Inleiding blok 1 GROEP 8 We horen bij elkaar · 64 GROEP 8 De Vreedzame School BLOK 1 WE HOREN BIJ...

De Vreedzame School

61

GR

OE

P 8

BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE

Inleiding blok 1 We horen bij elkaarDe klas en de school als een gemeenschapIn De Vreedzame School streven we naar actieve en betrokken leerlingen. Ieder lid van onze gemeenschap levert zijn of haar bijdrage aan het algemeen belang. Om dat te bereiken dient de groep (en de school) een democratische gemeenschap te zijn. In een democratische gemeenschap voelen leerlingen en leerkrachten zich gehoord, hebben ze een stem, voelen ze zich verbonden, geven leerkrachten en kinderen om elkaar, heeft iedereen het gevoel erbij te horen, en is er sprake van een gevoel van ‘eigenaarschap’: het is onze groep, en onze school. Daarom wordt in het basiscurriculum elk schooljaar begonnen met blok 1: We horen bij elkaar. In deze eerste weken van het schooljaar leggen we de basis voor een van de doelen van het programma: verantwoordelijkheid voor de (school)gemeenschap. We werken in dit blok aan gemeenschapsgevoel: een zorgzaam klimaat waarin alle kinderen elkaar kennen en zich veilig voelen, gezamenlijke afspraken over de omgang met elkaar, en een verdeling van de taken en verantwoordelijkheden. Op die manier combineren we twee zaken: het creëren van een klimaat waarin ieder zichzelf kan zijn, én kinderen leren een bijdrage aan de gemeenschap te leveren.

‘It takes a village to raise a child’. Kinderen ontwikkelen zich positiever indien ze deel uitmaken van een gemeenschap waarin ze het gevoel hebben dat ze ‘er toe doen’. Dat geldt ook voor de klas. Elke leerkracht zou kinderen het gevoel moeten geven deel uit te maken van de leefgemeenschap die de klas is. Ook tafelgroepjes vormen een (kleine) gemeenschap evenals de hele school. Veel samenwerken (onder andere door coöperatief leren) is een goed middel om binding te stimuleren tussen groepen onderling. Of maandsluitingen met de hele school, waarbij groepen presentaties houden voor andere groepen. En waarbij leerlingen van groep 7 en 8 verantwoor-delijkheid krijgen voor de begeleiding van de kleuters. En waar ouders natuurlijk bij aanwezig zijn. Kinderen leren zo om aandacht te hebben voor elkaar en te zorgen voor hun gemeenschap. Zo ontstaat er een gevoel van ‘eigenaarschap’.

De vorming van een positieve groepBlok 1 bestaat uit tien lessen. Het is de bedoeling dat dit eerste blok in de eerste twee weken van het schooljaar gegeven wordt: elke dag een les. (Uiteraard kan een school er ook voor kiezen om de lessen uit te smeren over een langere periode, van bijvoor-beeld 3 weken, of 5 weken, waarbij dan twee keer per week een les wordt gegeven). De keuze om de lessen van blok 1 in een korte periode te geven is ingegeven door het feit dat die eerste weken cruciaal zijn voor de groepsvorming. In de eerste weken van het nieuwe schooljaar vindt de groep zich opnieuw uit. Wat wordt de norm in deze groep? Wie heeft het voor het zeggen? Welke rol vervult iedere leerling? Voelt iedereen zich thuis in de groep en heeft iedereen de vrijheid te zijn zoals hij of zij is? Er ligt een lange zomervakantie achter de rug waarin de ontwikkeling van de kinderen natuurlijk niet heeft stilgestaan. De kinderen moeten er weer aan wennen een groot deel van de dag in een groep door te brengen. Die groep is niet kant en klaar vanaf de eerste schooldag. Sfeer, relaties, normen, sociale rollen en posities in de groep, dat krijgt in de eerste weken gaandeweg vorm. Het is een fase waarin de leerkracht optimaal invloed kan uitoefenen op de groepsdy-namiek. Om daar vorm aan te geven biedt het programma de eerste twee weken elke

62

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


dag een activiteit aan. Op die manier maakt de leerkracht vanaf het begin duidelijk wat zijn of haar verwachtingen en grenzen zijn maar ook dat de leerlingen een stem hebben en serieus genomen worden. De activiteiten in Blok 1 ondersteunen deze groepsdynamiek en stuurt het in de richting van een positieve groep, waarin de leerlingen betrokken zijn op elkaar, zich verantwoordelijk voelen voor hun eigen groep, respect hebben voor de mening en het eigene van de ander en bereid zijn tot samenwerking met alle medeleerlingen.

Regels, routines en afsprakenWe maken in blok 1 een onderscheid tussen regels en afspraken. Regels worden door de leerkracht of door het schoolteam aangedragen. Deze regels geven aan welk gedrag echt niet door de beugel kan, zoals: slaan of schoppen, elkaar bedreigen, beledigen of uitschelden, diefstal, vloeken. Bij overtreding van die basisregels moet er ook opgetreden worden, en moet er een sanctie in werking treden. Daarnaast zijn er in een school of klas ook nog allerlei zinvolle regels die je ook routines zou kunnen noemen. Procedures als: wat verwachten we van leerlingen als ze ’s ochtends de klas binnenkomen, en de les nog niet begonnen is; hoe pakken we ons eten en drinken; hoe verlaten we het lokaal?.Maar het stimuleren van orde en discipline door alleen routines, regels en straffen heeft een beperkte werking. Kinderen leren er niet zoveel van. Ze worden afhankelijk gemaakt en er wordt niet tegemoet gekomen aan basisbehoeften als erbij horen, autonomie en competentie. Bovendien wordt er geen appèl gedaan op morele of sociale overwegingen.Om een positieve sfeer in een groep te krijgen is het van belang om naast dergelijke regels en routines samen met de kinderen afspraken te maken over hoe wij willen dat we met elkaar omgaan. De nadruk moet komen te liggen op het samen vorm geven aan een sociale en morele ‘grondwet’. Bij vervelende gebeurtenissen komt de nadruk dan niet te liggen op straf, maar op een analyse samen met de klas, waarbij vragen centraal staan als: wat waren ook weer onze afspraken die we met elkaar hebben gemaakt; waarom is het verkeerd wat er nu gebeurd is; wat moet er gebeuren om het weer goed te maken? Op die manier bouw je met de leerlingen aan een cultuur van betrokkenheid en verantwoordelijkheid. De beste manier om een positief klimaat in een klas en school te creëren is om leer-lingen verantwoordelijk te maken en te leren om elkaar te geven. Natuurlijk moeten er ook regels zijn, maar de sleutel voor een positief klimaat ligt veel meer in het samen creëren van een cultuur van betrokkenheid, dan in het bedenken van allerlei regels en codes waar leerlingen zich aan dienen te houden. Leerlingen moeten het gevoel hebben verantwoordelijk te zijn voor die cultuur, moeten de boodschap krijgen dat ze erbij horen, en dat ze nodig zijn.

Kritisch denkenEen van de doelen van het programma is dat leerlingen leren om kritisch om te gaan met informatie. Bij ‘democratisch burgerschap’ hoort dat leerlingen kritisch kunnen denken. Van een burger in een democratische samenleving verwachten we dat hij of zij in staat is om informatie kritisch te analyseren en niet alles als vanzelfsprekend aan-nemen. Dit oefenen we in blok 1 in les 2 en 3 waarin de leerlingen worden uitgedaagd om kritisch te kijken naar de regels in de klas en in de school. Ook in de latere blokken (met name in blok 3) keert dit terug.

Gemeenschapstaken in de klasEen centrale activiteit in blok 1 is leerlingen taken en verantwoordelijkheden geven in

De Vreedzame School

63

GR

OE

P 8


de klas. Hoe meer verantwoordelijkheden zij mede dragen, hoe meer hun gevoel van betrokkenheid en gemeenschapszin kan groeien.

Voorbeelden van beheersachtige taken voor in de klas

bord vegen planten water geven boekenhoek opruimen

sorteren nakijkbak vloer vegen schriften uitdelen

schone doeken halen drinkbekers wassen thee halen en kopjes

wegbrengen

toilet controleren toiletpapier halen tafels schoonmaken

kapstok controleren kopieën laten maken kasten in klas opruimen

leeshoek opruimen de gang rond de klas netjes

houden

stoelen/krukken opruimen

nieuwsbrieven uitdelen

aan de klas

computers aan- en uitzetten potloden slijpen

In les 4 en 5 inventariseert u met de klas welke taken de leerlingen allemaal zouden kunnen doen. Laat vooral ook ideeën uit de leerlingen zelf komen. Maar ook tijdens het jaar kunt u met de leerlingen praten over welke soorten taken en verantwoorde-lijkheden er nog meer zijn die bijdragen tot het vergroten van de groep als gemeen-schap. U kunt denken aan taken op verschillende gebieden. De meest voor de hand liggende taken zijn taken die in het teken staan van ‘beheer’ (een uitbreiding van de klassendienst):De taken bedenken de leerlingen zelf en ook de organisatie krijgen ze zoveel mogelijk zelf in handen. Als het niet lukt om de leerlingen ‘eigenaar’ te laten zijn van de taken en verantwoordelijkheden, dan ligt het risico op de loer dat zij de taken gaan ervaren als een verplicht soort ‘corvee’. Dan schieten we ons doel voorbij. Het gaat namelijk niet om de taak zelf, maar om het pedagogische doel: verantwoordelijkheid voor en betrokkenheid bij de gemeenschap. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld zelf een rooster maken, de evaluatie en beoordeling doen, pictogrammen maken van de taken, een ophangbord maken, enzovoort. Bij de wat oudere leerlingen helpt het ook als de taken niet te klein en te nauw omschreven zijn (het bord uitvegen), maar als er een ruimere verantwoordelijkheid is geformu-leerd (zorg voor het lokaal aan het einde van de dag; of: kastenmanager).Een mogelijkheid om een groter verantwoordelijkheidsgevoel te stimuleren is taken en verantwoordelijkheden te (laten) bedenken die een meer sociaal karakter hebben, en taken en verantwoordelijkheden die te maken hebben met inspraak. Opnieuw enkele voorbeelden uit de praktijk:

Voorbeelden van sociale taken in de klas Voorbeelden van inspraak in de klas

controleren/nakijken bij elkaar takencommissie (verdeling van de taken)

zorgcommissie in de klas lokaalcommissie (inrichting van het lokaal)

elkaar uitleg/instructie geven feestcommissie in klas (hoe doen we de vieringen?)

kleuters helpen bij het naar WC gaan zorgcommissie (zorg voor zieke leerlingen)

troostleerling voor op schoolplein klassenraad

Neem vooral in het begin ruim de tijd om de taken te introduceren. Zet alle taken op papier, en bewaar deze in een kaartenbak. Beschrijf duidelijk hoe de taak gedaan moet worden en hoe het resultaat er uit moet zien. Een voorbeeld van een taakomschrijving:

64

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Taak: stoelen en tafelsOmschrijving:Aan het eind van de dag zorgen dat alle:

- stoelen horen bij de goede maat tafels (let hiervoor op de gekleurde doppen) - tafelgroepjes op de goede plaats staan - stoelen op de tafels staan.

Wanneer en welke periode?Deze taak moet elke dag na schooltijd worden uitgevoerd.De periode is telkens van vakantie tot vakantie (ongeveer 8 weken).Evaluatie:Aan het eind van de week wordt de taak beoordeeld door de groepsvergade-ring.Als je het goed hebt gedaan wordt dat op de groepslijst aangetekend.Is het niet goed genoeg dan kun je je verbeteren door deze taak nog een keer te doen. Ook kan er besproken worden of je nog hulp of aanwijzingen nodig hebt.

Taken kunnen na verloop van tijd saai worden en meer leerlingen kunnen een be-paalde taak willen vervullen. Dus is het van belang de taken te laten rouleren.

Voor de betrokkenheid en de gemeenschapszin is het gewenst dat iedere leerling een taak uitvoert ten behoeve van de klas. U kunt wel differentiëren: leerlingen kunnen bijvoorbeeld zelf kiezen welke taken ze leuk vinden. Bovendien kunt u het schooljaar verdelen in periodes. Bijvoorbeeld van vakantie tot vakantie. Daarna vindt beoordeling plaats (voor het rapport) en wordt er gewisseld van taken.Het is de kunst om het werken met taken het hele jaar door op zo’n wijze te blijven doen dat ieder kind zich gewaardeerd voelt. Dit betekent dat de uitvoering van de taak gepaard moet gaan met feedback, én dat er gewicht aan de taken gegeven wordt. De leerkracht zal niet zozeer de nadruk leggen op de taak zelf (hoe schoon de kast is), maar op het pedagogische doel: de verantwoordelijkheid, de zorg voor groep en gemeenschap, actief en democratisch burgerschap. Dit vraagt ook om serieuze evaluatie en beoordeling: zijn de doelen die we met deze activiteiten nastreven ook daadwerkelijk bereikt? Evaluatie dient natuurlijk tussendoor zo vaak als maar kan plaats te vinden. Maar een meer formele beoordeling kan bijvoorbeeld plaatsvin-den aan het eind van de periode waarin de taak uitgevoerd werd (rond een nieuwe vakantie, bij de wisseling van taken). Het is handig om een vast evaluatieformulier te hebben dat door de leerling zelf én door de leerkracht wordt ingevuld. Hiermee krijgt zowel de leerling als de leerkracht feedback op de uitvoering en organisatie van de taken.

De Vreedzame School

65

GR

OE

P 8


Een voorbeeld van een evaluatieformulier hieronder:

Naam leerling: .........................................................................................................................................................

Welke taak heb je gedaan?: .................................................................................................

Hoe vond je het om te doen (licht je antwoord toe!!):

Wat kon je al goed (noem 2 punten):

Waar zou je nog aan kunnen werken (min. 1 punt):

Tips voor de volgende die deze activiteit kiest:

Tips voor de leerkracht om het de volgende keer beter te laten verlopen:

Ik solliciteer nu naar:

1.

2.

3.

Invullen door de leerkracht:

Je algemene indruk van de leerling (inzet, motivatie, gedrag etc.):

Wat kan de leerling al heel goed?

Wat kan de leerling nog leren?

Die meer formele beoordeling kan dan ook worden opgenomen in het rapport/ver-slag/portfolio, waarin onder andere aangegeven wordt hoe de leerling zich ontwik-kelt op het terrein van sociale competentie en burgerschap, en maakt ook deel uit van het Leerlingvolgsysteem van De Vreedzame School.

ZelfreflectieGroep 8 is een heel speciaal jaar. Dit schooljaar is het jaar waarin de leerlingen voor-bereid worden op de overstap naar een school voor voortgezet onderwijs. Dat vraagt ook om een zekere mate van zelfkennis. Bovendien veranderen kinderen in deze leeftijdsfase soms heel snel, zowel lichamelijk als geestelijk.Daarom staat dit blok ook in het teken van zelfreflectie. Kinderen leren nadenken over zichzelf, over wie ze zijn, wat ze al kunnen, wat ze nog willen leren. We vinden het belangrijk dat kinderen op eigen benen leren staan, en dat ze zichzelf verantwoorde-lijk voelen voor hun eigen ontwikkeling. Om die reden wordt tijdens dit eerste blok ook met alle leerlingen werkgesprekken gevoerd (zie les 2). Dit zijn gesprekken die de leerkracht voert met iedere leerling apart (en eventueel met de ouders erbij) over de doelen voor de komende periode die de leerlingen zichzelf stellen.Elke leerling start in dit blok met een persoonlijk boek, het DIT-BEN-IK-BOEK, waarin

66

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


naast allerlei gegevens over henzelf, ook zaken kunnen worden opgeslagen die met hun ontwikkeling te maken hebben, en die tijdens dit schooljaar aan bod komen.

Inhoud van de lessen van blok 11. De leerlingen leren elkaar beter kennen. Ze maken enkele eerste omgangsafspra-

ken met elkaar.2. Leerlingen leren kritisch te reflecteren op de regels in klas en school. Dit doen

ze door te onderzoeken welke regels er zijn, en na te denken over het nut en de kwaliteit van de regels.

3. Deze les is een vervolg van les 2, waarin kritische reflectie op de regels in klas en school centraal staat.

4. De leerlingen worden mede verantwoordelijk gemaakt voor de gang van zaken in de klas. De leerlingen denken in tweetallen na over taken die er in de klas zijn zodat er een takenlijst tot stand komt.

5. De leerlingen solliciteren naar taken. De takencommissie verdeelt na deze les de taken op basis van de sollicitaties.

6. Leerlingen voelen zich mede verantwoordelijk voor de gemeenschap die de school is. Ze bedenken klasoverstijgende taken en verantwoordelijkheden.

7. Leerlingen maken een start met hun ‘eigen DIT-BEN-IK-boek’: een boek dat gaat over henzelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis.

8. Leerlingen gaan verder met hun ‘DIT-BEN-IK-boek’.9. Leerlingen maken hun ‘DIT-BEN-IK-boek’ af. In deze les wordt ook het WERKGE-

SPREK geïntroduceerd.10. De leerlingen maken de laatste omgangsafspraken voor in de groep, en zetten

hun ‘handtekening’ onder de poster.

Belangrijke principes• Een belangrijk uitgangspunt van De Vreedzame School is: laat het niet bij alleen

maar een lesje! Daarna begint het pas. Achter elke les (in Na de les) geven we aan wat er in ieder geval moet gebeuren om datgene wat besproken en geleerd is in de alledaagse situatie te laten landen. Daarnaast zijn er Suggesties voor toepassing van wat er in de les aan de orde is geweest. Om de sfeer in de klas nog intensiever te beïnvloeden kunnen deze activiteiten uitgevoerd worden. Op die manier laat je aan de kinderen zien dat De Vreedzame School meer is dan een lesje.

• Bij elk blok hoort een symbool dat naast iedere leskop terugkeert. Om De Vreed-zame School zichtbaar te maken op school is het aan te raden het symbool van het onderhanden zijnde blok op de klasdeur te hangen zodat de leerlingen kunnen zien dat iedereen met hetzelfde blok bezig is. (Zie achter les 1; of downloaden van www.devreedzameschool.nl).

• Het is heel zinvol om met uw team af te spreken dat er in elke klas een speciaal prikbord voor De Vreedzame School komt te hangen. Hierop kunnen de producten uit de verschillende lessen een tijd lang blijven hangen. Opstekers kunnen er een plekje krijgen. Het symbool van het blok waar de klas mee bezig is kan er op han-gen. En de woordkaarten met belangrijke begrippen uit dat blok kunnen zo een tijd lang zichtbaar in de klas aanwezig zijn.

De leerkracht is de sleutelDe sleutel van een ‘vreedzame school’ is natuurlijk niet dit programma, maar is de leerkracht zelf. Hij of zij beïnvloedt de leerlingen met zijn of haar modelgedrag voort-durend. We noemen daarom achter elke les een aantal leerkrachtgedragingen die bevorderend werken op het laten landen van de inhoud van De Vreedzame School.

De Vreedzame School

67

GR

OE

P 8


Hieronder een overzicht van deze suggesties:• verwelkom de leerlingen elke dag aan de deur persoonlijk, en zeg hen ook per-

soonlijk gedag (aankijken; naam noemen; eventueel met hand geven)• stimuleer dat leerlingen elkaar ook begroeten (bij binnenkomst en vertrek); leg uit

dat u dat op prijs stelt, en bespreek met de klas hoe dat op een voor hen accepta-bele manier kan

• laat een leerling niet met een probleem of conflict naar huis gaan; spreek het uit en los het op voor hij of zij de school uitgaat

• gebruik het begrip ‘kritisch’ regelmatig• stimuleer leerlingen kritisch na te denken • sta zelf open voor kritiek• gebruik het woord ‘advies’ geregeld; vraag de leerlingen om advies; bied uw advies

aan aan de leerlingen• besteed regelmatig aandacht aan het uitvoeren van de taken• geef opstekers waar dat kan en bedank leerlingen voor hun inbreng• signaleer opstekers en positieve kritiek complimenteer de gever ervan• hang de poster ZO DOEN WIJ HET IN ONZE GROEP op een opvallende plaats in de

klas• refereer aan de poster, niet alleen als het niet goed gaat, maar vooral als het wel

goed gaat• presenteer de poster aan de ouders of laat de leerlingen dat doen.

Coöperatief leren in De Vreedzame SchoolDe Vreedzame School wil de klas een leefgemeenschap laten zijn waarin álle leerlin-gen met elkaar kunnen en willen samenwerken. De Vreedzame School maakt hiervoor gebruik van een interactieve onderwijsleermethode, waardoor leerlingen samen leren. Het blijkt nodig te zijn om samenwerken aan te leren, het gaat niet vanzelf. Veel leerkrachten hanteren een vorm van samenwerken of groepswerk. Het bezwaar daar-van is dat bij ongestructureerd samenwerken sommige leerlingen een veel grotere inbreng hebben in het gezamenlijke product dan anderen.Om dat samenwerken zodanig aan te leren dat alle leerlingen een gelijkwaardige inbreng hebben, is in het programma een aantal coöperatieve werkvormen opgeno-men. Deze werkvormen zijn ontleend aan Structureel Coöperatief Leren (Kagan, 2010), waarmee op een specifieke manier vormgegeven wordt aan samenwerken en inter-actie. Door de duidelijke en gestructureerde manier van werken leren leerlingen van elkaar en met elkaar en kunnen ze gezamenlijk een doel bereiken. Onderzoek wijst uit dat het werken met coöperatieve leerstrategieën een positieve invloed heeft op de sfeer in de groep, dat de leerprestaties verbeteren dat de persoonlijke en sociale vaar-digheden van leerlingen verbeteren, en dat er een toename van begrip en empathie tussen verschillende groeperingen optreedt.Bij coöperatief leren werken leerlingen samen (met de hele klas, in tweetallen of teams van vier). Die samenwerking blijkt een positief effect te hebben als ze bepaalde kenmerken vertoont, weergeven door de afkorting GIPS:1. Gelijke deelname: alle leerlingen participeren op basis van gelijkwaardigheid. De

structuur zit zo in elkaar, dat ieder ongeveer in dezelfde mate meedoet.2. Individuele aanspreekbaarheid: iedere leerling kan aangesproken worden op het

product of op het proces. U kunt als leerkracht willekeurige leerlingen om een antwoord vragen.

3. Positieve wederzijdse afhankelijkheid: leerlingen zijn op een positieve manier van elkaar afhankelijk bij het uitvoeren van hun gezamenlijke opdracht. Ze zijn daarbij bereid om elkaar te steunen en te helpen, zodat iedereen in staat is om die op-dracht uit te voeren en een bijdrage kan leveren aan het succesvol volbrengen van de opdracht.

68

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


4. Simultane interactie: bij het uitvoeren van de opdracht zijn de leerlingen waar-neembaar actief betrokken. In de klas is zichtbaar welk percentage tegelijkertijd actief is.

Op deze manier kan niemand er een beetje bijhangen of overheersen. Er is een flink aantal ‘didactische structuren’ uitgewerkt die voldoen aan deze vier basisprincipes (Kagan, 2010). Een didactische structuur is een gestructureerde coöperatieve werk-vorm, waardoor op specifieke wijze vorm wordt gegeven aan de interactie tussen leerlingen. Inhoudelijk levert het gebruik van de structuur meer op dan de optelsom van de individuele inbreng. Het grote voordeel van het hanteren van deze structuren is dat ze zijn in te passen binnen de werkwijze van de school en dus ook goed han-teerbaar zijn bij het gebruik van verschillende methodes. In het basiscurriculum van De Vreedzame School hebben wij zes didactische struc-turen verwerkt. De didactische structuren dienen als handvat om verder vorm te geven aan de elementen samenwerken en interactie binnen De Vreedzame School. Ze bieden de leerkracht de mogelijkheid om leerlingen effectief en gelijkwaardig te leren samenwerken. In de eerste drie blokken worden steeds twee nieuwe didactische structuren aange-boden. In ieder volgend blok komen de aangeboden didactische structuren (hierna vanwege de leesbaarheid verder ‘coöperatieve werkvormen’ genoemd) weer aan bod in verschillende variaties:- vanaf blok 1: Zoek Iemand Die en TafelRondje per Tweetal.- vanaf blok 2: TweePraat en In de Rij.- vanaf blok 3: Mix en Ruil en TweeGesprek op Tijd.In de inleiding van ieder blok staat kort beschreven welke coöperatieve werkvormen in dat blok aan bod komen, en is een kader opgenomen met daarin de stappen. De kaders zijn ook als losse bijlagen opgenomen in het Algemeen Gedeelte van de map. In de lessen staan de toepassingen en variaties beschreven.

In dit blok worden dus twee nieuwe coöperatieve werkvormen aangeboden: Zoek Ie-mand Die (in twee variaties: een met en een zonder werkblad) en TafelRondje per Tweetal. Zie de kaders hieronder.

De coöperatieve werkvormen zijn met toestemming overgenomen van Bazalt en haar partners van het MI/SCL netwerk NL. Bronnen:Kagan, S. & Kagan, M. (2010), Coöperatieve Leerstrategieën. Vlissingen: BazaltKagan, S. (2007), Structureel Coöperatief Leren. Vlissingen: Bazalt Kagan, S., Kagan, L., Kagan, M. & Kopmels, D. (2009), Bouwen aan Klasklimaat. Vlissingen: Bazalt

De Vreedzame School

69

GR

OE

P 8


Zoek Iemand Die (variant zonder werkblad)De leerlingen lopen door het lokaal en zoeken aan de hand van een opdracht van de leerkracht een klasgenoot

1. De leerkracht geeft een opdracht en geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden.

2. De leerlingen lopen door het lokaal en houden hun hand omhoog totdat ze een partner hebben gevonden.

3. De leerkracht creëert bij een oneven aantal voor een leerling die over is de mogelijkheid om aan te sluiten bij een tweetal.

4. De leerlingen praten kort over de opdracht.5. De leerlingen nemen afscheid van elkaar op teken van de leerkracht.6. Opnieuw stap 1 tot en met 4 aan de hand van een andere opdracht van de

leerkracht. Maak bij een oneven aantal de groep er verantwoordelijk voor dat er iedere keer een andere leerling over is.

7. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen iets te vertellen van wat ze gehoord hebben.

Zoek Iemand Die (met werkblad)De leerlingen lopen door het lokaal en zoeken een klasgenoot, die ze een vraag stel-len van hun werkblad

1. De leerlingen krijgen een werkblad, de leerkracht bespreekt kort de vragen met de leerlingen. De leerkracht geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden.

2. De leerlingen lopen door het lokaal en houden hun hand omhoog totdat ze een partner hebben gevonden.

3. In tweetallen stelt leerling A een vraag van het werkblad aan leerling B. Leer-ling B vertelt. Leerling B noteert zijn of haar naam op het werkblad van leer-ling A bij de betreffende vraag.

4. De leerlingen wisselen van rol: nu mag leerling B een vraag stellen aan leer-ling A.

5. De leerlingen bedanken elkaar. Zij doen hun hand omhoog en zoeken een nieuwe partner.

6. Opnieuw stap 2 t/m 4 tot het werkblad compleet is (of tot de leerkracht een stiltesignaal geeft).

7. Wanneer het werkblad van een leerling volledig is ingevuld, gaat hij of zij zit-ten. Deze leerling kan door de anderen benaderd worden als vraagbaak.

8. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen iets te vertellen van wat ze gehoord hebben.

70

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


TafelRondje per TweetalDe leerlingen leveren in tweetallen om de beurt een (schriftelijke) bijdrage aan een opdracht

1. Ieder tweetal heeft één blad papier en één pen.2. De leerkracht stelt een open vraag waarop meerdere korte antwoorden mo-

gelijk zijn. De leerkracht geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden.3. De leerkracht geeft kort denktijd.4. De leerkracht geeft aan wie mag beginnen.5. De leerling die het eerst aan de beurt is, schrijft één van zijn of haar antwoor-

den op.6. De andere leerling krijgt nu de pen en het papier en schrijft één van zijn of

haar antwoorden op.7. De leerlingen blijven om de beurt werken aan de gezamenlijke opdracht.8. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen een voorbeeld te noe-

men.Variant: tekenen, om en om een bijdrage aan een werkstuk.

Taal en woordenschat in De Vreedzame SchoolScholen dienen veel aandacht aan de basisvaardigheden, met name taalonderwijs, te schenken. Daarnaast wil een school echter ook graag tijd vrijmaken voor een aanbod op het terrein van sociale competentie en burgerschapsvorming. Het aardige is dat een school met De Vreedzame School aan beide doelen tegelijk werkt. De taal speelt een belangrijke rol in dit programma. We gaan er niet van uit dat leerlingen de taal die ze hiervoor nodig hebben zomaar vanzelf al bezitten. Met dit programma leren ze taal. Functionele taal, die niet los wordt aangeboden, maar in de context waarin het gebruikt wordt. Woorden en uitdrukkingen die horen tot het domein van de sociaal-emotionele ontwikkeling en de opvoeding tot democratisch burger. Daarnaast oefe-nen de leerlingen ook met explorerende gesprekken, tweegesprekken, woordvelden en tal van andere talige werkvormen. Het meest expliciet is het uitbreiden van de woordenschat. Bij elke les worden de woorden genoemd die worden aangeleerd. De woordenschat die in De Vreedzame School aan de orde komt wordt aangeboden volgens de didactische principes zoals beschreven in Met woorden in de weer (Van den Nulft & Verhallen). Deze methode onderscheidt vier fasen in het woordenschatonderwijs: voorbewerken, semantiseren, consolideren en controleren. In het kort:• Voorbewerken: het creëren van de context, het activeren van voorkennis en leerlin-

gen betrekken. • Semantiseren: het aanbieden, uitleggen en het toelichten van de betekenis(sen)

van een woord. • Consolideren: het inoefenen en onthouden van de betekenis van het woord, in-

prenting in het geheugen.• Controleren: terugvragen om te checken of de te leren woorden ook werkelijk

onthouden zijn.Van deze vier fasen hebben het voorbewerken, semantiseren en consolideren een duidelijke plaats in de Vreedzame School. In de Vreedzame Schoollessen wordt een specifieke woordenschat aangeleerd, vooral op sociaal-emotioneel terrein. In elke les wordt aangesloten op de informele voorkennis van de kinderen (die op sociaal-emoti-oneel gebied natuurlijk ruimschoots voorhanden is), de begrippen worden benoemd, en de woorden uitgelegd. Vervolgens worden de woorden in de lessen én daarbuiten functioneel gebruikt en herhaald zodat de consolidering plaatsvindt. Belangrijk voor de consolidatie van de aangeleerde woorden is om woorden enige tijd zichtbaar te laten zijn door ze in de klas op te hangen. Op een woordmuur, aan een lijntje, op

De Vreedzame School

71

GR

OE

P 8


het Vreedzame School-prikbord of waar dan ook. Laat de woorden tijdens het blok waarin ze geleerd worden (en eventueel een tijdje erna) hangen. Wanneer u al werkt met woordenschatonderwijs dan kunt u de woorden van De Vreedzame School hierin integreren.

De nieuw aan te bieden woorden in blok 1 van groep 8 zijn:

Woordenschat groep 8 blok 1

uniek als iets uniek is, dan is er maar één van

kritisch je bent kritisch als je niet gauw tevreden bent, en als je niet zomaar alles gelooft

de reden waarom je iets vindt of doet

het bezwaar een reden waarom je iets niet goed vindt

het advies als je iemand advies geeft, zeg je wat hij of zij volgens jou het beste kan doen

je verantwoordelijk voelen

als je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten

verantwoordelijk zijn als je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt

de sollicitatie een brief of een gesprek waarin je laat blijken dat je belangstelling hebt voor die taak of baan

de commissie een groep mensen met een bepaalde taak

het contract een afspraak waar je je handtekening onder zet

In voorgaande groepen zijn aangeboden:


uniek als iets uniek is, dan is er maar één van

de grondwet een algemene wet waarin staat hoe het land geregeerd moet worden, en hoe we met elkaar moeten samenleven

het recht iets wat je mag doen of hebben

de plicht iets wat je hoort te doen

verantwoordelijk als je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt

je verantwoordelijk voelen

als je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten

de sollicitatie een brief of een gesprek waarin je solliciteert


respect hebben laten zien dat je waardering hebt voor iemand

discriminatie iemand op een oneerlijke manier achterstellen omdat hij of zij een be-paalde eigenschap heeft

het debat gesprek over een onderwerp tussen voor- en tegenstanders

improviseren iets dat je doet zonder dat je er van tevoren over hebt nagedacht

het contract een officieel papier waarop een afspraak staat, met je handtekening eronder

72

GR

OE

P 8

De Vreedzame School



de afspraak iets dat je elkaar belooft om te gaan doen

de grondwet de belangrijkste regels in de school die voor iedereen gelden

het recht iets wat je mag doen of hebben

de plicht iets wat je hoort te doen


solliciteren aangeven dat je een bepaalde taak wilt doen


de sollicitatie een brief of een gesprek waarin je solliciteert


kritiek hebben iets niet goed vinden, verkeerd vinden

de tip een goede raad waar je iets aan hebt

negatief vooral op de vervelende en slechte dingen letten

positief de goede kant ergens van zien


de kritiek als je kritiek hebt op iemand, zeg je wat hij fout doet

het argument de reden waarom je een mening hebt

samenwerken samen met hetzelfde bezig zijn

het vertrouwen als je vertrouwen in iets hebt, geloof je dat het goed zal gaan

ergens vertrouwen in hebben

geloven dat het goed zal gaan

iemand vertrouwen geloven dat iemand eerlijk is; dat hij je niet in de steek zal laten

iemand wantrouwen denken dat iemand niet eerlijk is

de meeloper iemand die zomaar hetzelfde gaat doen als een ander

de omstander iemand die iets ziet gebeuren, er omheen staat

het contract een officieel papier waarop een afspraak staat, met je handtekening eronder


de afspraak iets dat je elkaar belooft om te gaan doen

de regel een regel gaat over wat mag en niet mag



solliciteren aangeven dat je een bepaalde taak wilt doen


de tip een goede raad waar je iets aan hebt

positief de goede kant ergens van zien

negatief vooral op de vervelende en slechte dingen letten

de kritiek als je kritiek hebt op iemand, zeg je wat hij fout doet

eens als je dezelfde mening hebt als een ander, ben je het met elkaar eens

oneens als je niet dezelfde mening hebt als een ander, ben je het oneens met elkaar

het argument de reden waarom je een mening hebt

pesten iemand op een gemene manier telkens weer plagen

de meeloper iemand die zomaar hetzelfde gaat doen als een ander

de omstander iemand die iets ziet gebeuren, er omheen staat

De Vreedzame School

73

GR

OE

P 8



de regel een regel gaat over wat mag en niet mag


de taak werk dat je moet doen

de opsteker iets aardigs dat je tegen iemand zegt

de afbreker iets onaardigs dat je tegen iemand zegt

de mening hoe je over iets denkt, wat je ervan vindt

mee eens je vindt dat iemand gelijk heeft

samenwerken samen met hetzelfde bezig zijn

pesten iemand op een gemene manier telkens weer plagen

plagen iemand voor de grap een beetje boos maken


de agenda een lijstje van wat we gaan doen

de binnenkomer een leuk spelletje om de les mee te beginnen

de regel een regel gaat over wat mag en wat niet mag


de taak werk dat je moet doen

de opsteker iets aardigs dat je tegen iemand zegt

de afbreker iets onaardigs dat je tegen iemand zegt

de mening hoe je over iets denkt, wat je ervan vindt

mee eens je vindt dat iemand gelijk heeft

plagen iemand voor de grap een beetje boos maken

74

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Overzicht blok 1 – We horen bij elkaarDoel blok 1 Groepsvorming en een positief klimaat. Leerlingen voelen zich mede verantwoordelijk voor klas en school (als oudsten). Kritisch leren denken. En zelfreflectie met het oog op hun overstap naar het VO aan het eind van het schooljaar.

Les 1Leskern:

Welkom in onze groepDe leerlingen leren elkaar beter kennen. Ze maken enkele eerste afspraken over omgaan met elkaar.

Les 2Leskern:

Kritisch denken – aangepaste lesLeerlingen leren kritisch te reflecteren op de regels in de klas en school. Dit doen ze door te onderzoeken welke regels er zijn, en na te denken over het nut en de kwaliteit van de regels.

Les 3Leskern:

Kritisch denken over onze regelsLeerlingen leren kritisch te reflecteren op de regels in klas en school. Dit doen ze door te onderzoeken welke regels er zijn, en na te denken over het nut en de kwaliteit van de regels.

Les 4Leskern:

Taken in de klasDe leerlingen worden mede verantwoordelijk gemaakt voor de gang van zaken in de klas. De leerlingen denken in tweetallen na over taken die er in de klas zijn zodat er een takenlijst tot stand komt.

Les 5Leskern:

Taken in de klas 2De leerlingen solliciteren naar taken. De takencommissie verdeelt na deze les de taken op basis van de sollicitaties.

Les 6Leskern:

Taken in de schoolLeerlingen voelen zich mede verantwoordelijk voor de gemeenschap die de school is. Ze bedenken klasoverstijgende taken en verantwoordelijkheden.

Les 7Leskern:

Dit ben ik – deel 1Leerlingen maken een start met hun ‘eigen boek’: een boek dat gaat over henzelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis.

Les 8Leskern:

Dit ben ik – deel 2Leerlingen gaan verder met hun ‘eigen boek’: een boek dat gaat over henzelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis.

Les 9Leskern:

Dit ben ik – deel 3Leerlingen maken hun ‘eigen boek’ af: een boek dat gaat over hen zelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis. In deze les wordt ook het WERKGESPREK geïntroduceerd.

Extra lesLeskern:

Omgaan met elkaar online – extra lesWe maken afspraken over omgaan met sociale media.

Les 10Leskern:

Samen afspraken makenDe leerlingen maken de laatste omgangsafspraken voor in de groep, en zetten hun ‘handtekening’ onder de poster.

De Vreedzame School

75

GR

OE

P 8

BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 1

Les 1Welkom in onze groep

Voorbereiding• Hang een prikbord op voor De Vreedzame School (of ruim een prikbord leeg).• Schrijf bovenaan een groot vel papier (flap of minimaal A3): ZO WILLEN WE HET IN

ONZE GROEP en hang dat op. • Maak een kopie van het logo van blok 1 en het logo van De Vreedzame School (zie

achter deze les), of download de logo’s van (het inloggedeelte van) de website: www.devreedzameschool.nl en druk ze (in kleur) af. Het is handig als iedere groep op school van tevoren over gelamineerde logo’s van alle blokken beschikt.

• Hang het logo van De Vreedzame School en blok 1 op het prikbord of de klassedeur.• Maak een kopie van werkblad 1.1 voor iedere leerling. Of maak zelf een eigen

versie m.b.v. werkblad 1.2 en kopieer die voor iedereen.• Zet de agenda op het bord. Maak er wat moois van als welkom voor groep 8.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP• Elkaar nog beter leren kennen• Wat hebben we geleerd? • Afsluiter

BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel.

Doel blok 1: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat. Leerlingen voelen zich mede verantwoordelijk voor klas en school (als oudsten). Kritisch leren denken. En zelfreflectie met het oog op hun overstap naar het VO aan het eind van dit schooljaar.

Leskern: De leerlingen leren elkaar nog beter kennen. Ze maken enkele eerste afspraken over omgaan met elkaar.

Woordenschat: uniek

Materialen: Agenda op bord of flap Logo Blok 1 (achter deze les) Logo van De Vreedzame School (achter deze les) De Vreedzame School-bal Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP werkblad 1.1 (en eventueel 1.2)

De werkbladen vindt u achter het tabblad werkbladen. De nummering verwijst naar de les waar het werkblad wordt gebruikt (werkblad 1.1: het eerste werkblad in les 1).

76

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Hoe zien we er allemaal uit?Leerlingen in de kring. Kijk maar even goed naar elkaar. Dan allemaal handen voor je ogen. Wie de beurt krijgt, mag het zeggen: ‘noem eens iemand met zwart haar in onze groep’. Herhaal met een paar andere voorbeelden, zoals:• noem eens iemand met blond haar• noem eens iemand met vlechten in haar haar• met blauwe ogen• met bruine ogen• iemand die lang is• iemand die krulletjes heeftNu in tweetallen. Draai naar je buurman of –vrouw. De een doet de ogen dicht, de ander bedenkt en geeft een opdracht. Wissel een paar keer van beurt.Vat samen: we zijn allemaal anders, niemand is hetzelfde.

Wat gaan we leren?• In groep 8 gaan we weer elke week een les van de Vreedzame School doen.

De komende weken hebben we zelfs vaker (afhankelijk van de keuze van uw team; dat kan zelfs elke dag zijn) een les Vreedzame School. In blok 1 zijn het tien lessen.

• Het eerste blok van De Vreedzame School gaat over onszelf en onze groep en heet We horen bij elkaar. In alle groepen praten de leerlingen over hun groep. En om dat te laten zien, hangen we in alle klassen het logo dat hoort bij blok 1 op. Dat logo hoort bij de lessen over We horen bij elkaar.

• Vertel dat dit de eerste les is van blok 1 van De Vreedzame School: De eerste lessen van dit blok zullen jullie bekend voorkomen (als de leerlingen al langer met De Vreed-zame School werken). Ze gaan over regels in de school en over taken in de klas en in de school. Maar vanaf les 6 gaan we iets heel anders doen. En dat heeft te maken met het feit dat dit een heel bijzonder jaar wordt voor jullie. Het is het jaar waarin jullie voorbe-reid worden op de overstap naar een school voor voortgezet onderwijs. Dat is een hele grote stap. Jullie veranderen dit jaar langzaam maar zeker van een groep-8-leerling in een brugklasser. Er gebeurt dan veel met jullie. Dat betekent dat het goed is als jullie jezelf goed kennen of leren kennen. Daarom staat dit eerste blok ook in het teken van nadenken over jezelf, over wie je bent, wat je al kan, wat je nog moet of wil leren dit schooljaar. Om die reden gaan we ook met jullie allemaal een werkgesprek voeren. Dit zijn gesprekken waarin jullie zelf je doelen voor de komende periode gaat stellen. Jullie gaan ook allemaal een eigen boek maken, het DIT-BEN-IK-BOEK, waarin jullie veel over jezelf kunnen schrijven, en waarin we dingen kunnen opslaan, die tijdens dit schooljaar aan bod komen. Daar gaan we dus in les 7 van dit blok mee beginnen.

• Wat gaan we vandaag doen? Daarvoor kijken we naar de agenda op het bord. Loop de agenda langs. Een aantal dingen hebben we al gedaan: de binnenkomer en wat gaan we leren. Verder gaan we iets doen om elkaar beter te leren kennen en we maken een begin met de afspraken die we met elkaar gaan maken dit jaar.

Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP• Introduceer de afsprakenposter op de volgende manier. We gaan er weer een fijne

groep van maken dit jaar. Een groep waarin iedereen zich thuis voelt. Zoals elk jaar gaan we zelf daarvoor afspraken maken. Weten jullie al afspraken die je dit jaar wil maken? Wat moet er wel gebeuren (en wat niet) om er voor iedereen een fijn jaar van te maken? Misschien is het de vorige jaren niet voor iedereen gelukt. Dit is de kans voor jullie om met voorstellen te komen over wat er voor nodig is om dat dit jaar wel zo te laten zijn.

• Geef leerlingen even denktijd. U kunt ook de leerlingen vragen om enkele ideeën

De Vreedzame School

77

GR

OE

P 8


op een blaadje te schrijven.• Laat ideeën noemen en schrijf dan goede, algemeen gedeelde suggesties op de

poster (A3 of groter) ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP om die in ieder geval de eerste weken te laten hangen. Bijvoorbeeld: grapjes maken, niet pesten, veel lachen, aardig zijn, vrienden maken na ruzie, elkaar helpen. Vraag de leerlingen hoe dat vorig jaar gegaan is. (Indien mogelijk kort; als er veel aan de hand was, kan het natuurlijk heel zinvol zijn daar meer tijd voor uit te trekken).

• Vertel dat de poster in de loop van blok 1 (afhankelijk van uw planning: de komen-de twee of … weken) wordt aangevuld. We sluiten het blok af door onze handteke-ning onder de poster te zetten.

Elkaar nog beter leren kennen We maken hierbij gebruik van de coöperatieve werkvorm Zoek Iemand Die. (Zie ook de inleiding over coöperatieve werkvormen achter het tabblad Introductie). Gebruik de benamingen voor de werkvormen opdat de leerlingen op een gegeven moment direct weten hoe een activiteit zal gaan, en er weinig uitleg nodig is.• Vertel de leerlingen dat ze Zoek Iemand Die gaan doen, om dingen te ontdekken

over elkaar: - Deel werkblad 1.1 uit, en laat de leerlingen even lezen (u kunt ook een eigen

versie maken, maak dan gebruik van het lege werkblad 1.2; u kunt ook samen met de leerlingen een Zoek Iemand Die maken; of de leerlingen een versie laten maken die als Binnenkomer wordt gebruikt in een les later in dit blok).

- Vertel dat de leerlingen straks door de klas mogen lopen, en een partner moe-ten zoeken. Demonstreer het aan elkaar koppelen met een andere leerling (een hand in de lucht, maatje zoeken, tweetal vormen door handen in de lucht tegen elkaar aan te tikken, handen naar beneden en naast elkaar staan).

- Laat ze een maatje zoeken. Creëer voor een leerling die over is ( bij een oneven aantal) de mogelijkheid om aan te sluiten bij een tweetal, die leerling is de bofkont (maak de groep er verantwoordelijk voor dat er iedere ronde een andere bofkont is).

- Laat ze in hun tweetal een van de vragen op het werkblad ‘behandelen’. Eerst vraagt A aan B, en dan andersom.

- Besteed vervolgens aandacht aan afscheid nemen van elkaar door elkaar gedag te zeggen en laat ze een nieuwe partner gaan zoeken.

- Herhaal de vorige stappen, tot er enkele leerlingen het werkblad vol hebben. - Stimuleer dat leerlingen verschillende partners kiezen door tussen de rondjes

door opstekers te geven aan leerlingen die steeds een nieuw iemand zoeken. Let bijvoorbeeld ook op het mixen van meisjes en jongens.

- Vervolgens gaan de leerlingen weer op hun plaats zitten. • Bespreek wat leerlingen ontdekt hebben aan nieuwe dingen bij anderen. Gebruik

hiervoor de Vreedzame School-bal om beurten te geven. Geef als leerkracht ook feedback over wat opviel tijdens de Zoek Iemand Die: geef bijvoorbeeld een paar op-stekers en een tip ten aanzien van de wijze waarop de groep nog beter kan mixen.

• Vat samen:

In sommige dingen lijk je op anderen en in andere dingen ben je juist heel anders.Allebei is goed. Het is leuk om op elkaar te lijken, dan herken je jezelf in de ander.

Het is ook leuk om te verschillen van elkaar, dan voel je je bijzonder. Het is ook goed om jezelf te zijn. We zeggen wel: iedereen is uniek.

uniekals iets uniek is, dan is er maar één van

78

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


AfsluiterAls u de lessen van blok 1 kort achter elkaar doet (bijvoorbeeld elke dag of om de dag), dan kost het misschien teveel tijd om elke keer een Binnenkomer en een Afslui-ter te doen. U kunt bijvoorbeeld alleen de Binnenkomer doen of een korte Afsluiter. Mocht u wel elke les een Binnenkomer en/of Afsluiter willen doen, bekijk dan de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over. U kunt ook (in het kader van actieve en betrokken leerlingen) een voorstel doen aan de groep: iedere les bereiden twee leerlingen een Binnenkomer of een Afsluiter voor. Aandachtspunt hierbij is dat er soms een Binnenkomer in de lesbeschrijving staat die bij de inhoud van les hoort. Commando pinkelenSpeel in de kring het spel ‘commando pinkelen’. Dat gaat als volgt: de leider doet al-lerlei bewegingen voor en de groep volgt deze bewegingen maar alleen als de leider er voorafgaand ‘commando’ heeft bij geroepen. We gaan eerst oefenen! Start met: ‘commando pinkelen’. Pinkelen is het met de vlakke handen op de bovenbenen slaan. Verdere commando’s kunnen zijn: commando hol (handen gekromd omgekeerd op bovenbenen), commando bol (handen staand gekromd op bovenbenen), commando hoog (armen de lucht in), commando laag (armen omlaag langs de benen). Als er voldoende geoefend is, gaan we beginnen. Iedereen die de beweging die geroepen wordt, volgt terwijl er geen ‘commando’ is geroepen, is af. Wie blijft er over?

Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in de praktijk brengt.

Leerkracht:

• verwelkom de leerlingen elke dag aan de deur persoonlijk, en zeg hen ook persoonlijk gedag (aankijken; naam noemen; eventueel met hand geven)

• stimuleer dat leerlingen elkaar ook begroeten (bij binnenkomst en vertrek); leg uit dat u dat op prijs stelt, en bespreek met de klas hoe dat op een voor hen acceptabele manier kan

• laat een leerling niet met een probleem of conflict naar huis gaan; spreek het uit en lost het op voor hij of zij de school uitgaat

Logo Blok 1 ophangenHang het logo van Blok 1 aan de deur van de klas zodat voor iedereen zichtbaar is dat er aan Blok 1 wordt gewerkt.

WoordmuurIn de Vreedzame Schoollessen wordt een specifieke woordenschat aangeleerd, vooral op sociaal-emotioneel terrein. Belangrijk voor de consolidatie van de aangeleerde woorden is om woorden enige tijd zichtbaar te laten zijn door ze in de klas op te han-gen. Geef daarom de woorden die in de lessen worden aangeboden en herhaald, een plaatsje op het Vreedzame School prikbord. Laat de woorden tijdens het blok waarin ze geleerd worden (en evt. een tijdje erna) hangen. Wanneer u al werkt met een woordenmuur e.d. (zoals aanbevolen in ‘Met woorden

De Vreedzame School

79

GR

OE

P 8


in de weer’) dan kunt u de woorden ook in het bestaande woordenschatonderwijs integreren. Het woord dat na deze les opgehangen wordt, is:

uniekals iets uniek is, dan is er maar één van

Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPHang deze poster in de klas op. Hij wordt de komende weken uitgebreid, zoals dat ook in voorgaande groepen is gebeurd. De poster blijft in de klas hangen als een soort convenant waar de leerlingen en de leerkracht zich aan verbinden. Zo krijgen leerlingen de kans om ieder jaar een nieuwe verbintenis met elkaar aan te gaan, aan-gepast aan hun ervaringen en hun leeftijdsfase.

Suggesties voor ToepassingHieronder vindt u extra activiteiten die u tijdens dit blok kunt doen om kennis en vaardig-heden te oefenen en te verdiepen.

Met leerlingen aankleding lokaal besprekenPraat met de leerlingen over hoe zij vinden dat het lokaal er uit moet zien ‘als we ons allemaal prettig willen voelen in onze groep’. En zorg er samen met de leerlingen voor dat er ook daadwerkelijk iets gebeurt. Geef ze een taak hierin.

Klassieke muziekSpeel bij bepaalde activiteiten rustige klassieke muziek op de achtergrond. Het heeft een heel rustgevend effect op de groep. Bespreek met de leerlingen dat ze ook zelf muziek mogen meenemen. Overleg over welke muziek wanneer, bij welke activiteiten mogelijk zou zijn.

Prikbord van de leerlingenHang een prikbord op dat voor de leerlingen zelf is, waar ze zelf foto’s van hun favo-riete artiesten op kunnen hangen etc. U kunt ook kiezen voor een wat algemener bord, waarop ook mededelingen komen te staan.

Uitsmijter elke dagBesluit de dag met benoemen wat er allemaal goed is gegaan, en eventueel met een klein spelletje. Bij voorkeur door leerlingen zelf geleid.

WeeksluitingOrganiseer aan het eind van de week een weeksluiting voor de hele school, waarbij telkens een andere groep de gelegenheid krijgt om iets te laten zien (wat ze hebben geleerd, wat ze met de Vreedzame School hebben gedaan, een toneelstukje, enzo-voort). Dit kan ook binnen de eigen groep, bijvoorbeeld met steeds een ander tafel-groepje. Ook hier kan de leiding in handen zijn van een aantal leerlingen van groep 8.

We horen bij elkaar

De Vreedzame School

85

GR

OE

P 8


Les 2 - aangepaste les Kritisch denken

ToelichtingMet De Vreedzame School werken we aan een positieve sociale en morele norm bin-nen de school. Pas wanneer je als team deze norm helder geformuleerd hebt, weet iedereen (kinderen en volwassenen) welk gedrag en welke houding er binnen de school van hem of haar verwacht worden. In hoofdstuk 8 van de handreiking Werken aan sociale veiligheid beschrijven we hoe deze sociale norm vormgegeven kan wor-den in een ‘grondwet’ van de school. (Pesten lijkt vaker voor te komen in een weinig gestructureerde omgeving en in een omgeving waar je onvoldoende voelt wat de sociale norm is. Duidelijke regels in school over de omgang met elkaar blijken dus van belang.)Met hooguit 4 à 5 basisregels (eventueel geïllustreerd met plaatjes of foto’s) kan de basis worden gelegd om te werken aan een positief klimaat. Veel Vreedzame Scholen hebben deze grondwet al geformuleerd, vaak in samenspraak met leerlingen en hun ouders. Wanneer dit niet het geval is, is het raadzaam om dit alsnog met elkaar te doen.Deze grondwet zorgt voor een kader voor gewenst gedrag: ‘Zo doen we het hier op school!’ En vormt een leidraad bij het stimuleren van gewenst gedrag of het aanspre-ken op ongewenst gedrag voor iedereen binnen de school. Om ervoor te zorgen dat deze sociale norm door iedereen ‘geleefd en beleefd’ gaat worden, moet deze steeds opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Dit kan op schoolniveau aan het begin van het nieuwe schooljaar tijdens een gezamenlijke opening en op groepsniveau bij deze les over regels en afspraken. Zo gaan kinderen begrijpen dat de grondwet voor iedereen binnen de school geldt en dat er daarnaast nog specifieke regels gelden bin-nen de groep. Het spreekt dan voor zich dat regels en afspraken op groepsniveau al-tijd in overeenstemming moeten zijn met de regels van de grondwet. En een regel die al in de grondwet opgenomen is hoeft niet meer op groepsniveau gesteld te worden. Regels en afspraken op groepsniveau zijn dan concretiseringen van de basisregels in de grondwet.

In alle groepen in de school staan we met deze les (les 2 in blok 1) met de leerlingen stil bij de manier waarop we binnen een Vreedzame School omgaan met regels en

Doel blok 1: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat. Leerlingen voelen zich medeverantwoordelijk voor klas en school (als oudsten). Kritisch leren denken. En zelfreflectie met het oog op hun overstap naar het VO aan het eind van het schooljaar.

Leskern: Leerlingen leren kritisch te reflecteren op de regels in klas en school. Dit doen ze door te onderzoeken welke regels er zijn, en na te denken over het nut en de kwaliteit van de regels.

Woordenschat: kritisch, de reden, het bezwaar

Materialen: Agenda op bord Werkblad 2.1 (kopie voor iedere leerling; (zie achter het tabblad Werkbladen in de

groepsmap)

86

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


afspraken. De basisregels van de grondwet moeten dus al zichtbaar aanwezig zijn in iedere groep. In De Vreedzame School maken we onderscheid tussen regels en afspraken. Regels worden grotendeels door de leerkrachten bepaald. Leerlingen kunnen niet over al-les meepraten. Een afspraak is iets anders. Een afspraak wordt in overleg gemaakt. Leerlingen praten erover mee. Eenmaal vastgesteld, wordt verwacht dat iedereen zich aan die afspraak houdt. Bij het maken van afspraken is het proces belangrijk. Leerlin-gen hebben een stem, ze krijgen medeverantwoordelijkheid en daarmee creëren we draagvlak voor de afspraak; het zijn onze afspraken.

Regels zijn van u als leerkracht. Als een leerling zich niet aan een regel houdt spreekt u de leerling hierop aan door hem aan de regel te herinneren en de keus te geven

zich toch aan de regel te houden.Als de leerling zijn gedrag bijstelt, geeft u hem een opsteker.

Stelt de leerling zijn gedrag niet bij, volgt er straf.Afspraken maak je samen. Als iemand zich niet aan een afspraak houdt, spreken

kinderen en leerkracht elkaar er op aan en wordt samen beslist wat er moet gebeuren.

VoorbereidingRegels worden dus door de leerkrachten bepaald. Maar... we willen ook graag dat burgers van onze democratische samenleving (en dus ook leerlingen in onze school) kritisch na kunnen denken over de regels die er zijn. Dus in groep 8 gaan de leerlin-gen daarop reflecteren.In deze les vindt u de suggestie om na de les waarin kinderen kritisch hebben geke-ken naar de regels in de grondwet, de directeur uit te nodigen voor een gesprek over de regels in de school. Ze worden uitgedaagd (in de volgende les) om daar kritisch op te reflecteren. Dit vraagt om een open houding bij uw directeur en uw collega’s ten opzichte van kritiek van de leerlingen. Indien u twijfelt of dat het geval is, kunt u wellicht een en ander bespreken in de stuurgroep Vreedzame School; indien gewenst met de Vreedzame Schooltrainer erbij.Het vraagt ook wat praktische voorbereiding. Als er elke dag een les uit blok 1 gege-ven wordt, moet dus direct na deze les (op dezelfde dag) de directeur een gesprek met de groep kunnen hebben.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft.Agenda • Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Regels en afspraken • Kritisch denken• Zijn regels nodig?• Wat hebben we geleerd?• Afsluiter

BinnenkomerU kunt (in het kader van actieve en betrokken leerlingen) een voorstel doen aan de groep: iedere les bereiden twee leerlingen een Binnenkomer of een Afsluiter voor. Aandachtspunt hierbij is dat er soms een Binnenkomer in de lesbeschrijving staat die

De Vreedzame School

87

GR

OE

P 8


bij de inhoud van les hoort. Of vraag de leerlingen welke Binnenkomer ze leuk vinden om te doen.

De omgekeerde wereldDe leerlingen zitten in de kring. Het is de bedoeling dat de leerlingen het tegenover-gestelde doen van wat de leider doet:• Gaat de leider staan, dan blijven de leerlingen zitten. • Gaat de leider lachen, dan gaan de leerlingen huilen. • Gaat de leider achter de stoel staan, dan gaan de leerlingen voor de stoel staan. • Gaat de leider met de armen over elkaar staan, dan doen de leerlingen de armen

wijd. • Gaat de leider met de benen wijd staan, dan doen de leerlingen de voeten bij

elkaar. • Gaat de leider naar de vloer kijken, dan gaan de leerlingen naar het plafond kijken.

Doe er als leerkracht een paar voor tot de leerlingen begrijpen wat de bedoeling is. Maak daarna een leerling leider, laat deze leerling een paar dingen doen en maak dan een andere leerling leider.

Wat gaan we leren?Haal op waar het blok over gaat en waar de vorige les over ging of vraag het de leerlingen. Vertel dat we het vandaag gaan hebben over de regels in de klas en in de school. We willen graag dat jullie daar kritisch over na gaan denken. Neem het doel van deze les door en vestig de aandacht op de agenda. Kunnen jullie je vinden in deze agenda?

Regels en afspraken• De groep zit in de kring. Vertel: we hebben op school regels en afspraken. Daar is

een verschil tussen. Wie kan het verschil noemen? Regels worden door de school of de leerkracht gemaakt, afspraken maken we samen. Vraag nog even door: - Wie kent de regels van de grondwet van onze school? - Wie kent er naast deze basisregels nog enkele andere regels die in de klas of op

school gelden? - Wie kan er regels noemen die buiten school, in de maatschappij gelden? - Zijn er ook afspraken buiten school, over hoe je je hoort te gedragen?

• Stel vast dat op sommige regels straf staat als je ze overtreedt, zoals een boete bij verkeersregels. Heeft iemand weleens een boete gehad?

• Andere regels zijn meer afspraken over hoe je je hoort te gedragen, bijvoorbeeld hoe je je in de bus hoort te gedragen, of op een begraafplaats. We noemen dat ongeschreven regels. Dat zijn eigenlijk beleefdheidsregels. Ze staan niet in de wet, maar de mensen verwachten wel dat je je eraan houdt. Het zijn eigenlijk meer afspraken dan regels. Als je ze overtreedt krijg je geen straf, maar is er wel kans op een conflict.

• Vat samen:

Regels zijn strenger dan afspraken. Je kunt straf of een boete krijgen als je ze overtreedt.Afspraken maken we samen. Als iemand zich niet aan een afspraak houdt, is er een kans op een conflict.

88

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Kritisch denken• Vertel dat we kritisch gaan kijken naar de regels die gelden in de school. Leg het

woord ‘kritisch’ uit. Iemand die kritisch is let goed op of dingen wel in orde zijn. Zo iemand is niet gauw tevreden. Soms is iemand heel kritisch op zijn of haar kleding. Zo iemand let dan elke dag heel goed op wat hij of zij aantrekt, en of het wel bij el-kaar past bijvoorbeeld. Je hebt ook mensen die heel kritisch zijn over hoe mensen zich gedragen, en veel kritiek hebben op anderen.

• Kritisch zijn wil ook zeggen dat je niet zomaar alles gelooft. Een voorbeeld uit de reclame: veel jongeren laten zich dure abonnementen op hun mobiele telefoons aansmeren, omdat ze te goedgelovig zijn. Het is goed om kritisch te zijn. Niet alles is waar wat mensen beweren.

• Zo kun je kritisch leren kijken naar wat mensen zeggen of vinden.

Zijn regels nodig?• Vertel dat we nu kritisch gaan kijken naar de regels die we in onze school hebben.

We beginnen met de vraag: ‘Zijn regels nodig?’ Laat werkblad 2.1 zien, en licht de begrippen reden en bezwaar toe. Een reden is waarom je iets vindt of doet. Bij-voorbeeld: ‘Hij had een goede reden om te laat te komen, want hij moest eerst naar de tandarts.’ Dus in dit geval vragen we naar een reden om regels in de klas en in de school te hebben. Je kunt ook een reden hebben om géén regels te willen. Dat noemen we nu een bezwaar. Een bezwaar is een reden waarom je iets niet goed vindt. Bijvoorbeeld: ‘Ik heb er bezwaar tegen als jij met je pet op in de klas zit’.

• Laat de leerlingen in tweetallen werken. Deel werkblad 2.1 uit, en laat hen met be-hulp van TafelRondje per Tweetal het werkblad bespreken en invullen met elkaar: - Ieder tweetal zit aan een tafel met één papier en één pen. - Demonstreer met een leerling de werkwijze van TafelRondje per Tweetal: om en

om een reden of een bezwaar bedenken en opschrijven. Geef ze bedenktijd. - De leerling die het vroegste naar bed ging gisteren mag beginnen. Wees er at-

tent op dat de leerlingen vaart houden in het wisselen. • Bespreek met de hele groep de redenen waarom regels nodig zijn, en de bezwaren:

waarom regels niet nodig zijn. Schrijf de redenen voor en bezwaren tegen regels die de leerlingen bedenken op het bord of op een flap. Het kan zijn dat leerlingen verschillende redenen hebben opgeschreven waarom het goed is dat er regels zijn, én dat ze een aantal bezwaren hebben. Die bezwaren kunnen te maken hebben met de kwaliteit van een regel, of met de voorwaarden die zij aan regels stellen (bijvoorbeeld: ‘het lijkt hier wel een kleuterschool’; zoiets zegt iets over het ontbre-ken van vertrouwen in de leerlingen). Probeer tot een conclusie te komen waarover consensus is. Bijvoorbeeld: ‘Het is goed dat er regels zijn, maar ze moeten wel aan een paar voorwaarden voldoen. Misschien zouden we een paar bezwaren weg kunnen nemen’.

• Vertel dat we de volgende les verder gaan met kritisch kijken naar de regels. Leg uit dat je kritisch kunt zijn over of er in het algemeen wel regels moeten zijn, maar dat je ook kritisch kunt kijken naar de regels zelf. Daarvoor moeten we eerst precies weten welke regels er zijn in de school en in de klas.

• Laat de leerlingen in hun tweetal de grondwet van de school kritisch bekijken. Wat vinden ze van de regels? Zijn er verbeteringen te bedenken? Geef de suggestie om hun ideeën over de regels met de directeur te bespreken.

• Hetzelfde kunt u doen met de regels die u in de klas hanteert. Zet deze op het bord en vraag ook hier hun kritische blik over te laten gaan. Het gaat er hier niet om dat de regels ter discussie staan, maar of ze helder genoeg geformuleerd zijn en of de leerlingen het idee hebben dat ze met deze regels goed kunnen werken.

• Vertel dat we de volgende les verder gaan met kritisch kijken naar de regels. Leg uit dat je kritisch kunt zijn over of er in het algemeen wel regels moeten zijn, maar

de redenwaarom je iets vindt of doet

kritischje bent kritisch als je niet gauw tevreden bent, en als je niet zomaar alles gelooft

het bezwaareen reden waarom je iets niet goed vindt

De Vreedzame School

89

GR

OE

P 8


dat je ook kritisch kunt kijken naar de regels zelf. Daarvoor moeten we eerst precies weten welke regels er zijn in de school en in de klas. Daar gaan jullie onderzoek naar doen. Vraag een paar leerlingen om een interview te houden met de directeur van de school, en een paar die een interview met u houden. Zij verzamelen alle regels, die van de grondwet, maar ook die van alle groepen (de groepsregels) en die bespreken we volgende week.

• Vraag of de leerlingen een idee hebben waarom het goed is om kritisch te kunnen denken over de regels die er zijn. Laat hen ook aan de maatschappij denken. Stel dat de regering een regel bedenkt die het bezit van honden verbiedt, of een regel waardoor jullie opeens zomaar in een heel ander deel van het land moeten gaan wonen. Dan is het goed als de burgers van onze samenleving kritisch zijn.

• Vat samen:

Regels worden gemaakt door de school. Afspraken worden gemaakt door de groep.Toch willen we dat jullie kritisch kijken naar de regels. Het is belangrijk dat jullie daar over meedenken. Misschien kunnen er verbeteringen worden bedacht.

Wat hebben we geleerd?Heb je iets nieuws geleerd in deze les? Wat ga je doen met wat je geleerd of gehoord hebt?

AfsluiterBekijk de lijst met binnenkomers en afsluiters, of kies onderstaand voorstel. Of laat de leerlingen een afsluiter kiezen en uitvoeren.

EvenwichtMaak een rij op lengte. Maak tweetallen van bijna gelijke grootte staan. Ga tegenover elkaar staan. • Ze zetten de tenen tegen elkaar en houden de handen vast. De tweetallen leunen

nu beide rustig achterover, lichaam recht, armen aan het eind gestrekt. Laat twee leerlingen het even voordoen. Wieg vervolgens zachtjes heen en weer, terwijl je elkaar een mop of verhaaltje vertelt.

• Dezelfde tweetallen strekken hun armen naar voren en plaatsen hun handpalmen naar elkaar en leunen nu rustig naar voren. Lichaam gestrekt houden. Laat twee (andere) leerlingen het even voordoen.

• Dezelfde tweetallen gaan met de schouders tegen elkaar aan staan, zij aan zij, met de armen over elkaar. Ze leunen tegen elkaar. Nu tillen ze het binnenste been op en kruisen dat over hun buitenste been, zodat ze beiden nog maar op één been staan. Laat twee (andere) leerlingen het even voordoen.

• Dezelfde tweetallen gaan met de ruggen plat tegen elkaar aan staan en leunen naar achter. Ze steunen tegen elkaar. Ze zetten nu kleine stapjes vooruit, de rug-gen blijven plat tegen elkaar. Laat twee (andere) leerlingen het even voordoen. Ze maken nu samen een praatje, of vertellen een leuke mop aan elkaar.

90

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in praktijk brengt.

Leerkracht:

• gebruik het begrip ‘kritisch’ regelmatig• stimuleer leerlingen kritisch na te denken • sta zelf open voor kritiek

WoordmuurDe woorden die na deze les opgehangen worden, zijn:

Interviews regelenNa deze les gaan leerlingen van uw groep de directeur, de andere groepsleerkrachten en uzelf interviewen over de schoolregels. Zij verzamelen alle regels (de grondwet én alle groepsregels van alle groepen in de school), en die bespreken we volgende week. Ze worden uitgedaagd (in de volgende les) om daar kritisch op te reflecteren. Zorg ervoor dat de interviews plaatsvinden vóór de volgende les. Als u elke dag een les uit blok 1 doet, dan moet er dus heel snel gehandeld worden!

Tafelrondje per TweetalIn dit blok worden twee coöperatieve werkvormen aangeboden (Zoek Iemand Die en Tafelrondje per Tweetal). In de komende twee blokken worden telkens nog twee nieuwe vormen geïntroduceerd (zie Introductie op de map).

Tafelrondje per Tweetal is een werkvorm die snel en gemakkelijk in veel situaties kan worden toegepast, waarmee op een eenvoudige manier álle leerlingen actief ge-maakt worden. Zo wordt daadwerkelijk gebruikgemaakt van de bijdragen van de leerlingen in de lessen, hetgeen het leerrendement verhoogt. U kunt een paar lessen met vaste duo’s werken als dat nodig of zinvol is in uw groep, maar u kunt ook juist vaker mixen om het resultaat te vergroten.TafelRondje per Tweetal:De leerlingen leveren in tweetallen om de beurt een (schriftelijke) bijdrage aan een op-dracht.Ieder tweetal heeft één blad papier en één pen.1. De leerkracht stelt een open vraag waarop meerdere korte antwoorden mogelijk

zijn. De leerkracht geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden.2. De leerkracht geeft kort denktijd.3. De leerkracht geeft aan wie mag beginnen.4. De leerling die het eerst aan de beurt is, schrijft één van zijn of haar antwoorden op.5. De andere leerling krijgt nu de pen en het papier en schrijft één van zijn of haar

antwoorden op.6. De leerlingen blijven om de beurt werken aan de gezamenlijke opdracht.7. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen een voorbeeld te noemen.Variant: tekenen, om en om een bijdrage aan een werkstuk.

de redenwaarom je iets vindt of doet

kritischje bent kritisch als je niet gauw tevreden bent, en als je niet zomaar alles gelooft

het bezwaareen reden waarom je iets niet goed vindt

De Vreedzame School

91

GR

OE

P 8


Les 3 Kritisch denken over onze regels

Voorbereiding• Kopieer voor elk tweetal werkblad 3.1 en 3.2.• Zorg dat de regels van de school en van de klas zijn geïnventariseerd, en eventuele

interviews zijn gehouden. Laat een leerling ze uittypen en printen indien nodig, of zet ze op het bord.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft.Agenda • Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Wat als jij de directeur was?• Onze eigen regels• Wat willen we veranderen aan onze regels?• Wat hebben we geleerd?• Afsluiter

BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over. Of vraag de leerlingen welke binnenkomer ze leuk vinden om te doen. Laat een leerling de binnenkomer leiden.Aap de leider naLeg uit dat u een beweging begint die de leerlingen moeten volgen. Als u ‘wissel’ roept wisselt de leider. U kiest de leider die u opvolgt en die kiest weer de volgende enzovoort.


Leskern: Leerlingen leren kritisch te reflecteren op de regels in klas en school. Dit doen ze door te onderzoeken welke regels er zijn, en na te denken over het nut en de kwaliteit van de regels.

Woordenschat: het advies

Materialen: Agenda op het bord Werkblad 3.1 en 3.2

92

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Begin een beweging. U klapt in uw handen, de leerlingen klappen in hun handen. U knipt met uw vingers, de leerlingen knippen met hun vingers. U stampt met uw voet, schudt met uw hoofd, de leerlingen doen hetzelfde. Na een paar van deze bewegin-gen geeft u het leiderschap door aan de volgende. Roep een paar keer ‘wissel’ zodat een aantal leerlingen de leider kan zijn.

Wat gaan we leren?• Haal op waar het blok over gaat en waar de vorige les over ging of vraag het de

leerlingen. In de vorige les hebben we geleerd wat kritisch nadenken is, en we hebben gekeken naar wat de voors en tegens zijn van het hebben van regels in de school en in de klas. Onze conclusies waren: .......... (afhankelijk van uw eigen situ-atie).

• In de tussentijd hebben een paar kinderen geïnventariseerd welke regels er zijn in de school (na een gesprek met de directeur) en in de klas (na een gesprek met u).

• Vandaag gaan we bekijken wat wij van deze regels vinden.• Laat een leerling de agenda oplezen, en aan de groep vragen of iedereen het

ermee eens is.

Wat als jij de directeur was?• Laat de school- en klasseregels zien. Vertel dat we er kritisch naar gaan kijken. We

doen dat in twee delen: eerst gaan jullie zelf bedenken welke regels er zouden moeten zijn. Stel je daarbij voor dat je de directeur van de school bent. Dat be-spreken we weer samen. En dan gaan we de regels die er nu zijn kritisch bekijken. Welke zijn goed en welke zouden we graag anders zien?

• Maak hiervoor gebruik van de coöperatieve werkvorm TafelRondje per Tweetal: - Maak tweetallen: ieder tweetal zit aan een tafel met één papier en één pen. - Deel werkblad 3.1 uit. - Demonstreer met een leerling de werkwijze van TafelRondje per Tweetal: om en

om een regel bedenken en opschrijven. Geef daarvoor de volgende instructie: ‘bedenk welke regel je zou bedenken als jij directeur van deze school was’.

- Geef ze kort denktijd. - Laat de leerlingen vervolgens het werkblad invullen. De leerling die het eerste

jarig is (per tweetal) mag beginnen. Laat de leerlingen vlot wisselen. - Geef een signaal; nu bespreken ze over welke regels ze het eens zijn (door een

krul te zetten voor de regel waar ze het over eens zijn). - Laat elk tweetal (de leerling het dichtste bij school woont) een regel noemen.

• Met de hele groep bespreken: schrijf de regels op het bord. Laat dubbele weg. • Bevraag ze kritisch. Neem zelf die rol, en vraag ook of de andere leerlingen dat wil-

len doen.

Onze eigen regels• Nu naar onze eigen regels. Deze zijn vooraf geïnventariseerd, en staan op het bord,

of op papier. Niet alle regels zijn even belangrijk. Soms zijn er regels die meer een routine zijn, zoals ‘als je binnenkomt pak je een boek’. Zorg dat er een overzichtelijk aantal regels op het bord of op papier staat.

• Vraag eerst: wat is een goede regel? waar moet een regel aan voldoen? Haal een paar antwoorden op uit de groep. Geef ook zelf ideeën, bijvoorbeeld: een regel moet te handhaven zijn, of de regel moet duidelijk zijn.

• Kijk eerst of er regels zijn die ook door de leerlingen zijn genoemd. Blijkbaar zijn dat regels die we allemaal wel belangrijk vinden.

• Laat dan de leerlingen in tweetallen de andere regels van de school bespreken.

De Vreedzame School

93

GR

OE

P 8


Gebruik dezelfde tweetallen en geef de volgende instructie: ‘Neem de lijst met regels door, en bespreek per regel: wat vinden jullie van die regel? Moet hij veranderd wor-den? Daarvoor krijgen jullie 5 minuten. Daarna proberen jullie een advies op te stellen. Als je iemand advies geeft, zeg je wat hij of zij volgens jou het beste kan doen. Je kunt ook zeggen dat je iemand dan een goede raad geeft’. Gebruik werkblad 3.2 om een advies te geven. Benadruk dat je advies op een goede manier en op een slechte manier kunt geven. Positief, constructief, of negatief, afbrekend. Verwijs naar de les-sen over tips en opstekers die ze in eerdere leerjaren hebben gehad.

Wat willen we veranderen aan onze regels?• We hebben nu een heleboel adviezen. Daar moeten we één advies van maken. Ik

wil graag een klein groepje leerlingen (een commissie) die de komende week een voorstel doet om deze adviezen samen te voegen tot één advies. Dat voorstel be-spreken we dan volgende week. Wie wil er in die commissie? Schrijf de namen op, en vertel dat u na de les een keuze maakt (als er teveel namen zijn).

• We kunnen nu wel alvast bespreken wat we met dat voorstel gaan doen. Jullie heb-ben dan goed nagedacht over dit voor de school belangrijke onderwerp. Wat zijn jullie ideeën daarover. We kunnen het voorstel overhandigen aan de directeur, of we kunnen een paar kinderen uit onze groep een presentatie aan alle leerkrachten in hun vergadering laten geven? Welke ideeën hebben jullie?

• Komt tot een voorlopige conclusie en zeg dat we er de volgende les op terugko-men.

• Vat samen:

We hebben deze les nagedacht over welke regels wij zelf in de school en de klas belangrijk vinden.

We hebben ook gekeken naar de regels die er nu zijn. En we hebben een advies opgesteld om een paar dingen te veranderen of te

verbeteren. Zo denken we kritisch en leveren een bijdrage aan de school en de klas.

Wat hebben we geleerd?Vraag of iemand nog iets wil zeggen ter afsluiting van deze les.

AfsluiterBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel.Schoudermassage• De leerlingen staan in een kring. Ze draaien een kwartslag naar rechts en kijken

naar de rug van een ander. • Maak tweetallen. (Doe als leerkracht mee bij een oneven aantal).• De achterste leerling van elk tweetal steekt de handen voor zich uit en geeft de

leerling voor zich een schoudermassage. • Na 15 seconden zegt u: ‘Bedank je maatje, draai een halve slag en masseer nu zelf je

partner. Probeer dat zo goed mogelijk te doen.’ • Na nog eens 15 seconden zegt u: ‘De oefening is spijtig genoeg voorbij; bedank je

partner voor de massage.’• Nagesprek: Als leerlingen elkaar aanraken dan is dat soms op een vervelende

manier. Bijvoorbeeld trekken, duwen, stompen. Daarom zeggen ze op veel scho-len: elkaar niet aanraken. Bespreek met uw leerlingen of ze dat een goede regel vinden. Zou dat een afspraak zijn die ze in onze groep willen maken? Zo nee, wat zouden ze dan willen afspreken over aanraken? (Het gaat erom dat in de groep een

het adviesals je iemand advies geeft, zeg je wat hij of zij volgens jou het beste kan doen

94

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


adequate afspraak is hoe om te gaan met vervelend lichamelijk contact. Dat kan soms de veiligheid in het geding brengen. Scholen hebben soms te kampen met schaarste qua ruimte (klas, plein, gang), en gedurende de dag komen de leerlin-gen elkaar letterlijk tegen. In groep 8 worden de lijven groter en speelt ook dat jongens-meisjes in andere verhouding tot elkaar komen te staan. Maar het is ook van belang die situaties te benadrukken wanneer het goed gaat).

• Vat de conclusie van dit klassengesprek samen. Zet de afspraken over aanraken op de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP.


Leerkracht:

gebruik het woord ‘advies’ geregeld; vraag de leerlingen om advies; bied uw advies aan aan de leerlingen


Commissie doet voorstelZorg dat er een commissie komt die in de periode tussen deze en de volgende les de ingevulde werkbladen 3.2 samenvoegt tot één voorstel. Help hen daarbij. En spreek af hoe het voorstel wordt gepresenteerd (kopieën? wie voert het woord?).

het adviesals je iemand advies geeft, zeg je wat hij of zij volgens jou het beste kan doen

De Vreedzame School

95

GR

OE

P 8


Les 4 Taken in de klas

ToelichtingDeze les keert elk jaar terug. In groep 7 zijn ook al taken bedacht en verdeeld. Zorg er dus voor dat het voor de leerlingen ook in groep 8 nog steeds een uitdaging is. Zeker in groep 8 is het zaak om eigenaarschap te realiseren: de leerlingen voeren niet zo-maar taken uit, maar bedenken, verdelen en organiseren het zelf. Zie de Inleiding op blok 1 voor een uitvoeriger bespreking van gemeenschapstaken in de groep. Gaat het in les 4 en 5 over de taken in de klas, in les 6 gaat het over taken in de schoolgemeen-schap. U kunt eventueel – indien het goed loopt – deze drie lessen samenvoegen.

VoorbereidingReserveer ruimte op het bord voor de Ideeënlijst van taken. Het kan ook op een groot papier.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Waarvoor voel jij je verantwoordelijk?• Klassentaken• Wat hebben we geleerd?• Afsluiter

BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over.


Leskern: De leerlingen worden mede verantwoordelijk gemaakt voor de gang van zaken in de klas. De leerlingen denken in tweetallen na over taken die er in de klas zijn zodat er een takenlijst tot stand komt.

Woordenschat: je verantwoordelijk voelen, verantwoordelijk zijn

Materialen: Agenda op het bord Groot vel papier per drie leerlingen Een flap of de achterkant van een bord Per tweetal één papier (A5-formaat) en één pen

96

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Samen gaan staanLaat tweetallen maken. De leerlingen zitten met hun gezicht naar elkaar toe, met de voeten tegen elkaar en houden elkaars handen vast. Probeer nu te gaan staan door elkaar op te trekken. Hierna in viertallen hetzelfde.Bespreek na: kun je zo in je eentje overeind komen? Of moet je samenwerken? Hoe dan?

Wat gaan we leren?Haal op waar het blok over gaat en waar de vorige les over ging en vraag het de leer-lingen. Neem het doel van deze les door en vestig de aandacht op de agenda. Vertel dat het in deze les zal gaan over hoe we er allemaal samen kunnen zorgen voor de gang van zaken in de klas en hoe het lokaal eruit ziet. Vertel dat we dit jaar weer taken gaan bedenken en verdelen in onze groep. Loop de agenda na en vraag of iedereen het ermee eens is.

Waarvoor voel jij je verantwoordelijk?• Haal zo nodig het woord verantwoordelijk op. Vertel dat je als leerling van groep 8

een speciale verantwoordelijkheid hebt. Vraag waarom. (Als oudste van de school zijn ze een voorbeeld voor de jongere leerlingen).

• Vraag de leerlingen waar ze verantwoordelijk voor zijn. Sta op als je: - thuis ergens verantwoordelijk voor bent (vraag door: waarvoor ben je verantwoor-

delijk?) - op school ergens verantwoordelijk voor bent (vraag door: waarvoor ben je verant-

woordelijk?) - op de sportclub ergens verantwoordelijk voor bent (vraag door). - ergens anders, op een andere plek, ook ergens verantwoordelijk voor bent (vraag

door).• Vraag ook waar ze zich verantwoordelijk voor voelen. Dat is dat je niet echt een taak

hebt, maar dat je je toch verantwoordelijk voelt voor iets of voor iemand. Je let er op. Je bemoeit je ermee als het nodig is. Geef een voorbeeld, bijvoorbeeld: - ‘Ik voel me er verantwoordelijk voor dat de school er goed uitziet. Als er jassen op de

grond liggen, loop ik er niet langs maar doe ik er wat aan.’ - ‘Als ik zie dat een oud iemand moet staan in de bus en een jongen blijft zitten dan

vind ik het mijn verantwoordelijkheid om daar iets van te zeggen.’ • Vraag wie een voorbeeld kan geven van je verantwoordelijk voelen voor iets waar

je niet echt verantwoordelijk voor bent.

Klassentaken • Vertel: We moeten ons samen verantwoordelijk voelen voor de gang van zaken in

de klas. Dus als er iets op de grond ligt rapen we het allemaal op. Maar het is ook handig als we (weer) taken gaan bedenken waar ieder persoonlijk voor verant-woordelijk is.

• Vraag: Kunnen jullie een paar taken noemen die in de klas gedaan moeten wor-den? Laat de leerlingen een aantal voorbeelden geven. Waarschijnlijk bedenken ze taken die er vorig jaar al waren. Vraag of ze ook nieuwe, andere taken kunnen bedenken.

• Inventariseer samen met de leerlingen de taken die er dit jaar gedaan kunnen wor-den. Maak hiervoor gebruik van de coöperatieve werkvorm TafelRondje per Tweetal: - Maak tweetallen: ieder tweetal zit aan een tafel met één papier en één pen. - Demonstreer met een leerling de werkwijze van TafelRondje per Tweetal: om en

om een taak bedenken en opschrijven, samen zoveel mogelijk (maar minstens

verantwoordelijk zijnals je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt

je verantwoordelijk voelenals je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten

De Vreedzame School

97

GR

OE

P 8


10) klassentaken bedenken. Geef daarvoor de volgende instructie: bedenk zoveel mogelijk dingen die te maken hebben met de gang van zaken in de klas; ieder schrijft om de beurt een idee; je zegt niet of je het een goed of een slecht idee vindt; alle ideeën worden opgeschreven.

- Laat de leerlingen beginnen. De leerling die het eerste jarig is (per tweetal) mag beginnen. Wees er attent op dat de leerlingen vaart houden in het wisselen.

- Inventariseer na afloop door van elk tweetal de leerling het dichtste bij school woont een taak te laten noemen.

• Maak zo een verzamellijst op het bord of op een flap: de Takenlijst. Schrijf de taken zo op dat er later namen bij kunnen worden geschreven. Er mogen alleen nieuwe taken genoemd worden (dit bevordert het luisteren naar elkaar). Er moeten zoveel taken bedacht worden, dat alle leerlingen een taak (alleen of samen) kunnen doen.

• Geef de groep een opsteker voor hun ideeën. Vertel dat de volgende les gaat over het verdelen van de taken. Bekijk de lijst gezamenlijk en laat hem hangen tot de volgende les.

• Nodig ieder uit om als er nog nieuwe ideeën opkomen, die erbij te schrijven. Vertel dat in de volgende les de lijst met taken wordt vastgesteld en dat er dan wordt gekeken hoe je je kunt aanmelden voor een taak.

• Vat samen:

We zijn er allemaal verantwoordelijk voor dat het goed loopt in de klas. Ergens voor verantwoordelijk zijn, betekent dat je ergens voor zorgt.We hebben nu de taken bedacht die jullie in de klas kunnen doen.

In de volgende les gaan we ze verdelen.

Wat hebben we geleerd?We hebben in deze les samen taken bedacht. Wat hebben we hiermee geleerd? Probeer de leerlingen te laten reflecteren op een abstracter niveau dan het opnoe-men van de taken die ze bedacht hebben, bijvoorbeeld: dat iedereen verantwoorde-lijk is voor een taak.

AfsluiterAls u de lessen van blok 1 kort achter elkaar doet (bijvoorbeeld elke dag of om de dag, dan kost het waarschijnlijk teveel tijd om elke keer een binnenkomer of een afsluiter te doen. Mocht u dat toch willen, vraag dan de leerlingen welke afsluiter ze nog eens willen doen. Laat een leerling het leiden.


Leerkracht:

• laat de takenlijst hangen; zo kunnen leerlingen zien wat er op staat en bedenken welke taak ze zelf willen doen

• vraag of leerlingen nog nieuwe taken bedacht hebben en schrijf die erbij

98

GR

OE

P 8

De Vreedzame School



verantwoordelijk zijnals je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt

je verantwoordelijk voelenals je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten

De Vreedzame School

99

GR

OE

P 8


Les 5 Taken in de klas 2

VoorbereidingKopieer voor elke leerling werkblad 5.1 en 5.2.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Takenlijst• Taakverdeling• Takencommissie• Wat hebben we geleerd?• Afsluiter

BinnenkomerWat lijkt je een leuke taak?• Alle leerlingen krijgen werkblad 5.1. Iedere leerling schrijft daarop drie taken van

de takenlijst die hij of zij zou willen doen. Geef ze even denktijd. Stimuleer dat leer-lingen kiezen voor taken die hen aanspreken en niet voor wat hun vrienden kiezen.

• Daarna gaan ze op zoek naar leerlingen die met hen die taak zouden willen uitvoe-ren, met behulp van Zoek Iemand Die: - De leerlingen lopen door de klas en houden hun hand omhoog totdat ze een

partner hebben gevonden en maken een tweetal. - De leerlingen kijken samen of er een taak is die ze allebei hebben opgeschreven. - Zo ja, dan mogen ze hun eigen naam op het werkblad van de ander schrijven

achter die taak. - De leerlingen bedanken elkaar. Zij doen hun hand omhoog en zoeken een

nieuwe partner om een tweetal mee te maken.


Leskern: De leerlingen solliciteren naar taken. De takencommissie verdeelt na deze les de taken op basis van de sollicitaties.

Woordenschat: de sollicitatie, de commissie

Materialen: Agenda op het bord Takenlijst (uit de vorige les) Werkblad 5.1, 5.2, en eventueel 5.3 (zie Na de les) De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP

100

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


- Herhalen van voorgaande stappen. - De leerlingen stoppen op een teken van de leerkracht. De werkbladen houden

ze even bij zich.

Wat gaan we leren?Herinner de leerlingen aan de vorige les en vertel dat we doorgaan met het opstellen van een Takenlijst. Loop de agenda na en wijs erop dat we ook gaan praten over wie welke taak krijgt en over een Takencommissie.

TakenlijstVestig de aandacht van de groep op de lijst met mogelijke taken die de vorige les gemaakt is. Maak samen met de leerlingen van deze lijst een definitieve Takenlijst. De lijst bevat hopelijk zoveel taken dat iedere leerling een of meer taken kan vervullen. Misschien is de lijst zo lang dat er wat geschrapt moet worden? Misschien zijn er niet genoeg verschillende taken? Misschien zitten er ideeën bij die niet haalbaar zijn? Mis-schien ontstaan er nieuwe ideeën?

Taakverdeling• Iedere leerling krijgt een sollicitatieformulier waarop hij of zij schriftelijk solliciteert

naar een taak. Schrijf het woord sollicitatie op het bord. Weten we nog wat sollici-teren is? Als je graag een taak wil doen of een baan wil hebben solliciteer je ernaar. De brief, of het gesprek waarin je solliciteert heet een sollicitatie. Op werkblad 5.2 staat een sollicitatieformulier. Daarop kun je solliciteren naar een taak. Daar staat ook een tweede en een derde keus op. Waarvoor zou dat zijn? Je kunt ook aange-ven met wie je de taak zou willen doen, dat weet je van de binnenkomer (werk-blad 5.1).

• Laat ze hun werkbladen inleveren.• Vertel dat u samen met een Takencommissie de definitieve indeling van de taken

wil maken. Schrijf het woord commissie op het bord. Een commissie is een groepje mensen met een bepaalde taak. Zo kun je een feestcommissie hebben, dat is een groepje dat nadenkt over de feesten. Of een lokaalcommissie, die zich bezig houdt met de inrichting van het lokaal. De takencommissie houdt zich bezig met het verdelen van taken. Schrijf de takencommissie ook op de Takenlijst. Mogelijke taakomschrijving van de Takencommissie: - zet de takenlijst op papier - neemt de sollicitatiebriefjes (werkblad 5.1) door - maakt een verdeling - bedenkt wat te doen met taken waarvoor niemand zich heeft aangemeld - bedenkt een rouleersysteem. - presenteert de taakverdeling (en eventueel rouleersysteem) aan de groep.

• Vraag welke leerlingen in de Takencommissie willen plaatsnemen. Kies er een aan-tal uit (als er veel belangstellenden zijn, geef dan aan dat ze later ook aan de beurt kunnen komen).

• Geef aan dat u samen met de Takencommissie snel na vandaag de indeling bekend maakt.

Wat hebben we geleerd? Vraag de leerlingen wat ze van deze les geleerd hebben. Pak de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP erbij en overleg wat voor afspraken we eventueel moeten maken over taken en verantwoordelijkheden in onze groep.

de sollicitatieeen brief of een gesprek waarin je laat blijken dat je belangstelling hebt voor die taak of baan

de commissieeen groep mensen met een bepaalde taak

De Vreedzame School

101

GR

OE

P 8


AfsluiterAls u de lessen van blok 1 kort achter elkaar doet (bijvoorbeeld elke dag of om de dag, dan kost het waarschijnlijk teveel tijd om elke keer een binnenkomer of een afsluiter te doen. Mocht u dat toch willen, bekijk dan de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel.Stappen:De leerlingen staan of zitten in de kring. Geef de opdracht: doe mij na. Stap op de plaats in een rustig tempo:• • • • (stap/stap/stap/stap)Als het goed gaat doet u de volgende variatie: we doen dit nog een keer, maar ik ga veranderen, doe dit na:• •• • ••Als dat goed gaat doet u de volgende variatie: we doen dit nog een keer, maar ik ga versnellen, doe dit na:•• •••• •• •••• U kunt ook kiezen voor bijvoorbeeld klappen in de handen of slaan op de bovenbe-nen.


Leerkracht:

• besteed regelmatig aandacht aan het uitvoeren van de taken• herinner leerlingen in het begin eventueel aan hun taak maar doe dit niet te lang• bepaal wanneer de taken rouleren en hoe dat gebeurt

WoordmuurDe woordkaart die na deze les opgehangen kan worden, is:

Taken in de klas• Maak direct na deze les, samen met de Takencommissie, de definitieve indeling

van de taken en maak die bekend in de klas. Kijk of er bezwaren zijn, besteed daar aandacht aan, en stel gezamenlijk de indeling vast.

• Na deze les gaat de Takenlijst functioneren. Aandachtspunten voor het functione-ren van de takenlijst zijn: - Noteer welke leerlingen niet hun voorkeurstaakje maar hun tweede of derde

keus kregen. Die hebben volgende keer eerste keus. - Herinner leerlingen in het begin aan hun taak maar doe dit niet te lang en te

vaak. - Besteed regelmatig aandacht aan het uitvoeren van de taken. Is iedereen tevre-

den over de manier waarop de taken worden uitgevoerd? Is iedereen tevreden

de sollicitatieeen brief of een gesprek waarin je laat blijken dat je belangstelling hebt voor die taak of baan

de commissieeen groep mensen met een bepaalde taak

102

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


over de eigen taak? Is er voldoende samenwerking met de anderen? - Wees alert op het ontstaan van nieuwe taken en voeg die bij een volgende

ronde toe. - Bepaal wanneer de taken gaan rouleren. Volg dezelfde procedure van sollicite-

ren.

TakenbordMaak een bord of lijst waarop de indeling van de taken staat. De Takencommissie is verantwoordelijk voor het bijhouden van het takenbord. Het takenbord kan allerlei vormen aannemen; de Takencommissie kan ideeën aan-dragen en uitvoeren. Als er gekozen wordt voor een rouleersysteem kan leerkracht of takencommissie ook een flexibel takenbord bedenken, bijvoorbeeld een draaischijf: twee grote cirkels van karton, waarop op de buitenste cirkel de taken staan, en op de binnenste namen van de leerlingen. In de buitenste zijn uitsparingen gemaakt waar-door de namen van de leerlingen te lezen zijn. Zie afbeelding.

Taakbespreking • Spreek met de Takencommissie een moment af waarop de uitvoering van de taken

in de eerste weken geëvalueerd wordt, bijvoorbeeld op vrijdagmiddag. Is iedereen tevreden over de manier waarop de taken worden uitgevoerd? Is iedereen tevre-den over de eigen taak? Is er voldoende medewerking van de anderen?

• Taken kunnen bijgesteld worden, er kan tussendoor gerouleerd worden. Dit is een taak voor de Takencommissie.

Nieuwe sollicitatierondeEen andere mogelijkheid om te rouleren is een evaluatie- en sollicitatieronde. Daar-voor kunt u werkblad 5.3 gebruiken.

De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPDeze poster hangt bijgewerkt met een uitspraak over taken op een prominente plek in de klas. Verwijs ernaar als de situatie zich voordoet.

De Vreedzame School

103

GR

OE

P 8


Les 6 Taken in de school

ToelichtingIndien dit de eerste keer is dat de lessen worden gegeven (tijdens het eerste jaar van de invoering van De Vreedzame School), gebruik dan de bijlage achter deze les om de begrippen opstekers en afbrekers te introduceren.

Voorbereiding• In deze les gaat het om taken die uw leerlingen in de school kunnen vervullen. Het

is belangrijk om dit van tevoren met uw collega’s te bespreken. Zijn er nu al derge-lijke klasoverstijgende taken in uw school? Inventariseer welke taken er al zijn. Dat komt in deze les terug.

• Zorg voor een kopie van werkblad 6.1 voor ieder drietal leerlingen.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Taken vorig schooljaar• Brainstormen• Vervolg bespreken• Wat hebben we geleerd? • Afsluiter

BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over.Sta op als je:• meer dan 5 jaar in ……………. (de plaats waar uw school staat) woont. En: Zwaai

met je armen!• meer dan vijf maal verhuisd bent. Steek beide handen omhoog!• een muziekinstrument speelt. Beeld uit welk instrument!• veel aan sport doet. Beeld uit welke sport!


Leskern: Leerlingen voelen zich mede verantwoordelijk voor de gemeenschap die de school is. Ze bedenken klasoverstijgende taken en verantwoordelijkheden.

Materialen: Agenda op bord Werkblad 6.1

104

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


• elke ochtend je bed opmaakt voor je de deur uitgaat. Stamp met je voeten!• meer van honden houdt dan van katten. Blaf!• af en toe een boek leest. Maak een buiging!• op een feestdag geboren bent. Roep welke dag!• een computer thuis hebt. Klop op je borst!Of bedenk zelf onderwerpen die van toepassing zijn op de leerlingen in uw groep.

Wat gaan we leren?Vorm een kring. Vertel zoiets als: In groep 8 staat blok 1 ook in het teken van het feit dat dit het laatste jaar is dat jullie op school zullen zitten. Dit is een speciaal jaar: het jaar waarin jullie na zeven jaar iets terug kunnen doen voor de school. Jullie hebben misschien al eens eerder taken bedacht die voor de hele school van belang waren. We gaan vandaag opnieuw enkele taken bedenken waarmee wij een bijdrage kunnen leveren aan onze school. Een Vreedzame School is een school waarin iedereen zich betrokken voelt bij de gemeenschap: waarin iedereen zich verantwoordelijk voelt voor het geheel, en niet alleen voor zijn eigen stukje. Wij vinden het belangrijk dat jullie op dit gebied je ontwikkelen. Daar worden jullie mensen van die in de maatschappij hard nodig zijn om goede dingen te doen. Loop het programma door, en vraag of iedereen akkoord is.

Taken van het vorig schooljaar?• Bespreek (indien van toepassing) welke taken er nu al zijn in de school. Bijvoor-

beeld (schrijf ze op het bord): - Vaste hulpjes voor groep 2 en 3 - Mee met uitstapjes van de kleuters - Helpen bij de speelwerkles van de kleuters - Helpen bij gymles (incluis omkleden) van de kleuters - Helpen bij eten/drinken van de kleuters - Helpen bij de overblijf - Leeshulp aan groep 4 - Spelletjesmiddag voor de kleuters - Telefoon opnemen - Deurdienst - Bezoekers rondleiden - Maatjes bij Sinterklaasfeest (kleuters) - Maatjes voor nieuwkomers.

• En bespreek ook de manier van taaktoedeling (bijvoorbeeld: sollicitatie). Wat waren positieve ervaringen, en wat kon beter? Wat hebben we er van geleerd?

Brainstormen• Maak dan drietallen, deel werkblad 6.1 uit (elk drietal één) en laat ze brainstormen

over de vragen: - Welke taken willen we dit schooljaar weer doen? - Welke nieuwe taken kunnen we bedenken? - Aan welke taak zou ik zelf graag willen meedoen?

• Maak hierbij gebruik van hetgeen de leerlingen geleerd hebben van TafelRondje per Tweetal qua beurtwisseling: één papier, om en om. Laat bijvoorbeeld één drie-tal demonstreren hoe ze kunnen samenwerken.

Vervolg bespreken• Inventariseer de door de leerlingen bedachte taken op het bord of op een flap.

De Vreedzame School

105

GR

OE

P 8


• Moedig de leerlingen aan om de komende dagen nog taken toe te voegen.• Zeg dat u een lijst zult maken; vraag wie u daarbij wil helpen. En dat u daarbij een

omschrijving van de taak zal maken. • Bespreek de wijze van taken verdelen, de periodes waarin de taken vervuld wor-

den, de evaluatie.• Betrek de leerlingen ook zoveel mogelijk bij de organisatie en het beheer van de

taken. Maak op alle mogelijke manieren duidelijk dat het vooral gaat om de betrok-kenheid en verantwoordelijkheid, en niet zozeer om de taak zelf.

Wat hebben we geleerd? Bespreek, indien van toepassing hoezeer u het waardeert dat de groep zo betrokken is, en zoveel goede ideeën heeft over dit onderwerp.We pakken de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP erbij en trekken uit deze les conclusies die op de poster geschreven kunnen worden.

AfsluiterBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel.OpstekersLeerlingen zitten in de kring. Laat de Vreedzame School-bal rondgaan, terwijl u met uw ogen dicht en met uw rug naar de groep staat. Af en toe roept u STOP, en dan vraagt u de groep om een opsteker te geven aan de leerling die dan de bal in zijn of haar handen heeft. Geef zelf ook altijd een opsteker aan de betreffende leerling. Laat de bal weer doorgeven, en herhaal dit een aantal keer.Vraag: moet hier nog iets over op de poster?


Leerkracht:

• geef opstekers waar dat kan en bedank leerlingen voor hun inbreng• signaleer opstekers en positieve kritiek en complimenteer de gever ervan

De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPDeze poster hangt op een opvallende plek. Hij wordt aan de hand van deze les bijge-werkt.

OpstekersysteemOntwerp samen met de leerlingen een systeem in de klas waardoor leerlingen opstekers kwijt kunnen en daardoor ook gestimuleerd worden om dat te doen. Zet bijvoorbeeld een brievenbus in de klas met lege briefjes ernaast waar leerlingen hun opstekers op kunnen schrijven. Kijk aan het eind van de dag of er nog opstekers zijn. Spreek van tevoren met de leerlingen hoe u met het systeem omgaat. Briefjes voorle-zen? Met afzender erbij?

106

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Opstekers in de tafelgroepjesLaat de leerlingen na een bepaalde les of een opdracht met de klok mee een opsteker geven aan elkaar in hun tafelgroepje.

LootjesOf laat de leerlingen aan het begin van een dagdeel of begin van een les een lootje trekken met de naam van een klasgenoot. Aan het eind van het dagdeel of van de dag geven ze een opsteker aan de klasgenoot op hun lootje.

Takenlijst en taakomschrijvingMaak een definitieve Takenlijst om de volgende les de taken te kunnen verdelen. En maak een omschrijving van elke taak op een kaartje, zo concreet mogelijk.


Wie is wie?De groep schrijft van drie leerlingen op wat zo leuk is aan hen, waarom dat leuk is, wat iemand leuk maakt, wat iemand voor leuke dingen doet, enzovoort (opstekers dus). Ieder heeft drie briefjes met de naam van een leerling en de kwaliteiten. Verzamel de briefjes, en schrijf alle kwaliteiten van de drie leerlingen onder elkaar op het bord, zonder de naam erbij te schrijven. Laat de groep raden wie bij welke lijst hoort. Geef ieder zijn of haar lijst mee naar huis (om thuis te laten zien). Maak een rooster (bijvoor-beeld elke vrijdagmiddag drie leerlingen aan de beurt).

ButtonsBedenk samen met de groep een symbool voor een opsteker, bijvoorbeeld een but-ton of een bepaald soort trofee. Leerlingen die een positieve bijdrage aan de groep hebben geleverd, mogen een dag die ‘button’ (of wat er ook maar bedacht is) dragen/bij zich op tafel houden.

De Vreedzame School

107

GR

OE

P 8


Bijlage Opstekers en Afbrekers(Deze les wordt gegeven tijdens het eerste invoeringsjaar van De Vreedzame School)

Afbrekers en opstekers• Soms zeggen we onaardige dingen tegen elkaar. Bijvoorbeeld: ‘wat heb jij een

rare trui aan’. Wat gebeurt er met je als iemand dat tegen je zegt? (Je wordt boos of verdrietig. Je wilt die trui niet meer aan. Je vindt die ander niet meer aardig, enzovoort.) Zo’n onaardige, onvriendelijke, negatieve opmerking noemen we een afbreker.

• Vraag naar twee of drie voorbeelden van afbrekers. Schrijf ze niet op het bord. Dat zou als versterking voor dergelijk taalgebruik kunnen werken.

• Hoe voel je je bij zo’n afbreker? Als leerlingen in de groep dit soort dingen vaak tegen elkaar zeggen, hoe is het dan om in zo’n groep te zitten? Willen we het zo in onze groep?

Ik ben speciaal! 1• We gaan eens kijken wat er met je gebeurt als je afbrekers krijgt.• Vertel: Ik ga jullie een verhaal voorlezen dat gaat over afbrekers. Luister goed. • Laat een van de ‘Dit ben ik!’-harten omhoog houden door een helper. Een groot

rood hart, uit karton geknipt, met daarop geschreven: Dit ben ik!• Lees het verhaal hieronder voor. Na elke afbreker die de figuur in het verhaal

ontvangt, scheurt uw helper een stukje van het hart af, en laat het op de grond vallen. Aan het einde van het verhaal, dat u enigszins dramatisch vertelt, is het hart helemaal in stukken.

‘Laura, opstaan, je moet naar schoo-hool!’ Ze was laat. Laura hoorde het wel maar ze had eigenlijk niet zo’n zin om naar school te gaan. Ze zat in een nieuwe groep en ze was nog helemaal niet gewend. Ze moest nog vriendinnen maken en er was nooit iemand die naar haar toe kwam. Met wie zou ze vandaag gaan lopen op de speelplaats? Daar moest ze over nadenken. Maar toen kwam haar moeder schreeuwend binnen: ‘Hé, luilak, schiet je nou eens op!’ (Scheur een stukje van het hart af.) Toen stond Laura maar op. Ze bedacht dat ze vrolijke kleren zou aantrekken vandaag. Dan zouden ze haar wel zien staan. Ze trok haar verjaardagsjurk van vorig jaar, met strikken en bedeltjes erop, aan. Haar zus, die een paar klassen hoger zat, kwam binnen, ging voor de spiegel staan en toen ze Laura in de spiegel zag zei ze: ‘Nee hè, ga je dat aandoen naar school? Echt belachelijk! Ik hoor niet bij je, als je dat maar weet, ik ken je niet.’ (Scheur)Laura deed haar verjaardagsjurk maar weer uit en trok een broek en een trui aan die ze vaak aan had. Haar moeder riep nog eens dat ze op moest schieten. Ze deed haar schoenen heel snel aan, en rende naar de keukentafel voor het ontbijt. Haar broer zat al aan tafel, aan de boterhammen met hagelslag. ‘Ha ha’, lachte hij met een mond vol chocola, ‘Oen, je hebt twee verschillende schoenen aan’. (Scheur)Samen liepen ze naar school. Toen ze daar aankwamen was het schoolplein al leeg. Ie-dereen was al naar binnen. ‘Als ik straf krijg is het jouw schuld’, siste haar broer. (Scheur)Laura deed de deur van haar klas open. De groep zat in een kring. Miriam was wat aan het vertellen. De juf deed net of ze Laura niet zag. (Scheur) Ze ging maar aan haar tafeltje zitten. Pas toen de kring afgelopen was, zei de juf wat. ‘Wie te laat binnenkomt, moet ook maar later naar huis gaan,’ zei de juf. (Scheur).Tijdens het lezen kreeg Laura de beurt om hardop te lezen. “De fabriekshal stond vol ma-gienes,” las ze. ‘Zo, magienes. En hoe zien magienes eruit, Laura?’ vroeg de juf. Er werd gegiecheld in de groep. (Scheur)In de pauze gingen ze appeltje spelen. Een modderbal die Laura gooide, kwam tegen Miriams jas aan. ‘Je gaat maar mooi wassen,’ snauwde Miriam, ‘of heb je geen geld voor waspoeder?’ (Scheur)

de afbrekeriets onaardigs dat je tegen iemand zegt

108

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


Om drie uur rende Laura naar huis, blij dat ze naar haar vriendinnen kon. In het plant-soentje struikelde ze over een uitstekende boomwortel. Er zat gelijk een gat in haar broek. Toen haar moeder de deur opendeed was dat het eerste dat ze zag en ze zei: ‘Jij kan toch ook nooit eens iets heel houden’. (Scheur)

• Nabespreking: Waarom hebben we bij iedere afbreker een stukje van het hart gescheurd? Hoe denk je dat Laura zich aan het eind van de dag voelt? Waarom? Hoe zal het met haar gaan als ze elke dag zo behandeld wordt?

• Het is leuker als iemand iets aardigs tegen je zegt. En het is niet zo moeilijk om zelf iets aardigs tegen iemand te zeggen. Dat noemen we een opsteker.

• Wijs op het woord opsteker op het bord. Een opsteker is iets aardigs dat je tegen iemand zegt. Wie weet er een opsteker? Schrijf de opstekers van de leerlingen wel op het bord.

• Hoe voel je je bij dit soort woorden? Hoe zou het in de groep zijn als we elkaar veel opstekers geven?

Ik ben speciaal! 2• We gaan eens kijken hoe Laura zich zou voelen als zij opstekers kreeg in plaats

van afbrekers. Laat het tweede (witte) hart omhoog houden. Een nieuw hart met nieuwe kansen. (Ook een uit (wit) karton geknipt hart).

• Vertel de leerlingen dat u het verhaal weer gaat vertellen, maar dat zij deze keer tips en opstekers bedenken voor Laura, in de plaats van afbrekers. Elke keer als een leerling een tip of een opsteker noemt, kleurt de helper een stukje van het hart met verschillende kleuren of plakt er stickers op.

‘Laura, opstaan, je moet naar schoo-hool!’ Ze was laat. Laura hoorde haar moeder wel roepen maar ze had eigenlijk niet zo’n zin om naar school te gaan. Ze zat in een nieuwe groep en ze was nog helemaal niet gewend. Ze moest nog vriendinnen maken en er was nooit iemand die naar haar toe kwam. Met wie zou ze vandaag gaan lopen op de speelplaats? Daar moest ze over nadenken. Maar toen kwam haar moeder binnen en zei: ‘Misschien kun je morgen je wekker wat eerder zetten’. (Bedenk de eerste keer zelf een opsteker als voorbeeld, zoiets als hiervoor, en versier het hart.) Toen stond Laura op. Ze bedacht dat ze vrolijke kleren zou aantrekken vandaag. Dan zouden ze haar wel zien staan. Ze trok haar verjaardagsjurk van vorig jaar, met strikken en bedeltjes erop aan. Haar zus, die een paar klassen hoger zat, kwam binnen, ging voor de spiegel staan en toen ze Laura in de spiegel zag zei ze: ‘……………………………’. (Opsteker. Versier het hart.)Laura deed haar verjaardagsjurk toch maar weer uit en trok een broek en een trui aan die ze vaak aan had. Haar moeder riep dat ze op moest schieten omdat ze anders te laat zou komen. Ze deed heel snel en zonder te kijken haar schoenen aan, en rende naar de keukentafel voor het ontbijt. Haar broer zat al aan tafel, aan de boterhammen met hagelslag. Hij zag haar schoenen en zei: ‘………………………………………..’ (Opsteker. Versier het hart.)Samen liepen ze naar school. Toen ze daar aankwamen was het schoolplein al leeg. Ieder-een was al naar binnen. Haar broer zei: ‘………………….’. (Opsteker. Versier het hart.)Laura deed de deur van haar klas open. De groep zat in een kring. Miriam was wat aan het vertellen. De juf: …………………… (Opsteker. Versier het hart.) Toen de kring afgelopen was zei de juf: ‘………………………………..’ (Opsteker. Versier het hart.)Tijdens het lezen kreeg Laura de beurt om hardop te lezen. ‘De fabriekshal stond vol magienes,’ las ze.

de opstekeriets aardigs dat je tegen iemand zegt

De Vreedzame School

109

GR

OE

P 8


De juf zei: ‘…………………………….’ (Opsteker. Versier het hart.)In de pauze gingen ze appeltje spelen. Een modderbal die Laura gooide kwam tegen Miriams jas aan. Om drie uur rende Laura naar huis, blij dat ze naar haar vriendinnen kon. In het plantsoentje struikelde ze over een uitstekende boomwortel. Er zat gelijk een gat in haar broek. Toen haar moeder de deur opendeed en ze dat gat zag, zei ze: ‘………………………..’ (Opsteker. Versier het hart.)

• Nabespreking: Hoe denk je dat Laura zich voelt na deze dag? Hoe zal het met haar gaan als ze elke dag zo behandeld wordt?

• Vat samen:

Dit verhaal laat zien hoe belangrijk het is om geen afbrekers te gebruiken, maar opstekers of tips.

110

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


De Vreedzame School

111

GR

OE

P 8


Les 7 Dit ben ik – deel 1

ToelichtingDe komende drie lessen/weken maken de leerlingen een DIT-BEN-IK-boek. We willen stimuleren dat leerlingen naar zichzelf gaan kijken. Dat ze zichzelf vragen gaan stellen als: Wie ben ik? Hoe zit ik in elkaar? Hoe zien anderen mij? Wat zijn mijn kwaliteiten? Waar mag ik trots op zijn? Wat moet en wil ik nog leren?

Voorbereiding• Maak, indien mogelijk, voorafgaande aan deze les van alle leerlingen een foto (of

laat de leerlingen zelf een foto maken) en laat deze afdrukken of uitprinten. Deze foto kan in hoofdstuk 1 van hun boek komen. Diezelfde foto’s kunnen worden uitvergroot en opgehangen in de klas onder de kop ‘We horen bij elkaar’.

• Kopieer (indien u die wilt gebruiken) voor iedere leerling werkblad 7.1 t/m 7.4.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Een eigen boek: DIT BEN IK• Aan de slag• Nabespreking en uitwisseling• Wat hebben we geleerd? • Afsluiter


Leskern: Leerlingen maken een start met hun ‘eigen boek’: een boek dat gaat over henzelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis.

Materialen: Agenda op het bord. Materiaal om ‘boeken’ van te maken: persoonlijke boekjes met een kartonnen kaft

(zie les). Misschien voor iedereen een multo-map (met de mogelijkheid om een frontje

in de voorkant te schuiven. Veel papier en karton in meerdere kleuren. Pennen, stiften, versiermateriaal.

Kopieën van de werkbladen 7.1, 7.2, 7.3 en 7.4 (als u die wilt gebruiken).

112

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over.Papier, steen, schaar • De leerlingen staan in tweetallen tegenover elkaar met de handen op de rug. Bij

een oneven aantal doet u mee. De leerlingen bedenken wat zij straks gaan laten zien: een steen (de hand is een vuist), een schaar (de wijsvinger en middelvinger maken een knipbeweging) of papier (een vlakke hand).

• U telt tot drie en dan laten de tweetallen aan elkaar zien wat ze hebben bedacht. De leerlingen die winnen blijven staan, de leerlingen die verliezen gaat zitten: de steen wint van de schaar, de schaar wint van het papier en het papier wint van de steen. Laten de leerlingen allebei hetzelfde zien, dan is het gelijkspel en blijven ze allebei staan.

• De leerlingen die gewonnen hebben of gelijkspel hadden, gaan weer in tweetal-len tegenover elkaar staan met de handen op de rug. Ze bedenken wat ze nu gaan laten zien. U of een leerling die zit telt weer tot drie en de tweetallen laten weer aan elkaar zien wat ze bedacht hebben.

• Ga zo door tot er een winnaar is.

Wat gaan we leren?Vertel zoiets als: Dit schooljaar is een heel bijzonder jaar. Het is het jaar waarin je voorbe-reid wordt op de overstap naar een school voor voortgezet onderwijs. Dat is een hele grote stap. Je verandert dit jaar langzaam maar zeker van een groep-8-leerling in een brugklas-ser. Dat betekent dat het goed is als je jezelf goed kent of leert kennen Daarom staat dit eerste blok in het teken van nadenken over jezelf, over wie je bent, wat je al kan, wat je nog moet of wil leren dit schooljaar. Om die reden gaan we ook met jullie allemaal een werk-gesprek voeren. Dit zijn gesprekken waarin je zelf je doelen voor de komende periode gaat stellen. Je gaat ook allemaal een eigen boek maken, het DIT-BEN-IK-BOEK, waarin je veel over jezelf kunt schrijven, en waarin we dingen kunnen opslaan, die tijdens dit schooljaar aan bod komen. Daar gaan we deze les al mee beginnen.Neem de agenda door en vraag of iedereen akkoord is.

Een eigen boek: DIT BEN IKDe leerlingen gaan een boek maken over zichzelf. Zij spelen zelf de hoofdrol in dit boek. Ze kunnen er de komende tijd steeds af en toe aan werken (bijvoorbeeld in de weektaak). De hoofdstukindeling kan er bijvoorbeeld zo uitzien:• Hoofdstuk 1: Zo zie ik eruit - (met een foto of een tekening van mijzelf en een be-

schrijving hoe ik eruit zie)• Hoofdstuk 2: Dit is mijn leven - (iets over familie, huis, buurt, hobby’s e.d.)• Hoofdstuk 3: Dit is mijn geschiedenis - (bijv. waar ik geboren ben, waar ik gewoond

heb)• Hoofdstuk 4: Zo zie ik mijzelf - (welke eigenschappen heb ik; wat kan ik goed)• Hoofdstuk 5: Zo zien anderen mij - (wat vinden anderen prettig of minder prettig aan

mij; e.d.)• Hoofdstuk 6: Vroeger en later - (hoe ik er vroeger uit zag; wat ik vroeger leuk vond en

nu niet meer)• Hoofdstuk 7: Wat wil ik later worden? • Hoofdstuk 8: Wat kan ik al goed? (en wat kan ik dit jaar betekenen voor de school of

voor anderen?)• Hoofdstuk 9: Wat wil ik nog leren? (en wat heb ik daarvoor nodig?)• Hoofdstuk 10: Van alles wat - (wat ik in de vorige hoofdstukken niet kwijt kon; en

alles wat er nog bijkomt).Zie werkblad 7.1 t/m 7.4 voor een voorbeeld. Vraag of de leerlingen de volgende

De Vreedzame School

113

GR

OE

P 8


dag een foto van zichzelf willen meenemen, of, nog leuker, maak van alle leerlingen tijdens deze les een foto, die in hoofdstuk 1 van hun boek kan komen. Diezelfde foto’s kunnen worden uitvergroot en opgehangen in de klas onder de kop We horen bij el-kaar. (U kunt de foto’s ook al gemaakt hebben voorafgaande aan deze les; dan kunnen ze die gelijk inplakken in hun boek).

Aan de slag• We gaan in deze les de eerste vier hoofdstukken vullen:

- Hoofdstuk 1: Zo zie ik eruit - als er al een foto is, dan kan die ingeplakt worden; ze mogen ook een tekening van zichzelf maken of later een foto meenemen; en ze kunnen de vragen over de beschrijving alvast invullen; zie eventueel werkblad 7.1

- Hoofdstuk 2: Dit is mijn leven - zie eventueel werkblad 7.2; een kort stukje schrij-ven over hun familie, huis, buurt, hobby’s e.d.

- Hoofdstuk 3: Dit is mijn geschiedenis - zie eventueel werkblad 7.3; opnieuw een kort verhaaltje over waar je geboren bent, waar je gewoond hebt, e.d.

- Hoofdstuk 4: Zo zie ik mijzelf - vul de vragenlijst op werkblad 7.4 over jezelf in.• De leerlingen kunnen gebruik maken van (kopieën van) de werkbladen 7.1-7.4,

maar dat hoeft niet. Leerlingen mogen ook hun eigen vormgeving kiezen. Ze kun-nen ook op de computer werken. Zorg dat er voldoende materiaal klaar ligt. Zorg ervoor dat u (of samen met de leerlingen) heeft nagedacht over de vorm van het boek. Het kan ook een multomap zijn, waar gemakkelijk bladen in en uit gehaald kunnen worden. Dan het liefst een multo-map waarin een frontje kan worden geschoven (in de kaft). De leerlingen mogen een plek in het lokaal zoeken of op de gang. Ze mogen alleen werken of in tweetallen. Ze krijgen 30 minuten de tijd, en moeten dan weer in de klas terug zijn.

Nabespreking en uitwisselingEven kort nagaan hoe het is gegaan, hoe ver iedereen is, en of er knelpunten waren. Vraag een paar leerlingen iets voor te lezen. En geef de gelegenheid aan anderen om een vraag te stellen of te reageren. Geef aan wanneer ze de komende tijd gelegen-heid hebben om dit (hoofdstuk 1 t/m 4) af te maken. En vertel wanneer we met de andere hoofdstukken verder gaan (afhankelijk van uw planning).

Wat hebben we geleerd? U kunt met de leerlingen even kort nagaan of ze nog ideeën hebben, en of ze de werkwijze leuk vinden. Benadruk nog eens het doel: het gaat erom jezelf beter te leren kennen. Daar heb je vaak ook anderen voor nodig: door goed te luisteren naar wat anderen van je vinden, ontdek je wat meer over wie je bent en hoe je overkomt op anderen. In de volgende les gaan we daar wat dieper op in.

AfsluiterBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over. Of laat de leerlingen een afsluiter kiezen en uitvoeren.Ontdek het dierLeerlingen zitten in de kring. De leerkracht start het spel. Hij of zij staat op en doet een dier na (beweging én geluid). Gaat weer zitten, en vraagt aan de groep om te raden welk dier het was. Vingers! De leerkracht geeft iemand de beurt om het dier te raden. Als hij of zij het goed heeft, dan moet hij of zij het dier nog een keer nadoen en vervolgens dit dier veranderen in een ander dier: geleidelijk verandert hij of zij de

114

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


bewegingen en het geluid van het eerste dier totdat het nieuwe dier is ontstaan. Als hij hiermee klaar is, mag de groep (vingers!) raden welk dier het was. De leerkracht (of een leerling die is aangewezen) geeft de beurt aan iemand, en als die het goed heeft mag hij of zij hetzelfde gaan doen. Doe het een keer of vier à vijf, en stop er dan mee.


Leerkracht:

• geef opstekers waar dat kan en bedank leerlingen voor hun inbreng• signaleer opsterkers en positieve kritiek en complimenteer de gever ervan

De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPDeze poster hangt op een prominente plek. Vraag af en toe aan de leerlingen of er nog iets bij moet over omgangsafspraken; soms na een klein incident: wat voor afspraak willen we hier over maken?

Gelegenheid om aan het boek te werkenGeef de leerlingen de gelegenheid om aan hun DIT-BEN-IK-boek te werken. Help leer-lingen die er moeite mee hebben.

De Vreedzame School

115

GR

OE

P 8



VoorbereidingZorg voor (indien u die wilt gebruiken) kopieën van werkblad 8.1 t/m 8.3. Voor iedere leerling een kopie.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• DIT-BEN-IK-boek deel 2• Uitwisseling in drietallen• Nabespreking en gezamenlijke uitwisseling• Wat hebben we geleerd? • Afsluiter

BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel. U kunt ook nog een keer een ‘eigen’ Zoek Iemand Die doen (zie les 1). U kunt een eigen versie maken met behulp van het lege werkblad 1.2; u kunt ook samen met de leerlingen een Zoek Iemand Die maken.Vliegen!Vorm een kring en ga zelf in het midden staan. Doe het spel voor, door te zeggen: “Alle mensen met …. bruine ogen vliegen!” Zeg dat alle kinderen met bruine ogen op moeten springen en van plaats moeten wisselen. Ze mogen niet op de eventueel vrijkomende stoel direct naast hun stoel gaan zitten. Bemachtig zelf ook gauw een plekje. Nu blijft er een ander over in het midden. Die bedenkt zelf een zin: “Alle mensen met ….!”En zo door: de leerlingen kunnen allerlei dingen noemen: van concrete, zichtbare zaken (bril, sportschoenen, blond haar, zwart haar), voor- of afkeuren (alle mensen die graag fietsen), vaardigheden (mensen die goed kunnen voetballen, een salto kunnen


Leskern: Leerlingen gaan verder met hun ‘eigen boek’: een boek dat gaat over henzelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis.

Materialen: Agenda op het bord. De DIT-BEN-IK-boeken uit de vorige les. Veel papier en karton in meerdere kleuren. Pennen, stiften, versiermateriaal. Kopieën van werkblad 8.1 t/m 8.3 (als u die wilt gebruiken).

116

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


maken), feiten (die in mei jarig zijn, die in Turkije zijn geboren), tot ervaringen (die een vis hebben gevangen, de avondvierdaagse hebben gelopen).

Wat gaan we leren?Vertel zoiets als: We gaan deze les verder met ons eigen boek ‘Dit Ben Ik’. Vorige keer hebben we het er over gehad dat jullie aan het eind van dit schooljaar brugklassers worden. We hebben nog maar één jaar om hier op school van alles te leren dat je op de VO-school goed kan gebruiken. Het is goed als je daar zelf over nadenkt: wat wil ik later worden, wat heb ik daar voor nodig, wat kan ik goed, wat kan ik niet goed, wat wil ik nog leren, welke doelen stel ik voor mezelf voor dit jaar of voor de komende drie maanden? (Schrijf deze vragen op het bord). Vandaag gaan we verder met het boek, met de hoofdstukken (schrijf ook op het bord):Hoofdstuk 5: Zo zien anderen mij (wat vinden anderen prettig of minder prettig aan mij)Hoofdstuk 6: Vroeger en later (hoe ik er vroeger uit zag; wat ik vroeger leuk vond en nu niet meer)Hoofdstuk 7: Wat wil ik later worden?Neem de agenda door en vraag of iedereen akkoord is.

Een eigen boek: DIT BEN IK – deel 2• Laat ze allemaal hun eigen DIT BEN IK-boek pakken. Vertel dat we weer aan de slag

gaan, maar nu met de hoofdstukken 5, 6 en 7. - Hoofdstuk 5: Zo zien anderen mij - (laat ze werkblad 8.1 zien: ‘Zo zien anderen

mij’, en laat ze een klasgenoot zoeken die de vragenlijst over henzelf in wil vul-len; als het kan ook door een volwassene in de school.

- Hoofdstuk 6: Vroeger en later - (laat ze een kort verhaaltje opschrijven, eventueel in werkblad 8.2, over hoe ze waren toen ze kleiner waren, hoe ze eruit zagen, wat ze toen leuk vonden, en wat nu niet meer; wat ze nu juist leuk vinden; hoe ze veranderd zijn).

- Hoofdstuk 7: Wat wil ik later worden? - (laat ze kort opschrijven, eventueel in werkblad 8.3, wat ze willen worden later en waarom).

• De leerlingen kunnen gebruik maken van (kopieën van) de werkbladen 8.1 t/m 8.3, maar dat hoeft niet. Leerlingen mogen ook hun eigen vormgeving kiezen. Ze kunnen ook op de computer werken. Zorg dat er voldoende materiaal klaar ligt. De leerlingen mogen een plek in het lokaal zoeken of op de gang. Ze mogen alleen werken of in tweetallen. Ze krijgen 30 minuten de tijd, en moeten dan weer in de klas terug zijn.

Uitwisseling in tweetallenHet tweetal bestaat uit de kinderen die over en voor elkaar werkblad 8.1 hebben ingevuld. Laat ze in tweetallen elkaars boek inzien en er iets over vertellen. Laat ze in ieder geval met elkaar bespreken wat ze op werkblad 8.1 hebben ingevuld over elkaar, en laat ze bespreken wat ze van het oordeel van de ander vinden. Herkennen ze zich erin?

Nabespreking en gezamenlijke uitwisselingEven kort nagaan hoe het is gegaan, hoe ver iedereen is, en of er knelpunten wa-ren. Vraag een paar leerlingen iets voor te lezen. Stimuleer dat de andere leerlingen vragen stellen of reageren. Wakker ook de nieuwsgierigheid aan. Laat ze allemaal een vraag bedenken voor degene die iets voor heeft gelezen. Geef aan wanneer ze gedu-rende de rest van de week gelegenheid hebben om hoofdstuk 5 t/m 7 af te maken. En vertel dat we volgende week met de andere hoofdstukken verder gaan.

De Vreedzame School

117

GR

OE

P 8


Wat hebben we geleerd?Vraag: “Wat heb je vandaag geleerd over jezelf?”, en geef een paar leerlingen de beurt.

AfsluiterBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of neem onderstaand voorstel over.OmschrijvenGeef een omschrijving van een voorwerp, bijvoorbeeld een spons, of een tros druiven. En laat de leerlingen raden wat het is. Laat ook een of twee leerlingen een voorwerp omschrijven.


De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPDeze poster hangt op een opvallende plek. Vraag af en toe aan de leerlingen of er nog iets bij moet over omgangsafspraken. Dat kan zinvol zijn na een incident: ‘Wat voor afspraak willen we hier over maken?’

Gelegenheid om aan het boek te werkenGeef de leerlingen de gelegenheid om aan hun DIT-BEN-IK-boek te werken. Help leer-lingen die er moeite mee hebben.

118

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


De Vreedzame School

119

GR

OE

P 8



VoorbereidingKopieer voor elke leerling werkblad 9.1 t/m 9.3 (indien u die wilt gebruiken).

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• DIT-BEN-IK-boek deel 3• Nabespreking • Tentoonstelling• Werkgesprekken• Afsluiter

BinnenkomerMag ik u voorstellen?Vorm tweetallen en geef ze een paar minuten om elkaar iets te vertellen over zichzelf. Bijvoorbeeld aan de hand van aandachtspunten die op het bord staan:• geboorteplaats• voorkeuren • afkeuren• hobby’s• bijzondere gebeurtenissen• bijzondere prestaties• familie• iets grappigs• gemaakte reizen• toekomstplannen


Leskern: Leerlingen maken hun ‘eigen boek’ af: een boek dat gaat over henzelf. Met als doel om te werken aan zelfreflectie en zelfkennis. In deze les wordt ook het WERKGESPREK geïntroduceerd.

Materialen: Agenda op het bord. Flap en stiften. Materiaal om ‘boeken’ van te maken (zie de vorige lessen). Werkblad 9.1, 9.2 en 9.3 (als u die wilt gebruiken), en 9.4.

120

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


• talentenVervolgens gaat iedereen weer in de kring zitten, en staan om beurten leerlingen op om hun partner voor te stellen aan de klas. Met al het eerbetoon dat deze beroemde klasgenoot toekomt: ‘Ik heb het grote genoegen u voor te stellen aan een jongen die in Utrecht is geboren, al twee keer naar Frankrijk is geweest, kampioen is geworden met zijn voetbalelftal, en heel goed is in tekenen. Hier is Wouter de Groot!’

Wat gaan we leren?Vertel zoiets als: ‘Vandaag gaan we ons eigen DIT BEN IK-boek afmaken. We hebben nog maar één jaar om hier op school van alles te leren dat je op de middelbare school goed kan gebruiken. Het is goed als je daar zelf over nadenkt: wat wil ik later worden, wat heb ik daar voor nodig, wat kan ik goed, wat kan ik niet goed, wat wil ik nog leren, welke doelen stel ik voor mezelf voor dit jaar of voor de komende drie maanden? Vandaag gaan we verder met het boek, met de hoofdstukken 8 en 9: ‘Wat kan ik al goed?’ en ‘Wat wil ik nog leren?’We gaan dit jaar ook met iedereen WERKGESPREKKEN (schrijf ook op bord) voeren. Daar beginnen we na deze les mee. En we gaan er straks alvast even over praten.’Neem de agenda op het bord met de klas door, en vraag of ze akkoord gaan.

Een eigen boek: DIT BEN IK – deel 3• Laat ze allemaal hun eigen DIT BEN IK-boek pakken. Vertel dat we weer aan de slag

gaan, maar nu met de hoofdstukken 8 en 9. - Hoofdstuk 8: Wat kan ik al goed? - (gebruik eventueel werkblad 8.3, 8.4 en 8.5; laat

ze onder andere op basis van de vragenlijst van werkblad 8.1 en 8.2, en de door henzelf en door anderen ingevulde antwoorden, proberen op een rij te zetten, waar ze goed in zijn, en waar ze minder goed in zijn)

- Hoofdstuk 9: Wat wil ik nog leren? - (laat ze dan eventueel met behulp van werk-blad 8.3, 8.4, 9.1 en 9.2 kort opschrijven wat ze dit jaar of de komende periode willen leren; waar ze aan willen werken; wat hun doel is).

• De leerlingen kunnen gebruik maken van de werkbladen 9.1 en 9.2, maar dat hoeft niet. Leerlingen mogen ook hun eigen vormgeving kiezen. Ze kunnen ook op de computer werken. Zorg dat er voldoende materiaal klaar ligt. De leerlingen mogen een plek in het lokaal zoeken of op de gang. Ze mogen alleen werken of in tweetallen. Ze krijgen 20 minuten de tijd, en moeten dan weer in de klas terug zijn.

Nabespreking Even kort nagaan hoe het is gegaan. Geef aan wanneer leerlingen, die nog niet klaar zijn, gedurende de rest van de week gelegenheid hebben om het af te maken. En ver-tel dat we het boek zullen gebruiken om andere producten van De Vreedzame School in op te nemen. Ze mogen het straks mee naar huis nemen, om thuis te laten zien. Het zou leuk zijn als ouders of andere familieleden er ook iets in zouden schrijven. Dat kan eventueel met behulp van werkblad 9.3.Nu gaan we de boeken eerst van elkaar bekijken.

Tentoonstelling• We leggen alle boeken op een grote tafel, en we lopen rond. Iedereen kijkt elkaars

boek in, en let op de verschillen. Na ongeveer 10-15 minuten (afhankelijk van de aandacht die de groep heeft voor elkaars boeken) houdt u een korte nabespreking in de kring, aan de hand van onderstaande vragen: - Heb je iets geleerd over een klasgenoot dat je nog niet wist? - Leek jouw boek erg op dat van een ander? Van wie?

De Vreedzame School

121

GR

OE

P 8


- Welk boek was het meest verschillend van jouw boek? Wat was er zo anders?• Als de leerlingen het boek mee naar huis nemen, vraag dan of ze het volgende

week weer mee terug nemen. Dan kunnen de boeken ook een tijdje tentoonge-steld worden in de hal, voor andere klassen en/of ouders.

Werkgesprekken• Vertel dat we de komende weken werkgesprekken gaan voeren. Dit zijn individuele

gesprekken met u, om de komende periode door te nemen. Het gaat nu om de pe-riode van het begin van het schooljaar tot de Kerstvakantie. Die gesprekken gaan als volgt: ‘Ik vertel wat we gaan doen in de klas, en ik vraag je om na te denken over wat je wil bereiken, en waar je speciaal op wilt letten de komende tijd, en welke doelen je wilt stellen.’

• Laat het formulier zien dat er bij gebruikt gaat worden (zie werkblad 9.4). Een kopie hiervan kan na het gesprek (als het ingevuld is) in ieders DIT BEN IK-boek worden opgenomen. Stimuleer dat ze het ingevulde werkblad 7.4 en 8.1 ook gebruiken hierbij (hoe zie ik mezelf en hoe zien anderen mij?) en de werkbladen 9.1-9.3 uit deze les.

AfsluiterBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel.Luister alleen naar wat Kiki zegtGa in een kring zitten. De spelleider geeft commando’s voor fysieke actie, voorafge-gaan door ‘Kiki zegt’. Bijvoorbeeld: Kiki zegt:• raak je linkeroor aan• pak je neus• raak je rechterknie aanIedereen moet het nadoen. De spelleider doet het zelf ook. Maar soms wordt het commando niet voorafgegaan door Kiki zegt terwijl de spelleider het commando zelf wel uitvoert. Dan moet je niets doen. Degene die het toch doet is af.


De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPDeze poster hangt op een opvallende plek. Vraag af en toe aan de leerlingen of er nog iets bij moet over omgangsafspraken. Dat kan zinvol zijn na een incident: ‘Wat voor afspraak willen we hier over maken?’

Werkgesprekken met de leerlingen en ‘maatjes’Maak een rooster voor de individuele werkgesprekken met de leerlingen. Het doel is om samen met de leerling doelen te stellen. Het is belangrijk dat het doelen van de leerling zelf worden. Dit vraagt zelfinzicht en zelfreflectie: wat wil ik nog leren? Bij elk blok is nu een werkblad beschikbaar dat de doelen van dat blok als uitgangspunt neemt voor die zelfreflectie. Voor blok 1 is dat werkblad 7.4 (zelfanalyse) en 8.1. (indruk anderen). Ook de ingevulde werkbladen 9.1 t/m 9.3 kunnen goed gebruikt worden als voorbereiding op dit gesprek. Het is de bedoeling dat iedere leerling een maatje zoekt, een klasgenoot die werkblad 8.1 ook invult. Dat maatje is ook degene die gaat helpen om de doelen te halen die in

122

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


de werkgesprekken worden afgesproken. U geeft de leerlingen daar af en toe de gele-genheid voor, om in het tweetal te praten over hun persoonlijke doelen. Natuurlijk kun-nen ze u ook om hulp vragen, maar een leeftijdgenoot als maatje werkt vaak heel goed. Maak de groep er mede verantwoordelijk voor dat iedere leerling een buddy heeft (dit zijn van die risicovolle momenten voor leerlingen die minder goed liggen in de groep).Laat de leerlingen zelf hun ouders informeren over hun persoonlijke doelen.

De Vreedzame School

123

GR

OE

P 8

BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 9A

Les 9A - Extra les Omgaan met elkaar online

ToelichtingIn voorafgaande lessen hebben we het plezierig omgaan met elkaar besproken. In deze les krijgt de omgang met elkaar online aparte aandacht. In de voorgaande leerjaren is veel aandacht besteed aan het onderscheid tussen pesten en plagen. Veel leerlingen komen bij de leerkracht klagen over ‘pesten’ terwijl het in werkelijkheid ‘plagen’ is. Het verschil met pesten is dat bij plagen (meestal) de geplaagde leerling opgewassen is tegen de plager, het plagen incidenteel is en niet structureel, en dat het niet met bedreiging of geweld gepaard gaat. De insteek bij plagen is bovendien eerder elkaar aan het lachen maken, dan dat er sprake is van een expliciet negatieve intentie en buitensluiten. We hebben de (jonge) leerlingen ge-leerd STOP! HOU OP! te zeggen als ze van plagerijen niet gediend zijn. Op deze wijze willen we voorkomen dat elke eenvoudige plaagsituatie door de leerkracht opgelost moet worden. Als dat niet afdoende is, mag een leerling naar u toe komen. Dit is geen klikken! We willen immers dat iedereen zich veilig voelt.Als een leerling het plagen probeert te stoppen en dat lukt niet of het komt telkens terug, ook nadat u de plager erop heeft aangesproken, dan gaat het over in pesten. Het gepeste kind is niet bij machte om het te stoppen. In dat geval treedt u als leer-kracht op tegen de pester:• Zorg dat het pesten ophoudt.• Bespreek met de pester dat wat hij doet pesten is en geen plagen meer. Het ge-

peste kind heeft er veel last van. Dit is belangrijk om duidelijk te verwoorden, om-dat kinderen zich niet altijd bewust zijn van wat hun gedrag bij de ander teweeg brengt. Laat dit eventueel door het gepeste kind zelf verwoorden.

• Leg de link met de grondwet: op deze school zorgen we ervoor dat iedereen zich veilig voelt! Dus we pesten niet!

• Bespreek wat verder nodig is en maak hierover een duidelijke afspraak.

Bij blijvend pestgedrag kan de Oplossingsgerichte pestaanpak (OPA) worden ingezet. Deze aanpak staat beschreven in de handreiking Werken aan sociale veiligheid (hoofd-stuk 12).Ook is het zinvol om het onderscheid te maken tussen pesten en conflict. Een conflict is een verschil van mening of er is sprake van tegenstrijdige belangen (A wil dit en B wil dat). Soms ontaardt een conflict in een ruzie, als er sprake is van (fysiek of psy-chisch) geweld. Plagen kan leiden tot een conflict: A wil dat B ophoudt en B vindt het leuk om er nog even mee door te gaan. Pesten is van een andere orde. De machtsongelijkheid en de structurele gerichtheid

Doel blok 1: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat, waar leerlingen zich medeverantwoordelijk voor voelen.

Leskern: We maken afspraken over omgaan met sociale media.

Materialen: Agenda op bord Voor iedere leerling een kopie van het werkblad achter deze les Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP

124

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


op één persoon maakt het onvergelijkbaar met plagen of ruzie. Pesten is weloverwo-gen en proactief, gebeurt niet per ongeluk of spontaan, en ook niet als gevolg van uitlokking. Het is belangrijk om deze begrippen voor uzelf goed helder te hebben om ze in uw groep te kunnen gebruiken in situaties waarin er sprake is van plagen, pesten of een conflict. Dan wordt helder welke interventie er gevraagd wordt. Bovendien zijn kinde-ren geneigd botsingen met anderen snel als pesten te benoemen. Het kan de lading van een gesprek halen wanneer u de botsing tussen twee kinderen kunt herdefinië-ren. ‘Dus eigenlijk hebben jullie een conflict! Dan kunnen we daar een oplossing voor zoeken.’

Ook naar ouders is het zinvol om deze termen duidelijk van elkaar te onderscheiden. Wanneer een kind thuis vertelt dat het gepest wordt, roept dit sterke emoties op bij ouders. Wanneer u op school al helder kunt maken dat het hier niet om pesten ging, maar om plagen, of om een conflict, dan voorkomt u dat ouders een onjuist beeld krijgen van de situatie.Het volgende schema kan hierbij helpen:

Plagen Pesten Conflict Ruzie

Waar gaat

het om?

Aan elkaar

gewaagd.

Eenmalig

Niet aan elkaar

gewaagd.

Gebeurt steeds

weer. Met opzet.

Negatieve gevol-

gen voor het welzijn

van gepeste kind.

Een

meningsverschil.

Kan ontstaan door

plagen.

Een uit de hand

gelopen conflict

als er sprake is van

geweld (schoppen,

slaan, schelden).

Interventie Geplaagde kind

vragen wat het

heeft gedaan om

plagen te stoppen.

Gesprek met beide

kinderen.

Ingrijpen.

Oplossings gerichte

pestaanpak.

Verwijzen naar

stappenplan Praat

het uit.

Of mediatie.

Aanspreken op

ongewenst gedrag.

Laten afkoelen.

Vervolgens

mediatie.

In deze les voor groep 8 gaan we in op het online communiceren. (Deze activiteiten zijn deels al in par. 13.6 genoemd). Indien u het idee hebt dat het zinvoller is om aan-dacht te besteden aan digitaal pesten, kies dan uit de activiteiten in par. 13.6 activiteit 5 en 6.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft (zie bij voorbereiding).Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Hoe communiceren we in onze groep online?• Afspraken maken over online communiceren• Wat hebben we geleerd?

BinnenkomerBekijk de lijst met binnenkomers en afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel.

De Vreedzame School

125

GR

OE

P 8


Sta op als… Laat kinderen opstaan als het genoemde criterium op hen van toepassing is:• je van pizza houdt;• je het liefst sportschoenen draagt;• je van voetballen houdt;• je iemand kent die weleens gepest is via internet of mobiele telefoon;• je zelf weleens gepest bent via internet of mobiele telefoon;• anderen weleens gepest hebt via internet of mobiele telefoon.

Wat gaan we leren?Recapituleer waar we het in dit blok over gehad hebben: de poster van ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP, luisteren naar elkaar, opstekers geven, elkaars mening respecte-ren, de regels van de klas, taken verdelen. Op onze school willen we dat iedereen zich veilig voelt. Laat de regels van de grond-wet nog eens zien die aan de muur hangen. Daarbij hoort dat we niet willen dat er kinderen gepest worden. Daarom besteden we daar ieder jaar in dit blok aandacht aan. We zijn met elkaar verantwoordelijk voor de veiligheid. Jullie denken nu mis-schien: ‘Dat gebeurt toch niet in onze groep!’ Dat is mooi! Maar je kunt er altijd mee te maken krijgen in de toekomst en dan is het goed om te weten wat je dan kunt doen. En als leerlingen van de bovenbouw, gaat het nu niet alleen om ons als groep. We hebben ook verantwoordelijkheid naar de andere kinderen hier op school. Dus mis-schien kun je een rol spelen als iemand uit een andere groep gepest wordt. Vandaar dat we deze les aandacht besteden aan digitaal pesten, en bekijken wat je kunt doen als je zelf gepest wordt en wat je kunt doen als je ziet dat een ander gepest wordt. Loop de agenda langs. Iedereen mee eens?

Hoe communiceren we in onze groep online?• Inventariseer klassikaal wat in uw groep favoriete communicatiemiddelen zijn. Stel

vragen als: - Als je op internet zit, welke sites bezoek je dan? Wat doe je er? - Wie heeft er een mobiel? Wat doe je ermee? - Wie gebruikt WhatsApp? Is er een groepsapp? - Wie zit er op Facebook? Wat vind je daar leuk aan? - Wie gebruikt Instagram of Snapchat? - Wie twittert er weleens?

• Vertel: we gaan het hebben over sociale media. Media zijn middelen waarmee je veel mensen tegelijk iets kunt vertellen, ook als ze ver weg zijn. Dus bijvoorbeeld de krant, de radio, de tv, tijdschriften. Sociale media noemen we de plekken op internet waar je anderen online ‘ontmoet’. Het wordt ook wel op zijn Engels ‘social media’ genoemd. Jullie hebben net al verteld welke sociale media jullie gebruiken.

• Vertel de leerlingen dat we met elkaar gaan bekijken hoe wij gebruikmaken van soci-ale media. Dat doen we met behulp van de coöperatieve werkvorm Zoek Iemand Die: - Deel het werkblad uit, dat u achter deze les vindt, en laat de leerlingen even

voor zichzelf lezen. Zeg dat ze de antwoorden voor zichzelf moeten houden en dat we Zoek Iemand Die gaan doen.

- Vertel dat de leerlingen straks door de klas mogen lopen, en een partner moe-ten zoeken. Demonstreer het aan elkaar koppelen met een andere leerling (een hand in de lucht, maatje zoeken, tweetal vormen door handen in de lucht tegen elkaar aan te tikken, handen naar beneden en naast elkaar staan).

- Laat hen een maatje zoeken. Creëer voor een leerling die over is de mogelijkheid om aan te sluiten bij een tweetal, die leerling is de bofkont (maak de groep er verantwoordelijk voor dat er iedere ronde een andere bofkont is).

126

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


- Laat hen in hun tweetal één van de vragen op het werkblad ‘behandelen’. Eerst vraagt A aan B, en dan andersom.

- Besteed vervolgens aandacht aan afscheid nemen van elkaar door elkaar gedag te zeggen en laat hen een nieuwe partner gaan zoeken.

- Herhaal de vorige stappen, tot er enkele leerlingen het werkblad vol hebben. Ben je klaar, dan ga je zitten en ben je beschikbaar voor anderen om een vraag te stellen van het werkblad of een tip wie te benaderen voor een bepaalde vraag.

- Vervolgens gaan de leerlingen weer op hun plaats zitten. • Bespreek wat leerlingen ontdekt hebben. Gebruik hiervoor de Vreedzame School-

bal. Bespreek met de leerlingen de onderlinge verschillen: veel/weinig online aanwezig, verschillende rollen/meningen, veel/weinig vrienden.

• Met het tonen van interesse in de manier waarop zij online communiceren, geeft u op een positieve manier aan dat u wilt aansluiten bij de manier waarop deze communicatie verloopt, zonder oordeel of moraliserende toon. U laat hiermee zien dat u weet wat er allemaal speelt. En wanneer kinderen positieve ervaringen delen kunt u hierop bevestigend reageren. U zet hiermee impliciet een duidelijke norm neer ‘Zo doen we dat hier op school met sociale media!’

Afspraken maken over online communiceren• Stel de groep voor om afspraken te maken over online communiceren. • Leg hierbij de link naar de afsprakenposter ‘Zo willen we het in onze groep’, die u

tijdens blok 1 met de groep aan het maken bent. Vertel dat de afspraken die er nu gemaakt worden eigenlijk een kleine uitbreiding zijn van de afsprakenposter. Ga met de groep na of er mogelijk al afspraken zijn over de manier van offline com-municeren die ook voor online communiceren zouden kunnen gelden. Dit zijn mogelijk al mooie afspraken die door een kleine aanpassing al uit te breiden zijn in de richting van digitaal pesten.

• Trek een (denkbeeldige) lijn door uw lokaal. U kunt deze activiteit ook heel goed laten plaatsvinden in een speellokaal waar al zichtbaar lijnen op de grond aanwe-zig zijn.

• Laat de leerlingen zich verspreiden over het lokaal. • Vertel dat u straks activiteiten gaat noemen die je online kunt doen. • Vraag de leerlingen links van de lijn te gaan staan als ze vinden dat dit niet kan of

mag en aan de rechterkant als ze vinden dat het wel kan of mag. De mate waarin ze afstand nemen van de lijn laat zien in hoeverre ze het helemaal niet/wel of ‘tegen de grens aan’ vinden.

• Bevraag steeds een paar kinderen die sterk van mening verschillen over een uit-spraak.

• Mogelijke uitspraken die u hierbij kunt gebruiken: - Je mag op Instagram of Snapchat zonder toestemming een foto zetten van je vrien-

din of vriend. - Je mag schelden in de groepsapp. - Je mag je op internet voordoen als iemand anders. - Je mag online een opsteker geven. - Je mag online een afbreker geven. - Je mag in de groepsapp iets schrijven over iemand die niet in de groepsapp zit. - Je mag persoonlijke informatie van iemand online delen/in de groepsapp zetten. - Je mag roddelen via WhatsApp. - Je kunt de groepsapp gebruiken om een paar vrienden uit je groep uit te nodigen

voor je verjaardag.• Laat iedereen weer op zijn plaats gaan zitten.

De Vreedzame School

127

GR

OE

P 8


• Vraag leerlingen in tweetallen na te denken over afspraken die ze willen maken over het online communiceren. Geef hierbij een paar aandachtspunten: - Beschrijf hoe je het wil, niet hoe je het niet wil of wat er niet zou mogen. - Maak korte zinnen die beginnen met ‘We…’. Bijvoorbeeld: ‘We schrijven alleen

aardige dingen in de groepsapp’.• Inventariseer na 5 minuten welke afspraken bedacht zijn. Begin met een tweetal en

bekijk of er nog alternatieven zijn vanuit de overige tweetallen.• Zorg voor hooguit drie kernachtige afspraken waar iedereen zich in kan vinden.• Als er veel verschil van mening is en de discussie te lang duurt, kunt u een klein

groepje kinderen vragen een voorstel te formuleren, dat op een ander moment gepresenteerd kan worden aan de groep.

• Hang de afspraken onder of naast de afsprakenposter in het lokaal.• Kom regelmatig op de afspraken terug, zoals u dit ook doet met de afsprakenposter.

Wat hebben we geleerd?• Wat heb je geleerd van deze les over online communiceren? • Vertel dat elke leerkracht op uw school het belangrijk vindt dat iedereen zich veilig

voelt. Dit staat immers in de grondwet van de school. Verwijs hierbij nog eens naar de betreffende regel. Zodra je je niet veilig voelt, kun je altijd naar een leerkracht gaan om dit te melden. Alle juffen en meesters zullen dit heel serieus nemen en samen met jou bekijken wat er nodig is om je je weer veilig te doen voelen. Dit noemen we geen klik-ken. Je kunt er ook altijd met een vriend of vriendin over praten of met je ouders. Vraag eventueel naar wie de leerlingen zouden toegaan als ze gepest worden. Het helpt om hierover al nagedacht te hebben voordat het moment daar is dat het nodig is. En het geeft u veel informatie over de relaties van de kinderen onderling. Als kinderen het niet kunnen aangeven, kunt u hen aanmoedigen hierover nog eens na te denken.

Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in praktijk brengt.

De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEPDeze poster hangt bijgewerkt met uitspraken over pesten op een prominente plek in de klas. Verwijs ernaar als de situatie zich voordoet.

Toneelstuk opvoerenUit de praktijk: een leerkracht bedacht samen met een externe adviseur de volgende activiteit voor haar groep waar pesten aan de orde was maar moeilijk bespreekbaar bleek. De leerkracht deed de groep het voorstel om een toneelstuk te bedenken voor de rest van de school. Het moest over pesten gaan. In een les is een situatie bedacht waarover het toneelstuk zou kunnen gaan. Een kleine groep kinderen heeft een script gemaakt voor het toneelstuk waar de totale groep een bijdrage aan kon leveren. Door het voorbereiden, het oefenen en uitvoeren van het toneelstuk verbeterde de sfeer in de groep en stopte het pesten.

RoddelenWanneer u merkt dat er in uw groep regelmatig kwaad wordt gesproken over elkaar kunt u de volgende activiteit doen met uw groep. Kwaad spreken of roddelen is eigenlijk een verborgen vorm van pesten.

128

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


• Vraag twee kinderen vooraf of ze bij de start van deze activiteit even samen met u willen doen alsof ze over iemand uit de groep roddelen. U gaat met de twee kinde-ren dichtbij elkaar staan en fluistert zachtjes waarbij u naar een leerling kijkt in de groep. Het wordt duidelijk dat u het samen met de twee leerlingen over het kind heeft.

• Vraag de leerling hoe dit voelde voor hem of haar.• Vraag ook aan de twee leerlingen hoe dit voor hen voelde.• Vraag de kinderen om in tweetallen uit te wisselen met de coöperatieve werkvorm

TweeGesprek op Tijd: - Laat gemengde tweetallen maken. Bijvoorbeeld jongens/meisjes of qua leeftijd.

In geval van een oneven aantal is er één drietal. - Vertel dat ze zo gaan praten over de vraag: Heb je weleens geroddeld over

iemand? - Geef denktijd. - Geef aan hoeveel tijd iedere leerling heeft om erover te praten, en dat u een

seintje geeft om te wisselen. - Geef aan wie mag beginnen (bijvoorbeeld: degene met de donkerste kleur

schoenen). - Geef aan wanneer het tijd is om te wisselen. - Laat hen vervolgens wisselen van beurt.

• Laat een paar kinderen vertellen wat ze gedeeld hebben in de tweetallen.• Probeer in de nabespreking vooral kinderen aan het woord te laten en een sfeer te

creëren waarin iedereen kan vertellen over zijn of haar ervaringen. • Vraag de kinderen opnieuw uit te wisselen over de vraag: Is er weleens over jou

geroddeld? Hoe vond je dat?• Doe dit weer volgens TweeGesprek op Tijd.• Laat weer een paar kinderen vertellen er uitgewisseld is. Leg de nadruk op het

vervelende gevoel dat roddelen teweegbrengt bij de kinderen.• Kaart het verschil aan tussen iets over iemand vertellen en moedwillig kwaadspre-

ken.• Vraag de leerlingen na te denken wat ze kunnen doen als ze merken dat er gerod-

deld wordt. Bijvoorbeeld: - Niet meedoen. - Zeggen: ‘Ik vind het niet leuk/netjes om zo te praten over iemand die er niet bij is!’ - Juist iets positiefs of aardigs zeggen over die persoon: ‘Ik vind dat ze wél goed kan

voetballen!’ - Of de roddel in twijfel trekken: ‘Ik weet niet zo zeker of dat wel zo is!’ - Over iets anders gaan praten.

• Voeg eventueel een afspraak toe aan de afsprakenposter.

De Vreedzame School

129

GR

OE

P 8


werkblad

ZOEK IEMAND DIE…

… veel op Facebook zit.

Naam:

… vaak online is.

Naam:

Favoriete site:

… in meer dan één groepsapp zit.

Naam:

… graag foto’s of filmpjes deelt met anderen.

Naam:

… veel vrienden heeft online.

Naam:

Werkblad

De Vreedzame School

131

GR

OE

P 8


Les 10 Samen afspraken maken

ToelichtingIn deze les herhalen we de omgangsafspraken die we in deze eerste weken gemaakt hebben. En kunnen de leerlingen zelf nog aanvullingen bedenken die ze nodig vinden voor hun groep. Het is belangrijk dat deze afspraken door de leerlingen zelf bedacht worden en dat ze draagvlak in de groep hebben. De afspraken mogen niet strijdig zijn met school- en groepsregels die in een vorige les aan de orde zijn ge-weest. Als de school al langer met de Vreedzame School werkt, heeft de groep vorig school-jaar ook al afspraken met elkaar gemaakt. In dat geval kunt u de groep naar deze afspraken vragen en ze samen evalueren.

Voorgestelde lesopbouwHieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda• Binnenkomer• Wat gaan we leren?• Samen afspraken maken• Wat hebben we geleerd?• Afsluiter

BinnenkomerBekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel.WoordgolfVerander van een woord telkens één letter en kijk hoe ver je komt, bijvoorbeeld: pesten – westen – mesten – masten – lasten – lassen – passen - passer. Maak woordgolven met: tip, boos, regel, kraan, glas.

Wat gaan we leren? • Herhaal waar het blok over gaat en waar de vorige les over ging of vraag het de


Leskern: De leerlingen maken de laatste omgangsafspraken voor in de groep, en zetten hun ‘handtekening’ onder de poster.

Woordenschat: het contract

Materialen: Agenda op bord Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP

132

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


leerlingen. Neem het doel van deze les door en vestig de aandacht op de agenda: ‘Vandaag gaan we samen de laatste afspraken maken over hoe we willen dat we met elkaar omgaan. Wie weet nog het verschil tussen een regel en een afspraak? De regels zijn van school. Daar moet je je aan houden. De afspraken zijn van de groep. Die bedenken we samen. We hebben al heel veel dingen daarvoor bedacht. Die staan op de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP. Die poster gaan we vandaag afmaken met de laatste afspraken.

• De afspraken gaan over hoe wij het in onze groep willen hebben. We gaan een heel jaar met elkaar werken. Dat gaat beter als we een fijne groep hebben. Hoe gaan we met elkaar om? Hoe kunnen we goed werken en toch plezier hebben in de groep? De afspraken waar we het allemaal over eens zijn zetten we op de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP. Daarna zetten we onze handtekening eronder. Dan is het eigenlijk een contract.’

• Schrijf het woord contract op het bord. Een contract is een afspraak waar je al-lebei of allemaal je handtekening onder zet. Zodra je dat gedaan hebt, moet je de afspraak nakomen. Benadruk dat we dit samen doen. Het is onze groep en het moeten onze afspraken worden.

Samen afspraken maken • Loop samen de afsprakenposter ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP nog eens

door. Weten we allemaal wat er op staat? • Vertel dat we nu gaan kijken of er nog meer afspraken zijn die we met elkaar

willen maken om het prettig te hebben met elkaar? Noem een voorbeeld of laat de leerlingen dat doen. Dat doen we met behulp van de coöperatieve werkvorm TafelRondje per Tweetal: - Laat leerlingen per tweetal aan een tafel zitten: ieder tweetal één papier en één

potlood. - Demonstreer de bedoeling: om en om een mogelijke afspraak opschrijven of

tekenen en kort aan elkaar vertellen wat ze getekend hebben. - Geef aan dat de leerling met het kortste haar mag beginnen. Observeer de ge-

lijke deelname: zijn alle leerlingen actief? - Inventariseer de bedachte afspraken door elk tweetal een afspraak te laten

noemen, degenen met het langste haar mag een afspraak noemen. Laat geen afspraken noemen die al gezegd zijn of al op de poster staan.

• Schrijf de voorstellen op het bord. • Bespreek deze voorstellen. Vraag naar argumenten: ‘Waarom vinden jullie dat

belangrijk?’• Laat de leerlingen door handopsteken aangeven of dit voorstel moet worden op-

genomen op de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP.• Als de poster klaar is, zetten alle leerlingen hun handtekening onder de poster. De

poster heet van nu af aan: ZO WILLEN DOEN WE HET IN ONZE GROEP.• Vat samen:

Op deze poster staat hoe wij met elkaar omgaan in onze groep. Eerst was het de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP.

Nu jullie je handtekening eronder gezet hebben, is het ZO DOEN WE HET IN ONZE GROEP.

Wat hebben we geleerd?• Blik terug op het hele blok 1. Wie kan vertellen wat we dit blok geleerd hebben?

Wat vonden jullie daarvan het belangrijkste? Waarom? Horen we nu ook echt bij elkaar?

het contracteen afspraak waar je je handtekening onder zet

De Vreedzame School

133

GR

OE

P 8


• Brainstorm ook met de leerlingen hoe we de ouders kunnen informeren over wat we geleerd hebben en over onze afspraken op de poster.

AfsluiterAls u de lessen van blok 1 kort achter elkaar doet (bijvoorbeeld elke dag of om de dag, dan kost het waarschijnlijk teveel tijd om elke keer een binnenkomer of een afsluiter te doen. Mocht u dat toch willen, bekijk dan de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters, of kies onderstaand voorstel.RegenstormLeerlingen staan in een kring. Leg uit dat we samen het geluid van een regenstorm gaan nadoen. De leerkracht begint met zijn of haar handen langs elkaar te wrijven. Hij of zij gaat daarbij tegenover iemand in de kring staan. Die mag de beweging nadoen. De rest nog niet. De leerkracht gaat de kring rond, en de anderen mogen om de beurt meedoen pas nadat de leerkracht hem of haar in de ogen heeft gekeken.Bij het tweede rondje knipt de leerkracht met zijn of haar vingers, en gaat weer tegen-over de eerste van de kring staan. Die neemt het over. De rest gaat door met handen schuiven. Ieder mag pas weer het vingers knippen overnemen als de leerkracht is langs geweest.De derde keer gaat de leerkracht rond met het klappen van de handen op de dijen. De vierde keer met het stampen van de voeten. Tot nu toe heeft de wind de blaadjes doen ruisen, is de regen voorzichtig begonnen, is het harder gaan regenen, en is het een echte donderende regenstorm geworden.Nu gaat de storm weer afnemen. Na het stampen, komt het klappen op de dijen weer terug, vervolgens het vingers knippen, en tot slot het handen schuiven, tot het weer stil is.(Als u een digibord heeft kunt u de regenstorm op YouTube laten zien: ‘Rain Choir - Perpe-tuum Jazzile is an a cappella jazz choir from Slovenia’).


Leerkracht:

• hang de poster ZO DOEN WIJ HET IN ONZE GROEP op een opvallende plaats in de klas

• refereer aan de poster, niet alleen als het niet goed gaat, maar vooral als het wel goed gaat

• presenteer de poster aan de ouders of laat de leerlingen dat doen

WoordmuurDe woorden die na deze les opgehangen kunnen worden, zijn:

het contracteen afspraak waar je je handtekening onder zet

134

GR

OE

P 8

De Vreedzame School


De poster ZO DOEN WE HET IN ONZE GROEPSpreek in de eerstvolgende bouw- of teamvergadering af dat iedere groep de pos-ters verduurzaamt en ophangt. Versterk de status van de poster door hem te mooi te verzorgen, in te lijsten en een prominente plaats in de klas te geven. Presenteer de posters in de teamvergadering als afsluiting van Blok 1.

OudersPresenteer de poster aan de ouders. Veel scholen houden in de eerste maand van het schooljaar een ouder-informatieavond. Dat is een uitstekende gelegenheid om de poster aan de ouders te laten zien en te bespreken hoe hij tot stand is gekomen. Vertel kort waar de lessen van Blok 1 van de Vreedzame School over gingen, wat het verschil is tussen regels en afspraken en bekijk welke afspraken de leerlingen hebben gemaakt. U kunt ook leerlingen inschakelen om de poster aan de ouders te presente-ren. Vertel dat alle groepen zulke afspraken maken met elkaar.

Werkgesprekken en maatjesGa verder met de werkgesprekken met de leerlingen. En stimuleer dat ze hun maatje gebruiken bij het bereiken van hun persoonlijke doelen.


De afspraak van de weekBespreek dat vanaf nu elke week een afspraak centraal zal staan: de afspraak van de week. In die week wordt er speciaal gelet op deze afspraak, en bespreken we op maandagochtend en op vrijdagochtend of –middag deze afspraak en hoe we er ons aan gehouden hebben.

Presentaties aan andere klassenLaat een groepje leerlingen een presentatie houden in een andere groep over de afspraken die wij in onze groep gemaakt hebben. Kan ook in de aula of op het plein, waarbij alle groepen zichzelf presenteren.

Inleiding blok 1 GROEP 8 We horen bij elkaar · 64 GROEP 8 De Vreedzame School BLOK 1 WE HOREN BIJ...

Documents

Transcript of Inleiding blok 1 GROEP 8 We horen bij elkaar · 64 GROEP 8 De Vreedzame School BLOK 1 WE HOREN BIJ...