Inhoud

Redactie en lijst van auteurs 2 6

Voorwoord 3 1

d e e l i s p o e d e i s e n d e zo r g 3 3

1 Het acuut zieke kind 3 5C.M.P. Buysse, E.N. de Jager, M. de Hoog

1.1 Inleiding 3 51.2 A = airway (luchtwegen) 3 51.3 B = breathing (ademhaling) 3 51.3.1 Ademarbeid 3 51.3.2 Effectiviteit van de ademarbeid: gaat er lucht in en uit de longen? Hoe

goed is de gaswisseling? 3 61.3.3 Systemische effecten van een insufficiente ademhaling 3 61.4 C = circulatie 3 71.4.1 Systemische effecten van circulatoire insufficientie 3 71.5 D = disability 3 81.5.1 Bewustzijnsniveau 3 81.6 E = exposure 3 81.7 G = glucose 3 91.8 Samenvatting 3 9

2 Resuscitatie van een pasgeborene 4 0A.H.L.C. van Kaam

2.1 Richtlijnen voor resuscitatie van een pasgeborene 4 0

3 Basic life support bij kinderen en advanced pediatric life support 4 2J.K.W. Kieboom, N.M. Turner

3.1 Inleiding 4 23.2 Advanced pediatric life support (apls) 4 23.3 Opheffen van een luchtwegobstructie 4 53.4 Volgorde van handelen bij circulatiestilstand 4 53.4.1 Niet-schokbaar ritme: circulatiestilstand met asystolie of Polsloze

Electrische Activiteit 4 5

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 005

3.4.2 Schokbaar ritme: circulatiestilstand met ventrikelfibrilleren of ventri-keltachycardie 4 7

4 Shock 4 9J.A. Hazelzet

4.1 Definitie 4 94.2 Symptomen 4 94.3 Pathofysiologie 4 94.3.1 Hart 4 94.3.2 Weerstandscircuit 5 04.3.3 Capillair bed 5 04.3.4 Veneus stelsel 5 04.3.5 Bloedvolume 5 04.4 Classificatie 5 04.5 Monitoring 5 04.6 Behandeling 5 14.6.1 Optimaal circulerend bloedvolume 5 14.6.2 Optimale pompfunctie van het hart 5 24.6.3 Optimale ventilatie en oxygenatie 5 24.6.4 Ondersteunende behandeling 5 44.7 Anafylactische shock 5 44.7.1 Belangrijkste allergenen 5 44.7.2 Symptomen 5 44.7.3 Behandeling 5 5

5 Acute hartritmestoornissen 5 7M. van Osch-Gevers, M. de Hoog

5.1 Tachycardieen 5 75.1.1 Sinustachycardie 5 75.1.2 Supraventriculaire tachycardie 5 75.1.3 Breedcomplextachycardie 5 95.1.4 Ventrikelfibrilleren (vf ) 6 05.2 Bradycardieen 6 05.2.1 Sinusbradycardie 6 15.2.2 Sicksinussyndroom 6 35.2.3 av-blok 6 3

6 Ademhalingsinsufficientie 6 4K.F.M. Joosten, A.P.M. Duyndam

6.1 Definitie 6 46.2 Etiologie 6 46.3 Symptomen 6 46.4 Gaswisseling: begrippen 6 46.5 Diagnostiek 6 56.6 Behandeling 6 56.7 Beademing 6 6

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 006

Compendium kindergeneeskunde6

7 Inspiratoire stridor 6 8K.F.M. Joosten

7.1 Laryngitis subglottica en laryngotracheobronchitis 6 87.2 Epiglottitis 6 97.3 Aspiratie van corpus alienum 6 9

8 Acute astma-aanval 7 0M. de Hoog, C.M.P. Buysse

9 Status epilepticus 7 2M. de Hoog, K.F.M. Joosten

10 Coma en intracraniele drukverhoging 7 4M. de Hoog

10.1 Coma 7 410.1.1 Acute maatregelen 7 410.1.2 Etiologie 7 410.1.3 Symptomen 7 410.1.4 Diagnostiek 7 610.1.5 Prognose 7 610.2 Intracraniele drukverhoging 7 710.2.1 Etiologie 7 710.2.2 Symptomatologie 7 710.2.3 Behandeling 7 7

11 Verdrinking 7 8J.K.W. Kieboom

11.1 Definitie 7 811.2 Pathofysiologie 7 811.3 Risicofactoren 7 811.4 Symptomen 7 811.5 Behandeling 7 9

12 Vergiftiging 8 3C.M.P. Buysse, H.A. Moll

12.1 Inleiding 8 312.2 Vragen bij eerste screening 8 312.3 Lichamelijk onderzoek 8 312.4 Verdere evaluatie 8 312.5 Aanvullend onderzoek (mag niet onnodig vertragend werken!) 8 312.6 Behandeling 8 412.7 Alcoholintoxicatie 8 5

13 Hypo- en hyperthermie 8 9J.A. Hazelzet

13.1 Hypothermie 8 913.1.1 Lokale bevriezing 8 913.1.2 Algemene hypothermie 8 9

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 007

Inhoud 7

13.2 Hyperthermie 8 913.2.1 Ernstige hyperthermie 8 913.2.2 Maligne hyperthermie 9 0

14 Apparent life threatening event 9 2K.F.M. Joosten

14.1 Inleiding 9 214.2 Etiologie 9 214.3 Anamnese 9 314.4 Lichamelijk onderzoek 9 414.5 Diagnostiek 9 414.6 Behandeling 9 4

d e e l i i a l g e m e n e o n d e rwe r p e n 9 7

15 Verrichtingen 9 9P.C.J. de Laat, G. Derksen-Lubsen, R.R. de Krijger

15.1 Maten 9 915.2 Pijnstilling en sedatie 9 915.3 Richtlijnen voor desinfectie 9 915.4 Lumbaalpunctie 9 915.5 Liquorpunctie uit ventrikelreservoir 1 0 115.6 Arteriaradialiskatheter 1 0 115.7 Arteria-umbilicaliskatheter 1 0 215.8 Vena-umbilicaliskatheter 1 0 215.9 Pleurapunctie 1 0 515.10 Pneumothoraxdrainage 1 0 515.10.1 Spoedbehandeling van een spanningspneumothorax 1 0 515.10.2 Plaatsen van definitieve thoraxdrain 1 0 515.11 Arteriepunctie 1 0 615.12 Maagsonde, duodenumsonde, maagspoelen, percutane enteroscopische

gastrostomie, MicKey-button 1 0 615.12.1 Maagsonde, duodenumsonde 1 0 615.12.2 Maagspoelen 1 0 615.12.3 peg-katheter (percutane endoscopische gastrostomie) 1 0 615.12.4 Wisselen MicKey-ballonkatheter 1 0 715.13 Blaaspunctie bij kinderen jonger dan 3 jaar 1 0 715.14 Blaaskatheterisatie 1 0 815.15 Beenmergpunctie 1 0 815.16 Botnaald 1 0 915.17 Beenmergbiopsie 1 0 915.18 Implanteerbaar intraveneus toedieningssysteem (Port-a-cath1, pac) 1 0 915.18.1 Algemeen 1 0 915.18.2 Aanprikken 1 1 015.18.3 Onderhoud 1 1 015.18.4 Bloed afnemen 1 1 015.18.5 Bolusinjectie 1 1 015.18.6 Infuus 1 1 1

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 008

Compendium kindergeneeskunde8

15.18.7 Obstructie 1 1 115.19 Huidbiopsie 1 1 115.20 Intubatie 1 1 215.21 Weefselonderzoek 1 1 215.21.1 Inleiding 1 1 215.21.2 Cytologie 1 1 215.21.3 Histologie 1 1 215.21.4 Speciale technieken 1 1 3

16 Voeding en dietetiek 1 1 4H.S.A. Heymans, M.E. Dijsselhof

16.1 Inleiding 1 1 416.2 Voeding van de gezonde zuigeling 1 1 416.2.1 Borstvoeding/kunstmatige zuigelingenvoeding 1 1 416.2.2 Voordelen van moedermelk 1 1 516.2.3 Samenstelling van moedermelk 1 1 616.2.4 Uitscheiding van geneesmiddelen in moedermelk 1 1 616.2.5 Besmetting van moedermelk 1 1 616.2.6 Verontreiniging van moedermelk 1 1 616.2.7 Suppletie bij borstvoeding 1 1 716.3 Volledige kunstmatige zuigelingenvoeding 1 1 716.4 Bijvoeding 1 1 716.5 Bijzondere kunstmatige zuigelingenvoeding 1 1 816.5.1 Voeding met een laag lactosegehalte/sojavoeding 1 1 916.5.2 Voeding op basis van eiwithydrolysaat 1 1 916.5.3 Alternatieve voeding 1 1 916.6 Voeding voor te vroeg geborenen 1 2 116.7 Richtlijnen goede voeding 1 2 116.8 (Semi-)elementaire voeding 1 2 216.9 Sondevoeding 1 2 216.10 Parenterale voeding 1 2 516.11 Nutritional assessment 1 2 716.11.1 Acute ondervoeding 1 2 916.11.2 Chronische ondervoeding 1 2 9

17 Dehydratie en water- en zouthuishouding 1 3 0P.C.J. de Laat, J.E. Kist-van Holthe tot Echten

17.1 Inleiding 1 3 017.2 Behandeling van dehydratie 1 3 017.2.1 Algemene uitgangspunten 1 3 017.2.2 Algemene strategie 1 3 017.2.3 Orale behandeling 1 3 117.2.4 Parenterale behandeling 1 3 317.3 Metabole acidose 1 3 517.4 Algemene opmerkingen 1 3 6

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 009

Inhoud 9

18 Beeldvormende diagnostiek 1 4 1H.C. Holscher

18.1 Inleiding 1 4 118.2 Voorbereiding 1 4 118.2.1 Conventioneel onderzoek 1 4 118.2.2 Echografie 1 4 118.2.3 Computertomografie (ct) 1 4 218.2.4 Magnetic resonance imaging (mri) 1 4 218.3 Systematische beoordeling 1 4 218.3.1 Thorax 1 4 218.3.2 Buikoverzichtsfoto (boz) 1 4 218.3.3 Skelet 1 4 318.4 Indicaties 1 4 3

19 Evidence-based medicine 1 4 6H.A. Moll, G. Derksen-Lubsen

19.1 Frequentie van ziekten 1 4 619.2 Parameters 1 4 619.3 Voorbeelden 1 4 719.3.1 Voorbeeld risicofactor 1 4 719.3.2 Voorbeeld behandelingsresultaat 1 4 819.3.3 Voorbeeld diagnostische test 1 4 919.4 Evidence-based medicine in de praktijk 1 4 919.4.1 Stellen van een beantwoordbare klinische vraag 1 4 919.4.2 ‘Critical appraisal’ van een studie naar een interventie of diagnostische

test 1 5 0

20 Handelen bij overlijden 1 5 2D.M.C.B. van Zeben-van der Aa, R.R. de Krijger, B.A. Semmekrot, H.M.Oudesluys-Murphy

20.1 De Wet op de lijkbezorging en de nodo-procedure 1 5 220.1.1 Natuurlijk en niet-natuurlijk 1 5 220.1.2 Onverwacht en onverklaard 1 5 220.1.3 Vaststellen doodsoorzaak 1 5 220.2 Procedure obductie 1 5 320.2.1 Verklaring van natuurlijke dood 1 5 320.2.2 Toestemming van de nabestaanden 1 5 320.2.3 Uitvoering 1 5 320.3 Bijzondere situaties 1 5 420.4 Onderzoek en veiligstellen van materiaal bij plotseling onverwacht

overlijden 1 5 420.4.1 Schouwing 1 5 420.4.2 Postmortale anamnese, (speciele) anamnese, postmortaal pediatrisch,

laboratorium- en beeldvormend onderzoek door de kinderarts 1 5 520.4.3 Postmortaal pathologisch onderzoek/obductie door de patholoog 1 5 720.5 Beleid rond begeleiding ouders 1 5 7

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 010

Compendium kindergeneeskunde10

d e e l i i i i n f e c t i e z i e k t e n e n i m m u no lo g i e 1 5 9

21 Vaccinatie 1 6 1R.J.F. Burgmeijer

21.1 Organisatie van vaccinaties bij kinderen in Nederland 1 6 121.2 Vaccinbeheer 1 6 121.3 Vaccinatieschema van het rvp 1 6 221.4 Simultaan vaccineren, intervallen en uitwisselbaarheid van vaccins 1 6 221.5 Inhaalschema’s 1 6 421.6 Vaccineren van zieke kinderen 1 6 421.7 Contra-indicaties 1 6 621.8 Bijwerkingen 1 6 921.9 In Nederland geregistreerde vaccins 1 7 021.10 Informatie over vaccins en vaccinaties 1 7 0

22 Virale diagnostiek 1 7 1A.C.T.M. Vossen

22.1 Virale diagnostiek algemeen 1 7 122.2 Materiaal 1 7 122.3 Methoden 1 7 2

23 Koorts en koortssyndromen 1 7 7R. Oostenbrink, J. Frenkel

23.1 Definitie koorts 1 7 723.2 Acute koorts 1 7 723.2.1 Epidemiologie en differentiaaldiagnose 1 7 723.2.2 Symptoom/klacht 1 7 823.2.3 Laboratoriumonderzoek 1 7 823.2.4 Beleid 1 7 923.2.5 Complicaties 1 7 923.3 Chronische koorts 1 7 923.3.1 Symptoom/klacht 1 7 923.3.2 Differentiaaldiagnose 1 8 023.3.3 Aanvullend onderzoek 1 8 023.3.4 Diagnose 1 8 323.3.5 Therapie 1 8 323.3.6 Complicaties 1 8 323.4 Ziekte van Kawasaki (mucocutaan lymfekliersyndroom) 1 8 523.4.1 Etiologie 1 8 523.4.2 Symptomen 1 8 523.4.3 Diagnostiek 1 8 623.4.4 Differentiaaldiagnose 1 8 623.4.5 Complicaties 1 8 623.4.6 Behandeling 1 8 6

24 Infectieziekten 1 8 8N.G. Hartwig, Th.F.W. Wolfs

24.1 Infecties van het centrale zenuwstelsel (czs) 1 8 8

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 011

Inhoud 11

24.1.1 Meningitis 1 8 824.1.2 (Meningo-)encefalitis 1 8 824.2 Ooginfecties 1 8 924.2.1 Conjunctivitis 1 8 924.2.2 Hordeolum 1 8 924.2.3 Oogverwonding of post-ok 1 8 924.3 Bovenste luchtweginfecties 1 9 024.3.1 Rinitis 1 9 024.3.2 Sinusitis 1 9 024.3.3 Adenoıditis/tonsillitis 1 9 024.3.4 Otitis media acuta 1 9 124.3.5 Mastoıditis 1 9 124.3.6 Epiglottitis 1 9 124.3.7 Faryngitis 1 9 224.3.8 Roodvonk (scarlatina) 1 9 224.3.9 Laryngitis subglottica 1 9 224.3.10 Lymphadenitis colli 1 9 324.4 Onderste luchtweginfecties 1 9 324.4.1 Pneumonie 1 9 324.4.2 Kinkhoest (pertussis) 1 9 424.5 Infecties van het maag-darmkanaal 1 9 424.5.1 Stomatitis 1 9 424.5.2 Gastritis 1 9 424.5.3 Enteritis 1 9 524.6 Infecties van de tractus urogenitalis 1 9 524.6.1 Vulvovaginitis en fluor vaginalis 1 9 524.6.2 Urineweginfectie 1 9 624.7 Infecties van het skelet 1 9 624.7.1 Bacteriele artritis 1 9 624.7.2 Osteomyelitis 1 9 724.8 Infecties van het hart 1 9 724.8.1 Endocarditis 1 9 724.8.2 Pericarditis 1 9 824.8.3 Myocarditis 1 9 824.8.4 Koorts en neutropenie 1 9 924.9 Specifieke bacteriele infecties 2 0 024.9.1 Lyme-ziekte 2 0 024.10 Specifieke parasitaire infecties 2 0 124.10.1 Toxoplasmose 2 0 124.11 Specifieke virale infecties 2 0 124.11.1 Waterpokken (varicella) en gordelroos ( herpes zoster) 2 0 124.11.2 Rodehond (rubella) 2 0 224.11.3 Mazelen 2 0 324.11.4 Exanthema subitum (zesde ziekte) 2 0 324.11.5 Bof (parotitis epidemica) 2 0 324.11.6 Epstein-barr-virus (mononucleosis infectiosa/ziekte van Pfeiffer) 2 0 424.11.7 Humaan immunodeficientievirus (hiv/aids) 2 0 424.12 Aangifte van infectieziekten 2 0 8

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 012

Compendium kindergeneeskunde12

25 Immunodeficientie 2 1 1E. de Vries, J.J.M.van Dongen

25.1 Inleiding 2 1 125.2 Recidiverende infecties van de luchtwegen en het kno-gebied 2 1 125.3 ‘Failure to thrive’ 2 1 225.4 Recidiverende pusvormende infecties 2 1 525.5 Ongewone of ongewoon ernstig verlopende infecties 2 1 525.6 Recidiverende infecties met eenzelfde soort pathogeen 2 1 625.7 Auto-immuunziekte of chronisch inflammatoire ziekte; lymfoprolife-

ratie 2 1 625.8 Karakteristieke combinaties van klinische verschijnselen bij bepaalde

syndromen 2 1 725.9 Angioneurotisch oedeem 2 1 7

d e e l i v s p e c i f i e ke a a n d o e n i n g e n 2 1 9

26 Longziekten 2 2 1J.C. de Jongste

26.1 Longinfecties 2 2 126.1.1 Bronchiolitis 2 2 126.1.2 Pneumonie 2 2 226.1.3 Longtuberculose 2 2 326.2 Pleuravocht 2 2 526.3 Pneumothorax 2 2 726.4 Astma 2 2 826.4.1 Algemeen 2 2 826.4.2 Acuut ernstig astma 2 3 226.5 Longfunctieonderzoek 2 3 326.5.1 Indicaties 2 3 326.5.2 Piekstroommeter 2 3 426.5.3 Spirometer, pneumotachograaf (‘elektronische spirometer’) 2 3 426.5.4 Inflammometrie met no-bepaling in expiratielucht (feno) 2 3 426.5.5 Bepaling van de bronchiale prikkelbaarheid 2 3 426.5.6 Overige methoden 2 3 5

27 Cystische fibrose 2 3 6H.A.W.M. Tiddens, J.C. Escher, J.C. de Jongste

27.1 Basisdefect 2 3 627.2 Symptomen 2 3 627.3 Differentiaaldiagnose 2 3 627.4 Laboratoriumonderzoek 2 3 727.5 Behandeling 2 3 727.5.1 Behandeling van de longinfectie 2 3 727.5.2 Behandeling van de gastro-intestinale verschijnselen 2 4 027.6 Monitoring 2 4 027.7 Complicaties 2 4 127.7.1 Pneumothorax 2 4 127.7.2 Hemoptoe 2 4 2

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 013

Inhoud 13

27.7.3 Allergische bronchopulmonale aspergillose 2 4 227.7.4 Cor pulmonale 2 4 227.7.5 Distaal intestinaal obstructiesyndroom (dios) 2 4 227.7.6 cf-gerelateerde leverziekte 2 4 327.7.7 cf-gerelateerde diabetes mellitus 2 4 4

28 Maag-darm-leverziekten 2 4 5C.M.F. Kneepkens, C.F.M. Gijsbers

28.1 Leverpathologie: ziektebeelden 2 4 528.1.1 Cholestatische ziekte in de neonatale periode 2 4 528.1.2 Leverziekten bij oudere zuigelingen en kinderen 2 4 628.1.3 Acute leverinsufficientie 2 4 828.1.4 Portale hypertensie 2 5 028.2 Leverpathologie: diagnostiek 2 5 128.2.1 Parameters 2 5 128.2.2 Diagnostische procedures 2 5 128.3 Maag-darmpathologie: ziektebeelden 2 5 328.3.1 Malabsorptie 2 5 328.3.2 Voedselallergie 2 5 528.3.3 Eosinofiele gastro-intestinale aandoeningen 2 5 628.3.4 Chronische (geprotraheerde) diarree 2 5 728.3.5 Buikpijn en functionele gastro-intestinale aandoeningen 2 5 828.3.6 Obstipatie 2 5 928.3.7 Chronische inflammatoire darmziekten 2 6 128.3.8 Gastro-oesofageale refluxziekte en refluxoesofagitis 2 6 328.3.9 Ulcera van maag en duodenum 2 6 428.4 Maag-darmpathologie: diagnostiek 2 6 428.4.1 Fecesonderzoek 2 6 428.4.2 Maagfunctie 2 6 628.4.3 Exocriene pancreasfunctie 2 6 628.4.4 Koolhydraat-waterstofademtests 2 6 628.4.5 Dunnedarmbiopsie 2 6 728.4.6 Endoscopisch onderzoek 2 6 728.4.7 Slokdarmonderzoek 2 6 928.4.8 Rectumonderzoek 2 7 1

29 Allergologie 2 7 3P.L.P. Brand

29.1 Achtergronden 2 7 329.1.1 Typen allergie 2 7 329.1.2 Diagnostiek van allergie 2 7 429.1.3 Preventie van allergie 2 7 429.2 Ziektebeelden 2 7 529.2.1 Voedselallergie 2 7 529.2.2 Urticaria en angio-oedeem 2 7 729.3 Allergische rinitis 2 7 829.4 Geneesmiddelenallergie 2 8 029.5 Insectenallergie 2 8 0

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 014

Compendium kindergeneeskunde14

30 Cardiologie 2 8 2I.M.E. Frohn-Mulder, M. Witsenburg

30.1 Inleiding 2 8 230.2 Evaluatie van het kind met hartgeruis zonder klachten 2 8 230.2.1 Beleid bij hartgeruis zonder klachten 2 8 230.3 Ecg-interpretatie bij kinderen 2 8 330.4 Hartritme 2 8 330.4.1 Normaal hartritme 2 8 330.4.2 Ritme- en geleidingsstoornissen 2 8 330.5 Pathofysiologie 2 9 030.5.1 Hartfalen 2 9 030.5.2 Cyanose 2 9 230.6 Aangeboren hartafwijkingen 2 9 330.6.1 Diagnostiek 2 9 330.6.2 Behandeling: algemene principes 2 9 430.6.3 Specifieke behandeling 2 9 430.7 Postoperatieve problemen 2 9 630.8 Verworven hartafwijkingen 2 9 6

31 Nefrologie 2 9 7K. Cransberg, J. van den Hoek

31.1 Glomerulaire filtratiesnelheid 2 9 731.2 Acute nierziekte 2 9 731.2.1 Prerenale acute nierinsufficientie 2 9 831.2.2 Renale acute nierinsufficientie 2 9 831.2.3 Postrenale acute nierziekte 3 0 031.3 Chronische nierziekte 3 0 131.4 Hypertensie 3 0 331.4.1 Acute situaties 3 0 331.4.2 Niet-acute situaties 3 0 431.4.3 Hypertensie bij pasgeborenen 3 0 431.5 Proteınurie en nefrotisch syndroom 3 0 531.5.1 Proteınurie 3 0 531.5.2 Nefrotisch syndroom 3 0 631.6 Hematurie en glomerulonefritis 3 0 731.7 Hemolytisch-uremisch syndroom (hus) 3 0 831.8 Tubulusfunctiestoornissen 3 0 931.9 Nefrolithiasis/nefrocalcinose 3 1 131.10 Antenatale pathologie van de urinewegen 3 1 231.11 Urineweginfecties 3 1 3

32 Oncologie 3 1 6M.M. van den Heuvel-Eibrink, W.J.E. Tissing

32.1 Epidemiologie 3 1 632.2 Beschrijving van verschillende vormen van kinderkanker 3 1 632.2.1 Leukemie 3 1 632.2.2 Maligne lymfomen 3 1 932.2.3 Hersentumoren 3 2 1

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 015

Inhoud 15

32.2.4 Solide tumoren 3 2 232.3 Diagnostiek bij een kind met kanker 3 2 632.3.1 Vaststellen en classificatie van het type kanker 3 2 632.3.2 Stageren 3 2 732.3.3 Voorbereiding op de behandeling 3 2 732.4 Organisatie van zorg, behandeling en registratie van kinderen met

kanker in Nederland 3 2 832.5 Supportive care 3 2 832.6 Langetermijneffecten 3 2 8

33 Hematologie 3 3 0I.M. Appel, A. de Goede-Bolder

33.1 Anemie 3 3 033.1.1 Anemie met verlaagd aantal reticulocyten: aanmaakstoornis 3 3 033.1.2 Anemie met verhoogd aantal reticulocyten: acuut bloedverlies/seque-

stratie in de milt/hemolyse 3 3 133.2 Leukocytose 3 3 233.2.1 Toename van het aantal neutrofielen: neutrofilie 3 3 233.2.2 Monocytose 3 3 233.2.3 Eosinofilie 3 3 233.2.4 Lymfocytose 3 3 233.3 Leukopenie 3 3 233.4 Trombocytose 3 3 333.5 Trombopenie 3 3 333.5.1 Idiopathische trombocytopenische purpura (itp) 3 3 333.6 Pancytopenie 3 3 333.6.1 Aplastische anemie 3 3 333.7 Hemostase 3 3 433.8 Verhoogde bloedingsneiging 3 3 533.8.1 Stoornissen in de primaire hemostase 3 3 533.8.2 Stoornissen in de secundaire hemostase: factordeficienties 3 3 633.9 Veneuze trombose: profylaxe, diagnostiek en behandeling bij kinderen 3 4 0

34 Endocrinologie 3 4 4S.L.S. Drop, D. Mul, A.M. Boot, E.L.T. van den Akker

34.1 Groei 3 4 434.1.1 Kleine lichaamslengte 3 4 434.1.2 Grote lichaamslengte 3 4 834.1.3 Predictie van de volwassen lengte 3 4 934.2 Hypofyseaandoeningen 3 5 134.2.1 (Pan)hypopituıtarisme 3 5 134.2.2 Hypofysehyperfunctie 3 5 334.3 Diabetes insipidus 3 5 434.4 Syndrome of inappropriate adh (siadh) 3 5 434.4.1 ‘Cerebral salt wasting’-syndroom 3 5 534.5 Schildklier 3 5 734.5.1 Hypothyreoıdie 3 5 734.5.2 Hyperthyreoıdie 3 5 8

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 016

Compendium kindergeneeskunde16

34.5.3 Thyreotoxische storm of crisis 3 5 834.5.4 De pasgeborene met een moeder met een auto-immuunziekte van de

schildklier 3 5 934.5.6 Solitaire schildkliernodus 3 5 934.6 Stoornissen in de puberteitsontwikkeling 3 5 934.6.1 Vroege puberteit (pubertas praecox) 3 5 934.6.2 Vertraagde puberteit (pubertas tarda) 3 6 134.7 Gonaden 3 6 234.7.1 Stoornissen in de seksuele differentiatie (ambigue genitalien) 3 6 334.7.2 Testis 3 6 634.7.3 Ovarium 3 6 834.8 Bijnier 3 7 234.8.1 Bijnierschorsinsufficientie 3 7 234.8.2 Acute bijnierinsufficientie 3 7 434.8.3 Bijnierinsufficientie in samenhang met glucocorticoıdbehandeling 3 7 634.8.4 Bijnierschorshyperfunctie (hyperadrenalisme) 3 7 734.8.5 Bijniermerghyperfunctie (feochromocytoom) 3 7 734.9 Parathyroıd, vitamine D en calcium 3 7 934.9.1 Hypoparathyreoıdie 3 7 934.9.2 Hypocalciemie 3 8 234.9.3 Hyperparathyreoıdie 3 8 234.9.4 Hypercalciemie 3 8 334.9.5 Rachitis 3 8 334.9.6 Osteoporose 3 8 434.10 Referentiewaarden 3 8 634.11 Endocriene functietests 3 8 634.11.1 Hypofysevoorkwab 3 8 634.11.2 Hypofyseachterkwab 3 9 034.11.3 Schildklier 3 9 134.11.4 Bijschildklier 3 9 134.11.5 Bijnier 3 9 134.11.6 Testes 3 9 234.11.7 Ovaria en uterus 3 9 2

35 Diabetes mellitus 3 9 4H.J. Aanstoot, D. Mul, H.J. Veeze

35.1 Definitie 3 9 435.2 Diagnose en classificatie 3 9 435.3 Presentatie en symptomen 3 9 635.4 Lichamelijk onderzoek en laboratoriumdiagnostiek 3 9 735.5 Diabetische ketoacidose (dka) 3 9 735.5.1 Pathofysiologie 3 9 735.5.2 Behandeling 3 9 835.5.3 Algemene complicaties en hersenoedeem 4 0 235.6 Subcutane insulinebehandeling 4 0 335.6.1 Insulineresorptie en -werking 4 0 335.6.2 Soorten insuline 4 0 435.6.3 Toediening van insuline 4 0 5

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 017

Inhoud 17

35.7 Principe van insulinebehandeling 4 0 535.7.1 Insuline-injecties 4 0 635.7.2 Dagelijkse insulinedosering 4 0 635.7.3 Insulinebehandeling met subcutane pomp 4 0 635.8 Continue glucosesensor 4 0 735.9 Overwegingen ten aanzien van diagnose, opname en verdere beleid 4 0 835.10 Hypoglykemie 4 0 935.11 Operaties, ingrepen en diabetes 4 1 035.11.1 Algemene adviezen 4 1 035.11.2 Kleine ingrepen 4 1 135.11.3 Grote ingrepen 4 1 135.12 Type-2-diabetes mellitus 4 1 235.12.1 Definitie, classificatie 4 1 235.12.2 Diagnostiek 4 1 235.12.3 Behandeling 4 1 3

36 Metabole ziekten 4 1 6J.B.C. de Klerk, A.T. van der Ploeg

36.1 Inleiding 4 1 636.2 Symptomen 4 1 636.3 Diagnostiek (laboratorium) 4 2 136.3.1 Neonatale screening 4 2 136.3.2 Routine laboratoriumdiagnostiek bij verdenking metabole ziekten 4 2 236.3.3 Specifieke metabole diagnostiek 4 2 336.4 Acute metabole ontregeling 4 2 536.4.1 Hypoglykemie 4 2 536.4.2 Hyperammoniemie 4 2 736.4.3 Metabole acidose 4 2 836.5 Behandeling 4 2 836.5.1 Hypoglykemie 4 2 836.5.2 Hyperammoniemie 4 2 936.5.3 Metabole acidose 4 3 036.5.4 Lactaatacidose 4 3 036.5.5 Dieet 4 3 036.5.6 Substitutie en suppletie 4 3 036.5.7 Behandelbare lysosomale stapelingsziekten 4 3 1

37 Reumatologie 4 3 3L.W.A. van Suijlekom-Smit, R. ten Cate

37.1 Dik en/of pijnlijk gewricht 4 3 337.1.1 Inleiding 4 3 337.1.2 Diagnostiek 4 3 337.1.3 Differentiaaldiagnose gewrichtsklachten 4 3 337.2 Juveniele idiopathische artritis 4 3 437.2.1 Inleiding 4 3 437.2.2 Diagnostiek 4 3 637.2.3 Behandeling 4 3 737.3 Systemische lupus erythematodes 4 3 9

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 018

Compendium kindergeneeskunde18

37.3.1 Inleiding 4 3 937.3.2 Symptomen 4 4 037.3.3 Diagnostiek 4 4 137.3.4 Behandeling 4 4 137.4 Juveniele dermatomyositis 4 4 137.4.1 Inleiding 4 4 137.4.2 Symptomen 4 4 237.4.3 Diagnostiek 4 4 337.4.4 Differentiaaldiagnose 4 4 337.4.5 Behandeling 4 4 3

38 Neurologie 4 4 5E.A.J. Peeters, O.F. Brouwer

38.1 Ontwikkelingsachterstand 4 4 538.2 Koortsconvulsies 4 4 738.3 Epilepsie 4 5 038.4 Hoofdpijn 4 5 338.4.1 Algemeen 4 5 338.4.2 Migraine 4 5 338.5 Afwijkende grootte en vorm van het hoofd 4 5 538.6 Trauma capitis 4 5 8

39 Neurofibromatose type 1 4 6 4A. de Goede-Bolder, R. Oostenbrink, C.E. Catsman-Berrevoets

39.1 Inleiding 4 6 439.2 Klinische diagnostiek 4 6 439.3 Erfelijkheidsonderzoek/moleculairgenetisch onderzoek 4 6 439.4 Beeldvorming 4 6 539.5 Complicaties 4 6 539.5.1 Plexiform neurofibroom 4 6 539.5.2 Optic pathway glioma (opg) 4 6 539.5.3 Orthopedische afwijkingen 4 6 639.5.4 Neurologische verschijnselen 4 6 639.5.5 Endocriene afwijkingen 4 6 739.5.6 Vasculaire problemen 4 6 739.5.7 Maligniteiten 4 6 7

40 Dermatologie 4 6 9A.P. Oranje

40.1 Acne vulgaris 4 6 940.2 Atopisch eczeem 4 7 040.3 Luierdermatitis 4 7 140.4 Impetigo 4 7 240.5 Verruca vulgaris en verruca plana 4 7 240.6 Molluscum contagiosum 4 7 340.7 Hemangioom (hemangioma of infancy) 4 7 440.8 Scabies 4 7 5

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 019

Inhoud 19

41 Neonatologie 4 7 7A.H.L.C. van Kaam, R.C.J. de Jonge, A.J. Sprij

41.1 Perinatologie 4 7 741.1.1 Perinatale anamnese 4 7 741.1.2 Indeling pasgeborenen 4 7 741.1.3 Opvang van de neonaat 4 7 841.2 Ademhalingsproblemen van de pasgeborene 4 7 941.2.1 Algemeen 4 7 941.2.2 Apneus 4 8 341.2.3 Luchtwegobstructies 4 8 441.2.4 Respiratory distress syndrome (rds) 4 8 541.2.5 Transiente tachypneu van de neonaat (ttn) 4 8 541.2.6 Meconiumaspiratiesyndroom 4 8 541.2.7 Airleaksyndroom 4 8 641.2.8 Pneumonie 4 8 741.2.9 Longhypoplasie 4 8 741.2.10 Congenitale hernia diaphragmatica (chd) 4 8 841.2.11 Longbloeding 4 8 941.2.12 Congenitale cysteuze longafwijkingen 4 8 941.2.13 Bronchopulmonale dysplasie (bpd) 4 8 941.3 Cardiovasculaire problemen 4 9 141.3.1 Algemeen 4 9 141.3.2 Circulatoir falen 4 9 141.3.3 Neonatale hypertensie 4 9 341.3.4 Persisterende pulmonale hypertensie van de neonaat (pphn) 4 9 341.3.5 Open ductus Botalli 4 9 341.3.6 Neonatale ritmestoornissen 4 9 441.3.7 Congenitale (structurele) hartafwijkingen 4 9 541.4 Infectieziekten van de pasgeborene 4 9 641.4.1 Congenitale infecties 4 9 641.4.2 Neonatale sepsis 5 0 041.4.3 Neonatale meningitis 5 0 041.4.4 Groep-B-streptokokken 5 0 041.5 Neonatale neurologie 5 0 141.5.1 Perinatale asfyxie en gecontroleerde therapeutische hypothermie 5 0 141.5.2 Neonatale convulsies 5 0 341.5.3 Intraventriculaire hemorragie (ivh) 5 0 341.5.4 Periventriculaire leukomalacie (pvl) 5 0 441.5.5 Hydrocefalus 5 0 541.6 Vocht, voeding en vitaminen 5 0 541.6.1 Vochtbeleid 5 0 541.6.2 Voedingsbeleid 5 0 541.6.3 Intraveneuze voeding 5 0 841.6.4 Necrotiserende enterocolitis (nec) 5 0 841.6.5 Vitaminen en ijzer 5 1 041.7 Stoornissen interne milieu bij de pasgeborene 5 1 141.7.1 Hypo- en hyperglykemie 5 1 141.7.2 Hypo- en hypernatriemie 5 1 2

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 020

Compendium kindergeneeskunde20

41.7.3 Hypo- en hypercalciemie 5 1 341.7.4 Hypo- en hyperkaliemie 5 1 341.7.5 Hyperbilirubinemie 5 1 441.7.6 Zuur-basenevenwicht 5 1 641.7.7 Alarmsignalen stofwisselingsziekten 5 1 741.8 Hematologische problemen bij de pasgeborene 5 1 841.8.1 Anemie 5 1 841.8.2 Polycytemie 5 2 041.8.3 Trombocytopenie 5 2 041.8.4 Leukocytopenie 5 2 141.8.5 Bloedgroepantagonisme 5 2 141.8.6 Praktische aspecten van antenataal bekende hematologische aandoe-

ningen 5 2 141.9 Screening en follow-up 5 2 241.9.1 Gehoorscreening 5 2 241.9.2 Retinopathie van de prematuur 5 2 341.9.3 Rachitisscreening 5 2 341.9.4 Langetermijnfollow-up van prematuriteit 5 2 441.10 Pijnmanagement bij pasgeborenen 5 2 441.10.1 Algemeen 5 2 441.10.2 Meten van pijn bij pasgeborenen 5 2 441.10.3 Niet-farmacologische behandeling van pijn bij pasgeborenen 5 2 441.10.4 Farmacologische behandeling van pijn bij pasgeborenen 5 2 641.11 Veelvoorkomende algemene neonatale problematiek 5 2 741.11.1 Maternale diabetes 5 2 741.11.2 ssri-gebruik moeder 5 2 741.11.3 Drugsgebruik moeder 5 2 841.11.4 Medicatie en borstvoeding 5 3 041.11.5 Maternale schildklieraandoeningen 5 3 041.11.6 Koortslip bij moeder of anderen betrokkenen 5 3 041.11.7 Waterpokken moeder (vzv) 5 3 141.11.8 Pyelumdilatatie prenataal 5 3 141.11.9 Irregulaire hartactie prenataal 5 3 141.11.10 Plexusbrachialislaesies 5 3 141.11.11 Enkele navelstrengarterie 5 3 241.11.12 Bijoortje 5 3 241.11.13 Heupcontrole 5 3 241.11.14 Klompvoeten (talipes equinovarus) 5 3 241.11.15 Late meconiumlozing (bij de a terme neonaat) 5 3 341.11.16 Hielprikscreening 5 3 3

42 Genetische diagnostiek 5 3 4M.H. Breuning, A. van Haeringen

42.1 Inleiding 5 3 442.2 Klinisch onderzoek 5 3 442.2.1 Dysmorfologisch onderzoek 5 3 442.2.2 Familieanamnese 5 3 442.3 Laboratoriumonderzoek en indicaties 5 3 4

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 021

Inhoud 21

42.3.1 Chromosomenonderzoek 5 3 442.3.2 Fluorescentie-insituhybridisatie (fish) 5 3 542.3.3 pcr 5 3 542.3.4 Micro-arrayonderzoek 5 3 542.3.4 Mutatieonderzoek 5 3 642.4 Bijzondere indicaties 5 3 742.4.1 dna-tests bij kinderen op later in het leven optredende aandoeningen 5 3 742.4.2 Hemoglobine afwijkingen 5 3 742.4.3 Acute indicaties voor genetisch onderzoek 5 3 8

43 Zorg voor het kind met ernstige meervoudige beperkingen 5 3 9G.C.B. Bindels-de Heus, C.R. Lincke, G. Derksen-Lubsen

43.1 Organisatie van multidisciplinaire zorg 5 3 943.2 Bijzondere medische aandachtspunten 5 3 943.2.1 Algemeen 5 3 943.2.2 Luchtwegproblematiek 5 3 943.2.3 Gastro-intestinale problematiek 5 4 043.2.4 Zintuigelijke problemen 5 4 243.2.5 Epilepsie en motorische stoornissen 5 4 243.2.6 Bewegingsapparaat 5 4 343.2.7 Gedragsproblemen 5 4 443.2.8 Pijn 5 4 443.2.9 Slaapproblemen 5 4 443.2.10 Medicatie en interacties 5 4 543.2.11 Behandelbeperkingen, reanimatiebeleid 5 4 543.2.12 Overige aandachtspunten 5 4 643.3 Organisatorische aspecten van de zorg 5 4 6

d e e l v p s y c h o s o c i a l e p r o b l e m e n 5 4 9

44 Adoptie 5 5 1R.A.A. Pelleboer, H.M. Oudesluys-Murphy

44.1 Onderzoek bij uit derdewereldlanden geadopteerde kinderen 5 5 144.1.1 Inleiding 5 5 144.1.2 Evaluatie 5 5 244.1.3 Begeleiding 5 5 3

45 Kindermishandeling 5 5 4E.A. Landsmeer-Beker, M.J.M. Smit, M.J. Affourtit

45.1 Inleiding 5 5 445.2 Risicofactoren en risicogezinnen 5 5 445.3 Vormen van kindermishandeling 5 5 445.4 Signaleren 5 5 645.4.1 Problemen bij het signaleren 5 5 645.4.2 Anamnese 5 5 645.4.3 Lichamelijk onderzoek 5 5 745.4.4 Gedrag 5 5 745.4.5 Interactie ouder-kind 5 5 9

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 022

Compendium kindergeneeskunde22

45.4.6 Differentiaaldiagnose en diagnostiek 5 5 945.5 Beleid 5 5 945.6 amk/Raad voor de Kinderbescherming 5 6 345.7 Juridische aspecten 5 6 645.8 Hulpverlening 5 6 645.9 Ten slotte 5 6 6

46 Overgewicht 5 6 8O.H. van der Baan-Slootweg, E.C.A.M. Houdijk

46.1 Inleiding 5 6 846.2 Overgewicht en obesitas 5 6 946.2.1 Definitie 5 6 946.2.2 Etiologie 5 6 946.2.3 Diagnostiek 5 7 046.2.4 Preventie en behandeling 5 7 246.3 Ten slotte 5 7 4

47 Eetstoornissen bij oudere kinderen en adolescenten 5 7 6A.H. Teeuw, M.J. Affourtit, F. Verheij

47.1 Inleiding 5 7 647.2 Definities en classificatie 5 7 647.2.1 Anorexia nervosa 5 7 647.2.2 Boulimia nervosa (bn) 5 7 747.2.3 Eating disorder not otherwise specified 5 7 847.3 Epidemiologie 5 7 847.4 Symptomen/ klachten 5 7 847.5 Anamnese patient en ouder(s) 5 7 947.6 Lichamelijk onderzoek 5 8 247.7 Aanvullend onderzoek 5 8 247.8 Differentiaaldiagnose 5 8 347.9 Het behandelaanbod 5 8 4

48 adhd, autisme en depressie 5 8 8N.H. Bouman, R.F. Ferdinand, R. Rodrigues Pereira

48.1 adhd 5 8 848.2 Autismespectrumstoornissen 5 9 048.3 Depressie 5 9 2

49 Onverklaarde lichamelijke klachten 5 9 3E.M. van de Putte

49.1 Symptoom/klacht 5 9 349.2 Differentiaaldiagnose 5 9 449.3 Biopsychosociaal model 5 9 649.4 Therapie 5 9 649.5 Complicaties 5 9 8

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 023

Inhoud 23

d e e l v i g e n e e s m i d d e l e n e n b l o e d pr o d u c t e n 6 0 1

50 Bloed en bloedproducten 6 0 3I.M. Appel, Y.B. de Rijke, A.J. Willemze

50.1 Welke verschillende bloedproducten zijn er beschikbaar? 6 0 350.1.1 Erytrocytenconcentraten 6 0 350.1.2 Trombocytenconcentraten 6 0 350.1.3 Quarantaineplasma of fresh frozen plasma (ffp) 6 0 450.2 Transfusiebeleid en dosering 6 0 550.2.1 Richtlijn voor transfusie van erytrocyten bij neonaten 6 0 550.2.2 Richtlijn voor transfusie van erytrocyten bij kinderen 6 0 550.2.3 Richtlijn voor transfusie van trombocyten bij neonaten 6 0 550.2.4 Richtlijn voor transfusie van trombocyten bij kinderen 6 0 650.2.5 Richtlijn voor transfusie van plasma 6 0 750.2.6 Richtlijn voor transfusie van granulocytensuspensies 6 0 750.3 Tranfusiereacties en hemovigilantie 6 0 7

51 Pijn 6 0 9R.A. van Lingen

51.1 Inleiding 6 0 951.2 Analgetica 6 0 951.2.1 Fase-1-middelen 6 0 951.2.2 Fase-2-middelen 6 1 151.2.3 Fase-3-middelen 6 1 151.3 Coanalgetica 6 1 251.4 Pijnbestrijding rond kleine invasieve ingrepen 6 1 251.5 Niet-farmacologische pijnbestrijding 6 1 251.6 Voorzorgen bij sedatie en analgesie 6 1 3

52 Antimicrobiele therapie 6 1 4N.G. Hartwig

52.1 Inleiding 6 1 452.2 Antibacteriele middelen 6 1 552.2.1 Empirische antibacteriele therapie 6 1 552.2.2 Antibacteriele therapie op basis van diagnose 6 1 552.2.3 Switchtherapie 6 2 152.3 Antivirale therapie 6 3 552.3.1 Empirische antivirale therapie op basis van vermoedelijke diagnose 6 3 552.3.2 Antivirale therapie op basis van micro-organisme 6 3 552.4 Antimycotische therapie 6 3 552.4.1 Empirische antimycotische therapie 6 3 552.4.2 Antimycotische therapie op basis van micro-organisme en lokalisatie 6 3 952.5 Antiparasitaire therapie 6 3 952.5.1 Antiparasitaire therapie op basis van micro-organisme 6 3 952.6 Antimicrobiele profylaxe van infectieziekten 6 3 952.6.1 Inleiding 6 3 952.6.2 Antimicrobiele profylaxe op basis van micro-organisme 6 4 252.6.3 Antimicrobiele profylaxe op basis van gastheerfactoren 6 4 2

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 024

Compendium kindergeneeskunde24

52.6.4 cmv-profylaxe bij orgaantransplantatie 6 4 252.6.5 Antimicrobiele profylaxe ten behoeve van de chirurgische patient 6 4 552.6.6 Endocarditisprofylaxe 6 6 452.7 Selectieve darmdecontaminatie (sdd) bij oncologische patienten 6 6 852.8 Antibioticumdoseringen, naar leeftijd 6 7 0

53 Geneesmiddelenoverzicht 6 7 6J. Schornagel, E.M. Westerman, G. Derksen-Lubsen, H.A. Moll

de el v ii g r oe icu rve n, n o mog r a mm e n e n

r e f e r e n ti e wa a r d e n 7 2 9

54 Groeidiagrammen, nomogrammen 7 3 1H.A. Moll, G. Derksen-Lubsen

55 Referentiewaarden klinische chemie en endocrinologie 7 8 1Y.B. de Rijke, J. Lindemans, A.M. Boot

55.1 Referentiewaarden klinische chemie 7 8 155.2 Referentiewaarden endocrinologie 7 9 5

Register 8 0 9

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 025

Inhoud 25

1 Het acuut zieke kind

C.M.P. Buysse, E.N. de Jager, M. de Hoog

1.1 Inleiding

In de acute kindergeneeskunde is de grootsteuitdaging niet een succesvolle reanimatie,wel de tijdige herkenning en adequate opvangvan een acuut ziek kind met een potentieelrespiratoir en/of circulatoir falen. Een acuutziek kind kan zich op elk moment presenterenop de eerste hulp van een algemeen zieken-huis. Daar de opvang van deze kinderen voorde kinderarts in een algemeen ziekenhuisgeen dagelijks werk is, is het van belang opti-maal voorbereid te zijn op deze, vaak onaan-gekondigde, acute situatie.Met de abcd-methode kan men in een aantalminuten een beeld krijgen van de toestand vanhet kind. Deze systematische benaderingmaakt het mogelijk om alle belangrijke han-delingen in de juiste volgorde en zonder on-nodig tijdsverlies uit te voeren.

1.2 A = airway (luchtwegen)

De luchtweg moet open zijn. Als een kindpraat of huilt, is de luchtweg open en is erspontane ademhaling. Wanneer er geen spra-ke is van een open luchtweg, is het noodza-kelijk om de openingsmanoeuvres uit te voe-ren (zie hoofdstuk 3, Basic life support bijkinderen en advanced pediatric life support).Bedenk dat de tong bij een bewusteloos kindof sputum bij een zuigeling een belangrijkebron van obstructie kan zijn.

1.3 B = breathing (ademhaling)

Een open luchtweg, met of zonder openings-manoeuvres, staat niet garant voor een ade-quate ventilatie. De volgende aandachtspun-ten zijn van belang.

1.3.1 ademarbeid

Welke inspanning moet het kind verrichtenom in- en uit te ademen?– Ademfrequentie. Een te langzame of onregel-

matige ademhaling bij een ernstig ziekkind is zeer verontrustend. Dit wordt mo-gelijk veroorzaakt door onderkoeling, de-pressie van het centraal zenuwstelsel ofuitputting.

– Intrekkingen. Intercostale, subcostale ofsternale intrekkingen geven aan dat hetkind meer moeite moet doen om te ade-men. Jonge kinderen vertonen sneller in-trekkingen, doordat hun thoraxwand eengrotere compliantie heeft dan die vanoudere kinderen. Intrekkingen zijn bij eenouder kind dan ook een ernstiger teken danbij het jonge kind.

– Inspiratoire of expiratoire geluiden. Een hogeobstructie (d.w.z. buiten de thorax) geefteen inspiratoire stridor. Lager gelegenproblemen geven een expiratoire stridor(vooral het zogenoemde piepen). Het vo-lume van de stridor zegt niets over de ernstvan de obstructie.

– Kreunen. Door de glottis gedeeltelijk te slui-ten bij de uitademing bouwt het kind posi-tieve druk op aan het eind van de uitade-

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 035

ming (positieve eindexpiratoire druk;peep), zodat de alveoli niet dichtklappen.Dit is een ernstig teken van maximale com-pensatie van de ademhaling bij aandoenin-gen zoals pneumonie of status astmaticus.

– Hulpademhalingsspieren. Hiervoor kan desternocleidomastoıdspier gebruikt worden,wat bij kleine kinderen leidt tot het zoge-noemde bobbing (heen en weer schuddenvan het hoofd). Hierdoor wordt de adem-haling ineffectief.

– Neusvleugelen. Dit is vooral te zien bij zuige-lingen met respiratoire insufficientie. Dit iseen poging om de bovenste luchtwegmaximaal te openen.

De aanwezigheid van een of meer van boven-staande parameters, niet noodzakelijkerwijsalle, geeft een indicatie van de ernst van hetrespiratoire falen.Soms laten deze parameters ons in de steek bijhet beoordelen van een (dreigend) respiratoirfalen:– Uitputting: het kind is niet meer in staat

om de ademarbeid te verrichten. Uitputtingis niet altijd gemakkelijk te herkennen! Te-kenen kunnen zijn: ademarbeid ‘normali-seert’, bewustzijn gaat verder achteruit, sa-turatie daalt (en eventueel ook de pols!). Ditgaat snel (minuten). Snelle herkenning en in-terventie zijn cruciaal, omdat hartstilstand alsgevolg van hypoxie anders snel volgt.

– Kinderen met verminderd bewustzijn (bijv.na convulsies) kunnen een respiratoire in-sufficientie (vooral hypercapnie) hebbenzonder toename van de ademarbeid. Het-zelfde geldt voor kinderen met een neuro-logische aandoening zoals de ziekte vanDuchenne.

1.3.2 effectiviteit van de

ademarbeid: gaat er lucht

in en uit de longen? hoe

goed is de gaswisseling?

Kijk naar thoraxexcursies (komen thoraxhelf-ten op en zo ja, gelijk?), luister (een stillethorax is een preterminaal teken!) en meet dezuurstofsaturatie met een saturatiemeter.

Het meest levensbedreigend is hypoxie on-danks adequate zuurstoftoediening (non-re-breathingmasker met minimaal 8 liter 100%zuurstof ), niet hypercapnie.Let op: bij een saturatie < 70%, bij shock en bijaanwezigheid van koolmonoxide is de metingniet betrouwbaar.Bepaal een bloedgas. Bij capillaire afnamedoor middel van een vingerprik is vooral depCO2 van het bloedgas meestal niet betrouw-baar wanneer de gemeten saturatie in hetbloedgas veel lager is dan de gemeten satura-tie met de pulsoximeter.

1.3.3 systemische effecten van

een insufficiente

ademhaling

Wanneer een kind een verhoogde ademarbeiden/of inefficiente gaswisseling heeft, danheeft dit effect op:– Hartfrequentie. De hartfrequentie loopt op bij

zowel hypoxie als hypercapnie. De hartfre-quentie geeft meestal een zeer goede indi-catie van de ernst van respiratoir falen. Bijeen status astmaticus bijvoorbeeld is demate van tachycardie niet alleen het gevolgvan de toediening van beta-2-agonisten(vernevelaar of intraveneus), maar vaakmeer nog van de ernst van de status ast-hmaticus. Een ernstige of langdurig be-staande hypoxie zal leiden tot bradycardie.Dit is dan ook een preterminaal teken!

– Huidskleur. Door de vasoconstrictie die ont-staat door de uitstorting van catecholami-nen ten gevolge van de hypoxie en/of hy-percapnie, wordt de huid bleek. Cyanose iseen laat en ernstig teken van hypoxie.Wanneer centrale cyanose zichtbaar is bijeen acute respiratoire insufficientie, zal hetkind snel stoppen met ademhalen. Bij ane-mische kinderen zal een cyanose zeer laatof helemaal niet te zien zijn, ondanks ern-stige hypoxie. Een kind met centrale cya-nose ten gevolge van een hartafwijking zalniet reageren op zuurstoftoediening.

– Bewustzijn. Een kind dat hypoxisch is, zalangstig en onrustig zijn. Later zal het be-

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 036

Compendium kindergeneeskunde36

wustzijn dalen en wordt het kind suf enhypotoon.

Eerste behandeling– Luchtwegopeningsmanoeuvres.– Kinderen met een respiratoir probleem via

een non-rebreathingmasker 100% zuurstofmet een hoge flow (minimaal 8 l) geven.

– Indien nodig de insufficiente ademhalingondersteunen met behulp van masker-bal-lonbeademing.

– Intubatie overwegen.

1.4 C = circulatie

Bij de eerste beoordeling op circulatoir niveauzijn de volgende aandachtspunten van belang.– Hartfrequentie. Een jong kind kan zijn card-

iac output verhogen door vooral zijn hart-frequentie te verhogen. Bij shock neemt dehartfrequentie van het kind toe door uit-stoot van catecholaminen en ter compen-satie van het verminderde slagvolume.Echter tachycardie is een aspecifiek teken.

– Polsvolume. Een indruk van de perfusie kanverkregen worden door palpatie van de pe-rifere en centrale pulsaties. Duidelijk magzijn dat afwezigheid van de perifere pulsa-ties en zwakke centrale pulsaties een ern-stig teken zijn!

– Capillaire refill. De centrale refill kan wordenbepaald door op het sternum op de huid tedrukken. Door licht te knijpen in het topjevan een vinger of teen is de perifere refill temeten. De normale refilltijd is � 2 secon-den. Na 5 seconden de huid indrukken endaarna loslaten, moet de huid binnen 2seconden weer doorbloed zijn. Omge-vingstemperatuur en ondertemperatuurspelen wel een rol.

– Bloeddruk. Vooral de mean (orgaanperfusie)en de diastolische (coronaire perfusie)bloeddruk zijn belangrijk, alsook polsdruk(verschil tussen systolische en diastolischebloeddruk, zie verder). Hypotensie is eenzeer laat teken van circulatoir falen en isdan ook een omineus teken! Bij kinderenkan 25% van het circulerend volume verlo-

ren gaan voordat de bloeddruk gaat dalen.Als de bloeddruk nog normaal is, spreektmen van een gecompenseerde shock. Is debloeddruk laag, doordat de compensatie-mechanismen falen, dan spreekt men vaneen gedecompenseerde shock. De bloed-druk kan dus lang normaal blijven en geeftgeen informatie over de ernst van de shock(vooral bij niet-invasieve metingen).

1.4.1 systemische effecten van

circulatoire

insufficientie

– Huid: een gevlekte, koude en bleke huid iseen uiting van verminderde doorbloeding.

– Bewustzijn: ook zal door verminderde cere-brale perfusie het bewustzijnsniveau ver-anderen. Allereerst zijn deze kinderen ge-agiteerd, waarna ze suffer worden en zelfsbewusteloos kunnen raken. De ouderskunnen opmerken dat hun kind ‘andersdan anders’ is. Luister hiernaar!

– Ademhaling: doordat het kind een lactaat-acidose ontwikkelt, zal het tachypnoıschworden met als doel compensatie van demetabole acidose.

– Nieren: urineproductie is niet van belangvoor de eerste minuten, wel voor de urendaarna (evolutie van shock, effect van deingestelde therapie). Dus is het van belangdat het kind snel een blaaskatheter krijgt. Isde urineproductie minder dan 2 ml/kg/uurbij zuigelingen of minder dan 1 ml/kg/uurbij kinderen, dan is er sprake van een ver-minderde nierperfusie.

De aanwezigheid van bovenstaande parame-ters, niet noodzakelijkerwijs alle, geeft eenindicatie van de ernst van het circulatoir falenaan. Bovendien is het op basis van het boven-staande niet altijd duidelijk of een kind inshock is en zo ja, welk type shock het betreft(hypovolemisch, cardiogeen, distributief, ob-structief of dissociatief ). Aanvullende diag-nostiek kan hierbij nuttig zijn: levergrootte,rx-thorax (hartgrootte, longvaattekening),bloedgas en lactaat, ureum en creatinine inserum, centraalveneuze drukmeting en satu-

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 037

1 Het acuut zieke kind 37

ratie (bij centrale lijn), en invasieve bloed-drukmeting. Bij cardiogene shock moet ookgezocht worden naar de volgende tekenen:galopritme, gestuwde halsvaten (zelden), oe-deem (ogen, handen, voeten), hepatomegalieen crepitaties (zelden).Meestal zijn kinderen met een septische shockhypodynamisch (‘koude shock’ met lage car-diac output en hoge systeemvaatweerstand).Tekenen hiervan zijn zwakke perifere pulsa-ties, smalle polsdruk, vertraagde capillaire re-fill en bleke, koude huid. Echter het kind kanook een hyperdynamische septische shockontwikkelen (‘warme shock’ met hoge cardiacoutput en lage systeemvaatweerstand) metdaarbij krachtige pulsaties, wijde polsdruk,normale capillaire refill en warme huid.

Eerste behandelingZuurstof (100% via neusbril of non-rebrea-thingmasker) en een intraveneuze of intraos-sale toegangsweg om een vochtbolus te gevenvan 20 ml/kg NaCl 0,9%. In geval van cardio-gene shock zijn diuretica en positief inotropi-cum de hoekstenen van de behandeling.

1.5 D = disability

1.5.1 bewustzijnsniveau

De mate van activiteit van het kind kan infor-matie verschaffen over zijn algehele toestand.Afhankelijk van de leeftijd dient het kind tereageren op vertrek van ouders of op pijn.Plotselinge psychische veranderingen kunnende eerste tekenen zijn van een dreigende cir-culatoire insufficientie. Zo kan bijvoorbeeldonrust, irritatie, verwardheid of sufheid op-treden. Deze verschijnselen dienen te wordenopgemerkt, omdat zij directe interventiesnoodzakelijk maken. Het bewustzijn kan ge-stoord worden door verminderde doorbloe-

ding van de hersenen ten gevolge van zuur-stoftekort (ademhalings- en/of circulatie-stoornis). Een snelle indruk van de neurolo-gische situatie waarin het kind zich bevindt,kan verkregen worden met behulp van de zo-geheten avpu-schaal.Een P-score komt ongeveer overeen met eenscore op de glasgow-comaschaal van 8 ofminder en betekent dus: bewusteloosheidwaardoor de luchtweg bedreigd is. Het is danook zaak om intubatie en ventilatie te over-wegen aangezien de protectieve luchtwegre-flexen minder zijn en er hypoventilatie op-treedt.Pas op een later tijdstip (bij de tweede beoor-deling) kan men de neurologische statusnauwkeuriger in kaart brengen met behulpvan de glasgow-comaschaal (gcs). (Zie onderD: disability van APLS, hoofdstuk 3.)Controleer tevens pupilgrootte, links-rechts-verschil en reactiviteit. Kijk naar de houding,tekenen van verhoogde intracraniele druk(decorticatie of decerebratie), tonus en ab-normale bewegingen, bijvoorbeeld trekkin-gen.

1.6 E = exposure

Bij de opvang van het acuut zieke kind is hetbelangrijk het kind te ontkleden en geheel teonderzoeken. Zorg er wel voor dat het kindniet afkoelt, door gebruik van een warmte-lamp of warmtedeken. Door hypothermie(centrale lichaamstemperatuur < 35 8C) ver-brandt het kind veel glucose en de hogereverbranding is ongunstig voor het zuurstof-gebruik. Bij een temperatuur boven de 37 8Cneemt de cerebrale metabole behoefte toe.Daarom is het belangrijk een normale tempe-ratuur na te streven en zo nodig te koelen.

A alert het kind reageert adequaat

V responds to voice het kind reageert op aanspreken

P responds to pain het kind reageert op een pijnprikkel

U unresponsive het kind reageert niet

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 038

Compendium kindergeneeskunde38

1.7 G = glucose

Bij elk ernstig ziek kind, zeker als sprake isvan een verlaagd bewustzijn, dient een gluco-sesneltest te worden verricht. Een hypoglyke-mie kan snel leiden tot neurologische schade.Zonodig 5 ml/kg glucose 10% als bolus toe-dienen.

1.8 Samenvatting

Het herkennen van een acuut ziek kind enanticiperen op de problemen die zich voor-doen zullen, de mortaliteit en secundairemorbiditeit verminderen. Als A (luchtweg), B(breathing) en C (circulatie) stabiel zijn of ge-stabiliseerd, kan de definitieve behandelingplaatsvinden en de onderliggende problema-tiek worden aangepakt. Herhaaldelijke herbe-oordeling zal noodzakelijk zijn, zodat pro-gressie of ontsporing van de behandeling tij-dig kan worden bijgestuurd. De gehele be-oordeling vergt ongeveer een minuut tijd!

Airway/Breathing:– ademarbeid;– effectiviteit van de ademarbeid;– systemische effecten van een insufficiente

ademhaling.

Circulatie:– hartfrequentie (tabel 1.1);– polsvolume;– capillaire refill;– bloeddruk;– systemische effecten van een insufficiente

circulatie.

Disability:– mentale status/bewustzijnsniveau;– houding;– pupillen.

Exposure:– glucose.

Relevante richtlijn(en)

www.sshk.nl

Tabel 1.1 Normaalwaarden naar leeftijd.

leeftijd in jaren ademfrequentie hartslag/min systolische bloeddruk

< 1 30-40 110-160 70-90

1-2 25-35 100-150 80-95

2-5 25-30 95-140 80-100

5-12 20-25 80-120 90-110

> 12 15-20 60-100 100-120

BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441 039

1 Het acuut zieke kind 39