1

Inhoudsopgave blz.

Inhoud 1Redactie 2WolterSijtsesBoerema,gemeenteontvangerenboer.(2) 3DefamilieDeMarsuitDeWilp 9

PublicatiesoverMarumenomgeving 17DestellingmolenvanNiebert 18HaaijeenMietvanDeTippe 29Verslag‘VanBultnaarUrn’ 36

Voor opmerkingen, aanvullingen, vragen over bronnen e.d. met betrekking tot de artikelen kunt u contact opnemen met de redactie.

Samenstelling en eindredactieDouwe de Graaf

HetlogovanHeemkundekringVredewold-West,naarontwerpvanH.Dullink,heeftbetrek-king op het gebied waarin onze dorpen liggen. De gegolfde lijnen onderin geven de velewatertjesaandieinditgebiedstromenengestroomdhebben.OokhebbenzebetrekkingopMar-heim,gemeentegrenzendaanwater.DegebogenlijniseenTyphaLatifoliaofteweleenGroteLisdodde,indevolksmondookweltoureboutofrietsigaargenoemd.Dezeplantkomtinonsgebiedveelvooreniskenmerkend.

Van de redactie

Jawel, een nieuw gezicht in de redactie van ’t Olde Guet. Maar laat ik mij eerst eens voorstellen.Mijn naam is Douwe de Graaf en ben in 1941 in Drachten geboren. Na mijn studie Scheikunde heeft mijn werkzame leven zich afgespeeld in de internationale verfindustrie. Eén van mijn hobby’s, al vanaf mijn jeugd, is de lokale geschiedenis, waar vooral het wel en wee van de mens mijn belangstelling heeft.Toen ik met pensioen ging, was de tijd daar om er meer aandacht aan te besteden. Ik ben begonnen in Drachten, in het bijzonder de Noorderdwarsvaart waar ik ben opgegroeid, met als logisch gevolg de publicatie van een boek over deze roemruchte Noorderdwarsvaart. Later zijn er nog drie boeken, twee over Drachten en één over de gemeente Achtkarspelen, gevolgd. Ook heb ik meegewerkt, als commissielid en als schrijver, aan de Canon van Smallingerland.Natuurlijk trok, als inwoner, ook de geschiedenis van de gemeente Marum mijn belangstelling. Er liggen hier verbanden in het verleden: mijn schoonfamilie komt uit De Wilp en mijn vrouw en ik hebben er in het begin van ons trouwen een paar jaar gewoond.De laatste jaren heb ik meegedaan aan een aantal activiteiten van onze vereniging. Toen ik benaderd werd om als redactielid toe te treden, heb ik na enige aarzeling, besloten mij als reactielid beschikbaar te stellen.

In dit nummer kunt u het afsluitende vervolg lezen van de Marumer familie Wolter Sijtses Bergsma. Net als de vorige keer weet Arie te boeien met zeer gedetailleerde informatie over deze familie door de jaren heen.Koos Vos vervolgt zijn serie over de molens in de gemeente Marum. Koos draait in dit artikel aan de wieken van de Nieberter molen.Geert Braam is ook weer van de partij, hij heeft een zeer interessant artikel samengesteld over wagen-, pomp- en grafkistenmaker Jacob de Mars uit De Wilp. In dit artikel laat Geert Jan de Mars uitvoerig aan het woord.Douwe de Graaf gaat in zijn artikel naar De Tippe, direct achter het kerkhof van De Wilp. Hij beschrijft de bijzondere belevenissen van Haaije Tellinga die met zijn zwangere vrouw Geeske naar Amerika vertrok maar binnen een jaar weer terug was.Tenslotte doet Cobi Olijve verslag van de tocht ‘Van Bult naar Urn’ afgelopen oktober. Tevens geeft zij haar indrukken weer over het boek ‘De Graaf, Burger, Elseman. Drie Marumer Hervormde Dominees’ van dr. Jan Buitkamp dat postuum is uitgebracht.

Veel leesplezier!Douwe de Graaf

2

3

Wolter Sijtses Bergsma, gemeenteontvanger en boer – vervolg

Arie Buurma

In de vorige ’t Olde Guet zijn wij geëindigd met Wolter Sijtses Bergsma en zijn tweede huwelijk met Martje Renkema. Wolter Sijtses overleed in 1857. Zijn vrouw, weduwe Martje Bergsma-Renkema, kocht in 1860 het woonhuis Kruisweg 35 van Trientje Popkes Wage-naar. Zij overleed hier op 1 juli 1881.

Frouktje Posthuma, weduwe van Pier Hol-trop,hertrouwdein1861metHendrikBerg-sma (1837-1921), zoon van Wolter SijtsesBergsmaenLutskeDerksHummel.Hendrikwaswerkzaamalsarbeiderophaarbedrijf.Op 10 oktober, kort voorafgaand aan hunhuwelijk, was een huwelijkscontract opge-maaktmetdevolgendevoorwaarden:‘Erzaltussendeechtgenotenbestaaneenalgehe-leongemeenschapvanzowelroerende-alsonroerendegoederenenschulden,maarge-meenschapvanwinstenverlies’. (red.:ge-lijkelijkeverdelingvanoverblijvendeschuld).BovendienwerdHendrikBergsmabenoemdtotmede-erfgenaam, inhoudendehet rechtop een kindsdeel. Bergsma bracht geenbezittingen ten huwelijk aan, behalve zijnlijfstoebehoren. Frouktje bracht huisraad,vee,andereroerendezakeneneenbedrag

vanongeveer1500guldentenhuwelijkaan.Bovendien was zij door haar huwelijk metPier Holtrop voor de helft eigenaar van deboerderijgeworden.Uit de roerende zaken die zij ten huwelijkaanbrachtkunnenweafleidendathetboe-renbedrijf het karakter van een gemengdbedrijf had. Buiten huisraad en landbouw-gereedschapbestonddeinventariso.a.uit:5melkkoeien,3schapen,4kalveren,2var-kens, 1 blesmerrie, 30 mudden boekweit,600hokkenhaver, 800hokken rogge.Ookeengoudenoorijzermetstiftenontbrakniet.OpnieuwwerdeenBergsmadooraantrou-wen boer. De eerste jaren werd nog eenmaatschapgevormdmetzijnstiefbroerDerkHoltrop (broer van de overleden Pier Hol-trop),maarop23januari1865werdhetge-meenschappelijk bezit, met een geschatte

De ingekleurde landerijen ten zuiden van de Kruisweg waren vóór de boedelscheiding van 1876 in bezit van Frouktje Posthuma, gehuwd met Hendrik Bergsma. In 1876 kreeg Lutske Holtrop, gehuwd met Jannes Veenstra de okergeel gekleurde landerijen toebedeeld. Het woonhuis met nr.1 hadden ze in 1874 gekocht van Klaas Abels Mulder. De rest van de bezittingen van Frouktje Posthuma kwam in juni 1896 in bezit van haar 3 zonen Wolter, Fokke en Erenst Bergsma. de dochters Ebeltje en Asseliena werden uitgeboedeld. Bij de laatste boedelscheiding in 1897 werd het onroerend goed verdeeld door de 3 genoemde broers: het mosgroene gedeelte met huisnr. 3 was voor Wolter, Fokke kreeg het middendeel met huisnr. 4 (groen), terwijl het gele deel met huisnr. 5 (en later 6) voor Erenst was. Het huis met nr. 7 is de afgebroken boerderij van Pieter Poppinga. In het huis met nr.8 (Kruisweg 65) overleed zijn weduwe Antje Hulshoff, ook de moeder van Frouktje Posthuma overleed hier. Het huis met nr. 2 is het renteniershuis van Wolter en Etje Bergsma. Tussen de huisnrs. 1 en 8 vaag te zien, de huizen Kruisweg 57 t/m 63. Uiterst links op de afbeelding ligt de Kruisweg.

4

waarde van f 30.000.-, gescheiden en ge-deeld. Ondertussen werden de laatste hei-depercelenomgezetinweide-enbouwland.De percelen, die bij de ‘nieuwe boerderij’,’tPad15,hoordenlagentenoostenvandePierswijk en vormden samen een opstrek-kendperceel.NaarhetzuidentoeongeveertotaandeWillemstadennaarhetnoordentot voorbij de huidige Kruisweg. De totalegroottebedroegeind1875ruim31ha.Hetmeest noordelijk gelegen perceel had hetkadastralenummerF89.UithethuwelijkBergsma-PosthumawerdeninMarumvijfkinderengeboren:1. EbeltjeBergsma,1862-19492. AsselienaBergsma,1864-19033. WolterBergsma,1867-19654. ErenstBergsma,1871-19525. FokkeBergsma,1874-1943

Begin1870bestondhetgezinuitachtper-sonen: Hendrik Bergsma met zijn vrouw,tweestiefkinderen,LutskeenFokkeHoltrop,dejongstedrieeigenkinderenenbroerPieterBergsma,delatereMarumsehuisschilder,diemogelijkeenhandjemeehielpophetbedrijf.

Op7maart1873werdhetgezininrouwge-dompeld:FokkeHoltrop,deenigezoonvanPierHoltropenFrouktjePosthumaoverleedop18-jarigeleeftijd.

Boedelscheiding nalatenschap Pier HoltropIntussenwasLutskeHoltrop,deenigenogin levenzijndedochtervanPierHoltropenFrouktjePosthumaop10oktober1874ge-trouwdmetdebouwkundigeJannesVeen-stra(1849-1922).Haarouderswareninge-meenschapvangoederengetrouwdgeweestendenalatenschapvanvaderwasnogon-verdeeld. Lutske eiste haar aandeel op eneenboedelscheidingwasonvermijdelijk.Op4mei1876vonddescheidingendelingplaats.Erwasvooreenbedragvanruimƒ17.000 te verdelen. Lutske erfde een be-dragvanƒ5.536.Concreeterfdezijhethuismet erf en enige percelen land van ruim 4ha.Dezepercelenlagentennoordenenzui-denvandeKruiswegrondomhetwoonhuisvanLutskeenhaarmanJannesVeenstra.Zijhaddenhethuisin1874gekochtvanKlaasAbelsMulder.Devierminderjarigekinderenvan Hendrik Bergsma erfden samen eenbedrag van ruim ƒ1.145. Het spreekt voorzichdatdezescheidingendelingnietinhetbelangvanhetbedrijfwas.Omaan liquidemiddelentekomenwasinjanuari1876ruim7hectarevanhetgrondbezitopenbaarge-veild.Deopbrengsthiervanwasƒ3.490.Debedrijfsgroottenadescheidingwasgeslon-ken tot amper 20 ha. Frouktje en Hendrikmoesteneen leningafsluitenomhethoofdbovenwatertehouden.

Kruisweg 65

5

Frouktje Posthuma overlijdt en Hendrik Bergsma hetrouwt met zijn huishoudsterFrouktje Posthuma stierf in 1894 op 68-ja-rige leeftijd;samenmetHendrikhadzedeboerderij 33 jaar langbestierd.Vanwegede‘uitboedeling’ van Lutske Holtrop was degrootte van het bedrijf geslonken van ruim30hain1875naaramper20hain1894.De boedelinventaris vond plaats op 16 fe-bruari 1895. Hendrik Bergsma was 57 jaaroud en zijn jongste zoon Fokke was nogminderjarig. Ze spraken daarom af dat deboedelonverdeelden inbeheerzoublijvenvanHendrikBergsmatotaan1januari1900.Indeboedelinventariswasooksprakevaneenpostachterstalligdienstbodeloon.Rechthebbende hierop was Trientje Snip(1866-1950).Zijwasin1866inDoezumge-borenenhadeenzoon,WillemSnip(1888-1938), geboren uit een onbekende relatie.Vermoedelijk was zij bij Bergsma in dienstgekomenalshuishoudstertijdensdeziekte-

periodevanFrouktjePosthuma.Indeherfstvan1895bleekTrientjezwangertezijnvanHendrik Bergsma. Deze gebeurtenis werdnietbepaaldvreugdevolontvangeninhuizeBergsma en de boedelscheiding werd ver-sneldinganggezet.HetambtvankerkvoogdvandeHervormdegemeente,doorBergsmavelejarenbekleed,werdinmei1896doorhem,zonderopgaafvanredenen,opgezegd.Op15november1895,eenmaandvoordatBergsma opnieuw zou trouwen werd eenboeldaggehouden,waarbijvee, landbouw-produkten, gereedschap en huisraad wer-den geveild. Volgens overleveringsverhalenvan nabestaanden werden vader Hendrikenzijn29jaarjongerenieuweliefdedaarnadoordekinderenuithuisgezet.Hoehetookzij, zij trouwden op 14 december 1895 inMarum,waarna zij eenhuisbetrokkenaandeMarktstraat8inMarum.Hierwerdenhunvijfkinderengeboren:

Opvallend is de gelijkenis in bouw van Kruisweg 65 en 71, met name het patroon van de stenen in de voorgevel, onder de dakgoot, is vrijwel identiek. Zoon Jan van Pieter en Antje Poppinga, woonde tot zijn trouwen ook op Kruisweg 65, hij was uitbater van café-hotel Van der Meer. Dit stond op de plaats waar nu de Welkoop is; het moest wijken voor de aanleg van de trambaan. Jan kocht de boerderij, waarin een smederij was ge-vestigd en gelegen op de hoek van de Wendtsteinweg en de Kruisweg, van Ebelliena Smid, dochter van Erenst Wieger Smid. De smederij was in gebruik door Wieger, broer van Ebelliena. Bij de aanleg van de trambaan in 1911 werd de boerderij afgebroken. Jan Poppinga liet er het café De Kruisweg bouwen.

Kruisweg 71

6

1.MartjeBergsma,1896-19892.JetskeBergsma,1897-19873.AaltjeBergsma,1900-19944.HendrikBergsma,1903-19935.JanBergsma,1906-1980

Openbare veiling onroerend goed Frouktje PosthumaOp4januari1896werdhetonroerendgoed(gerechtelijk)openbaargeveild.Hetteveilenonroerendgoedwasverdeeldindepercelen1 tm15eneen -buitendekoopblijvend-perceel2ametdevolgendeomschrijving:‘Eenboerenplaatsmethutenstookhut,staandeophetperceelkadastraalGem.MarumsectieCnr.1473omaftebre-kenenvanhetperceeltevervoerenvoorofop den eersten november aanstaande’. Erwas ook een post roerende zaken: ‘eenepartij afbraak, afkomstig vaneengebouw’.Blijkbaarwasmenalbezigde(bouwvallige)boerderijaftebreken.Volgenshetkadastervond er omstreeks 1898 een gedeeltelijkesloop plaats, waarbij de schuur een stukkleinerwerdherbouwd.Het blijft onduidelijk of ook het woonhuisgedeeltelijk werd herbouwd. Ook onduide-lijk is of de kinderen in eerste instantie deheleboerderijvandehandwildendoen.Vierpercelen, groot ongeveer 4 hectare, wer-den aan derden verkocht voor een bedrag

vanƒ2.575,zodatdegroottevanhetbedrijfslonktotongeveer16ha.Deverkoopvandeoverigepercelen,waaropdedriezoonsWol-ter,ErenstenFokkegezamenlijkhethoog-steboduitbrachtenvanƒ4.210,werdinge-houden:‘Omlaterbijdeaktevanscheidingvoordegebodensommenaandehoogstebiederstewordentoegescheiden’.

Boedelscheiding nalatenschap Frouktje PosthumaOp 16 juni 1896 vond deze boedelschei-dingplaats.Hetteverdelenbedragbedroegƒ7.609,terwijlerzevengerechtigdenwaren:vijf kinderen Bergsma, stiefdochter LutskeHoltropenvaderHendrikBergsma,die totmede-erfgenaam was benoemd in het hu-welijkscontract. Ieder der deelgenoten hadzodoenderechtopeenbedragvanƒ1.087.Dedriezoonskwamengezamenlijkinbezitvanhetbedrijfsgebouwenruim13hectarelandbouwgrond. De beide zussen, EbeltjeenAsseliena,werdenuitgekochto.a.metdeverkregenopbrengstuitdeopenbareveiling.Zoals eerder vermeld was er in het huwe-lijkskontraktalleengemeenschapvanwinsten verlies afgesproken. Er bleek een forsverliestezijngeledenvanruimƒ4.700.UiteraardwasHendrikBergsmanietinstaatdit verlies te compenseren. Zijn aandeel inhetverlieswerdteruggebracht totzijnerf-aandeel.Hijerfdegeencentenbleefberooidachter.Vanaf1918,Hendrikisdanal81jaar,heersteerarmoedeinhetgezinBergsma-Snip.De diaconie van de Hervormde gemeenteMarumspringtregelmatigbijindekostenvanlevensonderhoud,hetzijingeld,hetzijinnatura.Op28mei1921stierfHendrikBergs-ma in Marum op 83-jarige leeftijd. TrientjeSnip stierf in 1950 in een bejaardenhuis inDrachten.

Boedelscheiding Wolter, Fokke en Erenst BergsmaOp19augustus1897werdhetgezamenlijkbezit van de drie zoons Bergsma geschei-den en in drie ongeveer gelijke delen ver-deeld.Wolterkwam inbezitvanhetmeestnoordelijkgedeelte vanhetbedrijf inclusiefhet bedrijfsgebouw. De grootte bedroegruim4hectare.FokkeBergsmaverkreegeenHendrik Bergsma en Trientje Snip

7

ongeveerevengrootgedeelte,gelegen tenzuidenvanWoltersaandeel.ErenstBergsmaverkreeg het meest zuidelijk gelegen deelvanhetbedrijfmeteengroottevanongeveer5hectare.WolterBergsmawasin1899getrouwdmetEtjeWijkstra(1880-1949).Zijbewoondenderond 1897 verbouwde ouderlijke boerderij.Mogelijkstamthetwoonhuishiervannoguit1851.BroerFokkewoondetotzijnhuwelijkbijhenin.WolterenEtjekregenzeskinderen;1. HendrikBergsma,1899-19002. HendrikBergsma,1901-19793. RoelfkeBergsma,1902-19764. BerendBergsma,1904-19925. FroukjeBergsma,1906-19696. GeertBergsma,1909-1985

Wolter Bergsma wordt rentenier en de zo-nen Geert en Hendrik boerNabijna40jaarboertezijngeweestgingenWolterenEtjein1937rentenieren.

ZijlietenopeigengrondtennoordenvanhetMalijksepadenschuintegenoverde‘nieuweboerderij’eenwoonhuisbouwen.Hierkondenzeinallerustvanhunoudedaggenietenenkonde jongstezoon,Geertde

Vlak voor zijn overlijden had Bergsma op ludieke wijze testamentair laten vastleg-gen dat zijn hond Sitah na zijn dood op de boerderij mocht blijven zolang hij leefde en dat de boerderij gedurende die tijd niet mocht worden verkocht. Op 26 febru-ari 1986 na de dood Sitah haalde Geert Bergsma postuum hiermee de landelijke pers. Het verhaal stond breed uitgemeten in de Telegraaf

Omstreeks 1899 werd de “nieuwe boerderij”, inmiddels in bezit van Wolter Bergsma verbouwd. De blauwe omlijning geeft de situatie voor 1899, de rode omlijning de situatie na 1899 weer. Rechts staan de afmetingen van het verbouwde huis vermeld. (huidig adres Malijksepad 15)

8

boerderijovernemen.GeertBergsma(1909-1985) was in 1937 gehuwd met SijtscheHijlkema (1913-). In 1949 kocht Geert hetouderlijkbedrijf.HijwasdelaatstegeneratieBergsma,diehierwoondeenoverleedop17april1985.

In 1951, nadat zijn vrouw was overleden,verkocht Wolter Bergsma het renteniers-huisaandeexpediteurKlaasAlberts(1903-1986), die in 1925 getrouwd was met zijndochter Frouktje Bergsma (1906-1969).Bergsma behield levenslang het recht vanbewoning.Hierstierfhijop3oktober1965,98jaaroud.De oudste zoon, Hendrik Bergsma (1901-1979), gehuwd met Berendje Stenekes(1900-1998),kochtin1930eenboerderij,nuBareveld15,inDeWilp.Zijboerdenhiertot1966enindejaren70verhuisdenzenaardeWulpstraat 14. In 1981 werd het woonhuisverkochtaanGirbeKlooster.

Fokke Bergsma, boer aan de PierswijkRond 1903 liet Fokke Bergsma een huisbouwen aan de Pierswijk op zijn geërfdelanderijen. Inhetzelfde jaartrouwdehijmetBoelina Burema (1879-1912). Hier verdien-denzijvelejarendekostalsboerenboerin.OokbestuurlijkdroegFokkez’nsteentjebij,hijwasvan1919tot1939gemeenteraadslidvoordeSDAP.FokkeenBoelinakregenvierkinderen:1. GermBergsma,1903-19032. GermBergsma,1904-19723. HendrikBergsma,1907-19684. KlaasBergsma,1908-1973

Germ Bergsma trouwde in 1934 met Jeltjev.d. Velde (1908-1984). Germ werkte alsboerenarbeider;zijwoondennahunhuwelijkinOpende.HendrikBergsmawerdschilder.Hijtrouwdein 1934 met Antje Martha Melissen (1912-1996).ZijwoondenaandeLindsterlaan42inMarum.KlaasBergsma, in1940gehuwdmetFokjeJongsma (1916-1994).Klaaswas jarenlangkruidenieraandeMarktstraat2inMarum.

Boelina stierf in 1912 slechts 33 jaar oud.Fokke hertrouwde in 1916 met zijn huis-

houdster, Willemke Buitkamp (1894-1984).Zijkregensamenookvierkinderen:1. BerendBergsma,1916-19372. FrouktjeBergsma,1919-19953. JanBergsma,1925-2008tweeling4. WolterBergsma,1925-2012tweeling

FrouktjeBergsmatrouwdein1942metHil-lebrand Beerlings (1921-1995). Beerlingswastimmerman/aannemer.ZijwoondenaandeWendtsteinweg61inMarum.

Fokke overleed in 1943. In 1955 werd hetbedrijf verkocht aan Hendrikje Ritsma. Zijverkochtin1967delanderijenaandeland-bouwer (en buurman) Albertus Drost. Hetwoonhuiswerdrond1970verkochtaandetimmermanHesdervanVeen.Bergsma’s weduwe Willemke Buitkampkochtin1954hethuisHoornweg29inMa-rum,waarzein1984stierf.In1974warendetweelingzoonsJanenWol-tereigenaarvanditwoonhuisgeworden,zezijnhierbeidenoverleden.

De tweeling Jan en Wolter Bergsma

Erenst Bergsma boer aan de PierswijkErenstBergsmahad in1897eveneenseenwoonhuislatenbouwenopzijngeërfdelan-derijen.Hijtrouwdeinhetzelfdejaarmetzijnnicht Reina Bergsma (1873-1921), doch-tervanPieterBergsmaenTrientjedeBoer(1849-1938).Ookzijmoestenziendekostteverdienenmetdeopbrengstuitslechts5hagrond.ErenstenReinakregenvijfkinderen:1. HendrikBergsma,1898-19702. PieterBergsma,1900-19513. WolterBergsma,1901-19894. TrientjeBergsma,1904-19935. FrouktjeBergsma,1906-1906

Reinaoverleedin1921op48-jarigeleeftijd.Om zijn kinderen uit te kunnen kopen ver-kocht Erenst in 1925 zijn woonhuis en de

9

noordelijke helft van zijn grondbezit, onge-veer 2.5 ha, aan de landgebruiker SiedsAlma. Geert Boerema werd de nieuwe be-wonervanhethuis.

Dezuidelijkehelft,waaropin1925eennieuwwoonhuis Pierswijk 6, was gebouwd, bleefinbezitvanErenstBergsma.Nazijnoverlij-denin1952werdzoonWolter(1901-1989),in1927gehuwdmetRolinaHofstee (1907-1983),denieuweeigenaarenzijverhuisdenvandeWillemstad2naardePierswijk.Rond1966werdhetgrondbezit verkochtaandelandbouwerAlbertusDrost,terwijlhetwoon-huis in bezit kwam van Roelf Vogelzang.WolterenRolinaverhuisdennaardeWulp-straat1inMarum.

10

Jacob de Mars uit De Wilp; van wagen-, pomp – en grafkistenmaker tot uitvaartverzorgerGeert Braam

In mijn artikelserie ‘Bijzondere beroepen uit het verleden’ gaat het ditmaal over het uitge-storven beroep van wagen- en pompmaker. Dit onderwerp begon mij te boeien toen een bezoeker aan de balie van het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven om informatie vroeg over het maken van oude waterpompen. Daarnaast was één van mijn voorvaderen, Jan Roelfs, wagenmaker in Ma-rum West. Jan Roelfs is de vader van Roelf Jans Randel, die met zijn vrouw Trientje Eisses Palsma een herberg aan het stroompje de Randel had.In De Wilp werd het wagenmakersvak uitgeoefend door Jacob ‘Jappie’ de Mars. Hij com-bineerde dit met het maken van pompen en grafkisten. Ik herinnerde mij dat Jan de Mars hier boeiend over kon vertellen. Om zijn verhalen voor de toekomst vast te leggen, heb ik een afspraak met hem gemaakt voor een interview. Bij een kop koffie met ‘Grunniger koek’ verhaalden Jan en zijn vrouw Imie over de lange historie in de familie De Mars van het maken van wagens, waterpompen en grafkisten. Jan de Mars kwam na het plotse-linge overlijden van zijn vader Jacob, getrouwd met Antje Jansma, in dit beroep terecht. Hij heeft nog veel voorwerpen gerelateerd aan zijn vaders bezigheden in zijn bezit.

JacobdeMars jr.werdop6 februari 1915inOldeboorngeboren,nadatzijnvaderon-geveerachtmaandendaarvoorop33-jarigeleeftijdplotselingwasoverleden.JacobwaseenzoonvanJandeMarsenKlaasjeBer-kenbosch.BijhetoverlijdenvanJandeMarsin1914,nabijnazevenjaargetrouwdtezijngeweest, bleef zijn vrouw Klaasje Berken-boschmet vier kinderenachter,waaronderJacob.

Klaasje Berkenbosch leerde jaren later deevenoudeschipperJacobZwaanstrauitDeWilpkennen;mogelijkvoerhijmetvrachtopofdoorOldeboornenmoetenzezoelkaarhebbenlerenkennen.Zijtrouwdenop12mei1921inBeetsterzwaag;vrijspoedigdaarnavestigdenzijzichmettweezoneninDeWilp.ErbleventweekleinekinderenachterbijdegrootoudersDeMarsinOldeboorn,ditmoetKlaasjeveelverdriethebbengedaan.Jacobwilde,toenhijnogjongwas,hetwa-gen- en pompmakersvak in en het makenvan boerengeriefmateriaal leren. Het waszijnbedoelingomzichdaarnaalszelfstan-dig wagenmaker ergens te vestigen. HijwildegraagindevoetsporenvanzijnvaderJantreden,dietoenstelmakerinOldeboornwas.

In Marum zijn nog levende herinneringen aan het belangrijke beroep van wagen-maker. Op het huis Wendtsteinweg 21, waar vroeger wagenmaker Alberts heeft gewoond, staat op de schoorsteen een windwijzer in de vorm van een boerenwa-gen. Ook de familie Strikwerda, wagen-makers van oudsher, is hier het levende bewijs van. Er bestaan achternamen die direct op het beroep van wagenmaker duiden: Wagenmaker met en zonder ‘s en Wagenaar. Een wagenmaker werd ook wel stelmaker genoemd, resulterend in de fa-milienaam Stelmaker. Iemand die pompen maakte, nam in 1811 de naam Pompstra aan.

Jan de Mars

11

De jongeJacob leerdevanaf1927 toenhijtwaalf,dertienjaarwashetvakinhetDrent-seVries.Opmaandagmorgenvertrokhijopde fietsnaarVries,naeenweekhardwer-kenkeerdehijmetdeopgedanekenniste-rugnaarDeWilp.Dithieldhijwekenlangvol.Hetschijntdathijooknoginternisgeweest.Het is bij Jan niet bekend bij wie zijn, nietzo spraakzame en mededeelzame, vaderhetvakheeftgeleerd. InVrieswaren indie

tijdtweewagenmakers:deinVriesgeborenRoelfStoelenJanLieuwesuitRoden.Tijdens zijn leerperiode in Vries woondeJacob in de weekenden bij zijn moederKlaasjeenzijnstiefvaderaanhetLangpaedinSiegerswoude.Nadezeperiodeheeftdeaspirant-wagenmakerzijnkennisverderop-gedaan bij wagenmaker Menno StrikwerdainDeWilp.

Vestiging van De Mars in De WilpEind jaren dertig vestigde Jacob de Marszich als kleine zelfstandige in de Wilp. Hijnam de wagenmakerij van Willem GeertBerghuis over. Als beginnend zelfstandigebegonhijaandetoenmaligeNoordersingel,

nu meester Nennstiehlweg 59, in De Wilp.Hetinmiddelsafgebrokenhuisstondaandewestzijdevandehuidigevijver.Inhetpandwaar Willem Berghuis een wagenmakerbe-drijfhad,was inhetvoorhuiseenpostkan-toorgevestigd,waarWillemtevenspostkan-toorhouder was. Later verhuisde Berghuiseen paar huizen verderop, waar ook weerhetpostkantooringevestigdwerd.In 1940 trouwde Jacob met Antje Jansma(1909-1992).Destilleen ingetogen,maarzeerbetrouw-bare en geziene Jacob de Mars, verstondzijn vak als geen ander. Hij werkte van ‘smorgens vroeg tot ‘s avonds laat; tevensverzorgdehijzijneigenboekhoudingdiehijtotindepuntjesbijhield.ErwerdvanallesennogwatgemaaktindewerkplaatsvandeMars.Laterwerdookhetmakenenhetborenvanpompen ter handgenomen. Deze werkzaamheden had hijovergenomenvandeWilpsterwagenmakerMenno Strikwerda. De benodigde kennishadhijopgedaanbijStrikwerda,dewagen-makerinMarum.JacobdeMarshadeendrukbeklantezaakenalsnelkwamereenknechtinhetbedrijf.DeeersteknechtwasGosseHuisman,diedaarvoorbijStrikwerdawerkte.Hijwerdaf-gelostdoorTjallingdeVries,afkomstigvandeScheiding,diedaarvoorookbijStrikwer-daindienstwas.Na het overlijden van Strikwerda in 1951namDeMarszijnzaakvanStrikwerdaover.Deklantenkringvoordefabricagevanboe-renwagens en boerengeriefmateriaal werdtevens overgenomen. Jacob was zeer be-dreveninhetmakenvanhoutenschaatsenvanbeukenhout;hetwaswinterwerk,omdathetboerenwerkdanopeenlaagpitjestond.Alles wat van hout gemaakt kon wordenwerddanookdoorhemgemaakt.Indeoorlogwerderveelhoutgezaagdvoorbrandhout.Deboerenleverdenboomstam-men aan die vervolgens op de lintzaag inhapklare brokken werden gezaagd; dit le-verdeenigeverdiensteop.Tevenswerdenerafrasteringspalenvandestammengezaagd,alnaargelangdediktevandestamindrieënof invieren,meteengeschiktelengteenvoorzienvaneenpunt.

Roelf Stoel werd in 1877 geboren als zoon van kuiper/wagenmaker Gerardus Stoel en Grietien Brink. Hij trouwde met Jantje Vedder uit Norg.Jan Lieuwes werd in Roden in 1894 gebo-ren. Zijn ouders waren grofsmid/wagen-maker Albert Lieuwes en Alina Henderika Ananias.

Jacob en Antje de Mars en hun zoon Jan

12

De vervaardiging van houten pompenVóórdeaanlegvandewaterleidingwerdenernogvolophoutenpompengemaaktinenrondDeWilp.InMarum,datzal inDeWilp

niet anders zijn geweest, werd midden ja-ren vijftig waterleiding aangelegd. Voor dietijdgebruiktemengrondwateruitdepompof uit de regenbak. Regenwater kwam vandedakgotenviaeenfilterbakinderegenbakterecht; vandaaruitwerdhet indekeukenopgepompt.De aanleg van een waterpomp werd dooreen boer of een particulier aangevraagd.Eerst kwam een wichelroedeloper om eenwel te zoeken. Was er een wel gevonden,danwerdereendiepgatgegravenwaareenhouten put in werd aangebracht. Het uit-eindevandepompwerdopdebodemge-plaatst.Ronddehoutenputwerdeenaantalturven in lagen tot het maaiveld opgesta-peld.Deputvuldezichmethetgrondwaterwatkonwordenopgepompt.Tijdens warme zomers kwam het voor dat

de wel geen water aanvoerde, de pompstond dan droog. De put was over het al-gemeenongeveer tweemeterdiep,alnaargelangdedieptevandewel.Bijhetborenvan de pompbuis werd er aan de boven(afvoer)endeonderkant (invoer)eentuit inaangebracht. De onderkant van de pompwerddichtgespijkerdmeteenplankjeomtevoorkomendatermodderopgepomptwerd.Een vijftigtal centimeters daarboven zat dewaterinlaat.Deonderkantvandepompbalk(pomphuis)rustteopdebodemvandeput.Voordat de pompbalken geboord werdenmoestenzeeerst,omdelevensduurtever-lengen,gewaterdworden,duseentijdinhetwatervandevaartdoorDeWilp liggen.Erlagenvaakmeerderepompbalkenindewijk.De Wilpster jeugd bouwde er tot ergernisvandepompmakervlottenvan.Opzichwashetgeenprobleemdatdejeugdmetdepompbalkenspeelde,maarerwer-den latten overheen gespijkerd om er eenvlotvantemaken.Ditkonlatereenlekkendepomptotgevolghebben.DeMarsstondhetmakenvaneenvlotweltoealsdestammen

Het huis van Jacob de Mars aan de Mr. Nennstiehlweg

Jacob de Mars aan het werk

13

doordejeugdaanelkaargebondenwerdenmettouwen.Deontwaterdepompbalkenwerdenomdepompschacht teborenheel secuuropeenverrijdbare lorriegelegd.Eerstwerdermeteenslangenboorenlatermeteenlepelboorgeboord.Depompmakerbeschikteovervijfàzesverschillendeboren.Omtecontrolerenofdeschachtwelinhethartvandepomp-balk werd geboord, werd het boorsel be-oordeeldopkleur:eenbruinekleurvanhetboorsel gaf aandat er in het hart geboordwas.Als het boren niet nauwkeurig gebeurde,kwam het voor dat de boor aan de zijkantvan de pompbalk naar buiten kwam; een

behoorlijke schadepost, want het procesmoestwordenovergedaanmeteennieuwepompbalk.Alsdestam langerwasdandeboor,danwerddebalkhalverwegehetboor-procesomgedraaidenwerder vandean-derekanteengatingeboord.Ermoestexactuitgelijndwordenomindejuisterichtingteboren.Langer dan 2,5 meter waren de pompbal-keneigenlijk nooit.Het spreekt vanzelf dathetborenvroegeruitsluitendhandwerkwas;de pompbalk lag dan op een paar stevigeschragen. Later werd er een lorrie die opspoorrailsstondgebruikt.Hetondersteenbovenstedeelwerdenver-fraaiddoorzezeskantigtemaken.Erwerdeen knecht (scharnierpunt) aangebracht,waardewipstokofzwengelmetdaaraandezuiger in de pompschacht op en neer kongaanenzodoendekonpompen.

Tussen De Mars en zijn collega StrikwerdauitMarumwaseengoedeverstandhouding,erwerdopeensocialewijzesamengewerkt.DemensenvanStrikwerdakwamenookwelnaarDeWilpomDeMars indrukke tijdentehelpen.DefabricagevanpompengingnadeaanlegvandewaterleidinginDeWilpnogtotmid-

In de negentiende eeuw werd in Neder-land, door de groei van de bevolking als gevolg van de Industriële Revolutie, de drinkwatervoorziening een probleem. De eerste waterleiding werd rond 1850 in Haarlem aangelegd voor een tappunt bij de Haarlemmerpoort. In die tijd waren er in vele steden en dorpen openbare water-pompen. Door de uitbraak van besmette-lijke ziekten door vuil drinkwater werd in de negentiende eeuw begonnen met de aanleg van drinkwaterleidingen.

De werkplaats van De Mars, er wordt aan een pompbalk gewerkt

14

denjarenzestigvandevorigeeeuwdoor.Deredenwasdatdebuitengebiedennog langverstoken bleven van waterleiding; daar-naast werden er ook pompen geplaatst inweilandenophogergelegenplaatsen,waargeendobbenwaren.Opdezewijzevoorzagdeboerzijnveevandrinkwater.

Boerenwagens, kuipen, wastobben, gier-bakken, enzovoortDe Mars maakte zogenaamde wipkarren,driewielige boerenkarren en echte vierwie-ligeboerenwagensmetzijschottenenkrom-dussel.Dedoordewagenmakervervaardigdehou-tenwagenwielenwerdennaardesmidge-bracht om te worden voorzien van stalenhoepels. Na de fabricage werd de hoepelinhetsmidsvuurverhitengloeiendheetomhet houten wiel geslagen. Door afkoelingkrompdehoepelmuurvastomhetwiel.Omte voorkomen dat het roodgloeiende ijzerhethoutzoudoenontbrandenwerdhetijzeronmiddellijkmet veelwaterovergoten.Hethoutenwiel lagvooraldiehandelingenopeenmolensteenmetdenaafvanhetwielinhetgatvandemolensteen.Hetkwamzel-denvoordatdestalenhoepel later losomhetwielkwamtezitten. Inzo’ngevalwerder een gaatje in het ijzer geboord en werddehoepelmeteenflinkeschroefvastgezet.DenaafvanhetwielwerddoorDeMarsopeen draaibank gemaakt. De gaten voor despaken werden in de naaf gehakt. Om denaafbrachthijvoordestevigheideveneenseenstalenhoepeltjeaan.DeMarsmaakteookhoutengierbakken,dieopeensleegemonteerdwerden.Desledenmet brede glijders, om diepe sporen in denattegrond tevermijden,werdendooreenpaardvoortgetrokken.Degierbakwerdge-vuldmetgier,dunne,vloeibarekoemest,diemet een putemmer uit de gierkelder werdgehaald.Degierwerdhandmatig,metbe-hulpvaneengrotehoutenschep,overhetlandverspreidomzohetlandtebemesten.Indejarenvijftigwerdhetbemestengemak-kelijker, omdat er giertanks van staal ver-krijgbaarwaren.Verder maakte De Mars voor huishoudelijkgebruikwastobbenenvoorhetveeprodu-ceerdehijhoutendrinkwaterbakken.

De boekhouder Jacob de MarsAlles wat binnenkwam of de deur uitgingwerd nauwkeurig en netjes bijgehouden ineenkasboek.Erisnogeengoedexemplaaruit de jaren 1939-1940 bewaard gebleven.Hetwasvangrootbelangomhetkasboektotindepuntjesbijtehoudenomzodevin-geraandepolstehoudenenmogelijkever-liezen te beperken. Op deze wijze wist DeMarsereenbloeiendbedrijfvantemaken.ZoonJandeMarsaanhetwoord:”Eennaafvaneenhoutenwielkostteongeveerƒ2,84,plus16spakenvoorƒ4.80enviervellingenƒ3.20.Datkwamvooreencompleethoutenwielneeropƒ10,85”.Eenanderepostuithetkasboek‘R.Nabringkochteenstrijkelvoor12cent’(een‘strijkel’werdgebruiktomeenzeismeetescherpen).Ook kocht Nabring nog een wipstok vooreenpompvoorƒ1,25.Janverteldedathetslijpenvanschaatsenmaar20centkostte.Werkelijk een kasboek vol verrassingen,heelbijzonderdathetbewaardisgebleven.Deschrijvervanditartikelheefterallever-trouwenindathetkasboekbijdefamilieDeMarsingoedehandenis.NaasthetkasboekbezitJandeMarsnogmeeruitdeadminis-tratieuitdetijddatzijnvaderdezaakhad.

Het winkelpand aan de mr. NennstiehlwegBeginjarenvijftigvandevorigeeeuwbegondemoedervanJandeMarseenwinkeltjeinhetvoorhuisvanhetwagenmakerpandaande Nennstiehlweg. Zij verkocht gebruiks-voorwerpenzoalshandzagen,nijptangenensloten.OokspijkersenhoutschroevendoorDeMarszelfverpaktinpakjesvaneenkilo.

De modernere tijdToen de vraag naar houten boerenwagensterugliep,gingDeMarslangzamerhandoveropmeermoderneboerenwagensop lucht-banden.Destalenonderbouwwerdaange-leverd door carrosseriebouwer Miedema,De Mars bouwde ze verder af. Er werdeneen houten bodem en daarna houten zij-,voor- en achterschotten aangebracht. Te-vens werd er een zitplaats op de voorkantgemaakt.Enzowerddewagenbijdeklantafgeleverd. Het timmerwerk op een stalenonderbouwwasminderarbeidsintensief.DeMarsvondindejarenzestigaanvullendwerk

15

eninkomstenindelijkbezorgingendepro-ductievangrafkisten.Hetmakenvangraf-kistenhadhijalsjonggezelinVriesgeleerd.Aangezienhijdehoutzagerijnoghad,zaag-dehijnogsteedsbomenvoordeboeren.Dezaaginstallatie werd aangedreven door eenelektrischemotor,waarhijveelmeetestel-lenheeftgehad.

JacobdeMarswas’smorgensalomvijfuuraanhetwerk.HetgeluidvandedraaiendemachinesklonkzoonJanalskleine jongenalsmuziekindeoren.Voordeburenwasditanders.Later heeft hij de fabricage van grafkisten,houten pompen en andere producten af-gebouwd. De reden hiervoor was dat er inde regioeenbehoorlijkeproductiewas.BijStrikwerdainMarumenDeWilpwerdenookgrafkistengemaakt.

De moderne begrafenisondernemer Begin jaren vijftig verdwenen houten lijk-koetsen, getrokken door paarden uit hetstraatbeeld. De Mars speelde hierop in enschafteeenlijkauto,eenOpel,aanenboodzijndienstenindewijdeomgevingaan.Ook het materiaal van de grafkisten ver-anderde van massief naar spaanplaat, meteenfineerlaagvanhardhout.Erwerdenook

goedkopere kisten van stevig karton ver-vaardigd.

Methetoogopdeverbranding ineencre-matorium werd het glas in het kijkgat ver-vangendoorplasticglaasjes.Vóórafleveringwerddekist,naardewensenvandefamilievandeoverledene,bekleed.DemanvandebegrafenisverenigingmelddebijDeMarswieerwasoverleden,eenbaby,eenkind,ofeenvolwassene.Bijvolwasse-nenwerderooknogverteldhoelang,breedenzwaardeoverledenewas.Ermoestover-al rekeningmeegehoudenworden.BinnentweeuurkonereenkistdoorDeMarsafge-leverdworden.

De werkplaats met machines

De lijkwagen

16

Jande Marsheeft al deze zakenookmeegeregeldenheefttevensmetdelijkautoge-reden.OokheeftJanmeermalenpersonengekist, nadat ze afgelegd waren door devoorgangermetzijnofhaarmedewerkers.Het viel Jan, die ondertussen meehielp inhetbedrijf,zwaaromtelkensmaarweer ingezinnen tekomenwaarveelverdrietwas.Het kisten was voor hem een te zware, li-chamelijkebelasting.Hijwasmeerbekendmet het timmervak, waarvoor hij een op-leiding in Drachten had gevolgd. Als jongejongenkwamhijaanhetwerkbijaannemerMintVeenstra.DelangstetijdwerkteJanbijWeijerdeJonginDeWilp.BijAleMetzelaarbekwaamdehijzichindeschurenbouw.Ver-derwashijnogindienstbijRiekeledeBoerinMarumeneennogaantalandereaanne-mers.

Het einde van de zaakJacobdeMarsoverleedplotseling in1972op57-jarige leeftijd.Janheeftdezaaknogeenhalf jaar zogoeden zokwaadalshetgingdraaiendegehouden.Ermoestnahetoverlijdenzakelijkveelgeregeldworden.Ermoestenrekeningenrondwordengebracht.Hierbij kreeg Jan veel steun van zijn oom,

JandeMars,uitGroningen.Janzelfkonhetnietopbrengen;hetwasvoorhemteemoti-oneelommetderekeningenoppadtegaan.Alleswerddoorzijnoomgeregeld.De weduwe De Mars-Jansma verhuisde alsnel, omdat Hans Deelstra de zaak over-nam. Het bedrijf moest door de overnamegelijk in volle vaart verder, het mocht nietverlopen.JacobdeMarshadalinzijnhoofdhetbedrijfaftebouwenenteverhuizennaareennieuwtebouwenhuis.Daartoehadhijaleenbouwterreingekocht indeoostelijkehoekAcacialaan/Sportlaan inMarum.Zelfshethoutvoordekozijnenstondalklaar.Ar-chitectLautenbachuit Leekhaddebouw-tekeningen al gemaakt. De weduwe wildealleen niet meer naar Marum. Ze liet doorWeijerdeJong eennieuwhuiszettenaande Veenweg. Al vrij gauw na de overnamestopteDeelstramethetrijdenvandelijkwa-gen.Hijhieldzichdaarnahoofdzakelijkbe-zigmetde vervaardiging vangrafkistenengrafkelders.Deelstrableefwel opdeoudelocatievanhetbedrijfDeMars.Antje de Mars-Jansma overleed op 3 sep-tember1992.Met haaroverlijden kwamereeneindeaaneengeneratievanwagenma-kersinDeWilp.

Publicaties over Marum en omgeving

Cobi Olijve

In deze uitgave van ’t Olde Guet is er weer aandacht voor de rubriek Publicaties over Ma-rum en omgeving. (zie eerdere nummers van ‘t Olde Guet). Het boek dat deze keer onze interesse heeft, is geschreven door dr. Jan Buitkamp. Het is postuum uitgebracht en heeft als titel: ‘De Graaf, Burger, Elseman. Drie Marumer Hervormde Dominees’.

In december 2011 besefte Jan Buitkampdat hij dit boek niet zelf meer zou kunnenafmaken en uitbrengen. Hij vroeg daaromEmmyMorren,JokedeBoer-JagerenRoelHuismanditvoorhemtedoen.Zijhebben,zoalszezelfaangeven,hunbestgedaanereenuitgavevantemakendieJanBuitkampwaardigis.

Als blijk van genegenheid wilde Jan Buit-kamp iets op papier zetten over de drievrijzinnig-hervormde dominees, De Graaf,BurgerenElseman.Buitkamp heeft dominee De Graaf nietpersoonlijk meegemaakt. Zijn informatieverkreeghijvanzijnvaderentweeschool-meestersvandeOpenbareLagereschoolinMarum-West.Daarnaastdeedhijaanvullendarchiefonderzoek.DedomineesBurgerenElsemanheeftJanBuitkampwélpersoonlijkmeegemaakt.Bur-ger omschrijft hij als iemand die geloofde

wathijzeiendeedwathijzei.DomineeEl-semanwaseenmandietemiddenvanhetvolkstond.DaarnaastvertelthetboekbeknoptoverdeoudehervormdekerkvanMarum,hetoud-ste bouwwerk binnen de gemeente. Buit-kamp koesterde veel goede herinneringenaanhetkerkje.Tevenswordenveleontwik-kelingenronddekerkaangeroerd.

Achterinstaateennamenlijstvanpredikan-tendiedehervormdekerkvanMarumheb-bengediendtussen1604en2009.

Zelfsophogeleeftijdenbijeenafnemendegezondheid,behieldJanBuitkampeengrotedrangomteschrijven.Erwarenveelzakenwaaraanhijbelanghechtteendiehijwildevastleggen.Ditlaatsteoeuvrevanzijnhandiseenhandigformaatboekgeworden,pret-tig om te lezen, opgesierd met sprekendezwart-witfoto’s.

De Graaf, Burger, ElsemanDrie Marumer Hervormde Dominees

Dr. Jan Buitkamp

Zijn laatse boek schreef Dr. Jan Buikamp (1929) over de oude kerk van zijn geboorteplaats Marum en de drie predikanten, De Graaf, Burger en Elseman, die hij zeer bewonderde.

Buitkamp was veertig jaar vrijzinnig predikant in Rotterdam en werkzaam bij het voortgezet onderwijs. Zestig jaar bestudeerde hij de godsdiensten, de geschiedenis en de talen van het Nabije Oosten. Van zijn hand verschenen boeken over godsdienst, geschiedenis en semietische talen. Daarnaast publiceerde hij over de Tweede Wereldoorlog en zijn geboortestreek, het zuidelijk Westerkwartier.

Dit boek is postuum verschenen.

Foto: Jan Buitkamp bij de hervormde kerk in Marum.

(foto Omke Oudeman)

17

18

De stellingmolen van Niebert Koos Vos

In 1899 werd deze molen in Niebert gebouwd met onderdelen van een zaagmolen (de mo-len data base spreekt van een olie- en pelmolen ) uit Zandeweer. De molen heeft bovenin twee koppels maalstenen en beneden nog een koppel, aangedreven door een elektromo-tor. Hij is achtereenvolgens de hoogste zeskante molen van Nederland, de enige zeskante korenmolen van de provincie Groningen en is tegelijk de enige overgebleven molen in de gemeente MarumDoor de hoge onderbouw is de Nieberter Molen een echt herkenningspunt aan de A7. Momenteel is hij in het bezit van de Stichting Het Groninger Landschap. De molen is maal-vaardig. Het malen van graan gebeurt door vrijwilligers; er wordt gemalen voor enkele bakkers en particulieren.

De enige zeskante korenmolen van de provincie Groningen in de gemeente Marum ( Foto Bert Hofman)

19

Historie van de Nieberter molen(s)

De stellingmolen te ZandeweerDemolenvanNiebertkomtvanoorspronguitZandeweer,eenplaatsje tenzuidenvanUithuizen-richtingEppenhuizen.Harm Mekkes ter Borgh, geboren in 1792teLosdorp(zuidelijkvanSpijk),wasoliesla-ger van beroep. In 1816 kocht hij van eneReinderCornelisSmitdestanderdmolen‘DeWelvaart’inZandeweer.Dezemolenwasin1714gebouwdals roggemolen.Laterwerddezemolenuitgebreidmeteenolieslagerij.Tervervangingvandezevoorgangerlietmo-lenaar Harm Mekkes ter Borgh in 1818 inZandeweer een zeskante met riet gedektestellingmolen bouwen, met een stenen on-derbouw in de vorm van een achtkant eneenvluchtvan75voet.Dezenieuwemolenwerd ingericht als olie- en pelmolen, mettweepelsteneneneenolieslagerijmettweeoliekelders.Dezezeskantemolenbleef tot1832eigen-dom van Ter Borgh. In dat jaar volgde na-

melijkdeoverdrachtvandemolenaanhetechtpaarKolverschoten-MacDonald.

In1893werdC.AusemauitUithuizermee-deneigenaar,dieopzijnbeurtdemolenop26januari1899verkochtaandeherenJ.H.Nanninga en C. van der Veen uit Niebert.Nanninga was naast molenaar ook bakkervanberoep,eencombinatiediewevakerinonzemolenseriezijntegengekomen.

De oude standerdmolen van Niebert: 1668 - 1895De voorloper van de huidige, houten stel-lingmolenvanNiebertwaseenhoutenstel-lingmolendieuit1628stamde.

Volgens de gegevens van B. van der VeenCzn.stonddezemoleneralvóór1628.Dezeoudste Nieberter molen wordt in het jaar1618 al in een Provinciale Resolutie aan-geduid.DoorhetaannemenvandezePro-vinciale Resolutie op de belasting van hetgemaal ( lees verderop onder ‘Sarrieshut’).

De Nieberter molen met sarrieshut in Zandeweer anno 1895

20

Indat jaarmochtenvande110bestaandemolensindeprovincieGroningenerslechts73blijvenbestaan.DeNiebertermolenbleefvolgensdezeresolutiegespaard.De standerdmolen had een vlucht van 62voet, (ongeveer 20,5 meter) en stond tennóórdenvanhetoudemuldershuis,richtingdehuidigeA7dus.VolgensdebeschikbaregegevenswasGeertMensesMulderin1825mulder/pachtervandezestanderdmolen.Later,rond1832/1833,zalhijookdezemolenaankopen.

De omgeving van de Nieberter Standerd-molen anno 1832De drie gebouwen, op rij achter elkaar opdekaartopdevolgendepagina,vormenhethuidigemolencomplex.Rond1825wasdekavelindelingenheteigendomoverhetmo-lenterreintotaalandersverdeeld:

1.HuisenerfvandemolenvanGeertMen-sesMuller (n.b. indeverschillendeofficielepapierenwordtzowelvanMulleralsMuldergesproken). De direct achter- en naastlig-gende percelen horen toe aan resp. koop-

Een standerdmolen als in Niebert, die eerst ten noorden van de molenaarswoning stond

Onder nr. 376 de kadastrale inschrijving van de ‘windkoornmolen’ van Geert Menses Muller

21

man Oente Jans Huizinga en landbouwerJanHendrikSchuurman.2. De in HisGis aangeduide molenplaatsvan de oude standerdmolen. Het perceellandwaaropdemolenisaangeduidbehoortookaanmolenaarGeertMensesMuller.Mo-lenaar Geert Menses Muller moest in dezesituatiebeschikkenover rechtvanoverpadover het voor hem achterliggende weilandvanzijnvoorbuurmanOenteJansHuizinga.Ikheboverdezesituatieechtermijntwijfels!3.Huismeterfenschuurennogtweeper-ceeltjestuinvankoopmanenvóórbuurmanOenteJansHuizinga.Dezekavelslagendusallevóórhettoenmaligemolenhuis.4.VanuitdelezergezienlinksvankoopmanOente Jans Huizinga woonde Abel RoelfsGrutter,ookgruttervanberoep!Zijnperceelwasopgedeeld inhuisenerf,eentuin (lila)en een boomgaard (groen). Deze situatieverklaartookdevraagstellingrond1965oferinNiebertmisschientweemolenstegelijkhebben gestaan. Een gruttermolen is vaaknietmeerdaneenhandmolenofeen(paar-den-)tractiemolen.

Aankoop van de Nieberter standerd-molen.Op 8 december 1833 wordt in het archiefvannotarisWichersbeschreven,datderog-gemolenteNiebertdoorAuktjeAllesBakker(vrouwvanKornelisPieterHoekstra),IemkjeAllesBakker (vrouwvanRoelfCornelisHa-zenbergteDrachten)enKunjeAllesBakker,voorƒ4.472,-wordtverkochtaanAbrahamSantee Leuringh te Leek en Geert MensesMuller. Muller zal als molenaar met behulpvan Leuringh de korenmolen aangekochthebben.

VreemdgenoegwordthijinHisGisin1832alalseigenaarbeschreven.Voor een definitieve plaatsbepaling van demolenopdekadasterkaartgaatdenumme-ringhelaasnietvergenoegdoor.Eenaan-sluitendekadasterkaartnummertdoorvanafkadasternr.378.Erisdust.a.v.destanderd-molen,opdekadastralekaartnr.376,geen‘dubbelcheck’mogelijk. ‘Koornmolen num-mer 376’ moet dus lager gezocht worden,richtinghetmolenhuis!

ZoekenweopdekleurigeHisGiskaartde-zelfde schuine lijn op, dan moet de molenzichinderdaadnaaronderenophetmolen-terrein bevinden. Aangegeven wordt hij erechterniet!

22

Weer later wordt ene Ebe Hendriks (1769– 1846) molenaar van de standerdmolenin Niebert. Hij was getrouwd met AdrianaElfringhof, domineesdochter uit Stedum.Een oom, Robbert van Veen uit Uithuizen,haddehypotheekopdemolenenEbeHen-driksmoestelkjaartentijdevandeherfst-veemarkt de renteschuld betalen. Het ver-haalgaat,dathijdezegehelerentetelkensvolledig moest uittellen en tegelijk zodanigklaagdeoverdeslechtetijdenentegensla-gen,dathijderentedaardoorgeheelofge-deeltelijkterugkreeg.

In maart 1895 verkocht Ebe Hendriks vanVeendestanderdmolenuiteindelijkaanJanHarmNanningaenC.vanderVeen.Inhet-zelfdejaarwerdernogeendieselmotorvan13 PK in geplaatst als aandrijving voor demaalderij. Maar schijnbaar heeft Nanningatocheenworstelingmetdezezeeroudemo-len gehad, want in hetzelfde jaar van aan-koopenmechanisatie laathij hem in1895tochafbreken.DenieuwemolenuitZande-weerzoupasin1899wordenneergezet,te-gelijkmethethuidigemolenhuis.

DwangmolensDe oude standerdmolen van Niebert wasooituitgebaatgeweestalseenzogenaamdedwangmolen.In het verleden rustten het windrecht ofde rechten op het malen van graan, bij deplaatselijke autoriteit(en). In zogenaamdedwangmolensmoestmenoplastvandezemachthebber(s) het graan laten malen,waarvoor een provisie betaald moest wor-den.PasindeFransetijdkwamindeLageLandeneeneindeaandezefeodaleregeling.Determdwangmolenkanechterookslaanop het feit dat de provincie Groningen terbekostiging van de 80–jarige oorlog belas-tinggingheffen,hetzogenaamdemaalrecht,ophettemalengraandoorwindmolens.Dezeheffingduurdevan1628tot1855;demaatregelheeftde80–jarigeoorlogdus207jaaroverleefd.

Sarrieshut bij de molenEensarrieshutwaseenbenamingdiegege-ven werd aan de woning van de chercher.Datwasdeambtenaardiebelastwasmethetinnenvandebelastingophetmalenvanhet graan. Deze provinciale belasting heeftindeprovincieGroningenbestaanvan1628tot1855.Demeestesarrieshuttenstondenvlakbij,ofwarenvastgebouwdaandeplaat-selijke molen. Sarries is een verbasteringvan chercher. Chercher zelf is afgeleid vanhetoud-fransewoordsarchier,datbelastenbetekent. De belasting op het malen be-stondal langer,maarwerdopgroteschaalontdoken.Ineersteinstantiewerdgepoogddeinningtebevorderendoorvandemole-naareeneedtevragendathijdebelastinggetrouw zou innen en afstaan. Dat hielp

Kadastrale kaart van huis en erf van Geert Menses Muller; helaas ontbreekt nr. 376 de ‘windkoornmolen’

Even tussendoor….. In hetzelfde archief koopt op 17 januari 1838 Jacob Zuiderhoek uit Leek óók een korenmolen met huis te Niebert van ene Harm Eelkes Aldershof uit Duurswoude. Als we doorlezen, betreft deze molen ech-ter de grutterij te Niebert. Eveneens wat verwarrend, want hier klopt de omschrij-ving korenmolen dan weer niet..

23

onvoldoende.Vandaardatbij iederemoleneenambtenaarwerdaangesteld;desarries-hutwerdzijnwoning.OokinFrieslandwerdeen dergelijke ambtenaar aangesteld. Daarwordtzijnbehuizingaangeduidmetkijkers-huis.Nahetafschaffenvandebelastingzijnde meeste sarrieshutten in verval geraakt.Eenaantal isbewaardgebleven.Demees-tendaarvanzijnherkenbaaraanhetwapenvan de provincie dat in een van de murenwerdgemetseld.

Dit is de sarrieshut van Zandeweer zoalsdeze tot 1899 aldáár bij de - huidige Nie-berter-molenheeftgestaan.Defototoontde westgevel van deze, in 1735 opnieuwopgebouwde sarrieshut. Het is onbekendwanneerdezecherchers-woningpreciesisgebouwd.Dathethuisvan lateredatum isdandesarrieshuttendievanaf1630werdengebouwd,iso.a.tezienaandegrotereom-vangvandithuis.Doordeverschillendever-bouwingen die er hebben plaatsgevonden,iseraandebinnenzijdenietsmeerterugtevindenuitvervlogentijden,metuitzonderingvandebinnenzijdevandewestgevel.Dezeheeftmennamelijkopgetrokkenuit deori-ginele gele Friese steen, waarmee ook deeerstesarrieshutten,volgenshetbestekvan1630,moestenwordengebouwd!Debuiten-kantisverderinvrijoriginelestaat.

Van de eigen Nieberter sarrieshut heb ikgeen gegevens kunnen achterhalen Dat erinNiebertweldegelijkeensarrieshutmoethebbengestaan,isafteleidenvandecher-chersbenoemingeninNiebert.

Hieronderstaanenkeleweergegeven:‘1630 - Douwe Clasen - Chercher by demeuletotNybert20–03–1648-PopkoTammens-nyeCher-cher by de molen tot Nybert onder voor-waarden21–04–1648(!)-ClaesHermans-nyeCher-cherbydemolentotNybertMercurij den 14 Augusti 1672 - D’HeerenGedeputeerdenhebben inplaetsevandenoverleden Chercher tot Niebert gecoozenClaesEgberts,mitsdoendedeneedtdaertoestaande’.

Hiernavindenerwat regenteskeontwikke-lingenplaats:hetberoepschijnteenpach-tersfunctievoorderegionalemachthebbersteworden,omvervolgenshetwerkaanon-dergeschiktenuittebesteden.Dechercher-functieswordeninonzecontreienzelfsdoorderegentenofficieelop‘Westerquartier’ni-veauingepachtenmengaatnaareigenbe-lieven de uitvoering ervan toewijzen. Af entoevindenerinditlichtabsurdemaatrege-lenplaats,diedeoorspronkelijkecherchersbizarzoudenzijnovergekomen.Alleen inNoord-Groningenhoudtmenzichstrikt aan de oorspronkelijke opzet vanplaatselijkebenoemingenenplaatselijkein-ningvangelden.Hieronder volgteencomplete ‘volksverhui-zing’vancherchersvanennaarNiebertenomstreken:‘Martisden20Januarij1728.OphetversoekvandenPagtenarenvanhetgemaalindeStadtomSjammeJansendes-selfsVrouwGeertruitCornellistotCherchersbij dedriemolensaan te stellen,deCher-cherenCherchersevandaarna ’tNiebert,en die van ’t Niebert na Grijpskerk te ver-plaatsen,endievanMidwoldanaeNiezijl,enAriaanJacobsensijnHuisvrouwAntjeHin-drixtotMidwoldaalsCherchersaentestel-len, en tot Aduwert Tomas Houtuin en sijnVrouw. Hebben de Heeren Gedeputeerdenhet selvegewesenaendeHeerenGecom.vanhetQuartiermetdeSecret.omdaarintedisponeren’.Ook is het in dit stadium absoluut nietvreemd,dat het ambtdoor vrouwenwordtuitgeoefend;emancipatieavant la lettre.Ofziterookhiereenbijbetekenisachter….?

De sarrieshut van Zandeweer

24

‘21Februarij1729–IsinactisgeteikentdatCatharinaJansdenEedtalsChercherschebijdemolenin’tNiebertheeftgepraesteert’.TotzoverdehistorieronddeNieberterstan-derdmolen;wegaanweerdoornaardehui-digestellingmolen.

De stellingmolen komt naar NiebertDehuidigestellingmolenvanNiebertisdusde opvolger van de houten standerdmolenvan1628envaneventueelnogdaarvóór.Waardeoudemolennog tennoordenvandemolenaarswoningstond,dusrichtingdeA7, staatdehuidige molen ten zuiden vanhethuisen isdaar in1899neergezet.Vol-gensdeze jaartallen zouNiebert zodoende4á5jarenlanggeenmolengehadhebben.

Destelling-oliemoleninZandeweerwerddusin1899afgebrokeneninNiebertinhetzelfdejaaralsstelling-korenmolenherbouwddoormolenbouwer U. Holman uit Stroobos. DitwerddusuiteindelijkdemolendieinNiebertnogsteedsaanwezigis.Gezieneenjaartal1746inéénvandebalkenishetaannemelijk,datbijdebouwvandeNiebertermolenookzeeroudeengebruikteonderdelenzijnbenut.Tijdenseenlatererestauratiein1965-doormolenmakerB.DijkuitLeek-haddeNieber-termolenindehartenvandebevolkingeenwarm plekje. Men droeg ruimhartig bij aande restauratie. Als bijdrage kon men toenvoorƒ7.50eentekeningkopen.Samenmetde vele subsidies wist men toen het grotebedragvanƒ16.000,-bijelkaartebrengen.

Indemolen,die rond1955alminofmeerbuiten bedrijf was geraakt, bevond zichnog wel een elektrische malerij. Daarnaastwerddemolenookalspakhuisgebruikt.Inzijn laatste functionele jarenwasdemolenvolgensB.vanderVeenCzn.nogmetzelf-zwichting uitgerust geweest.( zie verderopbij‘zelfzwichting’)De beruchte storm van 12 op 13 novem-ber 1972 veroorzaakte vervolgens een bij-na desastreuze schade. De bovenkap wasgedeeltelijk buiten de romp geschoven enstorttenognetnietnaarbeneden.Meteenhijskraankonallesterugwordengeplaatst.Na de novemberstorm van 1972 kocht deGemeenteMarumbeginapril1973demolenvan A.B. Hilhorst, die vanaf 1961 de eige-naarwas.Na een opknapbeurt van 1975 tot in 1977doordefirmaAlserda,isdemolenopvrijwil-ligebasisweerregelmatiginbedrijf.De molen is een rijksmonument (rijksmo-numentnr.28290)en issinds10augustus2011eigendomvanStichtingHetGroningerLandschap.Opvallend isdatdemolennooiteeneigennaamheeftgehad,ooknietinZandeweer.

De molenaarswoningHetmolenhuisisgebouwdrond1899,tege-lijkmetdeNiebertermolen.Dewoningheeftdestructuurvaneenzoge-naamdekop-rompboerderij.Hetiseenvrijdiepvoorhuis,ondereenza-deldaktegeneentopgeveleneenwatbre-

Waarschijnlijk heeft de Nuismer molen uit 1850 een tijdelijke oplossing geboden. Deze was in 1850, net als 50 jaar later de molen van Niebert (1899), als stellingmo-len opgebouwd en was ook een boven-kruier met buitenkruiwerk. Deze Nuismer molen diende als koren- en mosterdmo-len.In 1863 was Derk Tieses Hazenberg hier molenaar, daarna in 1866 zijn zoon Ties Derks. In 1905 werd ook in deze molen een dieselmotor geplaatst voor mechani-sche aandrijving. In 1919 werd de Nuis-mer molen afgebroken.

De pentekening ten tijde van de actie¹

25

dereschuur.Deaanbouwachterloopteven-eensevenwijdigaanhetvoorhuis,ookondereenzadeldak.Hetvoorhuisheeftderamenviaroedenverdeeldinzesruiten.Hetcomplexisonderdeelvandelintbebou-wing langsdeMolenweg.Dezebebouwingstaatogenschijnlijkscheeftenopzichtevandeweg,omdathetdeeeuwenoudeopstrek-kendeverkavelingsstructuurinnoord-zuide-lijkerichtingvolgt.

De molen van Niebert anno 2012

De zakelijke gegevens van de molen Bouwjaar 1899Type StellingmolenKenmerken Zeskantebovenkruierwiekenvorm OudhollandsFunctie Korenmolenbestemming Hetmalenvangraanop vrijwilligebasis

Een stellingmolenStellingmolens zijn meestal korenmolens,oliemolensofpelmolens.Een stellingmolen is een hoge windmolenmet een hoge omloop, galerij of gaanderij.

Vanafdezegalerijkunnendewiekenopdewindgedraaidworden.Eenstellingmolenstaatmeestalinbebostofbebouwd gebied en moet voldoende hoogzijnomdewindvolledigtekunnenvangen.Dewiekenreikendanookniettotdegrond.De stelling is meestal achtkant, maar ookkomenertwaalf-,veertien-enzestienkantestellingenvoor.DemolenvanNiebertisdusbijhogeuitzonderingzeskant!De onderbouw van een stellingmolen ismeestalvansteen,vanafdestellingverdernaarbovenissomssprakevaneenhoutenconstructie.Benedenbeschiktmendoordezezeskantebouw over alle ruimte om met vracht naarbinnen te kunnen rijden, zonder dat mendoordedraaiendewiekengevaarloopt.

ZelfzwichtendDe molen was vroeger uitgerust met hetzelfzwichtingssysteem, zoals veel molensin de provincie. De zeilen werden hierbijvervangendoorhoutenkleppendie tijdenshetdraaientebedienenzijn.Laterwerddituitgevoerdincombinatiemethetstroomlijn-systeem van de Zuid-Hollandse molenma-

Molenhuis te Niebert

26

kerDekkerwaardoordemoleneengrotereproductiecapaciteit had. Onder de laatsteparticuliere eigenaar en molenaar A.B. Hil-horst verdween bij een restauratie in 1965dezezelfzwichting.Derestauratiesvan1975totin1977brach-tendemolenweerinzijnoudeglorieterug.

Een zeskantAls enige molen in de provincie Groningenis de molen geen achtkant of een rondegemetselde molen, maar een zogenaamdezeskante molen. Zeskanten werden veelmindergebouwdinNederlanddandemeergangbareachtkantemolens.Deredenhier-vanwasdateenachtkantalssterkerbekendstonddaneenzeskant.Voordeelwas,datbijeenzeskanttweekantenvandemolenkwa-mentevervallenenzodoendevoordebouwminderhoutnodigwas.DeNieberterMolenis redelijk zwaar uitgevoerd en doet daar-door in sterkte niet onder voor zijn acht-kantesoortgenoten.Alsbijzonderheidgeldtverderdatdemolen,meteenstellinghoogtevan bijna tien meter, de hoogste zeskantemolenvanNederlandis.

BovenkruierEen bovenkruier is een windmolen waarbijalleendebovenstekapmethetwiekenkruisinhethorizontalevlakrondkandraaien.Doorhetbovenstedeelvandemolenindejuisterichtingnaardewindteplaatsen(hetkruien) komen de molenwieken loodrechtindewindtestaan.Hierdoorkrijgtmendebesteenergieuitdebestaandewindrichting.Het kruiwerk van de molen van Niebert isverdervanhettypebuitenkruier.Molensmeteenbuitenkruiwerk zijn teher-kennenaandestaartachteraandekap;hierzetdemolenaarmetbehulpvaneenkruiwiel(ofkruiliermetkettingenofkabels)destaartindegewenstepositie.Omdebovenkapvandemolentedraaien,draait men het kruirad op de kruispil, demunnik.Doordezeterollenkandekaptel-kens een stukje gedraaid worden. Vervol-gensmoetdekettingweerafgeroldwordenen een stuk verder weer vastgemaakt enz.Net zo lang, totdat het wiekenkruis op dewindstaat.Destaartwordtvervolgensvast-gezetmetdebezetketting,waardoordekap

niet meer terug kan draaien. Het kruiwielwordtmetdespaakkettingvastgezet.

De oudhollandse wiekenvormDe oudhollandse tuigage van de wiekenstamt uit de 17e eeuw. Aan de roeden(balken of vlucht) van deze wieken zijn devoorzoom en het hekwerk bevestigd. Hethekwerk zit achterde roedeenbestaatuitdwarslatten (heklatten), drie langslatten ofscheerlatten.Hethekwerkisietsschroefvor-mig,dezeeggenoemd,wataerodynamischbeter is.Oliemolens,korenmolensmeteenkleineversnelling enstanderdmolensheb-ben vaak een ondiepe of vlakke zeeg, eenrelatiefsmalhekwerk.

Een korenmolenEenkorenmolenofmeelmoleniseenmolenwaarmeevangraanmeelwordtgemalen.Twee molenstenen verrichten in de koren-molenheteigenlijkemaalwerk.Deonderstesteen,deligger,zitvastaandevloervandesteenzolder,metdaarboveneenkleinetus-senruimtede loper.Dit isdemaalsteendiekandraaien.Het te malen graan wordt met behulp vanhet takelwerk vanaf de begane grond naarde steenzolder gehesen. Vervolgens wordthetineentrechterbovendemaalstenenge-stort.Viaeenuitstroomopening,dieopenengeslotenkanworden,komthetgraanineenschudbak. Deze bak wordt heen en weerbewogen,waardoorhetgraangedoseerdineen(krop)gatvalt.Het graan valt door het z.g. kropgat ín dedraaiendebovensteenopde ligsteeneron-der. De beste maalsnelheid wordt bij eenwindmolen vervolgens bereikt als het wie-kenkruis60tot80enden(wieken)perminuutronddraait.Doorgroevenindestenenwordthetgraannaardebuitenzijdevandestenengedrevenenzonaarbuitengemalen.Door een aan de loper bevestigde aanja-gerwordthetmeelindehoutentrogomdemaalstenenmeegesleept totheteengat indemeelringpasseertomzoineenmeelpijptevallen.Hetmeelwordtopdemaalzolderopgevangenineenmaalbak,waaronderdemeelzakhangt.

27

De actualiteit rond molenaars en molen-gidsen

De molenaars – bijzonderVrijdag27april2012 jl.heeftmolenaarEp-pieBroekemavoorzijnjarenlangeinzetvoordezeskanteenlintjegekregen!Hijwastoen35jaarvrijwilligmolenaargeweest.Hijstondborgvooreencompleteenverzorgdeinrich-tingvandeNieberterzeskant.Alletransport-mogelijkhedenvoorgraanviaeenuitgebreidstelselvanelevatorenhieldhijsteedsintact.Eppiebeweesnogeenmolenaartezijn,dieuit een werkelijke molenaarsfamilie komt.Zijnovergrootvaderwasalmolenaarenbak-ker,zijngrootvaderenvaderook.ZijnvadermaaldeveevoerindemolenvanKornhorn.De zoon van Eppie voelt weinig voor hetvak,zodatereeneindeisgekomenaaneenrijkefamilietraditie.Hoogtepuntinzijncarri-èrewashetjubileumfeestdatin1999werdgehouden,toendemolenhonderdjaaroudwas.“Alledorpelingenliepentoeninkledingvaneeneeuwterug”,verteltBroekema,“dat

waseengrandioosfeest.’’Het feitdathijmetzijnenormeprecisiedemolen altijd malend en draaiend heeft we-ten te houden blijft bewonderenswaardig.Hij maalde allerlei granen voor vee, maarookvoormenselijkeconsumptie.Indemo-len had Broekema altijd wel een handeltje;hij verkocht er bijvoorbeeld volkorenmeel,bloem en pannenkoekenmeel, daarnaasthandeldehijooknogwatinveevoeder.Hijwasechteenmolenaardieéénwasmetzijnmolen:heelpreciesenzorgvuldig.Ge-weldigdathijhiervooreenlintjeheeftmogenontvangen!

De molengidsen - onmisbaarVoorveelmensenvormenoudemolens in-middels een aantrekkelijk onderdeel in hetlandschap. Vooral draaiende molens heb-ben grote aantrekkingskracht. Dat molensdraaien is echter geen vanzelfsprekend-heid.Zondervrijwilligerszoudendemeestemolens stilstaan en langzaam maar zekerovergeleverdzijnaanverval.Samenmethet

Maalderij rond 1900

28

GildevanVrijwilligeMolenaars,afdelingGro-ningen,spanthetGroningerMolenhuiszichinommensenopteleidentothetvrijwilligemolenaarsschap. Om meer mensen bij demolenstebetrekken,ishetnodigditbelang-rijkindustrieelerfgoedonderdeaandachttebrengen.Molenaars hebben dikwijls al hun handenvol aanhet latendraaien vandemolenenhebben meestal geen gelegenheid bezoe-kersopdemolenteontvangen.DaaromheefthetMolenhuisdecursusmo-lengidsontwikkeld.Degidsenondersteunende molenaars door groepen rond te leidenenactiviteitenteorganiseren.Inmiddelszijneraldenodigemolengidsenopgeleid.DemolenvanNiebertbeschiktnuovereenmolenteam, bestaande uit de twee mole-

naarsenmolengidsen.NellekedeVriesuitMarumverwachtnadecursusbijvoorbeeldrondleidingen te kunnen verzorgen en ietstekunnenvertellenoverdemolen.“Ikbruisvandeideeën”,zegtzij.“Jezoubijvoorbeeldkinderfeestjeskunnenorganiseren,broodjesofkoekjesbakken,eententoonstellingma-ken of een diavoorstelling aanbieden in demolen”. Eén van de huidige molengidsenwil naastdemoleneenhorecagelegenheidrealiserenen ikdenkdatdátookhelptompubliektetrekken.

N.B.Inhetvolgendenummerzultuverdereenuitgebreideinformatieaantreffenoverhetmolenaarshuis en de sarrieshut bij de Nie-bertermolen.

29

Haaije en Miet van de Tippe

Douwe de Graaf

Het ging als een lopend vuurtje door De Wilp en Siegerswoude; Geeske van Mindert en Fokje Veenstra is in verwachting van Haaije Tellinga. Een schande in de familie Veenstra: Haaije was knecht bij Mindert Veenstra, één van de rijkste boeren van Siegerswoude. Daarnaast was Haaije niet-kerkelijk en de Veenstra’s, vooral Fokje Veenstra-Aardema, streng kerkelijk. Een dubbele schande. In de familie werd besloten dat Haaije en Geeske maar zo snel mogelijk naar Amerika moesten emigreren om de roddels, die over de be-trokken families de ronde deden, de kop in te drukken. Ze zouden voor hun vertrek niet trouwen, dat zou in Amerika gebeuren. Mindert Veenstra zou het geld voor de overtochtverstrekken en om de eerste tijd in Amerika door te komen.Haaije en Geeske vertrokken begin april 1893 uit De Wilp; eerst naar Groningen, vervol-gens met de trein naar Rotterdam waar hun boot naar New York vertrok. De familie Veen-stra was gerustgesteld, het probleem opgelost….. tenminste dat dachten ze.

Wie was Haaije Tellinga?1stegeneratie: EdeRinsesTellinga1751-18172degeneratie: WillemkeTellinga1802-18723degeneratie: KornelisKarelTellinga1831-19124degeneratie: HaaijeTellinga1869-1956

Eerste generatie: Ede Rinses TellingaIn1812namenEdeRinsesenzijnkinderende naam Tellinga aan. De achternaam Tel-lingawerdal voordenaamgevingdoordefamilie gebruikt wat blijkt uit een notariëleakte van 1810 waarin ene Folkert Tellingawordtgenoemd.EdeRinsestekendedenaamgevingaktemetTelga,ditiswaarschijnlijkeenschrijffout.

HeteerstehuwelijkvanEdeRinseswasmetJantjeTjibbeswaaruiteenzoonRinsewerdgeboren. Het tweede was met KorneliskevanderVaart;uitdithuwelijkwerdenzevenkinderen geboren: Hylkje, Kornelis, Hylke,Froukje,Gerrit,Geele,enWillemke.De familie woonde toen aan de Ureterper-vaart ongeveer 50 mtr. ten oosten van dehogebrugvlakbijUreterpvallaat.

Tweede generatie: Willemke TellingaWillemke Tellinga werd in 1802 geboren.Toenze29 jaarwas,kreegze in1831eenzoonKornelisKarelwaarvandevaderonbe-kendwas;dezezoonkreegdanookdeach-ternaamvanzijnmoeder.Willemketrouwdein1834metRinseJansma.DaarmeekreegzenogeenzoonGeert,hetgezinwoondeinSiegerswoude.Willemkeoverleedin1872.

Derde generatie: Kornelis Karel TellingaKornelis Karel Tellinga werd in 1831 gebo-ren.Hij trouwde in1853metHiltjeGossesNonkes, geboren in 1824 inDeWilp. Toenze trouwden was Hiltje in verwachting vanhuneerstekind.Kornelisstondteboekalslandbouwer/arbeider en woonde toen aande Oudemolenweg zuidzijde, ongeveer terhoogte van het huidige nummer 4. Korne-lisenHiltjekregenzeskinderen:Willemke,Gosse, Hendrikje, Trientje, Rense (trouwdemetSijkeSiebingavanDeHaar)enHaaije.Er schijnt in 1868 ook nog een levenloos

Het tweede kind Kornelis, geboren in 1789, werd in 1812 opgeroepen om dienst te doen in het leger van Napoleon. Hij werd ingedeeld bij het 87e Cohorte Nationale Garde gelegerd in Groningen, daarna bij het 147e regiment Infanterie van Linie, 5de bat., 4e comp.In 1813 vertrok hij met zijn onderdeel naar Frankrijk. Zijn laatste bericht uit Frankrijk was uit Longwy (Elzas Lotharingen). In no-vember 1813 en in 1814 werd hij als ver-mist geregistreerd. Het bleek dat hij op 30 december 1813 in het hospitaal van Lille was overleden.

30

kindvanhetmannelijkgeslachtgeborentezijn. Hiltje overleed in 1884, Kornelis Karelin1912.Vierde generatie: Haaije TellingaHaaijeTellingawerdin1869inDeWilp,on-geveerterhoogtevandelateremelkfabriek,geboren.Overzijnjeugdisnietveelbekend.Hijheeftinelkgevaldelagereschooldoor-lopen. Vermoedelijk is hij een goede leer-ling geweest, getuige zijn mooie, krachtigeenduidelijkehandschriftdathijtotophogeleeftijdheeftbehouden.Rond1892kreeghijeenverhoudingmetdetwintigjaaroudeGeeskeVeenstra,demin-derjarige dochter van de bemiddelde boerMindertWierdsVeenstrauitSiegerswoude.GeeskeraakteinverwachtingvanHaaije.DefamilieVeenstrawasondanksdatGeeskeinverwachtingwastegenhethuwelijkmeteenarbeider engafGeeskegeen toestemmingommethaarHaaijetetrouwen.

GeeskeVeenstrawerd in1872geborenenwasdeoudstevantienkinderenvanMindertWierdsVeenstraenFokjeFokkesAardema.VaderMindertwaseenvermogendeboerinSiegerswoude, de boerderij stond aan deWilpsterwijk bij de scherpe bocht van hetLangpaed,nunummer18.Haaije en Geeske, zij was toen een aantalmaanden in verwachting, vertrokken beginapril 1893 naar Amerika. Ze schreven zich

uitindegemeenteMarum;inhetdocumentkan men lezen dat Haaije ‘onvermogend’was, hij had een laag inkomen. Ook geeftdeakteaandathijuit‘lotsverbetering’naarAmerika vertrok. Dat was natuurlijk maareenbijkomendereden,deechtezalwelhetgezichtsverlies van de familie Veenstra zijngeweest.BijGeeskewerdengeenbijzonder-hedenvermeld.OphetmomentvanvertrekwoondenbeideninDeWilp,vermoedelijkbijKornelisenHiltjeTellingain.DereisvanRotterdamnaarNewYorkwerdmet het zeilstoomschip de Maasdam ge-maakt. Indie tijdwasmen,afhankelijkvanhet weer, ongeveer 15 dagen onderweg.

OmdatHaaijeenGeeskenietgetrouwdwa-ren,haddenzeelkeenhutterbeschikking.UitdepassagierslijstblijktdathunreisdoelinAmerikadeplaatsKensingtonbijChicagowas.Er moet in Amerika een persoon zijn ge-weestdievoorHaaijewerkhadgevonden.Ditbleekfamilietezijn.In1892wasLamber-tusWitvoetuitOpendenaarAmerikagegaanomtezienofervoorhem,zijnoudersGer-ritenGeertjeWitvoetenzijnbroersenzus-terseenbeterbestaanwasop tebouwen.GeertjewaseenAardemaenzustervandemoeder van Geeske. Lambertus kwam bijChicagoterechtenheeftvermoedelijkdaarvoorwerkvoorHaaijegezorgd.

Op19april1893kwamenHaaijeenGees-ke op Ellis Island aan, waar ze op LowerManhattan werden ingeschreven. Omdathet voor de Amerikaanse emigratiedienstvreemde namen waren, werd Haaije inge-schrevenalsHOVJETELLINGAenGeeskealsGEESHEVEENSTRA.Na aankomst reisden Haaije en Geeske

Dochter Willemke, geboren in 1853, werd dienstmeid bij een boer in Idaarderadeel. Op 22 mei 1875 had ze ’s morgens nog de koeien gemolken, ’s avonds was ze over-leden. De doodsoorzaak was een acute blindedarmontsteking. Haar ouders Kor-nelis en Hiltje kochten een graf in De Wilp, waar ze werd begraven.

Mindert en Fokje Veenstra

De Maasdam

31

doornaarKensingtonbijChicago.DaargingHaaijewerkenbijdelandmeetkundigedienstvaneenspoorwegmaatschappij.Haaijever-troknaarhetwerkinhetveld,Geeskebleefinhetbasiskampachter.Geeskezalhetheelmoeilijkhebbengehad,ze verstond en sprak geen Engels terwijl

Haaijemaarzonuendaninhetbasiskampkwam.Totovermaatvanrampkreegzetij-densdereisnaarKensingtonofkortnaaan-komstooknogeenmiskraam.Geeskeraaktealsnelweer inverwachting,datmoetrondbeginjuni1893zijngeweest.

Ellis Island

Alle overzeese emigranten kwamen in New York op Ellis Island, waar het Vrij-heidsbeeld staat, aan. Hoewel de emigra-tie goed geregeld was, was het toch cha-otisch te noemen. De meeste emigranten spraken geen Engels, velen konden zelfs niet schrijven. De mensen werden als vee in een rij gezet waarna persoonlijke gege-vens, zoals naam, geboortedatum, land van herkomst, nationaliteit, bestemming in Amerika enz. moesten worden opgege-ven. Er werd ook gevraagd naar criminele feiten in het thuisland en er werd een kor-te, medische keuring gedaan. Ongeveer 2% van de emigranten werden wegens lichamelijke of geestelijke gebreken niet toegelaten en kon direct retour.

32

IndefamiliegaathetverhaaldatGeeskeergheimweehad.VermoedelijkhebbenzetoenperbriefoftelegramaanvaderMindertge-vraagd,terugtemogenkomenenofhijde

kosten daarvan zou dragen. Het antwoorduitSiegerswoudemoetpositiefzijngeweest.Op15december1893werdHaaijeTellingaambtshalveinDeWilpingeschreven,d.w.z.dateenfamilielidvanHaaijedeinschrijvingheeft geregeld. Op dat moment was hetdus bekend dat Haaije en Geeske terugzouden komen. Al met al waren Haaije enGeeskebegin1894 inDeWilp terug,waarop1maarthunzoonKorneliswerdgeboren.Geeskewasdusinverwachtingopzoweldeheen-alsdeterugreis.In1895werdzoonMindertenin1896Gos-se,dieop2-jarigeleeftijdoverleed,geboren.Haaije en Geeske trouwden op 12 maart1897.OmeenbruiloftuittesparentrouwdehijopdezelfdedagalszijnbroerRensemetSijkeSiebinga,dochtervanvermogendefa-milieuitMarum,trouwde.Waarzetussenhunterugkeerenhuntrou-wengewoondhebben,isnietbekend.Haaijewas inDeWilp ingeschrevenenGeeske inSiegerswoude. Het meest waarschijnlijk isdatzebeideninDeWilpbijHaaije’souders

De arbeiders van de spoorwegen werk-ten onder erbarmelijke omstandigheden. De vrouwen van de arbeiders verbleven in basiskampen, meestal houten barak-ken ergens in het lege Amerikaanse veld, waar geen winkels en slechte hygiënische voorzieningen waren. Door de spoorweg-maatschappijen werden de vrouwen die soms wekenlang op hun man wachtten, slecht behandeld. Als de mannen na we-ken afwezigheid in het basiskamp terug-kwamen, was drankmisbruik, hoererij en geweld aan de orde van de dag. Er wa-ren mensen van vele nationaliteiten: Ieren, Russen, Chinezen, Duitsers, Nederlanders enz. Vaak waren deze mensen wegens ar-moede uit hun thuisland vertrokken, maar ze kwamen in Amerika in nog slechtere omstandigheden terecht.

33

gewoond hebben, omdat in De Wilp huneerstedriekinderenzijngeboren.HetisaantenemendatvaderMindertpastoenHaaijeenMietjetrouwdenin1897eenhuisje, een keuterijtje, op zijn land op DeTippeachterhetkerkhofvanDeWilpheeftlatenbouwen.Nahethuwelijkwerdennoggeboren:Fokje,Gosse,Fokke,Hiltje (werdhuishoudsterbijAnne Westerhof, hoofdonderwijzer in Ma-rum), een levenloos kind, Rense, Wierd enJan.HetgezinbestonddusuitvaderHaaije,moederGeeskeennegenkinderen.WatvoorwerkHaaijedeednaterugkomstisnietbekend, hij zal vermoedelijk klein-boer

zijngeweestmetdaarnaastnoglossewerk-zaamheden.Hijbezatmelksekoeienomdathij in1901éénvandeeerste ledenvandeWilpstermelkfabriekwas. In1902kreeghijeenbaanbijdezuivelfabriek ‘HoopopZe-gen’inHaulerwijk.Laterwerktehij als voormanbij deontgin-ning inTrimunt.Hier kwamdeervaringdiehijinAmerikahadopgedaanalsuitzetterbijhetlandmetengoedvanpas.Tijdensdecri-sistijdzathij indewerkverschaffing.Naastdezewerkzaamhedenzalhijzijnkeuterijaanhebben gehouden. Ook heeft hij nog eengroentekwekerijgehad.Hetlaatstekind,zoonJan,werdop6janu-ari 1913 geboren. Moeder Geeske stierf in

hetkraambed,Haaijebleefmetnegenjongekinderenachter.DepasgeborenJankwambijzijnoomentanteRenseenSijkeinNuisterecht, waar hij drie jaar door hen is ver-zorgd. En daar zat Haaije Tellinga met eenhuisenachtjongekinderenopDeTippe.Maar…HaaijekreegkennisaanMietjePijp-ker,weduwvrouwvanBerendBuitkamp.ZijzatindezelfdeomstandighedenalsHaaijeinhaarhuisopdeHaarsterweg.

Wie was Mietje Pijpker?1stegeneratieDavidPijpker2degeneratieJohannisPijpker1771-18443degeneratieAnnePijpker1804-18634degeneratieJanPijpker1855-19175degeneratieMietjePijpker1875-1963Eerste generatie: David PijpkerAandevoornaamtezienwashijvanJoodseafkomst.HijwasgetrouwdmetSijtskeRin-zes,niet-joods.Deachternaamverwijstnaar‘fluitspeler’;hijwasvermoedelijkvanDuitseafkomst,vaneenzogenaamde‘blaaspoep’.Ze kregen een aantal kinderen waaronderJohannisDavids.

Tweede generatie: Johannis Davids PijpkerJohannis werd in Siegerswoude geborenen was getrouwd met Klaasje Salomons.Hij komt in aktes ook als Pijpstra voor. Zewoonden in De Wilp aan de westzijde vande Oudemolenweg. Hij was dagloner vanberoep.KlaasjeSalomonswasgezienhaarnaamhalf-joods.

Derde generatie: Anne Johannis PijpkerAnnewerd inDeWilpgeborenen trouwdein1833metJantjePietersdeVries.Hijwerdbij hun huwelijk als Pijpstra geregistreerd.ZekregeneendochterKlaasjeentweezo-nen: Johannes en Jan. Johannis trouwdemetGrietjeDuursma,JantrouwdemetWil-lemkeDuursma,eenzustervanGrietje,duseendubbelhuwelijk.Annewasdaglonervanberoep.

Bij de pijl stond het huis van Haaije Tellinga.Kaart 1929

De streek De Tippe achter het kerkhof is genoemd naar drie zandpaden die in een driehoeksvorm bij elkaar komen en zo een tweetal driehoekige stukjes land vormden.

34

Vierde generatie: Jan PijpkerJanPijpkerwerdin1855inDeWilpgeboren.ZijnvrouwWillemkeDuursmawerdin1853inDeWilpgeboren.Willemkewaseendoch-tervanJurjenEeuwesDuursma,slagerinDeWilp,enMietjeHansesBron.In1874kreegWillemke, ongetrouwd, een dochter Mietje;zijkreegdeachternaamDuursma.Vermoe-delijkwaszijgeenbiologischedochtervanJanPijpker.Mietjeverteldelaterdatzedooreenoomentantewasopgevoedendatzehetdaarheelgoedheeftgehad.NaMietjevolgdeeendochterJantjein1878(DeWilp)en een zoon Jurjen in 1881 (Valthermond).Gezien hun voornamen, overeenkomendmet de grootouders, waren zij wel biologi-schekinderenvanJanPijpker.Jan en Willemke trouwden in 1888; bij hethuwelijkwerdenMietje,JantjeenJurjendoorJanPijpkeralseigenkinderenerkendwaar-bijhunachternaamDuursmawerdgewijzigdinPijpker.Daarnawerder in1888nogeendochter Klaasje geboren. Klaasje werd inDeWilpgeboren,ditbetekentdathetgezintussen1881en1888weerinDeWilpmoetzijnteruggeweest.Rond1890gingenJanenWillemkePijpkernaarValthermonden later

naarTerApel,waarzetothunoverlijdenzijnblijvenwonen.Janoverleedin1915enWil-lemkein1916.

Vijfde generatieMietje Pijpker trouwde in 1883 met BerentJansBuitkamp,geborenin1867inMarum.HijwaseenzoonvanJanGerritsBuitkampen Antje de Jong van Dijk. De grootvadervan Berent was Gerard ‘Gerrit’ Buutkamp,geborenin1789inNordhorn-Duitsland.Be-rend en Mietje gingen op de Haarsterweg,nunummer15,wonen.BijhethuwelijkwasBerent ‘onvermogend’, m.a.w. hij had eenlaaginkomen.

Zekregenzevenkinderen:Willemke,Antje,Jan,Gerrit,Jantje,EltjeenKlaasje.Berent overleed op 10 september 1912,slechts45jaaroud.Mietjebleefmetzevenjongekinderenachter.

EntoenkwamerreddingvoorzowelHaaijeTellingaalsMietjePijpkerHaaije en Mietje zullen elkaar van vroegerhebben gekend. Ze trouwden op 29 april1916;Mietjetrokmethaarnogthuiswonen-

Haarsterweg 15

35

dekinderenbijHaaijeopDeTippein.Op17augustus1918werdereendochterHendrikje geboren. Samen hadden HaaijeenMietjetoen17kinderen.Haaije Tellinga overleed op 1 december1956op87-jarigeleeftijdenMietjeTellinga-Pijpkerop27februari1963,zijwerd88jaar.

Nuzalde lezerzichafvragen:watheeftditmet de schrijver van dit artikel te maken.Welnu:dochterHendrikjevanHaaijeenMietTellingaiszijnschoonmoeder.

Haaije en Miet bij hun huis op De Tippe

36

Verslag ‘Van Bult naar Urn’

Cobi Olijve

Op 29 oktober 2012 vond de tocht ‘Van Bult naar Urn’ plaats: een unieke reis langs ver-schillende historische pleisterplaatsen binnen de gemeente Marum. De organisatie was in handen van de gemeente en Heemkundekring Vredewold-West. De uitkomst van het onderzoek naar de oorsprong van De Bult – een middeleeuwse Stinswier constructie – vond men zó bijzonder, dat zowel bij de gemeente als bij de Heemkundekring het idee ontstond, daar iets mee te moeten doen! Het resulteerde in een leuke trip langs verschil-lende locaties.

De startDe opening vond plaats in de Romaansekerk waar wethouder Arnold Bloem eenwelkomstwoord sprak. Daarna werd eengezamenlijke lezing met PowerPoint gege-vendoorTruusVeldhuisenKoosVos.TruusVeldhuis is verbonden aan de RijksdienstvoorhetCultureelErfgoedenzijwasbetrok-kenbijhetveldonderzoeknaarDeBult.KoosVos isamateurhistoricusendeedeerderalonderzoek naar het terrein, waarbij ook deconclusiestinswieralsmeestvoordehandliggendbleek.Truusbeethetspitsafendeeduitlegoverhet veldonderzoek dat heeft plaatsgevon-den,Koosmaaktehetgeheelinzichtelijkmet

tekeningen, afbeeldingen en voorbeeldenvananderestinswieren.

Museum ’t RieuwMeteenantiekeESAbus,ofmeteigenver-voer, trok men vervolgens naar Museum ’tRieuw in Nuis, waar amateurarcheoloogGeert Venema vitrines had ingericht metvondstendiehijheeftgedaanopakkers indeeigenregio.Vuistbijlen,schrapertjes,pot-scherven, een stenen kogel ( gevonden bijdeSchansinLeek),erwasvanallestezien.Geertgafuitlegbijdeverschillendevoorwer-pen, die zowel uit de prehistorie als uit demiddeleeuwenstamden.DaarnawasergelegenheidhetLandbouw-

Koos Vos bezig aan zijn lezing

37

en Streekmuseum te bezichtigen en werdeen lunch aangeboden. Vervolgens reisdemendoornaarNiebert.

Museum ’t SteenhuusBij’tSteenhuuswaseenzaalingerichtvoorBernard Versloot. Hij is veel samen metGeertVenemainhetveldengafeenlezingover‘HetravijnvanBoerakker’.De beelden die hij erbij toonde gaven eengoed beeld van het prehistorisch reliëf inhet landschapbijBoerakker.De lezing liepiets uit, maar boeide zo, dat niemand zichdaar aan stoorde. Door de uitloop was ergeengelegenheidmuseum ’tSteenhuus tebezoeken, maar wethouder Arnold Bloemverzocht de reizigers op een ander tijdstiphetmuseumechttegaanbekijken.

Het Noordelijk Archeologisch DepotBij het NAD op het voormalig kampterreinte Nuis werd men ontvangen door ErnstTaayke,medewerkervanditoudheidkundigdepot. Binnen stonden de mensen van decateringalmetsmartopdegroeptewach-tenmetthee,koffieencake.Daarnawaser

gelegenheiddelangestellagesmetbodem-vondstenuitGroningen,FrieslandenDren-thetebekijken.Hetiswerkelijkeeneldoradovoor mensen die geïnteresseerd zijn in dearcheologie. Naast een enorm aantal gro-teregebruiksvoorwerpenalspottenenkom-men,iserontzettendveelkleinmateriaaltevindenindestellingenenkastladen:benen

Er was veel belangstelling voor de vitrines met vondsten van Geert Venema

Bernard Versloot gebruikte bij afwezigheid van een aanwijsstok de wandelstok van één van de bezoekers om een en ander op de kaart aan te duiden

38

naalden, kammen, spoelklossen, resten uitzowelgrafheuvelsalsvanhetkloosterAdu-ard,wapensuitallerleiperioden,maarookontzettendveelmateriaaluitonseigenZui-delijkWesterkwartier!

Waariedereenvoorálnieuwsgierignaarwas,washeteinddoelvandereis:deUrnuitom-streeks800n.C.,ooitgevonden inMarumindeomgevingvandeRomaanseKerk.Uitdereactiesbijhetzienvandepotbleekwel,dat velen een enorm exemplaar voor ogenhaddengehad.Erwerdduseenbeetjever-baasdgekekennaardeprachtiguitgestalde,maarietwatkleinuitgevallenurn,nietgroterdandekomvantweehanden.Maardaaromnietminderspectaculair!Naastenigeasres-tendieindepotzijngevonden, lagener inheturnengrafookderestantenvaneenmes,waarschijnlijk als gift in het graf meegege-ven.Eenuniekgeheel!

Egge KnolDat de urn te bewonderen was in het Ar-cheologischDepotwastedankenaanEgge

Knol, die het kostbare en zeldzame voor-werp – op de fiets! – had meegebracht uitGroningen. Egge was uitgenodigd om eenlezingtegevenovergrafrituelen.Eenleukelezing,helemaaldesEgge’s,doorspektmetvelegrappigeanekdotesenverhalen.Zodachtmenbijvoorbeeld,zoverteldehij,ooitderestenvaneenreutevinden,metinhet lichaamdebotjesvaneenaantal jongehonden. Vreemd natuurlijk, een zwangerereu.Bijnaderonderzoekbleekhet tegaanom enige botjes van biggen, waarschijnlijkhetlaatstemaalvandehond.De gehangene van Hatsum

De urn, met resten as en messchede ten toongesteld

Egge Knol en Ernst Taayke

39

KunstwerkTeruggekeerdbijdeRomaansekerkwachttenog de onthulling van een kunstwerk, ge-maakt door schoolkinderen. Om leerlingentebetrekkenbijdevondstvandestinswierwasereenprojectontwikkeld,waarbijkin-deren,onder leidingvankunstenaresHildeKlaassen, op locatie aan het werk gingenmet scherven en gips. Het was de bedoe-ling dat er kunstwerken werden gemaaktzoalsdieindestinswierzijngevonden.Tervoorbereiding hadden de leerkrachten eenlesbrief over de stins ontvangen, waarmeeeenvormonderzoekuitgevoerdwerd,n.a.v.

categorieënzoalswonen,werkenenspeleninde tijdvandestins.Dekleinekunstwer-ken zijn samengevoegd tot één creatie endatwerdaanheteindvandedagonthuld.Decreatiestaattijdelijkopgesteldinhetge-meentehuis en er wordt nog gezocht naareenlocatiewaarhetkunstwerkblijvendtentoonzalwordengesteld.Afsluitend - een prachtige dag in opnieuwhetbesefdathetWesterkwartiereenuitzon-derlijkmooigebiedis,meteenvoorelkepe-riodeuniekehistorie.

40

Colofon

’t Olde Guet is een uitgave van de vereniging Heemkundekring Vredewold-West in Marum.

’t Olde Guet betekentletterlijk:oudelandoflanderij.Inhetjaar1470heefthetkloosterTrimunthaargrondbezitinhetkerspelMarumuitgebreid,doordeverwervingvan‘TyarsemaOldeGuet’gelegentussendeAeendeHaar.

‘t Olde Guetverschijntminimaal2xperjaar.Deverkoopprijsvooreenlosnummerbedraagt€7,50.

Bij de omslagDe afbeelding op de omslag is het schilderij dat de Marumse kunstenaar Tony Simon heeftgemaaktvoorderaadzaalvanhetgemeentehuisvanMarum.Deachtpersonenopdevoorgrondstellen de geschiedenis en de toekomst voor; daarnaast ook de integratie van de MoluksegemeenschapinMarum.Degebouwenopdeachtergrondstaanvoordeachtdorpendiesamendegemeentevormen,v.l.n.r.Lucaswolde,Jonkersvaart,NoordwijkenBoerakker,Nuis,DeWilp,NiebertenMarum.

Doel van de vereniging Heemkundekring Vredewold-West:DevereniginghoudtzichactiefbezigmetheterfgoedvanheteigenheemomhetwaardevolleuitdegeschiedenisvandegemeenteMarumtebehoudenendebelangstellingvoorenkennisvanonzeleefgemeenschapinhedenenverledentevergroten.

Bestuursleden vandeverenigingHeemkundekring Vredewold-West:-DeheerB.(Berend)Kingma,voorzitterMalijksepad19;9363ATMarum.Tel.0594-641976.-MevrouwJ.(Cobi)Vos-Olijve,secretarisWillemstad5;9363XEMarum.Tel.0594643543.-MevrouwG.J.(Grietje)Hijmersma-Hofkamp,penningmeesterMolenweg79;9365PCNiebert.Tel.0594-549872.-MevrouwA.(Aaltje)Woldman-Tienstra,ledenadministratieVijverstraat14;9367PTDeWilp.Tel.06-51152222.-DeheerJ.A.(Jan)vanderVeen,lidMellemaweg2A;9364PVNuis.Tel.0594-513684.

Redactie: -DeheerD(Douwe)deGraafZuiderbuuren28;9363HKMarum.Tel.0594-643659.-MevrouwS.(Sineke)deGroot-JagerDeJutte25;9367RNDeWilp.Tel.0594-510058.-MevrouwJ.(Cobi)Vos-OlijveWillemstad5;9363XEMarum.Tel.0594-643543.

Redactiesecretariaat:Zuiderbuuren28;9363HKMarum.Tel.0594-643659.e-mail:redactie@historischeverenigingmarum.nl

Bankrekeningpostbanknummer9557208tn.v.HeemkundekringVredewold-West

ISSNnummer:1877-8968

Druk:HuismanDrukwerkReclamegroep,Marum