Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

15
Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag? Dit artikel werd geschreven door Anton Noë en in drie delen gepubliceerd in weekblad Facilitair en Gebouwbeheer. Voor meer informatie: Anton Noë [email protected] 06-54754474

description

Een drietal samenhangende artikelen die in het vierde kwartaal van 2009 werden gepubliceerd weekblad Facilitair en Gebouw (hier als drieluik gepresenteerd)

Transcript of Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

Page 1: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

Innovatief Facilitair Management als

antwoord op de groeiende zorgvraag?

Dit artikel werd geschreven door Anton Noë

en in drie delen gepubliceerd in

weekblad Facilitair en Gebouwbeheer.

Voor meer informatie:

Anton Noë

[email protected]

06-54754474

Page 2: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

2

Innovatief FM als antwoord op de

groeiende zorgvraag? Deel 1 van een 3-delig artikel over kansen en

verantwoordelijkheden voor de FM in de gezondheidszorg.

Zonder innovatief denken en handelen van de kant van zorgverleners, zorgverzekeraars, de overheid en

facilitair dienstverleners zal aanstormende vergrijzing een remmende werking hebben op de groei van onze

welvaart. De kwaliteit van leven voor zorgvragers neemt niet toe door het leveren van zorg uitsluitend toe te

vertrouwen aan geïnstitutionaliseerde zorgstructuren.

Dit 3-luik gaat in op drie vragen:

1. Hoe kunnen we vanuit FM een invloed uitoefenen op het verminderen van de vraag om arbeidsintensieve ouderenzorg en algemene gezondheidszorg?

2. Hoe kunnen we de institutionele zorg helpen bij het verhogen van haar doelmatigheid? 3. Hoe kunnen we met innovatieve facilitaire diensten de zelfzorgzaamheid en betrokkenheid van buren,

kinderen en familie stimuleren en vereenvoudigen?

In dit eerste deel worden de achtergronden vanuit een macro-economisch perspectief belicht

In deel twee wordt ingegaan op de mogelijkheden die er zijn om de zelfredzaamheid van ouderen te

vergroten. In het derde deel wordt een visie gegeven over de mogelijkheden die er zijn om meer doelmatigheid

hand-in-hand te laten gaan met meer kwaliteit van de zorg.

_______________________________________

In 2013 zullen landelijk naar verwachting 220.000 mensen minder aan het werk zijn dan in 2008

1. Dit is bijna 3% van de

werkzame beroepsbevolking. Dat betekent dat de werkgelegenheid in 2013 nog niet hersteld zal zijn van de economische crisis. Dit geldtechter niet voor gezondheidszorg. In de zorg zal de werkgelegenheid in 2013 maar liefst met 10% gegroeid zijn in vergelijking met 2008; 130.000 medewerkers in 5 jaar. Hoe kun je daar als facilitair dienstverlener op inspelen?

1 Deze voorspelling werd onlangs gedaan door het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt van de Universiteit

Maastricht (ROA).

2010 2040

Groei/krimp

t.o.v. 2008 Aantal

% van totale

bevolking Aantal

% van totale

bevolking

Inwoners 16.500.000 100% 17.500.000 100% + 6%

65-plussers 2.400.000 15% 4.500.000 26% +88%

0-19 jaar 3.900.000 24% 3.800.000 22% -3%

Beroepsbevolking 10.100.000 61% 9.200.000 53% -9%

Werkzaam in de zorg 1.300.000 13% 2.300.000 25% +77%

Tabel 1; beroepsbevolking in de zorg bij ongewijzigd beleid en doelmatigheid,

brongegevens CBS. Bij ongewijzigd beleid zal het aandeel mensen dat werkzaam is in de zorg met 77% stijgen

(1 miljoen mensen) naar 2,4 miljoen. Het aantal 65-plussers neemt met bijna 90 % toe. Dat betekend dat rond

2040 rond de 25% van de beroepsbevolking in de gezondheidszorg zal werken.

Page 3: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

3

Zonder innovaties in de gezondheidszorg, dus zonder maatschappelijke, organisatorische en technische

ingrepen, zal het aantal mensen dat werkzaam is in de gezondheidszorg geleidelijk oplopen van 1,3 miljoen in

2010 naar 2,3 miljoen in 2040. Onder innovatie wordt door het ministerie van VWS verstaan: ‘Innovatie =

(zorg)verbetering x implementatie’. Innovatie is het doorvoeren van vernieuwing, die neerslaat in producten,

diensten, processen of organisatievormen. Het gaat dus om ‘uitvinden’ en ‘invoeren’. Beide elementen zijn

even belangrijk.

25% van het totaal aantal werkzame mensen in de zorg? Dat gaat niet gebeuren! Allereerst omdat we dat met elkaar niet kunnen en willen financieren. Ten tweede

omdat de gezondheidszorg zich in de afgelopen jaren heeft bevrijd van haar behoudende cultuur en zich heeft

ontwikkeld tot het meest dynamische en uitdagende werkterrein in Nederland. De uitdagingen zijn gigantisch,

de druk om slimmer, beter en meer beheersbaar te werken is enorm.

De uitdagingen zijn enorm Marktwerking doet haar intrede. Naming & shaming zijn gemeengoed geworden. Zorgverzekeraars worstelen

met hun rol en identiteit, zorgverleners met hun “selling propositions”. Ketenvorming, strategische

samenwerking en ook fusies, alhoewel die laatste niet altijd tot verbeteringen leiden, zijn aan de orde van de

dag. Zorgorganisatie zijn nog steeds bezig met de kanteling van aanbod- naar vraaggestuurd werken en van

budgetgestuurde financiering naar sturing op basis van geleverde productie. Daar komt dan ook de donkere

wolk van een aanstormend arbeidstekort bij.

Business as usual is niet genoeg!

In het licht van dit toekomstscenario dienen facilitaire dienstverleners hun waardepropositie goed te

definiëren. Wat de zorgmarkt nodig heeft zijn ondernemende en creatieve partners die een gezamenlijk – dus

ook maatschappelijk doel -- voor ogen hebben. Het moet gaan om duurzame waardecreatie voor de

patiënt/cliënt, niet om eenzijdig kostendenken bij zorgverleners en profijtdenken bij dienstverleners.

Van continuous improvement naar continuous crisis? Aan de borreltafel wordt de schuld voor onze huidige economische malaise met het grootste gemak aan onze

financiële instellingen gegeven, en ja, ze zijn inderdaad fout die instellingen. Jarenlang hebben ze met

schaamteloos eigenbelang een ondoorzichtige werkpraktijk van subprime handel en “financial (re-)

engineering” toegepast. Hierbij werden ze welwillend terzijde gestaan door, naar nu blijkt, falende

overheidsbankiers en toezichthouders. Daar betaald de klant uiteindelijk een dure rekening voor.

Maar de bankiers kan slechts verweten worden dat ze zich met list en bedrog hebben verijkt aan de

onwetendheid van de consumenten. Maar kan het uitsluitend de financials worden verweten dat we de

komende decennia in zwaar economisch weer zullen verkeren? Nee!

De komende 30 jaar zullen we worden geconfronteerd met de ene na de andere schaarste. Volgens Jean-

Francois Richard, tot voor kort de vice-president voor Europa van de Wereldbank, staan we aan het begin van

de pensioencrisis. Deze wordt veroorzaakt door 1 miljard pensioengerechtigden in de rijke landen en zal hen

ook hard treffen. In de komende 20 jaar zullen we onze olie- en gasvoorraden voorraden hebben uitgeput; een

tekort van 70 miljoen vaten olie per dag. Over 15 jaar breekt de ecocrisis uit; in combinatie met een niet eerder

gekende groei van de mondiale populatie zullen ontbossing, erosie en verdwijnende gletsjers zullen tot een

structureel tekort aan schoon zoet water leiden.

Interview Financieel Dagblad 30-11-09

Page 4: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

4

Toevoeging Anton Noë 1 mei 2010:

De eurocrisis die ontstond als gevolg van de scheefgroei in betalingstekorten en de volstrekt onvergelijkbare financieel/economische mores

tussen noord en zuid Europa.

De huidige crisis, veroorzaakt door duistere “handjeklappraktijken” in de financiële hoofdsteden van de wereld,

heeft een prikkel gegeven aan ons collectieve bewustzijn dat de

sociaal/economische orde van vóór de crisis op de schop moet. Het

absolute materialisme dat zich openbaart in opportunistisch vrije

markt denken en een egocentrische focus op aandeelhoudersbelang

en bestuurdersbonussen wordt niet meer gepikt. Dat heeft immers

een loodzware hypotheek gelegd bij de aankomende generaties.

Politici, beleidsmakers en de belangrijke spelers op de internationale

financiële markten hebben twijfels over de wijze waarop dit opgelost

kan worden. Het is onwaarschijnlijk dat we oplossingen krijgen

aangedragen uit de hoek van Brussel of de landelijke politiek.

Daarvoor zijn landelijke belangen te groot en wegen korte termijn

electorale belangen te zwaar. Het ligt meer voor de hand dat een

steeds breder maatschappelijk bewustzijn bij de bevolking, de

consument, ontstaat dat we niet langer het pad van absoluut

materialisme kunnen bewandelen. Bedrijven spelen daar nu al op in

met zorgvuldig ontwikkelde imago’s zoals groen bankieren, ecologisch

verantwoord bouwen en maatschappelijk verantwoord ondernemen.

De Nederlandse FM zou zich moeten ontpoppen als zichtbare en

belangrijke speler in deze discussie en kan hier een belangrijke

voortrekkersrol in ontwikkelen zoals blijkt uit het interview met

Europarlementariër Wim van de Camp in het F&G nummer van 1

december van dit jaar.

Ons ongereguleerde voortplantingsgedrag als oorzaak?

Nee, dit is geen pleidooi over zedelijkheid en waarden en normen, u

wordt door onze zedencoalitie in Den Haag al genoeg bestookt met

het kuise omhooggestoken vingertje.

Ook is het geen roep om bevolkingsgroeimanipulatie, zoals in China

met het éénkindbeleid wordt afgedwongen.

Met ongereguleerd voortplantingsgedrag wordt bedoeld de

dramatische fluctuatie in bevolkingsgroei. Van 2% per jaar in de

periode 1900 tot 1950 tot een verwachte 0,2% in de periode 2010 tot

2040, een factor 10 minder!

Aantallen X 1. 000

Periode (jaartallen) 1900 – 1950 1950 –1990 1990 – 2010 2010-2040

Bevolkingsgroei 5.000 – 10.000 10.000 – 15.000 15.000 – 16.500 16.500 – 17.500

Gemiddelde groei / jaar 100 125 75 33

Gemiddelde groei per jaar als % van

bevolkingsaantal in het startjaar)

2.00 % 1.25 % 0.50% 0.20%

Broncijfers CBS

We gaan ons groen en geel ergeren aan de

groen/grijze druk

Het aantal 65-plussers, uitgedrukt als

procentueel aandeel van deelnemers aan de

arbeidsmarkt; de 20–64 jarigen, wordt door

CBS de ‘grijze druk’ genoemd. Op dit

moment staan er nog ongeveer 24 mensen

van 65 jaar of ouder tegenover honderd 20–

64 jarigen. In 2040 zullen er ongeveer 49

ouderen per honderd potentiële deelnemers

aan de arbeidsmarkt worden geteld. Bijna

het dubbele.

Naast ouderen drukken ook de jonge, nog

niet werkzame, inwoners van Nederland op

de lasten van de beroepsbevolking. Dit

wordt door CBS de ‘groene druk’ genoemd.

De laatste jaren staan er ongeveer 40

jongeren van minder dan twintig jaar

tegenover 100 20–64 jarigen. Ook de

komende decennia zal de groene druk rond

dit niveau liggen. Alles bij elkaar neemt dus

de groen/grijze druk toe van 64 procent nu,

naar een maatschappelijk zware last van

bijna 90% tegen het jaar 2040. Dit draagt nog

eens extra bij aan de toch al loodzware

hypotheek op toekomstige generaties en

noodzaakt een structureel andere manier

van omgaan met de schaarste van

arbeidscapaciteit. Dit dwingt, ook de

facilitaire dienstverlening, tot fundamenteel

anders denken en handelen.

Page 5: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

5

Het gevolg? De dubbele vergrijzing:

1. een explosieve bevolkingsgroei (baby-boomers) in de zeer vruchtbare jaren na de 2de

wereldoorlog, 2. babyboomers leven gemiddeld veel (!) langer dan hun ouders die voor de 2

de wereldoorlog geboren

werden.

Bevolkingsopbouw Nederland. Bron CBS

Hebben we weer een revolutie nodig? De industriële revolutie ontstond ten tijde van het verdwijnen van de kinderarbeid in 1900, Het verdwijnen

van kinderarbeid bracht een groot effect op de samenstelling en omvang van de werkzame bevolking.

Stoommachines en elektromotoren waren in snelle opkomst. Was er een verband tussen die twee

gebeurtenissen? Cynici denken dat wel, er was immers een noodzaak om productiekosten concurrerend en

laag te houden. Ook nu staan we aan de vooravond van grote verandering in de samenstelling en omvang van

de werkzame bevolking. Wat is het antwoord? Bejaardenarbeid in 2040? Diezelfde cynici, paradoxaal genoeg,

denken dat dat eveneens het geval zal zijn. De toename van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar is

daar toch immers een eerste teken van?

Te vermoeden is dat Nederland in de komende 30 jaar een nieuwe revolutie zal meemaken. Niet een

industriële revolutie zoals 100 jaar geleden, maar sociaal/maatschappelijk revolutie. Een simpel

rekensommetje toont aan dat we deze sociaal/maatschappelijke revolutie in de komende decennia hard nodig

hebben. Het is heel eenvoudig; doordat het aantal werkende mensen als deel van de totale populatie af zal

nemen zal het Bruto Binnenlands Product (BBP) met meer dan 10% per inwoner afnemen (bron CBS).

Daar staat tegenover dat in de afgelopen 30 jaar de arbeidsproductiviteit en daarmee het BBP per inwoner,

ieder jaar een beetje is gestegen (bron CBS). Of we dit kunnen volhouden in de komende 30 jaar met de

aanstromende vergrijzing en het menselijke kapitaal dat we in de zorg moeten investeren is de vraag.

____________________________________________

Page 6: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

6

Innovatief FM als antwoord op de

groeiende zorgvraag? Deel 2 van een 3-delig artikel over kansen en

verantwoordelijkheden voor de FM in de gezondheidszorg.

In deel 1 van dit drieluik werd ingegaan op de toenemende vraag naar schaarse arbeidscapaciteit in de zorg.

Onder invloed van demografische ontwikkelingen – ondermeer de vergrijzing – zal deze sterk toenemen. Nu

werken ca. 1,3 miljoen mensen in de zorg. Als we niet beter en slimmer gaan werken zal dat oplopen tot 1, 8

miljoen over 10 jaar en maar liefst 2,3 miljoen in 2038. Dat is dan, in 2038, een kwart van de werkzame

bevolking. Een verdergaande groei van Institutionele arbeidsintensieve zorg is een onwenselijk scenario. De

vraag die werd gesteld; “kunnen we ons dat veroorloven of hebben we een sociaal/maatschappelijke revolutie

nodig?” In dit tweede deel wordt ingegaan op de mogelijkheden die er zijn om de zelfredzaamheid van

ouderen te vergroten.

(zie sectorverhaal Weekblad Facilitair nr. 199-2009.)

Een eigenwijze stelling: “Ondanks de toename van de zorgvraag zal de vraag naar arbeidscapaciteit tussen 2010 en 2038 niet

toenemen met 1 miljoen medewerkers, zoals voorspeld door het CBS, maar ‘slechts’ met 300.000,

700.000 medewerkers minder. Daarmee wordt in de komende decennia honderden miljarden

bespaard op de loonkosten.”

Deze stelling kan alleen worden waargemaakt als we

echte innovatieve wijzigingen aanbrengen in de

zorgverlening. De zorg is nu geïnstitutionaliseerd,

aanbodgestuurd en arbeidsintensief. Dat zal dus

anders moeten:

1. minder institutionele en dus meer informele

zorgverlening.

2. minder aanbodsturing en meer vraagsturing,

dus alleen zorg leveren als er behoefte aan

bestaat,

3. minder arbeidsintensief en dus meer

zelfzorgzaamheid, ondersteund door

innovatieve (technologische) hulpmiddelen

en meer sociale samenhang.

Dit zijn de drie belangrijkste voorwaarden voor het

verminderen van de gigantische kostentoename. Het

zijn drie voorwaarden die elkaar versterken. Zo zal technologie het eenvoudiger maken om informele zorg aan

buren of familie te bieden.

Figuur 1

Page 7: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

7

Innovatieve facilitaire diensten zullen een belangrijke bijdrage leveren aan het realiseren van deze

doelstellingen.

De zorg is een zaak van ons allemaal We hebben in de westerse wereld de zorg voor ouderen en gehandicapten toevertrouwd aan gespecialiseerde

instellingen en daarmee onze zorgplicht uitbesteed. Dat vinden we handig. Maar, het kost ons handenvol geld,

geld dat we in de komende decennia hard nodig hebben voor andere zaken, zeker na de crisis van 2008-2009. Als, zoals wordt voorspeld, een kwart van onze nationale arbeidscapaciteit in de zorg zou werken heeft dat

verregaande en vooral ongunstige economische consequenties. Er staan geen materiële inkomsten tegenover

de kosten die we als maatschappij zullen maken om de zorg op peil te houden. We zullen interen op ons

gezamenlijke vermogen en het daarom ook om economische redenen van groot belang dat we zorginnovatie

serieus nemen.

Vraag: moeten we alle zorg in Nederland leveren? De westerse wereld ziet zich geconfronteerd met een enorme vergrijzing. Het aantal zorgvragende ouderen zal

verdubbelen en de werkzame bevolking zal slinken. Dit is niet het geval in niet-westerse landen en regio’s zoals

Turkije, noord Afrika en het verre oosten. Nu al vinden veel gepensioneerde Nederlanders het aantrekkelijk om

buiten de landsgrenzen te vertoeven. Het klimaat is er plezieriger, de aanwezigheid en kwaliteit van

dienstverleners, en vaak ook de dienstbaarheid, is hoger en de moeite en kosten van het reizen nemen sterk af.

Verzekeraars en zorgverleners zouden actief kunnen inzetten op het ontwikkelen van concepten waarbij het

zorgaanbod geïnternationaliseerd wordt. Dit zal een vermindering naar zorgvraag in Nederland tot gevolg

hebben. Zouden zorgverzekeraars en zorgverleners deze mogelijkheid niet moeten bestuderen? Een

onderzoek naar de effecten van het exporteren van zorgvraag is nodig. Wat betekent dit voor de kwaliteit van

de zorg? Is er voldoende de belangstelling van (toekomstige) zorgvragers van zowel allochtone als autochtone

afkomst? Wat zijn de integrale financiële effecten waaronder de arbeidskosten in het buitenland en de kosten

voor Nederlandse artsen en verpleegkundigen, reis- en eventuele repatriëringkosten en woonlasten? Wat zijn

aanvaardbare kosten voor technische hulpmiddelen t.b.v. communicatie en domotica?

FM speelt hierbij een rol. Denk aan het op lokaal niveau, aanbieden van facilitaire diensten die voldoen aan

heldere kwaliteiteisen zoals maaltijdvoorziening, huishoudelijke diensten en het zorg dragen voor de (gebouw-)

technische infrastructuren. FM kan samenwerkingen aangaan met lokale bedrijven waarbij de

verantwoordelijkheid voor kwaliteit en het handhaven van afgesproken normkaders bij de Nederlandse

contractpartij komen te liggen.

Make it simpel! De Nederlandse zorg wordt gekenmerkt door een bureaucratisch stelsel van vrijheidsbeperkingen. Strakke

functiekaders beperken de handelingsruimte van de medewerkers. Ook als je prima in staat bent om iemand te

helpen bij het aantrekken van steunkousen is dat alleen toegestaan als je over het juiste papiertje beschikt. Zo

kan het gebeuren dat een thuiszorgcliënt ’s ochtends een badbeurt krijgt van een verzorgende niveau 4, ’s

middags een verzorgende niveau 1 komt poetsen en aan het einde van de dag een verpleegkundige een spuitje

zet. Ja natuurlijk, een verpleegkundige of niveau 3-4 verzorgende met een poetslap in de hand is zonde van de

dure arbeidstijd en strijdig met een effectieve inzet, maar zijn drie verplaatsingen dan wel efficiënt?

FM kan hier op innovatieve wijze op inspelen door zorgvuldige taakcombinaties samen te stellen en personeel

daarvoor te werven en/of op te leiden. Het zal niet zo zijn dat de schoonmaker dan ook maar het spuitje moet

zetten maar wel dat een logistieke beheersing van de werkprocessen tot enorme besparingen kan leiden.

Page 8: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

8

De intelligente leefomgeving FM zal een rol hebben bij het ontwikkelen, installeren en onderhouden van de intelligente woon- en

zorgomgeving voor zorgbehoevende ouderen. Het betreft maatregelen die de behoefte aan arbeidsintensieve

zorg en de fysieke aanwezigheid van een zorgverlener verminderen. Bijvoorbeeld beweging- en

geluidsmonitors, failsave-systemen t.b.v. het verstrekken van medicijnen, locators om de telefoon of een

sleutelbos makkelijk terug te vinden, detectiesystemen voor oververhitting of rook- en gasontwikkeling,

buitenlichtsensoren die een signaal geven om gordijnen te sluiten of dat automatisch doen, hulpmiddelen die

het eenvoudiger maken om trappen op en af te gaan, touch-screen schermen om eenvoudig contact te kunnen

maken met een bewakingspost en handige tools voor zelfdiagnose zoals bluetooth stethoscopen en

bloeddrukmonitoren die remote monitoringen bevorderen. Deze voorbeelden, en de lijst kan eenvoudig

worden uitgebreid, hebben als doel om de kwaliteit van leven van de zorgvrager te verbeteren en gelijktijdig de

afhankelijkheid van institutionele en arbeidsintensieve zorg te verminderen.

Maar let op!. Domotica, robotica, remote monitoring en mensvervangende technologieën kunnen

contactverschraling tot gevolg hebben en leiden tot eenzaamheid. Om die reden de as “sociale cohesie” in

figuur 1.

De rol van FM bij het versterken van sociale cohesie Sociale cohesie lijkt op het eerste gezicht een verantwoordelijkheid van de overheid. Een ongrijpbaar

fenomeen waar je als ondernemer maar moeilijk invloed op kunt uitoefenen en dat is ten dele ook wel waar.

Maar FM zal een gunstige invloed hebben op het vergroten ervan. Gelukkig zijn er nog altijd miljoenen mensen

die wel eens hulp bieden aan hulpbehoevenden. Maar het aantal mensen dat met een bepaalde regelmaat,

gedurende een bepaalde aaneengesloten periode meer dan 8 uur besteden aan vrijwilligerswerk is dun gezaaid

en wordt kleiner. Het meest actief zijn nu nog mensen tussen de 45 en de 65 jaar. Een groot deel van hen geeft

te kennen de zorgverlening erg zwaar te vinden en ervaart een tekort aan vrije tijd als belangrijk knelpunt.

Verzekeraars, formele zorgverleners en facilitaire dienstverleners kunnen de handen ineenslaan om

operationele en financiële constructen en oplossingen te ontwikkelen die het bieden van informele zorg

minder zwaar en verplichtend maken. Kennisoverdracht, een helpdeskfunctie, vervangingsdiensten,

maaltijdverstrekking en web-enabled internettoepassingen zullen vrijwillige hulpverlening makkelijker maken.

Nu al wordt geëxperimenteerd met multifunctionele leefgebieden waar werken, wonen, zorgen

kinderopvang, recreatie en leren in één fysiek overzichtelijke samenhang georganiseerd worden. In deze

settings zal FM een sociaal/maatschappelijke functie kunnen vervullen met maatwerkdiensten en door als

achtervang te fungeren.

Als we straks met zijn allen tot ons 67ste

levensjaar werken, waarom zouden we dat dan niet ten dele op een

voor de hand liggende wijze doen door informele zorg te verlenen aan ouders en/of buurtgenoten? Echter, als

we - door een steentje bij te dragen aan een maatschappelijk knelpunt - minder tijd besteden aan onze

‘reguliere’ werkverplichtingen zou dat geen negatieve consequenties t.a.v. inkomen moeten hebben. Zou een

fiscale compensatie dat effect kunnen wegnemen?

De werkgever kan deelname aan informele dienstverlening bevorderen en daar zelfs proactief in optreden;

kinderopvang, flexibele werktijden, verlof- en terugkeerregelingen zijn maatregelen die ondersteund kunnen

worden.

Nederland heeft jarenlang een militaire dienstplicht gekend. Aan de noodzaak daarvan werd vaak getwijfeld.

Waarom niet nu een sociale dienstplicht invoeren? De noodzaak daarvan staat onomstotelijk vast. Dit kan

Page 9: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

9

worden geïntegreerd met aantrekkelijke opleidingsmogelijkheden voor jongeren. Onderwijsinstellingen zullen

hier een belangrijke taak in vervullen. FM kan ondersteunen door de zorgactiviteiten van deze dienstplichtigen

te organiseren en te managen.

Oneigenlijke en onnodige zorg voorkomen Schattingen over de hoeveelheid onnodige zorg die nu wordt geleverd lopen uiteen van 10% tot wel 40%. Het

gaat om langdurige structurele zorg die de gevolgen van een chronische lichamelijke of geestelijke toestand

meer dragelijk maken. Denk aan antidepressiva die vaak levenslang worden voorgeschreven om de emotionele

gevolgen van sociale isolatie weg te nemen, pijnstillers voor onbehandelde rugklachten, bloeddrukverlagende

middelen die nodig zijn vanwege slechte eetgewoonten en fysiotherapie om verkeerde bewegingspatronen te

behandelen. Behandelaren en de cliënt staan soms onvoldoende stil bij de mogelijkheden om de oorzaken op

te sporen en weg te nemen. Dus niet langer “een leven lang” pijntjes en ongemakken draagbaar maken maar

de oorzaken wegnemen. Overigens zal meer aandacht voor preventie en genezing ook een bijdrage leveren aan

het verminderen van onnodige intramurale en/of intensieve transmurale en extramurale zorgverlening.

Hoewel het verminderen van deze onnodige zorg vooral een medische zaak is kan FM hier een wezenlijke rol in

hebben, vooral door het leefgemak thuis te bevorderen.

Tot slot De kansen zijn enorm maar moeten wel goed

begrepen worden. Facilitair dienstverleners die van

mening zijn dat ze “business as usual” uitsluitend

menskracht kunnen blijven leveren, met betrekkelijk

weinig toegevoegde waarde vergissen zich. De

toenemende vraag naar arbeidscapaciteit zal zich niet

automatisch vertalen in een groei van de traditionele

arbeidsintensieve diensten. Van ondernemers wordt

een onzelfzuchtige focus op het welzijn van de cliënt

en de doelmatigheid van de zorg verwacht. Het op

vernieuwende wijze afremmen van de vraag naar

commerciële en institutionele zorg is de uitdaging.

Dit zal stevig botsen met de bestaande opvattingen van veel ondernemers in de facilitaire branche en vergt dus

een nieuwe cultuur ondersteund door een innovatieve visie. Succes daarmee!

Page 10: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

10

Innovatief FM als antwoord op de

groeiende zorgvraag? Deel 3 van een 3-delig artikel over kansen en

verantwoordelijkheden voor de FM in de gezondheidszorg.

Het eerste deel van dit drieluik (zie sectorverhaal Weekblad Facilitair nr. 199-2009) werd

afgerond met de vraag of Nederland toe is aan een nieuwe, sociaal/maatschappelijke

revolutie om de aanstormende vergrijzing en de afnemende omvang van het aantal

werkende mensen in de komende decennia het hoofd te bieden.

Het tweede deel werd een paar weken later gepubliceerd (zie sectorverhaal nr. 203-

2010) en daarin werden praktische tips gegeven over de manier waarop facilitaire

dienstverlening en maatschappelijk verantwoord FM een steentje bij kunnen dragen aan

het verminderen van de behoefte aan institutionele arbeidsintensieve zorg bij ouderen.

Concluderend kon worden gesteld dat deze zorgafhankelijkheid kan worden verminderd

door een combinatie van meer sociale cohesie (minder formele institutionele zorg maar in

plaats daarvan meer informele zorg door de individu zelf, buren, vrienden en familie) en

een gevarieerd aanbod aan innovatieve technische zorghulpmiddelen zoals domotica en

robotica. In dit tweede artikel werd een uitgebreid overzicht gegeven van de maatregelen

die hier een bijdrage aan kunnen leveren en die door facilitaire diensten worden

ondersteund.

Dit derde en laatste artikel van het drieluik “Innovatief FM als antwoord op de groeiende

zorgvraag”, is gericht aan zorgprofessionals en zorgmanagers. De implementatie van de

zorginnovatie komt namelijk vooral op hun schouders terecht.

De meeste zorgprofessionals en –managers zullen daar niet van opkijken. Immers, in

tegenstelling tot de oppervlakkige en algemene perceptie dat de zorg een statische en

saaie branche is zijn zij al jarenlang gewend om met veranderingen en innovaties om te

gaan.

Geen “markt” is meer dynamisch en verandert

sneller dan de gezondheidszorg

Beste manager uit de facilitaire wereld, maak u zich geen illusies, de veranderingen die u

in uw vakgebied meemaakt zijn peanuts vergeleken met de dynamiek die de zorg al

jarenlang bezig houdt. We hebben het niet over de razendsnelle ontwikkelingen op het

gebied van inhoudelijke medische innovaties; nieuwe genezingstechnieken en

behandelmethoden. We doelen vooral op de niet ophoudende stroom aan

organisatorische veranderingen. We verwijzen bijvoorbeeld naar de, dwangmatige en

zeer povertjes door VWS aangestuurde, introductie van kostprijsverekeningen zoals

zorgzwaartepakketten (ZZP’s), Diagnose/Behandel-combinaties (DBC’s) en DBC’s-2.0

ook wel bekend onder projectnaam DOT (DBC’s Opweg naar Transparantie). We wijzen

op de toenemende marktwerking, de dwingende noodzaak tot efficiënter werken omdat

Page 11: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

11

de verzekeraar en het zorgkantoor simpelweg de financiële kraan dichtdraaien. Denk ook

aan de openbare aanbesteding van de (thuis-)zorg voor onze ouderen, uitgevoerd door

gemeenten die hier vaak geen kaas van hebben gegeten en het onderste uit de kan

willen halen. Veel besproken is het fusiegeweld in de zorg en de dwang om te denken en

te handelen in ketenzorgconcepten. Denk tenslotte aan de introductie van “naming and

shaming”, een proces waar de landelijke pers dankbaar gebruik van maakt, u kent vast

wel de jaarlijkse publicaties in de landelijke dagbladen en op het internet waarin

zorgverleners publiekelijk te kijk worden gezet en indien nodig zonder pardon aan de

schandpaal worden genageld . Zorgprofessionals en zorgmanagers zijn dus gewend aan

en overspoeld met opgelegde veranderingen. Daardoor zijn ze ook kritisch en soms zelfs

cynisch en dat is niet zonder reden. Veel van de niet medisch-inhoudelijke veranderingen

komen de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg niet echt ten goede en hebben een

twijfelachtige invloed op het welzijn van cliënten en patiënten. Veranderen is niet

hetzelfde als echt innoveren, helaas komt de traditionele gezondheidszorg daar te weinig

aan toe.

Wat betekend dat; “de kwaliteit van de zorg”?

In het visiedocument “VWS beleid 2007-2010”, formuleerden de minister en de

staatssecretaris het als volgt:

‘Burgers hebben recht op veilige, eigentijdse zorg van goede kwaliteit naar eigen keuze.

Keuzevrijheid en diversiteit, maar ook privacy, zelfstandigheid en respect zijn daarbij

vaak net zo belangrijk als de kwaliteit en veiligheid van de zorg zelf.’

Deze formulering komt natuurlijk niet zomaar uit de lucht gevallen. Er worden drie

begrippen gehanteerd die krachtig stimuleren tot zorginnovatie en meer marktwerking;

“eigentijds”, “keuzevrijheid” en “zelfstandigheid”.

“Eigentijds” duidt op het inzetten van technische hulpmiddelen zoals domotica en

robotica. “Keuzevrijheid” bevordert niet alleen het maken van een keuze tussen de

diverse zorgaanbieders maar ook het maken van de meer fundamentele keuze voor zorg

thuis of residentiële zorg in een instelling. Het begrip “zelfstandigheid” hangt natuurlijk

samen met de twee voorgaande begrippen. Daarmee wordt een voorzet gegeven aan het

bevorderen van zelfregie, zelfzorgzaamheid en het stimuleren van zorgonafhankelijkheid.

Deze drie begrippen hebben allemaal een invloed op het beheersbaar houden en

verminderen van de persoonsgebonden zorgkosten. Het beoogde effect is dat de periode

waarin arbeidsintensieve zorg nodig is wordt verkort en dat de cumulatieve (life time)

intensiteit van het zorgaanbod (zorguren per cliënt ) per verzorgingsdag afneemt. Per

individu dus minder zorgvraag. Is dit strijdig met de belangen van “de marktgedreven

zorgondernemer” zoals veel zorgmanagers zichzelf graag zien? Meer marktaandeel, veel

cliënten en een hoge gemiddelde zorgzwaarte per cliënt kunnen zakelijk doelen zijn.

Er is een kanteling nodig die lijkt op wat we zien bij energieleveranciers; het adviseren

van particulieren en bedrijven om energiebesparende maatregelen toe te passen.

Daarmee wordt een actieve stimulans gegeven om de vraag naar het eigen product te

verminderen. Ook de zorgverlener zal dus eerste en vooral de cliënt moeten adviseren

en ondersteunen bij het zo laag mogelijk laten zijn van de behoefte aan de diensten van

die zorgverlener. Dit is een duivels dilemma waarbij een tripartiete controle met

betrokkenheid van de cliënt (/ verwijzer), zorgverlener en zorgverzekeraar niet mag

ontbreken. Feitelijk bestaat deze controle al. Probleem is echter dat deze niet optimaal

Page 12: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

12

verloopt. De traditionele vraag die eigenlijk altijd centraal staat is hoeveel zorgrechten de

cliënt heeft. Dit wordt bepaald aan de hand van een indicatiestelling. Op last van het

ministerie en ingegeven m.n. door de ontevredenheid van zorgverleners en cliënten is

het CIZ vanaf begin 2010 deze taak langzaam maar zeker naar de zorgverlener en in

tweede instantie naar de zorgvrager aan het verschuiven. Dit zal de bureaucratie

verminderen, wachttijden verkorten en uiteindelijk de cliënt en behandelaar meer regie

geven over het zorgaanbod. Een schone zaak waarbij vertrouwen en intelligente

benchmarking en monitoring hand in hand gaan.

De ontbrekende schakel:

Het is de vraag of de geïnstitutionaliseerde zorg wel de

juiste partij is om hier actief op in te zetten.

Zorgverzekeraars zijn als de dood dat ze hiermee

concurrentievoordeel verliezen omdat, met de

introductie van een hele nieuwe schakel in de keten, op

korte termijn de premiekosten zullen verhogen.

Zorgverleners zijn meer dan een eeuw lang

geprogrammeerd om mensen beter te maken of te

verzorgen. Een praktijk gericht op het structureel

verminderen van de zorgconsumptie zou een

cultuurshock teweeg brengen. De politiek probeert nu

al, met angst en beven voor de toekomst, de eindjes

aan elkaar te knopen en kijkt hoopvol naar de markt

als initiatiefnemer om maatregelen te introduceren die

zorgvraagvermindering tot gevolg zullen hebben.

Daar (in de markt) ligt dan ook inderdaad de

oplossing. Er zal een nieuwe industrie ontstaan die zich

actief inzet om de gezondheid van haar cliënten te

bevorderen en om zelfredzaamheid en

zorgonafhankelijkheid te bevorderen. Kijk bijvoorbeeld

naar de fitness industrie. Dit zijn allang geen kleffe

krachthonken meer waar de potten anabole steroïde

onder de balie staan en zweterige mannen aan hun

beschadigde ego en spierballen werken. Moderne

fitnessondernemers creëren samenwerkingsverbanden

met paramedische

Tabel 3

behandelcentra (of nemen fysiotherapeuten en psychotherapeuten in dienst) en richten

zich op de vitaliteit van de cliënt. Meer en meer wordt hier een functie ontwikkeld die de

De zorgaanbodketen bestaat uit een aantal

traditionele schakels;

1. Zelfredzaamheid: (de meeste van ons verkeren het

overgrote deel van ons volwassen levensloop in die

fase). Formeel zorgaanbod; beschikbaarheid 1ste

lijn.

2. Een lichte mate van afhankelijkheid van informele

zorg die we krijgen van buren, vrienden of familie.

Het kan gaan om boodschappen doen als het heeft

gesneeuwd tot het zo nu en dan uitvoeren van een

klusje of buren/vriendendienst.

Formeel zorgaanbod; beschikbaarheid 1ste lijn.

3. Mantelzorg het doen van een actief beroep op

informele zorg. Bijv. een buur, zoon of vriend die

met een voorspelbare regelmaat een vastgesteld

pakket aan zorgdiensten levert. Het kan gaan om

huishoudelijke zorg maar ook om bijvoorbeeld het

helpen bij een 2-wekelijkse douchebeurt, het of het

dagelijks koken of laten mee-eten . Formeel

zorgaanbod; beschikbaarheid 1ste lijn.

4. Thuiszorg; het op basis van een indicatie verkrijgen

van de afgesproken hoeveelheid zorgminuten.

Formeel zorgaanbod laag/gemiddeld.

5. Intramurale zorg; 24-uurs zorg waarbij wordt

verstaan dat deze zorg tevens het residentieel

verblijf binnen een zorginstelling behelst.

Formeel zorgaanbod; gemiddeld/hoog

6. Ziekenhuiszorg; gericht op het beter maken van

een patiënt.

Formeel zorgaanbod hoog/zeer hoog.

7. Intramurale verpleging; het verkrijgen

geneeskundige zorg en daarmee verband

houdende therapieën of revalidatie. Zorgaanbod;

hoog/zeer hoog.

8. Palliatieve zorg; het begeleiden van het

stervensproces, meestal een korte maar intensieve

periode. Formeel zorgaanbod; zeer hoog (10% van

de totale kosten in een levensloop).

Page 13: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

13

formele zorg heeft verzuimd te ontwikkelen; samen met de cliënt werken aan een

gezonde balans.

Deze moderne vitaliteitsondernemers hebben allang niet meer de fitnesszaal als enige

werkomgeving. Ze spelen een rol bij het organiseren van wekelijkse wandelingen of

fietstochten, ze stimuleren cliënten om ook thuis lichaamsoefeningen te doen. Ze bieden

een interactieve internetomgeving aan waar cliënten hun persoonlijke vorderingen

kunnen bijhouden, samen met hun coach. Een paar keer per jaar wordt een objectieve

beoordeling van de conditie en vitaliteit van de cliënt ontwikkeld. Dat gebeurt op basis

van moderne scanmethoden en is een vanzelfsprekend onderdeel van de dienstverlening.

Coaches geven gevraagd of ongevraagd advies over voedingssupplementen, vitaminen

en gezond eten en zullen geen kans onbenut laten om slecht gedrag zoals roken en

overmatig alcoholgebruik aan de kaak te stellen.

Opmerkelijk is dat dit vaak in collectief verband wordt gedaan. In tegenstelling tot de

traditionele gezondheidszorg waar de dienstverlening een puur individualistische

aangelegenheid is, zijn vitaliteitsondernemers er op gebrand om groepsgewijs te werken.

Dit doen ze niet alleen uit efficiencyoverwegingen maar ook en vooral om een

groepsdynamiek te creëren die tot individuele intrinsieke motivatie leidt, spiegelgedrag.

Groepsdynamiek heeft uiteindelijk ook een invloed op het sociale netwerk van de cliënt.

Als je regelmatig bij elkaar aan de fitnessapparatuur het zweten en puffen bent en

elkaar naderhand in de douches en

kleedruimtes treft is het lang niet

meer zo ingewikkeld of beschamend

om hulp aan te bieden bij een

douchebeurt thuis.

Terug naar de titel van dit drieluik:

“Innovatief FM als antwoord op de

groeiende zorgvraag”. De

sociaal/maatschappelijke revolutie

die werd aangekondigd in het eerste

deel vindt feitelijk nu al plaats.

Wekelijks verschijnen er

proefschriften, artikelen en

documentaires die hier op zeer diverse manieren op ingaan. De in het tweede deel

beschreven technologische infrastructuur die FM kan en zal bieden om zelfredzaamheid

te bevorderen is in opmars. Tenslotte de ontbrekende preventieve schakel die in dit

derde deel wordt beschreven; het betreft niet alleen een preventieve schakel, gericht op

het zo lang mogelijk in stand houden van de zelfredzaamheid van mensen, het betreft

vooral het creëren van een schakel die, vanwege het collectieve karakter, bevorderend

de maatschappelijke loyaliteit zal bevorderen, mantelzorg zal stimuleren en sociale

cohesie zal versterken.

Page 14: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

14

Wat heeft u hier, als FM ondernemer, mee te maken?

Het beschikken over de juiste facilitaire FM infrastructuur is een voorwaarde voor de

moderne zorgeconomie. Immers, “eigentijdse zorg ”, “vrijheid van zorgkeuze” en

“zelfstandigheid”, de sleutelbegrippen in de kwaliteitsdefinitie van het ministerie van VWS

moeten worden gestut door de aanwezigheid van een samenhang van facilitaire diensten

en de inrichting van de leefomgeving. Het ligt dus voor de hand dat u zich als FM-

ondernemer stevig positioneert tussen de makers van innovatieve technologische

hulpmiddelen, partijen die zich als vitaliteit- en preventiecoach ontwikkelen en de

traditionele spelers in de gezondheidszorg.

Echte innovatie is dus niet het op detailniveau aanpassen en verbeteren van processen in

de traditionele zorg. Daarmee wordt de zorgmanager al voldoende onledig gehouden.

Echte innovatie is het creëren van nieuwe en vooralsnog ontbrekende schakels; sociale

cohesie, vitaliteit en preventie. Het co-creëren van deze schakels biedt de FM branche

niet alleen kansen, het is een maatschappelijke verantwoordelijkheid.

___________ //// ___________

Page 15: Innovatief Facilitair Management als antwoord op de groeiende zorgvraag?

15