Infoboekje Ledro

Het

Groene

Boekje

Beste vakantiegast,

In dit informatieboekje vindt u aanvullende informatie over de streek rondomhet Ledromeer in Noord-Italië. Toegangsroutes door Duitsland en Oostenrijk of Zwit-serland, omgeving, voorzieningen ter plaatse bv. winkels, restaurants e.d. De wandel-routes in het Ledrodal en omgeving worden uit persoonlijke belangstelling vrijuitvoerig beschreven.

Misschien zal dit boekje een aanzet zijn tot een diepgaandere kennismakingmet de Val di Ledro en de Val di Concei in het bijzonder. Wij hopen in ieder geval onseigen enthousiasme over te brengen op de lezer.

Volledigheid pretenderen wij niet. Naast de voor de hand liggende informatiegeeft dit boekje een selectie van juist een aantal bijzondere dingen die de bezoekertijdens een eerste vakantie van dienst kunnen zijn.

Naast de woningen in onze boerderij in Palò in het Conceidal verhuren weveel vakantiehuisjes van kennissen en derden rond het Ledromeer en bij het Garda-meer. In het eerste deel van dit boekje vindt u algemene informatie en in het tweedegedeelte meer specifieke informatie over het Ledro- en Conceidal.

Hierbij bedanken we alle gasten die ons in de afgelopen jaren hun ervarin-gen, tips en correcties per mail hebben toegestuurd en het Groene Boekje hebbengemaakt tot wat het nu is!! De hartverwarmende mails die we soms krijgen vinden wezeer bijzonder en houden ons scherp. Blijf vooral mailen!

In het huidige, soms toch wat anonieme, Internettijdperk is de behoefte aanobjectieve ervaringen van andere vakantiegasten sterk gestegen. Om die reden heb-ben we op de Internetpagina van elk huisje een virtueel gastenboek geplaatst waar uuw ervaringen kunt toevoegen. We zijn blij met deze aanvulling.

INLEIDING

2

Februari 2010,Dertiende gewijzigde editie

Agnes Hovinga en Gerard Blok,Alpicasa VOFOranje Nassaustraat 128933 BR LeeuwardenTel : 058 - 2159154

Tot slot: bent u tevreden? Vertel het aan anderen. Bent uontevreden? Vertel het aan ons!!

NB. Het ondernemen van activiteiten uit dit boekje isvoor eigen risico. Wij wijzen op voorhand elke verant-woordelijkheid met betrekking tot eventuele gevolgen af.

2

BlzVoorbereiding

Kaarten, gidsjes en literatuur 5

De reisBereikbaarheid Ledro & Gardameer per trein en vliegtuig 7/8

Bereikbaarheid Ledro & Gardameer per auto/routes/tolwegen 8

Overnachten onderweg, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland 9

Overnachten met uw huisdier in Zuid-Duitsland 12

Ter plaatse - algemene infoLedromeer 13

Klimaat 14

Gardameer en omgeving 15

Alarmnummers 18

Bustrips - Excursies - lokaal bij te boeken 18

Openingstijden en wereldstekker 18/19

Geschiedenis 19

Het wild observeren 21

De bruine beer 22

De Italiaanse keuken 23

Van Espresso en Cappucino; wijnen 24

Recepten 25

Restaurants, Ledro en Gardameer 30

Maaltijden/Pizza’s afhalen 35

Opera Verona 35

Recreatie, sport en wellness 37

Pretparken en waterpretpark Gardameer 41

Arts, VVV, bank, post, winkels, internetcafe’s 42/43

Biologische winkels en producten van de boerderij 44

Musea 46/47

Info wandelen algemeenWandelen met kinderen 52

Speurtocht Val di Concei 53

Alpiene reddingsdienst in actie 56

Overizichtskaartje wandelingen 57

Lees verder op de volgende pagina3

INHOUDSOPGAVE

4

BlzKorte wandelingen in het Ledrodal

1. Rondwandeling om het Ledromeer 581A. Val di Pur - Malga Cità 592. Val di Concei - Natuurrondwandeling 593. Val di Concei - Naar de bron 604. Locca - Mezzolago - Panoramatocht 605. Naar de kaasboerderij 61

Dagwandelingen in het Concei- en Ledrodal6. Val di Concei - Huttenrondtocht 627. Val di Concei - De tocht van het oude hospitaal (WO I) 638. Val di Concei - De Monte Cadria (2254m hoog) 658A. Twin Peakssfeertocht Bezzeca - Malga Vies 679. Val di Concei - De tocht van de ijzeren ladder, naar Riva 6710. Val di Concei - De tocht naar het Kruis 6811. Val di Concei - Gratentocht - Edelweiss 69

Bijzondere wandelingen elders12A. Panoramapad “Sentiero del Ponale” naar Riva del Garda 7112. Grottentocht boven Biacesa 7213. De tocht van het verlaten dorp 7414. Val di Pur - Passo Nota 7615. Val di Pur - Kaasboerderij - Zelfbedieningsrifugio 7715A. Beklimming van de Monte Corno 7816. Gardameer - Op naar Vesio - Olijfgaarden 80

Autotrips naar mooie steden en dorpen30. Riva del Garda en Arco 8231. Verona 8332. Trento 8433. Madonna di Campiglio 8434. Venetië 84

Autotrips naar andere bijzondere gebieden35. De Tremalzopas 8636. Bergdorpje Pregasina en de heilige trap 8937. De waterval van Varone 9037A. Rondje Gardameer 9138. De kabelbaan van Malcesine 9138A. Het kasteel van Beseno 9239. Daonevallei 9240. Rifugio Tita Secchi - Bergmarmotten 9341. Genovavallei 9442. Nationaal Park Alto Garda Bresciano 9543. Viermerentocht - Ledro- Garda- Valvestino- en Idromeer 96

Internet: Ledro links 97

5

KAARTEN, GIDSJES, LITERATUUR

VOORBEREIDING

Lees verder op de volgende pagina

Het Ledrodal en het noordelijk deel van het Gardameer liggen in de

provincie Trentino. Op de website van Trentino www.trentino.to

vindt u veel extra informatie over Trentino. De site is ook in het

Nederlands te bekijken

ANWB wegenkaart, 1:300.000 Italië, nr 2, Dolomieten, Gardameer,

Venetië

Gratis wandelen/of mountainbikekaart verkrijgbaar bij de VVV in

Pieve di Ledro, gebaseerd op GPS-metingen dus zeer accuraat,

nummers van de wandelpaden en de mountainbikeroutes zijn ingete-

kend.

Kompasswandelkaart nr. 096, schaal 1:35.000, dit is echter een

uitvergroting van de 1:50.000 kaart;

Kompasswandelkaart nr. 690, schaal 1:25.000, kwalitatief beter

dan nr 096

“De Kompasswandelkaart 690 heb ik alleen gezien bij de (speel-

goed)winkel naast de Eurospin in Bezzecca. Elders alleen de 096”

Eric en Anet Bakker, september 2007

ANWB-gids Actief en anders: Gardameer en omgeving.

In 2010 is de vijfde druk van bovenstaande, door de ANWB uitge-

brachte gids, verschenen. De auteurs zijn al verschillende keren te

gast geweest in onze boerderij in Palò. Ze beschrijven allerlei leuke

tochten en andere wetenswaardigheden in dit gidsje. Zie ook het

humoristische relaas in het gastenboek van woning 1, sept. 2000 In

de woningen 1 t/m 5 in Palò zijn huisexemplaren aanwezig.

ANWB Fotoatlas Italiaanse meren.

Trentino

Auto

kaarten

Wandel

kaarten

Gids

omgeving

TomTom

Literatuur

Detectives

6

TomTom is helaas niet zo bekend in het Ledrodal. De meeste dorpjes

weet hij wel te vinden, de correcte straatnamen wordt al wat moeilij-

ker en bv. Val di Pur en Palò zijn hem volslagen onbekend. De huis-

nummers van bepaalde straten liggen in praktijk niet in een logische

volgorde zodat het juiste huisnummer niet garandeert dat u op de

correcte plek uitkomt. (Laten we blij zijn dat er ook nog plekken zijn

die TomTom niet kent) De dorpjes zijn echter zo klein dat u uw

vakantiehuis ongetwijfeld snel zult lokaliseren.

Sommige navigatiesoftware heeft ook moeite met de juiste weg naar

het Conceidal en stuurt u langs de oude weg door Pieve. Deze weg

is al jaren afgesloten voor alle verkeer en u kunt er moeilijk keren.

Rij na Pieve even door en dan ziet u meteen rechts duidelijk aange-

geven de afslag naar Val di Concei.

Tim Parks - Italiaanse buren

Samenvatting van de achterflap:

“Er is maar één goede manier om de dingen te doen, zegt de Italiaan

en dat is zoals wij het doen. Het is moeilijk niet te verdwalen in het

doolhof van regels, gewoontes, normen en waarden die het alle-

daagse leven in Italië bepalen. Cappuccino drink je tussen acht en

half elf ‘s ochtends, en ook alleen dan. Espresso daarentegen kan op

elk moment van de dag gedronken worden. Een komisch en buiten-

gewoon informatief boek, vol verrukkelijke couleur locale. Een recen-

sent zegt: ik kan dit boek hartelijk aanbevelen aan iedereen die

genoeg heeft van al die boeken over gezellig primitief doen in je

bouwval in Toscane en andere onzin die nauwelijks een krasje ach-

terlaat op het oppervlak van Italië.”

De Engelse schrijver Tim Parks woont sinds 1982 met zijn vrouw en

twee kinderen in Italië. Hij vestigde zich in een dorpje vlakbij Verona.

Hij schrijft ook literaire thrillers.

Donna Leon - Fatalità, een Venetiaanse misdaadroman

De achtste misdaadroman van deze schrijfster met de sympathieke

commissaris Guido Brunetti in de hoofdrol. Sfeerplaatje van Venetië.

7

DE REISAFSTAND, BEREIKBAARHEID, ROUTES, OVERNACHTEN

Afstand

Per trein

Bussen op

Internet

Utrecht - Val di Ledro : ca. 1150 km

Er bestaan uitstekende treinverbindingen tussen Nederland en Italië.

Kies bij voorkeur de treinverbinding Utrecht - Rovereto. Deze trein

gaat verschillende keren per dag. De reis duurt zo’n 12-16 uur.

Een prima nachtverbinding met maar 1x overstappen is: 21.00 ver-

trek uit Utrecht - aankomst München 7.16, vertrek München 7.30 -

aankomst Rovereto 12.18 Een andere uitstekende verbinding is een

dagtrein (Reistijd 13.18 uur): vertrek Utrecht 7.32; dan via Frankfurt

en München, aankomst Rovereto 20.20. Er is een redelijke aansluiting

met de (laatste) bus naar Riva del Garda die om 20.52 uit Rovereto

vertrekt. Aankomst Riva 21.35 uur. Vandaar taxi naar het Ledrodal -

15 km. Enkele huiseigenaren zijn bereid tegen een vergoeding hun

gasten uit Riva op te halen. Dit dient u van tevoren te overleggen met

Alpicasa.

De bus Rovereto-Riva rijdt de hele dag tot 20.52 (laatste bus Rover-

eto-Riva), In Riva stap je over op de bus naar de Val di Ledro. Let

op!!: de bussen van Riva naar het Ledrodal gaan ‘s morgens vroeg,

rond het middaguur en ‘s avonds, niet daartussenin. De laatste gaat

om 18.40. Daarna alleen taxi.

Op de site van Trentino Trasporti:

http://www.ttspa.it/ kunt u de vertrektijden van de bussen controle-

ren. Kies de lijn Trento-Rovereto-Mori-Riva-Arco-Bolognano voor de

bus van treinstation Rovereto naar Riva en de lijn Riva-Pregasina-

Bezzecca-Storo-Pieve di Bono voor de bus van Riva naar het Ledro-

dal. gg Feriali zijn werk- en zaterdagen, gg Festivi zijn zon- en

feestdagen. De site is alleen in het Italiaans en zeer gebruiksonvrien-

delijk. Bel ons wanneer u meer inlichtingen hierover wilt hebben. We

kunnen op verzoek een uitdraai van de bustijden sturen.


Autohuur

Rovereto

Per vlieguig

Per auto

In Rovereto zijn bij 2 garages auto’s te huur:

Nuovo Top Car, Via Abelone 21, tel + 39 0464 423377, deze is dicht

bij het treinstation

Lucca Autonoleggio, Via Ballista 6, tel. + 39 0464 421313

eventueel kunnen wij op verzoek uw autoreservering doorgeven

Luchthavens in Milaan-Bergamo (BGY), Verona (VRN) en Venetië-

Treviso (TSF). Autohuur op de luchthaven.

Transavia vliegt op Verona vanaf Amsterdam (niet op zaterdag) tegen

heel redelijke tarieven. Transavia vliegt van Amsterdam naar Venetië

Treviso, ook op zaterdag.

Ryanair vliegt op Milaan-Bergamo vanaf Eindhoven, ook op zater-

dag, vertrek 12.20, aankomst 13.50 Extreem voordelige tarieven bij

vroegtijdig boeken. Ryanair vliegt ook op Venetië-Treviso vanaf

Bremen en Düsseldorf.

Busverbindingen: Luchthaven Milaan-Bergamo (Orio al Serio) -

Brescia – Riva del Garda – Ledromeer. Het openbaar vervoer van de

luchthaven naar het Ledrodal is wel wat tijdrovend en u moet rekenen

op zeker 4-5 uur.

Een auto huren op het vliegveld is de makkelijkste oplossing. Via bv.

avis.nl kunt u online een auto huren die op de luchthaven voor u

klaarstaat.

1. Via Oostenrijk: via de Duitse autobanen naar München, Kufstein,

Innsbruck, Brennerpas. Neem, 25 km voorbij Trento, de afslag Rover-

eto Sud/Lago di Garda. Het Ledrodal is dan nog 45 minuten over de

gewone weg. Via Nago en Arco gaat u richting Riva. Na Arco ziet u

borden Valle di Ledro. Volg de bruine borden Valle di Ledro. Vlak voor

Riva gaat u rechtsaf Riva uit en even later linksaf naar de tunnel en de

Valle di Ledro. De weg stijgt.

Alternatieve route: bij München niet autobaan Salzburg/Innsbruck

maar autobaan Garmisch-Partenkirchen. Bij Garmisch houdt de auto-

baan op en rijdt u ca. 65 km over de gewone weg door een schitte-

rend stukje Oostenrijk om vervolgens weer via Mittenwald en Seefeld

op de autobaan naar Innsbruck uit te komen.

2. Via Zwitserland: via de Duitse autobanen naar Basel, b.v. de oude

autobaan Keulen Mannheim Basel gaat rechtstreeks naar Basel; dan


Tolwegen

Overnachten

gids ANWB

Overnachten

Duits/Oosten-

rijkse grens

Luzern, Milaan, autobaan richting Venetië, ter hoogte van Brescia

gaat u van de autobaan af (nog 80 km gewone weg) en neemt de af-

slag Idromeer. Vlak voorbij het Idromeer neemt u de afslag Storo en

Ledromeer.

Zowel in tijd als in afstand zijn beide hoofdroutes gelijk. De alterna-

tieve route zal ca. 45 minuten langer duren.

Voor Zwitserland is een vignet verplicht, ca. € 30 bij de ANWB. Ook

voor de Oostenrijkse autobanen heeft u een vignet nodig. U kunt

deze van tevoren kopen bij de ANWB maar ook bij de Oostenrijkse

grens en op tientallen andere plekken in Oostenrijk. De kosten zijn

iets lager voor het Oostenrijkvignet omdat die ook voor 10 dagen of 2

maanden te koop zijn. Wanneer u over de gewone wegen gaat heeft

u geen vignet nodig.

Brennerpas; dit is een stuk tolautobaan van 20 km, kosten ca. € 8,

wanneer u bij Innsbruck de afslag Innsbruck-West neemt, komt u op

de oude weg naar de Brennerpas, wegnr. 182. Dit is ca. 30 min.

langer maar u betaalt geen tol. Vlak na de Brennerpas begint de Itali-

aanse tolautobaan, tot de afslag Rovereto Sud is het ca. 200 km,

kosten ongeveer € 10.

Zuid-Duitsland biedt prima overnachtingsmogelijkheden. Het gidsje

“Zimmer frei” van de ANWB is een goede hulp hierbij. Honderden

adressen van privé-verhuurders die kamers aanbieden van € 20/30

per persoon. Over het algemeen prima adressen.

Bij de huizen met houtkachels als enige verwarming, bv. de huizen in

Palò, is het in voor- en naseizoen, af te raden ‘s avonds laat aan te

komen. Moe en verreisd is het bv. vervelend om nog een houtkachel

te moeten aanmaken en opstoken. Na een overnachting onderweg

bent u er zeker van in de middag aan te komen.

Wij hebben goede ervaringen in het rustige dorpje Graswang vlakbij

de Oostenrijkse grens, vooral vanwege de rust en het mooie Alpen-

landschap. Houd bij de rondweg om München richting autobaan

Garmisch-Partenkirchen aan (zie alternatieve route hierboven). Rij


Overnachten

omgeving

München

deze autobaan uit en sla, ter hoogte van Oberau, rechtsaf weg nr. 23

in, richting Oberammergau. Sla na ca. 7 km linksaf richting Gras-

wang-Linderhof.

In Graswang zijn ca. 10 particulieren die kamers verhuren: b.v.

1. Haus Josef Strohmeyer, Obere Dorfstr. 1, tel 00498822-6407, een

mooie Oostenrijkse boerderij met veel hout.

Zeer plezierig is de uitstekende herberg tegenover Haus Strohmeyer,

Gasthaus zum Fisherwirt. Je kunt er heerlijk, echt Duits, eten. Zoge-

naamde “gutbürgerliche Küche”, zoals de Duitsers het zo plastisch

uitdrukken.

2. Gasthaus zum Fisherwirt, fam Stöckel, Lindenhofer Strasse 15,

82488 Ettal - Graswang, tel. 00498822-6352, in bovengenoemd

Gasthaus kun je niet alleen heerlijk eten maar men heeft ook kamers

en 1 vakantiewoning. Kamers vanaf € 32 p.p.

www.zum-fisherwirt.de

3. Frau Schwarz, moderner huis met balkon,

tel: 00498822-6169.

Zie ook: http://www.deutschland-tourist.info/Ferienhaeuser-

Ferienwohnungen-Appartments-in/Graswang.html voor een lijst

met nog andere privé-verhuurders.

Dit is het gebied van Ludwig van Beieren. In de omgeving veel bijzon-

dere kastelen die hij liet bouwen; interessant voor de liefhebber.

Zelfde route terug naar Garmisch en vervolgens naar Innsbruck of na

Graswang doorrijden langs het mooie kasteel Linderhof, richting Oos-

tenrijkse grens, langs de Plansee (Oostenrijk) naar wegnr. 314 om

over de Fernpass weer uit te komen op de autobaan naar Innsbruck.

Prachtige route, wel wat om.

Wilt u echt rustig rijden dan is de omgeving van München ideaal om

te overnachten. München ligt zo’n 700 km van Utrecht. In de dorpjes

voor en na München zijn ruim voldoende overnachtingsmogelijkhe-

den. Zie het gidsje ”Zimmer Frei” van de ANWB voor adressen.


Overnachten

omgeving

Kassel

Overnachten

Zwitserland

Gotthard-

tunnel

Vertrekt u aan het begin van de middag uit Nederland en wilt u de af-

stand in 2 halve dagen rijden dan is Landgasthof “Zum Goldenen

Kreuz” een zeer geschikt adres. U komt hier alleen langs als u de

Sauerlandroute neemt: vanaf Arnhem gaat u richting het Ruhrgebied

en neemt u zo’n 15 km na Hünxe, bij de Autobahnkreuz Oberhausen

de E34/A2 richting Kassel. U komt dan door het Sauerland, langs

Kassel en vervolgens langs Fulda. Zo’n 30 km ten zuiden van Fulda

neemt u de afslag van de autobaan af: Bad Bruckenau/Volkers. Na

een kleine kilometer komt u in Volkers, u slaat rechtsaf en meteen

weer rechtsaf. Voordelen: autobaan door een prachtig landschap en

relatief rustig, in ieder geval tot Würzburg, de Gasthof is vlakbij de

autobaan, makkelijk te vinden en heeft naast kamers ook een restau-

rant/bar met prima Duitse maaltijden, de kamers zijn goed en niet te

duur. Nadeel: u heeft iets minder dan de helft van de totale afstand

gereden.

Landgasthof “Zum Goldenen Kreuz”, fam. Böhm, Volkers/Bad Brüc-

kenau. tel: 00 49 9741 2077 fax: 00 49 9741 1437

Motel Gottardo Sud, (Piotta-Airolo), Cioss Mezz 4, CH-6776 Piotta,

+41 91 873 60 60

www.gottardo-sud.ch/ - u kunt online boeken

“We hebben voor de route door Zwitserland gekozen en, afgezien

van eventjes oponthoud bij Basel op de heenweg, totaal geen last

gehad van drukte. In de ANWB-gids wordt gezegd dat goedkoop

overnachten in Zwitserland niet mogelijk is. Toch denken wij iets

gevonden te hebben: Motel Gottardo Sud, Piotta-Airolo, 5 minuten

rijden vanaf de Gotthardtunnel. Je hebt er dan zo'n 800 km (vanuit

Eindhoven gerekend) opzitten. De kosten voor een twee en drie per-

soonskamer met ontbijt (wat uitgebreid en heel goed van kwaliteit

was!) liggen rond de 100 euro. Er zijn, meen ik, zelfs 4-persoonska-

mers. Ontzettend schoon en netjes, grote kamers, prima uitgerust,

heerlijke bedden, hele vriendelijke mensen, restaurant waar je gerust

met kinderen terecht kunt, eenvoudige menukaart maar erg lekker en

prima betaalbaar. Wij waren met ons vijven, waaronder drie pubers en

geen kleine eters, voor overnachten, avondeten, ontbijt, 's avonds

nog tot laat wat gedronken op het terras 290 euro kwijt. Het is een


12

Overnachten

met

huisdieren

motel, maar zeker vergelijkbaar met een 3-sterren hotel in Neder-

land.”

Netty van Rooy, aug.2006

Hotel Wolf, Dorfstrasse 1, D-82487 Oberammergau, +49(0)8822

92330, www.hotel-wolf.de

“We hebben nog een tip voor mensen met honden, die de reis in

twee dagen willen doen, en in Zuid Duitsland willen overnachten.

Normaal gesproken kamperen wij dan een nachtje op de camping in

Oberammergau, de camping is keurig maar kent voor 90% vaste

gasten en die zien je liever gaan dan komen, maar goed je kunt er

slapen ... Deze keer begon het 's avonds heel hard te regenen en on-

weren, onze tent was helemaal onder gelopen ... en wat doe je dan

met drie honden erbij? Dan ben je van harte welkom in hotel Wolf!!! of

je nu één of tien honden bij je hebt het kan allemaal, alles is er op

aangepast, je betaalt per persoon, de honden zijn gratis welkom,

zelfs bij het ontbijt!

Het plekje is trouwens ook geweldig met de honden, vooral in het

voorseizoen, slechts enkele huisjes zijn bewoond door Italianen, en

dit dan ook alleen nog maar in het weekend.”

Willy Bolken, juli 2006

Oostenrijk, Hotel Steinacher Hof, fam. Hörtnagl, Bahnhofstrasse 168,

A-6150 Steinach am Brenner 004352726241, [email protected]

“Heel vriendelijk, lekker eten, goed ontbijt, ook familiekamers. Goede

prijs-kwaliteit verhouding. Hond welkom.”

fam Bliek, zomer 2009

13

TER PLAATSELedromeer

Strandjes

Het Lago di Ledro is een bergmeer. De watertemperatuur is in de

zomer ongeveer 21 graden. Door de vele inhammen en baaitjes is

het een aantrekkelijk zwemmeer. Strandjes op de volgende plaat-

sen:

Molina di Ledro, "Besta"strand, grote ligweide met bomen, ruim

van opzet, uitgestrekt strand en restaurant met terras, tennis-

banen, bocciabaan (Italiaans jeu de boule) ook beginpunt van een

prachtige wandelroute om het meer

Mezzolago, zeer helder water, klein strandje, meestal rustiger dan

de overige strandjes, waterfiets- en catamaranverhuur

Pieve di Ledro, strand, twee kleine ligweiden, speeltuintjes, res-

taurants, druk in hoogseizoen, waterfiets- surfplank-zeilbotenver-

huur

Val di Pur, aan de zuidzijde van het meer, meerdere strandjes en

ligweiden, mooie vallei voor korte wandelingen

Hondenstrand Val di Pur

Een van de gasten attendeerde ons op het baaitje vlak vòòr Val di

Pur, komende vanaf Molina di Ledro, iets lager dan de weg gele-

gen, waar honden niet geweerd worden. Voor kleine kinderen is dit

ook een fijne plek vanwege het ondiepe water in de baai.

In plaats van de bij ons bekende zandstranden gaat het bij boven-

staande plaatsen om grindstranden. Voor kinderen zijn water-

schoentjes in dit geval een uitkomst.

ALGEMENE INFO LEDROMEER, GARDAMEER, KLIMAAT


MOLINA DI LEDRO

MEZZOLAGO

PIEVE DI LEDRO

14

Klimaat Er bestaat een behoorlijk klimaatsverschil tussen het Gardameeren het Ledromeer. Het Gardameer kent een bijna subtropisch kli-maat. Het staat aan de zuidkant in open verbinding met de Po-vlakte. Aan de noord- west- en oostzijde van het meer houdenhoge bergen de warme luchtstromen uit de Povlakte tegen. Zoontstaat een subtropisch microklimaatje. Bij Limone (=citroen)vond je vroeger citroenplantages. Het opkomende toerisme was erde oorzaak van dat deze plantages plaats moesten maken voorhotels en appartementencomplexen.

Het Ledromeer wordt aan alle kanten omringd door bergketens enheeft een bergklimaat. De warme winden van de Povlakte hebbenhier geen enkele invloed. Bovendien ligt het op 660 meter hoogte,hetgeen er voor zorgt dat de temperatuur er, alleen al door hethoogteverschil van ruim 600 meter, zo’n 5° lager ligt dan aan hetGardameer. Beide factoren samen zorgen voor zo’n 7° tot 10°temperatuurverschil tussen Ledro- en Gardameer. In het hoogsei-zoen wordt het klimaat aan het Ledromeer over het algemeen alsaangenamer beschouwd.

Voordeel van een bergklimaat is dat de zon er veel feller is. Dit be-tekent in de praktijk ook dat de temperatuur vrij snel kan oplopen.In het Ledro- en Conceidal kun je op een beschutte plek bij goedweer in elk jaargetijde heerlijk buiten zitten. In maart bv. kan hetbij zonnig weer al 20° worden. Een bergklimaat kan wisselvalligzijn; plotselinge onweersbuien vooral in augustus, (geldt ook voorhet Gardameer trouwens) sterke temperatuurdaling na zonsonder-gang, nachtvorst mogelijk van eind september tot mei terwijl hetoverdag weer lekker warm kan worden. Neem dus altijd ookwarme kleding en regenjacks (voor kinderen laarsjes) mee.

15

HET GARDAMEER EN OMGEVING

Het Gardameer is al eeuwenlang een geliefde plaats om de vakantie door te brengen.Vakantiegangers worden aangetrokken door het subtropische klimaat, het azuur-blauwe water van het Gardameer en de daarbij horende planten, zoals bloeiende ole-anders, hoge slanke cipressen en mediterrane palmen. Dit gemengd met een heerlijkekeuken en een makkelijke manier van leven, geeft toeristen een paradijselijk gevoel.

Het 51 km lange en 17 km brede Garda-meer ligt 65 meter boven zeeniveau enverbindt het noordelijke Trentino met hetzuidelijke gebied rond Brescia en Ve-rona. Toeristen die via de BrennerpasItalië zijn binnen gekomen zien op hunreis naar het Gardameer het landschapveranderen van de hoge, soms nog be-sneeuwde, alpentoppen naar het glooi-ender tot vlakke gebied aan de zuidkantvan het meer, waar de Povlakte begint.

Het Gardameer is in de ijstijd ontstaan door de schurende werking van gletsjers. Hetgevolg is dat het Gardameer met 346 meter één van de diepste meren in Europa is.Het meer was vooral in de jaren '70 en '80, door toedoen van onder andere industrieel-en toeristisch afval, ernstig vervuild geraakt. Dit betekende een grote bedreiging voorhet toerisme, misschien wel de belangrijkste inkomstenbron rond het Gardameer. Dezevervuiling was de aanzet tot belangrijke milieuverbeteringacties. Door de bouw vantientallen waterzuiveringsinstallaties is het water nu een stuk schoner. Het blauwewater en het zachte klimaat oefenen tegenwoordig een sterke aantrekkingskracht uitop de watersporters. “Aqua fun” heeft zich dan ook sterk ontwikkeld open rond hetmeer. Toeristen die van varen, zeilen, windsurfen of vissen houden kunnen hier volledigaan hun trekken komen.

Rond het Gardameer heeft zich op velerlei gebied een eigen cultuur ontwikkeld waarbijer weer een onderscheid is tussen noord en zuid. In het noordelijke deel is Riva decentrale plaats. De stad valt op door een mondaine uitstraling met grote luxueuze ho-tels en een pittoresk gezellig centrum rondom de oude haven waar altijd leven is. Hierbevinden zich ook de smalle binnendoor straatjes met barretjes en winkeltjes waarmoderne Italiaanse schoenen of kleding te koop is. Ideale plek om `s avonds langs dehaven te flaneren en een drankje te nuttigen op één van de vele terrassen met uitzichtop het Gardameer. Van hieruit is het mogelijk de Dolomieten rond het Ledro- en Tenno-meer en het mondaine skioord Madonna di Campiglio te bezoeken. Of, wanneer men


wat meer cultuur wil opsnuiven, Arco enTrento, met hun historische binnenste-den.

Voor windsurfers is het op 4 kilometervan Riva gelegen stadje Torbole eenmust. Het windsurfseizoen begint beginapril en gaat door tot oktober. De combi-natie van fantastisch groot surfwater engoede winden zorgt ervoor dat menigsurfer zijn of haar “plank” bij Torbole tewater laat. Regelmatig vinden hier ook

windsurffestivals en wedstrijden plaats. Bij het meer zijn surfplanken te huur en tevenskan men lessen bij verschillende surfscholen volgen.

Het zuidelijke deel van het Gardameer met de plaatsen Sirmione, Peschiera, Desen-zano en Verona, heeft al meer een zuidelijke uitstraling van midden-Italië. In de zomerzorgt de subtropische temperatuur er voor een wat lome atmosfeer. Zwoele avondenkomen veelvuldig voor. Ideaal om een bezoekje te brengen aan de talrijke terrasjeslangs het Gardameer of één van de historische binnensteden.

Elke stad aan de zuidkant van het meer heeft z`n bijzonderheden. Bijvoorbeeld Sirmi-one staat bekend om haar schiereiland in het Gardameer, waar nog enkele Romeinseruïnes zijn, Grot van Catullus en het kasteel Rocca Scaligera. In het haventje van Sirmi-one liggen nog veelkleurige sloepen waarmee de eigenaren regelmatig het Gardameeropvaren voor een pleziertochtje of om te vissen. Peschiera staat bekend vanwege hetverdedigingsfort dat men rond 1550 heeft gebouwd. In het oudste deel van de stadaan het water zijn nog altijd de bouwsels uit de begintijd te bewonderen. Tegenwoor-dig bezoeken velen het nabijgelegen pretpark Gardaland. Allerlei kermisattracties,acrobatische shows, sprookjespaleizen en nog veel meer zijn er te bewonderen. Eenecht dagje uit. Uit de hele omgeving komt men er naar toe.

Ook Desenzano heeft een oud historisch verleden. Hoewel de Romeinen de stad heb-ben gesticht denkt men dat de plek aan het Gardameer reeds veel langer bewoondwas. Het kasteel uit de 10e eeuw en de dom (Duomo) behoren tot de oudste gebou-wen. In het archeologisch museum van de stad, Museo Archeologico G. Rambotti, zijnprehistorische vondsten te zien die men ter plekke heeft gevonden. Ooit, in de brons-tijd, leefde men namelijk in paalwoningen langs de oevers.

En dan Verona; de stad van Romeo en Julia, een liefdestragedie gesitueerd in het 16eeeuwse Verona; geschreven door Shakespeare en nu regelmatig opgevoerd in het

16Lees verder op de volgende pagina

openluchttheater. Alle Italiëgangers hebben waarschijnlijk wel gehoord of gelezen overde Opera van Verona in het Romeinse amfitheater uit de eerste eeuw na Christus. Bijtoeval ontdekte men in 1913 de goede akoestiek in het amfitheater waarna er elkezomer het Operafestival Verona wordt gehouden. Een groot aantal van de 20.000 toe-schouwers zitten nog op de originele stenen zittingen. Handige Italianen spelen daaropin door bij voorstellingen kussentjes te verhuren. Naast het amfitheater heeft Veronanog vele andere Romeinse bouwwerken, alleen Rome zelf heeft er meer. Voor de Ro-meinen fungeerde Verona dan ook als uitvalsbasis om het gebied langs het Gardameerte koloniseren. Sinds 2000 staat de binnenstad van Verona op de werelderfgoedlijstvan de Unesco.

Ten noorden van Verona ligt aan het Gar-dameer het stadje Lazise. Het oude cen-trum heeft nog mooie gebouwen zoalsde dom en de burcht, terwijl er daar-naast nog stukken oude stadsmuren tebewonderen zijn. De meeste toeristendie er komen laten dit echter links liggenwant ze komen voor Canevaworld. Eenpretpark opgebouwd rond het themawater. Gigantische glijbanen, verschil-lende zwembaden en allerlei speeltoe-stellen op, in en boven het water. Voor

kinderen en hun ouders een waar zwemparadijs waar zoveel te doen is dat misschienéén dag te kort is om overal van te genieten. Wie niet genoeg heeft aan één water-pretpark; ten zuiden van Peschiera zijn er nog twee, namelijk: Cavour en AcquaparkAltomincio.

Langs de oosten westkant van het Gardameer bevinden zich verschillende bijzonderleuke stadjes. Aan de westkant is bijvoorbeeld het schilderachtige Limone bekend. Denaam, letterlijk:citroen, geeft al aan welke bomen er rond dit plaatsje groeien. Door debijzondere ligging, vlakbij het water en in de luwte van rotsen, gedijen citroen- en an-dere fruitbomen er goed. Om te voorkomen dat de bomen `s winters kapot vriezenworden ze ingepakt of worden de kleinere bomen in potten in serres geplaatst.

Langs de oostkant kan men op verschillende plaatsen heerlijk langs het meer zitten engenieten van het uitzicht op de bergen rondom. Ook vindt u in de heuvelachtige stre-ken ten zuidoosten en zuidwesten van het Gardameer verschillende proeflokalen waaru de lokale wijnen kunt proberen bv. Bardolino en Pratello.

17

OPENINGSTIJDEN EN VERKRIJGBAARHEID PRODUCTENATTENTIE, VOORKOM TELEURSTELLINGEN, LEES DIT GOED:

18

Siësta

Openings-

tijden

Levens-

middelen

de meeste winkels, benzinestations, musea e.d. zijn tijdens de

siësta van ongeveer 12.00 tot 15.30 uur gesloten.

Gaat u een stad bezoeken dan is het handig om vroeg te vertrekken,

of anders pas rond het middaguur te vertrekken zodat u vanaf 15.30

alles weer geopend vindt. Wanneer u rond half 12 aankomt gaat alles

om 12.00 uur dicht en moet u uren wachten.

In het hoogseizoen zijn de winkels in het Ledrodal ook op zondag-

ochtend open. In voor- en naseizoen zijn de winkels in het Ledrodal

op zondag, maandagmiddag en donderdagmiddag gesloten.

De supermarkten aan de weg van Riva del Garda naar Arco bieden

uitkomst. De Eurospar, aan de rechterkant van de weg, en de Poli (in

winkelcentrum Regina) even verder aan de linkerkant van de weg, zijn

elke dag, ook zondag, de gehele dag geopend. Aan deze weg vindt u

ook Lidl en soortgelijke supermarkten.

Duur, maar van een perfecte kwaliteit zijn koffie, kaas en vlees. Koffie-

melk is moeilijk te krijgen. Lucifers en sigaretten alleen te krijgen in de

Tabacchi, duidelijk aangegeven met een grote blauwe T.

ALARMNUMMERS - Gratis nummersPolitie: 112 Arts: 118 Brandweer: 115

BUSTRIPSReisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, biedteen uitgebreid excursiepakket. Vertrekpunt is meestal Riva del Garda. Gidsen geventekst en uitleg in de bus in Engels en Duits. De kosten bedragen circa €30 - €60 perpersoon. Bij Budgettour kunt u een gratis folder met het programma van het lopendejaar halen.

Excursies:

Gardameer rondritVenetië KlassiekVenetië SpeciaalVenetië EilandenVenetië bij nacht

Verona ½ dagVerona OperaDolomietentourBolzanoInnsbruck

FlorenceMilaan en BergamoMantova en bloementuinen Parco SigurtàOnbekend VeronaVerona ½ dag

VAL DI CONCEI - VAL DI LEDRO TWEE STUKJES GESCHIEDENISDe éénwording van Italië en TrentinoIn 1861 ontstond de eenheidsstaat Italië. Tot 1861 bestond het land uit verschillendekoninkrijken, hertogdommen en de kerkelijke staat. De eenwording ging met veel ge-weld gepaard omdat er geen overeenstemming was tussen de verschillende partijen.Trentino hoorde nog niet bij Italië maar bij Oostenrijk. Voor veel noordelingen was datonverteerbaar. De grens tussen Oostenrijk en het nieuwe land Italië, met als koning Vit-torio Emanuele II, liep ter hoogte van Limone en deelde het Gardameer in tweeën.

Op 20 juni 1866 verklaarde Italië de oorlog aan Oostenrijk-Hon-garije: Trentino moest tot aan de Brenner bevrijd worden enmoest een provincie van Italië worden. Onder leiding van de be-baarde vrijheidsstrijder generaal Giuseppe Garibaldi begon hetItaliaanse leger met een opmars naar het Idromeer. Het leger be-stond uit 38.000 manschappen, 400 paarden en 24 kanonnen.

Op 13 juli hadden de Italianen gebied tot en met Storo veroverd.Daar vestigde Garibaldi zijn hoofdkwartier met de bedoelingdoor te stoten naar het Ledrodal. Vanaf de 18e juli trok het Itali-

aanse bevrijdingsleger, via de Ampolavallei het Ledrodal in. De Italiaanse overmachtwas zo groot dat men door kon stoten naar het Ledromeer. Veel Oostenrijkse soldatenvluchtten naar Riva waar het Oostenrijkse leger zich hergroepeerde onder leiding vankapitein Schramm.

Op 20 juli ging het 5e Italiaanse regiment deVal di Concei in waar het op enkele vooruitge-schoven posten van de Oostenrijkers stuitte.Via de Passo Nota hadden de Oostenrijkersnieuwe troepen en artilleriestukken aange-voerd. De Italianen werden teruggedrongen en

19

STOPCONTACTEN - WERELDSTEKKERDe stopcontacten zijn in Italië net wat anders dan in Nederland. Som-

mige apparaten kunnen zo in het stopcontact, voor andere apparaten

heeft u een aangepaste stekker nodig. Verschillende gasten wezen

ons er op dat het handig is om zo’n wereldstekker mee te brengen.

De aanwezige stekkers van dit type verdwijnen zo vaak dat de huisei-

genaren veelal niet meer de moeite nemen om die te vervangen,

zodat ze vaak niet aanwezig zijn in de huizen. Ze zijn echter ook bij

elke supermarkt in het Ledrodal te koop.



in Bezzecca volgde een bloedige veldslag. Honderden ingezetenen vluchtten nu rich-ting Tiarno. Toen Garibaldi dit in Storo vernam ging hij zelf per koets naar het Ledrodalen nam de leiding op zich. Het Oostenrijkse leger werd weer teruggedrongen tot Len-zumo in het Conceidal. Op 9 augustus kreeg Garibaldi in Bezzecca echter de opdrachtom Trentino te verlaten.

Als antwoord stuurde hij een telegram met de beroemde woorden “Obbedisco” (Ikgehoorzaam). Op 3 oktober ondertekenden Oostenrijk en Italië een vredesverdragwaarin overeengekomen werd dat Trentino bij Oostenrijk zou blijven.

De eerste wereldoorlogWanneer u vanuit Bezzecca naar het Val di Concei gaat is er vlak buiten het dorp eengrote parkeerplaats. Daarboven bevindt zich het museum over o.a. de 1e Wereldoor-log. Loopgraven en veel gevonden munitie is er te bezichtigen. Italië is vanaf 1915 be-trokken geweest bij de eerste Wereldoorlog. Het land had zich aangesloten bij deEntente-landen: Engeland, Frankrijk, Rusland en later N.Amerika. Vooral uitbreidingvan het eigen land tot aan de Brenner was een reden voor Italië om zich bij die landenaan te sluiten. Immers wat nu noord-oost Italië is behoorde in 1915 nog bij Oostenrijk-Hongarije. De grens tussen Oostenrijk-Hongarije en Italië liep tot enkele kilometersvoorbij de noordpunt van het Gardameer. De fronten van de beide landen lagen des-tijds in de bergen die het Conceidal omringen: in het noorden de Oostenrijkse- en inhet zuiden de Italiaanse linie.

Vanaf 1866 tot 1914 had men zich in het Ledrodal sterk gekeerd tegen Oostenrijk-Hongarije en Bezzecca was daarbij het middelpunt. In het dal had men in de scholenbijvoorbeeld nooit Duits willen spreken, bovendien werden de verplichte lessen Duitsgeboycot. Dat de bewoners van het Ledrodal zich in een oorlog aan Italiaanse kantzouden scharen was dus zeker.

Duidelijk zijn de resten van loopgraven en plaatsen waar geschut heeft gestaan nog teherkennen in het landschap hoger in het gebergte rond het Ledrodal. Vlakbij Palò, eenkilometer voorbij Rifugio Pernici, is nog een Duitse inscriptie te zien op de ruïnes vaneen Oostenrijkse legerhospitaal. (Zie wandeling 7: de tocht van het oude hospitaal) InMei 1915 werd een Oostenrijkse legerorder in de hele Ledrovallei aangeplakt. Hierinstond dat de totale bevolking van Pregasina tot aan Tiarno di Sopra het dal verlatenmoest.

Op 23 mei kon men de hele dag op de weg van Molina naar Riva mensen te voet, opkarren en op ezels zien gaan. De mensen waren bepakt en bezakt want in de orderstond dat ze levensmiddelen voor enige dagen mee moesten nemen. Iedereen moest


21

uiteindelijk naar Rovereto. Daar zouden ze in treinen verder Oostenrijk-Hongarije invervoerd worden en de meesten zouden uiteindelijk in Bohemen terecht komen.

Direct na de evacuatie werd het Ledrodal onderdeel van het strijdtoneel. De Italianenen Oostenrijkers beschoten elkaar. Tot maart 1916 veroverden de Italianen gebiedrondom het Conceidal maar als reactie kwamen de Oostenrijkers met een “strafexpe-ditie”. Dit hield een voortdurende beschieting in door de Oostenrijkse artillerie. Zo werdop 6 november de zone rond Lenzumo zwaar onder vuur genomen, hetgeen zich eenjaar later nog eens voordeed. Als gevolg hiervan waren de meeste hooischuren (Palò!)en huizen in ruïnes veranderd.

Veel Italiaanse- en Oostenrijkse soldaten hadden na enige tijd meer dan genoeg vanhet oorlogvoeren. Wekenlang dag en nacht in de loopgraven doorbrengen ging hunniet in de koude kleren zitten. Het kon dan ook voorkomen dat beide partijen elkaar‘s avonds tegenkwamen in de barretjes van Bezzecca. Na met elkaar enige glazen wijngedronken te hebben ging men weer naar de eigen loopgraven terug.Vanaf begin november 1918 verdwenen de Oostenrijkse troepen en werd heel Trentinodoor de Italiaanse troepen ingenomen en op 11 november werd een wapenstilstandondertekend. In het Verdrag van Versailles werd in mei 1919 bepaald dat Trentino, totaan de Brenner, bij Italië kwam. Toen de bevolking na november 1918 weer in het Le-drodal terugkeerde waren zeer veel huizen vernield; in Lenzumo, Palò en Pregasinawaren zelfs alle huizen kapot geschoten.

HET WILD OBSERVERENWilde dieren zijn uiterst schuw en zullen zich niet vlak in de buurt van de vakantiehui-zen wagen. Reeën huizen voornamelijk in de Val di Concei, Val di Pur en Val Dromae.Om ze te zien kunt u het beste in de avondschemering of de vroege ochtend diep hetdal inlopen voorbij de laatste bewoning en daar zonder lawaai te maken richting debosrand kijken. In de Val di Concei zijn ze vooral op het stuk tussen Lenzumo en Palòte zien. Met een beetje geduld ziet u ze op de berghellingen links omhoog grazen,vaak op de grens van weiland en bos. In herfst en winter wordt er behoorlijk op ze ge-jaagd, waardoor ze nog schuwer worden. Populatie in de vallei ca. 350.

Dassen zijn nachtdieren. We hebben ze verschillende malen‘s avonds in het donker op de weg zien scharrelen, op het stuktussen Lenzumo en de houtzagerij, 600 m. voorbij Lenzumo. Op debeboste hellingen naast de weg zijn verschillende dassenburchten.De aanwezigheid van de dassen blijkt ook uit de uitwerpselen metwilde kersenpitten, langs de weg.

Eekhoorntjes moet u ook in de schemering zoeken in de hogere bomen. Hun schrillegepiep is vooral ‘s avonds en ‘s nachts goed te horen.


Adelaars komen voor rond bv. de toppen van Corno Pichea en Monte Cadria. Alleenmet verrekijker te zien.

WILDE BRUINE BERENCurieus bericht gevonden op Internet: « Op 12 maart 1891 werd in deVal di Ledro een grote bruine beer van het mannelijk geslacht en meerdan 130 kilo zwaar, gedood. Hij werd feestelijk naar Riva vervoerd al-waar de jagers de officiële premie in ontvangst namen. Vervolgenswerd het beest naar Innsbruck gestuurd.» Dit is slechts één van devele getuigenissen hoe de bruine beer meer dan een eeuw geleden inTrentino werd gehaat en vervolgd.

Enige jaren geleden is men begonnen met een herintroductieprogramma. Er zijn vijfberen uit Slovenië uitgezet in de Valli Giudicarie: De Val di Daone, Val Brenta en ValGenova. De herintroductie verloopt behoorlijk succesvol en in 2007 waren er zo’n 30bruine beren in Trentino. Opmerkelijk is dat er in Trentino nauwelijks wanklanken tehoren zijn over de aanwezigheid van de beren. Geheel anders dan in de Franse Pyre-neeën waar de plaatselijke bevolking de herintroductieprogramma’s eerder tegenwerktlijkt men in Trentino geheel en al verzoend met de aanwezigheid van de beren. Dit kanwellicht verklaard worden uit het feit dat de bevolking van Trentino nauwelijks econo-misch afhankelijk is van landbouw en extensieve veelteelt o.a. de schapenhouderij ter-wijl dit in de Franse Pyreneeën voor menig franse boer nog een hoofdbron vaninkomsten vormt. In de franse kranten verschijnen dan ook regelmatig verhalen overberen die de schaapskuddes aangevallen hebben.

In de winter 2000/2001 werd de berin Daniza, één van de vijf beren uit het herintroduc-tieprogramma, gewekt uit haar pas begonnen winterslaap door een paar offpiste-skiërs en begon te zwerven. Zij legde daarbij grote afstanden af. De gasten van eenPizzeria in Riva del Garda werden ruw opgeschrikt van hun eetgenot toen Daniza daarop een rustige winteravond het terras op banjerde. Zij maakte meteen rechtsomkeerttoen zij mensen ontwaarde. Voorpaginanieuws voor de plaatselijke krant natuurlijk.

In november en december berichtte de krant elke dag over de berin wier bewegingenmiddels een halsband met zendertje gevolgd werden: foto’s en interviews met de men-sen die haar hadden gezien. In de winter 2001/2002 zwierf een van de beren onder detoppen van de Monte Tofino en Corno de Pichea in de Val di Concei. De mensen vanhet project die de beren via zendertjes volgen waren toen regelmatig in Lenzumo tevinden.

Tragischer was het lot van beer Bruno die na zijn winterslaap in het voorjaar van 2006zijn woongebied heeft verlaten en noordwaarts is gaan zwerven. De beer trok vanNoord-Italië naar Oostenrijk en zwierf in het Oostenrijks-Duitse grensgebied. De beer

22

vormde daar een te groot risico voor de plaatselijke bevolking en recreanten aangezienhij op zijn trektocht de gebruikelijke schuwheid was kwijtgeraakt en zich regelmatig inrecreatiegebieden vertoonde. Tevergeefs is geprobeerd de beer te vangen en ondanksgroot protest van de provincie Trentino heeft Beieren een vergunning om de beer af teschieten afgegeven. “NRC 26/06/2006 München, 26 juni. Bruno is dood. De uit Noord-Italië afkomstige bruine beer die sinds begin mei rondzwierf in het Duits-Oostenrijksegrensgebied is vanmorgen kort voor vijf uur door jagers doodgeschoten in de buurtvan Spitzingsee in Beieren”

DE ITALIAANSE KEUKENItalië staat natuurlijk bekend om zijn pastagerechten. 100 verschillenden soorten ma-caroni en spaghetti is geen uitzondering in de doorsnee supermarkt. Hoe ziet zo’n Itali-aanse maaltijd er nu eigenlijk uit? Allereerst is er een groot verschil tussen degerechten ten zuiden en ten noorden van de Povlakte. Ten zuiden daarvan is de ge-middelde temperatuur behoorlijk hoog en is er in de zomer een overvloed aan fruit engroente. De echt mediterrane keuken bestaat dan ook voor een groot deel uit verseproducten. De smaken van bv. tomaten en verse kruiden zijn door het zonnige weer ende grondsoorten zo vol en aromatisch dat 2 a 3 ingrediënten voldoende zijn voor eenperfecte saus. Typerend is dan ook de eenvoud van de meeste sauzen.

Ten noorden van de Povlakte, in de Alpen, is hetveel minder warm en zijn verse groenten en kruidenlastiger te kweken. De wijnranken geven frisse wij-nen en verder groeien er voornamelijk appels. Hetklimaat en de natuurlijke omgeving zijn voorname-lijk geschikt voor het houden van koeien en geiten.Noord-Italië is dan ook een kaasland bij uitstek.Probeer eens de Asiago Mezzano, een belegen

kaas, de Pasubio fresco, een jonge droge kaas of de Fiave, een beetje zoetige kaas,de Tremosine, een heerlijke jonge (schapen?)kaas van de Alpenweiden rond het Tre-malzo/Tremosinegebied.

De traditioneel boerenbevolking van de Alpen kent een geschiedenis van hard werkenin een hard klimaat. Daar horen stevige gerechten bij: Polenta en Capriolo is het be-kendste streekgerecht in de Val di Ledro. Polenta wordt van maïsmeel of van aardap-pelen gemaakt. De aardappelvariant (Polenta di patate) wordt het meest gegeten. Zierecept verderop. Na het koken worden de aardappelen gestampt en gemengd metmeel, uitjes, knoflook, olijfolie, kruiden en kaas tot er een stevige “koek” ontstaat. Hetlijkt wel wat op onze aardappelpuree maar dan een stuk voedzamer.


24

Bij de Polenta eet men reebout (Capriolo), champignons (funghi), spiesjes (spezzatini),gesmolten kaas (formaggio fuso), of een vleessaus. Polenta met vleesgerecht geldt alsvoor- en hoofdgerecht tegelijk. Vaak wordt er sla bij gegeten. Eet Polenta bij voorkeurna een flinke inspanning, bergtocht of zo, dan smaakt het het lekkerst.De zuid-Italianen kennen deze traditie niet en “Polentoni” (Polentavreters) is voor heneen geliefd scheldwoord om de noorderlingen aan te duiden.

Een normale Italiaanse maaltijd begint met een voorgerecht, een “primo” in de vormvan spaghetti, risotto (rijst), macaroni, lasagne, tortellini, soep (minestra). Hiermeewordt de basis voor de maaltijd gelegd. De volgende gangen zijn veel lichter. Na het"primo" volgt het hoofdgerecht, het ”secondo”, bestaande uit vlees/vis en een groen-tebijgerecht. Aardappelen worden ook als groente gerekend. Dus je hebt vaak de keusuit sla, “insalata verde”, gemengde sla “insalata mista”, frietjes “patatine fritte”, spina-zie “spinaci”.Hierna het nagerecht, het “dolce”, zoals fruit “frutta”, fruitsalade “ macedonia di frutta”(alleen in de duurdere restaurants van vers fruit). Typisch voor de streek zijn de ver-schillende taarten, zoals appeltaart “strudel”, amandeltaart “ torta alle mandorle”, Lien-zertaart “torta Linzer”, bosvruchtentaart “torta ai frutti di bosco”Verder natuurlijk ijs, cakepuddingen zoals Tiramisu en Zuppa Inglese. Ook populair isde “semifreddo”, komt uit het vriesvak maar is wat minder koud dan ijs, een soort ijs-pudding. Vraag bij de nagerechten altijd of het huisgemaakt is “fatto in casa” Steedsvaker zie je in restaurants de koelvitrines van de “Antica Gelateria del Corso” met kanten klare desserts en voor je het weet heb je weer zo’n prefab toetje voor je neus.

Na het dessert is het tijd voor koffie met een likeurtje. Na een zware maaltijd nemen deItalianen vaak koffie met een grappaatje: het eten verteert dan veel sneller en beter.............. zeggen ze. Grappa is de Italiaanse variant van schnapps, jenever en wordtbereid uit de druivenpitten en schillen die overblijven bij de wijnbereiding.Net als wij naast gewone jenever ook bessenjenever kennen bestaan er van grappaalle mogelijke fruitvarianten. Lekker is bv. bramengrappa “grappa di more” en perzik-grappa “grappa di pesca”. Citroenlikeur “limoncello” is ook erg geliefd. “Vecchia Ro-magna” is de Italiaanse variant van cognac.

VAN ESPRESSO EN CAPPUCCINODe Italianen kennen niet onze gewoonte van een grote thermoskan slappe koffie. Zijdrinken de koffie alleen vers en sterk. Onze koffie is hen een gruwel. Ze noemen het“acqua sporca” = vies water, slootwater.Tim Parks vertelt in het boek Italiaanse Buren, zie het hoofdstukje voorbereiding in hetbegin van deze gids, smakelijk over de Italiaanse koffiegewoontes. Italianen drinkenCappuccino eigenlijk alleen ‘s morgens. Het is heel gebruikelijk om ‘s morgens in eenbarretje te ontbijten met een cappuccino en een verse brioche, een soort zoete crois-

sant. De bars krijgen ze elke morgen vers van de bakkers.Espresso kun je op elke tijdstip drinken. In een bar bestel je dan: “un café” of “un caféespresso”. Naast de gewone is er ook “café lungo” Hierbij wordt de dubbele hoeveel-heid water door de koffie geperst. Dit komt iets meer in de richting van onze koffie.Probeer ook eens “café corretto”, een espresso met een scheutje grappa erdoor.

Verschillende bars/restaurants in de Val di Ledro serveren daarnaast de zogenaamde“Deutsche kaffee” . U krijgt dan een normaal Hollands/Duits kopje koffie met koffie-room. In Riva en aan het Gardameer kennen alle bars/restaurants deze wijze van koffiebereiden.

25

ITALIAANSE WIJNENTypische wijnen uit Trentino zijn de Marzemino en de Teroldego van bv. de Cavit co-öperatie. Beide in 1,5 literflessen te krijgen. Heerlijke wijnen en niet zo duur. Ook primais de Merlot. Heerlijke Champagne-achtige wijn is de “Prosecco” Niet een te goedkopenemen, goed koelen .... en je weet niet wat je proeft. De pakken rode en witte wijn van1 en 5 liter zijn naar onze ervaring niet echt lekker.

RECEPT VAN GASTEN: Tortellini met paddestoelenIngrediënten:1 zakje gedroogde porcini (eekhoorntjesbrood)geraspte parmezaanse kaas1 pakje room (panna da cucina; in het koelvak)1 ons verse tortellini per persoonpeper en zout naar smaak

Bereiding:Paddenstoelen weken in weinig heet water. Weekvocht (heeft meeste smaak) metroom en gehakte paddenstoelen al roerend aan de kook brengen, zout en peper naarsmaak toevoegen. Ondertussen tortellini koken en bij de ingedikte saus doen. Serve-ren met geraspte parmezaanse kaas en evt. peterselie.

Bob en Barbara van der Hout, Restaurant Koperen Ketel te Middelburg

RECEPT VAN AGNES - Spaghetti CarbonaraHeerlijk na een stevige wandeling.Ingrediënten voor 4 personen:500 g spaghetti, gebruikelijk voor dit gerecht is een iets dikkere spaghettisoort200 g spek - “pancetta affumicata” (Slagerij Cis in Bezzecca, tegenover de supermarktfam. Cooperativa heeft het lekkerste spek, hij rookt het zelf)3 eierenLees verder op de volgende pagina

1 pakje room, “panna da cucina”, uit het koelvakversgemalen parmezaanse kaas, “grana grattugiata”bij de kaasbalieversgemalen peper

Bereiding:Zet een pan met ruim water op en voeg wat zout toe. Snijd het spek in dobbelsteentjesof als u plakjes heeft gekocht in dunne reepjes. Bak dit in roomboter of olijfolie uit tothet knapperig is. Kluts in een aparte kom de 3 eieren los met de room en voeg aan ditmengsel naar believen 30-70 gram geraspte parmezaanse kaas toe, maal er naarsmaak peper boven. Kook de spaghetti al dente en meng tijdens het koken enkele eet-lepels kookvocht door het eimengsel zodat dit wat vloeibaarder en lauwwarm wordt.

Giet de spaghetti af en hou het eerst in de pan, voeg dan de spekjes en het spekvettoe. Meng dit voorzichtig met 2 vorken boven een laag vuur. Breng dan in gedeeltes enal mengende de spaghetti+spekjes over in de kom met het eimengsel, niet alles tege-lijk want dan stolt het ei. Het eimengsel moet romig en vloeibaar blijven. Meteen serve-ren met de rest van de parmezaanse kaas er los bij.

NOG EEN RECEPT VAN AGNES: Tagliatelle met gerookte zalmMakkelijk en snel klaar recept.Ingrediënten voor 4 personen:500 g tagliatelle200-300 g vacuüm verpakte plakken gerookte zalm “salmone”pakje crème fraîche of 1 pakje room, “panna da cucina”, uit het koelvakverse of gedroogde bieslook “cipolletta”rundvleesbouillonblokjes “brodo di manzo”scheut witte wijn en citroensap

Bereiding:Doe 3 bouillonblokjes en anderhalve liter water in een pan en breng aan de kook. Kookde tagliatelle hierin zoals op de verpakking staat.Doe de crème fraîche of de room in een aparte kom en verdun het met 3-6 eetlepelshete bouillon uit de pan met tagliatelle en ingeval u room gebruikt een scheutje wittewijn voor het lichtzure effect. Voeg er dan 1-2 eetlepels fijngehakte bieslook aan toe enroer alles tot een goed vloeibaar papje.

Giet de tagliatelle na de kooktijd af en hou wat bouillon achter de hand. Doe ze weerterug in de pan en voeg desgewenst wat boter aan de tagliatelle toe. Voeg het crèmefraîche/roompapje toe en roer voorzichtig met twee vorken door zonder de tagliatelleteveel te kneuzen. Laat het geheel nog 1-2 minuten doorwarmen op laag vuur. Het


sausje moet goed vloeibaar blijven. Doe er zo nodig nog enkele eetlepels bouillondoor.

Drapeer de plakken gerookte zalm op een schaal, sprenkel er wat citroen overheen engarneer met wat bieslook. Serveer de tagliatelle in een aparte liefst voorverwarmdeschaal. Naar keuze 1 of 2 koude plakken zalm op het bord bovenop elke portie taglia-telle leggen. Serveren met groene sla. De zalm kan ook bij de sla gegeten worden.Variant:Hetzelfde gerecht kunt u desgewenst ook met verse zalmmoten maken. Hiervoor isechter een oven nodig. Koop in plaats van gerookte zalm verse moten zalm zondergraat ca. 125 g per persoon en ca. 100 g gesneden ontbijtspek.Besprenkel de moten met enkele theelepels citroensap en strooi er Ariosto- Italiaansekruidenmix (te koop in groen met gele kleine zakjes bij de Coop) overheen. Wikkel demoten in twee plakjes ontbijtspek per moot. Ze zien er nu uit als slavinken. Leg ze ineen ovenschaal en besprenkel met wat citroensap en royaal olijfolie. Laat 15-20 minu-ten in een hete oven (180 gr) stoven tot de zalm gaar is en het spek knapperig begintte worden. Serveer met de tagliatelle uit het recept hierboven.

AARDAPPELPOLENTA - POLENTA DI PATATEPolenta is zo geliefd in de Val di Ledro dat er een professioneel Polentateam bestaatvan ca. 5 personen om dit traditionele gerecht op de juiste wijze te bereiden. Voorgrote buitenfeesten worden zij vaak ingeschakeld ook in andere delen van Trentino.Maak dit gerecht alleen wanneer u een liefhebberbent van aardappelkaasgerechten en veel tijd hebt.Het is nogal machtig en het loont daarnaast niet demoeite om het in een kleine portie te maken. Terplaatse maakt men het bij voorkeur in grote koperenkookpotten op een houtgestookt buitenfornuis. Be-reiding en consumptie zijn dan een feestelijke aange-legenheid die met veel wijn en vrolijkheid gepaardgaan.

Ingrediënten voor 6 personen:2-3 kilo aardappelen150 gram bloem of combinatie bloem/boekweitmeel1 a 2 eetlepels grof zeezout1 a 2 deciliter extra vergine olijfolie1 a 2 zeer fijn gesnipperde uien2 tenen fijngesneden knoflook150-300 gram in dobbelsteentjes gesneden jonge kaas1 a 2 pittige worstjes (bv. salamelle van Slagerij Cis in Bezzecca)



Bereiding:Kook de aardappelen zonder zout gaar in een grote pan; hou na het afgieten watkookvocht apart. Meng in een schaaltje het meel met grof zout, wat peper en houd ditapart. Bak ondertussen de uien zachtjes in de olijfolie ongeveer 10-15 minuten. Ontvelde worstjes en bak deze al prakkend met een vork apart in een koekenpan gaar enlichtbruin.

Stamp de hete aardappelen fijn in de pan op het vuur. Voeg het meelmengsel en defijngesneden knoflook toe. Stamp dit mengsel nogmaals gedurende 15-25 minuten opeen middelhoog vuur/vlam. De panbodem mag wel bruin worden maar niet zwart aan-branden. De Italianen noemen dat terecht "bewerken" en inderdaad is dit heel zwaarwerk, waarbij men het stampen vaak onderling afwisselt. Dit langdurig stampen is ech-ter nodig om een homogene massa van de juiste substantie te verkrijgen. Langzaamwordt het aardappelmengsel steeds steviger en gebondener door het meel. De panbo-dem gaat flink aankoeken, dat hoort erbij. Indien u tevreden bent over het resultaatvoegt u de kaasdobbelsteentjes toe en als laatste de olijfolie met de gebakken ui. Laatde kaas smelten en deze massa al roerend gloeiend heet worden, ca 5 minuten. Wan-neer de massa nog te stevig is kunt u nog enkele lepels kookvocht toevoegen. Indien uover een mooie grote ronde houten plank beschikt stort u de gloeiende massa nu opde plank en dekt het af met een schone theedoek. De Polenta is nu klaar voor de eer-ste consumptie. Deze zogenaamd "gevulde" Polenta kan met een losse salade erbij zogegeten worden zonder vleesgerechten, of gecombineerd worden met een paar blok-jes pittige kaas uit de hand. Een verrukkelijke combinatie is ook een stuk Gorgonzolabovenop de gloeiende Polenta op het bord te leggen zodat de kaas over de Polentasmelt.

In de koelkast kunt u de overgebleven Polenta 4-5 dagen bewaren. Snij er elke dag 1 à2 plakken per persoon van en bak deze op in de koekenpan, eventueel met een plakjekaas erbovenop gesmolten. Eet dit in plaats van aardappelen met sla of anderegroente. Onze zoons zijn er dol op en de enkele keer dat ik Polenta maak snoepen zede plakken 's nachts na het uitgaan uit de koelkast als hartig hapje.

Recept Rita Mazzola

SPAGHETTI ALL’ AMATRICIANAHeerlijk en makkelijk te bereiden traditioneel Italiaans pastagerecht met een smakelijkesaus van verse tomaten, spek, witte wijn met een licht pikante smaak.

Ingrediënten voor 4 personen:500 gr spaghetti125-175 gr guanciale (gedroogd kinnebakspek) of normale spekblokjes1 lepel olijfolie extra vergine


29

droge witte wijn6 of 7 tomaten of 400 gr gepelde tomateneen stukje rode peper100 gr geraspte pecorinokaaszout

Bereiding:Doe de olie in een pan met het pepertje en het in stukjes gesneden spek. De verhou-ding is 1/4 spek ten opzichte van de pasta. Voor de kenners is het gebruik van guan-ciale echt heilig. Zonder dit is er geen sprake van spaghetti all'amatriciana. Enkel zokrijg je die delicate en onovertroffen zachte smaak volgens de kenners. (wij vinden hetmet gewoon spek ook heerlijk) Bak het spek op hoog vuur. Als het transparant is, voegje de wijn toe die meteen zal verdampen en haar smaak achterlaat in de spekjes. Wan-neer de spekjes knapperig beginnen te worden haal je ze uit de pan. Laat goed uitlek-ken en houd ze, liefst warm, apart. Zo vermijd je dat ze te droog en gezouten wordenen blijven ze smakelijker en zachter.Voeg de in reepjes gesneden en ontpitte tomaten toe (Je legt de tomaten best eerst inwat kokend water, waardoor ze makkelijker pellen.) Voeg zo nodig nog wat zout toe,meng en laat 5-10 sudderen tot de tomaten gaar en zacht zijn. Voeg de spekjes op-nieuw toe. En meng de saus nog eens goed.Kook ondertussen de pasta in ruim gezouten water. Giet af en doe ze in een schotelmet de geraspte pecorino. Wacht enkele seconden en giet de saus erover. Meng envoor wie het wil, geef er apart nog wat pecorino bij

Verboden bij dit recept zijn: Ui Knoflook Selderij Wortel Onrijpe tomaten

TONIJNSALADE - Snel lunchgerecht voor 4 personenIngrediënten:1 royaal blik tonijn in olijfolie (probeer eens de Rio Mare, de lekkerste tonijn in blik, dieu in elke Italiaanse supermarkt vindt en tegenwoordig ook bij Albert Heijn kunt kopen)1 blikje maïskorrels1 blikje bonen, Borlotti of rode Kidney1 kleine ui1 krop sla of zak gemengde slacherrytomaatjes of gewone tomateneventueel wat zwarte olijvenolijfolie, azijn, zout en peper

Bereiding:Spoel maïs en bonen af in een vergiet en doe de inhoud over in een schaal, voeg hetblikje tonijn met olijfolie en al er aan toe en hussel met een vork voorzichtig door el-

BROODJE GEZOND MET AVOCADO EN RAUWE HAMAvocado kennen wij voornamelijk in de obligate combinatie met garnalen. Avocado zitechter tjokvol gezonde omega3vetzuren en verdient wellicht een belangrijker plaats inonze keuken. Onze zoons kwamen onlangs van hun reizen in Zuid-Amerika en Austra-lië terug en waren daar gewend geraakt aan andere toepassingen van de Avocado,ook bekend als “boter uit het bos”. Sindsdien is bij ons dit broodje erg populair.Ingrediënten:1 witte/bruine pistolet of ander knapperig broodje1 rijpe avocado (genoeg voor 2 à 3 broodjes)citroensapcherrytomaatjesrauwe ham, Parmaham of Italiaans schinkenspeckpeper en zoutBereiding:Halveer het broodje en de avocado. Besmeer de helft van het broodje met een laagavocado van 2 à 3 mm dik, bedruppel deze laag met wat citroensap en strooi er eenbeetje zout over, leg hierover heen een dunne plak rauwe ham en daar weer overheen2 à 3 in plakjes gesneden cherrytomaatjes. Maal er als laatste wat verse zwarte peperoverheen. Supergezond en overheerlijk!

recept van Jelmer Blok

RESTAURANTS GARDAMEERTORBOLE:Al Rustico, Via Strada Grande 41, 38069 Torbole sul Garda, 0464 505532“Schitterend restaurant met grote tuin, buiten eten. Een van de betere restaurants inde omgeving”

fam. Kersemakers, sept. 2009

Baia Azzura, Via Gardesana 33, 38062 Lido di Arco-Torbole, 0464 505168Hotel Baia Azzurra ligt op een prachtige plek aan het strand van Torbole. Wanneer uvan Riva komt is het de eerste afslag rechts na de tunnel. Het hotel heeft een bijzondersfeervol terras dat uitkijkt over het Gardameer. Om prinsheerlijk te genieten!

www.baia.it


kaar, voeg het fijngesneden uitje toe en desgewenst de olijven, gehalveerd of in stukjesgesneden. Hussel nogmaals en breng op smaak met wat olijfolie (zoveel of zo weinig ulekker vindt), azijn of citroensap, peper en zout. Was en scheur de sla en leg deze metde tomaatjes op een grote schaal of in een slakom; drapeer de tonijn/bonen massa erelegant overheen. Serveer met knapperig witbrood en een glas koele witte wijn.

RESTAURANTS IN HET LEDRODALMEZZOLAGO:Ristorante Albergo Mezzolago, Via Lungolago 3, 38060 Mezzolago, 0464 508181,langs de doorgaande weg aan de meerzijde; de eetzaal kijkt uit op het meer en ’s zo-mers kan men ook buiten op het terras eten. Het Hotel is bekend vanwege de visge-rechten, men serveert ook de “persico impanato” gepaneerde vis uit het Ledromeer,een lokale specialiteit en tal van andere vissoorten. Daarnaast ook een keur van over-heerlijke pasta- en vleesgerechten en een heerlijk saladebuffet. Het Hotel heeft veelvaste gasten en groepen dus reserveren is gewenst. Ook gastenkamers tegen zeer re-delijke tarieven. www.hotelmezzolago.com

BEZZECCA:Ristorante Rustichel, Vicolo Pepe 5, 38060 Bezzecca, 0464 591621, in Bezzecca aande noordzijde van het dorp in een achterafstraatje, bijzonder goed specialiteitenrestau-rant en risotteria (75 soorten risotto), typisch Italiaanse keuken en sfeer, normale prij-zen, zeer gevarieerd menu; reserveren noodzakelijk in hoogseizoenPizzeria da Gino, Via Giacomo Cis 14, 38060 Bezzecca, 0464 591120, in Bezzeccaaan de doorgaande weg. Prima pizzeria. Altijd Italiaans druk en gezellig. Italiaansekitsch. Pizza’s op houtvuur bereid.Baita Santa Lucia “Da Fritz”, Loc. Santa Lucia 4, 38060 Bezzecca, 0464 591290Tip van de gasten, gezellig restaurant, Tiroler keuken met prima vleesgerechten; door-gaande weg van Bezzecca naar Tiarno, bij een bord langs de weg Santa Lucia kleinweggetje linksaf nemen, borden Baita Santa Lucia volgen, 1 km van de doorgaandeweg. Maandags gesloten.

“We bezochten op onze laatste avond 'Baita Santa Lucia' in Bezzecca. Er hangt eengezellige Tiroler sfeer en de bediening was er reuze attent (er werd tevens Duits en En-gels gesproken). Na afloop hebben we met de kok, bediende en eigenaar nog gezelligeen grappa (on the house) aan het barretje gedronken en hen verteld over de boerderijin Palò en gezegd dat zij in het groene boekje worden aanbevolen. Ze waren hier ergcontent mee!”

Joanne Kaijen en Edwin Grovenstein, mei 2005

VAL DI CONCEI LOCCA:Pizzeria-Spaghetteria Doghen, Via Doghen, 38060 Locca, 0464 591541, 400 meterten noorden van Bezzecca aan het begin van het Conceidal halverwege de weg vanBezzecca naar Locca bij de sportvelden/tennisbanen. Uitstekende en gezellige Pizze-ria, veel bezocht door jongeren, ook spaghettigerechten.Ristorante Albergo Adriana, Via Doghen 3, 38060 Locca, 0464 509062, mooi luxeHotel-Restaurant met zwembad en wellness. We hebben er nog niet gegeten en zijnbenieuwd naar uw ervaringen. www.hotel-adriana.it


32

Ristorante Albergo Alba, Via San Marco 1, 38060 Locca, 0464 591056, eenvoudigtraditioneel Italiaans restaurant waar je voor een lage prijs prima kunt eten, temiddenvan de Italianen; geen toeristenmenu’s.Ristorante Albergo Prealpi, Via III Novembre 10, 38060 Locca, 0464 591004, mooinieuw verbouwd restaurant met in het algemeen goede Italiaanse keuken.

VAL DI CONCEI LENZUMO:Eco Ambient Hotel Elda ****, Via III Giugno 3, 38060 Lenzumo, 0464 591040Hotel Elda is in 2007 verbouwd tot een chique en luxe Hotel met wellnesscentre,zwembad e.d. Het resultaat is een zeer bijzonder en modern gebouw dat zeker eenbezoekje waard is. Heerlijke tuin met fruitbomen waar u ook het zwembad vindt. Uit-stekende keuken met soms overvloedige maaltijden, ook prima vleesgerechten, reser-veren gewenst. Onze gasten mogen van zwembad gebruik maken wanneer zij komeneten. Prijzen ca. € 25 voor een complete maaltijd van voor-, hoofd- en nagerecht.Ook mooie luxe hotelkamers. www.hotelelda.com

Albergo Ristorante Cadria, Via Unità d’Italia 25, 38060 Lenzumo, 0464 591136,goede traditioneel Italiaanse keuken, zeer redelijke prijzen, ook afhaalservice.Chalet Rifugio al Faggio, Loc. Al Faggio, 38060 Lenzumo - Concei, 0464 591100,aan het einde van het Conceidal, schitterend gelegen bosrestaurant, prachtige eetzaal,redelijke kwaliteit, hogere prijzen; controleer uw rekening. Polenta met champignons,kaas of reebout.

PIEVE DI LEDRO:Ristorante Albergo Lido, Via al Lago 1, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591037, onlangsgerenoveerd luxe Hotel-Restaurant direct aan het Ledromeer, met binnenzwembad; gahier in ieder geval een keertje koffie drinken op het prachtige terras aan het meer engeniet ……! “Leuk, goed eten en een prettige bediening en hierbij een schitterend uit-zicht over het meer” Willy Teeuw, sept. 2009

Ristorante Albergo Pieve, Via Nuova, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591091, wanneer uhoudt van de sfeer van een typisch Italiaans dorpshotelletje bent u hier aan het goedeadres, de tijd lijkt er 30 jaar te hebben stilgestaan, men kookt er meestal ouderwetslekker tegen relatief lage prijzen; mooie eetzaal met een grote tegelkachel die in voor-en naseizoen voor een aangename warmte zorgt.


HOTEL ELDA

33

Ristorante Silvana, Via Nuova 4, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591068, aan de door-gaande weg, goede smakelijke echt Italiaanse keuken, lekkere eigengemaakte des-serts zoals Zuppa Inglese (vooral in voor- en naseizoen) en goede vleesgerechten.www.albergosilvanaledro.itAlbergo Pizzeria Da Franco e Adriana, Viale Foletto 5, 38060 Pieve di Ledro, 0464591127, aan het meer met groot buitenterras, Italiaanse en Duitse keuken, pizza's, be-hoorlijke kwaliteit, voor kinderen zeer geschikt vanwege speelmogelijkheden buiten ende informele sfeer. De Albergo is enkele jaren geleden zeer luxe verbouwd in Tirolerstijl.Ristorante/Pizzeria Albergo Sport, Via Cassoni 14, 38060 Pieve di Ledro, 0464591030, lekkere pizza’s en pastagerechten, snelle en vriendelijke bediening (Duits), niette duur.Osteria La Torre, via Vittoria, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591555, in het centrum vanPieve, dit voormalige eetcafé is net verbouwd en heropend als echt restaurant. Desfeer en bediening zijn er vriendelijk. Tussen de middag serveert men er laag geprijsdemenu’s en ’s avonds de wat uitgebreidere en duurdere menu’s.

VAL DI PUR:Pizzeria Hotel Maroni, Via Casarino 1, 38060 Val di Pur (Molina di Ledro) 0464508198, mooi in het groen gelegen Hotel-Restaurant met zwembad op 300-400 metervan het meer. De Pizza’s zijn er uitstekend. De Pizzeria is vrijwel het hele jaar geopenddus ook buiten het hoogseizoen kun je hier meestal wel terecht.Pizzeria Bar Valmaria, Via Val Maria 38, 38060 Val di Pur (Molina di Ledro),0464508067 aan het meer gelegen Pizzeria waar je aan het eind van de dag na een mid-dagje zon en water lekker even een pizza op het terras kunt eten. Heerlijk!!

MOLINA DI LEDRO:Pizzeria Ristorante "AL LAGO", Via Al Lago 3, 38060 Molina di Ledro, 0464 508202,aan het meer ongecompliceerd buiten pizza of een bord spaghetti naar keuze eten,leuk en redelijk betaalbaar. Je kunt er behalve spaghetti en pizza ook een keur aanvleesgerechten en salades krijgen. Alpicasagasten krijgen hier 10% korting op vertoonvan hun reserveringsbewijs.

Locanda le Tre Oche, Via Maffei 37, 38060 Molina diLedro, 0464 509062, gezellig ingericht, veel streek-specialiteiten; het eten is er meestal behoorlijk goed enstevig aan de prijs; soms een beetje te pretentieus.www.treoche.it


Pizzeria Cima D’Oro, Via Maffei 52, 38060 Molina di Ledro, 0464 508110, de af en toebotte dorpssfeer werkt er altijd op onze lachspieren; op het terras kun je ’s zomersheerlijk buiten eten wanneer je de drukte van de naastgelegen weg en de toeristische,weinig authentieke, sfeer op de koop toeneemt; de bediening is snel; de pizza’s zijn erstevig gevuld en smaken goed. Ze doen echter meer aan de Duitse keuken dan aan deItaliaanse denken.Pizzeria La Passeggiata, Via San Giovanni 17, 38060 Molina di Ledro, 0464 508000,meestal gewoon goed, de bekende pastagerechten en enkele eenvoudige vleesge-rechten zoals schnitzel, pretentieloos, vrij snel, plezierig buitenterras.

TIARNO DI SOTTO:Albergo alla Perla, Via G.Garibaldi 73, 38060 Tiarno di Sotto, 0464 594102, in hetcentrum. Typisch Italiaans restaurant met vooral streekgerechten.Pizzeria Marina, Via Roma, 38060 Tiarno di Sotto, 0464 594397, voorbij het centrum.Gemoedelijk Italiaans restaurant waar men naast pizza’s ook pastagerechten serveert.De Pizzeria is tevens Pasticceria dus je kunt er ook terecht voor koffie met heerlijke ge-bakjes. Dit restaurant is vrijwel het gehele jaar geopend.

TIARNO DI SOPRA:Agritur Al Marter, Via Bisti, 38060 Tiarno di Sopra, 0464 596007, even voorbij Tiarnodi Sopra aan de doorgaande weg; deze Agriturismo ligt even buiten de toeristischecentra. Tijdens de hoogseizoendrukte is hier veelal nog wel plaats wanneer de andererestaurants vol zijn. Klein terras waar u buiten kunt eten, grote eetzaal, veel streekge-rechten, behoorlijke kwaliteit. Ook relatief goedkope gastenkamers.Ristorante Albergo Ampola, Strada per Tremalzo, 38060 Tiarno di Sopra, 0464595041, 1 a 2 km voorbij Tiarno di Sopra bij het Ampolameertje en de afslag naar deTremalzopas. Veel gasten berichtten ons hier het aller-goedkoopste kopje Cappuccinote hebben gedronken en als echte Nederlanders wilden we u dat toch even doorgeven.

TREMALZO:Het prachtige berggebied Tremalzopas is zeer geschikt voor een daguitstapje vanwegede prachtige panorama’s en de echte hoogalpiene sfeer. Vanaf het Ledromeer bereiktu het gebied in circa 30 autominuten. Zie ook elders in dit boekje voor wandelsugges-ties.

Rifugio Garibaldi, Strada Tremalzo, 38060 Tiarno Di Sopra, 0464 598152, links van deweg, het eerste restaurant dat u tegenkomt, mooi buitenterras. Ze profileren zich metlage prijzen: een bord spaghetti vanaf €7,50. U kunt er ook wild eten.Ristorante da Richetto, Strada Tremalzo, 38060 Tiarno Di Sopra, 0464 598131, hettweede restaurant, rechts van de weg. Zeer vriendelijke eigenaren die u hartelijk zullenontvangen, uitstekende traditioneel Italiaanse keuken, zeer redelijke prijzen.


Rifugio Ristorante Albergo Garda, Strada Tremalzo, 38060 Tiarno Di Sopra, 0464598105, het laatste restaurant wanneer u de Tremalzoweg helemaal tot boven uitrijdt,een zeer geliefde plek voor dagjesmensen vanwege de mooie uitzichten en het mooiebuitenterras, het is hier ’s zomers vrij druk vooral op zondag. Het eten is meestal erggoed. De vriendelijkheid van het personeel laat soms te wensen over. Vanwege hetmooie plekje toch zeer de moeite waard.

BIACESA:Osteria dei Magasì, Via Dazi 3, 38060 Biacesa, 0464 508836, halverwege tussen Rivadel Garda en Molina di Ledro, in een zijstraatje. Je schijnt er heerlijk te kunnen eten.Wij mochten dit helaas niet meemaken en de enige keer dat we dit restaurant in delate herfst bezochten kregen we kant en klare Polenta uit de supermarkt voorgescho-teld met een weinig indrukwekkende vleesgarnituur. Wel een charmante eigenaar …...of zou dat het geheim zijn? Wanneer u betere ervaringen in dit Restaurant heeft laathet ons weten zodat we hier een meer positieve recensie kunnen opnemen.

MAALTIJDEN AFHALEN:Pizzeria da Gino – Via Giacomo Cis 14, 38060 Bezzecca, 0464 591120,zie restaurantsPizzeria Doghen – Via Doghen, 38060 Locca, 0464 591541, echt wel de lekkerste!zie restaurantsPizzeria d'asporto Da Johnny, Via Nuova 18, 38060 Pieve di Ledro, 0464 592138eenvoudige afhaalpizzeria, ook salades, in Pieve di Ledro langs de doorgaande weg;betrekkelijk lage prijzen, vanaf € 5 per pizza.Conad Supermarkt - Pieve di Ledro, zie pag. 43Albergo Cadria - Via Unità d’Italia 25, 38060 Lenzumo, 0464 591136, zie bovenItaliaanse gerechten, los per voorgerecht en/of hoofdgerechtvoorgerecht (spaghetti e.d): circa € 4hoofdgerecht (vlees/groente): circa € 7voorgerecht + hoofdgerecht: circa € 10Royale porties. Graag van tevoren bestellen

OPERA VERONADe antieke Arena van Verona is een van de bekendste openluchttheaters ter wereld. Inde zomer worden hier vrijwel dagelijks opera’s opgevoerd. De voorstellingen beginnenrond 21.00 uur en duren tot ca. 24.00 uur. Het zijn prachtige spektakelstukken, beslistiets om een keer meegemaakt te hebben.Het openluchtprogramma in de Arena loopt meestal van half juni tot eind augustus.Dan worden de beroemde opera’s opgevoerd zoals Aïda, Nabucco, Turandot, La Bo-hème, La Gioconda. Het programma wisselt jaarlijks maar de beroemdste opera, Aïda,zit elk jaar wel in het programma. Naast de operavoorstellingen in de Arena in juli en


augustus zijn er in de rest van het jaar regelmatig concerten in het 18-eeuwse TeatroFilarmonico in Verona. Voor de agenda van de opera’s en concerten en voor reserve-ringen zie: www.arena.it

Kaartjes van ca. € 20 voor de eenvoudige ongenummerde zitplaatsen, die tot het laatste moment aan de kassa gekocht kunnen worden, tot € 157 voor de luxe genum-merde logestoelen die alleen van tevoren gereserveerd kunnen worden. Kortingen voormensen onder de 26 en boven de 60. Breng kussentjes mee voor de zitplaatsen op deharde stenen traptreden en proviand. Verdere inlichtingen en online plaatsen (alleen deduurdere genummerde plaatsen) reserveren: www.arena.it

Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, ver-zorgt busreisjes naar de Opera, entree inbegrepen, voor ca. € 50 p.p. op alle dagendat er een voorstelling is. Vertrek is ca. 16.00 uur uit Riva del Garda. Na afloop van deopera brengt de bus u terug naar Riva. Engelse en Duitse uitleg onderweg. Zeker aante raden. Het scheelt u veel parkeerirritatie en gedoe in het drukke Verona.

36

RECREATIE EN SPORT IN HET LEDRODALWellnessOp Camping Al Sole, Loc. Besta, 38060 Molina di Ledro, 0464 508782, vindt u eennieuw en modern Wellness Centre “Shiva Som” met Saunalandschap, Whirlpool, Frigi-darium, Calidarium, Turks stoombad, aromadouches, ijsgrot e.d. In het WellnessCentre kunt u behalve kruidenthee en water geen consumpties of maaltijden krijgen.Toegang ca. € 16,00 per persoon per dag. Buiten het hoogseizoen is Shiva Som nietelke dag maar wel regelmatig geopend dus informeer altijd even van tevoren. U kunt erook schoonheidsbehandelingen en massages krijgen.http://www.campingalsole.it/nl/chivasom.php

TennisMolina di Ledro, Circolo Tennis 0464 508740 verlicht € 8 08.00-20.00Val di Pur Pur, Hotel Maroni 0464 508198 onverl. € 6 09.00-20.00Pieve di Ledro, Elio Sport 0464 590034 onverl. € 6 08.00-20.00Bezzecca, Bar Barusse 349-4624965 verlicht € 6-8 09.00-24.00Tiarno di Sopra, Bar Cacciatore 0464 596205 verlicht € 4-5 08.00-22.00

De prijzen (2007) worden jaarlijks aangepast.

PaardrijdenVal di Pur, 500 m. voorbij Hotel Maroni - Manege H-CADRE', mobiel 340-6643933,0464-508292. Uw gids is de aardige en bekwame Michele Morandi - hij verzorgt tocht-jes van 1 à 2 uur door de Val di Pur. Unieke ervaring en beslist de moeite waard. Demanege heeft ook pony’s waar kinderen voor een lager tarief een ritje op kunnenmaken.

Tiarno di Sopra, Ranch Rio Nero mobiel Anna 339 2888549“Aan de weg voorbij Tiarno di Sopra vlak na de biotoop ligt rechts aan de weg RanchRio Nero. Dit is een boerderij waar je mag spelen. Er zijn paarden waar je als ouder zelfmet je kind mag gaan wandelen door de biotoop. Op de boerderij zijn ook andere die-ren waarmee gespeeld kan worden. Dit alles onder leiding van Anna, die doordat zeeen Nederlandse moeder heeft, goed Nederlands spreekt”

Wendy Warnar, sept. 2009


Zeilen, surfen en waterfietsenPieve di Ledro, aan het strand - Waterfiets en surfplankverhuurMezzolago - waterfiets- en catamaranverhuurMolina di Ledro - waterfietsverhuurPieve di Ledro - Zeilschool, bootverhuur en boothelling, na debeide campings op de weg naar de Val di Pur, vlak na detweede brug.

BergwandelenPrachtige wandelroutes, voor beschrijvingen zie verderop indit boekje; gratis zeer goede wandelkaart bij de VVV in Pievedi Ledro.

BergklimmenVerschillende schitterende alpinistenpaden en/of klettersteige,met haken en trapjes toegerust. bv. oostroute Monte Cadria,Corno di Pichea, Monte Carone; bel ons even voor meer info.

MountainbikeVeel gemarkeerde mountainbikeroutes in de omgeving, ookvoor jongeren zeer spectaculair. Fietsen te huur bij CampingAl Lago in Pieve di Ledro en de garage/benzinepomp in Pievedi Ledro. Speciale mountainbikekaart met routes gratis bij deVVV. Mountainbikes te huur o.a. op Camping al Lago te Pievedi Ledro. Beslist iets om te proberen. De eigen Mountainbikevereniging RAMPILEDRO organiseert tochten, wedstrijden enfeesten.

SportklimmenIn Arco vlak achter Riva del Garda ligt een van de bekendstesportklimgebieden van Europa. Boekjes met routes bij de VVVof de boekhandels in Riva del Garda. Zie ook hieronder bijCanyoning voor de klimcursussen van Roberto Paoli.

CanyoningIn de “gorges” rondom het Gardameer kan deze schitterendeonbekende sport bedreven worden, waarbij men in een wets-uit een rivier afdaalt, al zwemmend, abseilend en springend.Je komt op de prachtigste, anders onbereikbare plaatsen.Ook makkelijke routes voor beginners en kinderen. Kostenvanaf € 50 p.p.p.d. Info bij de VVV.


40

Roberto Paoli, ervaren skileraar, sportklimmer, berggids encanyoninginstructeur, gevestigd in Arco, verzorgt Canyoning-trips, sportklimcursussen en andere bergsportcursussen. Ookwanneer u via de VVV informeert komt u vaak bij hem terecht.Hij organiseert ook trekkings naar Nepal in voor- en najaar.Zijn bedrijfje heet:FUN3, Via San Marcello 1/g, 38062 ARCO, mobiel 333 7197984, kantoor 0464 504490www.multisport3.com Via de site, in het Italiaans en Duits,kunt u een aanvraag doen voor deelname aan de activiteiten.Groepen van meer dan 8 personen krijgen korting.

ParapenteDe berghellingen van de Val di Concei zijn uitermate geschiktvoor deze avontuurlijke sport. Vanaf de boerderij in Palò zietmen vaak Deltavliegers in de lucht die in de weilanden eenzachte landing maken. De VVV weet er meer van.

BocciaBoccia is een soort jeu de boules op speciaal geprepareerdebanen en een geliefde Italiaanse sport. Bij restaurants of barsziet u dergelijke banen. Toegang en gebruik is gratis.

VissenOp het meer en in de meeste rivieren mag gevist worden meteen visvergunning, die bij VVV of gemeentehuis te krijgen is.De rivier Torrente Palvico langs de weg naar het Idromeerschijnt het meest visrijk te zijn.

EvenementenDe VVV en andere lokale verenigingen organiseren het helejaar door allerlei evenementen, feesten, concerten e.d.Haal vooral even de jaarkalender bij de VVV.

PRETPARKEN BIJ HET GARDAMEERGardaland Resort (Gardameer ZuidOost)Loc. Ronchi -Via Palù 11-37014 Castelnuovo del Garda (VR) 045 6449555www.gardaland.itGardaland is een zeer uitgebreid en prachtig pretpark met tal van attracties. Bijzonderde moeite waard. Het park is geopend van half maart tot eind september. In voor- ennaseizoen van 10.00-18.00 uur en in juli en augustus van 10.00-24.00 uur. Tarieven ca.€ 30 p.p.p.d. In de zomer zijn er ook avondkaarten te koop voor ca. € 20 vanaf20.00 uur.

Waterpretpark Canevaworld Resort (Gardameer ZuidOost)Via Fossalta, 1 – 37017 Lazise sul Garda (VR), 045 69 69 900, www.canevaworld.it/Volgens eigen zeggen het grootste themawaterpark van Europa met een oppervlak van300.000m2. Het thema is een Caraibisch eiland. Betaald parkeren (5000 plaatsen).In de zomer organiseert men allerlei evenementen. Er is een discotheek, animatie,speelzaal, langzaam en snel stromende rivieren, hoge waterglijbanen (de hoogste is35m hoog) met namen als “Kamikaze”, nagebouwde lagune, klassieke zwembaden entropische golfslagbaden, massagebaden, Lagune voor de kleintjes met Galjoenschip,beachvolleyballveld en voetbalveld, sportzaal en manege. Diverse restaurants enpizzeria en heel veel groenruimte. Naast het park liggen nog twee andere pretparken:Movieland en Medieval Times. Entree ca. € 20 - € 25 p.p. voor alleen het waterpark ofca. € 27 voor twee parken op een dag. Geopend van half maart tot half september van10.00 tot 20.00 uur.

Parco Natura Viva – Garda Zoological Park (Gardameer ZuidOost)Loc. Figara 40, 37012 Bussolengo – Verona, 045 7170113, www.parconaturaviva.itDierentuin en safaripark waar men ook met uitsterven bedreigde diersoorten fokt. Zeergroot park.

Parco Thermale del Garda / Thermaal zwembad Villa dei Cedri (Gardameer Z-O)Piazza di Sopra 4, 37010 Colà di Lazise, 0457590988, www.villadeicedri.comIndrukwekkend thermaal zwembadcomplex in het park van Villa dei Cedri met verschil-lende thermale binnen- en buitenzwembaden/kleine meertjes en bubbelbaden van34-38 graden. Met zeer geavanceerde technieken wordt het water ’s avonds verlichten neemt het verschillende kleuren aan zodat een bijna magische sfeer ontstaat.Ook schoonheidsbehandelingen. Vrijdag en zaterdag is het park geopend tot 2 uur’s nachts en door de week tot 21.00 uur. Toegang van € 15 - € 21 per persoon.

41

GEZONDHEIDArtsenWegens reorganisatie van de doktersposten is bij het ter perse gaan van dit boekjegeen informatie beschikbaar. Raadpleeg de lijsten in het gemeentehuis van Pieve diLedro voor actuele informatie over de spreekuren.

Spoedgevallen - Guardia Medica, 0464 591207In de weekenden en ’s avonds-nachts tussen 20.00 en 8.00 uur kunt u voor spoed-gevallen de Guardia Medica bellen.

Ziekenhuis / Spoedeisende hulp - Ospedale Civile di Arco, Via Capitelli 48, Arco,0464 582631/0464 582620

Tandarts – Dentista Dott. Sergio Leonardi, Via Nuova 22, 38060 Pieve di Ledro,0464 591434

Apotheek Foletto, Via Cassoni 3, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591038De antieke apotheek van Dottor Foletto is een bezienswaardigheid op zich; naast me-dicijnen verkoopt men ook vruchtensiropen, extracten o.b.v. geneeskrachtige kruiden,alles naar eigen receptuur, en een sterke frambozenlikeur: Pico Rosso uit eigen pro-duktie.

Gaat u voor klein leed vooral naar de apotheek i.p.v. naar de dokter, dat doet deplaatselijke bevolking ook.

DierenartsAmbulatorio Veterinario Bellaria, Piazza Obbedisco 11, 38060 Bezzecca, 0464 591179naast de slager.Spreekuren:Dinsdag: 16.00–18.30Donderdag: 10.00-12.00Vrijdag: 16.00-18.30De hoofdvestiging in Arco is dagelijks geopend (behalve tijdens de siësta): AmbulatorioVeterinario Bellaria, Via Francesco II Di Borbone 24,38062 Arco, 0464 514029

42

VVV, BANK, POSTKANTOOR, WINKELSVVV, Ufficcio Turistico - Via Nuova 9 - 38060 Pieve di Ledro - 0464 591222

Postkantoor, Piazza Pierantonio Cassoni 1, 38060 Bezzecca, 0464 591041Het hoofdpostkantoor van het Ledrodal vindt u in Bezzecca. Het is geopend van 08.00tot 13.30 en ’s zaterdags tot 12.30 uur. Ook in Molina, Pieve, en Tiarno vindt u post-kantoren in het dorpscentrum. Deze bijkantoren zijn ’s zaterdags gesloten en door deweek geopend tot 12.20 uur.

Pinautomaten = BancomatIn de meeste dorpjes in het Ledrodal vindt u meerdere Pinautomaten (Bancomat)behalve Val di Pur, Lenzumo en Mezzolago. Pinnen met bv. giropassen max. circa€ 750 per pas per dag, meestal in 2 of 3 keer. Bankpassen: de maximum dagbedragenvariëren.

WasseretteLedro Service Tour, Via Al Lago, 38060 Molina di Ledro, in principe alleen gasten vanLedrotour, maar als het rustig is ook niet-gasten.Camping Azzurro, 38060 Pieve di Ledro, voor gasten van Budgettour

Geschenken en kunstAtelier Rosa, Via Prati 7, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591121Wanneer u een bijzondere herinnering aan het Ledrodal wilt aanschaffen bent u hieraan het goede adres. De eigenaar is kunstschilder evenals zijn vader en in dit Atelierverkopen zij hun bijzondere werk. Permanente expositie van moderne schilderijen enallerlei kleine kunstwerkjes van de meest uiteenlopende materialen die u in geen en-kele andere winkel zult vinden. De hartelijke Massimiliano Rosa geeft op verzoek teksten uitleg bij zijn werk.

LevensmiddelenFamiglia Coöperativa te Bezzecca, Via XXI Luglio 11, 38060 Bezzecca, 0464 591015Deze lokale supermarkt heeft een groot assortiment en dagelijks vers brood. Filialen inelk dorpje. Andere grote supermarkten die de hele dag geopend zijn, in het hoogsei-zoen ook op zondag, vindt u aan de doorgaande weg van Riva del Garda naar Arco:Eurospar, Poli, Lidl, Eurospin.

Conad-supermarkt, Viale Foletto 10, 38060 Pieve di Ledro, aan het meer; hier kunt unaast levensmiddelen ook heerlijke verse kant en klare gerechten kopen zoals diversesoorten pasta, gebraden kip e.d. Verschillende gasten tipten ons hierover.



BIOLOGISCHE PRODUKTENMet dank aan onze gast Mark Westbroek die ons onderstaande adressen van debiologische winkels mailde:

Dalla Fattoria, Via Alzer 2, 38060 Pieve di LedroBiologische melkprodukten, kazen, groenten en kruiden uit eigen tuin, yoghurtijs (zon-der suiker!). Bakkerijprodukten.

Secondo Natura, Via Terranera 30, 38065 – Mori (vlak vòòr Rovereto) 0464 919 006maandags gesloten; 'Erboristeria', maar heeft veel biologische dingen, ook verswarenen brood; voldoende dingen zonder suiker, gluten etc. Handig als je zaterdag aankomt,is wel tussen de middag dicht, maar deed open voor ons. Verder natuurlijk wat verweg van het Ledrodal.

Morghen Fabio, Viale Rovereto 101, 38066 Riva del Garda, 0464 55 21 [email protected] gespecialiseerd in biologische, vegetarische en macrobio-tische produkten.Deze winkel heeft heel veel goeie dingen! Heel goeie olijfolie. Heel stevig brood, zuur-desembrood, sojaprodukten, vegetarisch gestremde kaas. Eigen meelmolentje engroooote zakken van elk soort graan (ook spelt en kamut). Wij hadden 'm helaas paseind van de eerste week van onze vakantie opgespoord, en toen was ie nog tweedagen open voor ie twee weken (einde juli) op vakantie ging. Zit in een wat modernklein winkelcentrumpje vlak voor de eerste tunnel (galeria) op de weg van Riva naarTorbole (langs het meer).

La Bottega del Pane, V. Trento 6, 38066 Riva del GardaGoede ietwat kleine bio-winkel. Maar heeft voldoende produkten, ook vers brood,wat lichter dan bij Morghen. Ook soja- en dieetprodukten enz.

PRODUKTEN VAN DE BOERDERIJAzienda Agricola Al Casel, Via Guella, 38060 Bezzecca, mobiel 3409034136Leuk klein winkeltje in het centrum naaste de bloemenzaak waar u melkprodukten versvan de boerderij kunt kopen. Allerlei soorten geite- en gewone kaas, ricotta, verseboter en melk. De verse koemelk smaakt ’s zomers iets zoetig, heerlijk om eens teproeven.

Slager = MacelleriaBezzecca, Via XXI Luglio 8, 38060 Bezzecca, 0464 591023, tegenover de FamigliaCoöperativa. Slagerij Cis is lid van de Slow Food organisatie en maakt de meestevleeswaren zelf. Absoluut heerlijk ….


Verse forel“Aan de weg naar Riva, net voorbij Biacesa, zie je een grote parkeerplaats en speel-tuintje, ga hier scherp de hoek om. Het weggetje aflopen en je ziet de bassins liggen(wel goed kijken) en er staat ook wel een piepklein bordje. Ze verkopen daar de besteforellen. Zelfs uit Riva komen ze daar naartoe! Je koopt er voor ± 2 euro een fikse vis(vergis je niet, 1 pp is meer dan genoeg).”

fam. Gerritsen aug. 2008

Bakker = Panificio - Panificio F.lli Tomasoni, Via Battisti 7, 38060 Bezzecca“Leuk klein winkeltje met heerlijk versgebakken brood en meer soorten dan in de

winkels van Eurospin of de Famiglia Coöperativa”fam. Bottema 2004

IJssalon = GelateriaGelateria Green Ice, Viale Foletto 10, 38060 Pieve di Ledro, 0464 590222aan het meer, verrukkelijk zelfbereid ijs, mooi terras aan het waterGelateria Mary Poppins, Via Al Lago 2, 38060 Molina di Ledro, 0464 508253, aan hetmeer eigen ijsproduktie en een erg gezellig terras; ook in voor- en naseizoen vaakwel geopend

Bar Taverna, Via 3 Giugno 27, 38060 Lenzumo di ConceiDeze gezellige bar is de verzamelplaats voor de lokale Italiaanse jeugd uit hetLedrodal. Nederlandse jongeren zijn er van harte welkom.

SportartikelenElio Sport, Via Prati 12, 38060 Pieve di Ledro, 0464 590034Verder vindt u sportzaken naast Gelateria Green Ice bij het strand in Pieve en in Molinadi Ledro aan de doorgaande weg bij de benzinepomp.

Huishoudelijke artikelenCasari Giuseppe, Via Maffei 3, 38060 Molina Di Ledro, 0464 508113uitgebreid assortiment, ook mooi aardewerk, een plezier om even door de winkel tedwalen

Tankstation / GaragePieve di Ledro, Molina di Ledro en even voorbij Tiarno di SottoGarage: Officina Meccanica Pneumatici Ledro van Gianni Trentini, Via San Michele 11,38060 Mezzolago, 0464 508625, www.pneumaticiledro.itVoor autoreparaties kunt u terecht bij deze sympathieke garage.


GAS / LPGTussen Riva del Garda en Arco aan de doorgaande weg aan de rechterkant,ongeveer 16 km.

MUSEA

Garibaldimuseum, Via Salvator Greco, 38060 Bezzecca, bij postkantoor en biblio-theek. Het museum geeft een overzicht van de lokale geschiedenis van 1700-1900,met speciale nadruk op de Italiaanse vrijheidsstrijder Garibaldi rond 1866 en de eerstewereldoorlog, toen het Ledrodal de plaats was waar een loopgravenoorlog tussen deItalianen en de Habsburgers uitgevochten werd.

Tijdens de Oostenrijks Pruisische oorlog in 1866schaarde Italië zich aan de zijde van Pruisen om zo deregio Veneto aan de Oostenrijkse invloed te onttrekken.Zo ontstond de derde Italiaanse onafhankelijkheidsoor-log. Kort hierna viel de Italiaanse vrijheidsstrijder Gui-seppe Garibaldi Trentino binnen dat toen deel uitmaaktevan het Habsburgse rijk om ook deze provincie bij Italiëte voegen. In juli 1866 culmineerde dit in de slag vanBezzecca tussen de Oostenrijkers en Italiaanse vrij-heidstrijders. Garibaldi won en trok verder op richtinghet Gardameer tot hem in augustus, na een wapenstil-stand tussen Oostenrijk en Italië, de legerorder bereiktemet het bevel de gevechten te staken. Hij reageerde hiergeheel tegen zijn zin op met het beroemde telegram datslechts een woord bevatte “Obbedisco” oftewel “ikgehoorzaam” Het museum is alleen geopend in juli enaugustus.

Zie ook "Twee stukjes Geschiedenis" in het eerste deel van dit boekje.

Monumento Ossario, klein buitenmuseum aan de noordzijde van Bezzecca bij deparkeerplaats; hier kunt u de echte loopgraven uit de 1ste Wereldoorlog bekijken,indrukwekkend voor kinderen.

Museo delle Palafitte, Via al Lago 1, 38060 Molina di Ledro, 0464 508182www.palafitteledro.itDirect aan het meer vindt u dit museum voor prehistorische vondsten en enkele gere-construeerde prehistorische paalwoningen. In de zomer organiseert men diverse ten-toonstellingen, concerten en themamiddagen (bv. broodbakken - en proeven- zoals


onze voorouders deden, boogschieten) leerzaam en vermakelijk voor kinderen, deel-name ca. € 5 p.p. Gratis folder met een overzicht van alle activiteiten van het Museumbij de VVV.

Openingstijden:1 maart - 30 juni/1 sept.- 30 nov. 9.00-13.00 en 14.00-17.00, maandags gesloten1 juli - 31 augustus - elke dag geopend tussen 10.00-18.00Entree: ca. € 3 p.p.

Museum del laboratorio farmaceutico Foletto, farmaceutisch museum FolettoVia Cassoni 3, 38060 Pieve di Ledro, 0464 591038 www.foletto.net/De beroemde apotheek Foletto stelt hier haar antieke instrumenten en andere farma-ceutische instrumenten tentoon. Interessant voor de liefhebber.Alleen geopend op afspraak.

MARKTEN

MAANDAGTorri del Benaco: Viale Marconi, Viale F.lli Lavanda h. 8.00 - 13.30Bardolino: località Calmasino, via Caduti del Lavoro h. 8.00 - 13.30San Zeno di Montagna: Piazza Alessandro Schena h. 8.00 - 12.30Moniga del Garda: Piazza San Martino h. 8.00 - 13.00Sirmione: Loc. ColombarePeschiera: Piazza Porta Brescia h. 8.00 - 14.00Pozzolengo: V.le Gramsci h. 7.00 - 14.00

DINSDAGBrenzone: località Castelletto, via Gardesana h. 7.00 - 14.00Limone: Via IV novembre, 1e / 3e dinsdag v/d maand (01.04 - 31.10) h. 7.00 - 13.00Tignale: Via Badiale h. 8.00 - 14.00Tremosine: CampioneDesenzano: Lungolago C. BattistiCavaion Veronese: via G. Fracastoro h. 8.00 - 14.00Castenuovo del Garda: via G. Marconi, via Cavour, via Umberto I h. 8.30 - 12.30Rovereto: tot 13.30 uurBrescia: Quartiere Casazza h. 7.00 - 14.00


WOENSDAGRiva: 2e en 4e woensdag van de maand h. 8.00 - 14.00Arco: 1e en 3e woensdag van de maand h. 8.00 - 14.00Lazise: Piazza Vittorio Emanuele, Lungolago Marconi h. 8.00 - 14.00Gargnano: Lungolago Zanardelli, tweewekelijks h. 8.00 - 13.00S. Felice del Benaco: Piazza Municipio h. 8.00 - 13.00Brescia: Vil. Badia h. 7.00 - 14.00

DONDERDAGPieve di Ledro: gezellige markt, geen groente en fruit; alleen van juni tot septemberBardolino: Piazza Bassani, Corte S. Nicolò lungolago h. 8.00 - 12.30TrentoToscolano Maderno: V.le Marconi h. 7.00 - 13.00Bussolengo: Piazza Nuova, Piazza della Libertà h. 8.00 - 13.00Lonato: Piazza Martiri della LibertàBrescia: Quartiere Abba e Vil.Sereno h. 7.00 - 14.00

VRIJDAGGarda: località San Carlo, Lungolago Regina Adelaide h. 8.00 - 13.00Peschiera del Garda: Piazzale Betteloni ’s avondsSirmione: P.le Monte BaldoManerba del Garda: Via RimembranzeMontichiariPastrengoVolta MantovanaBrescia: Quartiere Fiumicello e Vill. Prealpino h. 7.00 - 14.00

49

ZATERDAGMalcesine: Piazza Statuto h. 7.00 - 14.00MedolePecengoSalo’: Piazza M. della Libertà h. 8.00 - 14.00Padenghe sul Garda: Via G. Verdi ’s middagsPolpenazze del Garda: Via ZanardelliValeggio sul Mincio: via Roma, Piazza Carlo Alberto h. 8.00 - 13.00SolferinoVerona: Stadio ComunaleBrescia: Piazza Loggia h. 7.00-14.00

ZONDAGDesenzano: Fraz. Rivoltella

ETENSWAREN EN ANTIQUITEITENArco, 3e zaterdag van de maand, Piazzale Segantini01.10-31.05: h. 7.30-18.0001.06-30.09: h. 7.30-20.00

Bardolino, 3e zondag van de maand, jaarlijks Lungolago Riva Cornicello,h. 9.00-18.00.Brenzone, 1ste vrijdag van de maand, In juli en augustus 's avondsDesenzano, 1e zondag van de maand, excl. januari en augustus, in Piazza MalvezziPadenghe del Garda, "Artisti in piazza", 1e zondag van de maand (april tot oktober)Toscolano Maderno, Woensdag, Maderno piazza San Marco, h. 10.00-23.00

Lonato, 3e zondag van de maand, Mercatico, jaarlijks, in het historische centrumh. 9.00-18.00, Juli - Augustus: 20.00 - 24.00.Solferino, 2e zondag van de maand (van maart tot december), Piazza Castello bijla RoccaValeggio sul Mincio, 4e zondag van de maand, jaarlijksBrescia, 2e zondag van de maand (excl. juli en augustus)Mantova, 3e zondag van de maand, Piazza SordelloVerona, 3e zaterdag van de maand, h. 8.00 - 19.30, jaarlijks, in Piazza S.ZenoRovereto, 01.02 - 31.12, 1e zaterdag van de maandTrento, 2e zaterdag van de maand, excl. januari en augustus

WANDELROUTESWANDELROUTES ALGEMEEN

Enkele tochten beginnen bij de parking van Palò, waar vlakbij de hui-

zen Tofino, Casetta, Pichea, Stella Alpina en Genzianella liggen. Palò

ligt in het Conceidal. Passeer in het Conceidal achtereenvolgens de

dorpjes Locca, Enguiso en Lenzumo. Precies 2 km na Lenzumo,

waar het bos begint, ziet u links van de weg een mooi witte zomer-

boerderij afgewerkt met veel blank hout. Hier ziet u rechts een par-

keerplaats met containers, waar u kunt parkeren. Een beetje verstopt

ziet u een bordje met de aanduiding Palò op een boom. Dit is het be-

ginpunt van enkele wandelingen.

Om de vakantiewoningen in Palò te bekijken loopt u over de parkeer-

plaats iets omhoog, u passeert een bruggetje over een droge rivier-

bedding, en na 150-200 m ziet u de buurtschap Palò, bestaande uit

3 verbouwde boerderijen met bovengenoemde vakantiewoningen.

De wandelroutes zijn in het algemeen goed genummerd en gemar-

keerd met een rode en witte streep vlak boven elkaar. Verwarrend is

soms dat ook de grenzen van bv. bospercelen met rode, blauwe of

gele verfstrepen worden aangegeven. Voor de wandelpaden dus al-

tijd de combinatie rood-wit.

Om vooraf een schatting te kunnen maken van de duur van een

bergwandeling, kunt u het beste naar het te overbruggen hoogtever-

schil kijken. Reken 250 à 300 m stijging per uur inclusief alle rustpau-

zes en onafhankelijk van de afstand. Dan valt het nooit tegen.

De routes worden niet echt intensief belopen. Een goede wandel-

kaart, bv. Kompasskaart 690, te koop in tijdschriftenzaken of de gra-

tis wandelkaart van de VVV, is voor alle bergtochten noodzakelijk.

Beginpunt

Palò

Markering

Kaart


Onweer

Rifugio

Steile paden

Sneeuw

Panorama

Brede paden

Plotselinge onweersbuien in de bergen kunnen gevaarlijk zijn. Als dit

gebeurt is het bijna altijd 's middags. De Italianen zelf vertrekken om

deze reden altijd 's morgens vroeg om te wandelen. Ze bereiken dan

om 12-13 uur het hoogste punt, lunchen daar uitgebreid en lopen 's

middags terug. Dit is wel de veiligste manier, zeker in augustus.

In de beschrijvingen wordt regel-

matig gesproken over een Rifugio.

Dit is een bergrestaurant van de

CAI, Club Alpino Italiano, met

overnachtingsmogelijkheid. Een

Rifugio is meestal van juni tot eind

september geopend. In voor- en

naseizoen vaak alleen in het week-

end en/of bij mooi weer. Wilt u

zeker zijn van de openingstijden

vraag dan bij de VVV.

Van sommige huurders hoorden wij dat de bergpaden steiler waren

dan ze verwacht hadden. U bent dus, op hun verzoek, hierbij ge-

waarschuwd. Wanneer je echter regelmatig in de Alpen wandelt,

weet je niet beter. De beloning voor de extra inspanning is bijna altijd

een prachtig uitzicht.

Tot begin mei ligt er boven de 1400 meter meestal nog sneeuw.

Gaat u echt wandelen voor de mooie vergezichten, kies dan een hel-

dere dag en ga ‘s morgens vroeg weg. Nevel en bewolking komen

vaak aan het begin van de middag opzetten.

“Brede voor iedereen te belopen wandelpaden”

Dit zegt niks over het stijgingspercentage, maar betekent dat het

puur technisch gezien, heel makkelijke paden zijn. Om goed vooruit

te komen moet je natuurlijk wel conditie hebben.

51

WANDELEN MET KINDEREN JONGER DAN 1O JAAR

Met kinderen wandelen is makkelijker dan de meeste mensen denken als je je maaraan hun regels houdt. Ze vinden het vaak heel gezellig, ook al protesteren ze luidkeelsvan tevoren. Allereerst: verdubbel de aangegeven tijden. Kinderen zien niet het doeldat wij voor ogen hebben maar willen zich vooral onderweg vermaken.

Kies om te beginnen een wandeling langs een beekje en/of fruitstruiken waar voor kin-deren wat te beleven valt en ga er niet vanuit dat u het eindpunt zult halen. Of kies eenkorte wandeling met een duidelijk doel en beloning: bv. iets lekkers naar keuze in Rifu-gio Nino Pernici (Attentie: in de meeste Rifugio’s verkoopt men geen ijs) Laat ze eeneigen rugzakje dragen met bv. fruit, snoep, chocola en drinken voor onderweg.

Houd regelmatig korte pauzes. Kinderen hebben vaak een onuitputtelijke energie enkunnen als ze maar vaak genoeg pauzeren enorme afstanden afleggen. Al die pauzesdrukken natuurlijk het wandeltempo. Kies om die reden nooit een tocht die langer isdan ca. 3 uur. Als het dan met elkaar 6 uur duurt is er nog niks aan de hand.Kinderen vinden de, zoals wij ze noemen “brede voor iedereen te belopen wandelpa-den” vaak saai en zullen langzamer gaan lopen, sneller moe worden en gaan zeuren.Smalle, kronkelende geitenpaadjes met verrassingen om elke bocht vinden ze daaren-tegen prima.

In onze beschrijvingen, net als in de meeste wandelbeschrijvingen trouwens, houdenwe, wat tijden en afstanden betreft, niet specifiek rekening met kinderen, alhoewel wealle beschreven tochten met onze kinderen liepen. We gingen er vanuit dat iedereendat zelf wel in zou vullen. Niet dus, bleek uit de gastenboeken (zomer ‘98). Gastenhebben geprobeerd met een 5-jarige naar de top van de Monte Cadria (7-8 uur) teklimmen en waren zeer verbaasd dat dat niet lukte. Vandaar dit stukje.

“Misschien een goeie tip voor andere wandelaars met kleine kinderen: voor we weg-gingen had ik (te koop bij sportprijzenwinkels voor enkele euro's) een aantal medaillesgekocht. Dit als "loopstimulans" voor onze dochter van 5. Klasgenootjes hadden eenmedaille voor de wandel 3daagse gekregen en ik legde haar uit dat zij berg-medailleskon verdienen, dat vond ze een geweldig idee. Onderweg verdiende ze stickertjes, dieze zelf uit mocht kiezen en die ze in een klein boekje kon plakken. Uiteraard had ze naeen wandeling dan genoeg stickers voor een medaille bij elkaar, die ze vol trots om-deed. In het boekje schreef ik waar we naartoe waren geweest en wat we hadden ge-zien. Thuis wat foto's erbij en in de medailles laat ik de naam van de berg zetten metdatum. Ze kan nu al niet wachten tot ze dit mee kan nemen naar school. Zo heeft zeuit het boekje tocht 15 (via San Martino terug), tocht 7 (vanaf rif. Nino Pernici) en tocht5 gelopen (langs 414 b terug). Thuis moppert ze al als we 3 km lopen maar daar heeft


Lees verder op de volgende paginaLees verder op de volgende pagina53

ze praktisch niet gemopperd. Ook de vele bloemen, vlinders en hagedisjes vond zeprachtig. De volgende dag hadden wij spierpijn en was zij weer vrolijk aan het touw-tjespringen!”

Connie Provily, juli 2006

SPEURTOCHT PALÒ, ingestuurd door Maria Elise & Daan Koendersduur: ca. 1u

Beginpunt: parkeerplaats Palò – Val di Concei, precies 2 km voorbij Lenzumo vindt udeze parkeerplaats aan de rechterkant van de weg. Aan de linkerkant van de weg,tegenover de parkeerplaats staat een mooie witte zomerboerderij, met veel hout.

Jullie gaan nu een speurtocht lopen waarbij er onderweg vragen opgelost moetenworden. Iedere vraag geeft een letter (of twee). Deze moeten een woord van 8 lettersvormen die jullie nog in de goede volgorde moeten zetten…Veel succes!!! Maria-Elise, Daan, Gerard, Sara

Kijk op de parkeerplaats om je heen. Op één van de bomen hangt een bordje met denaam van een dorpje.Vraag 1: Wat is de laatste letter van de naam van het dorpje? Neem de letter die in hetalfabet vòòr deze letter komt………………………………………………………..…….......

Loop omhoog naar het bruggetje en sla vlak vòòr het bruggetje linksaf. Ga bij het vol-gende bruggetje rechtsaf, daarna meteen de eerste afslag linksVraag 2: hoeveel hekpalen staan vertikaal als je het pad afloopt? Neem de laatste let-ter van dit getal……………………………………………………………………………….....

Twintig meter verder is er aan de rechterkant een streepje aangebracht op de boom.Vraag 3: welke kleur is dat? Noteer de tweede letter……………………..………………..

Vervolg het pad tot aan een T splitsing en sla daar rechtsaf. Sla aan het einde van ditpad weer rechtsaf.Vraag 4: Neem 2 keer de 2e klinker uit het alfabet ......................………….…………….

Vervolg het pad een flinke tijd en ga het eerste pad linksaf (lichtstijgend)Houdt op de Y splitsing rechts aan. Als het pad naar beneden gaat is er een kleinpaadje dat links naar boven loopt, loop hierin maar wees voorzichtig.Vraag 5: Wat is de naam van het beroep van de persoon die zich met deze diertjes be-zighoudt? Neem de eerste letter van dit beroep…………………………..………....……..

54

Ga het kleine paadje weer af en vervolg het pad naar beneden.Houd onderaan het pad links aan (licht stijgend) Eerste pad rechts negeren.Na een paar honderd meter in een bocht naar links, rechtsaf. Je passeert een putdek-sel, 2 graspaden rechts negeren. Loop rechtdoor, kruis een beek en ga dan rechtsaf.Bij de T splitsing aan het einde van dit pad links. Volg het licht dalende pad een tijd.Op een gegeven moment staat rechts (ongeveer 20 meter van de weg) een houtenhuisje.

Vraag 6: Uit hoeveel planken bestaat de deur van dit huisje? Neem het woord voor ditgetal en neem daar de 2e letter van. Noteer de letter die er in het alfabet na komt..........................................................................................................................................

Volg het pad verder en sla op het einde rechtsaf. Na ruim 200 meter vind je aan de lin-kerkant een klein kapelletje. Op een betonnen verhoging staat een Maria beeldje. Metkiezelsteentjes is de vorm van een bloem gemaakt op deze verhoging.Vraag 7: Wat voor een bloem is dat? (typisch Nederlandse bloem van 4 letters) Gebruikde eerste letter…………………………………..………………………..………….........……

Loop nog 25 meter door en ga linksaf naar Palò, de drie boerderijen die je links enrechts ziet. Loop nog 150 meter verder en je komt weer terug op de parkeerplaats.Hier zijn we op het einde van de route.

Dit zijn de letters die je hebt gebruikt. Maak er een woord van 8 letters van! (tip: hetheeft niets met Italië te maken maar wel iets met Nederland. Het is de naam van eenplek waar kinderen heel graag naartoe gaan)

ALPINE REDDINGSDIENST IN ACTIE VOOR GASTEN PALÒ

Bij langere tochten is het verstandig om anderen te vertellen wat uw route zal zijn, alis het alleen maar om misverstanden te voorkomen. Blijven gasten (veel) langer wegdan gepland, neem dan allereerst contact op met de beheerder.

1998, zijn er voor onze gasten 2, achteraf onnodige, zoekacties geweest van de plaat-selijke Alpine reddingsdienst. In 1 geval overnachtte een gast in de bergen zonder datzijn gezin hiervan op de hoogte was. De reddingsdienst heeft tot diep in de nacht ge-zocht terwijl de bewuste gast de volgende morgen vrolijk terugkwam, zich totaal nietbewust van wat hij in werking had gezet.

1999, een reddingsactie voor een gaste. Zij verdwaalde boven op de Mazza di Pichea(tocht naar het Kruis), was alleen vertrokken zonder kaart, eten en extra kleding. Haarman en de andere huurders hebben uren op haar gewacht. Net op het moment dat dehelikopter van de reddingsdienst zou opstijgen kwam zij te voorschijn uit het bos. Deleden van de reddingsdienst hebben maar een glaasje wijn op de goede afloop ge-dronken met de andere huurders op het terras.

2000, een gast van Casa Tofino haalde de plaatselijke krant. Hij was een niet gemar-keerd bospad opgegaan. Dat pad begint vlak achter het huis in de linkerpunt van hetweiland, gezien vanaf het terras van Casa Tofino. Op de kaart lijkt het inderdaad of hiereen doorgaand pad begint, dat uiteindelijk in de buurt van het pad naar de Mazza diPichea, tocht 10, uitkomt. Hij liep vast onderaan een steile wand en klom vervolgensomhoog, greep zich vast aan een rotsblok dat los bleek te zitten en viel naar benedenwaarbij het rotsblok zijn heup kneusde. Hij kon niet meer lopen. Met zijn GSM is hethem gelukt de reddingsdienst te waarschuwen die hem met een helikopter heeft opge-haald. Na een dag in het ziekenhuis in Trento mocht hij terug naar Palò, waar hij deverdere vakantie doorbracht op het terras van Casa Tofino. Zie ook zijn eigen verslagin het gastenboek van Casa Tofino.De laatste jaren geen meldingen gelukkig.

56

73

2

9

1A

8A

8

15

14

13

18

19

12

1

4

16

17

OVERZICHTSKAARTJE

WANDELINGEN1T/M

19

NEEMALTIJDEENGOEDEWANDELK

AARTMEE!

LEDROMEER

GARDAMEER

610

5

11

1. Ledromeer - Sentiero Giro del Lago – gemarkeerd – circa 2:30 uurDit prachtig aangelegde pad rond het Ledromeer is zeer de moeite waard. Het maakteen rondje om het Ledromeer in ca. 10-12 km. Kinderen zullen deze wandeling zekergeweldig vinden. U kunt het pad op verschillende punten oppikken o.a. bij het Besta-strand bij Molina di Ledro. Hier parkeert u de auto. Wanneer u naar de zonneweide aanhet meer loopt ziet u het wandelpad langs het meer lopen richting Pieve di Ledro. Tus-sen Molina di Ledro en Pieve di Ledro is het pad helemaal aangelegd en gemarkeerden volgt vrijwel de hele tijd de meeroever. Even vòòr Mezzolago verlaat het pad voorkorte tijd de meeroever. Hier volgt u de wegwijzers en steekt zo vòòr Mezzolago dedoorgaande weg over en komt op de oude weg naar Mezzolago, iets hoger gelegendan de huidige weg. U komt uit in Mezzolago loopt door het dorpscentrum en komteven verder weer aan de meeroever.

De wandelroute loopt helemaal langs de meeroever en komtuit bij de zonneweide/strand van Pieve di Ledro met verschil-lende restaurants en terrassen. De route loopt verder over degeasfalteerde weg langs de twee campings richting Val di Pur.Bij de splitsing bij de zeilschool neemt u de linkerweg en volgtde meeroever. Na ca. 200 m wordt het weer een wandelpaddat in ca. 2 km langs de meeroever door het bos naar Val diPur loopt.

In Val di Pur vindt u verschillende terrassen, zonneweide en strandje. De route looptverder over de geasfalteerde weg van Val di Pur naar Molina di Ledro. Dit is het enigelangere stuk van de route, ca 2 km, dat gelijk loopt met de geasfalteerde weg en waaru met kinderen toch wat uit moet kijken. Het is echter geen drukke weg en er lopen re-gelmatig wandelaars.

Plezierig bij deze route is dat er nauwelijks stijging is, terwijl u toch steeds mooie uit-zichten over het meer heeft. Gaat het u echt om het wandelen en conditieverbeteringdan kunt u de route in 2 à 2:30 uur lopen. U kunt er echter met kinderen ook een actiefdagje uit van maken met verschillende zwem- en terrasstops en zo de wandeling overde hele dag verspreiden.

Gasten die in Pieve di Ledro verblijven kunnen ook alleen het traject Pieve di Ledro-

58

KORTE WANDELINGEN

Molina di Ledro-Pieve di Ledro lopen. U pikt de route dan op links van Hotel Lido aanhet strand en loopt langs de linkermeeroever naar Molina en terug, ca 1:30 à 2 uur.

1A. Val di Pur – Malga Cità – ca. 5 km – 60 minutenHeerlijke korte slenterwandeling die door de geringe stijging, het brede pad, de rust ende mooie groene omgeving uitnodigt tot een goed gesprek. Wij noemen het dan ookde "bijpraatwandeling"Beginpunt Pizzeria-Hotel Maroni in Val di Pur. Hierparkeren of even eerder op de publieke parkeer-plaats aan de rechterkant van de weg. Neem op desplitsing vlak vòòr Hotel Maroni de rechterweg envolg deze ca. 2,5 km. Het wordt al snel een breedgrintpad dat glooiend door de groene weiden vanPur loopt. Onderweg verschillende zijpaden, leukom te verkennen. De zijpaden rechtsaf leiden vaaknaar of over de rivierbedding en bieden mooi speel-en picknickplekken bij het water. De route komt na ongeveer een half uurtje uit bij deweide Malga Cità, zie ook tocht 15. Bij de Malga Cità, aan de linkerkant van het pad,organiseert Molina di Ledro haar dorpsfeesten. Er is dan ook een mooie berghut (afge-sloten) met grote picknickweide en toiletten (altijd geopend). Buiten vindt u picknick-banken en barbecue. Bij de Malga Cità beginnen verschillende wandelroutes debergen in o.a. naar de Tremalzopas. Zelfde route terug.

2. Val di Concei – Sentiero naturalistico di Fondovalle– 2:30 uur, heen en terugIn 2004/2005 nieuw aangelegde rondwandelroute van circa 10 km met weinig hoogte-verschil. De route begint bij Lenzumo in het Conceidal. Daar kunt u op verschillendeplaatsen parkeren. Loop de supermarkt op het dorpsplein, de Famiglia Coöperativa,voorbij en sla even verder bij een fonteintje, rechtsaf. U passeert Eco Ambient HotelElda en even later Bar Taverna, het verzamelpunt van de jongeren uit het Ledrodal(leuk op zaterdagavond voor uw pubers). VoorbijBar Taverna komt u op een viersprong; sla hierlinksaf. U komt bij de weide- en landbouwgrondenvan Lenzumo. Rechts ziet u drie houtzagerijen eneven verder passeert u de landingsplaats voor Del-tavliegers aan uw linkerkant. Hier of even verder zietu de eerste bordjes met de aanduiding SentieroNaturalistico. De route is van hieraf helemaal gemar-keerd en licht glooiend voert deze u door bossen enweilanden naar het einde van het Conceidal bij res-taurant Rifugio Al Faggio. Het Sentiero Naturalistico


ZICHT OP HET CONCEIDALVANAF SAN MARTINO -GERARD BLOK

loopt via een net iets andere route vanaf hier weer terug naar Lenzumo. Restaurantsmet terras bij het beginpunt in Lenzumo en halverwege bij Rifugio Al Faggio.Gasten van de huizen in Palò, Val di Concei, kunnen de route ook halverwege oppik-ken, bij de parkeerplaats van Palò aan de geasfalteerde weg, bij de brug over de drogerivierbedding.

3. Val di Concei - Palò - bron en terug - niet gemarkeerd - circa 45 minutenOp de parkeerplaats van Palò, in het Conceidal, 2 km voorbij Lenzumo tegenover eenwitte boerderij kunt u parkeren. Loop dan het brugje, over een meestal droogstaanderivierbedding, over en sla aan het einde van dit pad rechtsaf. Na enkele minuten komtdit pad als T-splitsing uit op een ander breed grindpad. U slaat hier linksaf. Het padvoert eerst door mooie weilanden en vervolgens door het bos. Hier groeien veel wildeaardbeitjes en frambozen. Als u het hoofdpad volgt komt u na 15 min. bij een brug.

50 meter na deze brug ziet u links een soort picknickplaats en de bron, een granietenwasbak met een kraan. Het water uit deze bron bevat zeer veel mineralen en is heerlijkals drinkwater. Ook 1 km voorbij Lenzumo vindt u aan de linkerkant van de weg eenbron (waterbak) met heerlijk mineraalwater. Italianen komen vaak speciaal hiernaartoeom wat flessen drinkwater te tappen.

Wanneer u voorbij de bron wat links aanhoudt komt u op een smal geitepaadje dat u ineen minuut naar het voedingsriviertje van deze bron brengt. Hier zijn mooie speelplaat-sen voor kinderen. Terug op het hoofdpad loopt u verder en komt u al snel bij eensplitsing. Ga hier rechtsaf. Na een kleine afdaling komt u in ca. 10 minuten uit bij eenT-splitsing. Ga hier weer rechtsaf en u loopt in 5 minuten terug naar de parkeerplaatsvan Palò.

4. Locca-Mezzolago-Locca - Panoramatocht rondwandelinggrotendeels gemarkeerd - 2:30 uurBrede paden, geschikt voor iedereen. Met de auto naar Locca, Val di Concei; Parkerenin Locca. Loop vlak na de versmalling van de hoofdweg in Locca rechtsaf omhoog. Upasseert de Supermarkt Famiglia Coöperativa, en gaat de Via San Marco in. Volg hetsmalle geasfalteerde weggetje en de gele bordjes Mezzolago. Na ruim 10 minuten zietu rechts het Ledromeer.

Even verder gaat de weg over in een grindpad en begint wat te dalen. Na ca. 20 minu-ten komt u bij een wit huisje en een viersprong. Ga hier linksaf B4, steil omhoog (kortstukje). Na 5 minuten stijgen komt u op een driesprong. Sla rechtsaf de beek over. Volgde bordjes met de gele B.Na 7 minuten op een 3-sprong linksaf. Even later, bij het bordje B6 vindt u een bronmet helder drinkwater. Na 1 uur lopen bent u bijna op het hoogste punt en heeft u een



schitterend uitzicht op het Ledromeer en de Tremalzoketen. Links aan het meer ziet uMezzolago. Na 75 minuten bereikt u het hoogste punt bij het bordje B8 en twee eeu-wenoude beuken. U volgt het pad naar beneden en komt langs de manege van Mez-zolago uit in het dorp. In Mezzolago kunt u koffiedrinken bij Albergo RistoranteMezzolago aan het meer en bij Pizzeria Caminetto.

Via het prachtige wandelpad langs het meer loopt u ongestoord van Mezzolago naarPieve en vervolgens van Pieve binnendoor terug naar Locca (Bij Bar/Ristorante Sporthet weggetje omhoog nemen en aan het eind linksaf). Voor een wat kortere wandelingmaakt u bij de twee beuken op het hoogste punt rechtsomkeert terug naar Locca.

5. Val di Concei - Palò - Rifugio Al Faggio - Malga Giu - padnr. 414 – 2:30uKortom - De kaasboerderijNeem route nr. 2 tot Rifugio Al Faggio (niet meegerekend in tijd) of ga met de auto naarRifugio Al Faggio aan het eind van het Conceidal. Volg dan het schitterende brede padachter de Rifugio, padnr. 414, dat trouwens ook met de auto nog een flink stuk berijd-baar is, 1 a 2 km.

Dit pad loopt nu eens links en dan weer rechts van een bij-zonder mooie bergstroom. Er groeien hier veel wilde frambo-zen en bosbessen. Na ongeveer 2 km geleidelijke stijginggaat het brede grindpad over in een smaller, snel stijgendpad, dat door een "woeste kloof" voert.

Kinderen vinden deze route vanwege het water en het vruch-tenplukken (juli-augustus) altijd erg leuk. Na ongeveer 45 mi-nuten op dit smallere pad komt u in een mooialpenweidegebied en ziet u de kaasboerderij in de Malga Giu

al liggen. Soms is de boerderij in het hoogseizoen enige maanden in gebruik en lopener geiten- en koeienkuddes rond, hetgeen voor de nodige vliegenoverlast zorgt.

De locatie is idyllisch met allerlei kleine bergstroompjes en leuke hoekjes, vooral rechtsvan de boerderij. De boerderij is ook wanneer hij niet bewoond wordt altijd open alsschuilplaats.

Tip van Stefan Horn:Ook liepen we een andere route naar de kaasboerderij. Achter de huidige Rifugio AlFaggio (waarschijnlijk bij de plaats waar de oude Rifugio heeft gestaan) kun je linksafde 414B volgen om boven via Dos Lomar naar de kaasboerderij te lopen en vervol-gens over de 414 af te dalen (of andersom). Dat was een prachtig rondje.

Stefan Horn - http://www.wandelzoekpagina.nl/

DAGWANDELINGEN6. Val di Concei – Huttenrondtocht - padnr. 414, 452, afdal. 452 bis - ca. 6uVolg route 5 tot de beschreven kaasboerderij, padnr 414. Ga links voor de kaasboerde-rij langs en volg de rood witte aanduidingen links omhoog. Na ca. 25 minuten komt uop een viersprong op de top van een bergweide, met 1600 meter het hoogste punt vande tocht. U gaat hier rechtdoor, en neemt het enige pad dat licht daalt. Al vrij snel komtu bij de Baita Lomar (Baita = eenvoudige berghut), een onbemande hut.

U vervolgt het pad en komt na ca. 30 minuten bij deBaita Sadri, een soortgelijke hut, onlangs opgeknaptals schuil- en overnachtingsplaats. Soms staat er nogwat wrange wijn en een kaarsstomp klaar om de gastentoch een soort van welkom te bieden. Op dit hele stukgroeien orchideeën, alpenroosjes, gentianen en licht-blauwe vlas voor wie er oog voor heeft.

U loopt verder over padnr.452 en ziet na ca. 40 minutende laatste hut de Baita Vesi op 1472 m. hoogte in eenprachtig weidegebied met schitterende vergezichten.De baita werd zoals zoveel van dergelijke hutten tot ca.15 jaar geleden als hooischuur gebruikt. Zodra het hooinodig was werd het op grote houten sleden naar bene-den vervoerd.

Om nu weer af te dalen naar de Val di Concei gaat u vòòr de Baita linksaf over delengte van een rug in het weiland naar de dennenbomen. Let hier goed op; in het wei-land is het pad moeilijk te vinden. Pas waar de dennenbomen beginnen is weer eenduidelijke markering.

U komt uit bij het Don Bosco-huis, Soggiorno Alpino Meriz (een vakantieverblijf vande katholieke kerk voor kinderen uit de grote steden) op de geasfalteerde weg. Sla hierlinksaf en loop over de geasfalteerde weg de laatste 2 km terug naar Rifugio Al Faggio.

Het Don Bosco-huis Soggiorno Alpino Meriz kunt u natuurlijk ook als beginpunt nemenen de route andersom lopen. Neem vooral een goede wandelkaart mee.

62

63

7. Val di Concei - De tocht van het oude hospitaal - padnr. 402,413 -a. Lopend vanaf parkeerplaats Palò: 6 a 7 uur heen en terugb. Auto naar hoogste punt (ca. 30 min.): lopen 2:30 uur

A. Lopend vanaf parkeerplaats PalòPasseer in het Conceidal achtereenvolgens de dorpjes Locca, Enguiso en Lenzumo.Precies 2 km na Lenzumo, waar het bos begint, ziet u links van de weg een mooi wittezomerboerderij afgewerkt met veel blank hout. Hier ziet u rechts een parkeerplaats metcontainers, waar u kunt parkeren. Een beetje verstopt ziet u een bordje met de aandui-ding Palò op een boom.

Loop vanaf de parkeerplaats iets omhoog en passeer het bruggetje over een droge ri-vierbedding. Na ca. 150 m passeert u twee zomerboerderijen links en rechts van hetpad met de huizen Tofino, Casetta, Pichea, Stella Alpina en Genzianella. Vlak hiernagaat u op de T-splitsing rechtsaf en na 150 m. linksaf. U loopt nu op een breed padmet aan beide zijden weilanden. U volgt dit ongeveer 20 minuten tot u even voorbijeen brug links een hellend grasveld annex picknickplaats ziet. Hier is ook een bron(route 1).

Sla hier linksaf en steek de picknickplaats over. Houdt een beetje rechts aan en op hethoogste punt van de picknickplaats, tussen de bomen, begint padnr.402. Het goed tebelopen wandelpad overbrugt in zo'n 2 uur een hoogteverschil van 600 m. en komtdan in een T-splitsing uit op een breed bospad. Steek dit over en pik de gemarkeerderoute aan de andere kant weer op. Even later komt u voor de tweede keer uit op eenbreed bospad. Het leed is nu bijna geleden. U slaat hier linksaf en bereikt na 15 minu-ten geleidelijk stijgen een bergpasje de Bocca di Trat. Hieris een viersprong met allerlei richtingaanwijzers *.

U slaat rechtsaf, padnr. 413, een breed grindpad op enkomt na 5 minuten bij Rifugio Nino Pernici, een heerlijkepleisterplaats met buitenterras. Hier is van alles te krijgen.Geopend vanaf begin juni. Het pad loopt achter het terrasgewoon door en vertoont geen noemenswaardige stijgingmeer. Het verandert al snel in een smal geitenpaadje, datdoor prachtige alpenweiden voert.

Na ca. 30 minuten komt u bij de Bocca Saval en ziet u deresten en muren van een hospitaal uit W.O.1. Op de toe-gangsbogen tot een grot zijn Oostenrijkse inscripties tezien. (Een klein gedeelte van het hospitaal is opgeknapt endoet dienst als particuliere berghut). Maar al hoe vurig er


gestreden werd overdag, ‘s avonds daalden zowelOostenrijkers als Italianen af en troffen elkaar in deplaatselijke kroegen. Tenminste zo gaat het verhaal.Voor een prachtig uitzicht op het Ledromeer kunt u viade Malga Saval een bergtop bestijgen.

Wanneer u op dit punt dezelfde weg teruggaat duurtde tocht ongeveer 5 uur. Slaat u vlak voor het hospitaalrechtsaf door de alpenweiden, Malga Saval, dan komtu na een prachtige afdaling met indrukwekkende ver-gezichten, van anderhalf uur, uit in Pieve di Ledro.

Tip van de gasten: Rondje Nino PerniciVan de Rifugio naar het oude hospitaal, dan het hospi-taal links laten liggen en door een paar bergweiden iets verder omhoog. Na ongeveer5 minuten door een hek en dan naar rechts steil omhoog naar de bergkam. Op debergkam zoekt u naar een klein geitepaadje dat aan de andere kant van de berg naarbeneden loopt. Het begin van het paadje is gemarkeerd met een stapeltje van 3 stenenop elkaar. Het eerste stuk van het pad loopt omlaag naar links, maar met een grotebocht kom je uiteindelijk rechts beneden uit op de parkeerplaats onder Nino Pernici.

B. Auto + lopenRij naar Enguiso in de Val di Concei, sla vlak voorbij Enguiso en vlak voor Lenzumorechtsaf, richting Rifugio Nino Pernici, na ca. 20 minuten rijden gaat de geasfalteerdeweg over in een grindweg. Rij gewoon door. Na 1500 meter stopt de weg bij een par-keerplaats en boerderij met koeiendrinkbak.

Parkeer hier en loop voor de boerderij langs over een breed langzaam stijgend grind-pad. Meteen na de boerderij maakt het pad een bocht naar links en even later gaat hetmet een bocht naar rechts om de berg heen. Na ca. 20 minuten komt u op boven-genoemde viersprong op 5-10 minuten van Rifugio Nino Pernici. Zie hierboven in debeschrijving van route 7A bij * voor de rest van de wandeling.

Vanaf het oude hospitaal kunt u prima de achterliggende bergtop, de Cima Pari, ziewandelkaart, beklimmen: “Een echte aanrader, de kinderen hebben het er nog steedsover, is de beklimming van de Cima Pari! Het laatste stukje was het zoeken naar hetpad, maar erg leuk om bovenaan het kruis te staan en het hele Ledromeer te kunnenoverzien. Ook leuk dat je in de koker bij het kruis je naam mag schrijven en je in deverte het ijs van de gletsjers ziet!”

Nienke Hamminga en Kees Jobse, nov. 2007


8. Val di Concei - Monte Cadria - padnr. 423,448 - 7 a 8 uur - heen en terugDe Monte Cadria is met z'n 2254 meter de hoogste berg van de Ledrensische Alpen.De wandeling naar de top van deze berg is een sensatie. In de zomer (niet elke zomerde zelfde routes) gaan er ca. 1 keer per week georganiseerde wandelingen naar toe.Onder begeleiding van een berggids loopt u met een groep tot de alpenweiden onderde top. Deelname is gratis. Folder, Settimane Natura, met meerdere georganiseerdegratis wandeltochten is bij de VVV verkrijgbaar.

De hier beschreven tocht is met uitzondering van de laatste 20 minuten naar de topgemakkelijk door eenieder te belopen. Op en vlak onder de top groeit veel edelweiss.

Beginpunt: ex-waterkrachtcentrale Valle dei Molini, zijdal van de Val di ConceiRijd het Conceidal in en passeer Locca, Enguiso en Lenzumo. Ca. 1 km voorbij

Lenzumo slaat u linksaf het Valle dei Molini in, eensmalle geasfalteerde weg. De afslag naar links is teherkennen aan allerlei borden en richtingaanwijzers,o.a. Percorso Sportivo. U passeert een mooie ty-pisch Italiaanse picknickplaats in het bos en vervol-gens een soort trimparcours. U komt na ca.1 km uitbij een voormalige vervallen waterkrachtcentrale.(tot hier per auto bereikbaar)

Hier begint het eigenlijke wandelpad in de vorm vaneen breed grindpad. In vele s-bochten voert dit ge-leidelijk omhoog naar een aantal mooie verspreidliggende zomerboerderijen. U komt na ca. 90 minu-ten gerekend vanaf de waterkrachtcentrale, uit inhet prachtige uitgestrekte alpenweidegebied MalgaVies. Met z'n vele oude bomen en vrijwel vlakkeweilanden een heerlijk picknickgebied.

Houdt vòòr de Malga Vies rechts aan. Een breed pad door de weilanden voert u verderomhoog. Na ongeveer 1 uur komt u in het komvormige weidegebied Malga Cadria.Links ziet u een grote boerderij met bijgebouwen.Op dit punt kunt u het beste een zijpad naar links nemen dat naar de boerderij voert.

(Indien u op padnr. 423 blijft lopen wordt dit al vrij gauw een "alpinistenpad" dat vlakonder de kam langs aan de achterzijde omhoog gaat.) Bij de boerderij is ruimte om teschuilen. Dit hele gebied is de moeite van het nader bekijken waard. Op verschillendeplaatsen zijn grotten, oude loopgraven en andere restanten uit de 1ste wereldoorlog.


Rechts achter de boerderij neemt u dan padnr. 448, een eenvoudiger route omhoog.Dit smallere pad gaat eerst geleidelijk en dan vrij steil omhoog ter overbrugging van delaatste 250 meter hoogteverschil. Na ca. 30 minuten komt u uit op de kam van deMonte Cadria.Voor degenen met hoogtevrees houdt hier de tocht op. Steil omhoog over de kam kuntu nu in minder dan 20 minuten de top bereiken. Op de top staat een groot kruis meteen boek om uw namen in de annalen bij te schrijven.

Varianten voor de liefhebber:bestudeer de wandelkaart van de VVV en ontdek rondom de Monte Cadria allerleiandere routes. Wanneer je niet helemaal naar de top van de Monte Cadria wilt lopen ishet weidegebied Malga Vies het centrale punt.Lenzumo-Malga Vies-LenzumoJe kunt vanaf Lenzumo een rondje lopen via Valle dei Molini, padnr 423, Malga Vies, envia padnr 459 en 459B terug naar Lenzumo. Dit laatste, zeer aparte pad biedt prach-tige vergezichten, is niet overal goed bewegwijzerd. Neem een kaart mee!Lenzumo-Malga Vies-BezzeccaVia Valle dei Molini, padnr 423 naar Malga Vies en dan padnr 424 door Valle dei Moliniverder naar Bezzecca. Dit laatste stuk van de route over padnr 424 wordt ook bij tocht8A beschreven. Die beschrijving, alhoewel zeer sfeervol, lijkt ons enigszins overtrok-

ken; wij liepen deze route één keer vanaf Lenzumo enhebben niets bijzonders opgemerkt behalve dan dat deafdaling naar Bezzecca ons toen eindeloos leek hetgeenvoornamelijk aan onze vermoeidheid te wijten was.

Lenzumo-Malga Vies-Val Croina-Tiarno di Sotto(dagtocht)Vanaf Lenzumo via Valle dei Molini, padnr 423 naarMalga Vies en dan padnr 415 naar Croina. Croina is eenzeer bijzonder gehuchtje waar in de zomer meestal welenkele huizen bewoond zijn. Heel aparte sfeer. VanCroina door de Val Croina over een breed pad naarTiarno di Sotto. Onderweg passeert u de antiekeRomeinse boogbrug “Ponte di Croina”

Bent u alleen nieuwsgierig naar Croina dan kunt u hetgehuchtje ook vanaf Tiarno di Sotto bereiken, deels metde auto, tot zover u kunt en verder lopen.


WATERVAL OP 10 MINVAN TIARNO DI SOPRA

67

8A. Bezzecca - Malga Vies - Bezzecca - padnr 424, 423 - 5 a 6 uurTen westen van het centrum van Bezzecca begint de route over de weg naar Val deiMolini. Deze weg loopt in het begin parallel aan de ‘hoofdweg’ naar Tiarno maar buigtal snel af de vallei in langs een bergbeek. Ga op deze geasfalteerde weg steeds recht-door.

U passeert een aantal appartementen en zomerboerderijen. In vergelijking met de Valdi Concei is deze vallei veel smaller wat een enigszins beklemmende en mysterieuzesfeer geeft. Zeker als je onderweg een gedenksteen tegenkomt van iemand die op on-verklaarbare wijze om het leven is gekomen (improvisamente morte). Wanneer de ge-asfalteerde weg overgaat in een grintpad, versmalt de vallei zich tot een brede kloofwaardoor de bergbeek met diverse kleine watervallen zich naar beneden stort. Het padwordt steeds smaller en loopt langs de beek en steekt deze nu en dan over. Er zijn nuen dan enkele spectaculaire passages waar je op handen en voeten naar boven moetklauteren.

Onderweg passeert u bij een groot rotsblok een gedenksteen van Don Vito. Na onge-veer 2 uur wordt de kloof weer breder en buigt het pad van de beek af en gaat het bosin. U passeert enkele kolossale oude dennenbomen en loopt verder door het bos enkomt dan uiteindelijk op een smalle alpenweide uit. Nu is het nog een klein stukje naarboven. U komt uit achter bij een lange schuur waar eventueel geschuild kan worden.Dit is Malga Vies waar ook enkele andere routes uitkomen.

De kortste route naar Val di Concei is nu padnummer 423. Met het gezicht naar Val diConcei is dit de meeste rechtse verharde weg. Dit is een behoorlijk steil breed bergpaden komt uiteindelijk uit bij de elektriciteitscentrale (zie ook 8 de tocht naar MonteCadria). Beneden in het dal kunt u de weg volgen naar Lenzumo en Enguiso. Vlak voorEnguiso de weg naar rechts door de weilanden nemen naar Bezzecca.Deze tocht met een hoog Twin Peaks gehalte is gelopen door:

Jelle Frans van der Woude en Ingrid Zemmelink, 9 mei 2002.

9. Val di Concei - De tocht van de ijzeren ladder - padnr. 413, 4046u heen - dagtocht - einde in Riva del Garda - prachtige panorama’s op Gardameer

Het eerste deel is gelijk aan tocht 7B: ga met de auto omhoog vanuit Lenzumo, Val diConcei, richting Rifugio Nino Pernici, tot op 20 min. van Rifugio Nino Pernici. Daarkunt u parkeren. Loop verder naar de Rifugio en vervolgens naar het oude hospitaal uittocht 7.Bij het hospitaal vervolgt u echter padnr. 413. Dit blijft horizontaal door de alpenweidenlopen, waardoor de afstand korter is dan op de kaart lijkt. Na 3 kwartier komt u bij deafslag naar Mezzolago, eveneens een schitterende afdaling. U vervolgt hier echter ge-


woon padnr. 413 dat hier in de buurt verandert van geitepaadje in breed grindpad.

Al na 20 minuten ziet u de afslag naar rechts naar Barcesino en Molina di Ledro. Mochtu ooit via deze route willen afdalen, let dan op de hoogspanningsmasten. Waar dezehet pad kruisen slaat u rechtsaf. Het begin van dit pad nr. 451 is slecht aangegeven,verderop echter duidelijk gemarkeerd.

Onze route, de 413 blijft echter achter de toppen langs lopen en daalt eerst langzaam.Hij voert op een bepaald moment over de bergkam heen en daalt dan vrij steil om uitte komen op padnr. 404. Het uitzicht op Riva del Garda en het Gardameer is on-voorstelbaar mooi.

Op dit pad komt na ca. 30 min. de ijzeren ladder in zicht. Voor doorgewinterde alpinis-ten een peulenschil maar voor beginnende bergwandelaars een mooi waagstukje. Deladder gaat recht naar beneden en overbrugt een afstand van 5 meter. Toen wij dezetocht zelf liepen, zijn we de ladder met trillende knieën afgedaald. Het bleek het enigeobstakel in een verder magnifieke tocht.

Hierna gaat het pad verder in een steile afdaling en komt bij een mooi wit kapelletjegenaamd Santa Barbara. Vanuit Riva is het kapelletje te zien als een witte stip op deberghelling. U volgt de route 404 en komt uit bij het Bastion, een middeleeuwse ves-ting. Het mooie uitzicht blijft de hele weg. Het einddoel Riva houdt u steeds in zicht.Na het Bastion komt u in ongeveer 20 minuten bij Riva uit. Met het openbaar vervoerof liftend terug naar het Ledrodal.

10. Mazza di Pichea - De tocht naar het kruis - padnr. 402, 4202/3 uur (deel auto) of 6/7u heen en terug

Volgens de gastenboeken van Casa Tofino, La Casettaen Casa Pichea in Palò, de meest geslaagde tocht.Deze tocht is zeer geschikt om met grotere kinderente lopen. Wanneer u vanaf het terras van Casa Tofinorecht vooruit omhoog kijkt ziet u een rotsachtige grijzebergtop met daarop een ijzeren kruis. Het kruis is net tezien als een klein zwart puntje en is het einddoel vandeze tocht.

Volg route nr. 7a tot het sterretje. U staat nu op een vier-sprong of ga met de auto tot op 20 min. lopen van dezelfde viersprong, zie route nr.7b, de tocht is dan in 2 à3 uur, heen en terug, te lopen.


69

Op de viersprong slaat u linksaf omhoog padnr.420. Let goed op de rood-witte marke-ring en houdt rechts omhoog aan. Na ongeveer 45 minuten komt u in een prachtig al-penweidegebied vlak onder de top. Hier groeit veel edelweiss en gentianen.

Het kruis ziet u nu niet meer. Om dit te bereiken moet u nog twee minuten klimmen.Het pad is duidelijk aangegeven en als houvast is bij wijze van trapleuning een staalka-bel aan de rotswand bevestigd. Kleinere kinderen en mensen met hoogtevrees kunnenhier beter niet verder gaan. (Vanaf dit punt met het kruis in de rug rechtuit naar bene-den kijkend ziet u pal naast elkaar een paar boerderijtjes diep in het dal: dit is Palò.)Na de korte klim staat u op de top bij het kruis. Het uitzicht op de top is onvergetelijken de relativiteit der dingen dringt zich onwillekeurig op.

U kunt hier dezelfde weg terug nemen. Of u neemt het doorgaande pad dat op debergkam vlak onder de top linksaf slaat en helemaal over de verschillende toppen enkammen voert. Ter hoogte van de eerder genoemde kaasboerderij en Rifugio Al Fag-gio kunt u dan afdalen. In dit geval verlengt u de tocht met minstens een paar uur. Hetpad moet adembenemend mooi zijn, is echter alleen aan te raden voor ervaren berg-wandelaars. Wij hebben zelf alleen het eerste stukje gelopen.

Lies Blok en Arjen Hiemstra hebben in de zomer van 2000 de hele rondtocht gedaanen waren enthousiast. Zie hun verslag hieronder. Hun advies: doe de tocht andersom,dwz ga bij Rifugio Al Faggio omhoog en daal bij de Mazza di Pichea af, terug naarPalò. Dit vanwege een steil stukje, ter hoogte van de bergen Gavardina en Dos de laTorta. Als dit stukje tegenvalt kun je gemakkelijk weer terug. Als je van de andere kantkomt heb je het grootste gedeelte van de tocht al achter de rug en is het te laat omterug te gaan.

11. Val di Concei - Gratentocht - Edelweiss - padnr. 402 420, 455, 4148 tot 10 uur Gratenrondtocht - begin- en eindpunt parkeerplaats Palò, Val di Concei

Volg hiervoor eerst route 10, de tocht naar het kruis. Op het allerlaatste stukje wanneerhet pad rechts afbuigt naar het kruis, ga je rechtdoor en loopt langs de helling om-hoog, via een klein paadje nr. 420. Boven een prachtig uitzicht op het Gardameer enRiva. Later zie je ook het Tennomeer heel diep beneden liggen.

Al stijgend en dalend steeds verder over de kam, via de Corno di Pichea en de MonteTofino naar de Dosso della Torta. In de zomer heel veel edelweiss en allerlei anderebloemen. Prachtige vergezichten. Af en toe erg afzien, soms moeilijke stukken bij rot-sen of losse stenen.Bij Dosso della Torta padnr. 455 volgen naar Gaverdina, padnr. 420 buigt hier af naar


rechts. Aan het eind vervelende steile hellingen en een hele smalle overgang over eenkloof. Daarna steeds verder afdalen naar de kaasboerderij, eerst een pad met veellosse stenen later wordt het beter. Na 8 uren lopen kom je dan bij Rifugio al Faggiowaar je heerlijk kunt uitrusten en eten/drinken.

Wanneer je deze tocht vanaf Palò loopt komen hier nog 2 wandeluren bij!! Wij zijn metde auto naar de parkeerplaats vlak onder Rifugio Nino Pernici gereden, familie brachtons later met hun auto weer omhoog.

In verband met het lastige deel aan het eind van de tocht is het misschien beter detocht andersom te lopen en bij Rifugio al Faggio te beginnen. Het is een schitterendewandeling en ook beslist niet te moeilijk maar je moet vroeg op pad gaan want je hebtheel wat kilometers voor de boeg en bent niet zomaar weer beneden.

Lies Blok en Arjen Hiemstra juli 2000

Uit een mailtje dat we in juni 2003 ontvingen over deze tocht:“Zelf hebben we mooie tochten gemaakt met als hoogtepunt de Gratentocht uit hetGroene Boekje, die we in omgekeerde richting hebben gelopen.We zijn om half zeven vertrokken en kwamen om 17.00 uur terug. We liepen hem inomgekeerde richting. De beschreven moeilijkheden vielen mee. De korte “brug” tussentwee afgronden kun je heel makkelijk omzeilen door een klein stukje door het weilandaf te zakken. We kunnen teren op mooie herinneringen en kunnen het huisje CasaTofino alleen maar aanbevelen aan anderen.”

Cajo en Liesbeth Brendel, Amersfoort, juni 2003

70

71

WANDELINGEN ELDERS12A Biacesa-Riva Panoramapad “Sentiero del Ponale” – circa 3-4 uur12-15km

Meerdere gasten attendeerden ons op deze prachtige wan-deling. De route loopt over de oude weg van het Ledrodalnaar Riva del Garda. Tot ca. 20 jaar geleden de tunnel naarRiva geopend werd moesten alle auto’s, bussen en vracht-wagens langs deze weg naar Riva. Het verkeer stond om dehaverklap stil en een tochtje naar Riva was vaak een langdu-rige onderneming. In de file kon je dan genieten van demooiste panorama’s op het Gardameer … echt wel deprachtigste plek ter wereld om in de file te staan.

De bijzondere weg, grotendeels uitgehakt in de steilerotswanden boven Riva, overbrugt in vele haarspeld-bochten een hoogteverschil van ca. 400 m. In 2004 isde historische route, die door de 19de eeuwse Duitseschrijvers Goethe en Schiller al lyrisch bezongen werd,feestelijk heropend. In de voorgaande jaren heeft menhard gewerkt aan een ingrijpende “verbouwing” waarbijhet wegdek grondig aangepakt is. Het resultaat is ver-bluffend en de route is nu een waar plezier om te lopenen te fietsen. De route begint naast de ingang van deeerste tunnel even voorbij Biacesa.

“We liepen de weg Sentiero del Ponale "Giacomo Cis" Het was een gemakkelijk be-gaanbare weg met prachtige uitzichten op het Gardameer en Riva. In Riva kom je aanop het plein aan het meer en kun je heerlijk ijs eten (of iets anders) voordat je aan deterugtocht begint. De tocht zelf duurde ongeveer 3 uur”

fam. Bruggeman, aug. 2006

“Wandeltocht (goed te doen voor kinderen) 30-90 min: rij met de auto richting Riva.Vlak voor de lange tunnel, zie je aan de rechterkant de oude tunnel, je kan hier met jeauto doorheen rijden. Na 100 meter kan je je auto aan de rechterkant parkeren. Dit isde oude weg van Ledro naar Riva, die sinds 1988 niet meer in gebruik is. De weg isgoed te belopen, zeker met kinderen (evt. kinderwagen). Het is leuk om te zien hoe de


natuur de weg weer gaat overwoekeren. De weg geeft een mooi panorama over hetGardameer, met diepe afgronden. Je kan 'm uitlopen tot Riva, maar dan zul je ookweer helemaal terug moeten. Er rijden op deze weg geen auto's meer, wel fietsers.”

fam. Dingjan, aug.2006

12. Grottentocht boven Biacesa - circa 3-4 uurLetterlijke vertaling van een stukje vanInternet:“De Cima della Rochetta, 1090 meterhoog, biedt een van de mooiste uit-zichtspunten over het Gardameer.Begin in Biacesa. (tussen Molina enRiva) Ter hoogte van de brievenbus inhet centrum van het dorpje volgt meneen geasfalteerd weggetje, dat al snelovergaat in een breed grindpad. (pad

nr. 417 en later bij de splitsing padnr. 460 volgen tot San Giovanni). In circa 1 uur be-reikt men het 16e eeuwse kerkje San Giovanni. Hier begint het pad: Sentiero della Ro-chetta dat leidt naar een goed bewegwijzerd tunnel- en grottenstelsel. Dit werd in hethart van de berg uitgehakt door Oostenrijkse militairen en leidt in een paar uur naar debergtop. (zak- of hoofdlampen meebrengen)”

Van gasten die in de kerstperiode 97/98 in Palò waren hoorden wij over deze specta-culaire tocht. Het tunnelstelsel is een overblijfsel uit de 1ste Wereldoorlog. Destijdsuitgehakt en nu opgeknapt, bewegwijzerd en voor toeristen geschikt gemaakt. Zak-lampen mee!! Harry Denies mailde mij dat deze grottentocht in de klimgidsen bekendstaat als het 'Sentiero attrezzato Mario Foletti' een heuse doch eenvoudige kletter-steig/via ferrata Voor technische beschrijving en prachtige foto’s zie http://www.via-ferrata.nl/Italie/kdz45b%20camminamenti.htm.

Lies Blok en Arjen Hiemstra liepen de tocht in juli 2000.Hieronder hun verslag:“Begin in Biacesa en volg eerst het pad naar het kerkje SanGiovanni. Hier aangekomen kun je even doorlopen naar eenBivacco. Daar heb je een prachtig uitzicht over het Garda-meer en je kunt er wat drinken, het geld moet in een spleetin de muur!! Even terug en dan volg je de “Galerie dellaGuerra”. Omhoog klimmen over rotsen met behulp vanstaalkabels dan door een grot die niet echt heel donker is.Met een ijzeren trapje kom je hier weer uit.


73

Dan weer verder omhoog over rotsen, soms metbehulp van staalkabels. Daarna komt een helelange grot die echt donker is. Hier heb je beslisteen zaklamp nodig. Hierna loop je een tijd doorloopgraven; op een gegeven moment gaan dienaar beneden. Hier zijn soms moeilijke stukkenmet staalkabels.

Later heb je een prachtig uitzicht op Riva. Het gaat steeds verder naar beneden, naeen tijdje kom je bij een hutje, een mooie plek om uit te rusten. Dan over een bospadnog verder naar beneden totdat je op het pad naar het kerkje uitkomt. Hier naar rechts,terug naar Biacesa.

De tocht over de rotsen, door de grotten en loopgraven duurt ongeveer anderhalf uur.Deze tocht is vooral geschikt voor oudere kinderen. Wij liepen hem met 2 jongens van13 en 14 jaar, die erg enthousiast waren, hoe meer klimmen hoe beter. Ze vonden hetjammer toen we weer op het gewone pad liepen.”

Lies Blok en Arjen Hiemstra, juli 2000

“Het groene boekje krijgt van mij de eerste prijs voor zinvol papiergebruik; formidabel.Na afloop van de eerste wandeltocht hebben we begrepen dat de doorsnee vakantie-gasten goed getrainde bergbeklimmers zijn. De grottentocht van 1,5 uur duurde bij ons6 uur terwijl we toch echt het idee hadden dat alles klopte met de beschrijving (leukzo'n Rifugio) Geheel uitgeput (een halve liter water op 5 personen) en veel ervaringenrijker kwamen we bij de auto terug waarvan de accu was leeggelopen; eigen schuld.De andere wandeltochten die we gedaan hebben zijn ook goed bevallen”

fam. Douwes 2001

“Parkeer je auto niet in het centrum, want daar zijn slechts enkele kleine plaatsen. Rijd(vanuit Molina in Biacesa aankomend) nog 200 meter verder en aan je rechterhand iseen ruimere parkeerplaats. We kwamen op de terugweg van deze wandeling Alpicasia-nen tegen die helemaal verkeerd gelopen waren en het kerkje San Giovanni zelfs nietgevonden hadden (laat staan de grotten). Dit komt door een fout in het boekje. Er staatdat je pad nr. 417 moet volgen. Echter dit klopt alleen voor het begin van de route. Bijde splitsing moet je route 460 gaan volgen tot San Giovanni. Overigens is de tocht ookgeschikt voor kleinere kinderen; onze jongste (net 5 jaar) klom dapper mee (af en toeeen handje helpen).”

Eric en Anet Bakker, sept. 2007

De fout hebben we nu met dank aan de fam. Bakker gecorrigeerd.


13. De tocht van het verlaten dorp - padnr. 421 - 5 of 6 uurbrede paden, voor iedereen te belopen - panorama’s Gardameerca. 5 uur - heen tot de bevoorrade berghut, zelfde weg terugca. 6 uur totaal - rondwandeling eindigend in Legos en Molina, dan nog ca. 30 min.lopen over de geasfalteerde weg naar de auto in Pre (inbegrepen in tijd)

De mooiste panoramische tocht in de omgeving. Startpunt Pre di Ledro tussenMolina en Riva del Garda. In Pre loopt u naar het achterste gedeelte van het dorp tot ude enige brug over de rivier ziet; vraag eventueel naar Leano. Na deze brug begint hetpad in de vorm van een breed grindpad waarvan gedeelten bestraat zijn.

Het eerste uur loopt u langs dit pad omhoog, af en toemooie doorkijkjes, verder een beetje een saai stuk. Meteen niet al te grote, sterke wagen kunt u dit stuk eventu-eel ook overbruggen. U komt op een soort kam aan derand van een oud eikenbos; hier gaat de weg over in eenbreed zandpad en door de bomen ziet u het weidedorpjeLeano al liggen.

Leano ligt in een soort kom tussen de bergen en heefteen heel zacht klimaat. Er groeien overal wilde kersen-bomen. Vanwege de geïsoleerde ligging is het enkeledecennia verlaten geweest. Pas de laatste 5 jaar zijnsommige huizen wat opgeknapt als zomerhuis. Hetdorpje is ook een curieus kerkje met gedenkplaat rijk.

Het pad loopt rechts om het dorpje heen en is nu echtniet meer voor gemotoriseerd verkeer begaanbaar, maarals wandelpad heel comfortabel. Als u de rivierbeddingbent overgestoken en Leano niet meer ziet, na ca. 15 à20 min. ziet u geitepaadjes naar rechts. Dit zijn gewoonafsnijdingen. Na ongeveer 45 min. komt u in een hogergelegen weidegebied, de Malga Vil. Hier bevindt zichlangs een bergstroompje een opgeknapte kaasboerderij,waar het heerlijk rusten is.

De stijging is nu nog circa 100 meter, 20 min., door een uitgestrekt alpenweidegebied.Op het winderige hoogste punt ziet u rechts een soort jachthutje. Wanneer u evenwelrechtdoor loopt komt het pad in een T-splitsing uit op het meest panoramische padvan de omgeving, padnr. 421. U bevindt zich nu op de zuidelijkste helling van deAlpen. Dat komt tot uiting in flora en fauna. Zelfs in het vroege voorjaar is het hier aan-



genaam warm. Dit brede pad loopt kilometers lang bijnahorizontaal zonder stijging over de helling.

Vrijwel overal heeft u een spectaculair uitzicht over hetGardameer en de omliggende bergen. Als u hier rechtsafgaat komt u na 30 min. bij een prachtige berghut, de BaitaSegala. De hut is onbemand maar wel bevoorraad. U kuntzelf koffie zetten en allerlei consumpties nemen. Vergoedingdeponeert u in een soort kluisje. De hut is welbekend in deomgeving. U kunt nu dezelfde weg terugnemen.

Gast Tjeerd de Jong suggereerde mij de volgende uitbrei-ding van de route: “voorbij die berghut is er een mogelijk-heid rechtsaf (richtingbordje) naar de Monte Carone telopen Dit is het hoogste punt in de directe omgeving (h =1621 m). Het is wel 400 meter klimmen, maar ik verwachteen prachtig uitzicht op zowel het Ledro- als het Garda-meer. Wie doet verslag?”

Het lijkt mij een leuke suggestie en een prachtig pad.Er moeten ook overblijfselen uit de oorlog zijn bij de top vande Monte Carone. Let wel dat dit een alpinistenpad is en gahier niet zomaar omhoog als u geen bergervaring heeft.Ik heb gehoord dat er zelfs “Klettersteigen” zijn op dit stukpad.

Terugroute 1: Loopt u na de Baita Segala verder dan komtu na ca.30 min. bij een afslag naar rechts, bij de Bocca deiFortini. Hier staat duidelijk aangegeven “Val di Ledro”.Dit eveneens brede pad loopt in een langdurige afdalingnaar Legos, boven Molina di Ledro. Via de weg kunt u nuweer bij Pre komen.

Terugroute 2: neem terugroute 1 en sla na zo’n 600-700meter, rechtsaf het pad naar Cadrione in. Via het mooieCadrionedal, een alpenweidegebied met hoge grassen, bloemen en bramenveldjes enhet gelijknamige gehuchtje bestaande uit een paar zomerboerderijen komt u terug ophet beginpad naar Pre. Deze route is iets korter en erg leuk om te doen, wel een kaartmeenemen. Bij regenachtig weer in het najaar deze route absoluut niet nemen. Dekeien waar het weggetje mee is bestraat worden spekglad, dit samen met het hellings-percentage kan voor erg vervelende situaties zorgen. Zelf liep ik deze route in novem-


76

ber 2000.... bij regenachtig weer dus en veel herfstbladeren op de weg. Een van onzegasten vielen de slijtsporen op de keien in de bestrating op. Er zijn zelfs keien die vlakzijn afgesleten. Heeft iemand enig idee waardoor die slijtage veroorzaakt is?

Op 14 mei 2003 ontving ik de volgende reactie van Edith Borsten: De slijtage dateertuit de tijd dat er nog geen auto’s waren. In die tijd werden er over deze weg giganti-sche balen hooi en hout vervoerd. Dit gebeurde met vervoermiddelen, die leken opgrote sleden. Ze werden getrokken door ezels of muilezels en waren (uiteraard) voor-zien van een remsysteem.

“De laatste dag hebben wij nog een van de wandelingen uit het boekje gemaakt, detocht naar het verlaten dorp. Dit dorp is alweer aardig opgeknapt en bewoond, maareen mooie vallei is het zeker. Voorbij Leano, waar je uitkomt op de "kam" langs hetGardameer (waar overigens ook heel veel mountainbikers langs gaan), hebben wij nogeen kleine "site-step" gemaakt, die zeker het vermelden waard is. Vlak voor de split-sing bij de kam, zijn we nog een stukje verder omhoog gegaan langs een anderwandelpad, naar het jachthutje wat staat aangegeven in jullie beschrijving. 10 meterdoorlopen en je hebt een fantastisch 360 graden rond uitzicht. Ik moest er bij gaanzitten, was helemaal duizelig en overweldigd en had dat niet willen missen.”

Fam. Hoogenstrijd, augustus 2004

14. Val di Pur - Passo Nota - 6 à 7 uur - heen en terugMet de auto naar de Val di Pur. In de Val di Pur bordje hotel Maroni volgen en de autoop de 2e parkeerplaats neer zetten (h = 700 m).Vandaar uit over het pad nr 421 tot aan de splitsing (h = 750 m) met het Val Casarino.Daar links aanhouden, het grindpad in, langs de beek. In de haarspeldbocht (h = 820m) rechtuit het pad in. Als je in juni loopt zie je onderweg af en toe een Turkse lelie inbloei en roze bloeiende alpenroosjes.

Op een gegeven moment kom je onder hoogspanningskabels door (h = 1120 m). Danben je al aardig gestegen. Uiteindelijk kom je op pad nr 421 uit (h = 1250 m). Daar


fietsen veel mountain bikers. Via pad nr. 102 rechtsaf pad nr. 121 op om deze fietserste ontlopen. Onderweg kom je het Cimitero di Guerra tegen, een somber, met prikkel-draad omgeven, soldatenkerkhofje uit de 1e wereldoorlog.

Bij de t-splitsing rechtsaf langs (of er even wat drinken) de Passo Nota (h = 1200 m).Even daar voorbij linksaf, pad nr. 421, het open veld in. Het pad wordt geleidelijk watsteiler en smaller en de omgeving bosachtiger. Je loopt lekker in de schaduw. Zo komje uiteindelijk weer terug op je vertrekpunt.

Tjeerd en Hermien de Jong, juni 2000

Neem op deze tocht in ieder geval een wandelkaart mee, daar staan de genummerdepaden uit bovenstaande beschrijving op. Ongeveer halverwege, op de Passo Nota,vindt je een prima druk bezochte Rifugio met terras, waar je ook kunt eten. Het padnr 421, waar je na een paar uur stijging op uit komt is hetzelfde panoramische padals in tocht 13. De rifugio kun je ook met de auto bereiken vanaf het Gardameer.Bij Limone ga je dan rechts naar Tremosine.

15. Val di Pur - Kaasboerderij - zelfbed. Rifugio - mooie kapel - 4 à 6uLeuke tocht. Rijd naar de Val di Pur aan de zuidzijde van het Ledromeer, verlaat hier demeeroever en volg de bordjes Hotel Maroni, de Val di Pur in, op 5 minuten afstand vanhet meer. U kunt bij Hotel Maroni, of hier rechts aanhoudend, een paar 100 meter die-per de vallei in, uw auto parkeren. Volg het goed aangegeven wandelpad, nr. 419.

Tijdens het eerste stukje van het pad kunt u nog prima bij het stroompje aan de rech-terzijde komen met allerlei leuke speelplekken en enkele kleine watervallen. Het padloopt links om het rivierdal heen en stijgt behoorlijk.

Na 1:30 a 2 uur komt u bij de Malga Giu en de voormalige kaasboerderij in een prach-tig alpenweidegebied. Wanneer u vlak voor de boerderij rechtsaf slaat, als het ware omhet rivierdal heen, komt u na 10 minuten, een klein stukje naar beneden en dan nogeven omhoog, uit bij de Capella St Anna en bijbehorende Rifugio.


Er lopen hier ‘s zomers meestal veel koeien en de Rifugio is om die reden koeproofgemaakt met hekken van balken. De kalfjes snappen hier niks van en kruipen er rustigonderdoor om heerlijk in de schaduw tegen de Rifugio aan te slapen......en de rest.De Rifugio is altijd geopend en u kunt er koffie zetten e.d. Het is gebruikelijk wat geldachter te laten voor het geconsumeerde. U kunt er ook warm eten maken. Er is eengasfornuis dat de onderzoekende geest waarschijnlijk snel aan de praat heeft (de trucis de gastoevoerknop naast het fornuis open te draaien en weer dicht natuurlijk wan-neer u klaar bent met koken).

Wij komen er regelmatig o.a. enkele jaren geleden toen we er overnachtten als onder-deel van een rugzaktrektocht. Heerlijk vuur gemaakt in het voorhuisje. Er was toen eenbehoorlijke voorraad van alle droge levensmiddelen zoals zout, suiker, spaghetti, kof-fie, meel e.d. De bewoners van Molina en omstreken houden hier regelmatig feesten.Wanneer u vroeg genoeg bent kunt u van de Malga Giu vrij gemakkelijk de elders ge-noemde Tremalzopas bereiken. Voor(kleine) kinderen is dit te ver voor 1 dag.

Rondje San Martino - Alternatieve route terug via S. Martinokapelletje, pad nr. 456:Beschrijving van Tjeerd en Hermien de JongHet vinden van dat pad is echt iets voor speurneuzen! Bij de boerderij in de Malga Giuziet u rechts in de hoek van de groetentuin een paal met veel richtingborden. Hetbordje S. Martino wijst naar rechts. Maar ….. geen pad te zien. Maar goed, rechtsaflangs de boerderij lopen en na de boerderij weer schuin naar rechts. Daar ziet u eengrote steen, rood/wit-gemarkeerd, met de tekst “S. Martino” in zwart op een gele ach-tergrond. Daar het graspad schuin omhoog nemen, evenwijdig aan de lange schuurbeneden. Ter hoogte van het midden van die schuur, het pad links omhoog aanhou-den.

Dan ziet u rechts op de helling een grote steen met de tekst “S. Martino” in wit op eenoranje achtergrond, geschilderd in de vorm van een pijl. Die pijl wijst naar links. Dusgaat u ter hoogte van de steen links omhoog, naar de bosrand en komt u, bij een grotesteen, dwars uit op een bospaadje (pad nr 456). Daar naar rechts. Prachtig pad, vrijvlak en in de schaduw. Dan is het ruim 35 minuten lopen naar het kapelletje vanS. Martino. Van daar richtingbordje Pieve di Ledro volgen. Op de t-spitsing met debeton ”piste” rechtsaf. Op de volgende t-splitsing (h = 750 m) rechtsaf. Dan is het nogzo’n 3 km terug naar de parkeerplaats bij hotel Maroni. De weg blijft vrij vlak en rechtsheeft u een fraai uitzicht op het Ledromeer.

15A. Beklimming van de Monte Corno - 4 à 7 uur“De Monte Corno is een top direct naast Pieve en die intrigeerde ons al een paar jaar:kon je daar komen? En, hiervandaan moest je toch wel een prachtig uitzicht over hetLedromeer hebben. De tocht stond nog niet in het groene boekje en vandaar dat we

78

hem nu beschreven hebben. De beklimming is echt een must voor iedereen die aanhet Ledromeer zit. In één woord: prachtig! Wel ruim 1.000 hoogtemeters overbruggen.

Rijd met de auto vanaf Pieve richting Pur. Je kunt je auto net na de campings parkeren(bij de surfschool) of je rijdt nog wat verder door (zo’n 750 meter) en parkeert de autoergens in een inham/berm van de weg (je hebt dan de eerste stijging met de auto ge-daan!). Vanuit Pieve loop je de weg naar Pur en je gaat de eerste weg naar rechts(route 456 richting S. Martino). In het begin een asfaltweg, overgaand in gruis/grind enflink stijgend. Af en toe leuke doorkijkjes naar het Ledromeer. Na zo’n 2 km slaan welinksaf het bos in en wordt het meteen leuker lopen. We komen bij een paar hutjes enzien rechts boven ons het kapelletje S. Martino. Daar klimmen we naar toe. We kijkennu recht in het Conceidal; mooi uitzicht! We zijn nu op de helft qua hoog-temeters.Links boven ons (met het gezicht naar het Concei-dal en de rug tegen de zijkant van het kapelletje)zien we top waar we naar toe moeten.

We vervolgen de 456 naar Bochet di Spinera. Opdeze kruising staat de Monte Corno aangegeven.Nu even wat steiler, maar daarna redelijk vlak lopenin het bos. Dan scherp naar links en wordt het steilklimmen in het bos, overgaand in een paadje onderde rotsen. Hier wordt het echt bergachtig. Op dekam is een splitsing: naar links de Cima Caset viaeen klettersteig; schijnt ook erg mooi te zijn (wiebeschrijft dit stuk?) en naar rechts de laatste paarhonderd meter lopen/klimmen naar de MonteCorno. Bovenop is het uitzicht adembenemend.Zelfs het Gardameer is te zien. Bijna 360 gradenrondblik!

Je kunt terug via dezelfde route (totale tocht zo’n4 à 5 uur), of je gaat bij de kruising op de Bochet diSpinera richting M.ga Giu (route 456). Je gaat danvia het Pur-dal terug. Dit maakt het dan wel eenflink stuk langer (een hele dagtocht). De eerste1,5 km is nagenoeg vlak; je maakt een grote bocht met de berg mee. Daarna afsnijdenvia het kapelletje S. Anna langs Ca de Mez, je komt dan op route 419. Nu wordt hetsteil afdalen langs een gruispad. Er is hier een dam gebouwd en onderweg kom je aanje linkerhand een groot informatiebord tegen waarom hier van alles is gebouwd: grotelawines geweest in het verleden (tot aan de zuidoever van het Ledromeer); indrukwek-kend. Hier komt dan ook een beek naast je stromen en het is heerlijk om even je voe-

79

ten in het ijskoude water te houden. Je bereikt onderaan M.ga Cita met de picknic-kweiden en loopt zo over de weg naar Pur. Op eerste kruising (net voor Pur) naar linksen dan de asfaltweg boven het dorp zo´n 2 km. volgen totdat je bij de auto uitkomt (ofeerst nog even een duik in het meer!).”

E. en A. Bakker, sept. 2009

16. Gardameer - Op naar Vesio - 5 uurvan olijfgaarden en mooie uitzichten op het Gardameer

Via Riva, langs het Gardameer en veel tunnels naar Limone. Daar de afslag Tremosinenemen. De weg gaat vrij steil omhoog langs olijfgaarden. Prachtig, vooral de oudedoor het weer geteisterde bomen. Door Vesio rijden tot aan de scheve kruising waar jerechtsaf schuin terug omhoog naar een grote parkeerplaats, nog voor de manege,kunt rijden (h = 680 m).

Als je goed kunt autorijden, kun je ook eerder in Vesio rechtsaf schuin terug omhoogbij een bruin richtingbordje met de tekst “Passo Nota”. Die bocht haal je niet in eenkeer (wel spannend natuurlijk)! Dan kom je ook bij genoemde parkeerplaats. Looprechtsaf langs de manege het asfaltweggetje omhoog. Als je geluk hebt kun je ookdaarlangs je auto parkeren. Na een poosje zie je in een bocht een richtingbordje naarlinks met de tekst “Dalco 1.10 ore”. Daar links het steenslagpad nr 268 in (h = 730 m).

Na een tijd wordt het pad smaller en wijken rechts de struiken en bomen (h = 800 m).Dan zie je Limone liggen, prachtig! Even verder wordt het pad losser van ondergronden gaat over in een soms steil gruispad langs hoge rotswanden. Het voert onderandere over de bron van het bergbeekje Pura (h = 860 m). Een uitdaging maar niet zoprettig.Dan, op een gegeven moment rechts aanhouden en pad nr 110 in, een fraai overgroeidschaduwrijk pad. Helaas weinig uitzicht op het Gardameer (elk voordeel heb zijn na-deel zou Johan Cruijff zeggen). Je loopt langs huize “Dalco”, aan je linkerhand, endaarna vrij snel linksaf pad nr 102 op (h = 900 m). Dat is lekker voor je spieren, eenstukje steil tegen de hoogtelijnen in, 100 meter stijgen. Je komt uit op de splitsing padnr 109 (h = 1020 m). Daar linksaf. Dat is een pad parallel aan het al gelopen pad nr 110maar dan hoger. Hier heb je mooie uitzichten op het Gardameer!

Dit pad leidt terug naar pad nr. 110. Daar moet het mogelijk zijn een doorsteek temaken, in westelijke richting naar pad nr. 106. Jammer, niet gevonden (wie wordt deontdekker?). Dus de bekende weg teruggenomen langs het steile, schuivende gruis-pad. Een groot deel van de tocht in de schaduw.

Tjeerd en Hermien de Jong, juni 2000wandeling 17, 18 en 19: zie blz 88-89

80

30. Riva del Garda en Arco - 14 km - 30 min.Riva del Garda is een gezellig stadje met een mooi historisch centrum. Overal staanhier grote Oleanderbomen in bloei. Vanuit Riva kunt u met veerboten tochten over het

Gardameer maken. Zeil- en speed-botenverhuur en waterfietsverhuur.In het hoogseizoen is het vrij druk.Desondanks is het gewoon eenprachtig stadje met een mooiehaven en een lange boulevard metaaneengesloten rijen terrassenwaar u tot laat in de avond heerlijkbij het water kunt zitten, vaakonder het genot van live muziek.

“Ideaal is dat de temperatuur bij Ledro overdag aangenaam warm is en als het's avonds te koel wordt je gewoon even naar Riva kunt afglijden (auto in zijn vrij, met50 de tunnel in en met 120 er weer uit). In Riva blijft het tot 12 uur 's nachts zo'n24 graden en zijn de winkels dan ook nog vaak tot na tienen open.”

fam. Douwes - zomer 2001

Bovenstaande tip over het rijden in de tunnel niet letterlijk nemen. We kregen klachtenvan mensen die het levensgevaarlijk vonden. Het is natuurlijk "as a matter of speaking"bedoeld.

Arco ligt op korte afstand van Riva en heeft een prach-tig historisch centrum (autovrij). Arco is veel minder toe-ristisch dan Riva del Garda en doet wat authentiekeraan. Het is aan de voet van een rots gebouwd. Op dezerots ziet u als een baken het prachtige antieke Kasteelvan Arco, ’s avonds sfeervol verlicht. De centrale win-kelstraat, de Via Segantini, is een plezier om door teflaneren, allerlei leuke winkeltjes, terrasjes, restaurants,gallery’s. Heel indrukwekkend is de wandeling naar dekasteelruïne boven Arco. Boven heb je een prachtig uit-zicht op de omgeving. Arco bezit ook een bijzonderebotanische tuin met o.a. diverse soorten citroenbomen.

82

AUTOTRIPS STEDEN


83

Arco was in vroeger tijden een kuuroord voor de Europese adel. Keizerin Sissi kwamer graag en bezat een klein Paleis in Arco. Het stadje is zeker een bezoek waard.Wanneer u door het centrum, de Via Segantini, wandelt komt u uit bij de brug over derivier de Sarca.(links van de brug ziet u de grote parkeerplaats van Arco) Aan de over-kant van de rivier, dus over de brug, meteen rechts vindt u een uitstekende Pizzeriaaan de rivier, Ristorante-Pizzeria Al Fiume, Viale Trento, 59/g, 38062 Arco, 0464552037, woensdag gesloten. Het restaurant heeft een chique uitstraling en u kunt erheerlijk eten. Bijzonder in Arco is het subtropische klimaat door de komligging. Prach-tige bloeiende bomen en planten. Arco is zeer geschikt voor een middaguitstapje of incombinatie met wandeling naar het Kasteel of bezoek aan de Botanische tuin ook vooreen hele dag.

31. Verona - 85 km - 90 min.Verona is de stad van Romeo en Julia. Het woonhuis van Julia, met het beroemdebalkonnetje is open voor het publiek. Verona heeft een prachtig oud centrum waar ueindeloos musea en kerken kunt bekijken of gewoon heerlijk een dagje kunt winkelen.

Verona is verder alom bekend vanwege de Arena, een prachtig Romeins amfitheater.’s Zomers, van eind juni tot begin september, worden hier vrijwel elke avond opera-voorstellingen in de open lucht gegeven. Dit is een prachtig spektakel. Door duizendenbrandende kaarsen herleeft de sfeer van vroeger. Zitplaatsen op de antieke stenenboogbanken van het amfitheater. Jaarlijks wordt een nieuw programma gemaakt.De bekendste opera’s als Aïda, de Barbier van Sevilla, La Bohème en la Traviata staanvrijwel elk jaar op het programma. Beslist iets om een keer meegemaakt te hebben.Voor programma zie www.arena.it Er is ook een Engelse versie van de site beschik-baar.

Bij Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, aande hoofdweg, kunt u bustrips naar Verona boeken, zowel voor stadsbezoek, als bus-reis met operabezoek (ca. € 60 p.p.) Indien u al kaarten voor de opera heeft kunt u bijhen ook voor een losse busticket terecht (ca. € 35 p.p.) Alle bussen vertrekken uit Rivadel Garda, voor het operabezoek in de namiddag.

“Autotocht: Als je naar Verona gaat via de autostrada (via Arco, Rovereto) en bij aan-komst regent het nog steeds (zoals bij ons) is het leuk om eerst nog even naar een su-pergrote shopping mall (+50 winkels) te gaan, met een werkelijk onwijs grotesupermarkt (grootste AH maal 3). Deze mall is overdekt, gratis parkeren (ook overdekt).Volg de autostrada naar Verona en rij daarna richting Venezia, ga eraf bij Verona-Est.De mall ligt direct aan de snelweg. Na het winkelen kan je, via een binnendoor weg-getje, zo naar het oude centrum rijden (15 min).”

fam. Dingjan, aug. 2006

32. Trento - 50 km - 60 min.Trento is een bijzonder mooie oude universiteitsstad. In het centrum een groot pleinmet fontein, gezellige terrasjes en prachtige antieke gevels. Onder oude stenen boog-overkappingen (Portici) loopt u langs sfeervolle winkeltjes.

Musea op allerlei gebied. Bijzonder om te bekijken zijn de kastelen "Castel del Buon-consiglio" in het NO van de oude stad, bij de stadswal en het "Castelvecchio" aan denoordzijde tegen de stadsmuur. Beiden bezitten bijzondere fresco's. De stad is verderbekend van het concilie van Trento (rond 1550).

33. Madonna di Campiglio - 50 km - 60 min. Brenta en Adamello DolomietenMadonna di Campiglio is van oudsher een be-kend Italiaans bedevaartsoord. Tegenwoordig ishet een mondain zomer- en wintersportoord.De bijbehorende grote appartementen- gebou-wen hebben de omgeving geen goed gedaanhelaas. Vele wereldkampioenschappen skiënhebben de naam van dit dorp verdere bekend-heid gegeven. Luxe winkels en restaurants in al-lerlei soort. (Ga om echt te winkelen liever naarRiva of Trento) Centraal gelegen tussen de Ada-mello en Brentabergketen, met toppen van3000 m., is het een geliefd uitgangspunt voorbergtochten. Bijzonder mooie wandelroutes.Vanwege de zeer bekende “klettersteige” in hetBrentagebied komen er ook veel Duitse toeris-ten.

34. Venetië - 200 km - 2:30 uurVan het Ledrodal gaat u naar Riva, Torbole en dan naar Rovereto. Hier heeft u aanslui-ting op de autobaan naar Venetië. Ondanks dat de rit wat aan de lange kant is, is hettoch zeer de moeite waard. Venetië is in alle seizoenen een prachtige stad met eenheel bijzondere sfeer. In de buurt van de stad leiden borden u naar gigantische par-keerplaatsen. Van hier kunt u met de busboot (traghetto) de stad bezoeken. Ook eenprima alternatief voor de peperdure gondels. Een kaartje voor de busboot kost eenpaar euro. Hij vaart ook helemaal door het bekende Canal Grande met zijn prachtigepaleizen aan weerszijden.


GERARD EN AGNES

Let op dat je de officiële Traghetto neemt en laat je niet verleiden door mensen die jeopwachten bij de parkeerterreinen en je voor € 10 - € 15 p.p. in hun eigen bootjesproberen te lokken zoals meerdere van onze gasten is overkomen.

Iedere 2 jaar wordt in Venetië de Biënnale gehouden, een grote kunsttentoonstellingvan moderne kunst uit de hele wereld. Veel landen hebben hun eigen paviljoens inmooie tuinen aan het water. Ook heel interessant is de collectie van het Guggenheim-museum met een rijke collectie kunst uit de 20ste eeuw. En natuurlijk het beroemdebeeld in de tuin van dit museum, een mooie staande adonis, die echter wel volledigbedekt moest worden, elke keer waneer de nonnen in processie over het water lang-skwamen. Er is zoveel te zien dat u beslist veel plezier zult hebben van een goedgidsje.

“Vertrek 's morgens om 6 uur (de maandag schijnt een "rustige" dag te zijn). Je komtdan tegen negen aan in Venetië (zonder files) en kunt ongetwijfeld nog parkeren in degarage op het Piazzala Roma. Het kost € 24,-per dag ongeacht de tijd de je er staat.Bij de ingang word je verwezen naar een bepaalde verdieping waar ze willen dat je deautosleutel in het contactslot laat zitten zodat zij de auto kunnen verplaatsen. Geef danaan dat je auto automatisch op slot schiet, dan mag je naar de bovenste etage en kunje vrij parkeren (opvallend veel Nederlandse auto's op die verdieping........). De garageuitlopen, weg oversteken en je staat direct bij de waterbus. Voor € 6,50 p.p. heb je eenenkele reis San Marco plein; let op dat je de juiste boot neemt, die door het GranCanal vaart (er gaat er ook 1 buitenom). Vanaf het San Marco plein kun je terug gaanlopen. Koop een stadsplattegrond en loop vooral ook eens weg van de toeristischestegen. Gebruik het toilet bij een eventueel restaurantbezoek. Openbare toiletten:€ 1,50 p.p.”

E. en A. Bakker, sept. 2009

Bij Reisbureau Budgettour, Via Maffei 108, 38060 Molina di Ledro, 0464 508435, inMolina di Ledro aan de hoofdweg, kunt u vier verschillende bustrips naar Venetië boe-ken, zowel voor een hele dag, als een avondtrip. De bussen voor de dagtrips vertrek-ken ’s morgens vroeg om 7.30 à 8.00 uur uit Riva del Garda; de bus voor de avondtripvertrekt rond 10.00 uur uit Riva en komt om ca. 1.30 ’s nachts weer terug in Riva.Tarieven ca. € 60 - € 65 p.p.In verband met het lastige parkeren in Venetië is voor een eerste bezoek aan de stadwellicht een georganiseerde trip bv. via Budgettour te prefereren. (nee …. we krijgengeen commissie hierop)

85

AUTOTRIPS GEBIEDEN35. Passo Tremalzo - 20 km - 30 min.U rijdt richting Idromeer en ziet zodra u het vismeertje en biotoop Lago di Ampolavoorbij bent de afslag links, naar de Passo Tremalzo. Bij deze afslag vindt u RistoranteAlbergo Ampola. Veel gasten berichtten ons hier het allergoedkoopste kopje Cappuc-cino te hebben gedronken. Probeert u het eens uit. Deze mooie geasfalteerde wegvoert u naar een hoogte van 2000 m. U komt uit in hooggelegen alpenweide gebiedmet enige toeristische bebouwing. Men is bezig met plannen om dit voormalige skige-bied te heropenen. De bestaande plannen zijn echter zo ambitieus dat de uitvoeringervan nog wel een tijdje op zich zal laten wachten.

U ziet links Rifugio Garibaldi waar u voor ca. € 7,50 een bord Spaghetti kunt eten. Erglekker volgens de familie Bliek (sept. 2009). Even verder ook aan de linkerkant ziet uRistorante Da Ricchetto, heerlijk echt Italiaans eten zonder poespas en wanneer u deweg uitrijdt komt u na 5 min. bij Rifugio Garda. Een mooie Rifugio met buitenterras.Vlak voor de rifugio loopt de weg hier in de vorm van een breed grindpad door. De eer-ste 1000 m. voert naar een tunneltje. Pas na deze tunnel wordt de weg spectaculair.Via vele haarspeldbochten met adembenemende vergezichten komt de weg uit bij hetGardameer ter hoogte van Limone.

Vanwege de hoge ligging zijn er veel gentianen en oranje lelies te zien. Dit laatste deelvan de weg te berijden is alleen aan te raden voor bestuurders met bergervaring. Hetverbodsbord aan het begin van het weggetje, vlak onder Rifugio Garda, staat er alminstens 30 jaar. De Italianen laten zich hier niet door tegenhouden. Het komt er opneer dat inrijden voor eigen risico is. Van gasten hoorden wij dat de weg de laatstejaren slechter is geworden en men meldt dat het alleen met een 4x4 nog te doen is.



87

“Wij hebben ook de 'achterzijde' van de Passo Tremalzo genomen. Laat ik het zo stel-len: een leuke weg met prachtig uitzicht voor waaghalzen en zeer goede coureurs.”

Machteld Stilting, mei 2003

“Als aanvulling op de autotrip 35, Passo Tremalzo: die hebben wij dit jaar ook gereden.We hebben geen vergelijking met voorgaande jaren, maar wij hadden het gevoel datde weg juist weer prima onderhouden was. Veel kiezel en grint, wat er nog erg goeduitzag. Daarnaast kon je zien dat wij niet de enigen waren die er toch eens met eenauto overheen gingen; waarschijnlijk waren wij wel één van de weinige toeristen die ditdeden. Hij is ook prima met een normale personenauto te doen, zolang je hem maarrijdt op de manier zoals jullie hem beschreven hebben, dus je gaat bergafwaarts. Endat het relaxed was merkten we aan het feit dat ons 3,5 jaar oude zoontje de hele wegnaar beneden heerlijk heeft liggen pitten. En hoezo waaghalzerij? Als je op die maniereraf gaat dan kon het wel gevaarlijk worden, zolang je maar bewust bezig bent is erniets aan de hand. Wel onvoorstelbaar hoeveel mensen er tegenaan fietsen. Je moeter maar zin in hebben, maar die 10 of 15 kilometer lijkt mij nogal wat”

Volker, Justin en Ingrid Hütter, juni 2005

“Wat mij meer stoort is de opmerking dat het pad vanaf de Tremalzo pas naar PassoNota ondanks het verbodsbord best per auto kan worden gereden. In de eerste plaatswordt het pad inderdaad steeds slechter. In de tweede plaats realiseert kennelijk nie-mand zich dat er tijdens een zware regenbui grote rotsblokken naar beneden kunnenrollen en op het pad kunnen blijven liggen (zelf geconstateerd in 1996). Het is dan vol-strekt onmogelijk om nog terug te keren met de auto want er is voor Passo Nota geenplek om te keren en achteruitrijdend de haarspeldbochten maken lijkt mij onmogelijk.Iets anders is het gevaar dat die auto's voor dalende fietsers (ook voor stijgende fiet-sers overigens) oplevert. Fietsers gaan veel harder dan die auto's, maar inhalen ishaast niet mogelijk. En bovendien ben ik nog nooit een Italiaanse automobilist op deTremalzoroute tegengekomen. Ook dit jaar niet. Verder niets dan lof voor het groeneboekje”

L.P. de Jonge, juli 2005Discussie gesloten. Oordeelt u zelf!



Wandelen - wandeling 17 op het kaartje- u kunt ook eengedeelte van bovengenoemde afdaling lopend doen vanafRifugio Garda. Na circa een uur komt u op een drie-sprong, bij de Passo Nota en een Rifugio met buitenterras.Wanneer u hier linksaf gaat en even later weer linksaf komtu na nog een uur bij het Ledromeer in de Val di Pur uit.

Wandeling 18 - een andere mogelijkheid is vanaf RifugioGarda naar de tunnel lopen, 15 min. Na deze eerste tunnelgaat u meteen rechtsaf een smal geitenpaadje op en komt u in 20 min. op de top vande Corno della Marogna. Het unieke is dat u vanaf deze top zowel het Garda- als hetLedromeer kunt zien.

“Vakantie was perfect. Uitstekend weer, prachtige omgeving en de woning was vanbijzonder goede kwaliteit (dat laatste hebben we in Italië wel eens anders meege-maakt).Veel gewandeld. Vooral de Tremalzo pas was in trek. Vier keer boven geweest, 1 keerlopend vanaf Casa Daniela via de Bocca di Albi (loodzware tocht) en drie keer met deauto naar boven. Beklommen bergen: Monte Tremalzo, Corno della Marogna en deCima Avez.

De laatste van het stel, de Cima Avez is een absolute aanrader als eenvoudige berg-tocht voor de wat minder sportief ingestelde gasten, die toch eens een absolute topervaring willen beleven in de bergen. Zelfs buggy's kunnen op deze berg naar bovengedrukt worden...............

Beschrijving route: Vlak voor het hoogste punt van de asfaltweg splitst de weg zichlinks naar de Tremalzo en rechts naar een alm. Na een paar honderd meter eindigt hetasfalt en kan in de buurt van de alm geparkeerd worden of anders op de Tremalzo pasc.q. Tremalzo dorp parkeren en een stukje extra lopen. Vanaf de alm wandelweg nr.444 volgen. Binnen de kortste keren loop je op een splitweg, vrijwel op de graat meteen gigantisch uitzicht op het Gardameer (1700 meter lager!). Het pad blijft splitwegannex karrenspoor tot 15 meter onder de top van de Cima Avez (1891 m.) In totaalhoeft niet meer gestegen te worden dan ca. 200 meter. Het uitzicht is fantastisch: In dediepte Storo en in het noordwesten de Monte Care Alto en het Brenta massief. Verderde woeste dalen rond Tremosine met daarachter weer het Gardameer. Zelfs de Po-vlakte was nog achter het Gardameer zichtbaar. Al met al een echte aanrader voor ge-nieters. Totale wandeltijd ca: 1.45 uur”.

Peter Buurlage, aug. 2007

88

89

36. Het bergdorpje Pregasina en de heilige trap - 20 km - 35 auto min.Wandeling 19 op het kaartje. Het bergdorpje Pregasina is bijzonder vanwege de pano-ramische ligging t.o.v. het Gardameer en vanwege het mooie landschap. U bereikt hetdoor vanaf Molina richting Riva del Garda te gaan en vlak voor de tunnels rechtsaf,richting Pregasina te kiezen.De weg stijgt zeer sterk en komt via een tunnel uit in het dorpje. Prachtige uitzichtenover het Gardameer, de Monte Baldoketen en de Ledrensische Alpen. Parkeerplaatsbij het kerkje. (Ook als je niet wilt wandelen is het als uitstapje zeer de moeite waard)

Vanaf hier lopend bereikbaar is de Cima Nodice(859 m. hoog). Volgens de VVV een heel makkelijkeen heel bijzondere wandeling van ca. 45 minuten.Volgens onze gasten valt dat wel wat tegen en moetje eerder rekenen op 1.30 à 2u. Het pad is hele maalgemarkeerd met rood-witte strepen.Het pad wordt al snel een geitenpaadje en stijgt flink.Halverwege de stijging komt men bij een splitsingmet de aanduiding “Scala Santa”, heilige trap; na deze splitsing wordt het voor men-sen met hoogtevrees een uitdaging. Men passeert een grote opening, breekpunt in derotsen, en bereikt vervolgens het begin van de trap.

De treden werden uitgehakt in de rotsen door Oostenrijkse militairen om de loopgravenen legerplaatsen waarmee de Monte Nodice versterkt was, te kunnen bereiken. Ditwas een belangrijke vooruitgeschoven militaire post tijdens de Iste Wereldoorlog enwerd heroverd door de Italianen in oktober 1915. Deze loopgraven en fortificaties zijnindrukwekkend om te zien.

Gasten Tjeerd en Hermien de Jong liepen de route. Hieronder vindt u hun beschrijving:Pregasina-Scala Santa - 3 uur - spannend voor kinderen - wandeling 19 op kaartNaar Pregasina rijden, 18 km. Bij het binnen komen van het dorpje linksaf een heelsmal weggetje omhoog en parkeren aan de voet van het kerkje van San Georgio.De parkeerplaats is ruim. Omhoog lopen langs het kerkje, vergeet niet de fraaie deurte bekijken, en volg het karrenspoor. Dan naar rechts betonnen weggetje nr 422 in.Dat is vrij steil. Op de t-splitsing naar rechts, pad nr 429 nemen. Na korte tijd zieje een richtingpaal waar verticaal Scala Santa op staat. U gaat schuin rechts.

Voor een rondje verdedigingswerken uit de 1e wereldoorlog, volg Scala Santa.Na even lopen kom je door een spleet in de rotsen, het lijkt wel op “Sesam, open u”van Ali Baba. Daar eenmaal doorheen zie je de Scala Santa, een in de rots gehouwentrap met staaldraadleuning. Boven aan die trap moet je zelf je pad maar zoeken, wantdaar is niets meer aangegeven.


Het is de moeite waard door te lopen, in noordelijke richting. Op het hoogste punt ,zo’n 700 meter boven het Gardameer, is het zittend op een rotsblok genieten van eenfraai uitzicht op Riva, Arco en Torbole. Dan verder door ondiepe loopgraven metschuilgrotten met het Valle di Ledro aan je rechterhand (westelijke richting). De loop-graven buigen geleidelijk aan van het dal af (zuidwest). Dan kom je bij een steile stenentrap naar beneden.

Daar even naar rechts en op de t-splitsing naar links. Je komt dan uit bij Tomba, eenplek met een grote schuilgrot, compleet met zitbanken en een primitief fornuis. Buitenstaat een gedenkteken (waarvan?). Daar loop je langs en kom je vanzelf weer op hetpad nr 429 op het punt waar je terug in de tocht richting Scala Santa liep. Verder deweg terug nemen.

“In plaats van wandeling 19 (of aanvullend), kun je bij hetkerkje ook als volgt gaan lopen. Volg padnr. 422B langs dekustlijn. Prachtige uitzichten onderweg. Neem in het bosde afsnijdpaadjes. Na ongeveer een uur bereik je hetprachtige uitzichtpunt Punta Larici. Ga op dit punt van deweg af, langs de boerderij, tot je op de rotsen staat. Hier-vandaan heb je een fantastisch uitzicht over de zuidelijkekant van het Gardameer en zie je heel mooi Limone onderje liggen. Eén van de mooiste uitzichtpunten! In zo’n 40 mi-nuten loop je weer terug naar Pregasina. Afdalen naar Li-mone kan ook, maar is soms behoorlijk steil; voorgeoefende berglopers! Voor een dagtocht met bezoek aanLimone is dit overigens wel een leuk alternatief i.p.v. er he-lemaal met de auto heen te rijden.”

Eric en Anet Bakker, sept. 2007

37. De waterval van Varone - 20 km - 30 min.In Riva del Garda gaat u richting Arco. U ziet dan vanzelfde wegwijzers naar links naarVarone. Hier is een grote waterval, bereikbaar door eengrot, te bezichtigen tegen entreegeld. Sommige gastenvonden dat ze geen waar voor hun geld kregen. Daar kun-nen wij ze geen ongelijk in geven. Andere gasten verteldenons dat ze het een leuke ervaring vonden.

“De waterval bij Varone kost inmiddels 5 euro entree. Wij vonden het toch zeker demoeite waard. Ook door de mooie botanische tuin/borders waar je langs loopt”

Marco en Ilse Loos-van Loon, juli 2007

90


37A. Rondje Gardameer - dagtocht - ca. 180 km“Voor ons was dit de eerste keer in Italië en zeker voor herhaling vatbaar.De omgeving, de mensen en het eten is er prima; en ook nog goed betaalbaarmet goede kwaliteit. Wat misschien is aan te bevelen en leuk is voor jullie boekje iseen rondje Gardameer. We zijn de wagen in gestapt en via de oostkant zo rond hetmeer gereden. Natuurlijk hebben we diverse plaatjes aangedaan en kom je heel mooieplekjes tegen waar je lekker kan zwemmen of zonnen. Eind van de dag weer heerlijkgegeten in Garda.”

Fam. Guldenaar augustus 2004

38. De kabelbaan van Malcesine - 30 km - 40 min.U gaat eerst naar Riva del Garda en volgt dan de oostelijke oever van het Gardameer.Na ongeveer 15 min. komt u in Malcesine. Een bijzonder mooi stadje. Ook heel ge-schikt om lekker wat rond te luieren. Prachtig oud kasteel. Gezellige winkelsfeer. Bui-ten het stadje kunt u met een kabelbaan naar de alpenweiden van de Monte Baldo, debotanische tuin van Europa, op een hoogte van 2000 m. gaan. Ga vooral vroeg, 8 à 9u‘s morgens. ‘s Middags kan de wachtrij oplopen tot 1 à 2 uur.

U komt in de hoogst gelegen weiden van het Monte Baldo-gebied. Een beschermd natuurgebied. Zie ook tips: maxi-maal resultaat met minimale inspanning voor luiewandelaars in het gastenboek van won.2 La Casetta. Mooiuitzicht en prachtige wandel-gelegenheid boven. Voor kin-deren een spannend avontuur. Jammer is dat er in hethoogseizoen vaak wachttijden voor de kabelbaan zijn. Deprijzen zijn vrij hoog.

“Malcesine is een zeer druk stadje en parkeren in het stadje zelf is nagenoeg onmoge-lijk. Echter, ongeveer een kilometer voor dit stadje (vanuit Riva) is aan je rechterhandeen grote parkeerplaats voor o.a. bussen, maar je kunt er ook je personenwagen kwijt(betaald). En het is absoluut geen straf om dan het stukje naar Malcesine over eenprachtig pad langs het water te lopen. Het kasteel is een aanrader, alleen al vanwegehet uitzicht vanaf de kasteeltoren. De winkels zijn in het algemeen hier gewoon tussende middag open.”

Eric en Anet Bakker, sept 2007

“Ook de Monte Baldo met de kabelbaan hebben we gedaan met de terreinbuggy metde kinderen erin. Ik denk dat ze dit het leukste van de hele vakantie vonden. Wel duur(kostte ons +/- 50 euro voor het hele gezin + buggy). Maar de moeite waard!We hebben een dakkoffer op onze auto staan, daardoor konden we niet in de parkingsin de buurt van de kabelbaan parkeren. We zijn dan een beetje verder door gereden inhet straatje voorbij de parking van de kabelbaan, daar is een parking van een restau-

91

rant 'Cervo' of iets dat erop lijkt, waar we wel konden parkeren, we hebben er heel lek-ker en goedkoop gegeten en bovendien nog gratis geparkeerd! Een aanrader, heelvriendelijke bediening.”

Youri en Marleen Mertens-Van Win, juli 2005

38A. Het kasteel van Beseno - 40 km - 60-70 min.Ilka Tanczos mailde ons dit uitstapje:“Ook erg leuk is het kasteel van Beseno zo'n 6 km ten noorden van Rovereto, goed tezien vanaf de snelweg. Het is mooi groot (een echt kasteel zoals mijn zoon zegt) meteen mooi uitzicht en je mag er de harnassen, zwaarden etc allemaal aanraken en aan-trekken. Ook een groot succes bij onze kinderen. Bij de parkeerplaats is een leukrestaurantje waar je lekker kan eten.

Ilka Tanczos, augustus 2003

“Zie een tocht naar het kasteel van Beseno niet als een uitstapje voor wat slechterweer. Dat deden wij wel, maar het kasteel blijkt deels een ruïne te zijn. Nat werden wedus alsnog. Bij droog weer lijkt het ons inderdaad zeker voor kinderen een geslaagdedagtrip.”

Karin Janssen en Eric Gehring, juli 2005

Het kasteel is op maandag gesloten.

39. Val di Daone - 50 km - 80 min.Vertrek voor deze tocht vooral ‘s morgens op tijd. Hij is te mooi om te gaan haasten.Een schitterende tocht naar een voor buitenlanders onbekend natuurgebied. U volgtrichting Idromeer en gaat na Storo rechtsaf richting Madonna di Campiglio. Na ca. 12km., vlak achter Pieve di Bono neemt u de afslag links naar de Val di Daone, eenprachtige ongerepte vallei. Tot begin mei kan er sneeuw liggen en is niet altijd de heleroute berijdbaar.Na enige tijd bereikt u het eerste stuwmeer, het Lago di Malga Boazzo. De weg is hierslechter, maar toch voor elke auto berijdbaar. Na een aantal haarspeldbochten komt


Rifugio da Pierino in zicht, een echt Italiaans res-taurantje met een eenvoudige smakelijke keuken.Een paar km verder eindigt de geasfalteerde wegbij het tweede stuwmeer, het Lago di Malga Bis-sina.Wandelen - Hier begint een wandelroute die u inca. anderhalf uur langs het meer naar de Rifugio

Val di Fumo voert. (volgens ons de mooist gelegen Rifugio in de hele omtrek. Deroute vertoont nauwelijks stijging (50-100m) en is voor iedereen te belopen.De route loopt eerst langs het meer en volgt dan een brede bergstroom met tallozewatervalletjes en stroomversnellingen. Door de geïsoleerde ligging is er geen toeristi-sche bebouwing en is het landschap volkomen ongerept. Het pad komt uit bij de Rifu-gio, die ook overnachtingsmogelijkheid heeft en uitgangspunt is voor vele anderewandelroutes.

40. Rifugio Tita Secchi (voorheen. Gabriele Rosa) - 45 km - 65 minRoute met bergmarmotten

http://net.onion.it/adamello/htmlen/tita.html voor een foto van de Rifugio.Een mooie plek om de echte Dolomietensfeer te proeven. Rijdt via Storo naar het Idro-meer. Na ca. 1 km rechtsaf via een onmogelijke bocht van 310° richting Bagolino.Bagolino is een sfeervol authentiek dorpje; vlak na het dorpje rechts aanhouden eensmallere weg op. U komt langs een bijzondere begraafplaats uit in de schitterende Valdi Caffaro en vervolgt de weg door Valle Dorizzo. U komt uit bij het “dorpje” Gaver,een miniwintersportgebiedje, en ziet rechts een winkeltje annex bar/restaurant met eengrote parkeerplaats. Sla nu meteen na de brug rechtsaf een grindweg in richtingLocanda Gaver. De weg daalt licht.

Na ca. 1 km door een prachtig alpenweidegebied met ideale picknickplaatsen komt uop een bijzonder mooi gelegen bergcamping. Men kan hier kosteloos kamperen.De enige voorziening is echter een koudwaterkraan. Centraal op de camping ligtLocanda Gaver. Heerlijk echt Italiaans eten voor weinig geld zowel tussen de middagals ‘s avonds. Wanneer u de camping dwars oversteekt komt u bij Rifugio Nikolajevka.Een heel eenvoudige Rifugio met een echte bergsfeer. Voor evt. huttentochten kan desleutel afgehaald worden bij de plaatselijke bergsportvereniging. Informatie bij de VVV.Verschillende wandelmogelijkheden hier. Even voor de Rifugio links omhoog begint hetpad van de "Giro del Blumone"= rondwandeling om de Cornone di Blumone, 2830m. hoog. Begin- en eindpunt op de camping. Dit is een erg mooie maar langere tocht,ca. 6,5 uur. In de zomer van ‘98 liepen we deze tocht voor de tweede keer.We kampeerden toen echter op de camping bij Gaver en hoefden dus niet met deauto. Wel heel erg de moeite waard voor wie van de echte Dolomietensfeer houdt. Delagere stukken zijn groen en ruig. Boven is het een en al rots en af en toe ongevaarlijke


sneeuwveldjes, die je met gewone bergschoenen best kunt oversteken, wel genietenvoor onze kinderen (10 en 13 toen) natuurlijk. Een keer over de pas komt al snel Rifu-gio Tita Secchi in zicht, kortgeleden volledig gerenoveerd. Ze serveren alles, van spa-ghetti tot stukken taart en koffie, geen ijsjes ;-)

En prachtige uitzichten boven. De hele Adamello en Brentaketens zijn vanaf de pas, op2633 m. hoogte, te zien. Op de kaart is de route gedeeltelijk als stippeltjespad, alpinis-tenpad dus, aangegeven. In praktijk valt dit reuze mee en slaat dit op het geklauterover grote stenen op het laatste stuk voor de pas. Kaart meenemen.

Alternatieven voor een kortere wandeling - wel een kaart meenemen:1. bijna aan het einde van de camping linksaf tot de voet van de berg, zie bordjes, naarRifugio Tita Secchi aan het Vaccameer.2. met de auto even terug naar de geasfalteerde weg en sla rechtsaf, verder omhoog.Een paar km verder, even na een soort pasje, staan vaak auto’s langs de weg gepar-keerd. Hier begint aan de rechterkant een gemarkeerde route naar Rifugio Tita Secchi.Uw beginpunt is nu 200 m. hoger en het pad stijgt veel makkelijker. Ca. anderhalf uurlopen naar de Rifugio. Het pad komt via vele s-bochten over een puinwaaier (niet vanhet pad afgaan) uit bij de Rifugio aan het meer, waar u heerlijk koffie kunt drinken. Heelaparte sfeer.

Bijzonder op deze laatste route is het aparterotsige maanlandschap met z`n lichtgroen be-moste stenen en zeldzame flora. Hier leventientallen bergmarmottenkolonies en velegemzen. Rustig lopen zonder lawaai, en in debuurt van de Rifugio wat zijpaden verkennen,dan heeft u kans ze te zien.

Bent u een kaasliefhebber? Stop dan even inBagolino of omstreken bij een Alimentari enkoop een stukje diepgele "Bagoss" Deze zeerpittige kaas wordt alleen in de bergen achterBagolino geproduceerd door de bergboeren enis een typisch streekproduct. Heerlijk!

41. Val Genova - 45 km - 60 min. (naar het begin v.d. vallei)De Val Genova is een Nationaal Park. U volgt dezelfde route als bij tocht 39 maar gaatbij Pieve di Bono gewoon rechtdoor. Vlak achter Pinzolo ziet u de afslag links naar deVal Genova. Pas na enkele kilometers komt u in de werkelijke vallei, eerst langs eenstuwmeertje.


95

“Vlak na het stuwmeertje is de ingang van het park Op dit punt moet je je wagen ach-terlaten (op gratis parking) en mag je te voet verder (ook gratis) om de vallei te verken-nen. Of je betaalt 4 euro voor je wagen en dan kan je nog +/- 4.5 km verder rijden totPonte Maria. Van daar tot aan Malga Bedole kan je alleen te voet of met een pendel-bus verder.”

Ingrid Monden aug. 2004

U passeert de Cascata di Nardis, een schitterende waterval. In het hoogseizoen is hethier erg druk. Wanneer u verdergaat wordt de vallei steeds mooier en de weg steedsrustiger. Na ca. 1 km komt u bij Rifugio Fontana Bona, een authentieke houten Rifugiomet grote tuin, zeer geschikt als pleisterplaats.Aan het eind van de vallei vindt u Rifugio Bedole. Overal zijn prachtige picknickplekjesen beginnen mooie wandelroutes. De schoonheid van de vallei is onovertroffen. Helaaszorgt de status van Nationaal Park voor nogal wat binnenlands toerisme.

42. Parco Alto Garda Bresciano Baitoni - Bondone - 25 km - 45 min.

panorama over het IdromeerRijd richting Idromeer en ga aan het begin van het dorpje Storo linksaf richting Baitoni.Over een rustig weggetje met mooie rustieke boerderijen komt u uit bij een minder toe-ristisch gedeelte van het Idromeer. Leuke kleine camping - Miralago - bij Hotel-Pizzeriamet een openbaar strand.


Ga vlak voor de camping omhoog richting Bondone. Via een flink aantal haarspeld-bochten en schitterende uitzichten op het Idromeer komt u uit in het bergdorpje Bon-done. Het ligt tegen de berg aangeplakt als een adelaarsnest. Parkeren buiten hetdorp. De weg splitst zich en beide kanten op kunt u nog een paar km verder rijden,daarna wandelen. Schitterende wandelmogelijkheden hier en lekker rustig. U bent nuin het Parco Alto Garda Bresciano.

43. Viermerentocht - Rondrit Ledro Garda Valvestino en Idromeerdagtocht ca. 150-180 km“Wij hadden een leuke tijd in Pieve di Ledro. We wil-len jullie een compliment maken voor jullie uitste-kende internetsite, die zowel voor zoeken, alsboeken erg goed werkt. Wij boekten op donderdag,hadden op vrijdag onze papieren en waren op za-terdag in Pieve di Ledro, prima!!! Ook het materiaaldat we bij de boeking kregen was verrassend com-pleet en efficiënt in gebruik. We hebben een aantalwandelingen en een autotocht uit het groene boekjegemaakt, de heerlijke ijssalon meerdere malenbezocht en voor vrienden (en onszelf) de heerlijkeframbozenlikeur van de apotheek meegenomen.

Wat betreft de autotochten hebben we nog een aanvulling voor het groene boekje:Vanuit Pieve di Ledro via Riva del Garda langs de westelijke oever van het Gardameerrijden tot Gargnano (45 min.) Daar de afslag Navazzo/Lago d' Idro nemen. Dan kom jeop een prachtige en heerlijk rustige weg met mooie panorama's over het Gardameeren rijd je door schitterende natuur langs het Lago di Valvestino over Capovalle naar hetIdromeer. Wij maakten daar een heerlijke stop bij het openbare strand van Anfo (tussende twee campings in). Na lekker gezwommen en geluierd te hebben zijn we via PonteCaffaro naar Storo gereden. (In Anfo schijnt ook nog een Venetiaanse vesting te zijnmaar die hebben wij niet bezocht) In Storo hebben we in het centrum nog even rond-geslenterd in enkele schilderachtige straatjes onder het loodrechte rotsmassief. Danvan Storo door het mooie nauwe dal (of kunnen we het een kloof noemen?) van dePasso di Ampola terug naar Valle di Ledro. Op het hoogste punt van de pas een heer-lijke cappuccino (voor 80 cent!) tussen de loslopende kippen bij Albergo Ampola endan weer terug naar Pieve. Bedankt voor de goed verzorgde vakantie! “

Co en Gerda van der Maas, augustus 2004

96

LEDRO LINKS


www.meteotrentino.itweerberichten en satellietfoto’s, Italiaans, link naar Engelstalig weerbericht.

www.vallediledroinfo.comde homepage van de Val di Ledro, verzorgd door de VVV, meertalig, veel info.

www.gardaworld.com/eng/WebCamsOverzicht van 3 webcams gericht op het Gardameer. Klik op de webcam bij Riva delGarda: deze is gericht op de bergen rondom het Ledromeer en geeft een prachtige ac-tuele weersituatie. Leuk om even te kijken voor vertrek.

www.rivadelgarda.comde homepage van Riva del Garda.

www.vallediledro.comde site van de VVV in het Ledrodal.

members.home.nl/moetzie/ledromeer2003.htmlLeuke homepage van Martien en Ellemien die al verschillende keren met hun hondenop vakantie waren in het Conceidal.

me.in_berlin.de/~bitrot/bike_garda.htmlmountainbike in de bergen bij het Gardameer, foto’s en beschrijving Engels o.a. routeTremalzopas.

www.lagobiker.itsite voor de echte mountainbiker met overizicht van alle avontuurlijke tochten rond hetledromeer - ook in het Duits.

www.gardatrentinoonline.itIn het Italiaans, Engels en Duits. Internetsite van het Noordelijke deel van het Garda-meer dat in de provincie Trentino ligt, met stadjes als Riva del Garda, Arco & Torbole.

www.arco.orgSite met alle wetenswaardigheden over Arco (alleen Italiaans).

97

98

Aantekeningen

ALPICASA V.O.F.Agnes Hovinga enGerard BlokO. Nassaustraat 128933BRLEEUWARDEN

Telefoon:+31 (0) 58 2159154

Mobiel:+31 (0) 653176285+31 (0) 654986840

E-mail:[email protected]

Website:www.alpicasa.nl

Design:Blok [email protected]

Infoboekje Ledro

Documents

Transcript of Infoboekje Ledro