthouden omdat zij dit in contact met hulpverleners veelvuldig te horen krijgen ldquoU moet naar de taallesrdquo ldquoU moet integrerenrdquo ldquoU moet zich aanmelden bij de dienst vreemdelingenzakenrdquo ldquoU moet een advocaat nemenrdquo hellip

ordening

Ordening is de kijk van de gesprekspartners op de kwesties die in het gesprek aan de orde zijn Ordening is een vertaling van het axioma ldquohet karakter van een betrekking is afhankelijk van de interpunctie van de loop

3 Enkele fundamenten

der gebeurtenissenrdquo Met interpunctie wordt hier bedoeld ldquohoe de mensen naar de werkelijkheid kwesties of gebeurtenissen kijken Ordening is het inhoudsaspect van de communicatie

Een Islamitische vader was op grond van zijn geloof van mening dat zijn dochter niet aan de zwemlessen mocht deelnemen omdat deze gemengd zijn De schooldirectie ging hierover met de vader in discussie en probeerde tevergeefs de man ervan te overtuigen dat gemengd zwemmen niet in strijd is met de Islam Ook een Iman kon de vader niet van mening doen veranderen Er werd ook een video getoond opgenomen in het land van her-komst waarop jongens en meisjes te zien waren die met elkaar sporten ldquoDat zijn geen goede moslimsrdquo antwoordde de vader en hij bleef bij zijn standpunt Hij kijkt op een andere manier naar de kwestie

personen

Personen verwijst naar de gesprekspartners zelf en hun onderlinge relatie Het gebied Personen is een combinatie van 2 axiomarsquos ldquoElke communicatie heeft een inhouds- en betrekkingsniveau en elke communicatie verloopt ofwel symmetrisch ofwel complementairrdquo Personen verwijst naar het betrekkingsaspect wie zijn de partners voor elkaar welk beeld hebben ze van elkaar welke ervaringen hebben ze met elkaar Deze betrekking kan gebaseerd zijn op gelijkheid of verschil Bij een betrekking die gebaseerd is op gelijkheid zal het gedrag symmetrisch zijn bvb het gedrag van personen die willen samenwerken Bij een betrekking die gebaseerd is op verschil zal het gedrag complementair zijn bvb iemand die de leiding neemt en iemand die volgt

In het voorbeeld van de vader die weigerde om zijn dochter met de zwemlessen te laten meedoen wordt de vader in eerste instantie enkel aangesproken als Moslim en Marok-kaan Maar in dit voorbeeld spreekt ook een bezorgde vader die vanuit zijn realiteit het beste wil voor zijn dochter De schooldirectie liet het gebied Ordening rusten en ging samen met de vader op zoek naar het gemeenschappelijke nl het beste voor het kind

organisatie

Organisatie is niet ontleend aan een axioma van Watzlawick maar toegevoegd wegens de professionele omgeving waarbinnen hulpverleningcommunicatie zich meestal voordoet In praktijk zien we dat in vele misverstanden tussen mensen organisatorische onduidelijkheden een rol spelen Waar staat die organisatie voor wat doen ze hier met wat kan ik hier terecht hellip

Het conflict in de school escaleert zo dat de vader zijn dochter thuis houdt Hiermee ont-trekt de vader zich aan de leerplicht en komt het tot een rechtszaak Waarschijnlijk weet de vader niet dat de lessen zwemmen een verplicht onderdeel zijn van de opleiding en je als ouder verplicht bent om je kind te onderwijzen

inzet

Inzet zijn de onderliggende motieven behoeftes verlangens van de gespreksdeelnemers Dit is een vertaling van het axioma ldquomen kan niet niet-communicerenrdquo Mensen oefenen voortdurend druk uit alleen al door er te

Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25

zijn Deze invloed is het resultaat van hun inzet hun onzichtbare motieven verlangens behoeften en motieven

In het voorbeeld van de vader is het duidelijk dat hij zijn dochter als goede moslim wil opvoeden Dat is duidelijk zijn inzet Door dit als school te erkennen en hierover met de man na te denken heb je als school ook de mogelijkheid om aan te geven dat je met een aantal dingen wel rekening houdt Dat het de inzet is van de school om onderwijs te bieden aan alle leerlingen op maat van alle culturen

Deze 5 gebieden van het TOPOI model zijn een concrete uitwerking van de begrippen cultuur en cultuurverschillen De werking van cultuur en cultuurverschillen is werkbaar door ze te benoemen als de 5 TOPOI gebieden taal ordening personen organisatie en inzet Ze zijn ook onlosmakelijk met elkaar verbonden In de praktijk zal je alle gebieden vaak tegelijk tegenkomen In het verbeteren van de communicatie is het echter niet noodzakelijk dat steeds alle domeinen aan bod komen een verandering op eacuteeacuten gebied kan al een positieve invloed hebben op de andere gebieden

Het TOPOI model is een reflectiekader dat je kan voorbereiden op culturele verschillen zonder dat je op de hoogte moet zijn van de culturele kenmerken van etnische groepen Het is gebaseerd op de algemene communicatie- en systeemtheorie zodat je dit in elke communicatie kan inzetten en niet enkel in de gespreksvoering met iemand met een andere etnische achtergrond De meerwaarde van het TOPOI model voor interetnische ontmoetingen is dat je niet meteen de cultuur discriminatie of racisme als verklaring neemt maar je afvraagt of het misschien te maken heeft met de Taal die je spreekt de Ordening de kijk op de dingen de Personen hoe je de ander ziet de Organisatie de bekendheid met regels en procedures of de Inzet waarom betrokkenen doen wat ze doen

Het TOPOI model mag in de ontmoeting met de ander nooit als instrumenteel scherm gezien worden In dat geval zou je als hulpverlener op voorhand al zaken interpreteren vanuit dit model en dat is niet het opzet Agogisch handelen gebeurt vanuit de grondhouding van presentie er zijn voor de ander In communicatie treed je eerst de ander als mens tegemoet en ben je betrokken op hem of haar Pas nadat er zich storingen voordoen in de gespreksvoering grijp je naar het TOPOI model

32 De presentietheorie

Karakteristiek voor de presentiebenadering is er zijn voor de ander Alles draait om een betrokken nabije relatie om zorg voor de ander om erkenning van zijn waardigheid zodat de persoon volledig tot zijn recht kan komen Het draait om wederzijdsheid om aansluiting bij de leefwereld om het beste uit iemand halen en niemand ooit af te schrijven

Van sommige mensen is het leven beschadigd Ze voelen zich eenzaam hebben alles achtergelaten hadden hun leven hier anders voorgesteld vinden het geluk niet waarvoor ze gekomen zijn zijn getekend door oorlog en conflicthellip Ze voelen zich ook hier geen volwaardige burgers en voelen zich zoals Andries Baart dit beschrijft sociaal overbodig Voor deze lsquosociaal overbodigenrsquo is de presentietheorie ontwikkeld ontstaan vanuit het pastoraal werk in achtergestelde buurten maar daartoe niet beperkt Ook binnen de hulpverlening zoals in psychiatrische ziekenhuizen asielcentra centra algemeen welzijnswerk buurtwerkhellip is de presentiebenadering waardevol want ook hulpverleners komen in contact met deze groep van mensen

De presentiebeoefenaar neemt intens deel aan het alledaagse leven van een persoon Hij of zij doet op een vriendachtige manier heel gewone dingen van koffie drinken tot mee-eten voetballen meegaan naar een organisatie of gewoon elke week trouw even iets van hemhaar laten horen

De presentiemethodiek is anders dan sommigen denken een welomschreven methodiek die meer omvat dan enkel aanwezigheid De volledige omschrijving van de methodische kenmerken vind je op wwwpresentienl

Enkele fundamenten 03

ldquoNiks voor een ander

kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten

Als je echt helemaal

niks meer voor de

ander kunt doen

kun je er altijd nog

voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)

Enkele fundamenten03

26 27


Niet alle sociaal agogische beroepen kunnen in dezelfde mate presentiebeoefenaars zijn als de pastores in het onderzoek van Andries Baart Maar elk beroep kan wel een zeker presentiegehalte hebben Dit is een basishouding van de hulpverlener die inzet op de relatie contact zoekt met de alledaagse realiteit van de persoon inzet op de positieve aspecten van iemands leven om van daaruit opnieuw naar perspectief te werken Als hulpverlener er blijven zijn voor de ander ook al lijkt het vanuit de interventiebril dat je niets meer kan doen

33 Veerkracht of resilience

Veerkracht kunnen we het best omschrijven als het vermogen van een mens of een sociaal systeem om zich te ontwikkelen en te groeien doorheen grote moeilijkheden In tegenstelling tot de draagkracht-idee waarin louter bekeken wordt in welke mate iemand in staat is om externe stressoren te verdragen gaat veerkracht over het moment waarop die externe stressoren wegvallen Welke factoren dragen bij tot het terugveren en groeien na een extreme gebeurtenis

Vanistendael omschreef 5 factoren die bepalend zijn voor de veerkracht van een individu of een sociaal systeem

Gedragenheid dit is de basis van lsquohet huisrsquo namelijk het gevoel dat je hier mag zijn zoals je bent Dat je kan terugvallen op een netwerk in gelijk welke situatie

Zingeving het kunnen invullen van de vragen lsquowat doe ik hierrsquo lsquowaarom ben ik hierrsquo lsquoWelke rol heb ik in het levenrsquo

Vaardigheden de kennis en kunde die je hebt verworven en degene die je nog kan verwerven

Zelfwaarde geloven in jezelf geloven in het feit dat je iets kan Humorrelativering een gevoel voor humor toont de mogelijkheid tot

relativeren aan Relativeren kan hierbij gezien worden als het vermogen om realiteiten te zien naast diegene die je kent het zien van andere waarheden

+ een persoonlijke plek waar je dromen verdriet of plannen opbergt en koestert (zolder)

Het idee om de bouwstenen van de resilience benadering voor te stellen als een te bouwen huisje (ldquocasitardquo) groeide in Chili In het lsquohuisrsquo vertegenwoordigt elke kamer een kans om resilience uit te bouwen een domein voor mogelijke actie De inrichting van de kamers verschilt per situatie

In onze Westerse cultuur leggen we nogal de nadruk op vaardigheden Tegen nieuwkomers wordt al gauw de boodschap gegeven lsquoleer Nederlands dan komt het wel in ordersquo Er wordt hierbij niet ingegaan op hoe gedragen de persoon zich voelt Indien iemand niet het gevoel heeft hier te mogen zijn zal de zin van het leren van Nederlands veelal ook niet worden ingezien Op dat

Il ne faut pas

reduire une personne

agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w

moment werk je als hulpverlener best eerst aan de funderingen van het huis namelijk lsquogedragenheidrsquo en lsquozingevingrsquo wwwdekrachtvanhethuisorg


28 29

04

41 De kracht van het beeldhellip

Wanneer je met mensen werkt die een andere taal spreken is het niet altijd gemakkelijk om over delicate dingen te praten Het is niet evident om in een andere taal dan je moedertaal gevoelige onderwerpen onder woorden te brengen In wat volgt willen we een aantal methoden modellen aanreiken die meer werken met het visuele schematische voorstellingen die de hulpverlener samen met de clieumlnt kan opbouwen

Een taal erbij werken met duplopoppetjes

Werken met de duploblokjes is ontwikkeld door de Nederlandse therapeute Marleen Diekmann en dient als methodische ondersteuning bij psycho-therapie De contextuele benadering van Ivan Boszormeny-Nagy vormt het kader van deze methodiek Het is een belangrijk instrument om een verhaal in beeld te brengen en kan ook gebruikt worden om traumarsquos te bespreken

De taal wordt uitgedrukt door middel van duplopoppetjes in allerlei maten soorten generaties en culturen Ze hebben verschillende huidskleuren er zijn afwijkende types om bepaalde karakteristieken te symboliseren en er zijn er in allerlei leeftijden van babyrsquos tot grootouders Ze kunnen staan en zitten en hun armen en benen kunnen bewegen

Naast de poppetjes kan er ander materiaal gebruikt worden om allerlei mogelijke beelden en betekenissen te symboliseren Zo kan men gekleurde vierkantjes gebruiken om processen klachten of symptomen aan te duiden schatkistjes om krachtbronnen aan te duiden en verhogingen om iemand groot te maken Als grens tussen het verleden en het heden gebruikt men een toverstokje De samenstelling van het materiaal hangt af van de smaak stijl en creativiteit van de hulpverlener en clieumlnt Zo kan als symbool voor alcoholisme een klein flesje genomen worden maar daarvoor kan je ook andere symbolen verzinnen

De clieumlnt en de hulpverlener spelen met de poppetjes alsof ze aan het schaken zijn Dit lsquoschaakspelrsquo zet de emotionele en relationele geschiedenis stukje bij beetje op tafel Stukjes uit het verleden worden zichtbaar en dit kan veel teweegbrengen Mensen die onverdraaglijke dingen meegemaakt hebben geraken soms verlamd Het zien van hun eigen werkelijkheid in gekleurde zich verplaatsende poppetjes plastieken vierkantjes en symbolen brengt hen opnieuw in beweging De humor en de speelsheid die van de poppetjes uitgaan maken de werkelijkheid bespreekbaar en beter te verdragen Door symbolen toe te voegen aan de poppetjes en de poppetjes in verhouding te zetten tot elkaar krijg je de betekenis ook vlugger helder

De poppetjes blijken een internationale zeggingskracht te hebben vooral in gebieden waar clieumlnten creatiever zijn en minder verbaal theoretisch dan in Europa

4 Methodiekenhellip

Meer info rond een taal erbij en trainingen ophttpwwwlerenoverlevenorg

Het ecogram

Een ecogram of een ecokaart is een visuele voorstelling van iemands sociaal netwerk De relationele knopen worden hierin duidelijk in kaart gebracht Het concretiseert de leefomgeving van de clieumlnt op een beeldende manier Uit een ecogram kan duidelijk worden welke hulpbronnen de clieumlnt heeft in zijn omgeving om zijn behoeften te vervullen en waar dit nog versterkt moet worden

soCiaal netwerk

Het sociaal netwerk is een groepering van mensen met wie een persoon min of meer duurzame banden onderhoudt voor de vervulling van noodzakelijke levensbehoeftenHet gaat dus om directe persoonlijke min of meer duurzame en betekenisvolle relaties Dit zijn relaties met een minimale stabiliteit Daarom wordt bij het opmaken van een ecogram eacuteeacuten jaar als referteperiode genomen

Een sociaal netwerk is belangrijk voor de vervulling van iemands basisbehoef-ten Uit tal van onderzoeken blijkt dat sociale ondersteuning stressreducerend werkt preventief werkt tegen depressie dat het de maatschappelijke kansen van mensen vergroot en dat het belangrijk is bij het verwerken van ernstige of traumatische gebeurtenissen Het stelt mensen in staat anderen te helpen en daardoor voor zichzelf en anderen iets te betekenen

Men kan een sociaal netwerk onderverdelen in 3 sferen

1 FamilieFamilie is een kring van mensen die over de generaties heen met elkaar verbonden zijn via bloedverwant- of verwantschap De familie is het meest oorspronkelijke ondersteuningssysteem Het gaat hier in de eerste plaats over de echtgenootlevenspartner kinderen en hun partners maar ook kleinkinderen ouders broers zussen (en hun partner) grootouders tantes nonkels neven nichten enzhellip Familiale relaties verschillen in twee opzichten van andere relaties De bloedverwantschap verbindt mensen biologisch met elkaar en is er nauwelijks sprake van keuze Een vriendschap kan je beeumlindigen maar familie blijft altijd een zekere rol spelen in je leven

2 Verwanten en vriendschappelijke relatiesHet gaat hier om een ruimer netwerk van verwanten en vrienden Bij deze relaties tref je ook de indirecte connecties aan (de vrienden van mijn vrienden) Verwantschap kan berusten op biologische relaties maar is ook een cultureel verschijnsel Er bestaat zoiets als lsquostam verwantschaprsquo maar ook supportersclubs gangs en clans vertonen kenmerken van verwantschap

Methodieken

30 31

Methodieken 04

Vriendschappelijke betrekkingen kunnen ook subjectief en zeer verschillend gedefinieerd worden Vriendschap is geen absoluut begrip Kenmerkend voor vriendschapsrelaties is dat men hier bewust voor kan kiezen en contacten plezierig enof nuttig kunnen zijn

3 Maatschappelijke diensten en functionele contactenIn tegenstelling tot de familiale contacten vinden we hier enkel verworven relaties terug De meeste kiezen we zelf Het gaat over personen met wie we eerder zakelijk omgaan Vaak zijn het vertegenwoordigers van openbare instanties organisaties formele zorgsystemenhellip waar je al dan niet tegen betaling gebruik van maakt Kenmerkend is dat vooraf wordt afgesproken wat beide partijen van elkaar kunnen verwachten

aandaChtspunten

Een persoon heeft weinig invloed op de uitbreiding of inkrimping van familiale relaties Familie kies je niet

In de loop van een mensenleven verschuift de afhankelijkheidsbalans Als kind ben je volledig afhankelijk van een aantal zorgende figuren Daarna ontwikkel je een uitgebreider netwerk van wederkerige relaties Nog later word je opnieuw afhankelijk van een krimpende kring van mensen Het familiesysteem wordt met het ouder worden opnieuw terug belangrijker

Familienetwerken spelen in onze samenleving niet meer dezelfde rol als vroeger Familiebanden worden trouwens niet altijd als steunend ervaren maar soms ook als zeer beklemmend Vriendschapsbanden en functionele contacten hebben de familiale banden voor een groot deel vervangen Wie weinig vrienden heeft lijdt ook gemakkelijk aan gevoelens van eenzaamheid en depressiviteit

Bij allochtonen zijn de familiale banden meestal sterker vooral als deze mensen afkomstig zijn uit een traditionele plattelandscultuur Zonder familie ben je niemand en familie gaat voor op vrienden of zakelijke relaties

FunCtionele kenmerken van een soCiaal netwerk

In elke sociaal netwerk kan men 4 verschillende functies omschrijven Een steunend sociaal netwerk vervult deze 4 functies tegelijkertijd Deze 4 functies vormen het letterwoord PAGE

1 P= Praktische steun (materieumlle functie)Dit slaat op allerlei vormen van concrete steun

Vb Op wie doe je beroep om geld te lenen voor dringende kinderoppas het uitvoeren van klusjeshellip

2 A= Advies (informatiefunctie)Mensen kunnen zich alleen staande houden als ze over een zekere basiskennis beschikken Wat je moet weten hangt af van samenleving tot samenleving In Afrikaanse landen is andere kennis vereist dan in West-Europese landen Vele kennis doen we vanzelf op Volwassen mensen leren ook van elkaar wat

ze met succes hebben aangepakt Je krijgt van anderen corrigerende reacties zodat je andere dingen gaat uitproberen om uit de problemen te geraken

Vb Bij wie kan je terecht om je goed te informeren Bij wie ga je te rade voor het invul-len van documenten Bij wie ga je raad vragen bij het nemen van moeilijke beslissingen

3 G= Gezelschap (aansluitingsfunctie)Mensen willen erbij horen zich verbonden voelen met anderen Vb Waar ga je voor de gezelligheid mensen opzoeken met wie deel je gemeenschappelijke interesses

4 E=Emotionele steun (affectieve functie)Mensen zoeken bij anderen erkenning waardering begrip en vertrouwen

Vb Met wie bespreek je vertrouwelijke en intieme aangelegenheden Bij wie ga je stoom afblazen waar zoek je troost in crisissituaties

struCturele kenmerken van een soCiaal netwerk

Naast functionele kenmerken heeft een sociaal netwerk ook structurele kenmerken die ook bepalend zijn voor de ondersteuning dat het netwerk kan bieden

1 OmvangHoe groot is het netwerk Op hoeveel mensen kan iemand terugvallenHet gaat hier over het totaal aantal mensen waarmee iemand min of meer duurzame relatie onderhoudt (referteperiode 1 jaar) Het netwerk kan onbestaand ingekrompen of uitgebreid zijn Over de omvang van een gezond sociaal netwerk zijn moeilijk uitspraken te doen Een gemiddeld gezond netwerk bestaat ongeveer uit 35 tot 55 personen waarvan 6 tot 11 een grote rol spelen 4 of 5 van deze personen zijn emotioneel en relationeel belangrijk

Een kleiner netwerk kent een zwaardere belasting bij langdurige of complexe problemen Dit betekent dat de mogelijkheid om er gebruik van te maken ook afneemt Bij mensen met complexe problemen blijken vriendschappelijke relaties nauwelijks aanwezig en kalven de familiale contacten ook meer en meer af Daartegenover staat dat de maatschappelijke dienstverlening oververtegenwoordigd is

2 Differentiatie en gevarieerdheidHoe verscheiden is iemands netwerkDit gaat over de variatie in leeftijd geslacht cultuurafkomst sociale klasse burgerlijke staat opleiding scholing beroephellip Een netwerk kan heterogeen of homogeen zijn (vb iemand zonder wettig verblijf die enkel mensen kent zonder wettig verblijf) Naarmate een netwerk gevarieerder is neemt de kans op verschillende soorten steun toe Kleine netwerken kennen weinig of geen variatie

Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts

een eCogram kan er als volgt uitzien

3 Densiteit of dichtheidHet begrip dichtheid zegt iets over de interne contacten binnen het netwerk Als alle personen binnen het netwerk veel onderlinge contacten hebben met elkaar dan is de dichtheid groot Zijn er weinig contacten dan is de dichtheid laag

Dichtheid staat ook in verband met open of gesloten netwerken We noemen een netwerk gesloten als het naar binnen gekeerd is en open als het naar buiten gericht is Hoe meer personen in het netwerk uitsluitend met elkaar omgaan des te geslotener het netwerk is De leden van een gesloten netwerk hebben dikwijls een gemeenschappelijke (sub)cultuur die gesymboliseerd wordt door codes kledij gedrag taalgebruik enzhellip De leden hebben een sterk wij-gevoelEen open netwerk is gericht op nieuwe informatie en meestal gekoppeld aan andere netwerken Hoe opener het netwerk des te groter iemands bereik

4 BereikbaarheidDeze eigenschap slaat op de geografische afstand tussen personen van hun netwerk De wijze waarop deze afstand overbrugd wordt bepaalt hun inzetbaarheid De bereikbaarheid van een netwerk wordt in belangrijke mate bepaald door de mobiliteit van de leden Internet speelt hierin een belangrijke rol Dit laatste speelt zeker een rol voor precaire verblijvers omdat zij dikwijls ver verwijderd zijn van hun sociaal netwerk

5 StabiliteitNetwerkrelaties houden stand en zijn duurzaam of veranderen snel Een sociaal netwerk kan een relatief stabiele of eerder wankele vorm van sociale bescherming bieden De stabiliteit van de relatie blijkt uit de frequentie van het contact het initiatief (mate van wederkerigheid en vrijwilligheid) en de kwaliteit van de contacten De frequentie en de kwaliteit van het contact laten zien welke mensen de clieumlnt tot zijn intieme kring rekent of wenst te rekenen

werken met een eCogram

In het werken met ecogrammen onderscheiden wij 3 stadia de inventarisatie de interpretatie en de versterking van het netwerk Deze 3 stadia gebeuren altijd met de persoon groep of gezin Het heeft geen zin om dat voor de clieumlnt te doen Het maken van een ecogram geeft dikwijls stof voor verdere gesprekken

1 InventarisatieBij de inventarisatie komen we tot de contouren van het netwerk We proberen in de eerste plaats het focale systeem te identificeren Dit is de persoon of het systeem dat centraal staat in het ecogram Dit kan een individu koppel gezin of groep zijn Vanuit dit systeem worden de relaties getekend met de andere omgevingssystemen Bemerk dat er in een netwerk ook onderlinge verbindingen kunnen bestaan tussen bestaande omgevingssystemen

Pijlen worden getekend vanuit een energiebron (steunend of belemmerend) in de richting van de persoon of het systeem dat de energie (steun of stress) ontvangt Gebruik de letters PAGE om de functie van de relatie aan te duiden Werk ook met afstand Welke systemen zijn veraf en welke dichtbij Een volledig overzicht van de symbolen vind je in bijlage 4

Het ecogram maakt het sociale netwerk van een persoon zichtbaar Het gaat hierbij niet alleen over het gezin of familie maar ook over de vriendengroepen buurt werk vereniging organisaties diensten en instellingen professionals

Methodieken04

34 35

Methodieken 04

Door het in kaart brengen van alle significante contacten wordt er niet alleen gefocust op problemen maar ook op de positieve en goedlopende relaties De persoon voelt zich niet louter meer slachtoffer van zijn situatie

2 Analyse en interpretatieHet persoonlijk ecogram kan je nu functioneel en structureel analyseren aan de hand van de bovenstaande kenmerken

Welke vormen van steun zijn er in het netwerk aanwezig welke ontbreken en welke overheersenEmotionele steun praktische steun advies gezelschapWelke structurele mogelijkheden en tekorten vertoont het netwerk met betrekking tot omvang verscheidenheid dichtheid bereikbaarheid en stabiliteit

De analyse van de structurele en functionele eigenschappen van een netwerk kan heel wat interessante informatie opleveren rond de informele steun waarop mensen beroep kunnen doen Het kan een indicatie zijn voor sociaal isolement en vereenzaming vooral wanneer het netwerk enkel bestaat uit professionals

Aandachtspunten Het kan zijn dat iemand te weinig bronnen heeft in zijn omgeving om tot

zijn recht te komen Het kan zijn dat iemand veel hulpbronnen heeft maar ze niet of minimaal

aanwendt Het kan zijn dat iemand veel hulpbronnen heeft maar niet voor de steun

die hijzij nodig heeft

3 Een sociaal netwerk versterkenVanuit de analyse kunnen met de clieumlnt de volgende vragen besproken worden

Welke hulpvragen en probleemvelden komen er uit de analyse Welke ondersteuningsbehoeften -mogelijkheden komen in beeld Hoe ziet iemands ideale netwerk eruit Wat wil de persoon aan zijn netwerk veranderen Hoe kan de persoon zijn netwerk versterken

Versterking van het netwerk betekent niet per definitie uitbreiden of vergroten van het netwerk Versterking kan ook betekenen dat er gewerkt wordt aan kwaliteitsverbetering van bepaalde relaties Het kan ook betekenen dat het netwerk verkleind wordt door stressvolle relaties of systemen te neutraliseren of te verminderen

Het genogram

Een genogram is een therapeutische tool uit de VS Het is een visuele weergave van de familiebanden van de clieumlnt dat samengesteld wordt uit een serie standaardsymbolen Het maken van genogrammen is een goed niet-bedreigend hulpmiddel om cultuur etniciteit in het hulpverleningsproces te betrekken

Een genogram combineert de gebruikelijke levensloop met allerlei belangrijke gebeurtenissen uit het leven van een clieumlnt en zijn systeem Het geeft meerdere generaties schematisch weer met coalities en andere relatiestructuren De culturele normen en waarden en belangrijke relatiestructuren zowel uit het heden als het verleden krijgen gestalte De impact van migratie wordt

Methodieken04

Generatie2

-1(ip)

Bel GegevensBel Gegevens

1

0

een genogram kan er als volgt uitzien

36 37

Methodieken 04

Hieronder geven wij een aantal voorbeelden van verbindende vragen

Leven je ouders nog Hoe oud zijn ze Zijn ze gezond Wie zorgt er voor hen Heb je nog contact met hen Heb je nog familie in je thuisland broers zussen Heb je nog contact met hen Bij wie zijn je kinderen wie zorgt voor hen Zijn ze veilig Hoe zorg jij voor hen Mis je je familie Stuur je geld op Wie is trots op jou ( = aan wie geef je) Wat zou je kunnen doen voor je land zodat je moedervader trots op je zou kunnen zijn Wat zouden je vader en moeder nu zeggen moesten ze je nu zien Hoe probeer je toch nog een goede zoondochter te zijn Op welke manier draag je zorg

voor je familie Wat kan je nog wel doen voor je familie Wie is er trots op jou als vrouw met een hoofddoek Moest uw vadermoeder weten wat je allemaal hebt meegemaakt hoe zouden ze dan naar

je kijken moest je terugkeren Waarom met welk idee en voor wie ben je naar hier gekomen Heb je ervoor betaald Hoe heb je dat kunnen betalen Weet iemand in je land van herkomst hoe moeilijk het is om hier werk te vinden Heb je aan je oudersvrouw verteld hoe jouw situatie hier is Hoe zag je leven eruit voor je naar hier kwam Hoe heb je voor je gezin gezorgd Hoe

heeft je manvrouw voor jullie gezorgd Hoe zag jouw leven eruit toen jij zo oud was als je kind nu Zou het kunnen dat wat je me nu vertelt iets is dat specifiek is voor de cultuur van het land

waar je vandaan komt Denk je er soms aan om terug te keren is dat een optie Wat heeft jou geholpen om hier zo gemakkelijk te integreren Het lukt je niet wie vindt dat erg voor jou Moest je nu zelf kinderen willen hoe zou je willen dat Wat was er voor de vlucht (veilige onveilige thuis) Wat is er gebeurd waarvoor ben je gevlucht (trauma van de oorloggeweld in het

thuisland) Hoe is de overtocht verlopen (veiligonveilig)

Methodieken04

zichtbaar Het gebruik van een genogram geeft inzicht in het verband tussen gebeurtenissen relaties en opvattingen over leven en welzijn

het maken van een genogram

In bijlage 5 vind je een overzicht van de symbolen die gebruikt worden bij het maken van genogrammen Mannen zijn vierkant en vrouwen zijn rond De aangemelde clieumlnt wordt met een dubbele lijn aangegeven en de samenwonende leden worden met een stippellijn omgeven De chronologie van de leeftijden loopt van links naar rechts en bij belangrijke gebeurtenissen wordt de datum weergegeven

Uiteraard spelen externe factoren zoals oorlog natuurrampen faillissementhellipook een rol Werken met potlood en gom is aangewezen zodat men kan herschikken Sommige systemen zijn nu eenmaal niet gemakkelijk in kaart te brengen

Let op het genogram is ontwikkeld vanuit een Westers referentiekader er wordt van uitgegaan dat de mens heteroseksueel is een vaste levenspartner heeft en dat de kinderen bij een ouderpaar horen Bij het werken met clieumlnten uit andere culturen hebben de symbolen soms enige beperkingen In sommige culturen heeft bvb de vaderfiguur een minder duidelijke plaats en worden de kinderen vooral door moeders tantes en grootmoeders grootgebracht Met enige vindingrijkheid (kleuren stippellijnen enzhellip) kunnen zeker culturele diversiteit of maatschappelijke veranderingen (vb een LAT-relatie of nieuw samengestelde gezinnen) aangebracht worden in het genogram

Niemand is van nature multicultureel Men groeit op vanuit zijn eigen referentiekader en treedt zo de werkelijkheid tegemoet In contact met de ldquovreemde anderrdquo wordt de vanzelfsprekendheid van het eigen referentiekader voelbaar Als lid van de dominante cultuur van een land kan je deze verschillen negeren andersom kan dit niet Zoals hiervoor al aangehaald is het genogram ontwikkeld vanuit een Westers referentiekader Het is belangrijk om je als hulpverleners hiervan bewust te zijn Bewustwording van je eigen etniciteit is een eerste vereiste in het omgaan met een ander normen- en waardenpatroon

Dit waardenpatroon speelt een belangrijke rol op allerlei gebieden van het menselijk handelen Wanneer de hulpverlener daaraan voorbij gaat zal de clieumlnt zich niet erkend voelen teveel of te lange aandacht verlamt zowel de clieumlnt als de hulpverlener

verbindende vragen

Bij het opmaken van een genogram is de vraagstelling belangrijk Deze vraagstelling moet de clieumlnt in staat stellen om verbinding te maken met zijn familieleden Dit is geen gemakkelijke oefening voor mensen die zowel in tijd als in afstand van hun familie gescheiden zijn Toch zijn zij meestal blij om ook gezien te worden in hun familiale context

38 39

Methodieken 04Methodieken04

eCogram genogram en duplopoppetjes

Lezers die vertrouwd zijn met een van de drie modellen zullen zich afvragen waarin de gelijkenissen en de verschillen liggen

Eerst en vooral zijn het schematische voorstellingen en vertrekken zij alle drie van een contextuele benadering Een ecogram brengt echter het actuele sociale netwerk van een persoon in kaart met als doelstelling de zorgbehoeften van mensen te verhelderen De aandacht gaat vooral naar het al dan niet aanwezig zijn van bronnen van verzorging aandacht aanmoediging en steun in de directe en meer uitgebreide omgeving

Een genogram schematiseert de gezinsrelaties in een familiale context over minstens drie generaties Het is een stafkaart die helpt om de taal de relaties en de patronen van functioneren in een gezin beter te begrijpen Via het opmaken van een genogram kan je mogelijke verborgen loyaliteiten op het spoor komen en zien hoe een bepaalde individuele problematiek in een generationele context wordt geplaatst

De ecogram en genogram kunnen als twee complementaire hulpmiddelen gezien worden Wie vooral diep inzicht wil verwerven in de relationele dynamiek van families en welke invloed dit heeft op het handelen van het individu zal eerder een genogram gebruiken Wie meer praktisch en taakgericht wil werken zal eerder werken met een ecogram om potentieumlle sterke punten en hulpbronnen te identificeren en daarvoor acties op te zetten

De symboliek die uitgaat van de duploblokjes is universeler dan de symbolen die gebruikt worden binnen het geno- en ecogram Deze symbolen zijn vooral gekend door de hulpverlener en niet door de clieumlnt Met de poppetjes is het nog gemakkelijker om een netwerk of familie schematisch op tafel te zetten zonder dat je daarvoor met taal de symbolen moet uitleggen

42 Het verleden en de toekomst

ldquoKunnen we niet lsquomeerrsquo aanbieden dan voedselpakketten toegang tot noodopvang hulp bij het verkrijgen van een medische kaart eventueel juridische ondersteuningrdquoldquoWat doen we indien iemand erg gefixeerd is op papieren maar we als hulpverlener weten dat regularisatie voor deze persoon niet haalbaar isrdquoldquoIs vrijwillige terugkeer de enige optie indien het hier in Belgieuml niet lukt Maar hoe moet ik hier dan over beginnenhelliprdquo

Dergelijke vragen vormden de aanleiding om na te denken over toekomstorieumlntering In Brussel was dit de start van een samenwerking tussen 4 organisaties Integratiecentrum De Foyer Samenlevingsopbouw Brussel CAW Mozaiumlek en CAW Archipel Zij trachten verder te gaan dan wat ze al doen namelijk van verblijfsorieumlntering (= nagaan of de persoon aan de voorwaarden voor legaal verblijf voldoet) naar toekomstorieumlntering In dit deel wordt er vooral gesproken over mensen zonder wettig verblijf maar toekomstorieumlntering kan aan bod komen bij alle mensen met een precair verblijfstatuut

toekomstToekomstorieumlntering omschrijven we dan als het stimuleren en versterken van mensen om vanuit hun oorspronkelijke migratie en op basis van hun huidige situatie nieuwe mogelijkheden te verkennen om hun migratieproject alsnog te realiseren of er een zinvolle wending aan te geven

Enkele centrale begrippen hierin zijnToekomstperspectief het toekomstbeeld dat iemand voor ogen had voor hij migreerdeMigratiedoelen en strategie wat de persoon wou realiseren en hoe hijzij dit dacht te doenExistentieumlle behoefte behoefte die de clieumlnt via zijn migratie hoopt te vervullen bvb zelfontplooiing vrijheid veiligheid (politieke vluchtelingen) autonomie financieumlle zekerheid sociale statushellip

Via migratie willen mensen bepaalde doelen realiseren voor hun toekomst In meerdere of mindere mate hebben mensen een plan over hoe ze deze doelen willen realiseren Dit migratieproject vormt de basis van toekomstorieumlntering Als je naar de oorspronkelijke migratie teruggrijpt kan je een gesprek opbouwen dat breder gaat dan lsquopapierenrsquo De papieren vormen op die manier geen doel maar een middel om iets te bereiken En wat mensen wilden bereiken vormt het aanknopingspunt om samen over na te denken

orieumlnteringHet kader hierbij is de orieumlntatiecirkel Dit is een schema dat je als hulpverlener inspiratie kan geven om bepaalde zaken te gaan onderzoeken in vraag te stellen eventueel op verder te bouwenhellip Een sleutelmoment hierin is het bilan opmaken een stand van zaken aan de hand van een aantal vragen

40 41


- Met welk plan ben je in gedachten vertrokken - Wat was je doel en hoe dacht je dit hier te realiseren - Waar sta je nu - In welke mate is dit doel bereikt - Welk traject heb je ondertussen afgelegd in Europa - Is je doel nu veranderd - Heb je onderweg nieuwe ideeeumln opgedaan dingen leren kennenhellip - Waar wil je naartoe - Is wat je voor ogen had nog haalbaar en realistisch - Eventueel moeten we het plan of zelfs de doelstellingen die je jezelf

gesteld had aanpassen

Deze vragen vormen zeker geen lijst die aan de clieumlnt wordt voorgeschoteld het is het methodisch kader van toekomstorieumlntering De vragen zijn onderdeel van een proces dat de clieumlnt doormaakt En het is ook die persoon die beslist over zijn of haar migratieproject (autonomie) De rol van de hulpverlener zal eerder beperkt zijn tot het op gang brengen van en verder ondersteunen van het proces van zelfreflectie het leveren van informatie het werken aan competenties het in kaart brengen van het sociaal netwerk van de clieumlnt (empowerment) en dit alles afhankelijk van de persoon die voor je zit en wat deze al meegemaakt en ondervonden heeft (maatwerk)

Orieumlnteringscirkel

Migratie

Remigratie

Toekomstbeeld(perspectief)

Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

ldquoEen clieumlnt wou voldoende geld verdienen om een nieuwe woning te bouwen in het land van herkomst Het lukt hem niet Hij werkt clandestien als manusje van alles in een restaurant maar de inkomsten zijn onvoldoende Hij lijdt bovendien onder de uitbuiting

Planstrategie bijstellen enkele voorbeeldenDe conclusie van een eerste bilan zou het volgende kunnen zijn de clieumlnt is tot inzicht gekomen dat hij afstand moet nemen van zijn werkgever Dit was voor hem geen evidente beslissing De baas was immers zijn referentiepunt in Belgieuml Hij zorgde bij zijn aankomst voor onderdak en gaf hem werk Hij besluit ander werk te zoeken Als de clieumlnt aan alle voorwaarden voldoet om in Belgieuml te studeren kan hij na de nodige voorbereiding naar zijn land terugkeren om daar een studentenvisum voor Belgieuml aan te vragen De studie kan achteraf nieuwe mogelijkheden openen om zijn doel alsnog te realiseren Misschien heeft hij vrienden of familie in andere landen waar hij legaal of illegaal kan werken

Doel(en) inperkenMisschien is een woning financieren niet haalbaar maar kan een opleiding in Belgieuml in combinatie met een re-integratieproject in het land van herkomst toch voldoende perspectieven bieden

Nieuwe doelenHet idee om in Belgieuml te komen studeren (zie hierboven) kan door de clieumlnt als een doel op zich ervaren worden en niet louter als een middel om later zijn huis te bouwenHet kan ook zinvol zijn om na te gaan waarom een bepaald doel zo belangrijk is Het zou bijvoorbeeld kunnen dat het bouwen van het huis met sociale status te maken heeft Dat het een manier is om duidelijk te maken dat je het als migrant gemaakt hebt Vanuit deze behoefte om erkenning te krijgen kan met de clieumlnt gezocht worden naar een andere manier om dit in te vullen Dit zou bijvoorbeeld een eigen zaak kunnen zijn een diploma hellip Ook hier kan dus een opleiding in combinatie met een re-integratieproject een uitkomst biedenrdquo

Hoe doe je dat nu

In dit deel vind je handvaten en instrumenten om toekomstorieumlntering in de praktijk om te zetten

Houding van de hulpverlener

Wat betekent toekomstorieumlntering voor je eigen positie en visie Ben je je bewust van je eigen visie ten opzichte van mensen zonder wettig verblijf en ten opzichte van toekomstorieumlntering

42 43


Vragen die je jezelf of in teamverband kan stellen zijn

Wat is mijn rol binnen het proces van toekomstorieumlnteringDe hulpverlener heeft een rol als facilitator die versterkt en stimuleert Je helpt mensen op weg en creeumlert en ondersteunt de voorwaarden zodat ze ook zelfstandig verder kunnen gaan Clieumlnten dienen op de hoogte te zijn van deze rol zodat er geen onrealistische verwachtingen over de mogelijkheden van de hulpverlening ontstaan Duidelijk grenzen afbakenen is hierbij cruciaal bvb lsquoik zal nooit helpen met het zoeken naar een clandestiene tewerkstellingrsquo

Zie ik naast legaal verblijf en terugkeer andere pistesToekomstorieumlntering gaat een stap verder dan verblijfsorieumlntering en impliceert het zien van verschillende mogelijke wegen om het toekomstperspectief en het toekomstplan van de clieumlnt vorm te geven Een voorbeeld hiervan is een illegaal verblijf waarbij gewerkt wordt aan competenties (zelfontplooiing) die op termijn eventueel in het land van herkomst kunnen worden ingezet maar evengoed een verder illegaal verblijf in Belgieuml kunnen ondersteunen Een bereidheid om naast de gekende pistes ook andere mogelijkheden te verkennen is cruciaal

Wat zie ik als zinvol toekomstperspectief en hoe verhoudt dit zich tot wat mijn clieumlnt hieronder verstaatAls hulpverlener kan je niet op voorhand voorspellen en nooit in de plaats van de clieumlnt uitmaken wat een zinvol toekomstperspectief betekent Je kan wel vanuit je ervaring een realistische blik werpen op ideeeumln die door de clieumlnt naar voor geschoven worden Elementen en meningen die door de hulpverlener worden aangereikt zijn zinvol als ze het blikveld van de clieumlnt helpen verruimen ze zijn geenszins bedoeld om de clieumlnt in een bepaalde richting te duwen

Wat betekent toekomstorieumlntering voor je manier van werken

Toekomstorieumlntering is een proces waarbij je als hulpverlener creatief en zoekend moet inspelen op mogelijkheden die zich aandienen


Zijn er basisvoorwaarden vooraleer te beginnen aan toekomstorieumlntering Je kan altijd toekomstgericht tewerk gaan door hulpvragen waar personen mee komen te kaderen binnen een breder perspectief van verleden heden en toekomst en door clieumlnten te ondersteunen om doordachte keuzes te maken Expliciete gesprekken die verdergaan dan de aanvankelijke hulpvraag en ook het verleden en de toekomst behandelen en in vraag stellen vergen wel een degelijke vertrouwensbasis en een gevoel van veiligheid en rust in het contact tussen hulpverlener en hulpvrager

Symbolisch uitgedrukt lsquohoe langer een begeleiding hoe verder je met iemand vooruit en achteruit kan kijkenrsquo Om dit vertrouwen op te bouwen is het belangrijk om je in de belevingswereld van de persoon te kunnen inleven Alleen zo kan je de juiste vragen stellen

Wanneer voel ik aan dat ik iets lsquobereiktrsquo heb met mijn hulpverlening Toekomstorieumlntering heeft een bepaald doel namelijk het stimuleren en versterken van mensen zonder wettig verblijf opdat ze voor zichzelf tot een zinvol toekomstperspectief kunnen komen De weg hiernaartoe is een proces waardoor ook waardevolle dingen kunnen worden bereikt Zo is het bvb al een grote stap om mensen zonder wettig verblijf even de tijd en ruimte te geven om na te denken over hun situatie Hen een pauze laten inlassen in hun leven zonder dat er zelfs maar hoeft in te worden gegaan op een mogelijke oplossing

Op welke termijn dien ik lsquovooruitgangrsquo te hebben geboekt Het vergt geduld om mensen ertoe aan te zetten om na te denken over de toekomst Toekomstgesprekken kunnen immers veel van de clieumlnt eisen zeker indien het bilan wordt opgemaakt en bestaande toekomstbeelden en ndashplannen worden herbekeken Respecteer daarom het ritme en de grenzen van de clieumlnt bvb wanneer hij aangeeft niet verder te willen ingaan op een bepaald onderwerp

Hoe breng ik soms confronterende informatie of gespreksonderwerpen aan bij de clieumlnt Elke clieumlnt is anders en afhankelijk hiervan zal je dit op een andere manier of op een ander moment moeten aanbrengen Het is wel belangrijk om durf te hebben Durf om bepaalde vooronderstellingen van de clieumlnt in vraag te stellen Durf om even niet met de bril van de clieumlnt te kijken die bvb enkel lsquopapierenrsquo als oplossing ziet Durf om andere ideeeumln of gespreksonderwerpen aan te reiken en samen na te gaan welke perspectieven daar liggen Dit vergt een creatieve en positieve ingesteldheid van de hulpverlener

Hoe ga ik om met vragen waar ik zelf geen pasklaar antwoord op heb Als hulpverlener kan je praten vanuit je ervaring Duid dan ook dat je antwoord slechts gegeven is vanuit deze ervaring Onrealistische verwachtingen en valse hoop kunnen toekomstorieumlntering immers grondig in de war sturen Indien je over iets niet zeker bent communiceer dit dan eerlijk en duidelijk en zoek deskundig advies

Informeren

Het is belangrijk dat clieumlnten een realistisch beeld krijgen van wat er al dan niet mogelijk is binnen hun specifieke situatie Foutieve of onvolledige informatie kan leiden tot onrealistische verwachtingen en dus tot onrealistische toekomstperspectieven of toekomstplannen

44 45

Methodieken 04

Een onthaalmedewerker van een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk heeft permanentie Een man komt binnen met de vraag om eens naar de Dienst Vreemdelingenzaken te bellen Hij wacht al een hele tijd op een beslissing De man komt uit Marokko en verblijft al zeven jaar in Belgieuml Hij woont bij zijn broer die een verblijfsvergunning heeft lsquoHallo ga zitten Waarmee kan ik je helpenrsquo De man rommelt wat in zijn tas en haalt er papieren uit Hij is op zoek naar zijn dossiernummer lsquoKan jij eens voor mij naar DVZ bellen voor mijn regularisatiersquo lsquoJe hebt een regularisatieaanvraag ingediend en je wil nu weten of er al een antwoord isrsquo lsquoJa ik wacht al meer dan twee jaar en zo kan ik niet verder Het is echt heel vervelend als je zo lang moet wachten Misschien is er iets mis of zorsquo lsquoOp welke basis heb je regularisatie aangevraagd Gaat het om een 9bis een 9terrsquo lsquoIk woon hier al zeven jaar Bij mijn broer Ik heb het recht om papieren te krijgen Iedereen heeft al papieren behalve ikrsquo lsquoHet is inderdaad heel vervelend als je zo lang moet wachten Het maakt je erg onzeker zie ikrsquo lsquoNatuurlijk Iedereen heeft zijn papieren en ik niet en mijn broer vindt het ook niet langer leuk dat ik daar bij hem zit Hij heeft een vrouw en drie kinderen en dan ik er nog bij Dus kan jij eens bellen en vragen of ze het dossier vlug kunnen behandelenrsquo lsquoIk kan deze namiddag wel eens bellen maar ik kan niet vragen of ze zich kunnen haasten Ik heb geen invloed op het tempo waarop ze werken of de beslissing die ze nemen Ik kan alleen vragen of alles goed is toegekomen en of er een beslissing isrsquo lsquoJa okeacute Maar kan je nu niet bellenrsquo lsquoIk zit hier beneden en de telefoon moet vrij blijven Een telefoon naar DVZ duurt al gauw een half uur er zijn veel mensen die willen weten hoe het met hun dossier is dus de wachttijd aan de telefoon is best langrsquolsquoHoe weet ik dan of alles okeacute is Kom ik dan straks terugrsquo lsquoAls ik hiervan (het document met dossiernummer) een kopie mag nemen en je schrijft er straks je gsm-nummer op dan bel ik je deze namiddag terug Is dat okeacutersquo lsquoJa goed maar niet vergeten heacute Ik wacht al zo lang en ik heb er recht oprsquo lsquoIk ben niet op de hoogte van je dossier ik kan dus niet zeggen of je er recht op hebt Het kan altijd

Methodieken04

Vragen waar ze een duidelijk antwoord moeten op krijgen zijn onder andere

Wie kan in Belgieuml een legaal verblijf bekomen Wie komt in aanmerking om asiel aan te vragen Wanneer heeft een regularisatieaanvraag slaagkans Hoe zit het met verblijfsmogelijkheden via werk Of via een studentenstatuut Of via gezinshereniging hellip

Wat zijn de mogelijke consequenties van illegaal verblijf in Belgieuml Wat zijn rechten van mensen zonder wettig verblijf Welke re-integratieondersteuning bestaat er voor mensen die willen

terugkeren

Je moet ook aandacht hebben voor de informatie waarover de clieumlnt al beschikt Vanuit welke bron komt die informatie Is deze correct en volledig Is het nodig om de clieumlnt te ondersteunen in het verwerven van informatie Heeft hij een voldoende kritische houding ten aanzien van informatiebronnen Indien de clieumlnt bvb plots te horen krijgt dat vrienden of kennissen papieren krijgen zal hij zich terecht de vraag stellen of hij toch niet beter een aanvraag had ingediend De hulpverlener dient de situatie dan duidelijk te kaderen De clieumlnt moet eveneens duidelijkheid krijgen over het mandaat van de hulpverlener en de ethische code van de organisatie waarin deze werkt Een belangrijke nuancering hierbij is dat het voor sommige themarsquos moeilijk is om duidelijk te informeren Theorie en praktijk liggen soms ver uiteen Zo is het erg moeilijk om in te schatten of een regularisatieaanvraag slaagkans heeft ontbreekt het vaak aan eenduidige reglementering enzovoort Je moet de clieumlnt informeren over die onduidelijkheidDe nood aan correct informeren wil niet zeggen dat enkel specialisten in vreemdelingenrecht op een constructieve wijze aan toekomstorieumlntering kunnen doen Er bestaan hulpbronnen

Het verloop van toekomstorieumlntering

Het verloop van toekomstorieumlntering kan grofweg zo geschetst worden Verkennend polsen naar de nood en mogelijkheid om rond het verleden

en de toekomst te werken Expliciteren van de reflectie op het verleden en de toekomst Realisatie of een eventuele herorieumlntering van het toekomstperspectief

Deze volgorde is theoretisch Het kan noodzakelijk zijn om op een bepaald moment een paar stappen terug te nemen Bvb wanneer de bereidheid om samen rond de toekomst na te denken op de helling komt te staan wanneer elementen in de huidige levenssituatie van de clieumlnt de reflectie over de toekomst verhinderen en eerst moeten worden lsquoopgelostrsquoDe hulpverlener dient zelf in te schatten in welke fase een persoon zich bevindt Sommige clieumlnten zijn onvoldoende op de hoogte van wie een legaal verblijf kan bekomen anderen zijn wel op de hoogte Sommigen hebben al

zijn dat er toch iets is misschien zijn er te weinig bewijzen Maar je bent zeker dat je regularisatie-aanvraag positief zal zijnrsquo lsquoJa dat moet wel want ik ben hier al lang hoor En nu wacht ik al bijna twee jaar Ik wil eindelijk aan mijn leven kunnen beginnenrsquo lsquoEn als we er nu van uitgaan dat je een positieve beslissing krijgt wat ga je dan allemaal doen rsquolsquoDan ga ik eerst naar Marokko Mijn ouders en familie bezoeken Ik heb ze al zo lang niet meer gezien En daarna ga ik werken Waarschijnlijk bij mijn broer in de zaakrsquo lsquoMooi Je ouders hopen waarschijnlijk ook dat de beslissing positief isrsquo lsquoTss nee die weten dat allemaal niet Die denken dat ik werk en dat ik het te druk heb om langs te komenrsquolsquoDat is vervelend dat je eigenlijk niet kan vertellen hoe het allemaal in elkaar zitrsquo lsquoLeg het maar eens uit aan mijn ouders die hebben niet gestudeerd en hier is alles zo ingewikkeld Nee daar begin ik niet aan Ik wil ze ook niet ongerust maken of zorsquo lsquoHeb je eigenlijk een plan B in je hoofdrsquo lsquoEen watrsquo lsquoEen plan B Je hoopt op een positieve beslissing maar stel een mens weet nooit dat het toch negatief is Wat zou je dan doenrsquo lsquoMaar ik heb toch net gezegd dat ik hier al lang ben en dat iedereen papieren heeft dus ik mag die toch ook krijgenrsquo lsquoNu stel je al je hoop en verwachting op een positieve beslissing Als die toch negatief zou zijn dan is het misschien geen slecht idee om over een alternatief na te denken Je bent nu al twee jaar te wachten Misschien duurt het nog een jaar Misschien kan je dat jaar gebruiken om aan je B-plan te werken Gewoon denken aan je toekomst hier of ergens anders legaal of illegaal maakt niet uitrsquo lsquoMaar allez je brengt mij in de warrsquolsquoDenk er gewoon even over na Nu zit je toch te wachten We hebben hier hulpverleners in huis die samen met jou stap voor stap alles kunnen overdenken Als je wil kan ik het dossier ook eens bekijken of een afspraak maken met een jurist om wat in te schatten wat de slaagkansen zijnrsquolsquoMisschien Ga je dan niet meer bellen naar DVZrsquo lsquoTuurlijk wel en ik bel je in de namiddag terugrsquo lsquoOkeacute alvast bedankt De volgende keer dat ik kom breng ik het dossier meersquo lsquoGoed tot straks aan de telefoon danrsquo

De toekomst inbrengen in een onthaalgesprek

46 47

Methodieken 04

Een vrouw uit Guinea heeft voor de 2de maal een negatief antwoord gekregen voor haar asielaanvraag Zij heeft suikerziekte en wil weten hoe ze een 9ter kan indienen Een 9ter is een regularisatie om medische redenenDe juriste legt uit wat een 9ter is hoe je dat moet indienen en wat de voorwaarden zijn Zij legt ook uit dat een 9ter op basis van diabetes waarschijnlijk negatief zal beoordeeld worden omdat deze ziekte in Guinea behandelbaar isDe vrouw is zichtbaar onder de indruk van dit nieuws en begint te huilenlsquoIk begrijp dat dit ontzettend hard moet aankomen Waarschijnlijk heb je zelf al vaak gedacht dat er een dag ging komen dat alles vast zou zittenrsquolsquoJa dat is mijn grootste angst Dat ik terug zou moeten keren En dat gaat echt nietrsquo

lsquoJe hebt dus al vaker gedacht dat je zou moeten terugkerenrsquolsquoConstant Maar geloof mij dat gaat niet Wat moet ik nu doen Ik kan niet terug O mijn god waarom ik Kan je echt niets doen voor mij Iets anders indienen of zo rsquolsquoAls ik naar je verblijfdossier kijk dan moet ik je teleurstellen Maar ik ken wel mensen die samen met jou kunnen kijken naar hoe je toekomst er kan uitzien hier of ergens anders legaal of illegaal Het lijkt mij wel belangrijk dat je samen met iemand een stukje kan nadenken over hoe het nu verder moet Het is moeilijk om met dit slechte nieuws alleen verder te moeten Je kan hiervoor hulp krijgenrsquoDe vrouw knikt en huilt stilletjes verderlsquoZou je graag met iemand daarover willen pratenrsquolsquoJa dat zou ik wel willenrsquolsquoIk maak direct een afspraak voor joursquo

Een vrouw uit Guinea

Methodieken04

nagedacht over stappen die ze kunnen zetten naar de toekomst toe anderen wachten af De hulpverlener moet ook een aangepaste methodiek vinden Sommige mensen zijn gealfabetiseerd anderen niet Sommige mensen willen ervaringen delen in groep anderen niet Sommigen zijn creatief anderen worden hierdoor afgeschrikt We zoomen hier in op de 3 fases

Verkenning

SleutelmomentDe clieumlnt komt met een hulpvraag bij de hulpverlening terechtHulpverlening start met een hulpvraag Die vormt de reden waarom de clieumlnt op dat ogenblik bij de hulpverlening aanklopt Bij mensen zonder wettig verblijf gaat deze hulpvraag meestal om een directe nood (Hoe regel ik een doktersbezoek Waar vind ik onderdak hellip) De hulpvragen in verband met de toekomst beperken zich tot vragen over de weinige mogelijkheden die er zijn tot het bekomen van papieren (Kan ik papieren krijgen als ik een arbeidscontract heb Hoe zit het met de regularisatieaanvraag die mijn advocaat vorig jaar al doorstuurde hellip) Toekomstorieumlntering is met andere woorden zelden een expliciete vraag Als de vraag niet expliciet gesteld wordt is het aan de hulpverlener om na te gaan of het voor de clieumlnt zinvol is om aan de hulpverlening een luikje toekomstorieumlntering te koppelen Een criterium hiervoor is houdt de hulpvraag van de clieumlnt verband met zijn migratieproject

Reflectie nadenken over het verleden en de toekomst

SleutelmomentDe hulpverlener krijgt het mandaat van de clieumlnt om rond het verleden en de toekomst te werken In deze fase wordt het migratieproject bekeken aan de hand van de drie kernvragen namelijk Met welk plan of doel ben je vertrokken Waar sta je nu Waar wil je naartoe

Hierbij is het belangrijk om in te schatten hoe lsquogemotiveerdrsquo mensen zijn om hierover na te denken Soms spreekt dit voor zich bvb iemand geeft aan het nu echt eens te willen hebben over de toekomst en wat er al dan niet mogelijk is Maar veelal moet je als hulpverlener inschatten hoe de persoon staat tegenover het in vraag stellen van het oorspronkelijk migratiedoel of het opmaken van het bilanReflectiekaders daarvoor zijn de veranderingscirkel en het orieumlntatieschema Daarnaast zijn er ook een aantal concrete tools om een proces van zelfreflectie te stimuleren of te faciliteren In bijlage 3 zijn deze praktijkkaders en -tools omschreven

De zelfreflectie kan leiden tot een zinvol toekomstperspectief en eventueel tot een aanzet van realisatie (het plan) Betreffende dit toekomstbeeld en het plan kunnen kritische vragen gesteld worden vanuit het oogpunt van de

clieumlnt Zijn alle mogelijkheden tot het realiseren van dit toekomstperspectief bekeken Zijn er nog andere mogelijkheden die verkend kunnen worden

Maar ook vanuit het oogpunt van de hulpverlener Vind ik vanuit mijn praktijkervaring dat de clieumlnt een realistisch toekomstplan naar voor schuift Waarom vind ik dat en hoe breng ik dat aan bij de persoon die ik begeleid Zijn er nog andere mogelijkheden om zijn toekomstperspectief te bereiken en indien niet in hoeverre is mijn clieumlnt bereid dit te herdenken

Het is voor de hulpverlener niet gemakkelijk om een ondersteunde rol aan te nemen ten aanzien van een toekomstplan waarin hij zelf weinig mogelijkheden ziet Vaak gaat het om mensen die een regularisatieaanvraag willen indienen maar waarvan hij met grote zekerheid kan zeggen dat het antwoord negatief zal zijn De hoop om via deze weg papieren te bekomen is soms zo groot dat praten over een andere strategie weinig effect heeft We moeten daarom de clieumlnt niet loslaten praten over een plan B kan hier al zijn start kennen

48 49


Realisatie en eventuele herorieumlntering

SleutelmomentDe clieumlnt heeft een toekomstperspectief voor ogen dat hij als zinvol en haalbaar ervaartNu gaan de hulpverlener en de clieumlnt na hoe het toekomstperspectief kan worden gerealiseerd Een handige tip hierbij is het voorstellen van deze realisatie als een project iets dat bestaat uit deelstappen Je kan in kaart brengen welke weg er is afgelegd en welke er nog moet worden afgelegd Indien je dit laatste samen opsplitst verkrijgt de clieumlnt een realistisch beeld van de af te leggen weg en krijgt hij meer greep op de situatie via de verschillende kleinere stapjes die hij al kan zetten

Volgende situaties tonen aan dat het van belang is om mensen tijdens de realisatie van hun plannen te blijven opvolgen of om ten minste contact te houden

Een clieumlnt kan kiezen om via een illegaal verblijf zijn toekomstperspectief te realiseren Die keuze wordt gerespecteerd maar er moet blijvend aandacht gaan naar ondersteuning van de persoon Dit kan het op termijn mogelijk maken om het proces van toekomstorieumlntering opnieuw op te nemen

Om hun toekomstperspectieven te realiseren nemen mensen zonder wettig verblijf vaak wegen met weinig slaagkansen zoals regularisatie tweede asielaanvraag huwelijk Maar ook wanneer er wel duidelijke slaagkansen zijn blijft de uitkomst onzeker Zo is de uitkomst van een regularisatieaanvraag nooit op voorhand te voorspellen worden er ook oprechte huwelijken geweigerdhellip

Sommige personen kunnen misbruik maken van de precaire situatie van de clieumlnt anderen menen te weten wat goed is voor hem of kennen een lsquowonderadvocaatrsquo Ook de media en de informatie uit het herkomstland beiumlnvloeden de clieumlnt Door misleiding onwetendheid of verkeerd begrepen informatie kan de clieumlnt zijn gekozen toekomstperspectief of de weg daar naar toe wijzigen

De clieumlnt kiest zelf om een bestaand toekomstplan te verlaten of omstandigheden dwingen hem hiertoe bvb een regularisatieaanvraag die wordt afgewezen familiale redenen die terugkeer aanmoedigenhellip

Het voordeel van toekomstorieumlntering is dat het ruimte laat voor een eventuele herorieumlntering De clieumlnt voelt dat de hulpverlener aandacht en erkenning geeft aan zijn migratieproject en de onderliggende existentieumlle behoeftes Hij krijgt inzicht in het onderscheid tussen die behoefte het migratieproject de gekozen doelen en de gekozen strategieeumln Daardoor weet hij dat niet alles staat of valt met het verblijfsperspectief Zijn regularisatieaanvraag kan afgewezen worden en dat zal hij ongetwijfeld als een ernstige tegenslag ervaren maar hij weet dat het een middel was om zijn toekomstperspectief te realiseren om zijn behoefte te vervullen En dat is wat echt belangrijk is voor hem

Indien de clieumlnt aangeeft te willen stoppen met toekomstorieumlntering ga je best op zoek naar de reden hiervan Die hoeft immers niet negatief te zijn maar kan ook wijzen op het feit dat de persoon voldoende kracht heeft opgebouwd om zijn eigen leven verder vorm te geven Gaat het om een eerder negatieve ervaring dan kan je de begeleiding tijdelijk stoppen en aangeven dat die opnieuw wordt opgenomen als de clieumlnt daar behoefte aan heeft In elk geval hoeft het einde van de toekomstorieumlntering niet het einde te betekenen van andere aspecten van hulpverlening zoals het verzekeren van basisrechten traumaverwerkinghellip

50 51


lsquoDus je zus en je tante hadden begrip voor je keuzersquolsquoJa en mijn moeder eigenlijk ook wel maar die heeft niet veel te zeggen Het zijn mannen die alles bepalenrsquolsquoEn wat voor man was dat je kandidaat bruidegomrsquolsquoOch Een oude dikke lelijke man Mijn chef van op het bureaursquolsquoJe baasrsquolsquoJa ik heb kort gewerkt in een bedrijf Beetje secretariaatswerk en af en toe de boekhouding Ik deed dat werk heel graag en ik wil hier ook graag werken maar ik mag niet Ik wil werken ik wil niet naar het OCMW Ik wil gewoon zoals iedereen mijn eigen plekje werk mooie kleren kopen misschien later een man en kinderenrsquolsquoIk weet eigenlijk niets van Guinea afhellip Vrouwen kunnen er dus ook gaan werken en zelfstandig levenrsquolsquoO ja hangt er een beetje van af uit welke familie je komt Ik had goed werk En nu ben ik alles kwijtrsquolsquoJe bent eigenlijk totaal onverwacht weggegaan uit Guinea Had je eigenlijk een idee of een plan van wat je in Belgieuml ging doenrsquolsquoNee ik wou gewoon die man niet en ik wist dat mijn zus mij zou begrijpen dus ben ik naar haar gekomen En ik dacht dat ik een aanvraag ging kunnen doen en dan hier mogen blijven en werken op een secretariaat of zo Of poetsen Ik wil alles doen van werk Kan jij voor mij geen goed werk vindenrsquolsquoOm te werken heb je verblijfspapieren nodig Zolang je niet legaal bent kan je eigenlijk alleen maar clandestien werken En dat mag eigenlijk niet Als ze je betrappen dan kan dat gevolgen hebben voor jou maar zeker voor de werkgever Die kan een boete krijgen Er zijn mensen die clandestien werken om te overleven Maar ik kan je niet helpen met het vinden van clandestien werkrsquolsquoDan kan jij eigenlijk niet veelhelliprsquolsquoIk wil wel mee nadenken over je situatie Het moet niet gemakkelijk voor je zijnrsquo Stilte lsquoWat zegt je zus dat je moet doenrsquolsquoDat ik moet wachten tot die man getrouwd is en dan terugkerenrsquo

lsquoEn wat vind je zelf van dat ideersquolsquoPfff Dat kan nog lang duren heacute hellip Maar als hij getrouwd zou zijn dan kan ik inderdaad wel terugkeren Alleen wanneer is dat dan En wat moet ik ondertussen doenrsquolsquoJe hebt gewerkt als bediende en soms deed je de boekhouding vertelde je daarnetrsquolsquoJarsquolsquoJe hebt dat gestudeerdrsquolsquoTja ik heb mijn middelbare school gedaan en boekhouding wou ik wel verder studeren maar dat mocht niet Ik denk dat ik wel aanleg heb want ik kan wel een aantal dingenrsquolsquoJe vind het idee om te wachten tot die man getrouwd is niet zo slecht Maar je weet niet wat je intussen moet doen Misschien kunnen we op zoek gaan naar een cursus boekhouding Zou het een meerwaarde zijn als je met zorsquon diploma terugkeert naar Guineacutea Zou je daar snel werk mee vindenrsquolsquoJa dat zou mooi zijn maar ik mag toch helemaal niet studerenrsquolsquoEerst een andere vraag Kan je bij je zus blijvenrsquolsquoJa die wil mij wel blijven helpenrsquolsquoEn kan ze je financieel helpenrsquolsquoNiet te veel maar ik werk wel een beetje Ik ga poetsen bij mensen thuisrsquolsquoMisschien kunnen we wel iets vinden Een cursus informatica of zo Of een vrijwilliger die je de basis van boekhouding wil uitleggen Misschien wel een school Zal ik het voor jou even opzoekenrsquolsquoDat zou fantastisch zijn Dan zijn die jaren niet verlorenrsquolsquoHoeveel tijd geef je jezelf hiervoorrsquolsquoGoh moeilijke vraag Maximum twee jaar denk ik Dat zou moeten lukkenrsquolsquoDan gaan we alvast beginnen met het zoeken van een opleiding Hopelijk vinden we iets Als we niets vinden dan moeten we opnieuw samen zitten Aan iets anders denkenrsquolsquoOkeacute Ik vind het een goed planrsquo

De vrouw uit het vorig praktijkverhaal komt bij de hulpverlener met wie de juriste een afspraak gemaakt had

lsquoOnze juriste heeft mij kort iets over jou verteld Ze zei dat het op juridisch vlak erg onwaarschijnlijk is dat je je situatie kan regulariseren Je bent altijd bang geweest dat je terug zou moeten keren Klopt datrsquolsquoJa kijk ik heb daar problemen gehad en ik kan niet terug Ik was beloofd aan een man die ik niet zag zitten en ik heb gehuild en gesmeekt maar toch moest ik met die man trouwen Een tante had medelijden en hielp mij te vluchten en uiteindelijk ben ik dan in Belgieuml beland Iedereen is nu heel erg boos op mij en die man zeker want het is erg ongepast om zoiets te doen Die man is ondertussen nog altijd aan het wachten op mijrsquolsquoHij heeft veel geduld precies Hoe lang wacht hij alrsquo

lsquoIk ben hier nu twee jaar dus jarsquolsquoJe bent dus eigenlijk van je land en je familie weggelopen vanwege dat huwelijkrsquolsquoJarsquolsquoHoe heb je deze twee jaar in Belgieuml kunnen overleven Heb je hier vrienden familie of kennissen die je helpenrsquolsquoIk heb een zus die getrouwd is die heeft haar papieren omdat ze met een Belgische man getrouwd is en bij haar verblijf ikrsquolsquoJe zus weet waarom je vertrokken bent uit GuinearsquolsquoJa zij was er ook tegen Zij heeft haar man ook zelf gekozenrsquo

copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53


Algemene aandachtspunten

soCiaal netwerk Een persoon is geen onafhankelijk individu Veel mensen vertrekken op hun eentje naar Europa maar dit hoeft niet te betekenen dat ze de banden met het thuisland volledig doorknipten Ook onderweg en op de nieuwe verblijfplaats komen contacten tot stand Soms wordt ook contact gezocht met familie die zich al in het land van aankomst bevindt

Het is belangrijk om met de clieumlnt een zicht te krijgen op wat relevante anderen vinden en verwachten van de migratie en het toekomstplan Voorbeelden

De realisatie van een terugkeer die niet gedragen wordt door de familie in het land van herkomst vergt een andere aanpak dan een terugkeer waarbij de persoon met open armen zal worden ontvangen

Wanneer iemand in zijn huidige leven veel steun ondervindt van een groep vrienden maar een toekomstperspectief naar voor schuift dat zal worden afgekeurd door diezelfde groep dien je mogelijke gevolgen in te schatten die de realisatie van dit toekomstperspectief met zich kan meebrengen

Bovenstaande voorbeelden geven niet aan dat het perspectief dan nutteloos wordt maar ze onderstrepen de noodzaak van het in kaart brengen van het sociaal netwerk van de clieumlnt Dan kan bekeken worden wie voor de clieumlnt belangrijk is en waarom Je kan ook de vraag stellen hoe dit netwerk verder kan worden aangewend waar bevinden zich met andere woorden steunfactoren in het netwerk Het netwerk in kaart brengen van iemand kan via een ecogram Dat kwam in het vorige hoofdstuk aan bod Deze methodiek heeft ook als voordeel dat het zeer visueel is en voor een deel taaloverstijgend

versChillen in taal en ConCepten

Specifieke aspecten binnen toekomstorieumlntering waar culturele afkomst een rol kan spelen

In het Westen wordt er vaak op een rationele manier naar de toekomst gekeken maar in sommige culturen wordt de toekomst gezien als iets dat op je afkomt iets waar je zelf weinig invloed op kan uitoefenen Respecteer deze visie maar probeer niettemin om aanknopingspunten te vinden waar je toch samen mee verder kan Er is ook een verschil tussen een lineaire visie of een cyclische visie op de toekomst Sommige clieumlnten zullen zich herkennen in de methodiek lsquotijdslijnrsquo terwijl anderen meer zullen hebben aan het lsquoorieumlntatieschemarsquo Je kan met de clieumlnt op zoek gaan naar een metafoor die voor hem betekenisvol is

In deze tekst hebben we het vaak over project perspectief traject enz Woorden die misschien minder betekenis hebben voor de persoon die voor je zit Vertaal deze dan ook in concrete begrijpelijke termen als droom idee verwachting af te leggen weg of route hellip

ConCrete tools

Nadenken over de toekomst praten over migratiemotieven in contact komen met het land van herkomsthellip zijn niet altijd gemakkelijke gesprekken Iemand uit de spreekwoordelijke tunnel halen van de verblijfspapieren en opnieuw teruggaan naar de redenen van migratie een bilan opmakenhellip vergen een zekere creativiteit In bijlage 3 geven we een aantal concrete tools die een hulpverlener op weg kunnen zetten

43 Psycho sociaal groepswerk Mindspring

Wat is Mindspring

Mindspring werd ontwikkeld door het Nederlandse Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Dijk en Duin Het is een preventief psycho-educatieprogramma voor en door vluchtelingen Nieuwe Belgen die hier ooit asiel aangevraagd hebben of voldoende voeling hebben met de asielproblematiek worden opgeleid tot Mindspringtrainer Na deze opleiding zijn ze in staat om samen met een professionele hulpverlener (co-begeleider) dit psycho-educatieprogramma te begeleiden voor groepen asielzoekers en vluchtelingen De co-begeleider bewaakt de kwaliteit van elke cursus brengt extra deskundigheid in en zorgt indien nodig voor doorverwijzing naar gespecialiseerde hulp

Het programma

De doelstelling van de cursus is dat kwetsbare mensen psychosociale klachten leren kaderen om zo erger te vermijden Dit gebeurt door informatie te geven en ervaringen te delen met lotgenoten binnen eenzelfde gemeenschap en in dezelfde taal

Psycho-educatie vertrekt vanuit een empowermentgedachte Gedurende zes bijeenkomsten zoeken de deelnemers in hun eigen taal hoe ze aan hun toekomst kunnen werken Er wordt ook de nodige aandacht besteed aan de betekenis van het leren van een nieuwe taal

Tijdens de sessies wordt ook uitvoerig aandacht besteed aan het aanpassen aan de nieuwe situatie en het (her)vinden van een positieve (lsquonieuwersquo) identiteit Daarnaast wordt inzicht verschaft over veel voorkomende psychosociale en psychische klachten waar vluchtelingen mee te maken krijgen Er worden ook vaardigheden aangeleerd om hiermee om te gaan (coping)

De themarsquos die tijdens de cursus aan bod komen zijn de normale reactie op abnormale gebeurtenissen omgaan met stress en spanning gedachten bepalen je gevoel en je gedrag omgaan met verlies identiteit energiebronnen

54 55


Door het werken in groep krijgen asielzoekers de mogelijkheid om problemen in een ruimer kader te plaatsen Zo vindt men (h)erkenning De groep biedt deelnemers tevens mogelijkheden om van elkaar te leren door middel van feedback het uitwisselen van ervaringen en informatie en interactie tijdens het groepsprocesDe werving van de deelnemers voor deze groepen gebeurt in samenwerking met de opgeleide trainers binnen asielcentra LOIrsquos of andere organisaties

Meer infowwwodicebe httpwwwlimburgbemindspringhighlight=mindspring

Creatieve therapie

Wat is creatieve therapie

Creatieve therapie is een systematisch proces van interventie waarbij de hulpverlener de clieumlnt helpt met het bereiken van meer welzijn De ervaringen en relaties die tijdens de creatieve sessies ontstaan fungeren als dynamische krachten van verandering Het uitgangspunt is het creatieve proces Het verbale aspect in de creatieve therapie is hieraan ondergeschikt

Het programma

Creatieve therapie bezorgt mensen een nieuwe taal een bijkomende taal om zich uit te drukken een taal die ze spreken zonder dat ze daarbij hulp nodig hebben van anderen Deze expressie is nodig om spanning kwijt te raken en de pijn draagbaar te maken Zowel het groepswerk als de creatieve therapie bieden een antwoord op deze noden

De deelnemers kunnen het innerlijke in kleur en vorm uitdrukken Ze worden gevraagd om beeldend uit te drukken hoe ze zich voelen Vb hoe ze naar zichzelf kijken wat hen bang maakt wat hen kwaad maakt hoe ze naar anderen kijken wat het onderscheid is tussen wat er vanbinnen leeft en wat ze tonen aan de buitenwereld hoe ze hun lichaam ervaren enzhellip

Creatieve therapie biedt de mogelijkheid om contact te maken met emoties en pijnlijke herinneringen op een indirecte zachte manier De emoties tonen zich in kleuren en vormen Ernaar kijken is zachter minder confronterend Bovendien opent de groep een veilige ruimte om te oefenen

In 1 van de groepssessies kreeg een Iraanse vrouw plots per telefoon het bericht dat er een familielid in Iran gestorven was Onmiddellijk waren alle vrouwen aan het wenen en bezig met hun eigen verdriet We hebben toen even samen met hen over dat grote verdriet gepraat en daarna de draad van de sessie terug opgenomen Die ervaring was heel geruststellend voor hen juist omdat ze konden vaststellen dat verdriet toelaten niet hoeft te betekenen dat ze alle controle verliezen

De groepstherapie omvat 10 sessies De deelnemers engageren zich tot deelname aan deze 10 sessies Daarna is er een onderbreking van 2 agrave 3 wekenTijdens deze periode kunnen er zich nieuwe kandidaten melden In dat intakegesprek krijgen de kandidaten meer info over de manier van werken Tegelijkertijd wordt er een inschatting gemaakt van de problematiek en het functioneren in groep

De eerste sessie staat volledig in het teken van kennismaking zowel met de andere groepsleden als met de begeleiding en de manier van werken Die eerste ontmoeting is cruciaal en moet ervoor zorgen dat er duidelijke afspraken en regels worden geiumlnstalleerd Regel 1 is dat de deelnemers het volledige recht krijgen om al dan niet iets van zichzelf te tonen Ze worden aangemoedigd om zich uit te drukken maar ze worden nooit verplicht Ze mogen altijd weigeren om mee te doen ze mogen altijd weigeren om te spreken of antwoorden op vragen te geven Zo zitten er in de groep soms mensen die pas na 5 keer voor het eerst willen of kunnen spreken Regel 2 is dat alles wat in de groep gebeurt in de groep moet blijven het geheim van de groep dus Deze regels moeten bijdragen tot een gevoel van veiligheidOndanks het feit dat de creatieve therapie minder aandacht schenkt aan het verbale wordt er gewerkt met tolken De gedeelde taal is op zich niet zo belangrijk Er zorg voor dragen dat iedereen kan communiceren is dat weacutel Door de psychische toestand van de meeste deelnemers is het heel moeilijk om in een andere taal dan hun moedertaal te communiceren En hoewel spreken minder belangrijk is maakt het toch fundamenteel deel uit van de sessies Om dit zo comfortabel mogelijk te laten verlopen worden tolken ingeschakeld Een professionele tolk kan perfect tolken zonder het groepsproces te vertragen of hinderlijk te zijn voor het vertrouwen en de veiligheid in de groep

Orieumlntatiecursus

Wat is een orieumlntatiecursus

Een orieumlntatiecursus is een groepsgericht aanbod voor mensen zonder wettig verblijf waarin zij gestimuleerd worden om hun eigen migratieproject opnieuw vorm te geven en hun toekomst in eigen hand te nemen Dit doen we door samen de evolutie van de migratiedoelstellingen te bekijken gedurende de verschillende levensfasen verleden heden en toekomst Hieraan zijn ook een aantal informatieve sessies over Belgieuml gekoppeld zodat de keuze voor een zinvol toekomstperspectief gevormd wordt met de juiste informatie

56 57

Het programma

De orieumlntatiecursus is een 3 daagse cursus waarin in grote lijnen de volgende zaken aan bod komen de oorspronkelijke migratiedoelstellingen de evaluatie van deze doelstellingen (wat is er gelukt wat niet en wat kan er nog) een plan voor de toekomst

De cursus is opgebouwd rond zes afzonderlijke sessies drie informatieve en drie reflectieve sessies Iedere sessie duurt een dagdeel

Informatieve sessie lsquoIntroductie in Belgieumlrsquo Presentatie over de maatschappelijke en politieke structuren beknopte geschiedenis sociale zekerheidhellip

Interactieve sessie over het verleden levensomstandigheden in het land van herkomst migratiemotieven de voorziene duur van de migratie hellip Op het einde is ieder in staat om de oorspronkelijke migratiedoelstelling duidelijk te formuleren

Informatieve sessie lsquoRechten van de clandestiene arbeidsmigrantrsquo Presentatie over arbeidsrecht reglementering om in Belgieuml te werken arbeidsongevallen juridische stappen tegen misbruik hellip

Interactieve sessie over het heden Aan de hand van een aantal oefeningen wordt er bekeken waar men vandaag staat met het migratieproject Er wordt gezamenlijk gezocht naar de eigen competenties zinvolle activiteiten positieve ervaringen hellip

Informatieve sessie lsquoPerspectieven om uit de illegaliteit te gerakenrsquo Presentatie over verblijfsprocedures vrijwillige en gedwongen terugkeer en alle bijhorende voorwaarden

Interactieve sessie waarbij er wordt geprobeerd om de migratiedoelstelling opnieuw te formuleren op basis van alle informatie en reflectie van de voorgaande sessies Hierbij gaat er speciale aandacht uit naar de plaats waar deze gerealiseerd kan worden en op welke termijn Tenslotte staan we stil bij de stappen die gezet moeten worden om daartoe te geraken en wie daarbij zou kunnen helpen

44 Praktisch

Welke info heeft een onthaalmedewerker nodig

Bijblijven rond de vreemdelingenwetgeving is geen gemakkelijke klus Je kan van een onthaalmedewerker of vrijwilliger niet verwachten dat zij van alles op de hoogte zijn Onthaalmedewerkers zijn immers generalisten die van alles een beetje weten Er zijn binnen of buiten je organisatie wel mensen die je kan contacteren om je te informeren Maar ook zij hebben een aantal gegevens nodig die belangrijk zijn om te achterhalen wat de clieumlnt kan doen of waar hijzij recht op heeftEen belangrijke bron van informatie is de website van httpwwwkruispuntmibevreemdelingenrecht en de infogids voor mensen zonder wettig verblijf


Hieronder een overzicht van de items die belangrijk zijn

Clieumlntgegevens

Leeftijd Land van herkomst Nationaliteitorigine Gezinssituatie Feitelijke woonplaats Is er een officieumlle inkomensbron Waarom is de persoon naar Belgieuml gekomen Is er een procedure rond dringende medische hulp

Verblijfsstatuut

Heeft de persoon verblijfsdocumenten of welke heeft hij er gehad Wat is het verblijfsstatuut Welke verblijfsprocedure loopt er Welke verblijfsdocumenten heeft de persoon Wat is zijnhaar openbaar veiligheidsnummer (OV-nummer) of

rijksregisternummer Indien er kinderen zijn Wat is het statuut van het kind Wat is het statuut van andere familieleden Wanneer is de persoon naar Belgieuml gekomen Hoe is de persoon naar Belgieuml gekomen

Netwerk in Belgieuml

Heeft de persoon een advocaat en wie is dat Indien minderjarig wie is de voogd Heeft de persoon familieleden in Belgieuml

58 59

5 Linke boel

Hieronder een aantal interessante links rond het werken met of informatie over mensen met een precair verblijfsstatuut

wwwkruispuntmibe wwworcasitebe wwwvreemdelingenrechtbe wwwsociaaltolkenenvertalenbe wwwpresentienl wwwdekrachtvanhethuisorg wwwlerenoverlevenorg wwwodicebe httpwwwlimburgbemindspringhighlight=mindspring

05Linke boel

60 61

6 Bibliografie

KRUISPUNT MIGRATIE INTEGRATIE 2012 Infogids voor hulpverleners en begeleiders van mensen zonder wettig verblijf [online] Link httpwwwkruispuntmibeuploadedFilesVMCThemaVerblijfsstatuutIllegaal_verblijfinfogids_webpdf [gelezen op 19-09-2012]

HOFFMAN EDWIN (2009) Interculturele gespreksvoering theorie en praktijk van het TOPOI model 2de druk Houten Bohn Stafleu van Loghum

KRUISPUNT MIGRATIE INTEGRATIE 2012 Gezondheidszorg per verblijfsstatuut [online] Link httpwwwkruispuntmibevreemdelingenrechtwegwijsaspxid=3645 [Gelezen op 19-09-2012]

ORCA2010 Werknemers zonder papieren een rechtengids[online] Link Agenda versie 2009 [gelezen op 19-09-2012]

CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING (2012) Dit is geen migratiebeleid in Migratie jaarverslag 2009 [online] Link httpwwwdiversiteitbeaction=publicatie_detailampid=123ampthema=2ampselect_page=216 [gelezen op 19-09-2012]

CULTUURSENSITIEVE ZORG CAW-CGG (2012) Werken met tolken in CAW en CGG [online] Link httpwwwcsz-vlaanderenbe [gelezen op 11-10-2012]

VLAAMSE LIGA TEGEN KANKER (2010) Allochtonen en kanker Gids voor hulpverleners [online] Link httpwwwtegenkankerbesitesvlkfilesgids_allochtonen_kanker_2010pdf [gelezen op 12-12-1212]

Baart Andries (2003) Inleiding een beknopte schets van de presentietheorie Sociale interventie [online] jaargang 12(2) Link httpwwwpresentienlinformatiepublicatiesitem289-sociale-interventie-2003-2-het-complete-themanummer [gelezen op 24-04-2012]

DE KRACHT VAN HET HUIS Resilience [online] Link httpwwwdekrachtvanhethuisorgindexhtm [gelezen op 13-12-2012]

HERMAN STEF (2009) Het ecogram Sociale netwerken in kaart gebracht Brussel Politeia

MARLEEN DIEKMANN SCHOEMAKER (2001) Het leed overzien duplopoppetjes als hulpmiddel in traumatherapiein Phaxx December 2001 P 5-8

JESSURUN CM (1994) Genogrammen en ethniciteit in Ethnocentrisme en communicatie in de hulpverlening Module 4 Interculturele hulpverlening p 171-194

VANDAELE DIRK DEPRAETERE ANIKA (2011) Voorbij de papieren Toekomstorieumlntering met mensen zonder wettig verblijf in Opbouwwerk Brussel Nr 102 (juni 2011) p 15- 38

ODICE (2013) Mindspring [online] Link httpwwwodicebepagephpid=117 [gelezen op 10-04-2012]

LIEVE GEUKENS (2012) Kleur vorm beweging [online] Link httpwwwbeeldende-therapienlartikelenKleur_vorm_bewegingpdf [gelezen op 8-10-2012]

ldquoMensen zonder wettig verblijf en algemeen welzijnswerk aanzet tot visievorming en oproep tot pacificatierdquo SAW 29052009 bekrachtigd door CAW overleg op 28102009

ARGYLE M (1972) Nonverbal communication in human social interaction in HINDE R (ed) Nonverbale communication New York Cambridge United Press

06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN

of ik merk dat de ander boos wordt

ik ga weg voordat eacuteeacuten van beiden ontploft

als ik terug ben kom ik terug

ik merk bij mezelf dat ik boos word

ik zeg aan de ander dat ik even weg ga om ruzie te vermijden

ik doe iets om rustiger te worden

als we beiden terug rustig zijn praten we er over

hoe geweld vermijden

3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07

Op httpwwwpraktijkboekintervisienl is er een heel gamma aan intervisiemethoden te vinden Wij geven hier bij wijze van voorbeeld de incidentmethode weer

I Voorbereiding (20 minuten)

1 alle deelnemers vertellen kort en feitelijk een recent voorvalprobleem uit hun werkpraktijk Het gaat om feiten Suggesties emoties of oplossingen blijven achterwege De andere deelnemers maken korte notities van de voorvallen

2 er wordt gezamenlijk gekozen om eacuteeacuten van de voorvallen als casus te bespreken De andere voorvallen komen wellicht in een volgende intervisie aan bod

3 er wordt (nog) niet gediscussieerd

II Uitvoering (90 minuten)

1 schetsen probleemsituatie (5 minuten)De casusinbrenger geeft een iets uitgebreidere beschrijving van de situatie zonder daarbij oplossingen emoties of suggesties aan te geven

2 noteren van informatieve vragen (5 minuten)Hierna noteren de andere deelnemers informatieve vragen die de situatie kunnen verduidelijken

3 informatieronde (10 minuten)De deelnemers stellen nu hun vragen ter verduidelijking van de situatie Er worden geacuteeacuten vragen gesteld over wat de casusinbrenger er zelf van vindt Iedereen stelt de vraag zoals hij de vraag genoteerd heeft want iedere vraag is uniek Er vindt (nog) geen discussie plaats

4 analyse van de situatie (10 minuten)Er worden geen vragen meer gesteld aan de casusinbrenger maar de deelnemers noteren individueel wat er volgens hen precies aan de hand is wat is precies het probleem Hoe is het ontstaan Wie warenzijn erbij betrokken Wat was de rol van die personen Zo wordt geprobeerd individueel de situatie te analyseren door deze punten en de eerdere informatie te interpreteren en met elkaar in verband te brengen Iedereen schrijft ook op wat hijzij gedaan zou hebben in die situatie en waarom

5 presentatie (15 minuten)Iedereen leest voor wat zijnhaar aanpak zou zijn De casusinbrenger noteert en reageert (nog) niet en de deelnemers reageren ook (nog) niet op elkaar

Bijlage 1 Pictogrammen in het kader van intrafamiliaal geweld Bijlage 2 De incidentmethode

Bijlagen

64 65

IV Methodische aandachtspunten

1 bij intervisie bestaan geen domme vragen Iedere vraag kan worden gesteld

2 bij intervisie gaat het niet om adviezen en tips maar om reflectie en afweging van mogelijkheden

3 het is belangrijk dat de deelnemers hun notities ook werkelijk voorlezen Dit om te voorkomen dat zij ndash onbewust ndash toch reageren op wat een van hun voorgangers heeft ingebracht waardoor hun eigen belangrijke nuances verloren kunnen gaan

4 een strakke bewaking van de tijd is belangrijk om de hele cyclus te kunnen doorlopen

5 bij de start van iedere volgende intervisiebijeenkomst wordt geeumlvalueerd of de casusinbrenger iets met de resultaten van de bijeenkomst heeft kunnen doen

6 de casusinbrenger maakt een reflectieverslag7 bij de eerste bijeenkomst wordt afgesproken dat de informatie uit de

casussen vertrouwelijk behandeld zal worden

6 aanpak casusinbrenger (5 minuten)De casusinbrenger vertelt hoe zijhij het heeft aangepaktaangepakt zou hebben

7 discussie (20 minuten)De voor- en nadelen van de verschillende aanpakken worden besproken

8 inventarisatie en presentatie instrumenten en hulpmiddelen (10 minuten)Elke deelnemer geeft aan welke hulpmiddelen en instrumenten hijzij bruikbaar vindt in het besproken geval Dit wordt door de gespreksleider geiumlnventariseerd en in ieder geval in het verslag opgenomen

9 evaluatie (5 minuten)De casusinbrenger vertelt wat hijzij heeft gehad aan de bespreking voor het eigen werk en hoe zijhij de manier van bespreken vond Ook de andere deelnemers vertellen wat zij gehad hebben aan de bespreking De gespreksleider vat samen

10 afspraken volgende bijeenkomst (5 minuten)Er wordt afgesproken wie de volgende keer een casus inbrengt en hoe de genoemde instrumentenhulpmiddelen bij elkaar gebracht gaan worden

Totale tijd 90 minuten

III Reflectieverslag

De inbreng(st)er van de casus maakt tijdens de intervisie aantekeningen Deze aantekeningen worden ndash met de indrukken adviezen inzichten gevoelens ndash later door de casusinbrenger verwerkt tot een reflectieverslag Dit verslag wordt verspreid en de volgende bijeenkomst besproken

In een reflectieverslag kunnen de volgende punten aan de orde komen verkregen inzichten wat er met de adviezen in de praktijk gedaan is beleving van de bespreking wat is er blijven liggen aandachtspuntenconsequenties voor de eigen organisatie

Het reflectieverslag is maximaal 1 pagina A4

Bijlagen 07Bijlagen07

66 67

De veranderingscirkel

InhoudDit is een motivationeel model dat veel wordt gebruikt in de verslavingszorg maar evengoed kan worden gebruikt voor andere gedragsveranderingen Het basisidee is dat bij gedragsverandering mensen verschillende stadia doorlopen deze verklaren de verschillen in lsquobereidheidrsquo en het lsquoklaar zijnrsquo om gedrag te veranderen Het gaat met andere woorden om de mate waarin mensen gemotiveerd zijn om hun gedrag binnen een bepaalde termijn te veranderen In elk van deze stadia vertonen mensen andere psychosociale karakteristieken en spelen er zich andere processen af Deze stadia mogen echter niet lsquostriktrsquo opgevat worden ze overlappen elkaar deels Mensen gaan deze stadia ook niet noodzakelijk chronologische doorlopen zo is het bvb vaak dat mensen stadia 1 2 en 3 verschillende malen doorlopen (en dus naar oud gedrag terugvallen) alvorens tot het lsquoactie-stadiumrsquo (stadia 4) te komen

1 Precontemplatie VoorbeschouwingsfaseMen denkt niet na over gedragsverandering is zich niet bewust van een probleem Soms denkt men niet na over gedragsverandering omdat men de belemmeringen en moeilijkheden om het gedrag te veranderen ziet maar niet de voordelen ervan of is men hopeloos en heeft men niet het gevoel controle op het gedrag te kunnen uitoefenen Hulpverlener motiveren tot nadenken niet overtuigen

2 Complatie Overpeinzingsfasehet overwegenMen is zich bewust van een probleem en denkt er ernstig over na om te veranderen Men weegt de voor- en nadelen af en overweegt gedragsverandering maar is hier nog ambivalent tegenover Men is nog niet klaar om actie te ondernemen of men gelooft niet echt in eigen kunnen Hulpverlener informeren versterken geloof in eigen kunnen

3 Preparatie Beslissings- en voorbereidingsfaseMen heeft besloten het gedrag te proberen veranderen en men plant een bepaald doel Vaak experimenteert men in deze fase met kleine veranderingen Hulpverlener obstakels uit de weg ruimen aanmoedigen clieumlnt om sociale steun te zoeken voor verandering

4 Actie Actieve veranderingDe fase waarin men het nieuwe gedrag vertoont Begint vanaf de start van de succesvolle en actieve inspanningen om gedrag te veranderen In deze fase heeft men vaak gevoelens van falen mislukken schuld of twijfel Deze kunnen er toe leiden dat de persoon afhaakt Hulpverlener aanmoedigen werken aan ondersteunend netwerk

Bijlage 3 Methodieken om te praten over de toekomst 5 Behoud Stabilisatie het volhoudenMen probeert in deze fase de succesvolle gedragsverandering vol te houden te consolideren in zijnhaar leven en persoonlijkheid Hulpverlener aanmoedigen eventueel folluw-up regelen

6 Herval De terugvalHoudt een terugval naar een eerdere fase in het nieuwe gedrag wordtniet volgehouden Hulpverlener herevalueren lsquowat kunnen we hieruit lerenrsquo

Binnen deze fasen moet er rekening worden gehouden met de omgeving van de clieumlnt als de echtgenote van de clieumlnt bvb zegt lsquodat zal je toch niet lukkenrsquo heeft dit een grote invloed op het geloof in het eigen kunnen

Link met toekomstorieumlnteringAandachtspunt het model wordt gebruikt voor gedragsverandering waarbij op voorhand een doel wordt bepaald bvb stoppen met roken Bij toekomstorieumlntering legt de hulpverlener het doel niet vast maar ondersteunt en versterkt de clieumlnt om zelf tot een doel te komen

Je kan dit schema er wel bijnemen om na te gaan waar de clieumlnt zich momenteel bevindt op vlak van bereidheid tot veranderen op vlak van het zien van andere mogelijke wegen die kunnen worden ingeslaan Zo kan je het tempo van de clieumlnt beter inschatten en afhankelijk van de fase waarin hij zich bevindt werken aan bewustwording van andere perspectieven werken aan een gevoel van controle over het eigen leven samen voor- en nadelen afwegen van een bepaald perspectief werken aan de eventuele moeilijkheden die gepaard gaan met een mogelijk perspectief samen een plan opstellen Op die manier vertrek je vanuit waar de clieumlnt zich op dat moment bevindt en wat hij op dat moment nodig heeft bvb meer informatie om een bewuste keuze te kunnen maken Indien de clieumlnt lsquoweerstandrsquo vertoont is dit een teken dat zijn tempo niet wordt gevolgd


Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering

OverpeinzingBeslissing

Voorbeschouwing

Terugval

Het model van Prochaska en DiClemente

START

68 69

Het orieumlntatieschema

Het orieumlntatieschema werd ontwikkeld naar aanleiding van de orieumlntatiecursus van Meeting Dit om met mensen zonder wettig verblijf constructieve gesprekken te kunnen aangaan met betrekking tot de toekomst Hierbij wordt toekomst niet beperkt tot verblijfsperspectief De visie van de clieumlnt op zijn toekomst en de moeilijkhedendrempels vormen het uitgangspunt Het is niet de bedoeling om naar eacuteeacuten bepaalde weg toe te werken maar samen met de persoon realistisch verschillende opties af te wegen Het schema kan worden beschouwd als een soort handvat om dit individueel gesprek rond de toekomst te ondersteunen Het schema kan door de hulpverlener op verschillende manieren gebuikt worden

Hij kan het louter als kapstok gebruiken voor zijn gesprekken met de clieumlnt

Hij vult met de clieumlnt het schema in Een orieumlnteringsgesprek kan in eacuteeacuten keer gevoerd worden en als dusdanig

benoemd worden Of het kan gespreid worden over verschillende ontmoetingen waarbij

verschillende aspecten van orieumlntering aan bod komen Dit kan dan uitmonden in een synthesegesprek

Het doel van een orieumlnteringsgesprek is de clieumlnt te ondersteunen om inzicht te krijgen in zijn situatie en zijn toekomstperspectieven Belangrijke vragen daarbij zijn

Welk beeld heeft de clieumlnt over zijn situatie nu Wat wil hij bereiken Hoe wil hij dat aanpakken Hoe schat hij zijn kansen in Hoe realistisch is dit allemaal

Dit zijn geen vanzelfsprekende vragen Om tot deze vragen te komen lijkt het zinvol om de clieumlnt eerst afstand te laten nemen van zijn huidige situatie Dit kan bereikt worden via een reflectie over het verleden de migratiemotieven de levensomstandigheden toen en de eigen identiteit Dit kan dan vergeleken worden met de situatie nu

Het schema stelt enkele belangrijke elementen uit een orieumlnteringsgesprek visueel voor

Vooreerst werken we vanuit de idee dat mensen op verschillende momenten in hun leven doelstellingen opstellen op vlak van verschillende levensdomeinen Vanuit ndash problemen op vlak van ndash deze levensdomeinen groeien motieven om het land te verlaten Deze motieven vormen eveneens de aanleiding tot bepaalde doelstellingen

Voorbeeld indien een migratiereden lsquoonveiligheid in het land van herkomstrsquo is kan de doelstelling ldquohet vinden van een veilige plaatsrdquo zijn onafhankelijk van waar die veilige plaats gesitueerd is eventueel beiumlnvloed door familieleden kennissen en vrienden in de landen van aankomst Als lsquowerkloosheid in het land van herkomstrsquo een migratiereden vormt dan is het vinden van werk en het verdienen van een inkomen de grootste doelstelling Wie naar Belgieuml komt zal ook altijd voor onderdak moeten zorgen Meestal heeft dit niets met de migratiemotieven te maken Het is wel een opdracht (doelstelling) die erg bepalend is

Verblijf is in het voorbeeld ldquohet vinden van werkrdquo geen doelstelling maar vormt een randvoorwaarde om de doelstelling te kunnen bereiken Het is de bedoeling om deze migratieredenen en doelstellingen met mensen zonder wettig verblijf te kunnen bespreken en samen over de toekomst te gaan nadenken en op die manier de vaak afwachtende houding rond lsquowachten op een legaal verblijf rsquo te doorbreken

Verder kan worden ingegaan op het plan dat mensen hadden naar aanleiding van de doelstellingen die ze zichzelf gezet hadden Het plan kan weinig tot erg doordacht zijn (lsquomijn doelstelling is geld verdienen dus ik kom hier gewoon werk zoekenrsquo vs lsquoik informeerde me bij de Belgische ambassade heb contact met een werkgever en ben nu op zoek naar opleidingsmogelijkheden om me verder te specialiseren en uiteindelijk in Belgieuml te kunnen werkenrsquo)



Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71

Belangrijk hierbij is dat er bekeken wordt waar de clieumlnt op dit moment in zijn leven staat wat waren oorspronkelijke doelstellingen en hoe dienen die gezien de huidige levensomstandigheden realistisch te worden herbekeken - bilan Hierna kunnen nieuwe aangepaste doelstellingen worden opgesteld en besproken hoe die eventueel wel kunnen worden bereikt

Brief aan jezelf

Doel Verkrijgen van een breder inzicht in oorspronkelijke migratiemotieven

en het belang dat hier nu nog door de clieumlnt aan wordt gehecht Reflectie op huidige situatie Aanzet tot reflectie over toekomstwegen

Voorwaarden Kunnen schrijven in een taal die ook de hulpverlener machtig is Indien

niet mogelijkheid tot mondeling gesprek

Op welk punt in de begeleidingDe clieumlnt geeft aan of toont zich bereid om het samen te hebben over zijn migratieredenen

InhoudEr wordt een denkoefening voorgesteld Deze oefening kan mondeling of schriftelijk gebeuren De vraag waar moet worden rond nagedacht lsquostel je voor dat je nu met wat je nu en hier al van kennis en ervaringen hebt opgedaan een brief moet schrijven die je stuurt naar jezelf en die zal aankomen de dag voordat je vertrekt naar Europa wat zou je er in schrijvenrsquo

Op die manier kunnen er verschillende elementen aan bod komen die inspiratie kunnen bieden aan vervolggesprekken de redenen waarom de persoon gemigreerd is een evaluatie van de doorlopen migratie (lsquowas het het waard om omwille van die redenen naar hier te komenrsquo) een evaluatie van de huidige situatie (lsquohet is niet zoals je denkt dat het zal zijnrsquo)

MateriaalIndien schriftelijk pen en papier

Tijdslijn

Doel In kaart brengen van de levensloop van de clieumlnt Nagaan migratiemotieven Nagaan waar mogelijke toekomstpistes liggen aanknopingspunten

Voorwaarden Clieumlnt begrijpt de taal die door de hulpverlener gebruikt wordt om dingen

aan te duiden op de tijdslijn er kan ook met symbolen of tekeningen worden gewerkt

Op welk punt in de begeleidingEr is bij de clieumlnt bereidheid om dieper in te gaan op het verleden en het heden Of er werden al gesprekken rond gehouden en de clieumlnt geeft aan bereid te zijn om zijn verhaal samen te schematiseren

InhoudEr wordt samen met de clieumlnt een tijdslijn ingevuld Deze start bij de geboorte en omvat verschillende levensfasen bvb naar school gaan werken alleen wonen migreren De context kan ook betrokken worden mensen leven niet geiumlsoleerd mensen die belangrijk zijnwaren voor de persoon worden dicht tegen de lijn genoteerd mensen die minder belangrijk zijnwaren worden verder genoteerd Ook omgevingsfactoren kunnen een plaats krijgen bvb crisis natuurramp oorlog Deze tijdslijn kan gedurende verschillende gesprekken vorm krijgen maar kan ook het onderwerp van eacuteeacuten welbepaald gesprek vormen

Mogelijke vragen die kunnen worden gesteld om de link met het heden te maken

Hoe werd er thuis over BelgieumlEuropa gepraat Wanneer ben je hier toegekomen Wie vindt het een goed idee dat je nu hier bent Wie vindt het geen goed idee dat je hier bent Wiens droom moet je waarmaken Wat zou je aan de problemen hebben gedaan als je nog in helliphelliphelliphellip

woonde

Tips Geef aandacht aan het verleden indien de persoon hier kan en wil over

praten en in de mate dat dit verleden en de hierin gemaakte keuzes relevant zijn voor de toekomst Terug naar boven halen van onverwerkte traumarsquos vergt een ander soort hulpverlening

Gebruik potlood en gom zodat je kan veranderen indien nodig Je kan ook kleuren gebruiken groen voor een leuke tijd rood voor een moeilijke tijd

De tijdslijn geeft de hulpverlener een goed beeld van de persoon die tegenover hem zit Op basis van deze tijdslijn krijgt ook de clieumlnt een beknopt overzicht van zijn leven hij kan stilstaan bij gebeurtenissen uit het verleden en welke invloed ze op zijn levensloop hebben gehad Hij kan ook stilstaan bij wat nog moet komen hoe toekomstige beslissingen een invloed zullen hebben op zijn toekomstige levensloop Indien het lsquonursquo wordt voorgesteld als een pauze een mogelijkheid tot het bepalen van een plan voor de toekomst waar naar toe kan worden gewerkt komt men samen al tot een actiegericht onderdeel


72 73

Materiaalpen en papier

Plan B

Doel Aanzetten tot nadenken over andere mogelijke toekomstwegen Bereidheid tot het zien van deze andere wegen beter kunnen inschatten

VoorwaardenGeen

Op welk punt in de begeleidingHet idee kan in een eerste gesprek al toegepast worden Het kan ook de rode draad vormen voor verdere gesprekken

InhoudHet is aan de clieumlnt zelf om zijn toekomst een invulling te geven Vanuit de hulpverlening treden we hierin niet sturend op Je kan als hulpverlener wel bepaalde pistes of ideeeumln aanbrengen Eeacuten van die pistes is het lsquoplan Brsquo De achterliggende idee hierbij is dat verblijfsprocedures zo lang kunnen aanslepen en soms zo onzeker zijn dat het onverstandig is om in afwachting niets te doen of je alleen maar voor te bereiden op een positief resultaat Concreet komt het erop neer dat clieumlnten vaak vastgepind zijn op hun plan A namelijk het verkrijgen van een verblijfsvergunning Daarom is het belangrijk om na te gaan of ze al eens aan een plan B gedacht hebben namelijk lsquowat ga je doen indien de verblijfsvergunning niet komtrsquoDingen die mensen in afwachting van een beslissing doen kunnen op die manier gekaderd worden binnen een tweesporentraject Hiermee bedoelen we bvb het volgen van een opleiding die zowel hier als in het land van herkomst nuttig kan zijn het clandestien werken om ervaring op te doen die hier maar ook in het land van herkomst kan worden ingezet hellip Bereid je met andere woorden voor op een legaal verblijf hier maar houd tegelijk rekening met een mogelijke terugkeer Een bijkomend argument dat pleit voor deze aanpak is het feit dat mensen op elk moment gedwongen gerepatrieerd kunnen worden

Concrete soms kritische vragen die je als hulpverlener inzicht kunnen bieden in de aanwezigheid van een plan B of in de bereidheid om het tweesporentraject verder te denken zijn de volgende

Je zal waarschijnlijk nog een tijdje moeten wachten op een antwoord op bvb je regularisatieaanvraag wat doe je nu in de tussentijd

Waarom onderneem je (n)iets Met welk doel Staan de dingen die je doet in het teken van papieren of kan je er

verschillende kanten mee uit Heb je al nagedacht over wat je gaat doen als je geen verblijfsvergunning

verkrijgt Heb je al nagedacht over wat je gaat doen als je wel een verblijfsvergunning

verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth

Doel Contact maken Een gesprek voeren over het land van herkomst

Het land van herkomst vormt echter een belangrijk thema voor mensen zonder wettig verblijf ze verlieten hun familie en kennissen lieten hun vertrouwde omgeving achter zichhellip Contact met het land van herkomst is een element dat aandacht verdient vanaf de verkennende fase Het opnemen van dit thema betekent voor sommigen voor het eerst sinds langere tijd opnieuw in contact te treden met familie en vrienden voor anderen betekent dit het praten over oorspronkelijke migratiemotieven voor nog anderen om het praten over een eventuele terugkeerhellip Google-Earth kan je daarbij helpen

VoorwaardenGeen

Op welk punt in de begeleidingIn de beginfase maar ook daarna

InhoudJe kan de tool Google-Earth gebruiken als ijsbreker om over het herkomstland te praten Zoom in op de herkomstplaats van de clieumlnt Vraag hem waar zijn staddorpstraathuis precies ligt Belangrijk is dat hij kan meekijken Op die manier kan je je computer gebruiken als instrument om het contact te vergemakkelijken Als het de eerste keer is dat je over het herkomstland probeert te praten begin je best met vragen waarvan je vermoedt dat je clieumlnt ze niet als bedreigend zal ervaren Je kan bijvoorbeeld vragen waar het voetbalveld ligt Of iets over het landschap Of over de stad de wijk de temperatuur Wie waren voor hem de belangrijkste personen Met wie onderhoudt hij nu nog contacten enz Je betrokkenheid is hierbij erg belangrijk Je kan bijvoorbeeld ook iets over jezelf vertellen Als je het land kent kan je iets vertellen over de plaatsen waar jij geweest bent Daarna in een latere fase kan je vragen stellen die verband houden met de migratievlucht naar Belgieuml Tracht aan te voelen hoe ver je kan gaan En stop voor de grens niet erna Niet alles hoeft in eacuteeacuten contact gezegd te worden Je kan Google-Earth helemaal in het begin van de begeleiding gebruiken als een instrument in de kennismaking en er later naar teruggrijpen om meer inhoudelijk over zaken te spreken Gebruik ook de fotorsquos en de Streetview-functie op Google-Earth

Materiaal Computer en internet


74 75

Hier vind je Google-Earth Als je het niet kan instaleren kan je ook Google-maps gebruiken Dat vind je op wwwgooglebe klik linksboven op Maps (klik daar rechtsboven op meer en selecteer Fotorsquos)

Foto methodiek

Doel Bespreken favoriete bezigheden en reflectie over de mate waarin er

momenteel in wordt geslaagd om deze uit te oefenen Groepsreflectie over mogelijke obstakels en over pistes die bestaan om

deze te omzeilen

Voorwaarden Deze oefening moet deel uitmaken van een bredere begeleiding om te

vermijden dat de betrokkene het aanbod niet serieus zal nemen Bij voorkeur in groepsverband Begeleider dient te beschikken over een kennis van de initiatieven voor

zinvolle tijdsbesteding of persoonlijke ontwikkeling toegankelijk voor mensen zonder wettig verblijf

Deelnemers dienen duidelijk geiumlnformeerd te worden over de bedoeling van de oefening

acuteRonde tafelacute opstelling

Op welk punt in de begeleidingHoewel deze oefening voornamelijk succes zal hebben indien deze in groep wordt uitgevoerd is het zeker de moeite waard om tijdens een individueel orieumlnteringsgesprek deze methode toe te passen wanneer de betrokkene vastzit in het geheel aan beperkingenAfgezien daarvan kan deze oefening uiteraard steeds toegepast worden om de verbeelding van de deelnemers te verruimen en verder te kijken dan de gekende mogelijkheden omdat deze veelal veel beperkingen impliceren

InhoudDe deelnemers zittenstaan allen rond een tafel waarop fotorsquos met activiteiten (eten sporten wandelen studeren praten met vrienden slapen verzorgenhellip) zijn neergelegd De begeleider geeft de deelnemers de opdracht om twee of drie afbeeldingen te kiezen die hun favoriete bezigheden voorstellen Leg hierbij duidelijk uit dat het niet gaat om activiteiten die men reeds uitvoert maar de activiteiten die men zou willen doen als men vrij zou mogen of kunnen kiezen De begeleider doet ook mee om deel uit te maken van de groepWanneer iedereen zijn afbeeldingen heeft gekozen wordt er uitgelegd dat ieder uit moet leggen waarom hij deze activiteiten heeft gekozen en wat die voor hem betekenen Probeer zoveel mogelijk de persoon zelf te laten vertellen Probeer vervolgens kort in te gaan op de verhalen die men vertelt door gerichte vragen te stellen over wat men ter sprake brengt Heb je dit vroeger al gedaan Wat houdt je tegen om het nu te doen Zorg ervoor dat de vragen divers zijn zodat het een dynamisch gesprek wordt en men niet

de indruk krijgt aan een ondervraging onderworpen te worden Belangrijk aandachtspunt hierbij kan zijn om de vragen relevant te maken voor zoveel mogelijk personen zodat deze voor ieder een reflectie teweeg kunnen brengen of zelfs ter inspiratie kunnen dienenEventueel kan deze oefening gevolgd worden door een uiteenzetting over toegankelijke opleidingen vrijwilligerswerk hellipEr kan ook een ecogram worden gekoppeld aan de uitkomsten om te bekijken op welke manier men een sociaal netwerk kan inschakelen om deze activiteiten te kunnen uitoefenen Naar wie stap je om uitleg betreffende de ndash toegankelijkheid van de ndash activiteit Met wie doe je eventueel samen de activiteit Wie of wat kan je toegang ertoe vergroten hellip

MateriaalMinstens 20 verschillende afbeeldingen van personen die activiteiten uitoefenen Er mogen dubbele activiteiten voorkomen maar niet exact dezelfde afbeeldingen Probeer om een aantal activiteiten te selecteren die herleid kunnen worden tot een aantal categorieeumln (bv zingeving opleiding werk basisbehoeften) zodat er nog conclusies uit getrokken kunnen worden achteraf door de keuzes te bundelen


76 77

Bijlage 4 Standaardsymbolen ecogram


we gebruiken volgende Conventionele symbolen

voor de personen

Man =

Vrouw =

In deze koontjes kan men eventueel nog naam enof leeftijd vermelden

systeem of subsysteem =

aard van de relatie en riChting van de steunbelemmering

Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend

Wederzijds ondersteunend

Miskenning of afwijzing

Stressvolle relaties

Neutrale relaties

Bemerk hoe de verbindingen worden getekend

Pijlen worden getekend vanuit een energiebron (steunend of belemme rend) in de richting van de persoon die of het systeem dat de energie ont vangt (steun of stress)

Een gesloten lijn staat voor een bepaalde verbinding of connectierelatie of connectie die als voedend of ondersteunend wordt ervaren

Een gesloten lijn met dwarsstrepen verwijst naar een bestaande relatie die als belastend stressvol problematisch of verstoord wordt ervaren door het foca le systeem Wanneer bv een jonge vrouw vertelt dat de buren leugens over haar rondstrooien dan wordt dat in het ecogram getekend als een pijl met dwarsstrepen vertrekkend vanuit het systeem buren richting jonge vrouw

Een stippellijn geeft aan dat een bepaalde relatie niet (meer) benut wordt of als neutraal (noch steunend noch stresserend) wordt ervaren bv contac ten werden drie maanden geleden verbroken en nooit hersteld Pijlen ge bruiken heeft bij een stippellijn geen zin

Gebruik letters (PAGE) om langs een lijn de functie van de steun aan te geven

Werk ook met de dimensie lsquoafstandrsquo Welke personen of systemen zijn lsquoverrsquo welke zijn lsquonabijrsquo Niet alleen in de letterlijke maar ook in de figuurlijke zin van het woord

78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48

Aangemelde clieumlnt 45 19

Gehuwd (jaar)man links vrouw rechts

Scheiding tafelbed Scheiding (jaar)

Samenwonend

Overleden

Kinderen Geb Jaarvan links n rechts

Adoptie- ofpleegkinderen

Tweeeumliiumlgetweeling

Miskraam

Samenwonende leden van het systeem(omlijnen)

Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74

lsquo80 rsquo83 lsquo85

12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap

lsquo43 rsquo84 lsquo13 rsquo74

lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78

InteractiepatronenIntense positieve relatie Conictueuze relatie

VerwijderingverbrekingAfstandelijke relatie

Intense negatieve relatie

Bijlage 5 Standaardsymbolen genogram


Steunpunt Algemeen Welzijnswerk vzwDiksmuidelaan 36a bull 2600 Berchem tel 03 366 15 40 bull fax 03 385 57 05email secretariaatsteunpuntbe bull wwwcawbe bull wwwsteunpuntbe




4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model



41 De kracht van het beeld


44 Praktisch


Bijlage 1 Pictogrammen in het kader van intrafamiliaal geweld

Bijlage 2 De incidentmethode

Bijlage 3 Methodieken om te praten over de toekomst




Inhoudstafel

wwwdekrachtvanhethuisorg

httpwwwdiversiteitbeaction=publicatie_detailampid=123ampthema=2ampselect_page=216


Migratie stelt hoge psychologische eisen aan een persoon De gevolgen zijn zeker zo ingrijpend als bij bepaalde levensfaseovergangen Nabijheid en steun van de familie kunnen bescherming bieden om deze overgang goed door te komen Maar deze bescherming moeten sommige migranten missen

Migratie is altijd een combinatie van verlies en verrijking Migratie en de vlucht naar een ander land kenmerkt zich door een groot aantal veranderingen op een korte tijd Andere taal ander klimaat andere voeding andere manieren van contacten leggen en onderhouden andere man-vrouw verhoudingen andere ouder-kind relaties

Antropologisch gezien blijkt cultuur veel dieper verweven te zijn met de persoonlijkheid dan we wel denken Ontworteling uit alledaagse vanzelfsprekendheden maakt mensen onzeker en destabiliseert De meeste migranten en vluchtelingen slaan zich zonder veel problemen door deze periode door sommigen hebben extra steun en zorg nodig

Een hulpverlener kan een ankerpunt zijn in deze turbulente periode Iemand die structureert informeert meeleeft bij tegenslagen en successen Met deze inspiratiemap willen wij handvaten aanreiken die hulpverleners en organisaties inspireren om deze rol optimaal te vervullen

4 5

Inhoudstafel





5 Linke boel 58

6 Bibliografie 60


00

COLOFON





6 7


00Inhoudstafel

8 9




01









10 11





21 Het grenzenmodel


Er kan over veel

meer gepraat

worden dan

enkel de

lsquopapierenrsquo

02

Rode grenzen

Groene grenzen





12 13









verblijf












14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



4 5

Inhoudstafel





5 Linke boel 58

6 Bibliografie 60


00

COLOFON





6 7


00Inhoudstafel

8 9




01









10 11





21 Het grenzenmodel


Er kan over veel

meer gepraat

worden dan

enkel de

lsquopapierenrsquo

02

Rode grenzen

Groene grenzen





12 13









verblijf












14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



6 7


00Inhoudstafel

8 9




01









10 11





21 Het grenzenmodel


Er kan over veel

meer gepraat

worden dan

enkel de

lsquopapierenrsquo

02

Rode grenzen

Groene grenzen





12 13









verblijf












14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



8 9




01









10 11





21 Het grenzenmodel


Er kan over veel

meer gepraat

worden dan

enkel de

lsquopapierenrsquo

02

Rode grenzen

Groene grenzen





12 13









verblijf












14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



10 11





21 Het grenzenmodel


Er kan over veel

meer gepraat

worden dan

enkel de

lsquopapierenrsquo

02

Rode grenzen

Groene grenzen





12 13









verblijf












14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



12 13









verblijf












14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



14 15













16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



16 17


ConClusie



















18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



18 19














20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



20 21




supervisie


intervisie



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



22 23

03





taal



ordening





personen



organisatie



inzet


Het zijn niet

culturen

maar

mensen

die

elkaar

ontmoeten

Enkele fundamenten

24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



24 25













kunnen doen

is geen reden

hem te verlaten


niks meer voor de

ander kunt doen


voor hem zijnrdquo

(Andries Baart)


26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



26 27














Il ne faut pas


agrave son traume

(Boris Cyrulnik)

copyYv

es C

oryn

s vo

or d

e kr

acht

van

het

hui

s vz

w



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



28 29

04









4 Methodiekenhellip


Het ecogram


soCiaal netwerk






Methodieken

30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



30 31

Methodieken 04



aandaChtspunten




















Methodieken04

32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



32 33

Methodieken 04

OUDERS GROOTOUDERS

Vriendin

Cindy

Nico

CarlaSteven Partner

Ex-partner

Ex-partner

DGG2

Kind amp Gezin

VDAB

KraamzorgHuis-arts











Methodieken04

34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



34 35

Methodieken 04












Het genogram



Methodieken04

Generatie2

-1(ip)


1

0


36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



36 37

Methodieken 04








Methodieken04








verbindende vragen


38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



38 39















40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



40 41






Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan





Hoe doe je dat nu




42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



42 43















Informeren


44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



44 45

Methodieken 04


Methodieken04




terugkeren








46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



46 47

Methodieken 04




Methodieken04


Verkenning









48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



48 49











50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



50 51







copyFo

to u

it de

tent

oons

telli

ng B

AN

G v

an d

e Be

weg

ing

tege

n G

ewel

d - v

zw Z

ijn

52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



52 53












ConCrete tools



Wat is Mindspring


Het programma





54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



54 55




Creatieve therapie



Het programma







Orieumlntatiecursus



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



56 57

Het programma









44 Praktisch





Clieumlntgegevens


Verblijfsstatuut





58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



58 59

5 Linke boel



05Linke boel

60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



60 61

6 Bibliografie


















06Bibliografie

62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



62 63

7 Bijlagen

HET STAPPENPLAN









3stap

5stap

1stap

2stap

4stap

6stap

07













Bijlagen

64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



64 65




















66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



66 67













Permanenteuitgang

Tussentijdseuitgang

Consolidatie

Actieve verandering


Voorbeschouwing

Terugval


START

68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



68 69

















Migratie

Remigratie


Doelen

Strategie (plan)

Realistie

Bilan

70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



70 71


Brief aan jezelf









Tijdslijn








woonde






72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



72 73


Plan B


VoorwaardenGeen








verkrijgt

MateriaalGeen

Google Earth



VoorwaardenGeen





74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



74 75


Foto methodiek



deze te omzeilen











76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



76 77




voor de personen

Man =

Vrouw =




Erkenning

Sterk ondersteunend

Zwak ondersteunend




Neutrale relaties








78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



78 79

Symbolen

(geb jaar) lsquo47

(geboorte- steraar)

(geb jaar) lsquo44

Man(leeftijd nu)

Vrouw(leeftijd nu)

45 48




Samenwonend

Overleden




Miskraam


Eeneiiumlgetweeling

H lsquo70

H lsquo64 S rsquo74


12 9 7

Abortus Doodgeboren

Zwangerschap


lsquo77

H lsquo55 S rsquo79

3 2

lsquo57

lsquo62 - rsquo78










4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel







4 Methodieken

5 Linke boel

6 Bibliografie

7 Bijlagen

21 Het grenzenmodel


31 Het TOPOI model





44 Praktisch








Inhoudstafel



Inspiraties in het werken met mensen met een precair ... en migratie/Inspiraties i… · Andere...

Documents

Transcript of Inspiraties in het werken met mensen met een precair ... en migratie/Inspiraties i… · Andere...