Inspiratiegids kernrandzones 2014

Inspiratie voor Utrechtse gemeenten

Onderzoek in het kader van het speerpunt kernrandzones uit het programma 2013-2014 ‘Samen werken aan een veerkrachtig Utrecht’ van Ingeborg Thoral, adviseur ruimtelijke kwaliteit provincie Utrecht

INSPIRATIEGIDS KERNRANDZONEVISIES

Inspiratiegids kernrandzones-ark IT PU-120914.indd 1 12-09-14 15:20

Inspiratie voor Utrechtse gemeenten

INSPIRATIEGIDS KERNRANDZONEVISIES


5I n s p I r a t I e G I D s K e r n r a n D z o n e v I s I e s

Voorwoord

Hoe realiseren we met elkaar kwaliteit in de overgangszones van dorp en stad met land?Dat is de centrale vraag die met het kernrandzonebeleid van de provincie Utrecht is geagendeerd. Als adviseur ruimtelijke kwaliteit van de provincie Utrecht vind ik het kernrandzone-thema een boeiend thema, dat aandacht van vele partijen verdient en ruimte kan bieden voor aantrekkelijke initiatieven op plekken die een ruimtelijke impuls nodig hebben.

Met de aandacht voor het investeren in de bestaande stad, is de rand wat mij betreft opnieuw interessant. Niet als ruimte voor grote uitleglocaties, maar juist voor kleinschalige rode ontwikkelingen, geënt op de eigen kwaliteit van de plek, de condities en de mogelijkheden die er zijn. In de kernrand kan door het toelaten van initiatieven aan een meer duurzame leefomgeving worden gewerkt, met een hogere gebruiks-, belevings- en toekomstwaarde. Hoe u dat kan doen, daarvoor biedt deze gids kernrandzonevisies de nodige inspiratie, kennis en informatie.

In april 2014 heb ik mijn advies kernrandzones aan Gedeputeerde Staten aangeboden. Ter aanvulling op dit onderwerp bevat dit naslagwerk voorbeelden uit onze eigen provincie, uit andere provincies en uit het onderwijs. De Utrechtse projecten in deel A tonen interessante trajecten van de eerste kernrandvisies. Deze visies zijn echter nog geen van allen door de volledige besluitvormingsprocedure heen. Ook is de provincie het niet met alle onderdelen van deze visies eens. Niettemin bevatten de voorbeelden waardevolle informatie.

De projecten in deel B zijn door derde- en vierdejaars studenten van de Wageningen university voor de kernrand van de gemeente Montfoort gemaakt. Maart 2014 vond de slotbijeenkomst op het stadskantoor van Montfoort plaats. Wat mij toen opviel is dat deze jonge ontwerpers kernranden als een relevant en inspirerend onderdeel van hun leefomgeving beschouwen. De plannen tonen dat de studenten sterke en toegankelijke kernranden beogen, waarin initiatieven aaneengeschakeld worden.

De referentieprojecten in deel C bieden tenslotte een blik op de praktijk buiten de provincie Utrecht. Dit deel is opgezet door Enno Zuidema stedebouw. De vijf visies zijn gebaseerd op een leer-werkbijeenkomst met acht gemeenten, die in februari 2014 op het provinciehuis in Utrecht heeft plaatsgevonden. De visies zijn overigens niet één op één kernrandvisies te noemen, maar bieden hiertoe wel de nodige ingrediënten en lessen.

Wat ik met de inspiratiegids kernrandzonevisies voor ogen had, is een compilatie aan projecten te maken die gemeenten een stap verder helpt bij het opzetten van een kernrandvisie. Het is een gids om doorheen te bladeren, uit te putten en ter overdenking.

Ik wens u veel kijken leesplezier.

Ingeborg Thoraladviseur ruimtelijke kwaliteit van de provincie Utrecht


I n s p I r a t I e G I D s K e r n r a n D z o n e v I s I e s 6



Inhoudsopgave

Voorwoord 5

Deel A: Projecten in provincie Utrecht 11Inleiding 11Zuidzijde Zegveld - Woerden 12De Bilt West - De Bilt 16Kernrandzone West - Montfoort 20

Deel B: Vier uitwerkingen voor de kernrandzone 25Opdracht 25Visie kernrandzones gemeente Montfoort 26Rachel Backbier: Een sterk lint, plaats voor verandering 30Laszlo van der Wal: Acupunctuur aan een toeristische ader 34Rogier Eldering: Oplossing aan de rand 38Ties Blaauw, Knopen aan het Lint 42

Deel C: Referenties kernrandzonevisies van buiten de provincie Utrecht 47Analyse van referentievisies 47Basisscope It Nije Bolwurk – 1e deel stadsrandplan 50Barendrechts buitenboek 54Stadsrandvisie Genemuiden 58Structuurvisie Groene Zoom 62Dijkvisie Papendrecht 66Lessen 701. Proces: initiëren en samenwerken 702. Inhoud: kwaliteit maken en omgeving verbinden 713. Sturing: borgen & vaststellen en financieel regelen 71Deelnemerslijst leer-werkbijeenkomst 73 Colofon 74



Deel A: Projecten in de provincie Utrecht

Carola Berkelaar, provincie Utrecht

InleidingIn de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie 2013- 2028 en de Verordening 2013 krijgt ruimtelijke kwaliteit een centrale plek in ons ruimtelijk beleid. De kwaliteit van de kernrandzone kan op veel plaatsen verbeteren. De provincie stimuleert gemeenten om met een goede integrale visie voor de kernrandzones te komen. Zij beschikken immers over de meeste kennis op lokaal niveau. Ook zijn de gemeenten primair verantwoordelijk voor de integrale afweging van belangen. De integrale visie kan worden gebruikt bij het beoordelen van op kwaliteitsverbetering gerichte ontwikkelingen.De afgelopen periode is door verschillende gemeenten in de Provincie Utrecht gewerkt aan kernrandzones. Er zijn al kernrandzones begrensd en een aantal gemeenten heeft gewerkt aan een integrale (kernrandzone)visie.Doordat het beleid net is ontwikkeld, is er veel overleg gevoerd tussen gemeenten, initiatiefnemers, professionals en provincie. De processen van deze visies zijn input voor de door de provincie opgestelde handreiking.

1. Vianen heeft een landschapsvisie opgesteld en daarin de kernrandzones begrensd en kwalitatief beschreven.

2. De Bilt heeft een gebiedsvisie gemaakt voor de westrand, waarin kwaliteiten en toekomstbeeld zijn vastgelegd.

3. Woerden heeft een kernrandzonevisie opgesteld voor de zuidrand van Zegveld.4. Soest heeft de kernrandzones begrensd in het bestemmingsplan landelijk gebied. De Wieksloot aan de

zuidzijde van de kern van Soest wordt als eerste uitgewerkt.5. Montfoort heeft een uitgangspuntennota gemaakt voor al de kernranden. Montfoort West is als eerste

uitgewerkt tot een kernrandzonevisie.6. Ronde Venen heeft de kernrandzones begrensd in haar structuurvisie.7. Veenendaal gaat de kernrandzone in samenwerking met de provincie oppakken. (Ruimtelijke Agenda

Gemeenten)

Een aantal van deze projecten zijn zo ver ontwikkeld dat zij ter inspiratie in deze gids kunnen worden opgenomen.De projecten zijn geen van allen door de volledige besluitvormingsprocedure heen van een kernrandzonevisie. De visies zijn zelfbindend voor de gemeenten. De provincie onderschrijft niet alle onderdelen van de visies die hier als voorbeeld worden genoemd. Voor elk project is het aspect aangegeven dat als inspirerend voorbeeld voor andere gemeenten in de Provincie Utrecht kan dienen.


I N S P I R A T I E G I D S K E R N R A N D Z O N E V I S I E S 10

Visie, raamwerk Zegveld

Zuidzijde Zegveld - Woerden

Initiatiefnemer: Gemeente Woerden / Bolton Ontwikkeling / Goudriaan Beheer B.V.Opgesteld door: Bosch en Slabbers i.s.m. IMOSSOpgesteld in: 2012Plangebied: ca. 30 ha.Programma: Afronding stedelijke rand, recreatieve zone, uitplaatsing tennisbaanLandschapstype: VeenweidelandschapTijdshorizon: 2030Status van de visie: In bestuurlijke behandeling



Voorbeeld ‘binnen en buiten kern’De kernrandzonevisie gaat over een ontwikkeling van gebieden die zowel binnen de rode contour als in het aangrenzende open landschap liggen.

Nieuwe woningen met groene loperZegveld is een authentiek dorp, wat door zijn ligging een hechte gemeenschap is. De eigen aanwas wil er graag blijven wonen. Zegveld ligt in een karakteristieke open veenweidepolder van het Groene Hart. Het is een prachtig decor, maar het biedt vooral werk, uitzicht en ruimte. Er is behoefte aan de ontwikkeling van (recreatieve) uitloopmogelijkheden.

Voor de leefbaarheid van het dorp is woningbouw nodig. Ook zijn er een aantal bedrijven in het oude lint van het dorp die verkeerskundig en kwalitatief veel verbetering kunnen opleveren wanneer deze worden verplaatst.Als belangrijkste kwaliteitsverbetering komt er een groene loper aan de zuidzijde van het dorp, waardoor de overgang naar het landschap en de recreatieve uitloop verbeterd wordt.

“De visie is opgezet met vijf pijlers voor de ontwikkeling van de kwaliteit.1. Dorps aarden, de ondergrond als basis voor alle ontwikkeling.2. Dorps verbinden, draden die het weefsel van het dorp vormen.3. Dorps af- en aanhechten, randen die de overgang naar het landschap maken.4. Dorps wonen, wonen in Zegveld.5. Dorps oplossen van knelpunten in huidige dorp.”

Aanleiding visieEen tweetal locaties aan de zuidzijde zijn nodig voor woningbouwontwikkeling. Deze liggen deels in de rode contour, maar hebben ook ruimtebeslag daarbuiten, waardoor een kernrandzonevisie nodig is.De ontwikkelaars van de twee woningbouwlocaties zijn lokale bedrijven en willen (gefaseerd) voor de lokale behoefte bouwen en een mooie kernrandzone ontwikkelen.

Opstellen visieDe ontwikkelaars hebben de kernrandzonevisie opgesteld, waarbij gedurende het proces overleg is geweest met gemeente en provincie. Uiteindelijk gaat de gemeente de kernrandzonevisie vaststellen en (laten) uitvoeren.

Borging en vervolg visieEr zijn enkele bedrijven die vanuit verkeersveiligheid verplaatst moeten worden. Het is niet zeker of dit allemaal lukt, waardoor de kwaliteitsverbetering van de toegankelijkheid van de kernrandzone (het dorpsommetje) niet wordt gerealiseerd. Wanneer de borging duidelijk is wordt de besluitvormingsprocedure voortgezet.

Opzet visie− Analyse van landschap en dorp− Inventarisatie van kwaliteiten, kansen en knelpunten− Ontwerpuitgangspunten− Visie− Programma en fasering, uitvoering

(http://www.woerden.nl/onderwerpen/gebiedsplannen)


I N S P I R A T I E G I D S K E R N R A N D Z O N E V I S I E S 12

Dorp

Open landschap



Paadje

Doorzicht



visiekaartDe Bilt-west

1. agrarisch weidelandschap

accentueren landschappelijke overgang

kansen voor verbrede landbouw

versterken recreatief padenstelsel

behoud en versterken natuur

overgangsgebied Groenekanseweg: natuur, recreatie, zorg & (buiten)sport

2. Voordorpsedijk & Groenekanseweg

verbeteren recreatieve mogelijkheden en verkeersveiligheid

versterken doorzichten naar het landschap

tegengaan verrommeling en kwaliteitsarme bebouwing

3. fort Voordorp

vergroten herkenbaarheid recreatief rondje rond het fort (natuurpad)

4. Hooge Kampse Plas

ecologische herinrichting

5. ecologische verbindingszone

versterken verbinding (op smalste delen)

aantakken natuurkernen

6. sportpark Weltevreden

overgangszone sportpark - weidelandschap: integrale ruimtelijke opgave (agrarisch, sport,

natuur, lintbebouwing, doorzichten naar het landschap, recreatieve ontsluiting)

ophe�en barrièrewerking (doortrekken klom-penpad door sportpark, richting fort Voordorp)

eventuele gebouwde (top)sportvoorzieningen concentreren in zuidelijk deel sportpark

zoekgebied uitplaatsing sportvelden

7. laan Weltevreden

verbeteren bereikbaarheid zuidzijde Laan

knip voor autoverkeer halverwege de Laan

8. maatschappelijke voorzieningen

behouden en versterken rust

9. groene kamers bedrijvenstrook

versterken groene geleding & uitstraling (naar Biltse Rading)

1. agrarisch weidelandschap

2. Voordorpsedijk & Groenekanseweg

3. fort Voordorp

4. Hooge Kampse plas

5. ecologische verbindingszone

6. sportpark Weltevreden

7. laan Weltevreden

8. maatschappelijke voorzieningen

9. groene kamers

open tot half open slagenlandschap / lijnvormige begroeiing / historisch slotenpatroon

historische linten / vrijstaande, kleinschalige bebouwing / doorzichten naar het landschap / karakteristieke erfbe-planting / basis voor recreatieve structuur (�etsen & wan-delen) / combinaties van wonen en werken

historisch element Nieuwe Hollandse Waterlinie / samenhangende eenheid van fort, groepsschuilplaatsen &

open schootsveld

ecologisch kerngebied (plas, natuurlijke oevers en opgaande begroeiing aan oost�ank) / drager voor recrea-

tieve routes

(geplande) evz, als onderdeel van een doorgaande, regio-nale verbinding aan de oost�ank van Utrecht

concentratiegebied voor sportvoorzieningen / parkachtige opzet / duidelijke begrenzing / markeert de overgang van bos naar weidelandschap

hoogwaardige groene drager van sportpark en bedrijven-

strook / recratieve drager

geclusterde maatschappelijke voorzieningen / rustgebied in het hart van laan Weltevreden

groen als kwaliteitsdrager van de bedrijvenstrook langs de Biltse Rading

Raamwerkvan kwaliteiten

N

0 50 250 m0 50 250 m

kwaliteiten

1

2

2

2

3

4

5

5

5

6

7

8

9

N

0 50 250 m0 50 250 m

Raamwerk van kwaliteiten

Visie De Bilt-west

De Bilt West – De Bilt

Initiatiefnemer: Gemeente De BiltOpgesteld door: Nieuwe Gracht i.s.m. Terra IncognitaOpgesteld in: 2013Plangebied: ca. 180 ha.Programma: ontwikkeling van natuur, recreatie en maatschappelijke voorzieningenLandschapstype: Rand Heuvelrug, overgang naar veenweidegebiedTijdshorizon: 2030Status van de visie: Vastgesteld door gemeenteraad



Voorbeeld ‘betrokken gebiedsproces’Er is veel aandacht in de opzet van het proces voor de betrokkenheid van de omgeving bij de inventarisatie van de kwaliteiten en de planvorming.

Raamwerk om samen op te trekkenHet gebied ligt op de overgang van dorp en landelijk gebied en tussen de hoge Utrechtse Heuvelrug en het vlakke veenweidegebied van het Groene Hart. De verschillende elementen in het gebied: twee bebouwingslinten, de Waterlinie, het agrarische areaal en de rand van het dorp (sport en bedrijven) worden kwalitatief beschreven. Een belangrijke ontwikkelingsas in het gebied is de ecologische verbinding (in ontwikkeling), die het landschap van de Kromme Rijn met die van het Noorderpark verbindt. In een raamwerk wordt de balans vastgelegd tussen de ontwikkeling van deze elementen, waarbij duidelijke kansen en spelregels worden geformuleerd om de kwaliteit in het gebied te ontwikkelen. Het toekomstbeeld is zichtbaar gemaakt op een visiekaart.

Aanleiding visieIn de structuurvisie De Bilt 2030 wordt het gebied aangegeven als ‘zoeklocatie voor gemeentelijke sportvoorzieningen, intensivering van aanwezige bedrijvigheid en natuur- en landschapsontwikkeling.’ De gebiedsvisie De Bilt West is een nadere uitwerking met als doel een ontwikkelingskader voor de toekomst te schetsen op basis van de bestaande gebiedskwaliteiten.

Opstellen visieOm de integrale gebiedsvisie te maken is een intensief proces gevoerd met de omwonenden. Dit bestond uit interviews, workshops en inloopavonden. Dit heeft veel gebiedskennis en bijbehorende wensen voor het raamwerk en de visie opgeleverd.

Borging en vervolg visieIn de gebiedsvisie zijn de gebiedskwaliteiten en de ontwikkelingskansen vastgelegd. De borging en uitvoering van de visie zijn nog niet zodanig uitgewerkt dat de gebiedsvisie ook een kernrandzonevisie is. De visie is ook niet als zodanig geschreven.

Opzet visie− Inventarisatie van kwaliteiten− Analyse van de (mogelijke) ontwikkelingen− Gebiedsvisie met raamwerk, visiekaart en spelregels− Ruimtelijke verkenningen (scenario’s)− Conclusies en aanbevelingen

(http://www.debilt.nl/nl-nl/algemeen/artikelen/wonen-en-leven/projecten/gebiedsvisie-de-bilt-west.aspx)



Sport

Natuur



Cultuurhistorie

Inloopavond



Visiekaart kernrandzone West, Montfoort

Hofland

Sportpark

Stadspark

Historisch centrum

Stadsentree

Willeskop-Zuid

Bleek-cope

Blokland

Benedenkerkweg

Tiendweg

Julianalaan

M.A. Reinaldaweg

Molenbiotoop

Begraafplaats

Zicht op open landschap

Rustpunt/landschapsrecreatie

Zicht op stadssilhouet

Laarzenpad (ligging indicatief)

Ruim opgezette overgang tussen stad en land

Recreatieve route Tiendweg

Entree van de stadZoeklocatie gemengd gebied (welzijn, recreatie, groen)

Manege

fietsverhuur

Toeristisch Overstap Punt

Kwaliteitswinst door landschappelijke inpassing

Grasland met watergangen

Ruim opgezette erven met beplanting

Compact stedelijk gebied

Stedelijk groen

Ruim opgezette overgangszone tussen stad en land met ruimte voor wonen en recreatie

Historisch centrum met vanuit het landschap beeldbepalende bebouwing

Landschappelijke beplantingselementen

Zichtbaarheid stadssilhouet vanaf de M.A. Reinaldaweg

Beleving van het open landschap

Onverharde (semi-) openbare wandelpadenstructuurTiendweg met laarzenpaden (ligging indicatief)

Verharde wandelpaden en overige recreatieve routes

Voornamelijk open landschappelijke zone met ecologische- en verblijfskwaliteit

Ontwikkelingszones

Visiekaart Kernrandzone-West MontfoortGemeente Montfoort27 juni 20141:8000

Transformatie agrarische ervenmet behoud van karakteristiek

Kernrandzone West - Montfoort

Initiatiefnemer: Gemeente MontfoortOpgesteld door: Buro SRO Utrecht i.s.m. Krooder advies &management en v-eldOpgesteld in: 2014Plangebied: ca. 100 ha.Programma: Toegang stad en rand verbeteren, recreatief gebruik verbeterenLandschapstype: VeenweidelandschapTijdshorizon: 2030Status van de visie: Concept gereed, najaar 2014 ter inzage



Voorbeeld ‘stad en land verbinden’In deze kernrandzonevisie is de ontwikkeling van een recreatief netwerk belangrijk. Het document toont een voorbeeld van de mogelijkheden die een netwerk kan bieden aan een kern in het open veenweidelandschap van het Groene Hart.

Stad gaat relatie aan met open landschapAan de westkant van Montfoort komen een aantal belangrijke kenmerken van de stad in het open veenweidegebied van het Groene Hart bij elkaar: zicht op de oude stad, zicht op en vanuit de lintbebouwing en zicht op de uitbreidingswijk. Beleving van het open landschap staat in deze visie centraal. Met verschillende nieuwe verbindende paden wordt het recreatieve netwerk fijnmaziger gemaakt en beter aangesloten op de stadsrand. Er is een duidelijke visie op de entree van de stad met zicht op de molen en kerktoren als oriëntatiepunten. De ontwikkelingen in het lint en langs de wijkrand worden ingezet voor een verbetering van de beleving van het gebied.

Aanleiding visieNaar aanleiding van de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie heeft de gemeente alle kernranden geïnventariseerd en eerste uitgangspunten geformuleerd als basis voor toekomstige kernrandzonevisies. Vanwege de uitplaatsing van een recreatieve functie is de kernrandzone West als eerste uitgewerkt.

Opstellen visieOp basis van de gemaakte inventarisatie is het gebied bekeken. De kwaliteiten zijn vastgelegd in een ontwikkelingsvisie om zo te komen tot een beleefbare landschappelijke kwaliteitswinst. De oude stad vraagt om een goede relatie met het historische veenweidelandschap. In de visie wordt aangegeven waar ontwikkelingen de ruimte kunnen krijgen en de kwaliteitsverbetering wordt gerealiseerd.

Borging en vervolg visieDe visie vormt de basis voor toekomstige bestemmingsplannen. Voor het gebied zal een gemeentelijk fonds worden opgezet. De verschillende onderdelen in de visie hebben een verschillende tijdshorizon. Voor de ontwikkeling in het lint is deze al in bestemmingsplanprocedure. Voor de rand van de uitbreidingswijk en de entree van stad zijn een drietal scenario’s gemaakt, die afhankelijk zijn van de financiële haalbaarheid in de toekomst.

Opzet visie− Inventarisatie beleid− Analyse kwaliteiten gebied− Visie uitgewerkt in vier deelgebieden− Uitvoeringsparagraaf− Uitwerkingsparagraven (scenario’s)

(http://www.montfoort.nl/internet/bouwen-en-wonen)



Lint

Landschap met open karakter



Woonwijk

Stad



Impressies kernrandzone Montfoort

OpdrachtDerde- en vierdejaars studenten van de Wageningen Universiteit (WUR) hebben de opdracht gekregen om voor de gemeente Montfoort een concrete ruimtelijke visie op de overgang van de kernen naar het buitenge-bied te ontwerpen. De studenten van de Bachelor of Science Landschapsarchitectuur ronden hun opleiding af met een individuele thesis. Hierbij moeten de studenten op basis van onderzoek een ontwerp maken. Het onderwerp voor de thesis van eind 2013 / begin 2014 was de kernrandzones van Montfoort. Dit onderwerp is ingebracht door Ingeborg Thoral, de adviseur ruimtelijke kwaliteit van de provincie Utrecht. De begeleiding vanuit de WUR was in handen van Dr. Ir. Marlies Brinkhuijsen en Roel Theunissen MSc. De coördinator/con-tactpersoon was Dr. Dipl. Ing. Sven Stremke MA. Aanspreekpunt vanuit de gemeente Montfoort was Klaas Hemke van Meekeren.

KaderDe studenten hebben als kader meegekregen, dat in veel gebieden in Nederland ruimtelijke ontwikkelingen niet meer van bovenaf in gang worden gezet, maar voortkomen uit initiatieven uit het gebied zelf. Gemeen-tes beoordelen die initiatieven onder andere op ruimtelijke kwaliteit. De structuurvisies van gemeenten zijn echter vaak zo abstract dat ze onvoldoende houvast bieden aan zowel de gemeenten als de initiatiefnemers. Dit kan met name een probleem zijn in de zogenaamde kernrandzones, de overgangen van kernen naar het buitengebied, die gevoelig zijn voor verrommeling. Initiatiefnemers zijn op zoek naar een concrete visie op de gewenste ruimtelijke ontwikkeling en naar handvatten voor hoe ze kunnen bijdragen aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. De provincie Utrecht stimuleert gemeenten daarom als uitwerking van de struc-tuurvisie zogenaamde kernrandzonevisies te maken, die dit gat moeten dichten.

De opdrachtDe opgave voor de studenten is:het ontwerpen van een concrete ruimtelijke visie op de overgang van de kernen in de gemeente Montfoort naar het buitengebied een voorbeelduitwerking van een deelgebied waarin duidelijk wordt hoe een ruimtelijke ontwikkeling kwaliteit kan toevoegen aan het landschap.

De Visie kernrandzones van de gemeente is als basis meegegeven. Speciale aandachtspunten voor de studenten zijn de ligging van Montfoort in het Groene Hart en aan de Hollandse IJssel. In de keuze van het deelgebied en de ruimtelijke ontwikkeling is voor de studenten ruimte om een eigen thema voor verdieping te kiezen.

LeeswijzerHierna volgt eerst een toelichting op de visie van de gemeente, met daarna vier uitwerkingen van de opdracht door studenten.

Deel B: Vier uitwerkingen voor de kernrandzone

Conny Raijmaekers, provincie Utrecht



Visie kernrandzones gemeente Montfoort

De gemeente Montfoort heeft september 2012 de Ontwerp Visie Kernrandzones opgesteld. In de visie worden de verschillende kernrandzones rond Montfoort en Linschoten beschouwd en beschreven. Per zone is een kaart gemaakt met daarop de kwaliteiten en aandachtspunten. Dit is samengebracht in een visie op de kernrandzones waarin toekomstige transformaties en ontwikkelingsmogelijkheden integraal in beeld worden gebracht. De gemeente is gestart met de visie, omdat de kernrandzones zich kenmerken door diversiteit. Het is divers qua functies, qua schaal en qua verschijningsvorm. Deze diversiteit leidt echter vaak tot de typering rommeligheid. De ruimtelijke kwaliteit staat in veel gevallen onder druk en laat vaak te wensen over, doordat de kernranden niet zorgvuldig zijn vormgegeven.

KernrandzonesDe gemeente heeft in haar visie de verschillende soorten kernrandzones aangegeven. Per zone is de kwaliteit beschreven en de mogelijkheden voor omgang met die zone:Montfoort:IJsselveldHeeswijkMontfoort-OostBloklandHofland-ZuidDe BleekWilleskopIJsseloordBedrijventerrein IJsselveldLinschoten:M.A. Reinaldaweg-NoordLinschoten-NoordRapijnenM.A. Reinaldaweg-ZuidEngherzandwegLinschoten-WestHiernaast is de kaart van de kernrandzones van Montfoort opgenomen.

Visie 2030De gemeente Montfoort beschikt ook over een Visie 2030. Hierin zijn de gewenste ontwikkelingen opgenomen, ook voor de kernrandzones. Hiernaast is de kaart uit Visie 2030 voor wat betreft de kernrandzones van Montfoort opgenomen.

Wanneer de plannen voor deze ontwikkelingen uitgewerkt worden, dient voldaan te worden aan de randvoorwaarden uit de Visie Kernrandzones. Het doel hiermee is consolidatie of verbetering van de verblijfskwaliteit in de kernrandzones.



Visie 2030 voor de kernrandzones van Montfoort

Kernrandzones van Montfoort



RandvoorwaardenVoor het vormgeven van ontwikkelingen bevat de visie een ruimtelijke visiekaart. Voor de verschillende zones op de kaart worden typen ruimtelijke randvoorwaarden voor de mogelijke ontwikkelingen voorgesteld. Op basis hiervan kan aan de welkome functies een toegangsbewijs toegekend worden, als zij voldoen aan een aantal ruimtelijke randvoorwaarden. Deze ruimtelijke randvoorwaarden bepalen de vormgeving en waarborgen de inpassing in het toekomstige kernrandlandschap. De gemeente kent drie groepen van kernrandzones met bijpassende ontwikkelingsmogelijkheden:

Kwaliteitsverbetering op het laagste schaalniveau: In de kernrandzones van goede kwaliteit zijn ingrepen niet noodzakelijk. Als er kwaliteitsverbeteringen plaatsvinden, dan zijn deze kleinschalig en dragen ze bij aan het vervolmaken van de bestaande structuur. Dit kan gaan om het aanhelen van beplantingsstructuren, inpassing van een achterzijde van een kavel of door een particulier of juist het versterken van een zichtlijn door het weghalen van beplanting of objecten. Voorwaarde is dat het actief wordt opgepakt: stimuleren en faciliteren van kleine particuliere initiatieven die verbeteringen kunnen opleveren.

Transformatie binnen structuur: In de zones waar de kwaliteit te wensen over laat, maakt de gemeente ruimte voor ontwikkelingen. De mogelijkheden moeten vooral leiden tot verbeteringen binnen de bestaande structuur, bijvoorbeeld de Hollandse IJssel beter zichtbaar maken, of nieuwe bedrijvigheid toestaan onder voorwaarden van verbetering van de landschappelijke inpassing. De schaal van de oplossing/verbetering moet passend is voor de betreffende rand.

Aanpassing van de structuur: Tenslotte zijn er gebieden die niet voldoen aan de kwaliteitsvoorwaarden binnen de kernrandzones. Hier is een structurele herontwikkeling voorwaarde om tot een echte verbetering te komen. Voorwaarde voor herontwikkeling is een gerichte visie op die specifieke kernrandzone gericht op geleidelijke (zachte) overgangen in combinatie met bijvoorbeeld verbeteringen in de kern en het vervolmaken van dorpsommetjes in de vorm van fietsen wandelpaden.

Aangezien de Visie Kernrandzones van de gemeente Montfoort vooral aangeeft waar ruimte is voor welke schaal van ingrepen, maar nog niet aangeeft hoe deze ingrepen op de betreffende plek uit moeten of kunnen werken, vormt de visie een goed startpunt voor de studenten. Hierna volgen vier uitwerkingen die studenten aan verschillende kernrandzones gegeven hebben.



Ruimtelijke visiekaart voor de kernrandzones van Montfoort



Rachel Backbier: Een sterk lint, plaats voor verandering

InleidingIn het ontwerp ‘een sterk lint, plaats voor verandering’ is gekozen het verbeteren van de kwaliteit en de identiteit van de overgang van het noordelijke dijklint, de Mastwijkerdijk, op te pakken, in relatie met de omliggende gebieden (polders en uiterwaarden). Hiervoor is een analyse gemaakt van het gebied op een grotere schaal en het lint op een kleinere schaal. Ook is een referentiestudie uitgevoerd naar projecten waar met stroomruggen en/of oeverwallen in combinatie met lintbebouwing ontworpen is. Dit geeft inzichten die gebruikt kunnen worden bij het ontwerpen.

AnalyseDe overgang van de dichte kern van Montfoort naar de open polders naar het noorden, is een speciale plek omdat hier veel activiteiten samen komen, er veel functies zitten en het gebied daardoor erg dynamisch is. Het leven staat niet stil in dit lint langs de Hollandsche IJssel, waar de omgeving, het landschap en de mensen die er wonen samen komen.

Het lint bestaat niet op zichzelf, maar is onlosmakelijk verbonden met omliggende gebieden. Het oude dijklint is ook hier verbonden met de polders in het noorden enerzijds en de uiterwaarden en de rivier anderzijds. Om iets te kunnen zeggen over het kwalitatief verbeteren van dit lint en de identiteit moeten dus de relaties tot de omliggende gebieden meegenomen worden. Het ontstaan van het gebied is hier een grote inspiratiebron, evenals de verschillende sferen binnen het lint. Uiteindelijk moet een robuust (zoals de oeverwal waar het op ligt) en sterk gebied ontstaan, dat flexibel genoeg is om de veranderingen die spelen op te vangen. Waarbij identiteitsversterking van het gebied in relatie tot zijn omgeving ook een rol kan spelen.

De huidige relaties tussen het lint en de rivier kunnen eigenlijk alleen nog maar in de twee open gebieden in het lint tot stand worden gebracht. De toegang tot de rivier is op grote stukken ook minimaal. Doorzichten en zichtlijnen zijn er wel naar het noorden maar nauwelijks naar het zuiden en over de hele lengte van het lint is er een duidelijke menging van wonen en werken te zien.

Het lint begon als uitbreiding van het centrum langs de Montfoortse Vaart en naarmate de tijd verstreek vestigden zich meer bedrijven, boeren en mensen langs het lint. De wegen structuur die er al in de 17e eeuw lag ligt er nog steeds. De beplanting van de hoofdweg is wel veranderd. Er heeft zich een soort inversie proces voorgedaan, aangezien vroeger het oostelijk deel meer beplant was en het westelijk niet. Nu is het westelijk deel van het lint (langs IJsselveld) wel vrijwel volledig beplant en is het oostelijk deel (langs de Mastwijkerdijk) vrijwel niet meer beplant aan beide kanten van de weg. In de polder is er met het verdwijnen van een enkel geriefbosje en de toevoeging van wegen, ook weinig veranderd, en zo ook in de uiterwaarden die vanaf het begin dat men al langs de Montfoortse Vaart ging wonen, al grootschalig gebruikt worden voor de teelt van fruit.



OnderzoekOm tot het ontwerp te komen, is een referentiestudie uitgevoerd, waaruit blijkt dat het laten doorschijnen van de geografische ligging van een plek in een ontwerp kan bijdragen aan de inpassing in het landschap. Uit de bijbehorende literatuurstudie blijkt hoe landschap, verandering en identiteit samen hangen. Op basis van de analyse en de referentiestudie is geconcludeerd, dat het terug brengen van een overkoepelende structuur nodig is om verdere uitsmering van functies te voorkomen. Binnen grotere zones kan verandering plaats vinden en daartussen in liggen dan open gebieden die voor doorzichten zorgen.

OntwerpHet lint bestaat niet op zichzelf en is onlosmakelijk verbonden met omliggende gebieden. Het oude dijklint is verbonden met de polders in het noorden enerzijds en de uiterwaarden en de rivier anderzijds. Wanneer teruggekeken wordt, naar 1969, is een duidelijk geheel waar te nemen van zones met wonen, werken en boomgaarden, en daar tussen in open gebieden. Die duidelijkheid is nog steeds waar te nemen in het westelijk deel van het lint, maar is niet meer echt aanwezig in het oostelijk deel. Hier heeft zich een verspreidingsproces voorgedaan en zijn elementen toegevoegd, zoals hagen, die doorzichten belemmeren en het lint opdelen. Het terug brengen van een overkoepelende structuur is nodig om verdere uitsmering van functies te voorkomen. Binnen grotere zones kan verandering plaats vinden en daartussen in liggen dan open gebieden die voor doorzichten zorgen. Om dit te bereiken zijn ontwerpprincipes opgesteld.

Ontwerpprincipes op grote schaal: - Openheid in het polderlandschap behouden - Kavelrichting volgen - Boomgaarden in de polders én in de uiterwaarden -> - Divers landgebruik op de oeverwal - Geen/enkele/dubbele wegbeplanting

Ontwerpprincipes op kleinere schaal: - Positionering van huis in het lint (met de kavel mee dan wel de weg/rivier volgend) - Positionering van het huis en de kavel (huis vast, huis los, kavel los) - Nieuwe bebouwing concentreren, niet verspreiden - Doorzichten naar de polder vanuit het lint -> - Bebouwing langs wegen geconcentreerd - Op enkele plekken bebouwing langs de rivier - ‘Streekeigen’ nieuwe bebouwing

Ontwerpprincipes voor de uiterwaarden: - Ritmische opeenvolging van verschillende landgebruiksfuncties in de uiterwaarden - ‘landschappelijke kamers’ in de uiterwaarden ->

Het ontwerp voor het lint langs de Mastwijkerdijk bestaat uit een aantal strategische ingrepen die gedaan kunnen worden om de kwaliteit van het gebied te verbeteren en de identiteit te versterken. Het ‘open’ houden van de twee gebieden langs de rivier is belangrijk om de relatie van het lint en de rivier te garanderen en om een zekere duidelijkheid in het gebied te waarborgen. Andere ingrepen bestaan uit het visueel verbeteren van de voorkant en achterkant van het lint, het garanderen van doorzichten naar buiten (door hoge hagen te verwijderen en parkeerplaatsen te verplaatsen) en het garanderen van verbindingen met de rivier. Laanbeplanting langs de weg accentueert het lint en kan sterker toegepast worden.



Plankaart Strategisch plan West Masterdijk



DetailuitwerkingVoor twee gebieden is een nadere uitwerking gemaakt. In deze gebieden krijgen verschillende veranderingen een plaats en wordt gestreefd naar het creëren van ‘landschappelijke kamers’ in de uiterwaarden en het verbeteren van de relaties van het lint met de rivier. Hieronder is de voorbeelduitwerking voor het gebied Tussen de Hofdijk en de haven opgenomen. Tussen de nieuwbouw links van de haven en de (gedeeltelijk nieuw toegevoegde) fruitbomen komt een doorzicht naar de rivier.

Detailkaart. Op deze kaart geven de verschillende kleuren groen het poldergebied naar het noorden aan en het uiter-waardengebied langs de rivier. Tussen de nieuwbouw links van de haven en de fruitbomen komt een doorzicht naar de rivier.



Laszlo van der Wal: Acupunctuur aan een toeristische ader

Inleiding Het ontwerp ‘acupunctuur aan een toeristische ader’ staat het concept ‘verrommeling’ centraal. Dit betreft niet alleen de verrommeling van de stadsrand, maar juist ook hoe een lijn als de Hollandse IJssel die aan de stadsrand loopt, maar ook dwars door de stad Montfoort heen, de verrommeling de stad in kan trekken. Langs de Hollandse IJssel uit verrommeling zich ondermeer in ontoegankelijke oevers en een aangetaste leesbaarheid door onherkenbare rivierstructuren (uiterwaarden, dijken). De verrommeling kan een obstakel vormen voor de (potentiële) toeristische ontwikkeling van Montfoort. Voor het ontwerp is een studie gedaan naar het begrip verrommeling, een analyse gemaakt van de ontwikkeling van de Hollandse IJssel door de tijd heen en een analyse gemaakt van het gebied. Voor het ontwerp zijn de toeristische potenties als uitgangspunt genomen.

OnderzoekVerrommeling is een relatief nieuw begrip en heeft betrekking op het fysieke landschap en de daarin opgenomen elementen. In eerste instantie werd het vooral gebruikt in vakdiscussies. Sinds 2004 komt het thema ook duidelijker naar voren in overheidspublicaties, zoals de Nota Ruimte (2004).In 2006 is er een wetenschappelijke definitie aan gegeven: “Onder verrommeling verstaan we een storende toename van de variatie in het landschap in combinatie met een gebrek aan samenhang.” (Veeneklaas, Salverda, & Agricola, 2006,pp 10-11). Of iets als verrommeling ervaren wordt, heeft te maken met de mate van samenhang en variatie in het landschap. Daarnaast speelt ook de herkenbaarheid van elementen in het landschap mee in de leesbaarheid van de plek. In dat geval vallen die elementen binnen een herkenbaar en samenhangend patroon. In verrommelde landschappen doorbreken nieuwe elementen die herkenbare patronen.

AnalyseMontfoort is begonnen als een kasteel met activiteiten er om heen. Toen de stadsmuren hun functie verloren, kregen de huizen ten noorden van de stad, die eerst tegen de stadsmuur stonden, een achtertuin aan de Hollandse IJssel. Dit verklaart de verspringende rooilijn. Doordat de kade hier geen uitgebreide havenfunctie vervulde was er geen aanleiding tot het omvormen tot voorkanten. In de jaren rond 1900 verrijzen er in de uiterwaarden veel steenfabrieken. Na hun hoogtepunt, rond 1920, ontstaan op diezelfde locaties vaak gasfabrieken. Later vormden zij (buiten het industrieterrein IJsselveld) de aanleiding voor de vestiging van kleine industriecomplexen.



Montfoort is gelegen op de rand van het perimariene rivierlandschap. Veel klei heeft zich afgezet op de oeverwallen, maar ook in het tussengelegen gebied. Deze uiterwaarden, liggen qua bodemkenmerken dicht bij de oeverwallen en herbergen daarom al eeuwen landbouwgronden. Gecombineerd met de hogere ligging vormden de uiterwaarden dus de meest geschikte bouwgronden voor woningbouw en industrie. Een groot deel van het huidige Montfoort staat in de uiterwaarden. Daardoor zijn de rivierstructuren (oeverwal, uiterwaard, dijken) in het huidige landschap vaak moeilijk te onderscheiden. De oevers van de Hollandse IJssel zijn op veel plaatsen niet toegankelijk doordat ze privaat eigendom zijn (zoals tuinen, industrieterreinen of weilanden). Opvallend is de situatie bij het historisch centrum. Op plaatsen waar contact mogelijk zou zijn staan auto’s en ontbreken voetpaden. De Hollandse IJssel is vanaf openbare wegen beperkt zichtbaar. Vaak gaat ze verscholen achter bebouwing, of achter sterk dichtgeplante houtwallen of hagen.

Veel van de routes lopen parallel aan de rivier. Er is een duidelijk knooppunt waar de Montfoortse Vaart en de Hollandse IJssel samenkomen. Samen met (de enige) brug in de buurt van het centrum vormt dit een van de actiefste punten in en rond het centrum. De plek is ook sterk herkenbaar door de IJsselpoort die als landmark dient. De bebouwing op de kade zorgt tevens voor een sterke en duidelijk herkenbare rand. Een andere sterke rand Is de IJsselkade tegenover de bebouwing bij de IJsselpoort. De bomen markeren hier een duidelijke grens. De Rooms-Katholieke kerk zou samen met de pastorie een logische voorzetting zijn van de rand die bij de IJsselpoort in gang is gezet. Deze rand is echter rafelig. De uitstraling van de oevers zal de komende jaren gefaseerd moeten worden verbeterd, om Montfoort een uitnodigendere uitstraling te geven.

OntwerpHet toeristisch potentieel is het uitgangspunt voor het ontwerp. De Hollandse IJssel bindt Montfoort aan het Groene Hart en vormt een route voor recreatievaart. Daarmee is ze van cruciaal belang voor de toeristische toekomst van de stad. Door op de oevers van de rivier fietsen wandelroutes te realiseren, ontstaat een ader waarlangs recreatieve activiteiten plaats kunnen vinden. Deze recreatieve activiteiten kunnen worden onderverdeeld in intensieve functies die veel activiteit aantrekken, zoals een haven, (streek)markten en festivals, en extensieve functies met veelal een groener karakter zoals parken, openbare tuinen, boomgaarden en campings. Door de intensieve functies te clusteren op plekken waar routes bij elkaar komen (nodes) hebben ze meer toeloop. Door plekken te kiezen die een sterke herkenbaarheid hebben (landmarks) vergroot men de attractiviteit van de plek. Het concept bestaat dan uit een doorlopende lijn langs de Hollandse IJssel, met daaraan een serie ‘hotspots’ waar intensieve recreatieve activiteiten zich concentreren. In de gebieden tussen deze hotspots kunnen de extensievere functies een plaats vinden. Op de visiekaart is dit vertaald naar het gebied.

Hotspots langs de Hollandse IJssel



DetailuitwerkingEr zijn twee detailontwerpen gemaakt, het kerkplein en de haven. Hiernaast is de detailuitwerking voor het kerkplein opgenomen. Hierbij is de voorgracht omgevormd tot een haven voor pleziervaart en een bron van levendigheid. De oever wordt opnieuw toegankelijk gemaakt en biedt op de kop ook rustplaatsen. Over de Hollandse IJssel komt een nieuwe brug die aansluit op de doorgaande route op de oevers. Daardoor raakt deze hoek van de binnenstad beter ontsloten en kunnen ook wandelaars de Hollandse IJssel over steken zonder verder westelijk naar de provinciale weg te moeten. De oude school komt na de verhuizing volledig beschikbaar voor de muziekverenigingen. In totaal zijn er in de nieuwe situatie iets meer dan 30 parkeerplaatsen beschikbaar ten opzichte van ongeveer 70 parkeerplaatsen in de huidige situatie. Daarvoor in de plaats krijgt de voetganger meer ruimte in dit gebieden worden volwaardige trottoirs aangelegd.

Ingrepen in het stedelijk weefsel



Detail kerkplein



Rogier Eldering: Oplossing aan de rand

InleidingHet ontwerp ‘Oplossing aan de rand’ gaat in op de randen van Montfoort langs de N204 vanuit het zuiden. In het ontwerp is onderzocht hoe deze randen van Montfoort meer relatie kunnen krijgen met het omliggende landschap, op zo’n manier, dat de overgang van stad naar land natuurlijk verloopt en de stad een goede entree heeft. Dit is een oplossing voor de kernrandzone langs de weg die onaantrekkelijk kan worden, door alle activiteiten die hier een plekje zoeken.

AnalyseDoor de unieke combinatie van verschillende vormen van landgebruik, komen er in de rand van Montfoort vele verschillende activiteiten voor. Deze zorgen ervoor dat de rand van de stad redelijk compact is en de structuur van het landschap nog maar moeilijk te herkennen is. Hierdoor houden nieuwe gebouwen en activiteiten geen rekening meer met het landschap, zoals dat eeuwenlang wel gebeurde. Het resultaat is te kenmerken als verrommeling, omdat er geen duidelijke structuur of organisatie meer te herkennen is. Het zorgt er daarbij ook voor dat kernranden op elkaar gaan lijken en dat Montfoort niet meer duidelijk herkenbaar is. Juist het landschap biedt aanknopingspunten om het eigene van Montfoort in de rand weer terug te brengen, omdat het landschap uniek is. Het landschap kenmerkt zich door extreme openheid, wat zorgt voor een hoge zichtbaarheid van Montfoort. En juist ook die openheid is reden om de kernrand aan te pakken, zodat de kernrand weer meer een visitekaartje van Montfoort wordt, die de mensen welkom heet.

In het ontwerp is gekozen voor het nader bestuderen van en ontwerpen voor de entree van Montfoort vanaf het zuiden (N204). Deze weg kent veel verkeer, waardoor veel mensen van hieruit een eerste indruk krijgen van Montfoort. Dat is al voldoende aanleiding om hier naar verbeteringen te gaan zoeken. En dat is vanuit het ontwerp gezien ook nodig, omdat aan de westkant van de weg een lint gesitueerd is met veel nog in bedrijf zijnde boerderijen, wat een rommelig beeld geeft en aan de oostkant een woonwijk ligt die geen verbinding heeft met het landschap.



OntwerpOp basis van literatuurstudie naar hoe randen van kernen en agrarische landschappen ervaren worden, is een aantal ontwerpprincipes opgesteld, gericht op Montfoort: - Variëteit in de rand is interessant, als elementen als een geheel kunnen worden ervaren. - Tuinen aan weilanden hebben één uitstraling nodig, open heeft de voorkeur, dicht kan ook. - Beplanting moet passen bij het landschap wat mensen kennen, qua openheid en bossen. - Als de eerste rij huizen gevarieerd is, biedt dit ook inkijkjes verder de wijk in. - Gebruik kleine, bij het landschap passende elementen om de blik te trekken. - Zorg dat ook met het toevoegen van nieuwe elementen het landschap leesbaar blijft. - Herstel historische elementen, of maak ze zichtbaar, om de blik te trekken. - Dicht bij de weg passen kleinschalige boerderijen met activiteiten beter dat intensieve. - Dicht bij de molen ‘De Valk’ moet rekening gehouden worden met windvang van de molen.

Op basis van de ontwerpprincipes zijn verschillende modellen en ideeën voor de randen langs de N204 uitgetest. Dit heeft geleid tot een model met een beperkte uitbreiding wat niet te veel inbreuk doet op het landschap zelf, maar wel een oplossing biedt voor enkele lastige plekken in dit landschap. Dit past ook bij de kleinschaligheid en de ontwikkeling van Montfoort. Het heeft als voordeel, dat het in relatief korte tijd gerealiseerd kan worden en dat het financieel haalbaar is. Door de uitbreidingen aan de kant van de woonwijk vorm te geven als lokale boerenerven, ontstaat er een natuurlijke overgang tussen stad en land. Door ze solitair, maar wel in één rij en allemaal niet verschillend vorm te geven, ontstaat een interessante rand die ook nog zicht biedt op de woonwijk. Aan de andere zijde, bij Willeskop, kan begonnen worden met het toevoegen van kleine eenheden beplantingen om de zichtlijnen te versterken, zie figuur. Als er zich daarna kansen voordoen om de aanblik van boerderijen om te vormen, dan kunnen die bijdragen aan het versterken van het beeld.

Ontwerp van de rand



Materialisering van het ontwerp van de rand



DetailuitwerkingVoor het detailontwerp, is onder andere gekeken hoe een groot boerenbedrijf omgevormd zou kunnen worden tot een klein woongebied. Hiervoor wordt een grote schuur afgebroken en vervangen door huizen. De historische gebouwen van de boerderij, zoals het woonhuis en een kleine schuur, blijven staan. Hierdoor geeft het geheel een besloten gevoel, waar het goed thuiskomen is.

Detail van uitbreiding in de vorm van een lokaal boerenerf



Ties Blaauw, Knopen aan het Lint

InleidingIn de ontwerpstudie ‘Knopen aan het Lint’, is het perspectief van de stoppende boeren als uitgangspunt genomen. In Montfoort zullen namelijk, net als in de rest van het land, de komende jaren steeds meer boeren stoppen met hun bedrijfsvoering. In de studie is ingezoomd op het lint tussen Montfoort en Linschoten, ook wel bekend als de linie van Linschoten en de Scheg ten zuidwesten van Montfoort. Om de erven vitaal te houden, zowel cultuurhistorisch als landschappelijk, is gekeken of het concept knooperven toepasbaar is.

AnalyseAanleiding voor het kijken naar alternatieven voor de erven van stoppende boeren is, dat de linten van Montfoort gevoelig zijn voor het verstoren van de ruimtelijke kwaliteit. Dit wordt ook wel aangeduid met het begrip ‘verrommeling’, wat wil zeggen dat er weinig structuur in het landschap aanwezig is. Dat er steeds meer stoppende boeren komen, heeft te maken met de schaalvergroting van de landbouw. Om een rendabel landbouwbedrijf te runnen hebben boeren een groot stuk land nodig. De middelen kleine bedrijven kunnen niet meer concurreren met de grote bedrijven, waardoor ze vaak genoodzaakt zijn om met het boeren te stoppen. Door schaalvergroting zullen er dus minder boeren komen per hectare. Dit kan leiden tot veel nieuwbouw en verlies van identiteit op vrijkomende erven. In de Randstad is daarnaast nog steeds sprake van bevolkingsgroei. Dit leidt tot een grotere vraag naar landstedelijk wonen. Mensen hebben namelijk wel behoefte aan landelijk wonen, in een rustige, ruime, groene en dorpse woonomgeving, maar dan wel gecombineerd met voorzieningen, werk en vervoer als optimale leefomgeving. De huidige structuurvisie van de gemeente is abstract en biedt daardoor te weinig houvast aan initiatiefnemers en de gemeente zelf, om met deze situatie om te gaan en tot verbetering van kwaliteit te komen.

ReferentieOm in te spelen op onder andere de schaalvergroting, is het concept knooperven ontwikkeld. Dit concept uit 2003 van K. de Groot en R. van Paridon had als naam: ‘Het tuinenrijk’. InnovatieNetwerk ‘adopteerde’ dit concept in 2004. Het concept is vooral toegepast in Tubbergen (Twente). Een Knooperf is een voormalig boerenerf in een kleinschalig landschap dat volop ruimte biedt aan wonen en werken in een landelijke omgeving. Bewoners hebben er hun eigen woning en delen er een gemeenschappelijk erf. Daarnaast zorgen ze ook gezamenlijk voor behoud, versterking en beheer van beplantingen en publiek toegankelijke routes in het omliggende landschap. De landbouwgrond rondom het Knooperf, die van oorsprong bij het boerenerf hoorde, is in handen van boeren uit de omgeving die hun bedrijven daarmee hebben uitgebreid. Realisatie van meerdere knooperven, zal leiden tot een fijnmazig netwerk van eigentijdse woon- en werkmilieus, landschapselementen en routestructuren. Knooperven zorgen zo voor een fraai, toegankelijk, economisch en sociaal vitaal landelijk gebied (Moerkamp. J, 2010).



Knooperven in MontfoortKnooperven kunnen in Montfoort in verschillende opzichten zeer aantrekkelijk zijn. De belangrijkste doelen van knooperven zijn landstedelijke woonmilieus creëren in een aantrekkelijk landschap en tevens om een stevig recreatienetwerk op te zetten dat niet alleen voor de bewoners prettig is, maar ook voor toeristen die naar het gebied toe komen. Speerpunten voor knooperf in Montfoort zijn: - landschappelijke woningen: Er zijn veel mogelijkheden op het knooperf, van woon- en recreatie-erf tot

bedrijfs- en ecologisch-erf. - recreatie (verbindingen): Zorgt voor een betere toegankelijkheid van het gebied voor zowel bewoner als

toerist. - natuur (verbindingen): Aansluiten op het huidige EHS netwerk en dit verder uitbreiden met corridors. Dit

zorgt voor het verbinden van gebieden en het beschermen van zeldzame soorten. - cultuur (historie): Behouden van de uitstraling van het historische erf, zowel bebouwing als ensemble. - toeristisch verblijf: Op het knooperf kan ruimte gecreëerd worden voor overnachtingsgelegenheden, zoals

een bed & breakfast.

OntwerpHet originele concept knooperven is ontwikkeld in het zandlandschap van Overijssel. Om dit toe te kunnen passen op het polderlandschap van Montfoort, zijn de volgende ontwerpprincipes opgesteld: - De rechte lijnen in het landschap, zoals de linten, kenmerken de polder. Erven die te diep in de polder

liggen verkleinen de ruimte tussen de linten en tasten de openheid van het landschap aan. Ook de koppeling met ontwikkelingsgeschiedenis en ruimtelijke structuur worden verstoord.

- Voorkom verdichting in het lint en ontwikkel knooperven in de kavelrichting. Dit zorgt ervoor dat zichten naar het open landschap behouden blijven en het bebouwingslint niet een dichte massa wordt. Ook hier speelt de ontwikkelingsgeschiedenis van het gebied een belangrijk rol.

- Maak van knooperven geen op zichzelf staande elementen, maar zorg voor een fijnmazig netwerk van infrastructurele routes en verweving met het landschap. De erven in Montfoort liggen voornamelijk aan een autoweg. Haaks op deze weg kunnen recreatieve routes gevormd worden die aansluiten op de ontginningsas (achterkades/tiendwegen/EHS) in het gebied.

- Creëer met het knooperf meer samenhang in het landschap. De recreatieve routes dragen hier aan bij, maar ook de beplanting is van groot belang.

Knoopervenconcept in het polderlandschap van Montfoort



Ontwerp netwerk van knooperven



DetailuitwerkingHet concept knooperven laat veel vrijheid over aan burger en ondernemer. Met de ontwikkel-principes in de hand kan de gemeente dit wel voldoende sturen, in de zin van bouwen aan het lint, uitbreiding van het erf in de kavelrichting, open recreatieve netwerken die over het erf doorlopen naar de ontginningsas en bij het landschap passende erfbeplanting voor landschappelijke inpassing. In een voorbeeldontwerp, hieronder opgenomen, wordt getoond hoe dit uit kan werken.

Ontwerp individueel knooperf



Analyse van referentievisiesHoe kan een kernrandzonevisie effectief worden opgesteld en ingezet? Om deze vraag te beantwoorden heeft Enno Zuidema Stedebouw een aantal visies bestudeerd die verwantschap vertonen met landschapstypen en verstedelijkingsvormen die in de provincie Utrecht aanwezig zijn en die gekenmerkt zouden kunnen worden als kernrandzonevisies. Eemland, de Gelderse Vallei, het Groene Hart, het rivierengebied en de Utrechtse Heuvelrug kennen allemaal een eigen karakteristiek. Ze verschillen in bijvoorbeeld reliëf, openheid en geslotenheid, bodem en daarmee samenhangend het gebruik. Daarbinnen is gezocht naar voorbeelden van visies die verschillen in aanpak en uitwerking. Doel van de referentiestudie is een breed en herkenbaar pallet te bieden ter voorbereiding en inspiratie voor het opstellen van kernrandzonevisies voor gemeentes in de provincie Utrecht.

WerkwijzeTen behoeve van de referentiestudie zijn tien visies bestudeerd. Tijdens een gezamenlijke leerwerkbijeenkomst hebben de betrokken ambtenaren hun visie toegelicht, is ingegaan op de totstandkoming en de uitvoerbaarheid van de visie en zijn sterke en zwakke punten van de visies besproken. Vooraf hebben de betrokkenen een vragenlijst beantwoord. Uit de referentiestudie en de leerwerkbijeenkomst zijn generieke lessen geformuleerd, die verderop in dit document aan de orde komen. In dit referentieboek wordt nader ingegaan op vijf visies. Deze vertegenwoordigen verschillende typen visies die uit de studie naar voren kwamen: de verkennende visie, een voorbeeldenboek, het ‘coalitiemodel’, een entiteiten aanpak en de ‘strakke regie’.

Het referentieboek voor de kernrandzones is opgebouwd uit twee delen: Analyse en Lessen. In de analyse wordt aan de hand van typerende voorbeelden inzichtelijk gemaakt wat effectieve manieren zijn om kernrandzonevisies op te stellen. Vijf referentiervisies worden in woord en beeld toegelicht. De toelichtende teksten zijn gebaseerd op input van de betreffende gemeenten en de analyse. Tot slot volgen de lessen, de leerpunten die naar voren komen uit de referentievergelijking.

Kundig op vele manierenDe bestudeerde visies zijn verschillend. Niet alleen omdat het over andere typen gebieden gaat maar ook omdat de doelstellingen, het programma en het landschap van ommeland en de verschijningsvorm van de kern verschillen. Toch zijn er ook veel overeenkomsten. Methodisch beschouwd is er een repeterende opbouw in alle visies. Grofweg bestaat deze uit inleiding, ruimtelijke analyse, visie en uitwerking. De visies die zijn bestudeerd getuigen in het algemeen van een grote stedenbouwkundige en landschapsarchitectonische kennis en betrokkenheid. De ruimtelijke analyse is vaak uitvoerig en de visie heeft een duidelijk toekomstperspectief voor ogen.

Generieke kenmerken voor de referentievisies voor kernrandzonevisies zijn:Tijdspad: de visies zijn basisdocumenten voor een proces met een lange adem. De visies geven een raamwerk voor de lange termijn ontwikkelingen in het gebied. Dat neemt niet weg dat ook actuele ontwikkelingen een plek krijgen. Juist een robuust raamwerk voor een lange termijn in combinatie met kwaliteitsambities voor ontwikkelingen op korte termijn kenmerken de visies. Gebiedsgericht: de visies zijn sterk gebiedsgericht. Er wordt vanuit stedelijke én landschappelijke kansen en kwaliteiten gekeken naar de kernrandzone. De context van de randzone is daarbij sterk van invloed, de kernrandzone heeft zowel betekenis voor de kern als voor het omliggende landschap.Samenwerkingen tussen stad en land: volgend uit het vorige punt is dat samenwerking wordt gezocht tussen stedelijke en landschappelijke initiatiefnemers. In de visies wordt gestreefd naar een meerwaarde boven de optelsom der delen. Nieuwe coalities: de combinatie van stedelijke en landschappelijke ontwikkelingen leidt tot nieuwe coalities in samenwerkingen. Verbrede landbouw, natuur en recreatie herprogrammeert de kernrandzone en vraagt om nieuwe samenwerkingsverbanden.

Deel C: Referenties kernrandzonevisies van buiten de provincie UtrechtSimon Dona, Enno Zuidema stedebouw



Grote verschillen in de visies bestaan op de volgende onderwerpen: Schaal: de visies worden op uiteenlopende schalen gemaakt, van de volledige dorpsrand en ommeland van de gemeente tot specifieke casussen op kleinere schaal (bijvoorbeeld de aansluiting van een woonwijk op een beekdal).Detaillering: de mate van uitwerking en detaillering kan op zeer verschillende manieren. Aan de ene kant van het spectrum zijn er visies die ambities en kernwaarden beschrijven en schematisch verbeelden en vervolgens inspirerende suggesties in modeluitwerkingen vertalen. Het andere uiterste wordt gevormd door visies waarin nauwkeurig de ruimtelijke oplossing(smogelijkheden) worden uitgewerkt en verbeeld.Mate van sturing: de visies verschillen sterk in de mate waarin gestuurd wordt op uitvoering. In beginsel zijn de visies ruimtelijke ingestoken. Ze beschrijven kwaliteiten en ontwikkelingen vanuit het ruimtelijk domein. Uitvoeringsparagrafen, ontwikkelingsstrategieën of projectmatige beschrijving van ontwikkelingen zijn verschillende manieren om de ruimtelijke opvatting te vertalen naar uitvoering. Alle bestudeerde visies zijn daarin verschillend.

Vergelijkbare doelenDe kern van de doelstelling van de visies is het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit in de zone tussen kern en landschap. De uitsplitsing van dit begrip in gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde is daarbij een handzame indeling. In de referentievisies wordt op een analytische manier de gebruikswaarde van het heden verkend en vertaald naar kansen voor de toekomst. Op een integrale manier worden de mogelijkheden voor stedelijke activiteit (wonen, recreëren, werken) in de kernrandzone verkend en geagendeerd. Het vergroten van de gebruikswaarde maakt het landschap rondom de kern toegankelijk, geeft betekenis aan de omgeving van de kern en draagt bij aan de diversiteit aan leefmilieus. Middelen die worden ingezet zijn veelal: beplantingen waterstructuren, (lichte) infrastructuur en routes, kleine wooneenheden in gedefinieerde typologieën en recreatie- of publieksfuncties in de kernrand. Daarbij wordt gestreefd naar het versterken van de ruimtelijke karakteristiek van het landschap zodat ook de gebruikswaarde van het landschap voor haar nieuwe medegebruikers waardevoller wordt en blijft.

In de visies wordt middels het maken van een analyse van de landschappelijke verschijningsvorm gezocht naar de bestaande (en soms deels nieuwe) identiteit van de plek. Het, in veel gevallen, versterken van die identiteit draagt bij aan de belevingswaarde van de randzone. Kernbegrippen daarbij zijn eigenheid en lokale kwaliteit.

De kernrandzonevisie biedt het instrumentarium om de gebruikswaarde en belevingswaarde van het ommeland te betrekken bij de leefkwaliteit in de kern.

Repareren - verbeteren - transformerenDe aanleiding voor het opstellen van een visie die gekenmerkt kan worden als een kernrandzonevisie kan divers zijn. In sommige gevallen is er onvrede over de, als ware ‘vanzelf’, ontstane situatie. Door het ontbreken van sturing op ruimtelijke kwaliteit zijn de specifieke ruimtelijke kenmerken in het gebied onder druk komen te staan. In dat geval wordt ingezet op repareren. In andere gevallen is de aanleiding dat de opstellende gemeente kansen ziet om de kwaliteit van de leefomgeving te vergroten en een behoefte signaleert bij bewoners en ondernemers naar nieuwe activiteiten in de randzone. In dat geval is er sprake van ‘werk met werk maken’ en is de aanleiding het verbeteren van de kernrandzone. Een derde aanleiding kan gebundeld worden onder de titel transformeren. Wanneer een gebied als gevolg



van bijvoorbeeld stedelijke uitbereidingen zodanig wordt ingesloten dat er geen landbouw meer kan plaatsvinden op het oorspronkelijke schaalniveau dan wordt gezocht naar een nieuwe functie en betekenis van het landschap.

Oriënteren - inspireren - verbinden - uitvoeren Naast de aanleiding kan ook de intentie van de visie sterk uiteenlopen. Zo kan de visie als het ware een oriënterende verkenning zijn naar de mogelijkheden van de kernrandzone. In dat geval heeft het document een sterk onderzoekend karakter en wordt het (nog) niet in samenspraak met andere partijen opgesteld. De visie met een inspirerend karakter is sterk gericht op het activeren van partijen in het gebied om initiatief te nemen op een wijze die bijdraagt aan het gezamenlijk doel de gebruiks- en belevingswaarde van het gebied te vergroten. Een aantal visies heeft de intentie om partijen te verbinden, ze gaan op zoek naar nieuwe coalities en slaan een brug tussen actuele ontwikkelingen en lange termijn doelstellingen. In processen waarin sterk wordt gestuurd op het samen creëren van mogelijkheden dient de visie als de ruggengraat van de gesprekken. In dat geval moet het document vastleggen wat definitief bepaald is, maar ook ruimte bieden aan uitkomsten van nieuwe verbindingen tussen nog (on)bekende partijen. Tot slot zijn er visies die sterk zijn gericht op uitvoering. Na een analyse en visie wordt in dit type document uitvoerig stil gestaan bij het beschrijven van projecten en uitvoeringsstrategieën. Het moge duidelijk zijn dat de rol van de overheid sterk bepalend is voor de keuze van de insteek van de Kernrandzonevisie. Bovendien zijn combinaties uit bovenstaande intenties uiteraard mogelijk.

ReferentiesOp basis van bovenstaande karakteristieken is een indeling gemaakt voor de referentieprojecten. Per project wordt een toelichting in woord en beeld gegeven. Naast een algemene toelichting ligt de aandacht op de specifieke kenmerken van een kernrandzonevisie. De volgende visies worden achtereenvolgens behandeld:Verkennende visie - It Nije Bolwerk: een oriënterend onderzoek naar de rand van de hele dorpskern van Dokkum met als doel de relatie tussen dorp en ommeland en karakteristiek van de dorpsrand te verbeteren. De overtuiging in de visie is dat daarmee niet alleen kleine ontwikkelingen aan de rand mogelijk worden en de kwaliteit van het landschap wordt verbeterd maar dat ook de woonkwaliteit van het hele dorp een positieve impuls krijgt.Voorbeeldenboek - Barendrechts Buitenboek: een uitvoerig en inspirerend document waarin de gemeente Barendrecht zeer beeldend initiatiefnemers probeert te inspireren voor de kwaliteiten van de omgeving van de dorpskern. Het Barendrechts Buitenboek ‘doceert’ in landschapsarchitectuur en zet aan tot het vormen van nieuwe coalities voor initiatieven in het buitengebied.Strakke regie - Stadsrandenvisie Genemuiden: in deze visie is voor de stads- en kernranden van gemeente Genemuiden een plan gemaakt. Kenmerkend is de projectmatige aanpak en de strakke omschrijving van de mogelijkheden en de beperkingen in combinatie met het open landschap waarin deze kern gelegen is.Coalitie model - Groene Zoom Harderwijk: een kernrandzonevisie die de basis legt voor een intensief en actief proces tussen ondernemers, burgers en overheid. De Groene Zoom gaat over een gebied tussen Harderwijk en Ermelo dat door de aanleg van een nieuwbouwwijk haar oorspronkelijke functie verliest en van karakteristiek verandert (transformatie).Aanpakken als entiteit - Dijkvisie Papendrecht: visie voor één specifiek element aan de rand van de kern: de oude dijk. Het doel van de visie is om groot draagvlak te genereren voor herstel van de ruimtelijke kwaliteit van het kenmerkende dijklint.



Basisscope It Nije Bolwurk – 1e deel stadsrandplan

Initiatiefnemer: gemeente DongeradeelOpgesteld door: Erik Overdiep Landschapsontwerp, gemeente Dongeradeel, provinsje FryslânOpgesteld in: 2010Plangebied: gehele stadsrand ca. 16 kmProgramma: een nieuw bolwerk met recreatie, routes, weidelandschap, kleinschalige woningbouw, water, infrastructuur Landschapstype: kleilandschapTijdshorizon van de visie: lange termijnStatus van de visie: vastgesteld

25

Landschapsplan ‘It Nije Bolwurk’ Dokkum

Landschapsplan It Nije Bolwurk

Topografische kaart (2006)



Een nieuwe stadsrand voor DokkumDe visie geeft aan hoe de overgang van stad naar landschap wordt vormgegeven, op een wijze die passend is in het open landschap van Dongeradeel. Een nieuw bolwerk, met nieuwe wallen, grachten, bastions, schootsveld, etc, op een moderne manier: niet ter verdediging van de stad, maar voor de huidige behoeftes van de inwoners van de stad. Schapenweides, theetuinen, fietspaden, wandelpaden, ruiterpaden, visvijvers, strandje, en andere recreatieve functies. Dit alles wél op initiatief van de inwoners zélf. Ook duurzaamheids-, water- en ecologische opgaven zouden een plek kunnen krijgen: waterretentie, vleermuizenkolonies, maar ook sinnegreiden (zonneweides).

Aanleiding visieLandschappelijke inpassing van De Centrale As, een provinciale weg die van Nijega naar Dokkum loopt. Later ook de Westelijke Rondweg, een rondweg die ten westen van Dokkum zou moeten komen. Een weg aan de oostzijde en één aan de westzijde van de stad, was aanleiding om een visie voor de gehele stadsrand op te stellen.

Opstellen visieBij het opstellen van de visie zijn alleen overheden, ecologen en waterschap betrokken. Voor de abstracte visie hebben we inloopavonden gehouden, waar de visie is gepresenteerd aan de inwoners. Voor het vervolg zijn we nog niet zover.

Borging en vervolg visieKwalitatief: Er zijn in de stadsrand nog steeds aardig wat ontwikkelingen. Bij deze ontwikkelingen wordt It Nije Bolwurk (INB) als integraal onderdeel van de ontwerpopgave meegenomen. Naast de globale visie, hebben we een landschapsplan dat criteria geeft voor ruimtelijke kwaliteit. Het landschap en de specifieke kwaliteiten van de plek zijn steeds uitgangspunt. Er wordt voor de inpassing alleen gewerkt met landschapseigen elementen.

Financieel: Er zijn geen afspraken over verevening of financiering. INB wordt wel bij elke ontwikkeling in de stadsrand betrokken en zo stukje bij beetje gerealiseerd.

Procesmatig: De bedoeling is dat er straks een kader voor initiatieven ligt. Afhankelijk van de ambitie van het nieuw te vormen college kunnen ondernemers en inwoners initiatieven ontwikkelen die in INB komen. Hierbij is het belangrijk om wensen die bij de inwoners en ondernemers leven in de gaten te houden om zo samen te kijken hoe we stapjes kunnen zetten. Dorp- en wijkencoördinatoren kunnen hierbij een belangrijke rol spelen, maar ook plannen die niet in het bestemmingsplan passen kunnen wellicht in INB wel een plek krijgen.

Reacties op visie - Het plan moet erg flexibel zijn. Zeker in deze tijd van economische malaise en in Dokkum ook krimp. - Financiering is een probleem. De grootsheid waarmee het in het begin was bedacht is niet haalbaar. Steeds

kleine stapjes, kijken wat wel en niet kan is voor nu de enige manier om INB op de agenda te houden.

Succesfactoren - Grootse plannen lukken hier niet (meer), het moet stapje voor stapje en vergt steeds veel aandacht,

communiceren en ontwerpen.



Opzet van de visieDe visie kijkt over de gemeentegrenzen heen, maar de programmering en ingrepen liggen in de eigen gemeente. De visie geeft duidelijk aan welke vervolgstappen en –onderzoeken nog gedaan moeten worden voordat met de uitvoering begonnen kan worden. Kenmerkend is dat de visie geen uitgewerkt ontwerp is; dat is een vervolgstap, maar veel meer een oriënterend en inspirerend onderzoek naar mogelijke kwaliteitsverbeteringen in de relatie tussen dorp en ommeland.

It Nije Bolwurk begint met het opfrissen van de kennis van het oude Dokkumse bolwerk (zie afbeeldingen hierboven). De vergelijking tussen het

oude en het nieuwe bolwerk is van belang om de onderdelen van It Nije Bolwurk goed te kunnen begrijpen. De overeenkomsten, maar ook de duidelijke verschillen tussen het oude en het nieuwe bolwerk worden getoond. Het 16e eeuwse bolwerk is aangelegd vanuit militaire en strategische uitgangspunten en heeft daarom een rationeel en functioneel uiterlijk. Het 21e eeuwse bolwerk moet de leefbaarheid vergroten, de stad helder afronden, recreatieve mogelijkheden bieden, landschappelijke en ecologische kwaliteit bevorderen en ruimte bieden voor nieuwe functies. Zo ontstaat een veelvormig uiterlijk dat past bij het landschap.

Profiel van het oude bolwerk ter plekke van het Noorderbolwerk

Het bolwerk in de 16e eeuw De 21e eeuw, It Nije Bolwurk

Principe profiel van It Nije Bolwurk; stadsrand met ‘achterkanten’

Principe profiel van It Nije Bolwurk; stadsrand met ‘voorkanten’



Daarna wordt ingegaan op de basisscope, de optionele scope en het eindbeeld. De basisscope bevat de aanleg van de onderdelen van It Nije Bolwurk die essentieel zijn om It Nije Bolwurk als landschappelijk beeld neer te zetten, waarbij de recreatieve doelstellingen zo veel mogelijk gehaald worden. Het doel is om het rondje Dokkum compleet te maken. Het idee hierachter is dat als het rondje compleet is, andere onderdelen aangehaakt kun nen worden. Van hieruit kan It Nije Bolwurk, via de optionele scope, lang zaam doorgroeien naar het eindbeeld. Het plan biedt zodoende een vast raamwerk met flexibiliteit in uitvoering voor de lange termijn. Tot slot wordt beschreven hoe het

eindbeeld (9 onderdelen) eruit ziet en aan welke voorwaarden dat moet voldoen. Dit gebeurt aan de hand van een korte toelichting, kaarten, vogelvluchten, principes en referentiebeelden. Een voorbeeld hiervan zijn de bastions (zie afbeeldingen hierboven). Zij liggen op belangrijke (hoek-)punten van het Rondje Dokkum. De bastions zijn aantrekkelijke verblijfsplekken met een rust- en picknickplek en bieden uitzicht over het landschap van Dokkum. Via de Dokkumer Omgong loop je van bastion naar bastion en vang je net een glimp op van de volgende. Zo is het hele landschap vanuit de stadsrand zichtbaar. Er wordt nog nader onderzoek gedaan naar de exacte locatie en vormgeving.

Verbeelding van een bastion bij het Geastmer Mar

Referentiebeelden en luchtfoto



Barendrechts buitenboek

Initiatiefnemer: gemeente BarendrechtOpgesteld door: gemeente BarendrechtOpgesteld in: 2013Programma: recreatie, wonen, landbouw, natuurLandschapstype: zeekleipolderTijdshorizon van de visie: lange termijnStatus van de visie: vastgesteld en in uitvoering

Kansenkaart Buitengebied Barendrecht




Van agrarische landschap naar recreatielandschapMet het Barendrechts Buitenboek willen wij de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied vergroten door het landschap, de bebouwing en het recreatieve programma te integreren. Wij doen dit door aanwezige karakteristieken en kwaliteiten van de verschillende deelgebieden in kaart te brengen. Hiermee geven wij het buitengebied een conceptueel ruimtelijk en landschappelijk verhaal. Op basis hiervan kunnen in het beheer en ten aanzien van ontwikkelingen afwegingen worden gemaakt Uiteindelijk zou het kwaliteitsdocument moeten leiden tot gebieden met een sterke eigen identiteit, waar een relatie bestaat met het onderliggende landschap en de cultuurhistorisch waardevolle elementen.

Aanleiding visieDe wethouder Financiën was op zoek naar kostendragers voor het buitengebied. In plaats van verschillende kostendragers te onderzoeken hebben we uitgewerkt hoe ruimtelijke initiatieven kwalitatief goed kunnen worden ingepast. Het laadvermogen van het buitengebied wordt groter naarmate ontwikkelingen met aandacht voor ruimtelijke kwaliteit worden ingepast.

Opstellen visieHet Barendrechts Buitenboek is tot stand gekomen met input van een brede groep stakeholders: provincie, monumentenzorg, recreatieschap, waterschap, LTO, historische vereniging, culturele raad en buurtgemeenten etc.. De bovengenoemde stakeholders hebben kunnen reageren op verschillende momenten tijdens de opstelling, burgers worden vooral geïnformeerd bijvoorbeeld door een themabijlage in de gemeentekrant.

Borging en vervolg visieKwalitatief: Het versterken van het onderliggende landschap vormt de basis voor alle principes. De mogelijke bebouwingtypologieën zijn nadrukkelijk gekoppeld aan het landschapstype (dijk, polder, rivier). Er wordt eerst het te bereiken doel omschreven en vervolgens bijbehorende principes waarmee het doel bereikt kan worden aangegeven. Er worden geen concrete oplossingen aangedragen, het is geen plan of blauwdruk maar een inspirerend kwaliteitsdocument.

Financieel: Er zijn geen afspraken gemaakt over de bijdrage van rode ontwikkelingen aan de kwaliteit van de omgeving, het is vooral als inspiratie bedoeld.

Procesmatig: De gemeente beoordeelt de wenselijkheid van initiatieven in het buitengebied op hun bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteit. Als in een overleg tussen gemeente en initiatiefnemer een ontwikkeling voorgelegd wordt, zijn er drie verschillende scenario’s mogelijk: 1) De ontwikkeling past in het bestemmingsplan en kan in principe ongewijzigd vergund en uitgevoerd worden. 2) Als de ontwikkeling niet in het bestemmingsplan past en de ruimtelijke kwaliteit niet verbeterd wordt, dan zal de gemeente niet akkoord gaan. 3) Past de ontwikkeling niet in het bestemmingsplan, maar wel binnen de ambities van het Barendrechts buitenboek, doordat het een verbetering zou betekenen van de ruimtelijke kwaliteit van de betreffende locatie, dan staat de gemeente open voor gesprekken over een eventuele aanpassing van het bestemmingsplan. Maar alleen het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit is niet voldoende. Aanvullend geldt dat het bouwinitiatief direct of indirect voorziet in een recreatieve behoefte en is gesitueerd binnen een van de 10 recreatieve clusters.

Reacties op visie - Positieve reacties. - Vrijblijvendheid, geen uitvoeringsagenda, ontbrekende financiële middelen.

Succesfactoren - Burgers, agrariërs, natuurorganisaties, het waterschap, stichtingen, verenigingen, velen hebben iets te

maken met het Barendrecht buitengebied. Met een gezamenlijk beeld waar iedereen aan kan werken wordt het geheel meer dan de som der delen.



Barendrechts Buitenboek 65

Basisprincipe

Houd de dijk herkenbaar

Het karakteristieke dijklichaamDe dijk heeft een karakteristiek smal profiel. De herken-

baarheid van het groene schuine dijktalud is daarbij zeer

belangrijk. Verbreden van het dijkprofiel bijvoorbeeld door

het ophogen van het dijktalud zodat deze kan worden ge-

bruikt als parkeerplaats of voortuin tast de herkenbaarheid

van de dijk aan. Bij nieuwbouw is het daarom belangrijk

dat het smalle profiel herkenbaar blijft en in stand wordt

gehouden.

Basisprincipes/Landschap/Dijken

Deze oude boerderij is geplaatst in het talud van de dijk en de karakteristiek van de dijk blijft daardoor duidelijk herkenbaar.

Het dijktalud is opgehoogd ten behoeve van een voortuin voor de nieuwbouw. De dijk is daardoor als zodanig niet meer beleefbaar.

Barendrechts Buitenboek 65

Basisprincipe

Houd de dijk herkenbaar

Het karakteristieke dijklichaamDe dijk heeft een karakteristiek smal profiel. De herken-

baarheid van het groene schuine dijktalud is daarbij zeer

belangrijk. Verbreden van het dijkprofiel bijvoorbeeld door

het ophogen van het dijktalud zodat deze kan worden ge-

bruikt als parkeerplaats of voortuin tast de herkenbaarheid

van de dijk aan. Bij nieuwbouw is het daarom belangrijk

dat het smalle profiel herkenbaar blijft en in stand wordt

gehouden.

Basisprincipes/Landschap/Dijken

Deze oude boerderij is geplaatst in het talud van de dijk en de karakteristiek van de dijk blijft daardoor duidelijk herkenbaar.

Het dijktalud is opgehoogd ten behoeve van een voortuin voor de nieuwbouw. De dijk is daardoor als zodanig niet meer beleefbaar.

Opzet van de visieDe afgelopen jaren zijn diverse beleidsdocumenten opgezet waarin staat hoe de verschillende overheden met het buitengebied van heel IJsselmonde willen omgaan. Het Barendrechts Buitenboek geeft hieraan invulling op gemeentelijk niveau. Het Buitenboek moet de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied vergroten door het landschap, de bebouwing en het recreatieve programma met elkaar te integreren. Dit wordt gedaan door de aanwezige karakteristieken en kwaliteiten van de verschillende deelgebieden in kaart te brengen, waardoor het buitengebied een conceptueel ruimtelijk en landschappelijk verhaal (transformatie) krijgt en relaties worden herstelt

(repareren). Op basis hiervan kunnen in het beheer en ten aanzien van ontwikkelingen afwegingen worden gemaakt.

Het Buitenboek is een naslagwerk, bewustwordings- en inspiratieboek. Het wil inspireren om op een verantwoorde wijze om te gaan met het cultureel erfgoed, landschap en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Dit wordt gedaan door basisprincipes aan te reiken, deelgebieden te beschrijven en praktische voorbeelden te geven. Dit zijn, samen met de inleiding waarin de opgave en de context worden beschreven, de vier delen van het document.



160 Barendrechts Buitenboek

LiggingKoedoodhaven als “Scharnierpunt” voor Carnisse Grienden, Buijtenland van Rhoon, Oude Maasheuvel

Inkleuring ClusterDit cluster in de Zuidrand heeft meerdere functies voor de omliggende omgeving, verblijfplaats en

vertrekpunt voor diverse activiteiten en doelgroepen. Dit maakt eenduidige inkleuring van dit cluster

minder vanzelfsprekend. De meer industriële omgeving van deze Entreehaven biedt interessante

mogelijkheden om te onderscheiden van andere Barendrechtse clusters en andere knooppunten op

IJsselmonde. Deze locatie heeft meer rauwheid door de ligging in een industriële omgeving dan andere

clusters. Door het gebruik van robuuste materialen bij nieuwe ontwikkelingen kan dit verder worden

benadrukt. De doelgroepen Ingetogen Aqua en Ondernemend Paars zijn beide doelgroepen die interesse

hebben in Cultuur in brede zin en ook waardering hebben voor nieuwe wijze van gebruik van industrieel

(erfgoed-)locaties.

Denkrichting• Regionale oriëntatie

• Wijziging bestemming naar Recreatie door verplaatsing van bedrijf Koedoodhaven

biedt kansen om dit gebied als uitvalsbasis voor de omgeving te ontwikkelen

• Natuur- en cultuurgerichte recreatie bijv. Natuur/cultuurcafé met terras in relatie

met omgeving

• Verkooppunt streekproducten

• Locatie voor restaurant

• Knooppuntfunctie versterken van de locatie; halte Waterbus, verhuur van fietsen of steps

basisprogramma

bereikbaarheid

recreatief netwerk

recreatief programma

kleuring

Entreehavencluster

rental

rental

+

+

Ingetogen

Aqua

streekproduct

Onder-

nemend

Paars

De basisprincipes schetsen het historische en landschappelijke kader. Er wordt uitgelegd hoe, op basis van een aantal principes voor landschap, bebouwing en recreatie de karakteristiek van de landschappen en de te verwachten ontwikkelingen op elkaar zijn af te stemmen (zie afbeeldingen hierboven). Dit deel is rijk geïllustreerd met principetekeningen, 3D schetsen en foto’s van goede en slechte voorbeelden (zo wel en zo niet) uit het gebied en daarbuiten. De foto’s zijn voorzien van bijschriften waarin staat hoe de foto’s gelezen moeten worden.

In het derde deel worden de ruimtelijke en

recreatieve karakteristieken per deelgebied uiteengezet. Er wordt beschreven wat de ruimtelijke karakteristieken zijn en hoe het gebied recreatief gezien getypeerd kan worden. Dit verhaal wordt ondersteund door foto’s van de bestaande situatie, referentiebeelden, een kaart en een ‘word cloud’. Daarna wordt de ontwikkelingsrichting voor de recreatieve clusters nader uitgewerkt (zie afbeeldingen hierboven).

Tot slot geeft het vierde deel ‘In de praktijk’ praktische voorbeelden en tips voor wie concreet met een erf aan de slag wil gaan of informatie zoekt o.a. over instanties die hulp kunnen bieden.











(erfgoed-)locaties.





met omgeving




basisprogramma

bereikbaarheid

recreatief netwerk


kleuring

Entreehavencluster

rental

rental

+

+

Ingetogen

Aqua

streekproduct

Onder-

nemend

Paars

Entreehavencluster











(erfgoed-)locaties.





met omgeving




basisprogramma

bereikbaarheid

recreatief netwerk


kleuring

Entreehavencluster

rental

rental

+

+

Ingetogen

Aqua

streekproduct

Onder-

nemend

Paars



18

Visiekaart


Stadsrandvisie Genemuiden

Initiatiefnemer: gemeente ZwartewaterlandOpgesteld door: Vista, Investeren in RuimteOpgesteld in: 2012Programma: wonen, bedrijvigheid, groen, recreatie, infrastructuur in relatie tot de wateropgave en duurzaamheidLandschapstype: rivierenlandschap, polderlandschap, zeekleipolders (Nationaal Landschap IJsseldelta)Tijdshorizon van de visie: leidraad voor korte en lange termijnStatus van de visie: vastgesteld en in uitvoering



De vier gezichten van GenemuidenTapijtstad Genemuiden ligt in het Nationaal Landschap IJsseldelta. Dat betekent dat nieuwe ontwikkelingen zorgvuldig ingepast moeten worden. Ontwikkelingen in het verleden hebben de kwaliteit van de open ruimte aangetast en de landschappelijke samenhang minder goed beleefbaar gemaakt. Met de uitbreiding van Tag West, de industriehaven en andere plannen neemt het risico van verrommeling toe. Daarom is de Stadsrandvisie Genemuiden opgesteld. Hierin staan verschillende plannen beschreven en hoe deze een kwaliteitsimpuls kunnen betekenen voor het landschap, de economie en de leefbaarheid. Hierbij gaat het niet alleen om de belevingswaarde, maar ook om de gebruikswaarde en de toekomstwaarde. En niet alleen om het landelijk gebied, maar ook om het stedelijk gebied én de verbindingen daarmee. Er zijn forse inrichtingsmaatregelen nodig om de kwaliteit van de stadsranden te verbeteren en nieuwe ontwikkelingen in te passen. Vanuit een heldere visie op de identiteit van Genemuiden en de ligging in het landschap.

Aanleiding visieDe visie werd mogelijk gemaakt door een subsidie van het Nationaal landschap en de provincie stelde er prijs op vanwege de dreigende verrommeling.

Opstellen visieDe stadsrandvisie is tot stand gekomen in samenspraak met bewoners en bedrijven uit de kern en uit het buitengebied, belangenorganisaties, buurgemeenten en de provincie. De start bestond uit zogenaamde Stadsrandschouwen. Zowel in het veld als aan tafel zijn met elkaar de belangen, de kwaliteiten en de bedreigingen verkend. Er is zo integraal mogelijk gekeken. Ook zijn er suggesties voor oplossingen en verbeteringen geïnventariseerd. Een belangrijke waarde van deze schouwen was dat er los van specifieke projecten en concrete belangen vrij met elkaar gesproken kon worden vanuit verschillende invalshoeken en vakgebieden.

Borging en vervolg visieKwalitatief: De programmamanager staat borg voor integrale afwegingen op het gebied van kwaliteit, zorgt voor de inhoudelijke afstemming tussen de projecten en beoordeelt projecten niet alleen op doelrealisatie voor het eigen projectgebied, maar ook op de bijdrage aan de andere projecten en op de ontwikkeling van Genemuiden in zijn geheel. De inrichtingsprincipes zoals beschreven in deze stadsrandvisie zijn daarvoor leidend. Om de ontwerpkwaliteit en de ruimtelijke samenhang van de projectuitvoering over de gehele linie te borgen is een ontwerper opgenomen in het programmateam, die als supervisor optreedt.

Financieel: Bij de uitwerking wordt een gezamenlijk proces gestart. De programmamanager moet de voorgenomen investeringen en beschikbare budgetten bij elkaar brengen. Dit is een continu proces, waarbij actief ingespeeld wordt op kansen voor slimme meekoppelingen en extra financieringsbronnen. De programmamanager beoordeelt de projectrisico’s en verdeelt de beschikbare middelen over de projecten op basis van de te verwachten effecten voor heel Genemuiden. Voor een groot deel van de totale kosten zijn al budgetten gereserveerd vanuit lopende sectorale programma’s. Voor een deel kunnen de inrichtingskosten worden verhaald op de grondexploitatie van de bijbehorende stedelijke ontwikkelingen. Soms betreft het primair private investeringen. De meerwaarde van de stadsrandvisie zit vooral in de afstemming tussen de verschillende financiële en ruimtelijke sporen, met het oog op een snellere en efficiëntere uitvoering met meer kwaliteit. Voor de financiering van aanvullende maatregelen, die niet zijn begroot in lopende programma’s en niet zijn te verhalen op de grondexploitatie, wordt een beroep gedaan op het Nationaal Landschap IJsseldelta en andere fondsen.

Procesmatig: De programmamanager stuurt op samenhang tussen de afzonderlijke projecten en stelt een uitvoeringsprogramma op. Hij wordt ondersteund door een planeconoom, een ontwerper, een controller, een beleidsmedewerker en een communicatieadviseur. Door een open planproces in de verschillende projecten, kan over de gehele linie vertrouwen ontstaan in de handelswijze van de gemeente. Als de betrokkenheid van inwoners en ondernemers wordt omgezet in een snelle uitvoering van (enkele) ideeën, dan zal dit het proces voor de andere projecten ten goede komen. Bovendien kan de gemeente met concrete successen de gehele stadsrandontwikkeling in de etalage zetten. Dat zal het binnenhalen van externe financiering ten goede komen.



1.1

1.1

1.2

Projecten

inrichting buitendijks gebied

verbetering beeldkwaliteit stadspanorama

1.2

20

Opzet van de visieDe stadsrandvisie beslaat de vier stadsranden van Genemuiden en kijkt dus niet over de gemeentegrenzen heen. De visie beschrijft en verbeeldt heel bondig de opgave, de aanpak en de visie op de vier verschillende stadsranden. Dit wordt eenvoudig verbeeld door een helder kaartbeeld en goed gekozen foto’s van de vier randen. Daarna wordt heel uitvoerig ingegaan op de verschillende projecten die zijn gedefinieerd. Deze projecten vormen samen het uitvoeringsprogramma voor een hoogwaardige inrichting van de stadsrand van Genemuiden.

De visie wordt vertaald naar concrete inrichtingsmaatregelen en projecten. De projecten zijn gegroepeerd per stadsrand. Per stadsrand worden eerst het bestaande programma, de algemene inrichtingsprincipes en de voorgestelde uitvoeringsstrategie beschreven. Deze worden

uitgewerkt in de projecten. Voor ieder project is benoemd wat de doelen en uitgangspunten zijn (voor de lange termijn) en welke maatregelen op korte termijn gewenst zijn (voor de uitvoeringsperiode 2012-2015). Daarnaast wordt aangegeven wie voor de uitvoering verantwoordelijk zou(den) moeten zijn, wanneer het project kan worden uitgevoerd en wat de financieringsmogelijkheden zijn. Dit alles wordt verbeeld door middel van een kaart (inzoom visiekaart), een vogelvlucht en een uitgebreide beschrijving van het project (zie afbeeldingen hierboven en hiernaast). De visie is zeer concreet, dat maakt de visie sterk wanneer er zekerheid is over de uitvoering. Herinterpretatie op lange termijn is echter moeilijker omdat de motivatie in keuzes, vertaald in kernwaarden voor het gebied, ontbreekt.

1.1

1.1

1.2

Projecten



1.2

20

1.1

1.1

1.2

Projecten



1.2

20



22

PROjECt 1.1 INRICHtING BUItENDIjkS GEBIED

Doel en uitgangspuntenOp korte termijn speelt de uitbreiding van de industriehaven. Hiervoor is reeds een ontwerp bestemmingsplan opgesteld. Op langere termijn speelt de transformatie van het havenhoofd, in-clusief de werkhaven. Gestreefd wordt naar transformatie van het havenhoofd tot publiek podium aan het Zwarte Water, met open-bare oevers en passende functies gerelateerd aan het water en de geschiedenis van Genemuiden. Deze ontwikkeling moet in relatie worden gezien met de herstructurering van Tapijtwijk. Voor het ge-hele buitendijkse gebied gelden bijzondere waterhuishoudkundige, ecologische en landschappelijke randvoorwaarden. Uitgangspunt is het versterken van de ruimtelijke en economische relatie tussen de stad en het water, door het beter beleefbaar maken van de rivier en het stimuleren van watergebonden functies. Vanaf de dijk moet er uitzicht blijven op het water en het rivierenlandschap.

Maatregelen korte termijn• opstelling van een integraal inrichtingsplan;• uitbreiding industriehaven en aanleg opslagloods, conform voor-

ontwerp bestemmingsplan en MER;• omvorming paardenwei tussen havenhoofd en industriehaven in

nat natuurgebied met educatief wandelpad (1,0 ha);• aanleg uitzichtspunt aan het water in het verlengde van de Put-

tenstraat, met informatie- en picknickvoorzieningen;• aanleg ontbrekend deel van fietspad over de kruin van de dijk

ter plaatse van de industriehaven (120 m).

OrganisatieDe gemeente zal het initiatief nemen voor het opstellen van het in-richtingsplan, in overleg met Provincie Overijssel, Rijkswaterstaat, Waterschap Groot Salland en betrokken bedrijven en grondeigena-ren. De uitvoering zal gefaseerd plaatsvinden. De uitbreiding van de industriehaven zal door de gemeente worden aanbesteed. Dit is een lopend project. De aanleg en het beheer van het natuurgebied en de recreatieve voorzieningen zullen door de gemeente worden verzorgd. Voor de transformatie van het havenhoofd, binnen de kaders van het inrichtingsplan en het bestemmingsplan, is de eige-naar primair verantwoordelijk.

Planning• opstelling overkoepelend inrichtingsplan: 2012;• uitvoering deelproject industriehaven: 2012-2013;• uitvoering deelproject natuur en recreatie: 2012-2013;• uitvoering deelproject havenhoofd: PM.

FinancieringDe aanleg van de industriehaven wordt deels gefinancieerd uit de subsidieregeling ‘Quick Wins binnenhavens en vaarwegen’, deels uit de exploitatie. Voor het inrichtingsplan en het deelproject na-tuur en recreatie wordt een aanvullende bijdrage van het Nationaal Landschap IJsseldelta gevraagd. Het deelproject havenhoofd wordt in principe privaat gefinancierd.

23

PROjECt 1.1 INRICHtING BUItENDIjkS GEBIED

Doel en uitgangspuntenOp korte termijn speelt de uitbreiding van de industriehaven. Hiervoor is reeds een ontwerp bestemmingsplan opgesteld. Op langere termijn speelt de transformatie van het havenhoofd, in-clusief de werkhaven. Gestreefd wordt naar transformatie van het havenhoofd tot publiek podium aan het Zwarte Water, met open-bare oevers en passende functies gerelateerd aan het water en de geschiedenis van Genemuiden. Deze ontwikkeling moet in relatie worden gezien met de herstructurering van Tapijtwijk. Voor het ge-hele buitendijkse gebied gelden bijzondere waterhuishoudkundige, ecologische en landschappelijke randvoorwaarden. Uitgangspunt is het versterken van de ruimtelijke en economische relatie tussen de stad en het water, door het beter beleefbaar maken van de rivier en het stimuleren van watergebonden functies. Vanaf de dijk moet er uitzicht blijven op het water en het rivierenlandschap.

Maatregelen korte termijn• opstelling van een integraal inrichtingsplan;• uitbreiding industriehaven en aanleg opslagloods, conform voor-

ontwerp bestemmingsplan en MER;• omvorming paardenwei tussen havenhoofd en industriehaven in

nat natuurgebied met educatief wandelpad (1,0 ha);• aanleg uitzichtspunt aan het water in het verlengde van de Put-

tenstraat, met informatie- en picknickvoorzieningen;• aanleg ontbrekend deel van fietspad over de kruin van de dijk

ter plaatse van de industriehaven (120 m).

OrganisatieDe gemeente zal het initiatief nemen voor het opstellen van het in-richtingsplan, in overleg met Provincie Overijssel, Rijkswaterstaat, Waterschap Groot Salland en betrokken bedrijven en grondeigena-ren. De uitvoering zal gefaseerd plaatsvinden. De uitbreiding van de industriehaven zal door de gemeente worden aanbesteed. Dit is een lopend project. De aanleg en het beheer van het natuurgebied en de recreatieve voorzieningen zullen door de gemeente worden verzorgd. Voor de transformatie van het havenhoofd, binnen de kaders van het inrichtingsplan en het bestemmingsplan, is de eige-naar primair verantwoordelijk.

Planning• opstelling overkoepelend inrichtingsplan: 2012;• uitvoering deelproject industriehaven: 2012-2013;• uitvoering deelproject natuur en recreatie: 2012-2013;• uitvoering deelproject havenhoofd: PM.

FinancieringDe aanleg van de industriehaven wordt deels gefinancieerd uit de subsidieregeling ‘Quick Wins binnenhavens en vaarwegen’, deels uit de exploitatie. Voor het inrichtingsplan en het deelproject na-tuur en recreatie wordt een aanvullende bijdrage van het Nationaal Landschap IJsseldelta gevraagd. Het deelproject havenhoofd wordt in principe privaat gefinancierd.

23



Structuurvisie Groene Zoom

Initiatiefnemer: gemeenten Harderwijk en ErmeloOpgesteld door: gemeenten Harderwijk en Ermelo Opgesteld in: 2010 - 2011Plangebied: 6 haProgramma: wonen, zorg, leisure, werklandschap (lichte bedrijvigheid)Landschapstype: dekzandrug met beekdalTijdshorizon van de visie: 2010 - 2050Status van de visie: vastgesteld en in uitvoering

Visiekaart

Topografische kaart (2006) met nieuwe woonwijk ingeplakt



Een samenhangend en aantrekkelijk uitloopgebied tussen Harderwijk en ErmeloHet beoogde effect is de realisatie van een samenhangend en aantrekkelijk vormgegeven stedelijk uitloopgebied tussen Ermelo en Harderwijk, waarbij het groene karakter overheerst en waarin ‘rode elementen’ op een verantwoorde manier worden ingepast binnen dit groene kader. De ‘rode ontwikkelingen’ betreft een beperkt aantal nieuwe woningen, deze woningen worden slechts daar toegestaan waar zij tevens bijdragen aan een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Een deel van het gebied kan worden getransformeerd in een hoogwaardig groen werklandschap. Werklandschappen worden gekenmerkt door een menging van de functie werken met verschillende andere functies als wonen, recreatie en natuur. Het gebied dient haar landelijke karakter te behouden. Daarnaast kunnen groene open ruimten een recreatieve functie krijgen. Daaronder wordt ook verstaan het hobbymatig houden van dieren. Om het gebied recreatief te kunnen gebruiken wordt in oost-west richting een langzaam verkeerroute gerealiseerd. Dit pad moet geschikt zijn als fietsen wandelpad waaraan een aantal picknickplaatsen worden aangelegd alsmede diverse recreatieve functies al dan niet door initiatiefnemers in het gebied ontwikkeld.

Aanleiding visieDoor de ontwikkeling van de naastgelegen woonwijk ‘Drielanden’ ontstond een randzone, met daarin overblijfselen van de voormalige agrarische bedrijven. De gemeenten Harderwijk en Ermelo hebben gezamenlijk het initiatief opgepakt om een visie op te stellen voor het gebied, zodat ruimtelijke ontwikkelingen op elkaar konden worden afgestemd.

Opstellen visieDe structuurvisie is opgesteld door de gemeenten Harderwijk en Ermelo, waarbij eveneens overleg is geweest met de provincie Gelderland. Daarnaast zijn er diverse informatieavonden / inspraakmogelijkheden geweest voor de bewoners. Ook is overleg gevoerd met de Vogelbeschermingswacht Noord Veluwe en KNNV afdeling Noordwest Veluwe. In de uiteindelijke structuurvisie zijn elementen opgenomen die bewoners / belangengroepen hebben aangedragen. Op een deel van de particuliere gronden zijn nieuwe initiatieven mogelijk passend binnen de visie.

Borging en vervolg visieKwalitatief: De visie is randvoorwaardelijk voor de ontwikkeling en kwaliteit van het gebied. Bovendien is een beeldkwaliteitplan opgesteld.

Juridisch: In de Structuurvisie Harderwijk 2031 is met betrekking tot onder meer het gebied Groene Zoom bepaald dat toevoeging van een nieuwe rode ontwikkeling gepaard moet gaan met landschappelijke versterking in de vorm van een bijdrage ruimtelijke ontwikkeling ex artikel 6.24, lid 1, sub a Wro. Deze landschappelijke versterking dient, mede gebaseerd op provinciaal beleid en de provinciale ruimtelijke verordening, plaats te vinden vanuit de gedachte dat door toevoeging van ‘rode’ ontwikkelingen het landelijk gebied afneemt en de druk op het resterende gebied toeneemt; hiervoor zullen compenserende maatregelen moeten worden getroffen. Voor het westelijke deel is een concreet landschapscompensatie en –versterkingsplan gemaakt.

Financieel: Er is een stedenbouwkundige en landschappelijke verkenning voor het gehele gebied opgesteld. Uit deze verkenning is gebleken dat met de hiervoor omschreven werkzaamheden gemoeide totale kosten zijn geraamd op € 875.000,-- (excl. btw). Deze kosten zullen evenredig worden verdeeld over de diverse nieuwe ‘rode’ ontwikkelingen. Uit de stedenbouwkundige verkenning is eveneens gebleken dat er in het gebied ruimte is voor 43 2/3 rekeneenheden. De verwachting is dat de bijdrage per (1/1) rekeneenheid € 20.000,-- (excl. btw) zal bedragen.

Reacties op visie - Veelal positieve reacties door creëren van mogelijkheden voor particulieren. - Verbeelden van een duidelijk eindbeeld werkt ook goed. - Bij uitwerking vasthouden aan uitgangspunten van de visie is lastig.



Succesfactoren - Meer aandacht voor opstellen van duidelijke /

meetbare criteria.

Opzet van de visieDe Structuurvisie voor de Groene Zoom beslaat het buitengebied tussen Harderwijk en Ermelo en is door beide gemeenten gezamenlijk opgesteld. De visie is bevat veel tekst en relatief weinig beelden. Het grootste (eerste) deel van de visie bestaat uit een zeer uitgebreide analyse van het beleid en het gebied. De analyse bestaat voornamelijk uit tekst en wordt ondersteund door

Schetsontwerp van het woningbouwproject de Horlose BrinkPrincipe nieuwe brinken uit de Structuurvisie

Referenties uit de beeldkwaliteitscriteria voor de Horlose Brink

een beperkt aantal, vaak technische, beelden. Daarna komt de visie op een samenhangend en aantrekkelijk vormgegeven stedelijk uitloopgebied aan bod. Het streven is om binnen de kaders van het landschappelijk raamwerk alleen daar nieuwe functies toe te staan waar sprake is van een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Ook hier wordt voornamelijk geschreven en weinig verbeeld. De beelden die gebruikt worden zijn referentiebeelden en enkele principetekeningen. Tot slot worden de economische uitvoerbaarheid en de uitvoering kort beschreven.



Ideeënkaart natuurlijke inrichting Groene Zoom / Horlose Brink, dit initiatief is in uitvoering

Initiatief van de transformatie van een voormalig agrarisch bedrijf tot een nieuw ‘boeren-woonerf’

Toch inspireert deze eenvoudig vormgegeven structuurvisie. Het verbindt initiatiefnemers en gemeente en zij werken gezamenlijk aan de uitvoering van verschillende initiatieven. Op deze pagina’s staan een paar voorbeelden van dergelijke initiatieven, zoals het woningbouwproject Horlose Brink.

In de Structuurvisie wordt aangegeven dat nieuw te realiseren woningen in een brinkachtige setting moeten worden gesitueerd, waarbij de bouwvlakken om de brink liggen. Door middel van

een principetekening zijn de uitgangspunten uitgelegd. Inmiddels is de gemeente in gesprek over het woningbouwproject Horlose Brink. Er zijn vrij nauwkeurig beeldkwaliteitscriteria opgesteld over onder andere de sfeer, de openbare ruimte, de landschappelijke inpassing, maar ook over massa en vorm, gevels, materiaal- en kleurgebruik. Daarnaast is een postzegel bestemmingsplan vastgesteld om de ontwikkeling mogelijk te maken. Het plan is in de verkoop, nog niet ontwikkeld.



Dijkvisie Papendrecht

Initiatiefnemer: gemeente PapendrechtOpgesteld door: gemeente PapendrechtOpgesteld in: 2013Plangebied: ca. 65 haProgramma: gemengd woon- en werkgebiedLandschapstype: dijklint in verstedelijkt kleilandschapTijdshorizon van de visie: doorblik tot 2050Status van de visie: vastgesteld

Aan deze tekening kunnen geen rechten worden ontleend 17 Maart 2014

0 200 400 600m

Schaal 1:25000

Visiekaart: Dijklint als historisch dijklintschap in het dorp




Het dijklint als kralenkettingDe dijkvisie gaat kort in op de geschiedenis en ontwikkeling van het dijklint. Daarna volgen de visie op de openbare ruimte en de visie op bebouwing aan het dijklint. De dijkvisie doet uitspraken over de structuur en over beeldkwaliteit. In de visie op de openbare ruimte wordt aangegeven welke positie het dijklint inneemt in de ruimtelijke structuur van Papendrecht. Op basis daarvan zijn onder andere de consequenties voor het verkeersnetwerk van Papendrecht aangegeven. Ook zijn locaties aangegeven waar aanpassing van de inrichting kan bijdragen aan het leesbaar maken van de structuur (en de positie binnen de ruimtelijke structuur). Ook is een principe inrichting van het dijklint geschetst, van kruin en talud. In het hoofdstuk over bebouwing zijn de karakteristieken van dijkbebouwing beschreven en op basis hiervan de uitgangspunten voor verbouw en nieuwbouw. Ook zijn kansen voor de lange termijn beschreven, bij toekomstige dijkverzwaringen.

Aanleiding visieDijkvisie was een onderdeel van de Uitvoeringsagenda van de Structuurvisie Papendrecht, met als doel een visie op hoe het dijklint (belangrijk onderdeel historische structuur Papendrecht) herkenbaar en beleefbaar gemaakt kon worden. Bij sloop- en bouwplannen aan het dijklint ontbrak een helder toetsingskader. Daarnaast werd vanuit de gemeenteraad gevraagd naar een dijkvisie (mede naar aanleiding van enkele als niet passend ervaren ontwikkelingen). Stichting Dorpsbehoud (lokale stichting gericht op behoud van historische karakter Papendrecht) had tegen enkele ontwikkelingen langs het dijklint bezwaar ingediend of bij gemeenteraad ingesproken. Een deel van de raad stuurde daarom aan op een op behoud gerichte visie.

Opstellen visieBewoners zijn vooral geraadpleegd in de inventarisatiefase. Daarna zijn ze steeds ingelicht over de verschillende stappen in het proces en hoe ze kunnen reageren. Tot slot zijn enkele reacties van bewoners op de concept visie verwerkt in de (vastgestelde) visie. Met Stichting Dorpsbehoud is in vroeg stadium gesproken en heeft mee gedaan aan workshops om te komen tot de karakteristieken en uitgangspunten voor het bouwen. Met het waterschap zijn ideeën besproken. Ideeën zijn in bijeenkomsten van het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden ingebracht.

Borging en vervolg visieKwalitatief: Vooral door te inspireren (intern en extern). Meerwaarde van de visie is dat je op basis van de visie het gesprek aan kunt gaan met partijen die willen bouwen of verbouwen.

Juridisch: De dijkvisie is een gemeentelijk beleidsdocument en heeft geen status bij vergunningverlening. De visie als basis voor één eenduidig en uniform bestemmingsplan. Het zal onmogelijk blijken alle in de dijkvisie beschreven karakteristieken en uitgangspunten één-op-één in bestemmingsplanregels te vertalen. De dijkvisie kan wel als beoordelingskader dienen. Een belangrijke stap is om de dijkvisie toe te lichten bij de Welstandscom missie om daar de beschreven uitgangspunten en karakteristieken uit te dragen.

Financieel: Geen bijdrage van rood aan groen. Geen uitvoeringsagenda en geen budget voor uitvoering. Proberen mee te liften met regulier onderhoud en beheer en aan te haken bij subsidies (voor bijvoorbeeld fietspaden). De afdeling RO betrekken bij opstellen onderhoudsplannen.

Reacties op visie - Bewoners zijn op zich positief over het verhaal, maar zijn soms minder positief wanneer ze tegen de

beperkingen en vooral de noodzaak tot een goed ontwerp aanlopen. - Bewoners zijn ook vooral geïnteresseerd in de openbare ruimte (en verkeersoverlast terugdringen). - Bedrijfsleven niet altijd blij met beperkingen en is snel geneigd naar bestuur te stappen. - Buurgemeente Sliedrecht wil ook een dijkvisie opstellen.

Succesfactoren - Het ‘verhaal’ hoe het gebied is ontstaan en gegroeid, is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Door dat te

vertellen gaan mensen al anders kijken, wat een belangrijke basis vormt om te inspireren. - Inspiratie is belangrijk; juridische borging is cruciaal.



Historische reeks: het proces van aanleg dijken in kaart gebracht

Historische foto’s van werkgelegenheid op de dijk

Logica van de visie: het dijklint als kralenketting

Opzet van de visieHet dijklint is dé oorsprong van Papendrecht. De dijk is de waterkering, de weg en de plek om te wonen en te werken. Vroeger was het lint de enige bebouwing in het landschap, nu is het dijklint een landschappelijk element in stedelijk gebied en daarmee van betekenis voor de hele stad. Er is een kwaliteitsimpuls nodig om de kracht van de dijk te herstellen. In de visie wordt de geschiedenis van de dijk uitgebreid beschreven en verbeeld door middel van historische kaartenreeksen en historische foto’s. Het verhaal van de dijk wordt verteld,

waardoor begrip ontstaat voor dit bijzondere element in de stad. Dit alles resulteert in een concept voor het dijklint: een kralenketting. De openbare ruimte is de draad en de dijkbebouwing de kralen (zie afbeeldingen hierboven).

In het tweede deel van de visie worden de draad en de kralen uitgebreid beschreven en verbeeld. Bij de uitwerking van de openbare wordt ingegaan op de positie van het dijklint binnen de ruimtelijke



Tien karakteristieken als leidraad bij verbouw en nieuwbouw op het dijklint

Principedoorsne4de inrichting kruin van de dijk

structuur van Papendrecht, ideeën voor de verbetering van enkele cruciale plekken en de mogelijke inrichting van de kruin en het talud. Deze inrichting is gedetailleerd met uitspraken en beelden over de maatvoering, materialisering en straatmeubilair. Voor de inrich ting en het beheer van de openbare ruimte is met name de gemeente aan zet. Er zal geprobeerd worden om mee te liften met regulier beheer en onderhoud. In de loop van jaren kan dan binnen reguliere budgetten voor beheer en onder houd de inrichting op delen van het

dijklint ver nieuwd worden.

Daarna komen de kralen, de bebouwing, aan bod. Hier worden de ruimtelijke kenmerken van de bebouwing vertaald naar tien karakteristieken. Deze karakteristieken vormen de basis voor uitgangspunten voor vernieuwing. De tien karakteristieken worden verbeeld door middel van foto’s van goede voorbeelden langs het dijklint (zie afbeeldingen hierboven).



LessenHier vindt u de lessen die volgen uit de analyse van de referentieprojecten van buiten de provincie Utrecht. Uit het onderzoek blijkt dat de focus bij de onderzochte visies sterk ligt op de inhoud van de documenten. In de praktijk blijken met name vragen te bestaan over uitvoerbaarheid en sturing. Reden om de lessen voor op te stellen kernrandzonevisies uit te splitsen naar drie thema’s: proces, inhoud en sturing.

1. Proces: initiëren en samenwerkenVan het ontwerpen van een visie naar het ontwerpen van een procesDe kernrandzonevisie moet worden beschouwd als een tussenproduct waarin afspraken worden vastgelegd. Het is geen opzichzelfstaand document, niet het ‘duizenddingendoekje’ voor alle ruimtelijke opgaven in de rand van kern. De visie is evenmin het eindresultaat in het lange proces voor de aanpak voor de kernrandzone. De valkuil om van het middel het doel te maken dreigt. Doel is het daadwerkelijk verbeteren van de ruim-telijke kwaliteit van de fysieke omgeving. Dat vraagt om een breder proces dan alleen het opstellen van de visie. Het is noodzakelijk vooraf het proces in te richten. Bepaal welke krachten en belangen er in het gebied spelen, zowel vanuit de gebruikers als vanuit de overheid. Kijk over gemeentegrenzen heen. Wat zijn de dri-jfveren van mogelijk initiatiefnemers in het gebied en op welk moment zullen die in het proces een rol gaan spelen? Hoe kan de visie daar mee omgaan en hoe moeten stakeholders worden betrokken? Bepaal ook hoe de visie gaat sturen op de uitvoering, tot in welk detail de visie uitspraken doet in samenhang met de manier waarop na de visie de dialoog met het gebied wordt vormgegeven. Participatie gaat juist verder dan alleen het opstellen van het visiedocument.

Na de visie begint het pasIn het verlengde van bovenstaand punt kan worden geconcludeerd dat de inspanning na het vaststellen van de visie minstens zo groot is als daarvoor. Veranderingen in de fysieke omgeving vragen om een betrokken overheid met kennis van zaken. Dat kost energie, aandacht en interesse in de belangen van gebruikers en bewoners. Een continu proces is doorslaggevend voor succes. Betrek deze wetenschap bij de start van het project en realiseer dat het een lange adem vraagt. Betrekken van burgers is essentieel. De grootste informatiebron voor de kernrandzonevisies zijn de mensen, de gebruikers, uit het gebied. Het is ook deze groep die in de toekomst voor een groot deel verantwoordelijk zal zijn voor de werkelijke uitvoering van de visie.

Het in een vroeg stadium betrekken levert draagvlak op voor de visie. Alhoewel daar ook een paradox in schuilt: bij het opstellen is het allemaal leuk en aardig, voor iedereen lijkt er wat te halen en velen zijn enthousiast met kwaliteitsverbeteringen in de omgeving. Na vaststelling worden initiatiefnemers in het gebied geconfronteerd met de randvoorwaarden van de visie. Het document wordt dan in veel gevallen gebruikt als toetsingskader. Het draagvlak komt daarmee onder druk te staan. Succesvolle projecten kenmerken zich door een continuerend proces van participatie. Het werken in de kernrandzone vraagt ook na vaststelling nog veel contact met de gebruikers in het gebied.

Weet wat er speelt, zoek sleutelfiguren opHet succes van de uitwerking is afhankelijk van lokale initiatiefnemers. Samenwerking met hen is een ‘must’. Ga daarom in een vroeg stadium op zoek naar de sleutelfiguren. Wie of welke partij heeft invloed? Dat kan vanuit enthousiasme voor ruimtelijke kwaliteit (ambassadeur) zijn of vanuit daadkracht in initiatieven (stakeholder). Besteed aandacht aan tegenkrachten maar vooral ook aan toekomstige initiatiefnemers. Wat zijn hun drijfveren en hoe kan de omgeving, vanuit het gedachtegoed van de kernrandzonevisie, hen helpen bij het realiseren van hun toekomstwensen? De kernrandzonevisie wordt sterker en meer verbonden met de uiteindelijke gebruikers wanneer naast de ruimtelijke analyse ook deze analyse (het toekomstperspectief van de mogelijke initiatiefnemers / krachtenveldanalyse) een plek in de kernrandzonevisie krijgt.

Sturen op kernwaarden, uitwerken is een dialoogEen kernrandzonevisie moet geen blauwdrukplan zijn. Alhoewel het credo ‘hoe concreter, hoe beter’ gebruikers meer inzicht geeft, moet het proces worden gekenmerkt door een dialoog die richting geeft. Zet de toekomstige kernwaarden voor het gebied centraal. De uitwerking daarvan is interpretabel naar omstandigheden, tijdsgeest en mogelijkheden van het moment. Daarmee wordt voorkomen dat de verantwoordelijk ambtenaar voor de ruimtelijke kwaliteit van de kernrandzone geïsoleerd raakt in zijn of haar ontworpen oplossing en blijft het te allen tijde mogelijk om te sturen op gezamenlijk vastgestelde gemeenschappelijke waarden. Benoem die kernwaarden expliciet in de kernrandzonevisie.



2. Inhoud: kwaliteit maken en omgeving verbindenKwaliteit maken is mensenwerkEr bestaat geen blauwdruk voor de ingrediënten van een goede kernrandzonevisie. Ook dit blijkt afhankelijk van de manier waarop een visie tot stand komt. Het ontwerpen van kwaliteit is één, het werkelijk realiseren van de kwaliteit is twee. Dat vraagt een andere rol van specifiek de ontwerper en in algemene zin van de gemeente. De kernrandzone is immers geen onontgonnen gebied. Juist op dit snijvlak van verstedelijking en landschap spelen soms strijdige belangen. Dat wordt niet opgelost met een ontwerp van een visie, dat vraagt om mensenwerk. De rol van de overheid is krachtig wanneer zij verbindingen legt. Als inspirator, meedenker, vraagbaak, erfconsulent of regisseur tussen de verschillende instanties (provincie, waterschap, etc).

Wees duidelijk en betrouwbaarNaast de rol van verbinder en inspirator is de overheid ook verantwoordelijk voor de planologische rechtszekerheid voor gebruikers. Een betrouwbare en duidelijke gemeente is ook voor kernrandzones essentieel, (juist) ook als het proces wordt gekenmerkt door een samenwerking met meerdere partijen. Wat staat vast en waar zit ruimte? Dat vraagt om continuïteit op lange termijn en een rechte rug. Interne afstemming met bijvoorbeeld gemeentelijke juristen en economen, maar zeker ook met verantwoordelijk portefeuillehouders is daarvoor doorslaggevend. De overheid moet met één mond spreken: ruimtelijke kwaliteit is niet alleen van de afdeling RO maar integraal onderdeel van de brede maatschappelijke agenda voor het gebied. In de initiatieffase van de visie moet daarom reeds interne afstemming plaatsvinden, procedures op tijd worden voorbereid.

Maatwerk: pak je kans!Het versterken van de ruimtelijke kwaliteit van de kernrandzone is geen eenduidig proces. Het gebied is vaak in gebruik en bezit van uiteenlopende (particuliere) partijen. Gelijktijdig moet overeenstemming worden bereikt met verschillende partijen. Dat vereist voortdurend wisselen van schaakbord. Daar komt bij dat am-bitieniveau en middelen per partij kunnen verschillen. Dat vraagt om een goed inschattings- en inlevingsver-mogen van de betrokken overheid. Soms is het ‘glas half vol’ het maximaal haalbare voor dat moment en een uitgelezen kans om een transformatie in de goede richting op gang te brengen. Veranderingen in de bestaande fysieke omgeving vragen vaak een lange adem. Iedere stap voorwaarts draagt daar aan bij, ook al is een kleine stap soms het maximaal haalbare. Pak dan die kans!

Stimuleer het organiserend vermogen van het gebied Het realiseren van de totale visie is een optelsom van vele kleine initiatieven. De rol van de gemeente is dan ook het organiseren van verbindingen tussen initiatiefnemers in het gebied. Werk met werk maken helpt. Het versnelt niet alleen de realisatie van de visie, het helpt ook initiatiefnemers in het leveren van een bijdrage daaraan. Het brengt hen onderling in contact en zorgt voor afstemming en gedeelde betrokkenheid. Als gemeente kun je een rol spelen in het op gang brengen van het organiserend vermogen van het gebied. Beschrijf deze rol (bijvoorbeeld als gebiedsregisseur) en de werkwijze in de kernrandzonevisie, zodat deze kan worden vastgesteld en ingericht in afstemming met andere ambtelijk betrokkenen.

3. Sturing: borgen & vaststellen en financieel regelenMaak duidelijke keus: top down of bottom upEr zijn twee sporen. In het eerste spoor wordt top down stevig en duidelijk ingezet op het zo goed mogelijk vastleggen van de waarden, kenmerken, na te streven doelen en de toetsing daarop. Beschrijf dat met meetbare en harde omschrijvingen die onafhankelijk te toetsen zijn. Leg dat vast in een zo scherp mogelijk bestemmingsplan. Het resultaat is dat er bij afwijkingen ruimte ontstaat voor een gesprek. De gemeente kan dan ‘meebewegen’ met de doelstellingen en intenties uit het bestemmingsplan en/of beeldkwaliteitplan. In het tweede spoor wordt in een vroeg stadium met de gebruikers uit het gebied een breed gesprek gevoerd (bottom up). Hoe gaan de gemeente, partijen en gebruikers uit het gebied dit met elkaar regelen? Wat wordt vastgelegd en hoe wordt daarop gestuurd? Wie bepaalt wat ruimtelijke kwaliteit is en wat betekent dat voor de toekomst? Op basis van de uitkomst wordt in dit tweede spoor het proces ontworpen voor de kernrandzonevisie én daarna. Dit spoor levert meer flexibiliteit en ruimte voor initiatieven. Voorwaarde is dat de gemeentelijke sectoren intern moeten afstemmen. Ook de commissie welstand moet zich aansluiten bij het gedachtegoed van de visie om ‘in de geest van de visie’ te adviseren. Bepaal deze strategie voor aanvang van het opstellen van de kernrandzonevisie, het is bepalend voor de wijze waarop kwaliteit in de visie moet worden vastgelegd.



Creëer snelheid en flexibiliteitZorg voor snelle en eenvoudige procedures, geen ellenlange en dubbele besluitvorming om afwijkingen te behandelen en al dan niet goed te keuren. Bedenk dat dit interne ambtelijke afstemming vraagt. Start hier dus op tijd mee zodat de procedureprotocollen klaar zijn bij vaststelling van de kernrandzonevisie en deze beschreven staan in de visie.

Benoem projecten in de visieKernrandzonevisies definiëren de kernwaarden van het gebied voor de lange termijn. Het helpt om in de visie een brug te slaan tussen het toekomstperspectief en het handelen van morgen. Zet daarom in op een eerste slag naar de uitvoering tijdens het opstellen van de kernrandzonevisie. Met name wanneer de visie tot stand is gekomen in samenwerking met gebruikers is er een kans om direct concreet met elkaar te starten. Benoem daartoe in de visie reeds enkele (voorbeeld)projecten en koppel deze aan tijd, organisatie en financiering. Benoem daarbij zeker ook wie waarvoor verantwoordelijk is en wat het beoogd resultaat is. Bereid de regelgeving voor zodat deze geen vertraging op het cruciale moment veroorzaakt.

Ontwikkel een financieringsregelingEr zijn vele smaken voor het regelen van de financiële uitwerking van de kernrandzonevisie:Niets vooraf en algemeen regelen. In dat geval moeten initiatiefnemers alles zelf regelen. Indien er dan overheidsinvesteringen nodig zijn in de ruimtelijke kwaliteit van het landschap dan moet dat door ‘werk met werk te maken’ of door middel van een aparte investeringsbeslissing.

– Middels een gebiedsgrondexploitatie: - Bij bouw van nieuwe woningen op basis van de grondprijs (als de gronden in eigendom van de

gemeente zijn kunnen landschappelijke en andere investeringen verrekend worden in de grondprijs), op basis van taxatie of op basis van normberekeningen aan de hand van de grondexploitatie.

o Met een bijdrage van de gemeente vanuit algemeen belang.o Afdracht aan de grondexploitatie per initiatief op basis van een anterieure overeenkomst.

– In een fonds waarbij per initiatief een afdracht wordt bepaald. Daarbij geldt dat hoe minder goed het initiatief past in de kernrandzone hoe hoger de afdracht. In een samenwerking tussen gemeente (mogelijk ook de provincie) en initiatiefnemer wordt gezocht naar goede bestemmingen.

– Op basis van prestatie afspraken. Hierbij wordt een overeenkomst gesloten tussen een initiatiefnemer en gemeente waarbij wordt bepaald welke prestatie de initiatiefnemer moet leveren (bijvoorbeeld aanleggen van een route, erfbeplanting of versterken van landschappelijke structuur) zonder dat daar financiële verplichtingen als afdrachten aan worden verbonden.

Overigens: overwogen dient te worden of er sprake is van een grondexploitatie. Een gebiedsexploitatie die ook over inrichting gaat is wellicht een betere benaming. Bij een slechtere marktsituatie zou de gemeente niet op basis van de grondverkoop maar ook op basis van opstal-ontwikkeling een afdracht kunnen vragen. Dat is echter risicovoller dan een financiële verrekening.



Deelnemerslijst leer-werkbijeenkomst10 februari 2014 – Utrecht

Jocien van der Hout – gemeente Dongeradeel

Heike van Blom – gemeente Zwartewaterland

Martijn den Braven – gemeente Harderwijk (tot 12 uur)

Gert-Jan Bartels – gemeente Oosterhout

Alex Glazenborg – gemeente Slochteren

Annette Matthiesen – gemeente Barendrecht

Danielle Wijnen – gemeente Papendrecht

Frank Niessen – gemeente Waalre

Abe Veenstra – onafhankelijk adviseur ruimtelijke kwaliteit provincie Zuid-Holland (tot 12 uur)

Ingeborg Thoral – onafhankelijk adviseur ruimtelijke kwaliteit provincie Utrecht

Conny Raijmaekers – provincie Utrecht

Carola Berkelaar – provincie Utrecht

Maarten Buruma – provincie Utrecht

Enno Zuidema – Enno Zuidema Stedebouw

Simon Dona – Enno Zuidema Stedebouw

Dana Wiersma – Enno Zuidema Stedebouw



Colofon

Onderzoekdeel A: Provincie Utrecht, Carola Berkelaardeel B: Studenten van Wageningen university (WUR), onder begeleiding van dr. Ir. Marlies Brinkhuijsen, Roel Theunissen MSc en coӧrdinator Dr. Dipl. Ing. Sven Stremke MA deel C: Enno Zuidema stedebouw

Afbeeldingen en fotomateriaaldeel A: IMOSS i.s.m. Bosch en Slabbers Visie Zuidzijde Zegveld pag. 10-13, dec. 2013

Nieuwe Gracht i.s.m Terra Incognita Gebiedsvisie De Bilt West pag. 14-17, sept. 2013

Buro SRO Utrecht Kernrandzone-West gebiedsvisie, concept pag. 18-21, jul. 2014

deel B: Provincie Utrecht Foto’s van de kernrand van Montfoort pag. 23 RBOI i.s.m. Atelier R Visie kernrandzones gemeente Montfoort pag. 25,27, sept. 2012

Studenten van de Wageningen university Ontwerpmateriaal pag. 28-43, jan. 2014 deel C: Gemeente Dongeradeel i.s.m. Provincie Friesland en HOLAndschapsontwerp Stadsrandvisie It Nije Bolwurk, Landschapsplan voor de Westelijke stadsrand en de Rondweg van Dokkum pag. 48-51, jul. 2010

Gemeente Barendrecht i.s.m. Buro harro Barendrechts Buitenboek, kwaliteitsdocument buitengebied pag. 52-55, sept. 2013

Gemeente Zwartewaterland i.s.m. Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw en Investeren in Ruimte BV Stadsrandenvisie Genemuiden pag. 56-59, dec. 2011

Gemeente Harderwijk Beeldkwaliteitcriteria Horlose brink, Visiekaart structuurvisie Groene Zoom pag. 60-63, jan. 2011



Gemeente Papendrecht, afdeling ruimtelijke ordening met bijdragen van Matthijs de Boer Stedenbouw, Marijke Beek en Ina Kleijwegt Dijkvisie Papendrecht pag. 64-67, dec. 2013

Topografische kaarten deel C: Kadaster

Schetsen: Ingeborg Thoral

CopyrightVoor het samenstellen van dit document hebben de adviseur ruimtelijke kwaliteit (Ingeborg Thoral) en de provincie Utrecht getracht alle auteurs, fotografen en andere rechthebbenden te benaderen. Mocht iemand in dit document een illustratie aantreffen, waarop hij of zij rechten kan doen gelden of een niet correcte bronvermelding aantreffen, gelieve zich dan te melden bij de Provincie Utrecht, afdeling FLO/SRO (contactpersoon Mariëlle Hoefsloot). Alle rechten zijn voorbehouden, zowel voor het gehele werk als delen ervan. Niets uit dit document mag in enige vorm of op enige wijze worden verveelvoudigd, openbaar gemaakt of opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, fotokopie en digitale vermenigvuldiging inbegrepen. Voor iedere vorm van gebruik is schriftelijke toestemming van de coördinator ruimtelijke kwaliteit van de Provincie Utrecht (Mariëlle Hoefsloot) vereist.

Utrecht, 12 september 2014


Inspiratiegids kernrandzones 2014

Documents

Transcript of Inspiratiegids kernrandzones 2014