Insectenproductie in het veenweidegebied - Veenweiden ......Binnen het gedachtengoed van de...

Insectenproductieinhetveenweidegebied

Lokalecirculairekansen

CynthiaVerwerMarianPeters

OnderzoekLouisBolkInstituuti.s.m.

©2017LouisBolkInstituut

Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen

Dr.CynthiaVerwer1,MarianPeters21LouisBolkInstituut2NewGenerationNutrition

24pagina’s

DitprojectismedemogelijkgemaaktmetsteunvandeProvincieZuid-HollandalsonderdeelvanhetprogrammaSysteeminnovatieindeVeenweiden.

www.louisbolk.nlinfo@louisbolk.nlT0343523860Kosterijland3-53981AJBunnik

@LouisBolk

LouisBolkInstituut:onafhankelijk,internationaalkennisinstituutterbevorderingvanduurzamelandbouw,voedingengezondheid

Voorwoord 3

Voorwoord

HetNederlandseveenweidegebiediseenlandschappelijkwaardevolenmondiaalgezienzeldzaamlandschapstypemeteenorganischeveenbodem,talrijkeslotenmethogewaterpeilenenspecifiekenatuurwaarden.Degroenevergezichten,deafwisselingvanwaterensmallekavelsmethunweidevogelsendekoeindeweiwordensterkgewaardeerd.Watnietiedereenziet,maarwatwelkenmerkendisvoorhetgebied,isdatonderdatlandschapveenlagenliggenvanvelemetersdik,veendatzaktdooroxidatieenzetting.Diebodemdalingleidtonderanderetotstijgendekostenvoorhetbeheervanwegenenwaterentotemissiesnaarwaterenlucht.Vandaardaterinhetveenweidegebiedbehoefteisaaninnovaties,waarmeedebodemdalingendeemissiesnaarluchtenwaterwordenbeperkt,endelandbouwperspectiefheeft.Datkandoorverduurzamingvandemelkveehouderij,maarookdoorhetontwikkelenvananderevormenvanlandbouw,waarmeegelijkdeeconomischebasisvanhetgebeidwordtverbreed.HetVeenweidenInnovatiecentrumZegveld(VIC)isopgerichtominnovatiesinhetveenweidegebiedteontwikkelenenaantejagen.Eenvandemogelijkhedenomdelandbouwinhetgebiedduurzaamteontwikkelenisdeproductievaninsecten.HetVeenweidenInnovatiecentrumZegveldheefthetLouisBolkInstituut(LBI)deopdrachtverleendomeenverkenningnaardemogelijkhedenvaninsectenproductieindeveenweidenuittevoeren.HetLBIheeftdezeopdracht,insamenwerkingmetNewGenerationNutrition(NGN),aangenomen.Doelvandezeverkenningisinzichtgevenindemogelijkhedenvoorinsectenproductieindeveenweiden,waarbijdeproductieaansluitbijdespecifiekeomstandighedenvanhetveenweidegebied.DeverkenningisonderdeelvanhetprogrammaSysteeminnovatieindeVeenweiden,datdoorhetVICopverzoek,enmetsteun,vandeprovincieZuid-Hollandwordtuitgevoerd.Hetbeoogdresultaatzijntweevoorstellenvoorkansrijkeprojectenvoordetoepassingvaninsecteninhetveenweidegebied,diebijdragenaanurgentiesvanderegio(verduurzamingzuivel,verbredingeconomie,peilverhoging,terugdringenCO2uitstoot,verminderenbodemdaling).

Inhoud 5

Inhoud

Samenvatting 6

1 Inleidingenachtergrond 7

2 KansenenbelemmeringenvoorinsectenkweekinNederland;eenkortesituatieschets 9

3 Insectenkweekoporganischereststromen 11

4 MogelijkhedenvoorinsectenkweekinhetVeenweidegebied 12

5 Businesscasesalgemeen 135.1 Valorisatieverwachtingenenmeerwaarde 135.2 Innovatie 135.3 Acties 13

6 Studiegroepen:Businessmodellingi.v.m.bedrijfsomschakelingnaarinsectenproductie 156.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 156.2 Werkplan 16

7 Haalbaarheidsstudie:gebruikvangeselecteerdeVeenweiden-biomassaalssubstraatvoorinsecten 177.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 177.2 Werkplan 18

8 Businesscase1:Insectenindeaquacultuur 198.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 198.2 Werkplan 20

9 Businesscase2:Specialtypet-foodopbasisvaninsectenvoorexotischedieren 219.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 219.2 Kortwerkplan 22

Bronnen 23

Bijlage1 24

6 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen

Samenvatting

Uitveelrecentonderzoekenpublicatiesblijktdathetkwekenvaninsectenopeensubstraatbestaandeuitorganischereststromeneeninnovatieismetgroteimpact.Dezeinnovatieiseenvandeoplossingenomvoedselzekerheidtegaranderen.Daarbijwordengroenereststromen,oftewelorganischereststromengeupcyclednaarhoogwaardigeingrediëntenindevoedselketenofvoornon-foodtoepassingen.HetVeenweidegebiedheefteenuniekbiomassapotentieel(o.a.gras,eendenkroos,slootmaaisel,traceerbarereststromenvanbedrijvenzoalsbierbostel).UiteeneersteinventarisatienaarhetgebruikvanbiomassauitdeVeenweidenvanlaagwaardigenaarhoogwaardigetoepassingenlijkthetdatinsectenmogelijkeengoederolkunnenspelenindelokalecirculaireeconomie.Insectensoortenalsmeelwormen,blacksoldierflies(BSF),krekelsensprinkhanenzijnopheteersteoogteproducerenopbiomassadiebeschikbaarisindeVeenweiden.Dezeinsectenvertegenwoordigennualeenmarktwaardealsvoederindeaquacultuurenspecialpetfood.Tevenszijnhoogwaardigemarktenvoorhumaneconsumptiebereikbaar.InditrapportwordentweekansrijkebusinesscasesgepresenteerddiemoetenleidentoteenuniekewaardeketenbinnendecirculaireeconomievanhetVeenweidegebied.Deverwerkingvanlaagwaardigeorganischereststromen,zoalsgrassen,kroosenwaterhyacint,naarhoogwaardigetoepassingenmiddelshetgebruikvaninsectenstaatindegeselecteerdebusinesscasescentraal.Deinsectensectorisnogineenzeervroegefaseinhaarontwikkelingenerzijnnoggeengrotestromeninsectenverkrijgbaaropdemarkt.Daaromzijnervoorproductenmetinsectenalsingrediëntnoggeenduidelijkemarktenontwikkeld,behalvedievandehobbypetfoodvoorreptielenenterrariaendierentuinenwaardeinsectenveelallevendofgevriesdroogdvervoederdworden.Debusinesscasesbeschreveninditrapportbeperkenzichtothetgebruikentoelatingvaneenbeperktaantalorganischereststromenalssubstraatvoorinsecten,waarbijeentweetaldoelmarktenmeegenomenwordenwaarvoorhetinsectgekweektwordt.Dezemarktenzijninsectenalseiwitrijkingrediëntalsdiervoeder,metalsopstapeentweetalnichemarkteninspeciaalvoedersvoor1.deaquacultuur(binnenkorttoegestaandoordewetgever)en2.ontwikkelenvaneenhoudbaarinsectenproductindierentuinvoederswaarininsectenalsingrediëntzijnverwerkt.DezebusinesscaseszijneeneerstestapindeontwikkelingvaneenbelangrijkvalorisatiemodelbinnendeinsecteneconomieinhetVeenweidegebied.

Inleidingenachtergrond 7

1 Inleidingenachtergrond

Nederlandheeftzichintienjaartijdopdekaartgezetquaontwikkelingvaninsectenalsduurzamekwalitatieveeiwitbronvandetoekomst.Metdestijgendebevolkingsgroeienverschuivendeconsumptiepatronendooreensterkgroeiendemiddenklassekomeneiwitbronnenonderdruktestaan.Insectenzijninteressantalsalternatieveeiwitbrondoordatzemetlaagwaardigestromenalsbij-enafvalproductenuitdevoedselketenhoogwaardigenutriëntenalseiwitten,maarookvettenterugwinnen.Insecten,enmetnamevliegenlarven,sluitendenutriëntenkringloopopeenefficiëntewijzeenbiedeneenoplossingvoordeverwerkingvanorganischereststromenvandiverseafkomst.Insectenkunnendezereststromenopefficiëntewijzeconverterennaareenduurzamegrondstofbestaandeuithoogwaardigenutriënten(essentiëleeiwitten,onverzadigdevetzurenenchitine),omdienutriëntenvervolgensweerino.a.diervoedersofvoornon-foodtoepassingentegebruiken.Daarmeekaneenlineairevoedselketencirculairwordenenfundamenteelverduurzamen.Hiermeekandenutriëntenkringloopgeslotenworden.Onderstaandschemageeftaanhoedekringloopgeslotenkanwordendoorinsectenintezettenals‘bioconverter’(Figuur1).

Figuur1RoadmapvooreenNederlandseinsectenindustrie

Deefficiëntieindekweekvaninsectenzitinhetfeitdatinsecteneenhogevoedselconversiehebben,eenkortelevenscyclus(zewordendoordeFAOookwel‘shortcycledanimals’genoemd),waarbijnaasteenhogeopbrengstinkortetijdweinigbroeikasgassen(Oonincxetal.,2010)enweinigmestgeproduceerdwordt.Dekweekvaninsectenvraagtomweinigruimte,immersinsectenlevenookinnatuurlijkeomstandighedendichtopeenendekweekkangestapeldofinmeerderelagengeschieden.Hetwatergebruikindeinsectenkweekisnihilvergelekenmetanderelandbouwsectoren(dierlijkenplantaardig).InNederlandontwikkeltzicheeninteressantemarktvoorinsecten.HetNederlandseproductievolumevaninsectenisechtervrijklein.Nederlandteltongeveer25bedrijvendiegespecialiseerdzijninhetkwekenvaninsecten.Devraagnaarinsectenneemtsterktoe,maarhet

Large scale bioconversion

Food Feed Organic waste

Bio rafinery

Food ingredient

Feed ingredient Pharma Non-Food

Closing the nutrient loop

Source: Venik/Coöperatie 0.0


aantalinsectenbedrijvengroeitlangzaam(zieBijlageI).Bedrijvendieveelgeldgeïnvesteerdhebbenwillendekennisnietgraagdelen,omdatzebangzijndatdeconcurrentiehierdoorgoedkopergaatproduceren.Hetzouechterbeterzijnvoordesectordatdeinformatietransparanternaarbuitenwordtgebracht.Alleenzozullenmeerdereondernemersomschakelennaarhetinsectenkwekenofzullenernieuweparticipantendemarktbetreden.Doorgroterehoeveelhedenkandekostprijsomlaaggebrachtwordenenzalonderanderedemengvoerindustriezicheerderwillenopenstellenvoorhetgebruikvaninsectenmeel.OpditmomentverwerktdeNederlandsemengvoerindustrieruim14miljoentonvoerperjaar(ABNAMRO,2016).Opditmomentwordterongeveer92miljoentonvisgevangen,waarvan30miljoentonperjaarwordtverwerkttotvismeel(Greenfacts,2016).Vismeelwordtnaasthetvoerenvanvissenookgebruiktinpluimveevoeders.VismeelisnietafkomstiguitNederlandenisnietduurzaamenecologischverantwoord.Demediageeftregelmatigaandachtaanditaspect.Deproductievanvismeelzorgtervoordatdevisstandsteedslagerkomttestaan(Greenpeace,2008).Expertszijnervanovertuigddatinsectenvismeelkunnenvervangen.DitbiedtnieuwekansenvoorondernemersinhetVeenweidegebied.Hetisechternognietduidelijkofdeproductievaninsecten,inplaatsvanvismeel,financieelhaalbaaris.Debedrijvendiewillenomschakelennaarinsectenproductiehebbennoggeenduidelijkoverzichtoverdekostenenbatenalszijgaanstartenmeteeninsectenkwekerij.Eenvoorstelvooreenstudiegroep(zieHoofdstuk6)omhetverdienmodelvandezefinanciëlevraaginkaarttebrengenkanhelderheidscheppenofdathetkwekenvaninsecteneeninteressantebronvanextraofnieuweinkomstenzijnvoorbijvoorbeelddezogenaamdeVAB’s(vrijkomendeagrarischebebouwing).Deuitdagingwaarvoordeketenzichophetmomentgesteldzietisomopkortetermijngrootschaligekweekvaninsectenteontwikkelen.InNederlandzijndiversemarktpartijenenkennisinstellingenzeerintensiefbezigmetdenodigeontwikkelingen.Vanontwikkelingenvankweektechnieken,totonderzoekophetgebruikvanreststromenalsdeontwikkelingvanfunctioneleproducten.Deproductontwikkelingenvariërenvaninsectenproductenindiervoederstotproductenvoorhumaneconsumptie.Deoverigekansenenbelemmeringenwordenhierondergeschetst.

KansenenbelemmeringenvoorinsectenkweekinNederland;eenkortesituatieschets 9

2 KansenenbelemmeringenvoorinsectenkweekinNederland;eenkortesituatieschets

Dehuidigesituatietenaanzienvankansenophet(grootschalig)producerenvaninsectenoporganischereststromeniskortwegalsvolgt:1. Deinsectenketen,vantoeleverantievansubstratentotaandeverwerkinginproducten,staat

nogindekinderschoenen.2. Machinaleenindustriëleproductievaninsectenlarvenisinontwikkeling.3. DeGreenDeal‘InsectenvoorFood,FeedenPharma’,debeleidsbriefDuurzame

voedselproductie(EZ,2013)enprogramma’sals‘VanafvalnaarGrondstof’en‘RuimteinRegelsvoorGroeneGroei’(R2G2)werkenondersteunendbijhetontwikkelenvandezeinnovatie.

4. Binnenhetgedachtengoedvandecirculaireeconomie‘VanAfvalnaarGrondstof’omkringlopentesluitenenefficiëntereketensterealiseren,isvastgestelddatopditmoment30%vanhetvoedselindehelevoedselketen(fromfarmtofork)verspiltwordt.Deopgaveisditterugtedringengeziendehogebroeikasgasemissiesvandevoedselketenenhetprobleemvaneiwittekortindewereld.

5. Insectenproductieopeengoedkopeeneiwitrijkevoedingsbodem,oftewelsubstraat,watnietgekwalificeerdisomindevoedselketentoegepastteworden,kaneventueelnaconversiedoorinsectenzijnwegvindenopdemarktvantechnischetoepassingen.Bijvoorbeeldalsgrondstofindechemiezoalseiwittenvoorlijmenenpolymeren,vetteninbiobrandstofenchitinealsantimicrobiëletoepassinginverpakkingen.

6. Wettelijketoelatingvansubstratenvoorinsectenuitorganischereststromenenhettoepassenvaninsectenalsingrediëntinfeed,fooden/ofnon-foodwordtgeregeldopbasisvangefundeerdeengoedonderbouwdewetenschappelijkekennis.Dezekennisdientgebundeldtewordenensamengebrachtinautorisatiedossierswaardoorwetgevingaangepastkanworden.

7. Deopgebouwdefundamentelekenniskanalseerstestap,nationaal,deonderbouwingzijnombinnenhetprogrammaRuimteinRegelsruimtetecreërenomnogniettoegestanereststromentoetestaanvoorinsectenproductieondervoorafvastgestelderegels.

Dehuidigesituatietenaanzienvanbelemmeringenophet(grootschalig)producerenvaninsectenoporganischereststromeniskortwegalsvolgt:

1. Dekostprijsominsectenteproducerenishoog.2. Velevraagstukkenzijnnogonbeantwoordenfundamentelekennisisnodigomveiligeengecontroleerdeproductietegaranderen.

3. Acceptatievanhetinsectenproductdoorconsumentenenproducentenblijftachterwege.4. Dekweekvaninsectenopreststromenisnognieteconomischrendabel.Dehogekostprijsvaninsectenproductiewordtmetnameveroorzaaktdoorhetgebruikvan‘dure’input-stromenalssubstraatdatGMP+gekwalificeerdis.Nietalleorganischereststromenwaarvandekostprijslaagismogengebruiktwordenvoordekweekvaninsecten.

5. DehuidigeEUwetgevingblokkeerthethergebruikvanorganischereststromen(metnamedierlijke)indevoedselketen.Aanpassingvandehuidigewetgevingisnoodzakelijkomhergebruiktestimuleren.

6. Hergebruikvanorganischereststromenvoordeinsectenkweekkanrisico’smetzichmeebrengendieinkaartgebrachtdienenteworden.Ditvraagtomeenkennisagenda.


7. Daarwaarinsectenbinnendehuidigewet-enregelgevingnietgeaccepteerdzijnzalverderemarktintroductie,groeivaneconomieenwerkgelegenheidendaarmeededuurzameontwikkelingnietplaatsvinden.Investeringenzijnterisicovolomdatdoorbelemmerendewetgevinggeenmarktintroductievanhetinsectenproductkanplaatsvinden.Anderzijds,alsdekostprijstehoogblijftomdatergebruikgemaaktmoetwordenvandurezuivereinputstromeninplaatsvangoedkopereorganischereststromen,zaldemarktzichooknietontwikkelen.

Figuur2BeknoptschematischoverzichtsituatieschetsinsectenkweekinNederland

•Toegestaan: plantaardig + ei/zuivel

•Niet toegestaan: PAP, catering afval, mest, slachthuisafval, slib, etc

substraat

•Erkenning als landbouwhuisdier

•Lijst 'voor productie te houden dieren'

•Geen regelgeving over afdoden insecten

insect• + Non-food• + Pet food• + Aqua cultuur• - Kippen / varkens

• - Rund

Toepassing

Insectenkweekoporganischereststromen 11

3 Insectenkweekoporganischereststromen

Erisgroteinteressevoorhetkwekenvaninsectenvanuitdiverseorganischereststromendiewordengeproduceerddoordelandbouwenvoedingsindustrie.Vanuithetbio-basedgedachtengoedwilmendeze,vaaklaagwaardige,reststromenopwaarderentoteenhoogwaardignutriëntvoordediervoedingennon-foodtoepassingenwaarvooreenhogereverwaardinggeldt(zieFiguur3).Hetcreërenvanverwaardingaandeachterkant,endusminderverdienenmetdeinnamevanreststromen,isinnovatiefenpastbinnendeverduurzamingsdoelstellingen.Daarnaastwordtdirecteenafnamevanhetafvalvolumegecreëerd.

Figuur3Biobasedeconomyinsectenproductieoporganischereststromen

Indienweinzoomenoporganischereststromenwordtsnelduidelijkdatnietalleorganischereststromenzondermeervervoederdmogenwordenaaninsectenomdezevervolgensindedierlijke-ofhumanevoedselketentekunnenopnemen(zieookFiguur2).Plantaardigereststromenenvismeelmogenwelgebruiktwordenalssubstraatvoordeinsectenkweekenwordenalszodanigalingezet.Echter,dezereststromenhebbenookdirecteentoepassingindediervoederindustrieenzijndaarmeeduregrondstoffenominsectenoptekweken.Hierbijeenpaarvoorbeeldenendekostenvoororganisch(rest)materiaaldatvandaagdedagalssubstraatvoorinsectenproductiewordtgebruikt:• Bierbostel(nat) €65/ton• Soja €350/ton• Vismeel €1.800/ton • Meelwormmeel €450/ton(mixvanzemelen,maisschrootenpremix)

(GMP+gecertificeerd)Dewinstvaninsectenproductieisdusgelegeninhetgebruikvanplantaardigereststromendiemomenteelnaarlaagwaardigetoepassingenafgevoerdwordenzoalsvergisting,composteringenverbranding.Hierbijvalttedenkenaan(natuur-ofberm)gras,slootmaaiselenplantaardigeproductenuitslotenzoalsovermatigaanwezigewaterplanten.DezereststromenzijnruimvoorhandeninhetVeenweidegebied(Warmerdametal.,2011).


4 MogelijkhedenvoorinsectenkweekinhetVeenweidegebied

Natuur-ofbermgras,gras,slootmaaisel,eendenkroosenwaterhyacintzijnruimvoorhandenzijndeorganischereststromenvanhetVeenweidegebieddieinaanmerkingkomenomdoorinsectenverwerkttewordentothoogwaardigecomponentenvoordiervoedingennon-foodtoepassingen.DeinsectendieinNederlandinaanmerkingkomenomvoorgenoemdeorganischereststromenomtezettenzijndehuiskrekels(Achetadomestica),delarvenvanmeelwormen(Tenebriomolitor),delarvenvandeblacksoldierfly(BSF;Hermetiaillucens)ensprinkhanen(Locustamigratoria).Huis-krekels,meelwormenenBSFzijnomnivoorenzijnbijzonderefficiëntinhetomzettenvan(laag-waardige)organischereststromennaarhoogwaardigegrondstoffen(eiwitten,vettenenchitine).Bijdekweekvandezeinsectenwordennauwelijksbroeikasgassenuitgestoten,erisweinigwaternodigenerisrelatiefweinigruimtenodigomgrotehoeveelhedenteproduceren(vanHuis,2013;Rumpold,2012).Sprinkhanenzijnherbivooreneengoedekandidaatomgrassenomtezetteninhoogwaardigenutriën-ten.Intabel1eenoverzichtvandereststromenendebeoogdeinsectenvoordetweebusinesscasesvoorhetVeenweidegebied.Figuur4geefteenoverzichtvandemogelijkeproduct-marktcombinaties.

Tabel1BeschikbarereststromeninhetVeenweidegebied

Reststroom Insect

Gras(ooknatuur-enbermgras) sprinkhaan

Slootmaaisel sprinkhaan

Eendenkroos krekel,meelwormenBSF

Waterhyacint krekel,meelwormenBSF

Eenstudienaarhetgebruikvandezetypischeveenweiden-reststromenendeefficiencyindekweekvandiverseinsectenopdezereststromeniswenselijk.Metnamediereststromendieinruimematetegeneenlagekostprijsverkrijgbaarzijnzullendebusinesscasevoorinsectenproductieinhetveenweidegebiedinteressantermaken.Eenstudienaarhetgebruikvandezetypischeveenweidenreststromenendeefficiencyindekweekvandiverseinsectenopdezereststromeniswenselijk.MetnamediereststromendieinruimematetegeneenlagekostprijsverkrijgbaarzijnzullendebusinesscasevoorinsectenproductieinhetVeenweidegebiedinteressantermaken.

Figuur4Overzichtvandemogelijkeproduct-marktcombinatiesbinnenhetVeenweidegebied

Businesscasesalgemeen 13

5 Businesscasesalgemeen

5.1 Valorisatieverwachtingenenmeerwaarde

Inhoofdstuk8en9wordentweebusinesscasesvoorgestelddieuitgewerktzoudenkunnenwordeninhetVeenweidegebiedmetalsdoeldeverwerkingvanlaagwaardigeorganischereststromentothoogwaardigetoepassingenindediervoedingofnon-food.Inelkebusinesscasestaatdecoöperatieoverdegeheleketen,dusvantoeleverancier(reststroom)totkweektot(half)fabricaattoteindproducteneindgebruiker,centraal.Debusinesscaseszijneeneerstestapindeontwikkelingvaneenvoorspellingsmodeleneconomischrendabelproces.BijgunstigeprojectresultatenzalhetVeenweidegebiedmeerkenniskrijgenomvoorhandenzijndebiomassameteengroteremeerwaardetevaloriseren.BovendienkunnendeprojectresultatenhelpennaarhetcontinuestrevenvanhetVeenweidenInnovatieCentrumnaarmeerduurzaamheidenhetgebruikvanhernieuwbaregrondstoffeninhetVeenweidegebied.Deproductievaninsectenis(metveelhandarbeidenweinigautomatisering)eentoekomstgerichtesectorwaarheelwatwerkisvoorlaaggeschooldearbeidersofmensenmeteenbeperking.Metdezeontwikkelingvananderevormenvanlandbouw(minivee),wordtookdeeconomischebasisvanhetgebiedverbreed.AfzetmarktenbinnenhetVeenweidegebiedzijnfeed,petfoodenaquacultuur.Vanuitdezemarktenisereentoenemendevraagnaaralternatieve,duurzameeiwitbronnenvoordergelijketoepassingen,dienietinconcurrentiezijnmethumanevoeding.Valorisatievaneiwittenenvettenuitinsectenkanmogelijkantwoordbiedenaaneendergelijkemarktvraag.

5.2 Innovatie

DekweekvanBSFoporganischereststromenisuitgebreidbeschrevenindeliteratuurenwordtreedscommercieeltoegepast.Echter,deontwikkelingvanmeerkleinereBSF-kwekerijenkomtnognietopgangenzoubinnenditprojectkunnenplaatsvindeninvrijkomendeagrarischegebouwen(VAB’s)ofalsnevenactiviteit.Hetkwekenvankrekelsenmeelwormenopreststromenisminderbekend.Dekweekgebeurtnuopopfokmeelbedoeltvoorpluimvee.Alternatievekweeksubstratenindevormvanorganischereststromenzijnnodigomdekweekvankrekelsenmeelwormenduurzamertemaken.Overhetgebruikvansprinkhanenalsgrasverwerkerisindeliteratuurweinigbekend.Dekennisdieerisvansprinkhaneninrelatietotgrasisafkomstigvandekennisdieopgedaanisindepestbestrijdingvanzwermsprinkhanen.Hetgebruikvanorganischereststromenalsgrasenslootmaaiselomsprinkhanenoptetelenisgeheelnieuwenbiedtmeerwaardevoorzowelkwekersalsdeafvalverwerkendeindustrie.

5.3 Acties

MogelijkeactiesdieuitgezetmoetenwordenomdeproductievaninsectenopdekaartvandeVeenweidentekrijgenzijn;1. Hetoprichtenvaneenstudiegroepvanpotentiëleinsectenkwekersenhetactiverenvaneen

netwerkvanstakeholdersvoorhetgenererenenarticulerenvaninnovatievragen,dieinhetsamenspeltussenkennisinstellingen,bedrijvenenoverheidtotstandkomen(zieHoofdstuk6).

2. Hetopstellenvaneenroadmap(zieFiguur1enFiguur6).Dezegeefteenbehulpzamestructuurvoordeontwikkelingenuitvoeringvandeopgesteldeinnovatievragen.


3. Hetuitvoerenvaneenhaalbaarheidsstudieophetgebiedvangebruikvanorganischereststromenalssubstraatvoor(grootschalige)insectenkweek;studienaardehaalbaarheidenefficiencyvanhetgebruikvanspecifiekeveenweidenreststromenincombinatiemetdediversegeselecteerdeinsectensoorten(zieHoofdstuk7).

4. Uitvoeringmiddelseenregionaalketenprojectmetdegeïnventariseerdestakeholders,industrieenkennisinstellingen.o debusinesscaseinsectenalsfeedvooraquacultuur(zieHoofdstuk8)o debusinesscaseinsectenalsspecialtyfeedvoordierentuinenenexotischedieren(zie

Hoofdstuk9)5. Hetevaluerenvandebusinesscases.6. Hetdisseminerenvankennisuitdezeprojectennaarstakeholders.7. MogelijkaanvragenvaneennieuweGreenDealgerichtophetverkrijgenbenodigde

onderzoekscapaciteitenexperimenteerruimte.

Studiegroepen 15

6 Studiegroepen:Businessmodellingi.v.m.bedrijfsomschakelingnaarinsectenproductie

6.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen

ProbleemstellingenkansenDeVerenigingvanNederlandseGemeenten(VNG)geeftaandatlandelijkeengrotehoeveelheidagrarischebebouwing(vab’s)vrijkomttestaan.Landelijkwordtverwachtdattot2030minimaal32miljoenm²aanagrarischebebouwinghunagrarischefunctiezalverliezen.Daarvanzalongeveerdehelfteenandereinvullingkunnenvinden.Decirca15miljoenresterendevierkantemeterszalleegblijvenstaan.DezeleegstandvanagrarischebedrijfsruimteisgroterdandeverwachteleegstandvankantoorruimteofwinkelruimteinNederlandin2030(Alterra,2014).Debelangrijksteoorzaakvandezetoenameinleegstandligtindeschaalvergrotingvandelandbouwindustrie.Hetagrarischelandwordtbijschaalvergrotingwelovergenomen,maardestallenenwoningendoorgaansniet.Insectenkweekvindtinpandigengestapeldplaatsenkandaardooreennieuweinvullingvandeleegstaanderuimtevoorhetagrarischebedrijfbetekenen.Tijdensdezogenaamdetrendcolleges‘kennismakenmetdeinsectenketen’opdeHASHogeschool,WageningenUniversiteitenZLTO,isgesignaleerddatsteedsmeerondernemersindegroeneruimteinteressehebbenininsectenproductiealsalternatieveen/oftoekomstigeinkomstenbron.ABNAMRObeschrijftinhaarrapport‘Insectenkweek:kleinesector,grotekansen’(december2016)kansenvoorhetkwekenvaneetbareinsecten.Hierbijwordtmetnamegedachtaanhetopgroteschaalkwekenvanmeelwormachtigeinsecten,BlackSoldierFlylarven,sprinkhanenenkrekels.Figuur5iseenvoorbeeldvaneeninsectenbusinessmodel.

Figuur5Voorbeeldinsectenbusinessmodel

Uitbovenstaandbusinessmodelblijktdatindeinsectenproductieenwaardeketenvelediversemarktenbediendkunnenwordenmetdiversesoorteninsecten.Echtermoetmenwelrekeninghoudenmethetfeitdatiedereinsectensoorteenverschillendkweekprocesheeftmetbetrekking


totcyclus,kweeksubstraateneisenaanhuisvesting.Ditisbijgeenenkelesoorthetzelfde.Afhankelijkvandeverschillendeafzetmarktenzijnverschillendeverdienmodellenmogelijk.BenodigdekennisDebusinesscaseinsectenproductievoorspecifiekeondernemersgroepeninhetVeenweidegebiedverdientnaderonderzoekophaalbaarheidvanhetbusinessmodelmetbijbehorendemarktkansen.Dezekansendienenechtergezamenlijkmetdeondernemerdoorgerekendtewordennaariederespecifiekesituatie,wensenendemogelijkheden(beschikbareruimte,financiëleruimte,etc.)vanhetbedrijfdatwilomschakelen.DoelvanhetpilotprojectAgrarischeondernemerstevoorzienvandejuistekennisengegevensomwel/niettekiezenvooromschakelingnaargedeeltelijkeofvolledigeinsectenproductie.EconomischekansenInsectenkweekalsnieuwverdienmodelvooreengezondagrarischbedrijfenhetbehoudvandeagrarischewerkgelegenheidinhetVeenweidegebied.Mogelijkestakeholders• VeenweidenInnovatieCentrum• AgrarischebedrijvenindeVeenweiden• Toeleveranciersreststromen• Eindgebruikers

6.2 Werkplan

ActiviteitenInhetkadervandeontwikkelingvanhetbusinessmodelwordenmetgeïnteresseerdeagrariërsplannenuitgewerktmiddelseenserievanworkshops.Gezamenlijkwordenkansrijkeverdienmodellenindefeedenfoodonderzochtendoorberekendnaarbenodigdeinvestering.ResultatenInsectenproductieinbestaandebedrijfsbebouwinginhetVeenweidegebied.

Haalbaarheidsstudie 17

7 Haalbaarheidsstudie:gebruikvangeselecteerdeVeenweiden-biomassaalssubstraatvoorinsecten


ProbleemstellingenkansenInhetVeenweidegebiedliggenmetbetrekkingtotinsectenproductieperspectiefvollekansenophetgebiedvandeverwerkingvanbiomassa(laagwaardigeorganischereststromen)doorinsecten.Hetaccentzalmoetenliggenopdeverwaardingvandezebiomassaen/ofreststromenalskweeksubstraatvoorinsecten,waarbijdeinsectenderolvanbioconverteropzichnemen.Dezeinsectenzullennaopkweektoegepastwordenalshoogwaardigenwaardevolingrediëntvoorfeeden/offood.ZieFiguur6vooreenroadmapvandemogelijkhedenvoorinsectenindustrieinhetVeenweidegebied.KansvanslagenvandezebeoogdenieuweactiviteitinhetVeenweidengebiedisinhogemateafhankelijkvanzoweldebeschikbaarheidalsdekwaliteitvandebenodigdesubstraten.Metnamedesnelheidenmatevanefficiëntiewaarmeeinsectendebeoogdebiomassaen/ofreststromenkunnenomzetnaarlichaamsgewichtisvanbelangvooreensuccesvollekweek.Zoweldeopnamevanhetsubstraatalsdelengtevandelevenscycluszalperinsectensoortverschillendzijn.BenodigdekennisWereldwijdwordenexperimentennaardetoepassingenvoederconversievandiversesubstratenvooreengrootaantalinsectensoortenuitgevoerd.Erisechternogweinigbekendovervoederconversieendepreciezebehoefteaannutriëntenvoorinsecten.Omdezeredenishetbelangrijkomdelokalereststromentescreenenopbruikbaarheidalskweeksubstraat(aldannietinmengvorm).DoelDehaalbaarheidsstudieisvooralbedoeldomdedaadwerkelijkeperspectiefvolleinsect–substraatcombinatiestevindendiedaarnaastooknoginduurzameenperspectiefvolleproduct-marktcombinatiespassendieopeenzokortmogelijketermijneconomischrendementoplevert.HetsluitenvankringlopeninhetVeenweidengebiedishierineenbelangrijkerandvoorwaarde.EconomischekansenDoordeverwaardingvanlokaalaanwezigebiomassaincombinatiemetdeontwikkelingvannieuwebedrijvigheidindeinsectenproductiewordtgeanticipeerdophetontwikkelenvaneengezondagrarischondernemersklimaat.MetdeintegraleaanpakvanhetVeenweidenInnovatieCentrum,waarinmaatschappelijk,ecologischeneconomischduurzamerproducerencentraalstaatwordt,insamenwerkingmetanderen,deeerstestapgezetnaardeontwikkelingvaneennieuweinkomstenbronenbedrijfsactiviteitdiedeagrarischebedrijvigheidindeVeenweidenkansenbiedtengezondhoudtenwelkeeconomischrendabelisenmaatschappelijkgewaardeerdwordt.Hierinwordenondernemersaangesprokenopslimondernemerschap.


Mogelijkestakeholders• Leveranciersbiomassa HeinekenZoeterwoude• (Potentiele)insectenkwekers Diverseagrariërs,Bestico–BerkelenRodenrijs• Substraatproducent ArieBlokDiervoeding/AVEVE–Woerden• Kennisleveranciers LouisBolkInstituut–Driebergen

NGN–‘sHertogenboschNijboerConsultancy–Exoticanimal&zoonutritionist–Bergschenhoek

Figuur6RoadmapinsectenindustrieinhetVeenweidegebied

7.2 Werkplan

ActiviteitenOphoofdlijnenzijndeactiviteitenindithaalbaarheidsonderzoekalsvolgt:

1. Screeningbeschikbaarheid(wanneerenhoeveel),samenstellingenkwaliteitvanbiomassaen/ofreststromenuithetVeenweidegebied

2. Literatuuronderzoekenpilotsnaarnutriëntenbehoeftenvandiverseinsectensoorten3. Ontwikkelenduurzamesubstratenopbasisvandeaanwezigebiomassaen/ofreststromen,

waarbijzoveelmogelijkrekeningwordtgehoudenmethetsluitenvankringlopenindeVeenweiden.

4. Testenacceptatie,lifecycleperinsectengroeitestenvandiversegeselecteerdeinsectensoorten,bepalenvoederconversievandediversesubstraten

5. Bepalengezondheidensamenstellingvanhetinsectenhetrestsubstraatnaoogsten.ResultatenDuidelijkheidoverhaalbaarheidenrendementvaninsectenkweekoplokalesubstratenvervaardigduitbiomassaen/ofreststromenuitdeVeenweiden.

Businesscase1:Insectenindeaquacultuur 19

8 Businesscase1:Insectenindeaquacultuur


ProbleemstellingenkansenInNederlandissprakevaneengroeiendebehoefteaaneiwittenvoordiervoeding,waaronderookvisvoer.Hierinkan(deels)wordenvoorziendoorineigenlandinsectentekwekenalsalternatiefvoorhetgeïmporteerdesoja-envismeelwatoa.wordttoegepastinvisvoeders.Naarverwachtinggaatindezomervan2017Europesewetgevingvankrachtdiehetmogelijkmaaktominsectenalsingrediëntvanvissenvoertegebruiken.Hetvervangenvanvismeeldoorinsectendraagtbijaaneenduurzamereaquacultuurenpastookbeterbijhet‘oerdieet’vandevis.DeaquacultuurinNederlandzaldoordeklimatologischeomstandighedennaarallewaarschijnlijkheidgeengroteindustrieworden.Demogelijkheiddoetzichwelvooromgroottewordeninuitgangsmaterialenzoalspootvis.BlueLinked,eenexperimenteelbroedhuisvoorvisseninUtrecht(heeftdewensomteverhuizennaarderegioAlphenaandeRijn),geeftaandatdeoverstapvanjongevissenvanlevendnaargeëxtrudeerddroogvoereengevoeligestapisinhetkweekproces,metalsgevolgeenhogesterftevandejongevislarven.InhetexperimenteelbroedhuispootviswerktBlueLinkedmeteeninnovatiefkweeksysteem.Eenbelangrijkkenmerkhiervanisdecontinueaanwezigheidvaneengevarieerdaanbodaanvoedseldiertjes:kleinereraderdiertjes(Brachionus)engrotereroeipootkreeftjes(copepoden).Dankzijhetgevarieerdevoedselaanbodwordeninhetbroedhuisdevislarveninhunvroegeontwikkelinggestimuleerdomopeennatuurlijkemaniervoedseltezoeken.Meteenveelzijdigontwikkeldzoekgedrag,isnaarverwachtingdeoverstapvanlevendvoernaardroogvoerminderingrijpend.DevolgendestapdieBlueLinkedwiltzettenisomdekleinevisjestevoerenmeteenopinsectengebaseerdvoeder.BlueLinkedgeeftaandatnatvoerwaarininsectenverwerktzijndezeovergangkanfaciliterenmetalsuitkomsteenhogeroverlevingspercentage.BenodigdekennisWereldwijdwordenexperimentennaardetoepassingvaninsectenindiëtenvoorvissenuitgevoerd.Erisechternogweiniginformatiebekendinwelkeverhoudingen,vorm,textuurentechnologiebenodigdisomvismeelinhetvoervoorjongevissentevervangendoorinsecten.DoelvanhetpilotprojectDitpilotprojectwileenalternatiefontwikkelenombestaanddroogvisvoer,waarinvismeelverwerktis,tevervangenmeteenproductwaarininsectenzijnverwerktinplaatsvanvismeel.Hetdoeliseenverbeterdvisvoerteontwikkelenwatbijdraagtaaneenefficiënteopkweekvanvislarven,metalsresultaateenlagereuitvalvandevislarvenbijdevoerovergangeneenbetereverteerbaarheidenopnamevanhetvoer,hetgeenmoetleidentotrobuusteengezondepootvis.EconomischekansenDoordeverwaardingvanlokaalaanwezigebiomassaincombinatiemetdeontwikkelingvannieuwebedrijvigheidindeinsectenproductiewordtgeanticipeerdophetontwikkelenvaneengezondagrarischondernemersklimaat.Deproductievaninsectenis(metveelhandarbeidenweinigautomatisering)eentoekomstgerichtesectorwaarheelwatwerkisvoorlaaggeschoolde


arbeidersofmensenmeteenbeperking.Metdezeontwikkelingvananderevormenvanlandbouw(minivee),wordtookdeeconomischebasisvanhetgebiedverbreed.Mogelijkestakeholders

• Leveranciersbiomassa (Agrarische)bedrijvenVeenweidegebied• Insectenkwekers BesticoBV,KoppertBiologicalSystems–BerkelRodenrijs• Producentvoeders NGNProductsBV–’sHertogenbosch• Viskwekerij BlueLinked–Utrecht

8.2 Werkplan

ActiviteitenOphoofdlijnenzijndeactiviteiteninditprojectalsvolgt:

1. Ontwikkelingvanhetconcept‘broedhuisvandetoekomst’inhetVeenweidegebied2. (Door-)ontwikkeling&opschalingduurzametechnologievoorhetbroedhuis,de

zogenaamde‘hatchery’,inclusiefvariatiesingebruikzoalsgecombineerdeteelten/ofontkoppelenvanonderdelenvaneensysteem

3. Duurzamevoerontwikkelingopbasisvanduurzameennatuurlijkeingrediëntenzoalsinsecten,zodichtmogelijkpassendquavorm,grootte,textuurensamenstellingbijhetnatuurlijkvoer.

4. Testenacceptatieengroeitestenvanhetpotentieelvanlevendeinsecteneitjesenmini-larven(daglarven)vandiverseinsectensoortenalslevendvisvoervoorvislarven.

5. Testenacceptatieengroeitestennieuwgeformuleerdvoervoordeopkweekvanlarventotgezondepootvis

6. BepalenwelzijnengezondheidvandepootvisResultatenHetresultaatvandeontwikkelingvandezebusinesscasezalzijn:

1. EenexperimenteelbroedhuisvoorpootvisisgevestigdinhetVeenweidegebied2. Verbeterdeoutputvan‘hetbroedhuisvandetoekomst’3. Nieuwe,duurzamesamenstellingvanvisvoedingvoorjongelarvenisontwikkeld(insecten

vervangennietduurzameingrediëntenzoalsvismeelensoja).

Businesscase2:Specialtypet-foodopbasisvaninsectenvoorexotischedieren 21

9 Businesscase2:Specialtypet-foodopbasisvaninsectenvoorexotischedieren


Probleemstellingenkansen

TraditioneelwordthetovergrotedeelvandeinsectendieinNederlandgekweektwordengekweektvoordepetfood-endierentuinindustrie.Deinsectengaanrechtstreeksvandekwekerijnaardedierenspeciaalzaak,dehengelsportzaakofdedierentuin.Ditzijnafzetmarktendiegeenbeperkingenkennenvoorwatbetreftdewet-enregelgevingomtrenthetvoerenvandierlijkeeiwitten,zoalsdiewelbestaatm.b.t.landbouwhuisdieren.Ditbiedtruimteomnieuweproductenmetinsectenalsingrediëntvoordezeafzetmarktenteontwikkelen.Opdezemanierwordtkennisopgedaanmetbetrekkingtotdekweekvaninsecten(opgroteschaal)enkanditdienenalsvoorloperophetmogelijkindetoekomsttoegestanegebruikvaninsecteneiwitindiervoedersvoorlandbouwhuisdieren.Benodigdekennis

Ditpilotprojectwileennieuwerangepetfoodproductenontwikkelenwaarininsecteneenbestanddeelvormenvanhetvoervoordierendievannatureinsecteneten.Hierbijwordtgedachtaangespecialiseerdediëtenvoor:

1. (Kleine)zoogdieren:basisvoedselenwelzijnverrijkendvoedersomnivoorencarnivoor2. Vogels:Insectivoresenomnivoren3. Kleineprimaten:bijvoedingmetinsectenverrijktevoeders

Dehogekostprijsvanhetinsecteningrediëntisindezeafzetmarktvanminderbelang.Doelvanhetpilotproject

Marktkansencreërenvoorinsectendoormiddelvanhetontwikkelenvanspecialtiesinnichemarkten,waardoordeinsectensectorzichverderzalontwikkelen.Hetontwikkeldevoerzaleenbijdrageleverenaan;• welzijnsbevorderingvanhetalgemeenwelzijnvandedieren• bevorderenvandediergezondheid• hetinstandhoudenvandepopulatievanexotischedieren

Economischekansen&risico’s

ArieBlokDiervoedersiseenbelangrijkeproducentvanspecialtypet-voeders.ArieBlokDiervoedingbelevertvanuitWoerdennaastca.70%vandeNederlandsedierentuinenmetdroogvoedersookeengrootdeelvandeEuropesedierentuinen.ArieBlokDiervoedingzietkanshaarmarktuittebreidenmetopinsectengebaseerdevoedersinEuropa,nietalleenbijdierentuinenengespecialiseerdepetfood.ArieBlokDiervoedingmaginzijnmengvoederfabriekgeendierlijkeproductenverwerken,dusookinsecten.NGNProductszaldeproductievoorArieBlokDiervoedinguitvoeren.


Mogelijkestakeholders

• Leverancierbiomassa (Agrarische)bedrijvenVeenweidegebied

• Insectenkwekers Bestico/KoppertBiologicalSystems–BerkelRodenrijs

• Diervoedingsleverancier ArieBlokDiervoeding/AVEVE–Woerden

• Voerproducent NGNProducts–‘sHertogenbosch

• Kennisleveranciers LouisBolkInstituut–Driebergen

NijboerConsultancy–Exoticanimal&zoonutritionist-

Bergschenhoek

9.2 Kortwerkplan

Activiteiten

1. Ontwikkelingvangespecialiseerdeexotischediervoerdersopbasisvanduurzameennatuurlijkeingrediëntenzoalsinsecten,dievoorwatbetreftvorm,grootte,textuurensamenstellingzodichtmogelijkbijhetnatuurlijkvoervoorhetexotischedierpassen:

2. Testenacceptatieenopneembaarheiddoorhetdoeldier3. Bepalenwelzijnengezondheidvandedoeldierennaeenperiodevanaanbiedingvande

nieuwontwikkeldevoeders4. Ontwikkelenmarketingstrategie

Resultaten

OpenenvannieuwemarktenophetgebiedvaninnovatievespecialtydiervoedersdiegebaseerdzijnopinsectendiegekweektwordeninhetVeenweidegebiedopreststromenafkomstiguithetVeenweidegebied.

Bronnen 23

Bronnen

AbnAmro.(2016,maart27).AbnAmro.RetrievedfromFoodbranchemengvoerindustrie:https://www.abnamro.nl/nl/images/Generiek/PDFs/020_Zakelijk/02_Sectoren/Agrifood/food-branche-mengvoederindustrie.pdf

Alterra,2014.Vrijkomendeagrarischebebouwinginhetlandelijkgebied.Opgestelddoor:T.J.A.(Edo)Gies,W.(Wim)Nieuwenhuizen,R.A.(Rob)Smidt.

B-93GreenDealInsectenvoorFood,FeedenPharma.http://venik.nl/site/wp- content/uploads/2012/10/B93-AGRO-4-Insecten_voor_feed_food_en_farma.pdf

BeleidsbriefDuurzamevoedselproductie(EZ,2013).https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2013/07/11/beleidsbrief-duurzame-voedselproductiede

Ecofys,2011.BiomassapotentieelGroeneHart.Opgestelddoor:Warmerdam,J.,Yildiz,I.,Koop,K.

Greenfacts.(2016,maart27).Greenfacts.RetrievedfromGreenfacts:http://www.greenfacts.org/nl/visserij/

Greenpeace.(2008).Duurzameaquacultuur:déuitdagingvoordekweekindustrie.

Oonincx,D.G.A.B,J.vanItterbeeck,M.J.W.Heetkamp,H.vandenBrand,J.J.A.vanLoon,andA.vanHuis,2010.AnExplorationonGreenhouseGasandAmmoniaProductionbyInsectSpeciesSuitableforAnimalorHumanConsumption.PLoSONE5(12):e14445.doi:10.1371/journal.pone.0014445.

Programma‘VanafvalnaarGrondstof’(IenM,2014).https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2014/01/28/invulling-programma-van-afval-naar-grondstof

Programma‘RuimteinRegelsvoorGroeneGroei’(R2G2)(EZenIenM,2015).http://www.biobasedeconomy.nl/wp-content/uploads/2012/10/000000-00-Factsheet-Programma-Ruimte-in-Regels_04.pdf

vanHuis,A.,vanItterbeeck,J.,Klunder,H.,Mertens,E.,Halloran,A.,Muir,G.,Vantomme,P.2013.Edibleinsects:futureprospectsforfoodandfeedsecurity.FAOForestryPaper171.

WageningenUR,2015.Project1538:‘Creativeideasfornewtypesofbusinessinvacantagriculturalbuildings(VAB’s):newbusinessmodels’E-ACT–CreativenewfunctionsforVABs.Authors:variousMScStudents.


Bijlage1

Insectenproductie in het veenweidegebied - Veenweiden ......Binnen het gedachtengoed van de...

Documents

Transcript of Insectenproductie in het veenweidegebied - Veenweiden ......Binnen het gedachtengoed van de...