1

In vijf stappen naar een OZA zmolk Opzetten van onderwijs-zorgarrangementen voor jeugdigen met

een (licht) verstandelijke beperking in combinatie met ernstige

gedrags- en/of psychiatrische problematiek

2

© 2014 Nederlands Jeugdinstituut Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of

openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder

voorafgaande schriftelijke toestemming.

Dit rapport kwam tot stand in samenwerking met LECSO

Auteur(s)

Deanne Radema

Bart van Kessel

Nederlands Jeugdinstituut

Catharijnesingel 47

Postbus 19221

3501 DE Utrecht

Telefoon 030 - 230 63 44

Website www.nji.nl

E-mail info@nji.nl

3

1 Inhoudsopgave

1 Inhoudsopgave ................................................................................................................................... 3

1. Waarom onderwijs-zorgarrangementen in het (V)SO? ................................................................... 4

1.1. Inzicht krijgen ............................................................................................................................ 5

1.2. Onderwijs-zorgarrangement ..................................................................................................... 5

1.2.1 Oza’s voor leerlingen met een (licht) verstandelijke beperking en ernstige gedrags-

en/of psychiatrische problematiek ...........................................................................................5

1.3. Een ordening .............................................................................................................................. 6

2 Stappenplan ........................................................................................................................................ 8

2.1 Stap 1 – Verkennen welke leerlingen hebben een onderwijs-zorg-arrangement nodig? ....... 8

2.1.1 Totaalbeeld krijgen ...................................................................................................8

2.1.2 Zicht op ondersteuningsbehoefte / onderwijs-zorgbehoefte .....................................8

2.1.3 Prioriteit aanbrengen ................................................................................................8

2.2 Stap 2 – Betrekken wie heb ik nodig om de vraag die er ligt te beantwoorden? .................... 9

2.3 Stap 3 – Ontwikkelen welke ondersteuning is er nodig? ......................................................... 9

2.3.1 Actieplan ..................................................................................................................9

2.3.2 Visie als grondslag .....................................................................................................9

2.3.3 Arrangement(en) ontwikkelen ..................................................................................9

2.4 Stap 4 – Arrangeren Hoe richten we het in? .......................................................................... 10

2.5 Stap 5 - Activeren ...................................................................................................................... 11

2.5.1 Activeren van het arrangement ............................................................................... 11

2.5.2 Inbedden in de ondersteuningsstructuur van de school .......................................... 11

3 Werkmaterialen ................................................................................................................................ 12

3.1 Stap 1 - Verkennen ................................................................................................................... 12

3.2 Stap 2 Betrekken ..................................................................................................................... 12

3.3 Stap 3 Ontwikkelen ................................................................................................................. 12

3.4 Stap 4 Arrangeren ................................................................................................................... 12

3.5 Stap 5 Activeren....................................................................................................................... 12

4

1. Waarom onderwijs-zorgarrangementen in het (V)SO?

Het Voortgezet Speciaal Onderwijs – het (V)SO - is erin gespecialiseerd om op basis van kennis over

stoornissen, beperkingen en ontwikkelingsachterstanden het onderwijs zodanig aan te passen en uit

te (doen) voeren dat jeugdigen alsnog onderwijs kunnen volgen. Ook zorgt het (V)SO voor

leervoorwaarden waardoor degenen met extra onderwijsbehoeften daadwerkelijk aan leren

toekomen.

Met andere woorden: het (V)SO is specialist in het maken van de vertaalslag naar de

onderwijsleersituatie voor kinderen1 met een specifieke en/of intensieve onderwijsbehoefte.

Echter voor een aantal kinderen binnen cluster 3 en 4 scholen lukt het scholen echter niet om de

passende onderwijsondersteuning te bieden binnen de bestaande mogelijkheden. De ACTB2

signaleert in 2006 het volgende:

“Groepen waar onderwijsconsulenten moeilijk onderwijs voor kunnen vinden, zijn onder meer:

• meer- of hoogbegaafde kinderen met een stoornis in het autisme spectrum

• kinderen met een schoolfobie

• kinderen met een cluster 3-indicatie (ZML) en ernstige gedragsproblemen

• kinderen met een cluster 4-indicatie en zeer complexe gedragsproblemen

• kinderen met ernstige verstandelijke beperkingen (IQ lager dan 35) die recht op onderwijs

hebben, maar die meer zorg nodig hebben dan het Speciaal Onderwijs kan bieden

• meervoudig gehandicapte kinderen.”

Anno 2014 blijkt uit signalen van (V)SO scholen dat het nog steeds moeilijk is om voor deze kinderen

een op hun situatie toegesneden onderwijsaanbod te realiseren. Deze groepen kinderen profiteren

onvoldoende van het speciaal onderwijs, komen niet aan ontwikkeling toe, veroorzaken grote

problemen in de scholen, vallen uit en zitten thuis of op de woongroep. Daarnaast zijn er kinderen

met een leerplichtontheffing (ernstig verstandelijk en/of meervoudig gehandicapt) waarbij

professionals wel degelijk onderwijsperspectief zien en hen graag zouden zien participeren in het

onderwijs.

Passend onderwijs voor deze groepen jeugdigen vraagt om specifieke expertise vanuit (jeugd)zorg en

psychiatrie die samen met het onderwijs wordt ingezet. Deze samenwerking vormt een onderwijs-

zorgarrangement. Een onderwijs-zorgarrangement is dan ook meer dan de som der delen; zorg,

onderwijs en psychiatrie/gezondheidszorg versterken elkaar en stimuleren optimaal de ontwikkeling

van jeugdigen. De balans tussen onderwijs en zorg is van groot belang en dient vanuit de behoefte

van de jeugdige (in zijn context) gezien te worden. Bovendien geldt: ondersteuning kan alleen

effectief zijn als het gericht is op de leerling, op belangrijke personen in diens omgeving en op de

omgeving zelf. Waar nodig moet tevens aanvullende medische ondersteuning worden geboden.

1 In dit voorstel wordt gesproken over kinderen/jeugdigen en niet alleen over leerlingen omdat de doelgroep betrekking heeft op een groep waarvan een substantieel deel niet naar school gaat (en geen leerling is). 2 2 Rapportage Advies Commissie Toelating en Begeleiding, Onderwijsconsulenten. Onderwijsconsulenten+ 1 augustus 2005 – 1 augustus 2006, Den Haag, september 2006.

5

1.1. Inzicht krijgen

Handelingsverlegenheid treedt op als het geboden onderwijs niet toereikend is en leerlingen ernstige

belemmeringen ervaren in onderwijsparticipatie. Handelingsverlegenheid kan zich op verschillende

vlakken voordoen, maar altijd is er sprake van een mismatch tussen de ondersteuningsbehoefte en

dat wat geboden wordt. Om die mismatch aan te pakken kan gezamenlijke inzet van onderwijs en

zorg nodig zijn, om voorwaarden te creëren waardoor onderwijs weer verder kan, om een

gecombineerde aanpak te bieden waardoor onderwijs behapbaar wordt voor een leerling, of om de

overstap naar dagbesteding of arbeid te kunnen maken. Inzicht in de specifieke

ondersteuningsbehoeften van jeugdigen die ernstige belemmeringen in het (v)so ervaren en zicht op

datgene waar men naar toe wilt werken liggen aan de basis van een adequate gezamenlijke aanpak.

1.2. Onderwijs-zorgarrangement

Een onderwijs-zorgarrangement is een integraal programma voor specifieke (groepen) leerlingen.

Het is een aanbod waarin onderwijs en zorgpartner(s) op uitvoeringsniveau samenwerken op

basis van 1 kind 1 plan. Er is sprake van een aanvullende inzet van zorg om onderwijsdeelname

mogelijk te maken, met als uitgangspunt de ondersteuningsbehoefte van de doelgroep. De expertise

van beide sectoren wordt in samenhang aangeboden en versterkt elkaar.

In het algemeen geldt dat voor jeugdigen die in aanmerking komen voor onderwijs-

zorgarrangementen er sprake is van ‘specifiek opvoeden’ zoals Kok dit noemt (1984).

Bij specifiek opvoeden gaat het om kinderen die vaak tot bijna doorlopend behoefte hebben aa