Inhoud Het ‘Van Waverenhuis’, blikvanger aan het Spaarne 3Ellen Kerkvliet

1918: contrarevolutie in Heemstede 10Marc de Bruijn

Drie wandschilderingen in de Kerklaan 17Carla van der Stap

Casting aan de Sportparklaan: werphengels op het droge 20Marloes van Buuren

Bennebroekse villawijk was een wildernis 21Martin Bunnik

Het verdwenen Huis te Krayenest 27Anja Kroon

De passie van de Heemsteedse ‘treinenman’ 32Marilou den Outer

Onverklaarbare aardschuddingen rond 1850 35Anja Kroon

De Posterij 37Marloes van Buuren

Irenekapel gesloopt 39Marc de Bruijn

Van het bestuur 41

Illustratieverantwoording 52

Van de voorzitterNajaarsbijeenkomst 8 november: typisch HVHB

Met ingang van dit nummer nemen we een ‘Van de voorzitter’ op. Hierin praten we u graag bij over belangrijke ontwikkelingen binnen of buiten de vereniging. Dit keer de komende najaarsbijeenkomst van de HVHB op 8 november.

Martin Bunnik vertelt ons die avond alles over de instelling Vogelenzang (GGZ inGeest). Het verleden van het terrein en de instelling, maar ook de toekomstige ontwikkelingen. Het gebied wordt herontwikkeld, waarbij de monumenten een prominente plek houden. Mede dankzij de Stichting Ons Bloemendaal en de HVHB blijven deze gebouwen bewaard. Er komen appartementen in. Verder presenteren leerlingen van Hageveld deze avond een film over het Wilhelmina-plein en laten we schitterende foto’s zien van de verbreding van de Herenweg in 1926-1928.

Eigenlijk geeft deze avond heel goed aan waar de HVHB voor staat: een verhaal over het verleden vertellen, tonen dat we (samen met een collega-vereniging) opkomen voor behoud en ontwikkeling van monumenten, jongeren een podium bieden om hun eigen visie op erfgoed te geven, een nostalgisch beeld van vroe-ger laten zien, maar ook er een gezellige avond van maken waarop iedereen kan bijpraten. Tot 8 november! (Meer details op blz. 39.)

En nog een uitnodiging: op blz. 26 vindt u de oproep voor onze nieuwe Koffie met HeerlijkHeden op woensdagmiddag 14 november.

Jaap Verschoor

het ‘van waverenhuis’, blikvanger aan het spaarne

heerlijkheden najaar 2018 | 7

Rondom een zo’n buis was een keuken-kastje gebouwd, waarin het eten warm gehouden kon worden. En waar nu onze tandartsenpraktijk is, was een garage. Je kunt dus zeggen dat het huis een drive-inwoning avant la lettre was.’

Ogen tekortTja, waar moet je het eerst naar kijken als je het Van Waverenhuis nadert? Direct in het oog springt de grote gemetselde trap naar de eerste verdie-ping, waar de hoofdingang is. Naast de voordeur prijkt het monumentenschild-je. We betreden hier een gemeentelijk monument omdat ‘het een voorbeeld is van een eigen woonhuis van de ont-werpster, dat geheel naar eigen inzicht is vormgegeven en waarbij de eigenzinnige vormentaal het signatuur van de ont-werpster draagt’ (gemeente Heemstede, motivering voor plaatsing op de gemeen-telijke monumentenlijst).

Ook aan de tuinkant van de woning komen we ogen tekort. Hier eveneens veel siermetselwerk, torenachtige uitbou-

wen, balkons. En niet te vergeten het unieke uitzicht over het Zuider Buiten Spaarne.

Eenmaal binnen trekken als eerste de overvloedig gebruikte kleurrijke tegel-tjes de aandacht. De vloeren, wanden en zelfs de plafonds van de hal en garderobe

Boven de raampartijen, waarbij veel glas-in-lood is toegepast, is ingenieus metselwerk te zien

Een gedeelte van de zuidgevel met de torenkamer op de tweede verdieping, de werkkamer van John.

De torenachtige erker van de grote slaapkamer, van waaruit Marjo elke ochtend na het opstaan van het uitzicht staat te genieten.

heerlijkheden najaar 2018 | 17

Het linker paneel in de woonkamer van Kerklaan 15.

Langs de Kerklaan in Heemstede zijn mooie oude huizen te vinden.

Dat het raadzaam is bij verbouwingen voorzichtig te werk te gaan, blijkt uit de vondsten die je kan doen als je bijvoor-beeld oud behang weghaalt.

Kerklaan 15 of ’t Wolbers HuysKerklaan 13 en 15 zijn beeldbepalend aan de Kerklaan. Vanaf 1897 was aannemers-bedrijf Van den Putten er gevestigd en daarna makelaar mevrouw J. van den Putten. Maar de huizen zijn ouder dan dat en zijn lange tijd bewoond geweest door de familie Wolbers. In 2010 heeft nummer 15 de naam ’t Wolbers Huys gekregen. Toen mevrouw Van den Put-

ten het pand in de jaren tachtig betrok werd er bij het verwijderen van oud behang in de woonkamer een prach-tige schildering op hout ontdekt. Het zijn eigenlijk twee panelen over een hele wand met daartussen een schil-dering met, naar aangenomen wordt, het zelfportret van de schilder. Nog een verrassende ontdekking deed mevrouw Van den Putten tussen het afval in haar tuin. Daar lag de eerste steen, die in 1834 gelegd werd door een zoon van Herman Wolbers, Julien Wolbers.

Wie was die schilder? De wandschildering bleek een staaltje kunstzinnig vakmanschap te zijn. Geen van de panelen is gesigneerd maar aan-

Drie wandschilderingen in de Kerklaan Carla van der Stap

Toevallig of niet, maar in het verleden zijn in drie panden aan de Kerklaan wandschilderingen

aangebracht. De drie zijn heel verschillend van aard en de moeite waard om hier te bespreken.

Drie wandschilderingen in de Kerklaan

20 | heerlijkheden najaar 2018

Casting aan de Sportparklaan: werphengels op het droge Marloes van Buuren

Het ziet er wonderlijk uit, die hengelaars op het droge. Wat zijn ze daar toch aan het doen? Je zou het

niet zeggen, maar dit was een officiële sport. Op 20 mei 1951 werden de nationale kampioenschap-

pen casting gehouden aan de Sportparklaan in Heemstede.

Casting, zo doet het woord al ver-moeden, doe je met een werphengel.

Met een loodje aan de lijn moet je zo ver mogelijk werpen (afstandwerpen) of een uitgezet doel zien te raken (precisie-werpen). Casting, ontstaan uit het sportvissen, diende om je werptechniek te verbeteren. Het eerste castingtoer-nooi zou in 1881 in Engeland gehouden zijn. In Nederland kwamen de eerste werphengels pas na de Tweede Wereld-oorlog in de winkel. Er hing een stevig prijskaartje aan, want ze waren gemaakt met nieuwe materialen als glasfiber en nylondraad. Jan Schreiner hoorde tot de eersten die zo’n hengel aanschaften. Schreiner was sportvisser, publicist in hengelsportbladen en later schrijver van

vele boeken over vissen. Hij was in september 1948 ook één van de oprichters van de Neder-landse Casting Club. Op de foto staat hij op de kist links vooraan. Ook Klaas Wories behoorde in Heemstede tot de deel-nemers. Schreiner wordt in het Haarlems Dagblad in 1951 de profkampioen genoemd en Wories de amateurkampioen. Samen hadden ze in 1950 meegedaan aan de Euro-pese kampioenschappen casting in Brussel en men verwachtte veel van hun prestaties bij het kampi-oenschap in Heemstede.

Om het publiek kennis te laten maken met het onbekende casting werd op 14 mei, Tweede Pinksterdag, aan het Spaarne bij de Oosterhoutlaan alvast een demonstratie met de werphengel gegeven.

Casting is niet helemaal verdwenen maar leidt een nogal stil bestaan. In 1993 was het één van de onderdelen op de World Games, een internationaal sport-evenement van sporten die niet toege-laten zijn op de Olympische Spelen. De Castingclub ’s Gravenhage, opgericht in 1954, bestaat nog steeds al is dat nu meer een club van vliegvissers. Maar een paar keer per jaar organiseren zij nog recrea-tieve wedstrijden in onderdelen van het casten.

Nationaal kampioenschap casting in het Sportpark in Heemstede, 20 mei 1951. Op de kist staat profkampioen Jan Schreiner.

bennebroekse villawijk was eens een wildernis

22 | heerlijkheden najaar 2018

vorige eeuw ongerept. Het was het zoge-naamde Sparrenbos, dat in bezit was van de ambachtsheer van Bennebroek.

Het werd gebruikt als hakbos en voor de jacht op fazanten, patrijzen en konij-nen. Van stropers waren de ambachts-heren niet gediend en het bos was verboden gebied. Menig proces-verbaal werd door de veldwachter of de jachtop-ziener van ambachtsheer J.H. Willink

opgemaakt. Na het overlijden van Jacob Hendrik Willink (1908) werd het Spar-renbos opgeknapt. Langs de Grote en Kleine Sparrenlaan werden jonge spar-ren aangeplant ter vervanging van eerder omgewaaide bomen. Ook was de rustige wandelaar nu welkom in het heuvelach-tige duingebied.

WoningbouwHet eerste perceel grond van het Spar-renbos werd in 1907 door de heer en mevrouw Willink geschonken aan de gemeente Bennebroek, bestemd voor

sociale woningbouw aan de School-laan. Omstreeks 1912 verschenen twaalf woningen die de bijnaam ‘de twaalf apostelen’ kregen en kort daarna nog een aantal woningen die ‘de dertien martela-ren’ genoemd werd.

In 1917 werd het Duin van ruim 15 hectare door de familie Willink te koop aangeboden. In de verkoopakte liet Johanna Willink een aantal erfdienst-baarheidclausules opnemen. Zo werd het verboden het duin af te graven ten behoeve van bloembollenland en zelfs vervoer van zand werd binnen het gebied verboden. Voor de aanleg van wegen mocht er wel zand verplaatst worden, maar dan wel alleen binnen het duingebied. Verder werd een clausule opgenomen met eisen omtrent luxe vil-labouw. Zo zorgde de familie Willink dat het groene karakter van Benne-broek behouden bleef en het dorp geen uitloper werd van de kale vlaktes voor bloembollenteelt ten zuiden van de Ken-nemerbeekweg in Hillegom.

Na de verkoop verschenen er al spoe-dig advertenties in de landelijke dagbla-den waarin kavels in het Duin te koop werden aangeboden voor 1 tot 5 gulden per vierkante meter en een landhuis voor 10.000 gulden. De exploitant achter de onderneming ‘Villabouw Het Duin’ was de heer G.H. Scholten.

Zo zorgde de familie Willink dat het groene karakter van Bennebroek behouden bleef

Een klas van de Christelijke bewaarschool poseert aan het begin van de Grote Sparrenlaan nabij de Schoollaan. De hoge sparren in de verte geven het tracé van de Grote Sparrenlaan aan in de richting van de Rijksstraatweg. De Grote Sparrenlaan was niet meer dan een zandpad met aan weerszijde sparren.

het verdwenen huis te krayenest

30 | heerlijkheden najaar 2018

hagen die de tuin afschermden. Ook hier is het voorbeeld van Pronk voor zover bekend verloren gegaan.

Afbraak In 1758 verscheen in de Oprechte Haerlemsche Courant een advertentie

waarin werd aangekondigd dat op 14 oktober bij het Huis te Krayenest twee-honderd lindebomen verkocht zouden worden. Verder ook fruitbomen, hagen en alles wat geschikt was om te verplan-ten. Op 2 december werd het huis zelf geveild voor afbraak. Eventuele kopers konden het huis bezichtigen via hovenier

Deze recent ontdekte tekening vormde de aanleiding tot dit artikel. Het is de tuin van Huis te Krayenest getekend naar een niet bewaard gebleven voorbeeld van Cornelis Pronk door Johannes Nutges, rond 1731. (Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Paris)

Doorkijkje van-af de Bronsteeweg naar het Spaarne, met links de nog bestaande molen de Eenhoorn in Schalkwijk. Rechts de Schouwbroe-kermolen op de latere hoek van de Eerelmanstraat en de Tooropkade die rond 1920 is gesloopt. Aquarel door Hendrik Spilman rond 1750.