inDruk po najaar 2011

PO najaar 2011

Aan de slag met 21st century skills

Kenny.nl: spelen en leren

Leren met mobieltjes

4 8 12 14

po najaar 2011 - 3

2 Column Frans Schouwenburg

3 Webtips

4 Formeel en informeel Engels leren

6 Hoe ondersteunen we leerlingen met dyslexie?

8 Ik KHAN rekenen

10 De leerling aan het woord

10 Ict in het onderwijs, de stand van zaken

11 Klaar voor de start; de nieuwe Kennisnet onderbouwsite

12 Begrijpend kijken in de klas

14 Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving

16 Nieuws

Inhoud

Column Kinderen kunnen allesEr wordt weer volop geschreven en gesproken

over de voordelen en nadelen van internet en

sociale media. Vooral wanneer het gaat om onze

kinderen, die al zoveel gevaar lopen in deze

wereld, zijn we erg voorzichtig en bannen we

graag uit wat ons niet zint. De frustratie is dan

ook groot als we als opvoeders in de gaten

krijgen dat we er geen grip op hebben. De een

begint een actie tegen pedofielenverenigingen,

de ander legt duidelijke kaders op over de tijd

die het kind op Hyves mag doorbrengen, er

worden cursussen verkocht, mobieltjes aan

kinderen meegegeven en ieder worstelt met

afspraken en protocollen.

Zo niet de kinderen zelf. Die stappen overal on-

bevangen in. Als wij grip op het Hyvesgebruik

denken te hebben is Hyves al lang weer passé. Als

we denken te weten wat een sms is, zijn uw kin-

deren alweer aan het pingen. Zo gaat het maar

door.

Uiteindelijk lijkt het mij toch altijd weer het bes-

te om zoveel mogelijk met kinderen te communi-

ceren, ze proberen te begrijpen en ze het besef te

geven dat we geïnteresseerd zijn in wat ze doen

en niet alleen maar bezorgd zijn. Daarbij past dat

kinderen ook de ruimte krijgen om te laten zien

wat ze kunnen. En dat kan verrassende effecten

hebben. Al enige tijd verzamelen we bij Kennisnet

voorbeelden van scholen die leerlingen serieus

inzetten bij alles wat rond de computer in de

school speelt. Onlangs organiseerden we bij

Kennisnet een kringgesprek met een aantal van

deze scholen. Docenten en leerlingen vertelden

over hun ervaringen (binnenkort volgt de

publi-catie). Maar één ding werd volstrekt

duidelijk: Geef leerlingen verantwoordelijke

taken en ze kunnen het aan. Er werd verteld over

leerlingen die helpdesks vormen op school, leer-

lingen die les geven aan docenten, zelfs les in

digibordvaardigheden en leerlingen die uitleg

geven over toepassingen en apparaten. Duidelijk

signaal is: ze kunnen het aan, vinden het geweldig

om te doen en voelen zich serieus genomen. Daar-

mee lijkt me een uitstekende basis gelegd om in de

school te werken aan vaardigheden voor de 21ste

eeuw. Dit sluit ook aan bij de andere prioriteiten

die u heeft rondom het thema Taal en Rekenen.

Over al deze onderwerpen vindt u in deze InDruk

weer interessante artikelen en ideeën.

Frans Schouwenburg

Sectormanager po

2 - po najaar 2011 po najaar 2011 - 3

Kijktips TeleblikHet vastleggen van taal, o.a. het ontstaan van woorden-

boeken, alfabetten, beeldschrift, spijkerschrift en de

spellingsregels.

www.teleblik.nl/media/66801

Het ontstaan van de Nederlandse taal en de relatie van het

Nederlands met andere talen om ons heen.


Educatief programma voor het basisonderwijs, waarin

spelenderwijs kennis wordt gemaakt met rekenen en

getallen.


WebtipsOp de site van de Rekenboog, een initiatief van SLO, het

Freudenthal Instituut en de CED-groep staan rekenlessen

voor zeer moeilijk lerende kinderen. Aan de leerlijnen zijn

activiteiten gekoppeld die zorgen voor betekenisvol reken-

onderwijs.

www.rekenboog.slo.nl

In deze inDruk is het verhaal te lezen van een school die

werkt met de site van de Khan Academy. De site Mathtrain.tv

is een soortgelijke site waar zowel de leerkracht als de leer-

lingen rekenproblemen uitleggen in screencasts (filmpjes).

www.mathtrain.tv/index.php

Op deze site staan heel veel online oefeningen om rekenen,

taal, maar ook om vakken zoals techniek en topo te oefenen.

Ook bevat deze site gerichte oefeningen voor de NIO- of

CITOtoets.

www.leestrainer.nl

Veel leerlingen vinden ontleden erg lastig. Op de site Beter

Ontleden kan aangegeven worden wat en hoeveel je wilt

oefenen. De site is ook prima bruikbaar bij instructie op het

digibord.

www.beterontleden.nl

Rekensommen en taaloefeningen voor de onderbouw. Op

www.kenny.nl kunt u voor uw leerlingen educatieve

spelletjes op maat klaarzetten. De spellen sluiten aan bij

de leerdoelen rekenen en taal.

www.kenny.nl

Taal speelt een grote rol bij realistisch rekenen, daarom

worden taal- en rekenonderwijs gecombineerd.

www.leraar24.nl/video/2134

Iedere dag klassikaal sommen oefenen verbetert de basis-

kennis rekenen van leerlingen.


Interactief voorlezen bevordert de taalvaardigheid en

vergroot de woordenschat.


Het thema van deze inDruk is ‘Taal en rekenen’. Ook de webtips staan natuurlijk in het teken van

dit thema. Voor het eerst zijn er behalve webtips ook tips te vinden om filmpjes van Teleblik en

Leraar24 rondom dit thema te bekijken. Om de filmpjes van Teleblik te kunnen bekijken heeft u een

Entree account nodig. Mocht u deze nog niet hebben dan kunt u deze gratis aanvragen wanneer u

hieronder op een van de Teleblik-links klikt.

Kijktips Leraar24

po najaar 2011 - 54 - po najaar 2011

Formeel en informeel Engels leren

‘Can you point at the tiger? Do you see a predator? What do

we call this long part of an elephant?’ Een kwartier lang krijgt

Sven uit groep 5 van obs De Boemerang in Zevenbergen de

ene dierenvraag na de andere voorgelegd. Onderzoekers Miek

Teunissen en Gerard Veenhof spreken consequent Engels,

alleen als ze zien dat Sven in de war raakt, schakelen ze even

over op Nederlands. Door de dunne muren heen is te horen

hoe in het aangrenzende kamertje Svens klasgenootje Kyara

soortgelijke vragen krijgt voorgelegd. Alle kinderen van

groep 5 doen mee aan een onderzoek naar ‘informeel’ Engels

leren, dat wil zeggen: leren buiten de gewone les om.

Mobiel mee naar huis

Elk kind kreeg gedurende twee weken een mobieltje in bruik-

leen mee naar huis, met daarop een speciaal voor dit doel

ontwikkeld dierentuinspel Zoo Quest. In deze role playing

game speelt het kind de hoofdfiguur, die de zookeeper moet

helpen om 25 ontsnapte dieren op te sporen. Als een dier

gevonden is, volgt er een puzzel, een memory-spel of een

quizje over dat dier. Telkens worden foto’s en plaatjes

gekoppeld aan gesproken en geschreven taal.

In Zevenbergen mochten de kinderen thuis zo veel - of zo

weinig - spelen als ze zelf wilden. De motivatie van de leer-

lingen om met het spel bezig te zijn is een van de aspecten

die worden getoetst. In de klas is bij dit deelonderzoek geen

extra aandacht besteed aan The Zoo. Van tevoren is elk kind

mondeling getest op kennis van woordenschat en door

diezelfde test nu opnieuw af te nemen, willen de onder-

zoekers achterhalen wat de kinderen hebben opgestoken van

het spelen van de game.

Onderdeel van lespakket

Alle kinderen vonden het een leuk spel. Met de motivatie zat

het ook wel goed: De meesten speelden meerdere malen per

week, Sven zelfs elke dag en Kyara nam haar mobieltje overal

Hoe kunnen jonge kinderen het beste Engels leren? Wat is de perfecte combinatie tussen formeel

leren (in de klas) en informeel leren (in de dierentuin of gewoon thuis) met een mobieltje?

Hoe kan zo’n mobiele applicatie het leerproces en de motivatie van kinderen optimaal stimuleren?

EarlyBird, een landelijk expertisecentrum voor Engels in het basisonderwijs en het Instituut voor

Informatica van de Universiteit van Amsterdam onderzoeken dit – met steun van Kennisnet.

mee naar toe en speelde dan onderweg. Het is nog te vroeg

om conclusies te kunnen trekken over wat de kinderen ervan

geleerd hebben, de onderzoeksresultaten worden eerst

uitgebreid geanalyseerd.

Miek Teunissen vertelt: ‘Ik heb wel de indruk dat er enorme

verschillen in vooruitgang zitten tussen individuele

kinderen. Kennelijk kunnen sommige kinderen heel goed zelf-

standig leren en anderen wat minder. We wilden in het deel-

onderzoek op De Boemerang bepaalde aspecten van het spel

apart testen; daarom is nu in de klas geen aandacht besteed

aan de oefenstof. In het uiteindelijke onderzoek - dat volgend

schooljaar zal plaatsvinden - wordt de applicatie ingezet als

ondersteunend middel binnen een uitgebreid lespakket over

dieren. Dit lespakket bestaat - naast dit spel - uit opdrachten

in de klas, klassikale gesprekken en een uitje naar de dieren-

tuin. Die combinatie van formeel en informeel leren, op school

en thuis, met lesstof en spel, bleek in eerder onderzoek goed

te werken. Beide vormen van leren vullen elkaar aan.’


Hoe ondersteunen we leerlingen met dyslexie?

Het is een bekend - en inleefbaar - proces: kinderen die door

hun dyslexie moeite hebben met lezen, kiezen vaak voor

dunne en simpele leesboeken. Deze zijn over het algemeen

minder spannend en motiverend dan de boeken die andere

klas-genootjes lezen. Zo komen kinderen met dyslexie

aanzienlijk minder met taal in aanraking dan hun klas-

genootjes en raken nog verder achterop. De moeite met lezen

zit hen niet alleen dwars bij leesboeken, maar bij alle

teksten en schriftelijke toetsen.

Gestructureerde karaoke

Jeanette Smalen, Intern Begeleider op basisschool de Ni-je

Veste in Groenlo, vertelt hierover: ‘In de lagere groepen lezen

leerkachten vaak alle teksten voor. Naarmate kinderen ouder

worden, vinden ze dat te kinderachtig; ook kinderen met

dyslexie willen zelfstandig aan de slag. Daarvoor zetten we

tegenwoordig het voorleesprogramma Kurzweil in. Dat leest

een tekst voor en laat tegelijk op het beeldscherm zien welk

woord, in welke zin, aan bod is. Het lijkt wel wat op karaoke,

maar dan inclusief de structuur van de hele pagina. En dat

werkt. Wij gebruiken het vanaf groep 4, bij alle kinderen van

wie het leesniveau het leren in de weg staat.’

Computerstem

In groep 4 laat Max trots zien dat hij Dolfje weerwolfje aan

het lezen is. ‘Kurzweil leest het voor en ik moet in mijn

hoofd meelezen. Dat helpt echt, al is de computerstem een

beetje vreemd. Ik maak wel altijd de letters groter op het

scherm, meestal zet ik ‘m op 200%.’ Naast Max verdiept Puck

zich in een tekst over de verzorging van jonge katjes en

vullen Emiel en Nout het Kurzweil-logboek in. Terwijl deze

vier met een koptelefoon op zelfstandig bezig zijn, geeft

hun juf instructie aan de rest van de klas. In groep 7

zitten vijf kinderen op een rijtje te lezen in 100% Timboek-

toe en in een Hoe overleef ik-boek. ‘We gebruiken dit

programma ook voor gewone teksten van bijvoorbeeld

aardrijkskunde en voor toetsen. Zo voorgelezen worden

terwijl je mee kunt lezen, helpt vooral met het begrijpen

van moeilijke woorden’, vertelt Mylène.

Woordvoorspeller

Kurzweil werkt compenserend voor de leeshandicap, zodat

kinderen toch zelfstandig boeken en teksten kunnen verwerken

die passen bij hun leeftijd en groepsniveau. Dit stimuleert de

leeshonger en versterkt het zelfvertrouwen van de kinderen,

waardoor ze meer gaan lezen. Daarnaast werkt het remedië-

rend, doordat kinderen ook de moeilijke woorden zelf

meelezen, terwijl die uitgesproken worden. Daarnaast is

Jeanette Smalen enthousiast over de inzet van het

programma bij het zelf schrijven van teksten: ‘Als leerlingen

niet precies weten hoe een woord geschreven moet

worden, zullen ze dat woord vermijden. Maar met de Woord-

voorspeller krijgen ze hints. Zo gaan ze langere en ingewik-

keldere teksten schrijven. Eigenlijk zouden kinderen ook

thuis Kurzweil moeten gebruiken, we zoeken nog een

oplossing waardoor dat kan zonder extra kosten.’

Dyslexie kan het leerproces van kinderen behoorlijk in de weg zitten. Wie moeite heeft met

taal, heeft bij veel schoolvakken een extra hindernis. Dit kan het zelfvertrouwen ondermijnen.

Veel oefenen met spelling helpt, veel lezen en voorgelezen worden ook. Hoe meer taal een kind

verwerkt, hoe beter. In de drukke klassenpraktijk blijkt dit soms lastig te verwezenlijken, maar

inzet van ict kan uitkomst bieden.

Lees meer over deze aanpak van dyslexie in deel 31 uit

de Kennisnet Onderzoeksreeks: Opbrengsten van EXPO;

Tien experimenten met ict in het primair onderwijs.

De Ni-je Veste is onderdeel van scholengroep Delta

in Arnhem en omstreken. Binnen deze scholengroep

werken nu veertien scholen met Kurzweil. Hierdoor

konden twee nadelen van het programma ondervangen

worden: de hoge prijs en het tijdsintensieve hand-

matig scannen van teksten. De scholengroep kreeg

kwantumkorting en binnen Delta wordt nu een

Kurzweil-bibliotheek opgebouwd, waar alle veertien

scholen gebruik van kunnen maken.

Virtuele klas

Montessori-school Stad in Almere heeft gekozen voor

een andere inzet van ict bij de begeleiding van leer-

lingen met dyslexie. Tijdens het pilotproject ‘Online

Taal’ kregen 20 kinderen met dyslexie in kleine groepjes

zeven weken lang extra aandacht en begeleiding tijdens

schooltijd. Deze lessen vonden plaats in een ‘virtuele

klas’. De Remedial Teacher gaf op afstand les; iedereen

kwam op een afgesproken tijd online. De leerkracht

behandelde een stukje lesstof en gaf (afwisselende)

opdrachten. De kinderen maakten de oefeningen en

konden desgewenst met elkaar en de leerkracht commu-

niceren via spraak of via de chat. De virtuele spellings-

lessen werden drie keer per week gegeven. Directeur

Bert Dijksman is enthousiast over dit project: ‘Na zeven

weken hadden de meeste kinderen hun taalachterstand

(van een half jaar of meer) weggewerkt. De gerichte

lessen konden gewoon tijdens schooltijd plaatsvinden,

zonder dat dit de klassenleerkracht extra belastte.

De kinderen waren heel geconcentreerd aan het werk.

Hun zelfvertrouwen en hun motivatie om wat aan

spelling te doen, keerden terug. Ik vind het zeker voor

herhaling vatbaar. Kinderen kunnen zo gespecialiseerde

hulp op maat krijgen, die onze school zelf niet kan

bieden. Eigenlijk zoek ik andere scholen die mee willen

doen: hoe meer deelnemers aan Online Taal, hoe

betaalbaarder het wordt.’

8 - po najaar 2011

Als leerkracht en ict-coördinator op de Koningin Julianaschool

in ’s Gravenpolder had Arco de Bonte al eerder eens de site

van de Khan Academy bezocht maar toen hij in februari

2011 zag dat er leerlijnen en oefeningen toegevoegd

werden, werd het pas extra interessant. Arco diende een

plan in bij de innovatieregeling van SURFnet/Kennisnet om

in de klas een pilot uit te gaan voeren met de Khan Academy.

Het projectplan werd gehonoreerd in de categorie ‘leren op

afstand en online samenwerken’. Groep 7 van de Koningin

Julianaschool kon aan de slag.

In de laatste weken van het schooljaar werd een brede pilot

uitgevoerd. De leerlingen van groep 7 gingen aan de slag

met de site van de Khan Academy. Ze begonnen op een

instartniveau en bekeken de instructievideo’s en maakten

de opdrachten. Het enige wat daarvoor nodig is, is een

Google- of een Facebookaccount. Omdat men op de Koningin

Julianaschool al veelvuldig gebruik maakt van Google Apps

Ik KHAN rekenenWat is de Khan Academy?

De Amerikaan Salman Khan begon in 2004 met het geven van bijles wiskunde aan zijn nichtje Nadia. Toen ook

andere familieleden van zijn diensten gebruik wilden maken bedacht hij dat het handig zou zijn om zijn uitleg op

YouTube te plaatsen. Tot zijn verbazing bleken de filmpjes op YouTube razend populair te zijn en maakten al snel vele

mensen over de hele wereld gebruik van zijn wiskunde uitleg. Dat inspireerde hem tot oprichting van de Khan

Academy; een interactieve site met instructievideo’s, oefeningen en hulpmiddelen rondom rekenen en wiskunde.

Inmiddels staan er al meer dan 2150 video’s online en heeft Khan zijn baan opgezegd om zich fulltime aan de

Khan Academy te kunnen wijden. Al het materiaal op de website van de Khan Academy staat voor iedereen vrij om te

gebruiken. Inloggen met een Facebook- of Google-account volstaat.

was dat geen enkel probleem. De leerlingen voegen hun

leerkracht als coach toe en zo creëer je een prachtige

leeromgeving. De leerlingen volgen de leerlijn, per blok

krijgen ze oefeningen met spelelementen daarin. Zo heb je

als je tien sommen achter elkaar goed maakt een streak.

Arco vergelijkt dat met een strike bij het bowlen. Ook kun je

badges verdienen wanneer je bepaalde niveaus behaalt.

Dit motiveert de leerlingen enorm.

Wanneer de kinderen binnen een blok tien sommen achter

elkaar goed hebben (streak) schuiven ze een stukje op in de

leerlijn. Deze leerlijnen zijn gekoppeld aan de videodatabase.

Vind je een som erg moeilijk dan kun je een instructiefilmpje

kijken of om een hint vragen. Bij een hint krijg je in een

soort stappenplan te zien hoe je bij de uitkomst kunt

komen. Maak je gebruik van een hint dan moet je wel weer

vooraan beginnen met het behalen van een streak (10

sommen achtereen goed). Voor deze pilot had Arco de Bonte

goede en minder rekenvaardige leerlingen aan elkaar

gekoppeld. Op deze manier kunnen ze elkaar helpen.

Communiceren binnen de Khan Academy is (nog) niet mogelijk.

Maar hoe zit het met de organisatie?

De Khan Academy is een Engelstalige site, levert dat geen

problemen op voor de leerlingen? Arco legt uit dat het

bij veel sommen geen enkel probleem is. Bij redactie-

sommen gebruiken de leerlingen Google Translate. Dat

programma geeft geen vlekkeloze vertaling naar het Ne-

derlands maar wel genoeg voor de

leerlingen om de strekking van de op-

gave te begrijpen. Veel leerkrachten

worstelen binnen hun klassen-

management hoe ze leerlingen zoveel

mogelijk op hun eigen niveau kunnen laten

werken. Volgens Arco de Bonte is de Khan

Academy eigenlijk de droom van iedere

leerkracht. Je leerlingen werken waar dan ook, wanneer dan

ook, in hun eigen tempo aan hun eigen vaardigheden.

Ze zijn niet afhankelijk van de leerkracht om verder te

komen in hun ontwikkeling. Aan de coach (leerkracht) biedt

de Khan Academy een uitgebreid leerkrachtdashboard

waar je kunt zien hoe ver iedere leerling is gekomen en

hoeveel tijd ze er aan besteed hebben. Ook zie je door

kleurcodes welke stof is afgerond, waar ze mee bezig

zijn en waar ze in vastlopen. Volgens Arco heeft hij nu

veel meer tijd om individuele leerlingen te begeleiden.

Bij een peiling onder zijn leerlingen bleken 23 van de 26

leerlingen het werken met de Khan Academy ‘extreem leuk’ te

vinden, de andere 3 vonden het ‘heel leuk’. Ook collega’s zijn

erg enthousiast. Het probleem is nu nog het aantal computers.

Na de vakantie gaat Arco aan de slag met Chromebooks

(gebruiksvriendelijke laptops met alleen een browser).

Daarnaast zal gekeken worden welke voordelen een tablet kan

hebben. Het belangrijkste is dat je een goede internetver-

binding hebt.

Na de zomervakantie is de Koningin Julianaschool gestart

met een smalle pilot. De plusleerlingen gaan dan verder met

de Khan Academy. Daarnaast worden er filmpjes vertaald naar

het Nederlands en wordt er gekeken of er een integratie mo-

gelijk is met bijvoorbeeld de database van Wikiwijs. Je kunt

dan gebruik maken van bronnen zoals een rekenrek binnen de

Khan Academy. Volgens Arco de Bonte

zou deze werkwijze op den duur de

rekenmethode kunnen vervangen. Uit

de reacties van de kinderen blijkt dat

ze het erg prettig vinden om autonoom

te kunnen werken; ‘Je weet nu wat je

niveau is en je kunt zelf verder gaan’

en ‘Als je het niet snapt kun je even

een filmpje bekijken.’ Dit enthousiasme blijkt nog eens ex-

tra uit het feit dat meester Arco op zijn dashboard ziet

dat erop de vrije woensdagmiddag thuis lekker verder

gerekend wordt.

Khan Academy

www.khanacademy.org

Nederlandstalige community

www.ikkhan.nl

Chromebooks

http://dutch.appsusersgroup.com/berichten/

chromebooksinhetonderwijs

of http://goo.gl/N0kRH

Khan Academy is eigenlijk de droom van iedere leerkracht.”

po najaar 2011 - 9


observeren kregen de ontwikkelaars een beter inzicht in de

wensen van de doelgroep. Ook ouders en leerkrachten werd

gevraagd om vragenlijsten in te vullen om zo de site nog

beter aan te laten sluiten bij hun wensen.

Per 9 september hebben leerlingen van de groepen 1, 2 en 3

een spiksplinternieuwe interactieve onderbouwsite ter

beschikking. Leerlingen kunnen hier individueel of in twee-

tallen mee aan de slag op de computer. Bij het ontwerpen van

de site is ook rekening gehouden dat deze geschikt moet

zijn voor gebruik op het digibord of touchscreen. Ook in

groepjes kunnen de leerlingen met Kenny aan de slag.

Binnen een speciaal voor dit doel geopende community werden

gerichte vragen gesteld aan ouders, leerkrachten en andere

experts over de inrichting van de nieuwe site. Er werd online

gediscussieerd over onder andere de naam van de koekoek, het

lettertype, de inhoud, kleuren en de mate van interactiviteit.

Op basis van deze feedback werd het ontwerp steeds weer aan-

gepast en verbeterd. De bontgekleurde ondeugende vogel heeft

de naam Kenny gekregen. Een aantal leerkrachten heeft tips

gegeven over welke content uit de huidige kidssite zeker weer

terug zou moeten komen in de nieuwe site. De spelletjes van

Rekenweb lijken populair terwijl de zoeksite voor kinderen

‘Wroet’ als minder overzichtelijk werd beoordeeld.

Rond de zomervakantie was men zover dat er spelletjes en

andere activiteiten in de site geplaatst konden worden en de

site ook echt door de doelgroep kon worden getest. In een

onderbouwgroep waar de zomervakantie nog niet begonnen

was en op het kantoor van Kennisnet werden jonge gebruikers

van de site geobserveerd bij het verkennen van de nieuwe

Kennisnet Kids onderbouwsite.

De kinderen gaven aan het leuk te vinden als Kenny wat stoute

dingen deed. Ook proberen ze overal op te klikken om te kijken

of er een actie op volgt. Heel eerlijk gaven zij hun mening

over leuke en minder leuke spelletjes. Door de kinderen te

Ik ben Puck Meerburg, 12 jaar en programmeur.

Ik heb de TafelTrainer gemaakt, een app voor de

iPhone, iPodTouch of iPad waarmee je de tafels

kan oefenen.

Ik ben gaan programmeren op mijn 7e, in PHP en HTML,

dat zijn programmeertalen voor websites. Mijn eerste

programma was een digitale Twister-klok. Hiermee konden

we in de klas toch Twister spelen toen de echte Twister-

klok kapot was. Het is dus best handig om te kunnen

programmeren. Ik vind programmeren ook leuk omdat het een

soort puzzel is, je moet het goede antwoord vinden om het te

laten werken. Als niet alles klopt, doet je programma het niet.

Ik heb de TafelTrainer gemaakt omdat ik de tafels moest leren

en die op een leuke manier wilde oefenen. Eerst was het een

webpagina, maar later heb ik er een iPhone-app van ge-

maakt. Ik koos de iPhone omdat we zelf zo’n apparaat hebben.

Ik ben nu ook bezig met een versie voor Android.

Op school help ik de leerkrachten en kinderen met computers.

Als er een probleem is, word ik daar altijd bijgeroepen:

Ik ben de enige van de hele school die echt een computernerd

is ;). Omdat ik na de zomervakantie naar de brugklas ga, ben

ik nu ook bezig een hulpstick te ontwikkelen. Iedereen die dat

wil, kan de hulpprogramma’s downloaden van http://hulpstick.

puckipedia.nl en deze op een usb-stick zetten. Daarmee zijn

de belangrijkste ict-problemen op basisscholen wel te

verhelpen. En als er een probleem is dat niet met deze

hulpstick te verhelpen is, kan je dat via een tabblad melden,

dan vul ik het aan.

Mijn TafelTrainer is al heel vaak gedownload (meer dan

40.000 keer en zelfs tot in Nieuw-Zeeland!). De gewone Tafel-

Trainer is gratis, voor de uitgebreidere versie TafelTrainer+

moet betaald worden. Ook Willem-Alexander (de kroonprins),

heeft de betaalde TafelTrainer+ gedownload toen ik een

demonstratie gaf bij Beeld en Geluid in Hilversum. Ik ga later

ict of Informatica studeren, heel erg veel met computers doen

en rijk worden ;).

Ik denk dat tabletcomputers echt veel op school gebruikt gaan

worden, omdat je daarmee heel makkelijk informatie met alle

kinderen kan delen. Het is jammer dat er andere versies van

elke app nodig zijn voor tablets en smartphones met verschil-

lende besturingssystemen (iOS van Apple, Android en

Blackberry OS zijn de belangrijkste). Ik denk niet dat die

uitwisselbaar zullen worden, dus zullen programmeurs

zoals ik steeds voor elk systeem een andere app moeten

programmeren.

Klaar voor de start; de nieuwe Kennisnet onderbouwsite

De leerling aan het woord: Puck Meerburg

Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekke-

lijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af van de samenhang

die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de

ict-toepassing en de leerling. Dit blijkt uit de deze maand

verschijnende Vier in Balans Monitor 2011, de jaarlijkse

onderzoeksmonitor die een overzicht geeft van de stand van

zaken wat betreft ict-gebruik in het onderwijs. Het gebruik

van ict neemt jaarlijks met 2-3% toe, driekwart van de

leraren maakt er gebruik van. Het gaat dan vooral om

‘tools’ zoals tekstverwerking en internet, maar ook om

methodegebonden programmatuur die dikwijls voorziet in

oefenstof. In het basisonderwijs worden daarnaast ook veel

computerspelletjes ingezet. Met de verdere toename van het

ict in het onderwijs, de stand van zakenVier in Balans Monitor 2011:

gebruik van ict, neemt ook het gebruik van digitaal

leermateriaal toe. In het po is 17% van het gebruikte les-

materiaal digitaal.

Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot be-

roep doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren

voelen zich daarbij het meest ondersteund door samenwer-

king met collega’s en een management die het gebruik van

ict krachtig ondersteunt. Ondersteuning vanuit het manage-

ment houdt in, het beschikbaar stellen van goede ict-voor-

zieningen en de ontwikkeling van een breed gedeelde visie

op het gebruik van ict voor onderwijsdoeleinden. Download

of bestel nu een exemplaar van de Vier in Balans Monitor

2011 nu op onderzoek.kennisnet.nl

www.kenny.nl

‘Ik ben de enige van de hele school die echt een

computernerd is’

In de vorige inDruk berichtten we u al over het cocreatietraject dat gestart is om de nieuwe

onderbouwsite van Kennisnet vorm te geven. Inmiddels is de vernieuwde website live!

Word vrienden met Kenny

Schrijf met de hele klas in Kenny’s vriendenboekje en

maak kans op een leuk schoolreisje. Op de site vindt u de

pagina van het vriendenboekje. De leerlingen kunnen de

kleurplaat inkleuren en u (of een ouder) kunt helpen bij

het invullen van het vriendenboekje. Word vrienden met

Kenny op www.kenny.nl


Wanneer je daar binnen je klas aandacht aan wilt besteden

selecteer je natuurlijk vooraf welk materiaal je laat zien.

‘Laat nooit iets aan de leerlingen zien wat je niet vooraf zelf

hebt bekeken. Kijk daarbij bijvoorbeeld naar de lengte van

het fragment, het niveau en welke bronnen er gebruikt

worden.’ Giel van Santvoort van hogeschool de Kempel levert

voor het project speciale tools om met het beeldmateriaal

aan de slag te gaan.

Ondanks het gemak ervan bereik je volgens Kuijpers en

Van de Ven met het laten zien van filmpjes geen hogere

betrokkenheid bij je leerlingen. Als leerkracht is het belang-

rijk om goed na te denken over de frequentie waarmee je

beeld-materiaal inzet en waarom je op een bepaald moment

eenfilmfragment gebruikt in plaats van bijvoorbeeld een

verhaal. Het principe van het begrijpend kijken kan

toegepast worden bij al het beeldmateriaal, in het basis-

onderwijs kun je er ook in groep 1-2 al mee beginnen.

Binnen het samenwerkingsverband RizoB wordt in het

najaar gestart met workshops rondom het principe van het

begrijpend kijken. De deelnemers maken kennis met de

kijkwijzer en het stappenplan. Daarnaast krijgen zij

voorbeelden van verwerkingsactiviteiten op het gebied van

coöperatief leren en inspelend op meervoudige intelligentie.

Leerkrachten zullen tijdens de workshops zelf ervaren hoe

het voelt om onvoorbereid geconfronteerd te worden met

een grote hoeveelheid filmmateriaal. Mart Kuijpers vertelt:

‘Het moet een eye-opener worden voor leerkrachten.

Men gaat leren, ervaren en proeven hoe het is om de juiste

richtvragen te stellen. Ga maar eens aan de andere kant van

je bureau zitten en kruip in de huid van de leerling.’

Door de komst van de digiborden in de klaslokalen krijgen veel leerlingen tegenwoordig beduidend

meer videomateriaal aangeboden dan voorheen. De multimediale mogelijkheden van het digibord

zorgen ervoor dat veel instructies worden verrijkt met video’s en animaties. Op zichzelf is dat

natuurlijk een prima ontwikkeling; zaken die je visueel krijgt aangeboden onthoud je vaak langere

tijd. Het Samen Deskundiger netwerk RizoB bedacht dat de inzet van multimedia via het digitale

schoolbord effectiever en efficiënter kan verlopen door leerlingen met de juiste instructie en

kijkvragen naar het digitale beeldmateriaal te laten kijken. De leerkracht speelt hierbij een hele

belangrijke rol.

Begrijpend kijken in de klas

Mart Kuijpers is stafmedewerker ict bij het bestuur SKOZOK,

Michel van de Ven werkt als adviseur onderwijs en ict

bij Stichting de Eenbes. In samenwerking met Schoolnet

Brabant en Kennisnet werd er een projectplan ‘Begrijpend

Kijken’ opgesteld. In dit projectplan wordt beschreven hoe

je een multimediale les idealiter vorm zou kunnen geven

zodat je meer leerrendement bij je leerlingen bereikt.

De basis van het concept is de (methode)les, de leerkracht

bekijkt welke delen uit de instructie bij deze les kunnen

worden vervangen door multimedia. Om meer effect te

bereiken formuleert de leerkracht vooraf een aantal

‘kijkpunten’ en een paar ‘kijkvragen’. Een kijkpunt heeft als

doel om de aandacht van een leerling naar de kern van een

videofragment te leiden. Een kijkvraag dient om de leerling

direct actief te laten zoeken naar bepaalde informatie in

het fragment. In plaats van het multimediafragment te

absorberen wordt de leerling nu gestimuleerd om actief te

kijken en direct belangrijke informatie uit het fragment

te filteren.

‘Begrijpend kijken is een instructiemodel’ legt Michel van

de Ven uit. ‘Leerkrachten moeten heel veel en vaak moet het

ook nog snel. Een kijkkaart kan de leerkracht helpen bij deze

werkwijze. ‘Begrijpend kijken zou iedere leerkracht uit

zichzelf moeten toepassen, het model moet eigenlijk tussen

de oren komen.’ Om leerkrachten hierbij te helpen worden

er workshops georganiseerd om dit bewustwordingsproces

te versnellen. Een speciale kijkkaart kan de leerkracht

hierbij helpen.

Mart Kuijpers legt het principe van het begrijpend kijken uit

aan de hand van het voorbeeld van de revolutie in Egypte.

Hoe ziet zo’n les rondom het principe begrijpend

kijken er in de praktijk uit?

1. Inleiding op het lesonderwerp

2. Duidelijk maken van het lesdoel en introductie

van de kijkpunten en kijkvragen

3. Leerlingen kijken naar het videofragment en

maken eventueel aantekeningen

4. Verwerkingsactiviteit met het werkboek of

bijvoorbeeld een mindmap

5. Reflectie op het leerproces door leerlingen en

leerkracht

Effecten die je zou kunnen bereiken door

begrijpend kijken in de klas in te voeren zijn:

- Betere aansluiting op de visuele wijze waarop

onze leerlingen nu informatie verwerven

- Meer leerrendement halen uit het gebruik van

het digibord

- Verrijking van het onderwijs door een gedoseerde

inzet van multimedia

- Vergroting van het didactisch repertoire van de

leerkracht

po najaar 2011 - 1514 - po najaar 2011

Verwaijen. ‘Bij terugkeer in Nederland is het project

Singapore Next opgezet met verschillende partners, waar-

onder APS, Cito en drie schoolbesturen. In het schooljaar

2011-2012 starten we met een pilot op één school per

scholenstichting, in de groepen 5 tot en met 8. In deze pilot-

groepen zullen 21st century skills als uitgangspunt voor het

onderwijs genomen worden. Alleen rekenen en taal blijven

nog even op de gewone manier vormgegeven.’

Onderzoekende houding

Marinus Janssen Steenberg was een van de reisgenoten naar

Singapore. Hij is – naast stafmedewerker ict bij een van de

deelnemende scholenstichtingen – projectleider van Singa-

pore Next. ‘Op de drie deelnemende

scholen gooien we in de bovenbouw

het onderwijs rigoureus om; in

eerste instantie bij de wereld-

oriënterende vakken aardrijkskun-

de, geschiedenis en natuur. We

gaan uit van de 21st century skills,

met name ict-geletterdheid, pro-

bleemoplossend vermogen, kritisch denken en samenwer-

king. We gebruiken geen lesmethodes meer, maar stimule-

ren de kinderen om zelf onderzoekend te leren. We hebben

veel vertrouwen in de onderzoekende houding van kinderen

en verwachten dat ze zo aan het eind van het jaar de meeste

kerndoelen wel gehaald hebben. Dat zullen we goed in de

gaten houden. Neem als voorbeeld het kerndoel Weer en

klimaat: Dat hoef je kinderen niet met een lesboek te leren.

Na een flinke storm zullen kinderen echt wel zelf uit willen

zoeken hoe zoiets ontstaat. En leerkrachten zullen die

interesse aanwakkeren: “Wat een interessante vraag, ga het

maar eens samen onderzoeken.” Bij hun onderzoek bezoeken

de kinderen bedrijven en instellingen en maken ze gebruik

van het documentatiecentrum, de bibliotheek en een

ict-leerrijke omgeving. Als aan het eind van de rit blijkt dat

de kinderen toch nog iets gemist hebben, kunnen we zorgen

dat ze dat kennishiaat alsnog opvullen.’

Geen afvinklijstje

‘Bij onderwijs vanuit de 21st century skills ligt de focus op het

proces van leren, niet op het geven van het juiste antwoord’,

benadrukt Elleke Verwaijen. ‘Dat is een hele omslag: het

onderwijs is nu vaak zó gericht op het geven van de enig

juiste antwoorden, dat het soms eerder een quiz lijkt.

Onderwijs vanuit de gedachte van 21st century skills vergt

een heel andere rol van de leerkracht. In plaats van een

vraag te stellen en daar een eenduidig antwoord op te

verwachten, zal een leerkracht met kinderen mee moeten

denken over de kwaliteit van de onderzoeksvragen en hen

aanmoedigen om zelf verder na te denken over het gevonden

antwoord. De kunst is om onderwijs zó vorm te geven dat kin-

deren vanuit eigen fascinatie en nieuwsgierigheid

samenwerken, samen ontdekken en samen presenteren.

Omdat er geen lesmethodes gebruikt worden, kan de leerkracht

niet zomaar een afvinklijstje hanteren

met welke onderdelen van de stof de

kinderen beheersen.’ Marinus Janssen

Steenberg vult aan: ‘We zullen wel het

een en ander moeten registreren, in de

loop van het project zal blijken hoe we

dat het beste kunnen doen.’

21st century teaching skills

Deze andere vorm van onderwijs vergt behoorlijk wat van de

leerkrachten en niet allemaal beschikken ze over alle

capaciteiten die nodig zijn voor deze ommezwaai.

Binnen Singapore Next krijgen ze dan ook coaching op maat

van APS. Elleke Verwaijen: ‘Leerkrachten moeten vooral veel

oefenen om de leerprocessen van kinderen te begeleiden,

zonder die al te veel te beïnvloeden. Of een antwoord goed

of fout is, is minder belangrijk; het gaat om het zelf bedenken

van uitdagende onderzoeksvragen. En vanzelfsprekend is dan

kennis en informatie nodig. Kinderen moeten dingen leren

omdat ze dat zelf willen leren, niet omdat de leerkracht dat

zegt. Kortom: Om de kinderen de 21st century learning skills

te laten verwerven, hebben ze een leerkracht nodig met 21st

century teaching skills.’

Welke skills hebben mensen nodig in de maatschappij van de

21e eeuw, welke vaardigheden moeten kinderen en jongeren

dus leren op school? Diverse onderzoeken noemen deze zeven

vaardigheden als belangrijkste voor succes in de 21e eeuw:

samenwerken, probleemoplossend vermogen, ict-geletterd-

heid, creativiteit, kritisch denken, communiceren en sociale

en culturele vaardigheden. Kernvakken zoals taal en rekenen

worden hierbij beschouwd als basisvoorwaarde. Wereldwijd

zijn projecten opgezet die proberen vorm te geven aan

onderwijs vanuit deze 21st century skills; de Verenigde

Staten, Schotland, Finland en Singapore lopen hierin voorop.

Leren van Singapore

In het primair onderwijs in Nederland komt de belangstelling

voor dit onderwerp langzamerhand op gang. In november

2010 organiseerde APS IT-diensten samen met Cito een

studiereis naar Singapore. Elleke Verwaijen (werkzaam bij

Onderwijsadviesbureau APS) nodigde enkele schoolbesturen

uit voor deze reis. Via haar mobiele telefoon [letterlijk op

de valreep: bij de gate van het vliegtuig waarmee ze met

vakantie gaat, kan het 21e eeuwser?] licht Verwaijen toe:

‘In Singapore zijn ze vooral trots op hun menselijk kapitaal

(human resource), ze zijn erop gespitst om de beste mede-

werkers van de wereld op te leiden. Op onderwijsgebied

hoort Singapore bij de top-5 van de wereld. Ze zijn zich

daar erg bewust van het belang van de 21st century skills,

vooral ict-geletterdheid en collaborative problem solving

(hieronder vallen de vaardigheden probleemoplossend

vermogen, kritisch denken en samenwerking), en hun

onderwijs is daar dan ook helemaal op gericht.

We hebben daar op onze studiereis heel wat indrukwek-

kende en inspirerende voorbeelden van gezien’, vertelt

14 - po najaar 2011

Wie meer wil weten, is welkom op de LinkedIn-group

SingaporeNext, of kan contact opnemen met

Elleke Verwaijen: [email protected].

21 learners of the 21st century

In Nederland stelde Kennisnet dit voorjaar een

denken doetank samen van 21 ondernemende en

betrokken jongeren die actief zijn op (mobiel)

internet: 21 learners of the 21st century. Deze groep

van 21 jongeren (tussen 14 en 24 jaar) komt geregeld

bijeen om meningen en ervaringen uit te wisselen

met elkaar, met werkgevers (afgelopen juni), met

schoolleiders en docenten (in augustus en september,

tijdens de Kennisnet Summerschool-bijeenkomsten).

Kennisnet hoopt zo de discussie aan te kunnen

zwengelen en meer vat te krijgen op wat de

21st century skills inhouden. En vervolgens op

de vraag hoe het (voortgezet) onderwijs daarop

moet inspelen.

Of een antwoord goed of fout is, is minder belangrijk.”

21st century skills:Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving

De maatschappij is de afgelopen jaren flink veranderd – en blijft veranderen – onder invloed van

technologie en (mobiel) internet. Samenwerken is niet meer aan tijd of plaats gebonden, mensen

zijn voortdurend met elkaar in contact. Om in deze veranderende maatschappij te leven, te werken

en te leren, hebben mensen andere vaardigheden nodig dan pakweg 25 jaar geleden: ‘Vaardigheden

van de 21e eeuw’ of in het Engels ‘21st century skills’. Onderwijs zal hier steeds beter op moeten

inspelen, maar hoe dan precies? Het project ‘Singapore Next’ start in september 2011 een pilot op

drie po-scholen met onderwijs vanuit die 21st century skills, in een ict-rijke omgeving.

Nieuws

Colofon

Kennisnet inDruk PO is een gratis blad voor leerkrachten werkzaam

in het basisonderwijs. Van de Kennisnet inDruk bestaat ook een

aparte uitgave voor het het voortgezet onderwijs en het middelbaar

beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op

leerkracht.kennisnet.nl/indruk.

Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder

begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of

openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de

verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder de

licentie “naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken”

als gehanteerd door Creative Commons.

Hoofdredactie: Evita Nort

Eindredactie: Evita Nort en Jiska Verschoor

Tekstbijdragen: Carla Desain, Bram Litjens, Puck Meerburg, Frans

Schouwenburg, Jiska Verschoor, Tessa van Zadelhoff

Fotografie: Etienne Oldeman (Coverfoto: CBS De Acker), Carla Desain,

Arco de Bonte, Goedele Monnens

Vormgeving: The Public Group, Rotterdam

Druk: OBT de Bink, Leiden

Issn: 1571-2427

Reacties en suggesties: [email protected]

Op reportages en interviews, foto’s en illustraties berusten auteursrechten.

Om meer in te spelen op de actuele ontwikkelingen rondom

internet en social media en beter aan te sluiten op de

dagelijkse lespraktijk, is het lespakket van Diploma Veilig

Internet onlangs vernieuwd.

Vindt u het belangrijk dat uw leerlingen webwijs zijn?

Lespakket Diploma Veilig Internet vernieuwd

Ga dan nu met uw klas aan de slag met Diploma Veilig

Internet! www.diplomaveiliginternet.nl

Onlangs is BoekTweePuntNul verschenen, een bundeling

van beschrijvingen van web 2.0-programma’s door de

gebruikers zelf. Naast de initiatiefnemers Louis Hilgers en

Tessa van Zadelhoff hebben er 125 co-auteurs vanuit

BoekTweePuntNul het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg en de overheid

meegewerkt. Er zijn ook plannen voor een speciale

onderwijsuitgave, met tips voor de inzet van social media

in de dagelijkse lespraktijk.

www.boektweepuntnul.nl

Op Kenny.nl dé nieuwe website voor de onderbouw kunt u nu

een schoolreisje winnen voor uw klas. Word vrienden met

Kenny en schrijf met de hele klas in Kenny’s vriendenboekje.

Kijk op Kenny.nl en maak kans op een leuk uitstapje voor de

hele klas.

Win een schoolreisje!

Het online hulpje in de klas

www.kenny.nl

MediaMasters is de superspannende, interactieve media-

ervaring voor groep 7. Al meer dan 1100 groepen 7 hebben

zich inmiddels ingeschreven en zullen tijdens de Week van

de Mediawijsheid (21-27 november 2011) laten zien

hoe mediawijs ze zijn. Een kritische blik en flink

wat doorzettingsvermogen levert ze uiteindelijk de titel

Mediamaster op.

Doe ook mee aan Mediamasters2011 Aanmelden kan nog tot 31 oktober 2011 via:

www.mediamasters2011.nl

In aanloop naar de week van Mediawijsheid (21-25 novem-

ber) is het mogelijk om u voor te bereiden op het thema

mediawijsheid en op Mediamasters 2011. Dit kan op

mediawijsheid.kennisnet.nl

inDruk po najaar 2011

Documents

Transcript of inDruk po najaar 2011