In memoriam Thijs Kramer Zeeland klimaatneutraal in 2050 Nacht ...

Tijdschrift over natuur en milieu in Zeeland

Oktober 2006, jrg. 23, nr. 3, losse nrs. € 1,15

WantijIn memoriam Thijs Kramer

Zeeland klimaatneutraal

in 2050

Nacht van de Nacht op 28 oktober

Gratis wandelbijlage: Het Kiekendiefpad!

WantijColumnNoche noche nachtSandra Burgers

In memoriam Thijs KramerTjeu van Mierlo

Tjeu van Mierlo over doelstelling milieufederatie:Zeeland ‘klimaatneutraal’ in 2050Willem de Weert

Actie HIER wil iedereen betrekken bij klimaatprobleemIlse Pama

Energiedeskundige Jip Lenstra:‘Er is nog voor eeuwen aardgas’Willem de Weert

‘Stop Borssele’ wacht op geschikt momentArgumenten tegen kernenergie nog steeds geldigPeter Maas en Jan Moekotte

Sietz Leeflang, goeroe van energiebewust leven, nu Zeeuw‘Deze maatschappij is niet met ratio te benaderen’Peter Maas en Gerda Spaander

Onder de ledenZeeuwind pionier in windenergieAnke van der Geest

HandhavingZMF trekt ten strijde tegen lekkende GAVOJan-Eelco Dijk

ConsumentCV Optimaal bespaart energie en verhoogtcomfort Gerda Spaander

De voorloperOok Tholen heeft zijn TureluurPeter Maas

LandschapMuurplanten in Middelburg bij restauratie sparenLucien Calle

Zaterdag 28 oktoberOpnieuw Nacht van de Nacht in ZeelandMelissa Ernst

De lezer spreektNatuur en milieu in het stemhokjeLex Kattenwinkel

Berichten

De voetafdruk vanSietz LeeflangGerda Spaander

23ste jaargang, nr. 3, oktober 2006

Column

2

3

4

5

6

7

9

11

12

13

14

15

16

18

19

20

Col

ofon

: H

et W

antij

is d

e pl

aats

waa

r st

rom

inge

n el

kaar

ont

moe

ten.

Wan

tij is

een

uitg

ave

van

de V

eren

igin

g Ze

euw

se M

ilieu

fede

ratie

(ZM

F). H

et b

lad

vers

chijn

t vi

er m

aal p

er ja

ar e

n w

ordt

naa

r de

lede

nva

n de

ZM

F ve

rstu

urd.

Het

lidm

aats

chap

van

de

ZMF

bedr

aagt

€

12,-

per

jaar

. Los

se n

umm

ers

van

Wan

tij k

oste

n €

1,15

. Red

acti

e: E

lly G

eelh

oed

(sec

reta

riaat

), Jo

s va

n de

r H

eijd

en, P

eter

Maa

s, T

jeu

van

Mie

rlo,

Jan

Moe

kott

e, A

nke

van

der

Gee

st,

Ger

da S

paan

der

en W

illem

de

Wee

rt (

eind

reda

cteu

r).

Reda

ctie

secr

etar

iaat

: Ze

euw

se M

ilieu

fede

ratie

, Po

stbu

s 33

4, 4

460

AS

Goe

s, R

avel

ijn d

e G

roen

e Ja

ger

5,44

61 D

J G

oes,

tel

. (0

113)

23

00 7

5, f

ax (

0113

) 25

09

55.

E-m

ail:

egee

lhoe

d@zm

f.nl.

Afs

luiti

ng k

opij

voor

Wan

tij jr

g.23

, nu

mm

er 4

: 27

okt

ober

200

6. B

ijdra

gen

kunn

en in

ove

rleg

met

het

red

actie

se-

cret

aria

at w

orde

n in

gedi

end.

Aut

eurs

zijn

ver

antw

oord

elijk

voo

r de

inho

ud v

an h

un a

rtik

el. P

laat

sing

van

een

art

ikel

hoe

ft n

iet t

e be

teke

nen

dat d

e ve

rmel

de m

enin

gen

het i

nzic

ht v

an d

e re

dact

ie, h

et b

urea

uof

het

bes

tuur

van

de

ZMF

wee

rgev

en. V

orm

gevi

ng/o

pmaa

k: K

ristia

an D

aled

bN

O, O

ostb

urg.

Dru

kwer

k: Z

oete

wey

, Yer

seke

. (W

antij

is g

edru

kt o

p 90

grs

. Rev

iva

Off

set,

100

% T

CF k

ringl

oopp

apie

r).

Voorpagina:

Nacht van de Nacht: roterende sterrenhemel rond Poolster

Foto: Jan Koeman

Noche noche nacht

Zodra de maan zijn schijn strooit als delicaat kruid in een heldere likeur

- het afzakkertje voor de absente zon -

knijpt het kreng op lichte poten,er traag tussenuitin een beschonken bries

Het verduisterde buitenwerpt haar hoge leeftijd af, dektde houdbaarheidsdatum van jeugd teder toe

zo kluift ze het donker wreed wonderbaarlijklenig af, zo te zien aan de op stuipen gejaagde pezige muis

…. Een kater heeft ze nietvan de nijvere nacht maar wél restanten karkas en wat kluiven, alles nachtvers verpakt

in de neus van een bazige schoen die de gang naar kantoorhoogstwaarschijnlijk belegt met een duistere plak weerzin.

Sandra Burgers

In memoriam ZMF-er Thijs Kramer

PositiefThijs was positief. Dat schuurdewel eens met zijn collega natuur-beschermers. Hij verwonderde

zich regelmatig over hun pessimisme enconservatieve houding. Midden jarennegentig discussiëren we met de achter-ban over plekken voor windmolens inZeeland. Het stoort hem dat landschaphun enige belang is. Voor Thijs mag hetlandschap best tijdelijk inschikken tengunste van het milieu.

LevensgenieterThijs was een levengenieter. Ook in zijnwerk. Geen snelle hap tijdens het jaarlijk-se uitje, maar een smakelijke maaltijd. Opeen zonovergoten dag na het overleg metde natuurbeschermingsorganisaties,nodigt hij iedereen uit voor een kloekepint, om vervolgens op het terras dewereld te verbeteren. Zijn visie op natuuren landschap doordesemt hij met dielevenskunst. Onder twee motto’s:“Natuur is leuk, maar je moet er wel eengoed glas bij kunnen drinken,” en “Elknatuurgebied verdient zijn eigen café.”

VisiesThijs was een man van visies. Visies dieuitmonden in baanbrekende plannen:Plan Tureluur, het Verdrag vanSaefthinge, en het convenant met derecreatie. Hij is de bedenker van de nieu-we inrichting van het Veerse Meer als eengrootschalig natuuren recreatiegebied.

Tien jaar leden introduceert Thijs ‘ontpol-deren’ als de ultieme overwinning op dezee: “Het is soms mooier te geven , danalleen maar te nemen”.

VerrassendDie verrassende kijk tref je ook in deWantij van ’93. Daarin zegt hij dat vrou-wen schaars zijn in natuurbeschermings-land. Vrouwen geníeten van de natuur.Maar het haalt niet veel uit om te pleitenvoor natuur omdat de vlier zo lekkerruikt. Mannen zijn geschikter voorbeleidswerk. Terloops merkt hij op dat erde laatste jaren ook opmerkelijk weinigleeuweriken zijn.

LaconiekSoms was hij wat laconiek. Dat komt nietaltijd van pas. Als Zeeland in het najaar’98 onder water loopt door de vele regen,fulmineert Thijs, vanaf de achterbank van

een autobus die door Drenthe rijdt, tegenhet sluiten van de stormvloedkering omhet overtollige regenwater sneller naar dezee te loodsen. Het wordt hem niet indank afgenomen.

ContramineEn bij Thijs hoorde ook de contramine.Als hij bestuurder wordt, maakt hij onsdirect duidelijk dat hij in sommige dos-siers publiek afstand van de standpuntenvan de ZMF zal nemen. “De vereenzelvi-ging met de natuurbeweging verstoortmijn bestuurlijk functioneren te veel”,zegt hij. Wanneer hij naar ons oordeel inhet WCT-debat met een artikel in Trouwover een strandje van “drie keer niks” eengrens overschrijdt, botsen hij en ZMF ineen hard gesprek. We leren er allebei veelvan. Tjeu van Mierlo, Met de woorden van Thijs: “mijn baas” ●

Begin augustus overlijdt gedeputeerde Thijs Kramer door

een bizar ongeval. Zijn overlijden raakt de Zeeuwse

Milieufederatie bijzonder diep. Logisch. Thijs is bijna 13

jaar met hart en ziel ZMF-er geweest. Hij drukte een blij-

vend stempel op de milieufederatie en laat een memora-

bele erfenis na aan visies en initiatieven. Je kunt er een

jaargang Wantij mee vullen, dit blad, waarvoor hij ook

menig artikel schreef.

Tjeu van Mierlo

3 WANTIJ Oktober ‘06

p

Thijs Kramer in zijn jonge jaren bij de ZMF. Foto: Elly Geelhoed

Tjeu van Mierlo over doelstelling milieufederatie:

”Zeeland ‘klimaatneutraal’

in 2050”

Waarom al die aandacht

van de milieufederatie voor

energie?

Tjeu van Mierlo (TvM):“Energie is de brandstof voor de econo-mie. Op dit moment spelen er verschillen-de zaken. Je ziet al dat de energieprijzensteeds hoger worden. Op termijn raken defossiele brandstoffen op. Er zijn inZeeland plannen voor de bouw van ener-giecentrales. Daarbij leeft ook de discussieover kernenergie op, er wordt al gespro-ken over een tweede kerncentrale. Westaan aan de vooravond van grote veran-deringen in onze energievoorziening.Daar heeft de milieufederatie een duide-lijke visie op. ”

Gaan de fossiele brandstoffen in de

ban?

TvM: “Je moet fossiele brandstoffen enkelgebruiken als het echt niet anders kan.Kolenvergassing heeft dan de voorkeur(relatief schoon). We pleiten voor deondergrondse opslag van de CO2-uitstoot.Maar beide zaken zijn tijdelijke oplossin-gen in de overgang naar duurzame ener-gie.”

Net als kernenergie?

TvM: “ Nee! Kernenergie is helemaal uitden boze: daar zitten te veel gevaren en

nadelen voor de lange termijn aan. Hetgeld dat is toegezegd voor het langeropenhouden van de kerncentrale, moetvolledig besteed worden aan de omscha-keling naar duurzame energie. Zeelandbiedt uitstekende mogelijkheden voorwindparken op zee, zonne-energie en deinzet van biomassa door de landbouw.Voor het aanvoeren van biobrandstoffenper schip beschikt Zeeland over primahavenfaciliteiten.”

Speelt de klimaatverandering een

rol?

TvM: “ We kunnen er niet meer om heendat het klimaat verandert door de uitstootvan broeikasgassen. De provincie Zeelandheeft een relatief hoge uitstoot van CO2.De cijfers laten zien dat de Zeeuwse uit-stoot van CO2 tussen 1990 en 2002 snelgegroeid is, van 10 miljoen ton naar 15miljoen ton. Naar verhouding stoot deZeeuwse industrie meer broeikasgassenuit (84 %) dan gemiddeld (62 %) inNederland. Het betreft een beperkt aantalgrote bedrijven zoals Dow Chemical, EPZ,Yara, Total en Elsta.”

Wat stelt de ZMF voor?

TvM: “We gaan de vijf grote bedrijvenvoorstellen doen om hun CO2 emissie te

verminderen. Op de eerste plaats metbesparen, bijvoorbeeld door recycling, hetbenutten van restwarmte en de integratievan industrieën. Nedalco en Cerestar zijneen goed voorbeeld van samenwerkendebedrijven. We bepleiten het gebruik vanduurzame energie, overal waar dat kan.Ook door particulier initiatief. Dat kandoor een kostendekkende vergoeding tegeven voor aan het net geleverde stroomals die met zonnepanelen is opgewekt.We gaan energiepassieve huizen promo-ten, zelfs een energieneutrale straat. Wenemen ook onze eigen huisvesting inGoes onder de loep. Dat is een oudgebouw waar nog heel wat energiewinstte behalen valt. We gaan campagne voe-ren voor klimaatneutrale producten engaan door met projecten als “Laat hetdonker donker” en “CV-Optimaal” .

“Zeeland kan als eerste provinciein Nederland een volledig duurza-me energievoorziening realiseren.Dat is in 2050 haalbaar” ●

Voor meer informatie:www.zmf.nl en www.ecofys.nl

Onze toekomstige energievoorziening staat in het brand-

punt van de belangstelling. Tijdens de laatste ZMF- leden-

vergadering pleitte directeur Tjeu van Mierlo voor een

‘klimaatneutraal’ Zeeland in 2050, zonder kernenergie.

Klimaatneutraal betekent dat er bij activiteiten per saldo

geen koolstofdioxide vrijkomt.

Willem de Weert


w

Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

Zeeland is als zonnigste provincie heel geschikt voor zonne-energie. Foto: Jaap Wolterbeek.

Actie HIER wil iedereen betrekken bij klimaatprobleem

De concentratie CO2 in de atmosfeer is sinds de industriëlerevolutie, vooral vanaf 1950 flinkgestegen. Een gevolg hiervan is

de zeespiegelstijging. De zeespiegel ligt in2100 20 tot 110 centimeter hoger dan nu.Andere gevolgen van de klimaatverande-ring zijn ongebruikelijke droogtes, hitte-golven, extreme regenval, overstromin-gen, krachtiger orkanen en het smeltenvan gletsjers.

HIERVeel mensen willen en kunnen bijdragenaan de oplossing van het klimaatpro-bleem. HIER wil dat zoveel mogelijkmensen meedoen, want alleen dan kanhet tempo van de klimaatveranderingafgeremd worden en de schadelijke gevol-gen beperkt worden. De 12 provincialeMilieufederaties gaan bijvoorbeeld ingesprek met bedrijven. Het is de bedoe-ling dat zij hun producten op een kli-maatneutrale manier gaan produceren.

Klimaatneutraal, wat is dat?Klimaatneutraal wil zeggen dat er geennegatief effect is op het klimaat. Een kli-maatneutraal product is energiezuinig enmet duurzame energie gemaakt. Komt erdan toch nog CO2 vrij, dan wordt dat ver-volgens gecompenseerd. Bijvoorbeelddoor het aanplanten van bos, wantbomen nemen weer CO2 op. Ook hetinvesteren in duurzame ontwikkelingen iseen manier om de uitstoot te compense-ren. Dit hoeft overigens niet alleen inNederland plaats te vinden; dit kan overde hele wereld. Op dit moment is er aleen aantal bedrijven die meewerkt aanhet project van de milieufederaties bij-voorbeeld Holland Hotels, Green Seat(klimaatneutraal vliegen) en de rock-groep Normaal. In Zeeland zijn de biolo-gische rozen van Rozenkwekerij DeBierkreek in IJzendijke klimaatneutraal.

Het klimaat verandert. Is dat een probleem? Ja, want

overal op de wereld krijgen we steeds vaker te maken met

de nadelige gevolgen. HIER is een initiatief van 38 goede

doelen die in Nederland en daarbuiten een groot aantal

projecten uitvoert om het wereldwijde klimaatprobleem

aan te pakken.

Ilse Pama


Ilse Pama is beleidsadviseur milieu en economie en inte-

graal waterbeheer bij de ZMF.

NormaalVanaf 22 september ligt de allereerste kli-maatneutrale Nederlandse compactdisc inde winkels, de nieuwe dubbel-cd ‘Hier isNormaal’. Normaal treedt met de kli-maatneutrale cd als eerste Nederlandseband in de voetsporen van bands alsColdplay, Pink Floyd en Atomic Kitten.Normaal is zelfs een stukje verdergegaan: ook hun twee concerttournees ditjaar zijn volledig klimaatneutraal uitge-voerd. De energie die nodig was tijdensde 44 optredens is volledig gecompen-seerd met investeringen in duurzameenergieprojecten in India.

Voor meer informatie: www.hier.nu

d

dit moment veel groter dan de biosfeer ende oceanen kunnen opnemen. Zo lang detemperatuur op aarde blijft stijgen, is eenforse beperking van de CO2 uitstoot in degeïndustrialiseerde landen noodzakelijk.Dat is mogelijk door structuurveranderin-gen, energie efficiency en de ontwikke-ling van ‘klimaatneutrale’energiedragers.Dan kan de CO2-uitstoot in 2050 lagerzijn dan nu. Klimaatbeleid is een politiekgegeven geworden”, aldus Lenstra.

Waterstofmaatschappij “Het derde misverstand is dat de water-stofmaatschappij nog ver weg zou zijn. InNederland en België zijn al fabrieken diewaterstof produceren en ligt een netwerkvan 810 km pijpleiding voor het transportvan waterstof tussen bijvoorbeeldRotterdam, Antwerpen, Terneuzen enCharleroi. Het is technisch al mogelijk omin brandstofcellen elektriciteit op te wek-ken door waterstof in aardgas te mixen.Dat kan leiden tot een CO2-reductie van35 tot 91 procent. Lenstra voorziet dat waterstof spoedig de drager zal zijn van‘klimaatneutrale’ energie.

Samenleving niet op zijn kop

Willem de Weert

‘Er is nog voor eeuwen aardgas’

Jip Lenstra was gastspreker op deledenvergadering van de ZMF. Hij ishoofd van de afdeling ‘Economieen Technologie’ en projectleider vanhet nieuwe milieubeleidsplan van

het ministerie van VROM(Toekomstagenda Milieu). Hij sprak voorde ZMF op persoonlijke titel.

Voor eeuwen aardgas“Het eerste misverstand is”, volgens

Lenstra, “dat de voorraden aardgas spoe-dig uitgeput zijn. Maar sinds 1973 zijn debewezen reserves olie en gas alleen maargegroeid. Verder zijn de kosten van hetboren in de afgelopen 17 jaar met de helftgedaald. Investeringen in het winnen vangas uit de zeebodem (hydraatgas) zullende huidige ideeën over de beschikbaar-heid van aardgas radicaal veranderen. Opvoorwaarde dat de technische ontwikke-lingen verder gaan en dat tot nu toe nietbeschikbare voorraden gas ontgonnenzullen worden, zal er nog voor eeuwenaardgas zijn.”

Klimaatverandering “Het tweede misverstand is”, zegtLenstra, “dat we de klimaatveranderingzouden kunnen negeren omdat hetwetenschappelijke bewijs (nog) niet vol-ledig is. De schommelingen in de tempe-ratuur op het noordelijke halfrond wekenin de afgelopen duizend jaar maximaaleen halve graad af van het gemiddelde.Maar in de laatste vijftig jaar steeg detemperatuur meer dan een graad Celsius.Het risico op extreme weergebeurtenissenneemt toe; kwetsbare unieke ecosystemenlopen gevaar. De uitstoot van CO2 is op

Het vierde misverstand dat hij uit de wegwil ruimen is dat oplossingen voor de kli-maatverandering onze samenleving totaalop zijn kop zullen zetten. “Als we de CO2- uitstoot weten te verminderen, dan kanhet tijdperk van de fossiele brandstoffenaanzienlijk verlengd worden. Er isimmers geen gebrek aan fossiele brand-stoffen en de capaciteit om CO2 op teslaan is groot, bijvoorbeeld in de bodemvan de Noordzee.” Lenstra verwacht dat de energieprijs voorde Nederlandse consument op den duurdoor de aanpak van het klimaatprobleemmet 25 procent zal stijgen, maar dat deeconomie in dezelfde periode met 300procent zal groeien. “Hoewel de structuurvan de energievoorziening volledig zalveranderen, zullen de maatschappelijkegevolgen klein zijn,” beweert de energie-deskundige ●

Reacties op dit artikel? Mail uw opinie naar het forum vanwww.duurzaamzeeland.nl

Volgens kenner van de energiepolitiek Jip Lenstra bestaan

er vier grote misverstanden over onze toekomstige ener-

gievoorziening. Eén daarvan is dat de fossiele brandstof-

fen spoedig op zijn. Een andere is dat we de klimaatver-

andering kunnen negeren.


j

Energiedeskundige Jip Lenstra:

Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

Jip Lenstra.

Windenergie en opslag van steenkool bij de Sloehaven. Foto: Jaap Wolterbeek

‘Stop Borssele’ wacht op geschikt moment

Argumenten tegen kernenergie

nog steeds geldig

“Kernenergie,” zeggen voorstan-ders, “kan de uitstoot van broei-kasgassen beperken en maakthet mogelijk om de doelstelling

van het verdrag van Kyoto te halen.” HetKyotoprotocol was tot voor kort een slui-merende reus, maar nu klaar wakker. Hoestaat het intussen met ‘klein duimpje’?Zijn de tegenstanders van kernenergieonder de indruk van de reus? Zijn zegevoelig voor het motief dat met kern-energie het CO2 probleem kan wordenopgelost? Waar hangen ze uit, de actie-voerders uit de vorige eeuw? Zijn ze opge-brand en aan verrijking toe?

Argumenten tegen kernenergieIn maart 2005 hebben o.a Greenpeace,Milieudefensie en de twaalf provincialemilieufederaties, waaronder de ZMF, deargumenten voor en tegen kernenergieopnieuw afgewogen. Uitkomst: “We blij-ven voorstander van sluiting.” Daarvoorworden de volgende argumentengebruikt:

1. Kernenergie is maar een tijdelijkeoplossing.

Ook uranium raakt een keer op. Met hethuidige aantal kerncentrales en de huidi-ge techniek om op rendabele wijze urani-um te winnen, is er nog uraniumbeschikbaar voor ongeveer 50 jaar. Alsalle elektriciteitscentrales, die nu op fos-siele brandstof draaien, vervangen zou-den worden door kerncentrales, dan is devoorraad rendabel en winbaar uraniumbinnen 3 tot 4 jaar uitgeput.

2. Kernenergie levert levensgevaarlijkafval

Dat afval blijft een probleem, ook al zoektde nucleaire industrie nu al tientallenjaren naar technieken om de halverings-tijd van de straling te verminderen. Hetgaat om levensgevaarlijk afval dat lang,heel lang (honderden tot duizendenjaren) van mens en milieu moet wordenafgeschermd. Geen enkel land ter wereldheeft nog een definitieve oplossinggevonden, stelde het Rathenau Instituutin 2005. Ondertussen zijn de kosten vanopslag gigantisch en blijft het gevaar voorongelukken met en diefstal van radioac-tief materiaal bestaan.

3. Kernenergie is gevaarlijk De gevolgen van ongelukken zijn onaan-vaardbaar groot. Door het ongeluk inTsjernobyl werden meer dan acht miljoenmensen aan radioactieve straling blootge-steld. Volgens Kofi Annan, secretaris

De kerncentrale in Borssele mag van het kabinet

tot 2033 open blijven. Zelfs plannen voor een

tweede kerncentrale zijn niet langer onbespreek-

baar. Kernenergie staat in Den Haag weer promi-

nent op de politieke agenda.

Jan Moekotte en Peter Maas


‘Kernenergietrekt onverantwoordewissel op komende generaties’

kActie bij de kerncentrale Borssele. Foto: Jaap Wolterbeek.

ties. Ook in Canada en de VS wordtinmiddels de nucleaire industrie door hetleger beveiligd. Borssele haalde, door hetproces tegen leden van de zogenoemdeHofstadgroep, dit jaar het nieuws alsmogelijk doelwit van een aanslag.

5. Kernenergie is niet nodig Als we duurzame bronnen meer benut-ten.In Nederland wordt momenteel 2,5 %van het stroomverbruik door windenergiegedekt. Als de huidige doelstelling (7500MW in 2020) wordt gehaald, dan kandaarmee al 15 tot 20% van het huishou-delijke gebruik geleverd worden. Het aan-deel dat met schone biomassa en zonne-panelen wordt opgewekt kan nog forsworden uitgebreid. Verder is spaarzaam-heid geboden. Het Ministerie van VROMen de Energieraad pleitten in 2004 vooreen besparing van het energiegebruik metjaarlijks 2%. Dat kan door selectievergebruik van apparatuur, door spaarver-lichting en door efficiëntere motorsyste-men.

ActiegroepenTot zover de argumenten. Nu de actie-groepen? Bestaan ze nog? Jan Louwerse

generaal van de Verenigde Naties, hebbenruim 3 miljoen kinderen door dit ongeluklichamelijke klachten en behandelingnodig. In 2002 was een kerncentrale inOhio “enkele millimeters verwijderd vaneen mogelijk catastrofale ramp”. Inaugustus dit jaar haalde een kerncentralein Forsmark, Zweden het nieuws. Doorkortsluiting stopte de reactor abrupt. Deoververhitting die toen ontstond, moestworden opgevangen door een met diesel-generatoren aangedreven koelsysteem. Denoodgeneratoren sloegen als gevolg vantechnische fouten echter niet automa-tisch aan. Pas na 23 minuten kreeg hetpersoneel ze handmatig aan de praat. DeZweedse regering sloot in afwachting vannader onderzoek vijf soortgelijke reacto-ren. Die bijna ramp leidde in Nederlandtot extra inspecties in Borssele.

4. Kernenergie is mogelijk doelwitvoor aanslagenIn oktober 2001 liet de Franse justitieweten over serieuze aanwijzingen tebeschikken dat een kerncentrale inEuropa of de VS het doelwit zou zijn vaneen aanslag. Frankrijk plaatste luchtaf-weergeschut rondom nucleaire installa-

van Stop Borssele is resoluut in zijn uit-spraken: “Kernenergie? Al dat afval datzo vreselijk lang zijn giftigheid houdt!Ook de gebouwen moeten ooit ontman-teld worden en als gevaarlijk afval wor-den opgeslagen. We trekken daarmee eenabsoluut onverantwoorde wissel opkomende generaties. En dat allemaal vooreen rot beetje stroom? Kom nou!Bovendien blijf je op deze manier dedoorbraak in de duurzame energievoor-ziening, die er ongetwijfeld komt, voor jeuitschuiven.”

Mogen we nog wat verwachtenvan Stop Borssele? Jan Louwerse:“Onze actiegroep is klein gewor-den, dat geef ik toe. Maar afgelo-pen zomer hebben we nog gede-monstreerd bij Delta. StopBorssele hoeft niet tot levengewekt te worden. We wachten opeen geschikt moment om weervan ons te laten horen. We blijvenvoorstanders: van sluiting!” ●


Peter Maas en Jan Moekotte zijn lid van de

Wantijredactie.

Actie Greenpeace op koepel kerncentrale Borssele. Foto: Jaap Wolterbeek.

Sietz Leeflang, goeroe van energiebewust leven, nu Zeeuw

‘Deze maatschappij is niet met ratio te benaderen’

Je hoeft je niet voor te bereiden alsje met hem een interview wilt. Deopdracht is alleen om alert te zijnen zoveel mogelijk van zijn woordenop te vangen, te begrijpen en vast te

leggen. Een hele opgave. Sietz Leeflang(72) praat honderd uit en met momen-ten spat het vuur uit zijn ogen. Het lijkteen koud kunstje om energie te besparenwanneer je er zelf zoveel van hebt.

Voorbeeld zijnHet begin. Leeflang:“In Boxtel waren weheel open naar de gemeente. We vroegenexpres geen vergunning aan voor onzeexperimentele halfondergrondse gebouw-tjes, omdat we wisten dat ze ‘nee’ moes-ten zeggen. Maar geregeld kwamen amb-tenaren kijken. Ook wethouders lietenhun interesse duidelijk blijken. We kon-den daar onze gang gaan.”De Twaalf Ambachten is volgens Leeflangaltijd een wonder van technisch vernuftgeweest. Steeds maar weer oplossingenzoeken die moesten voldoen aan de haastheilige principes van duurzaamheid,kleinschaligheid en menselijkheid.Verloor de Twaalf Ambachten daarbij decommercie niet uit het oog? Leeflang: “Misschien wel. Verschillendetechnieken die door ons zijn ontwikkelden verfijnd, zijn later door grote bedrijvenovergenomen. Daar kwam geen patentaan te pas. Maar dat wilden we ook niet.We wilden geen deel zijn van het grotespel der verspillende economie. We wil-den en konden niet anders dan een voor-beeld zijn.”

Verwarming”In Boxtel zijn we al jaren bezig systemente ontwikkelen naar menselijke maat en

naar ecologische maatstaven.” Wat levertdat op als het gaat om verwarming?Leeflang: “In ieder geval geen centraleverwarming, ook al is die van HR-kwali-teit. Radiatoren brengen door hun hitteniet alleen de lucht in beweging, maarook het stof. Als je de cv een tijd niethebt aangehad, ruik je daarom een soortschroeilucht. Gezond is al dat wervelendestof in ieder geval niet. Verder stijgtwarme lucht op, dus tegen het plafond zitde meeste warmte. Maar daar heb je wei-nig aan.”

Straling“Je moet geen stromingswarmte hebben,maar warmte door straling. Die stralings-warmte krijg je door een warmtebron meteen groter oppervlak en met een lagere

temperatuur, die poreus en liefst steen-achtig is. Dat kan een tegelkachel zijn (ophout en ook op gas) maar ook een warm-temuur die zijn warme water krijgt vanbijvoorbeeld een cv- ketel.Stralingswarmte voelt warmer dan stro-mingswarmte. Neem de zon in de winter:ook als het vriest, kan het in zon behaag-lijk zijn, daarbuiten absoluut niet. Je kuntdus toe met een lagere luchttempera-tuur.”

Gasunie Al heeft stralingswarmte duidelijke voor-delen, de cv zal voorlopig niet verdwijnen.“De gevestigde belangen zijn te groot eneen cv is nu eenmaal wel érg makkelijk.”Overigens is het principe van de HR-bran-der (de in keramisch materiaal opgeslotenen daardoor koelere, bijna NOx-vrijevlam) als toepassing aangedragen doorDe Twaalf Ambachten. Ooit ging Leeflanger mee naar de Gasunie. Die toonde wei-nig belangstelling, maar is er later tochmee aan de haal gegaan. “Dat zou voldoe-ning kunnen geven, maar het heeft geenerkenning en geen geld opgeleverd. Watsteekt is dat het door ons ontwikkeldeelement om tegelkachels ook op gas testoken, alleen voor héél veel geld het gas-keurmerk kon krijgen. En dat geld heb-ben we niet.”

Sietz Leeflang is oprichter van De Kleine Aarde in Boxtel.

Vervolgens richtte hij samen met zijn vrouw Anke De

Twaalf Ambachten op, centrum voor ecologische technie-

ken. Na jaren in Brabant gewoond en gewerkt te hebben,

streek het echtpaar in Breskens neer.

Gerda Spaander en Peter Maas


Regelmatigheeft Leeflang het over hopen en bidden.

j

Sietz Leeflang.

Foto: Peter Maas


wel degelijk legitiem. Je moet ze dus nietveronachtzamen.”

Komt de oplossing straks alleenuit het technische vernuft? “Nee”,zegt hij resoluut. “De jeugd moetin een vroeg stadium begrijpenhoe waardevol, maar kwetsbaarde aarde is ” ●

Meer informatie over De TwaalfAmbachten: www.de12ambachten.nl

Peter Maas en Gerda Spaander zijn lid van de

Wantijredactie.

Duurzame energieAls de energie uiteindelijk op is, wat dan?Zover ziet Sietz Leeflang het niet komen:“De energie van de zon is naar menselijkemaatstaven onuitputtelijk. Ik denk datwe toe moeten naar het opwekken vanelektriciteit uit duurzame energie, bij-voorbeeld zonne-energie in de woestij-nen. Daarmee kunnen we dan weerwaterstof vrijmaken uit water. En om watdichter bij huis te blijven. Ik vind wind-energie ook een goede zaak. Maar duur-zame energie dreigt teveel een druppel opde gloeiende plaat te worden. Daarommoeten we meer werk maken van ener-giebesparing. Neem nu al die airco’s vanafgelopen zomer. Dat is helemaal niet

nodig als je in de bouw ook rekeninghoudt met het buíten houden van warm-te.”

Vliegen als plichtOp zijn bureau staat een foto vanGroucho Marx. Het thema is te serieusom er lichtvoetig mee om te gaan.Regelmatig heeft Leeflang het over‘hopen en bidden’. “Want deze maatschappij is niet met ratiote benaderen. Voor jongeren is vliegenhaast een plicht geworden. Het gaat nietom de kwaliteit van de reis, maar puurom het kilometers maken. Aan de anderekant zijn de behoeften van de mensen

Sietz en Anke Leeflang

bij hun tegelkachel

in hun huis in Breskens.

Foto: Jaap Wolterbeek.

Zeeuwind pionier in windturbines

Zeeuwind is een coöperatieve ver-eniging die in 1988 begon met hetplaatsen en exploiteren van wind-

turbines. De vereniging is nu ook actief inkleinschalige projecten, zoals kleinewindturbines voor particulieren en hetplaatsen van zonne-energie panelen bijlandbouwbedrijven. Om het maatschap-pelijk belang van duurzame energiebekender te maken, lopen er op een aan-tal Zeeuwse basisscholen educatieve pro-jecten waarbij de school zonnepanelengeïnstalleerd krijgt. De schoolprojectenlopen in samenwerking met het ZeeuwsPlatform Duurzame Ontwikkeling(ZPDO) en het IVN ConsulentschapZeeland. Zeeuwind levert ook een bijdra-ge aan Ontdeknet, een website waaropleerlingen kunnen samenwerken metexperts uit de samenleving.

Groene stroomZeeuwind beheert elf windturbineprojec-ten met in totaal 32 turbines. Met dewindmolens wordt wind omgezet in elek-triciteit, die verkocht wordt aan elektrici-teitsbedrijven. De elektriciteitsbedrijvenverkopen deze energie aan klanten alsgroene stroom. Zo levert Zeeuwind eenbijdrage aan de landelijke overheidsdoel-stelling om in 2010 negen procent vanelektriciteitsbehoefte uit duurzame bron-nen op te wekken. Dat is nu 2,5 procent.

ZeelandbrugWie kent niet de windturbines langs deOosterschelde bij de Zeelandbrug? Er

staan er nu vier met elk 250 kWatt ver-mogen. Zij zijn in 1994 geplaatst en ditjaar toe aan vervanging. John Springervan Zeeuwind is enthousiast over de laat-ste technische ontwikkelingen: “Erkomen drie nieuwe windmolens met eenhoogte van 80 meter, een rotordiametervan 90 meter en een vermogen van elk 3megawatt. Het betekent een 12 keer gro-ter vermogen per mast! Ze draaien lang-zamer dan de oude en geven zo een rusti-

ger beeld. Dat is een reusachtige techni-sche verbetering vergeleken met de 30meter hoge masten die er nu staan, dierotorbladen hebben van 26 meter” ●

Voor meer informatie:www.zeeuwind.nlwww.zonopschool.nlwww.ontdeknet.nl

Grotere masten, grotere wieken. De windmolens van het

eerste uur verdwijnen uit ons landschap en nieuwe gene-

raties verschijnen meer en meer. Ze hebben ook een ande-

re naam: windturbines. Bijvoorbeeld van de vereniging

Zeeuwind. Die werkt hard aan windenergieproductie,

maar is tevens actief op het gebied van zonne-energie,

voorlichting en educatie.

Anke van der Geest

Onder de leden


Anke van der Geest is lid van de Wantijredactie.

z

ZMF trekt ten strijde tegen lekkende GAVO

Voordat de verbrandingsgassen deschoorsteen worden ingestuwd,moeten ze langs een warmtewisse-

laar: een GAVO in vaktermen. Dat appa-raat dient ervoor om de temperatuur vande rookgassen te verhogen, zodat voorko-men wordt dat ze in de pijp gaan conden-seren. De schoorsteen is van gewapendbeton, dat niet bestand is tegen conden-satie van de zure gassen.

LapwerkMaar de GAVO is verouderd en lekt.Daardoor komen schadelijke stoffen alszwaveldioxide en waterstoffluoride in deatmosfeer terecht. Onlangs werd aan EPZeen milieuvergunning verleend waarinwederom de oude GAVO was opgenomen.De ZMF kon zich niet in de vergunningvinden en besloot beroep in te stellen. Inde vergunning zit weliswaar een verplich-ting om de oude GAVO op te lappen enonderzoek te doen naar vervanging vanhet apparaat in 2013, maar dat gaat deZMF niet ver genoeg. Ook na het lapwerkblijft er een behoorlijke concentratieschadelijke stoffen in de lucht komen.Bovendien is er geen concreet zicht opvervanging van de GAVO op de langeretermijn, aldus de milieuorganisatie.Centrales elders in Nederland hebben deGAVO allang bij de schroothoop gezet enzijn overgegaan op modernere, minderschadelijke technieken. Er is volgens deZMF geen enkele reden om voor EPZ eenuitzondering te maken.

Best beschikbare techniekDe ZMF onderbouwt haar stellingen meteen beroep op het Europese recht, zoalsdat is vastgelegd in de IPPC-richtlijn.Deze richtlijn verplicht de overheidbedrijven als EPZ de best beschikbaretechnieken op te leggen. Dat zijn dietechnieken die de grootst mogelijke

bescherming tegen milieuschade bieden.Voor bedrijfseconomische argumenten omvan verregaande maatregelen af te zien isgeen plaats, als aangetoond is dat die ver-regaande maatregelen technisch en eco-nomisch haalbaar zijn. De GAVO kan nietmeer als best beschikbare techniekbeschouwd worden, vindt de ZMF.

DiscutabelDe provincie Zeeland geeft toe dat toepas-sing van het verouderde apparaat discuta-bel is. Gedeputeerde Staten beroepen zichechter op de BREF GroteStookinstallaties. Een BREF is een lijvigdocument waarin de Europese Commissienader uiteenzet wat als best beschikbaretechniek moet worden beschouwd. In hetBREF-document over grote stookinstalla-ties, waaronder de kolencentrale valt, isopgenomen dat de GAVO een verouderdetechniek is. Maar in het document staan

ook emissienormen voor schadelijke stof-fen als zwaveldioxide. Aan die normenkan wel worden voldaan als EPZ deGAVO opknapt, aldus de provincie.Bovendien voeren GS aan dat ze eenonderzoeksverplichting opleggen om optermijn de GAVO te vervangen. Dat zijnvoldoende waarborgen om te voorkomendat het milieu teveel schade wordt toege-bracht, aldus het provinciebestuur.

Het geschil ligt nu bij de rechtersvan de Raad van State. Zij zullenbepalen of de maatregelen aan deGAVO toereikend zijn om te vol-doen aan de Europese verplichtin-gen ●

De schoorsteen van de kolencentrale van EPZ in Borssele

is met 175 meter het hoogste bouwwerk van Zeeland. De

pijp is inzet geworden van een juridisch geschil tussen de

ZMF en de provincie Zeeland.

Jan-Eelco Dijk

Handhaving


Jan-Eelco Dijk is advocaat bij Vest-advocaten. Hij ver-

leent in samenwerking met de ZMF juridische bijstand

aan mensen die kampen met milieuproblemen.

v

De kolencentrale

van EPZ in Borssele.

Foto: Jaap Wolterbeek.

Project ZMF samen met installatiebedrijf:

CV Optimaal bespaart energie en

verhoogt comfort

In Groningen bleek CV Optimaal eensucces. Daarom ging ook de ZMF aande slag om in Zeeland meer profijt uit

de centrale verwarming te halen. Demilieufederatie voert het project uitsamen met installatiebedrijf Dubourgraafen begon bij een aantal basisscholen.

Waterzijdig inregelenDe hoeveelheid water die door de radiato-ren stroomt, is regelbaar. Komt er teveelwater in, dan is het uitstromende waterte warm en wordt er energie verspild. Bijte weinig water wordt het bovenste deelvan de radiator wel warm, maar hetonderste niet: het vertrek komt dan nietgoed op temperatuur. Hoeveel water waarnodig is, hangt samen met de grootte vande radiator en de afstand tot de ketel.Deze zogenaamde waterzijdige inregelingblijkt bij installatie vaak achterwege teworden gelaten. Waarom eigenlijk, als erzoveel mee te besparen valt? Volgens installateur Robert Dubourgraafzijn opdrachtgevers vaak niet op de hoog-te van dit aspect: “Het lijkt goedkoper omer dan maar geen aandacht aan tegeven.” Tegenwoordig wordt het ietsgangbaarder om nieuwe installaties in teregelen. Zelf zet hij het bij zijn opdrach-ten altijd in het bestek.

BesparingCV Optimaal werd financieel gesteundvanuit het Milieu Actie Plan van energie-bedrijf Delta. Er werden scholen bena-derd en installateurs bijgeschoold. Zevenscholen deden er uiteindelijk mee. Vóórer daadwerkelijk ingeregeld kon worden

moesten er vaak aanpassingen aan deinstallaties worden uitgevoerd, daarnakon het besparende werk beginnen.Inmiddels hebben de scholen een wintergestookt met hun ingeregelde installaties:de besparingen liggen gemiddeld rondde15 procent.

Overal aangenaamEen van die basisscholen is DeUilenburch in Middelburg. Hans Keijmel,in die tijd directeur van de school, steltvast dat het een lonende zaak is geweest.“Eigenlijk hebben we nauwelijks gemerktdat er iets is veranderd; het is er zekerniet kouder op geworden. Maar webespaarden wel 22% aan energie, dat iszo’n 1000 euro per jaar. Dat bedrag heb-ben we dus jaren onnodig uitgegeven. Nade inregeling was het nog wel even zoe-ken naar de juiste instelling van de tem-

peratuur, maar nu is het overal aange-naam.”De subsidie is op, maar ook zonder subsi-die verdient de inregeling zichzelf terug.De ZMF gaat daarom nu de beheerdersvan kantoren stimuleren hun cv-installa-ties optimaal te laten inregelen.

Is zo’n energiebesparing ookmogelijk bij woningen? RobertDubourgraaf zegt van wel, al kanhet resultaat wisselen. Even over-al CV Optimaal uitvoeren, en wehebben al aan de Kyoto-verplich-tingen voldaan! ●

Bij energiebesparing op school gaat het er vaak om de

lokalen niet te warm te stoken en het gebouw alleen te

verwarmen als het in gebruik is. Dat is het toch wel? Nee,

er valt nog meer te besparen. Onder het motto “CV

Optimaal” hebben zeven Zeeuwse basisscholen flink

bezuinigd op hun energiegebruik. En dat niet alleen, hun

comfort ging er ook op vooruit.

Gerda Spaander

Consument


i

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

Folder ‘CV-Optimaal’ van installatiebedrijf Dubourgraaf

Ook Tholen heeft zijn

Tureluur

Op een zondagmorgen ga ik naarTholen. Niet de meest gelukkigedag gezien de striemende regen en

de zeer felle westenwind. Aan de zuid-kant van het ‘eiland’ is een flink stukTureluur gerealiseerd. Eerst langsPoortvliet en dan naar Scherpenisse toe.Van daaruit proberen om aan de inlaag-dijk te komen. Hier in deScherpenissepolder is landbouwgebiedomgevormd tot natuur. De wijze waaropis ongekend. Terecht spreekt Kees Slagerover een historische breuk met het verle-den. Hier wordt geschiedenis geschreven.Binnendijks gelegen gronden wordeningericht, voor het eerst niet voor land-bouwdoeleinden. De Gatweg is weg. DeSchoondorpse Weg is weg. Waar akkerwas, is nu weiland en water. De zilte kwelkomt van onder de zeedijk waardoor aaneen belangrijke voorwaarde is voldaan:hier ontstaat zilte natuur.

VogelaarsOndanks het slechte weer staan er op dedijk verschillende vogelaars te turen.

Tranende ogen door de wind. De koffer-bak van de auto ligt vol met telescopenen statieven die snel worden opgezet omte kunnen zien welke steltlopers daar inde verte rondscharrelen. Het blijkenkemphaantjes te zijn, samen met watwatersnippen. Er vliegen ook een paarwitgatjes rond en in de verte zit een grotegroep brandganzen. Waar komen ze van-daan? Die stellopers en die vogelaars? Ditlaatste is gemakkelijk, gewoon even vra-gen. Ik kom mensen tegen uit Etten-Leuren helemaal uit Herentals (België).Tureluur is tot over de grenzen een ver-maard gebied. En die steltlopers? Dezekemphanen en deze watersnippen zijngeen broedvogels uit Nederland. Zekomen al van verder. Er is een periode inhet jaar waarop je je afvraagt of de trek-vogels nu op weg zijn naar het noordenof juist al naar het zuiden. Het is beginaugustus, dus zullen ze wel al teruggeko-men zijn van hun broedgebieden in hethoge noorden. De kemphanen komen

misschien wel ergens uit de omgevingvan de Barentszee. De watersnippen mis-schien uit de Botnische Golf.

Bij Gorishoek duik ik maar vlugeen uitspanning in voor een kof-fie met tiramisu. De tent zit vol,vooral met mensen die hierkomen om te duiken, om denatuur onder water te beleven.Daar zou hij zitten, aan dat tafel-tje, genietend van het uitzicht,genietend van de natuur, genie-tend achter zijn groot glasBelgisch bier, genietend van ‘zijn’Tureluur: Thijs ●

Na 15 jaar denken, schrijven, overleggen, aankopen en

inrichten is ‘Plan Tureluur’ weliswaar nog niet helemaal

klaar, maar wel een heel eind op weg. Rondom de

Oosterschelde kom je ‘Tureluur’ haast overal tegen, met

als boegbeeld de zuidwestkust, de Prunje, op Schouwen.

Maar ook Tholen heeft zijn Tureluur.

Peter Maas

De voorloper


Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

o Vogels kijken in de

Scherpenissepolder op

Tholen. Foto: Peter Maas

Muurplanten inMiddelburg bij

restauratie sparen

Bij bijzondere ecologische waardendenken we meestal niet aan stads-centra. Bij waardevolle flora gaan

de gedachten uit naar bloemrijke graslan-den, duinen, moerasgebieden, en nietnaar de stenen massa van drukke binnen-steden. Toch blijkt ook die urbane omge-ving botanische verrassingen op te leve-ren. Zo vinden we de mooiste muurvege-taties in de provincie Zeeland langs dekades van Middelburg. Wie een ommetjelangs de Kinderdijk maakt en via deBierkaai terug naar de Koningsbrug wan-delt, valt van de ene verbazing in deandere. Bij de Kinderdijk afdalend naarde houten vlonders, zie je al bij de trapjeshele tapijten van muurvarens. Op een tra-ject van slechts enkele tientallen metersscoor je de ene zeldzame soort na deandere: Zwartsteel, Steenbreekvaren inongekende dichtheden, overal Klein glas-kruid en talrijke Tongvarens. Er zijnMoerasvarens, enkele groeiplekken vande exotische IJzervaren, en toe maar, ooknog hele bossen van het zeldzame Stijfhardgras.

SpanningsveldNatuurlijk zijn het juweeltjes om trots opte zijn, toch duidt juist deze botanische

Oudere muren blijken soms een hele begroeiing

aan bijzondere planten te kunnen dragen. In

Zeeland zijn dergelijke muurvegetaties bekend

van de oudere stadscentra. Zo gaan cultuurhis-

torie en ecologie hand in hand

Lucien Calle

Landschap


Lucien Calle is medewerker van Stichting

Landschapsbeheer Zeeland.

Foto

’s:

SLZ

rijkdom op een probleem. De plantenkunnen hier juist groeien omdat de kade-muren niet meer precies tiptop in condi-tie zijn. Hier en daar is wat voegwerk los-geraakt; er zijn zelfs wat stenen verzakt.In de ontstane spleten vinden de muur-planten een ideale biotoop. Maar juist deverminderde conditie vormt ook reden totzorg. Verder verval moet worden voorko-men en hele delen zouden eigenlijk eensvoorzichtig moeten worden gerestau-reerd. U begrijpt het probleem. Ondanksserieuze pogingen om bij restauraties debijzondere muurvegetaties te sparen, isdat in het verleden toch bij verschillendeprojecten mislukt. In Middelburg ging bijde restauratie van de kaden van het PrinsHendrikdok in 2003 de groeiplaats van dekarakteristieke Rode spoorbloem verloren.

OpknapbeurtDe gemeente Middelburg heeft intusseneen civieltechnische controle van de kademuren laten uitvoeren. Er is eengeldpotje voor de opknapbeurt beschik-baar. Een hoopvol teken is dat Middel-burg een ecologisch adviesbureau in dearm genomen heeft om onderzoek naar

de bijzondere muurplanten te laten uit-voeren. Ook de Flora- en Faunawet steltaanvullende voorwaarden, omdat er van-zelfsprekend veel Rode lijst soorten aan-wezig zijn ●

b

belevingstochten, sterrenkijken, nachte-lijke ‘proeverijen’ en tenslotte verhalen-vertellers en muzikanten die in woord enbeeld de schoonheid van de nacht bejube-len. En voor diegene die het spel van lichten donker aan de foto willen toe vertrou-wen is er een workshop nachtfotografie.Ook de kinderen worden niet vergeten, zois er bijvoorbeeld een nachtverhaal van defee of kunnen ze een nachtdierenmaskermaken en meedoen aan een kleurwed-strijd.

Op 28 oktober geven we ook gra-tis ‘Nachtpakketten’ weg aan debezoekers met onder andere eensterrenkaart, uilenmasker, nacht-brilletje, nachtdieren- en vlinder-

Melissa Ernst

Op zaterdag 28 oktober

Opnieuw Nacht van de Nacht in Zeeland

Het belooft een prachtige avondte worden vol met bijzondereactiviteiten. En u hoeft nietvroeg naar bed, want de nacht

duurt door het einde van de zomertijdeen uurtje langer. De Nacht van de Nachtmaakt onderdeel uit van de campagne‘Laat het donker donker’. Doel van decampagne is om het ’s nachts donker telaten waar het donker kan zijn. Immerste veel licht stoort mensen en verstoorthet dagnachtritme van dieren.

Eerste Nacht succesDe eerste Nacht van de Nacht in 2005was een succes. Overal in Nederland wer-den activiteiten georganiseerd zoals ster-ren kijken, nachtwandelingen, excursies,belevingstochten, nachtverhalen ennachtfotografie. Meer dan 10.000 mensenhebben aan de activiteiten deelgenomenen zo de schoonheid van de nacht erva-ren. In Zeeland werd op drie locaties,namelijk de watertoren van Axel,Topshuis Neeltje Jans en de sterrenwachtin Middelburg, de schoonheid van nachtgevierd.

Vrienden verdubbeldOok dit jaar belooft het een bijzonderezaterdagavond te worden. Het aantalvrienden van de nacht heeft zich meerdan verdubbeld, zodat er verspreid overZeeland nu op 8 locaties activiteiten zijn.Elke locatie heeft een eigen programma.Een greep uit de Zeeuwse activiteiten:nachtdierenexcursies, avondwandelingen,

zoekkaart en tips om zelf licht-hinder in uw omgeving aan tepakken ●

Wilt u weten welke activiteiten (inuw buurt) georganiseerd worden,raadpleeg dan de websitewww.nachtvandenacht.nl of neemcontact op met de ZMF.

Deze avond wordt mede mogelijk gemaakt door een

bijdrage vanuit VSBfonds Zeeland

“Komt er volgend jaar weer een Nacht van de Nacht? Dan

komen we weer hoor!” Dat was een veel gehoord geluid

vorig jaar bij de eerste Nacht van de Nacht. Ook dit jaar

organiseert de ZMF samen met Zeeuwse vrienden op 28

oktober a.s. een Nacht van de Nacht. Een avondmanifes-

tatie waar schoonheid, romantiek en beleving van de

donkere nacht centraal staan.

16 WANTIJ Oktober 2006

h

Melissa Ernst is beleidsadviseur duurzame landbouw,

plattelandsvernieuwing en energie bij de ZMF. Foto

: Ja

n Ko

eman

VerkiezingWat is volgens u de

mooiste donkere plekvan Zeeland?

De Zeeuwse Milieufederatie is op zoek naar het mooiste (nog) donkere plekjevan Zeeland en roept daarbij uw hulp in. Geniet u ook van de sterrenhemel, ofzoekt u de stilte en donkerte op na bijvoorbeeld een hectische dag? Laat het

ons weten. Iedereen kan plekken nomineren tot 10 oktober door een e-mail ([email protected]) of brief te sturen aan de Zeeuwse Milieufederatie,

postbus 334, 4460 AS Goes.

• Geef duidelijk aan om welke plek het precies gaat. • Geef bovendien aan waarom deze donkere plek voor u zo bijzonder is.

Er zijn leuke prijzen te verdienen waaronder een chique etentje voor twee bijkaarslicht!


Natuur en milieu in het stemhokje

Antoine Prinsen, Vogelwaarde:

“Ik weet nu al waarop ik ga stemmen: dePvdA. Daar stem ik altijd op, vooralomdat het sociale beleid bij die partij ingoede handen is. Of dat ook geldt voorhet beleid ten aanzien van natuur enmilieu, daar twijfel ik wel eens aan. Maardan denk ik: ook voor natuur en milieukan ik nog beter op de PvdA stemmendan op een andere grote partij zoals CDAof VVD. Kleine partijen kunnen nog zogoed zijn, het nadeel is dat hun invloedbeperkt is. Provinciaal vind ik dat partijenmeer moeten doen om het landschapweer aantrekkelijk te maken. Er gebeurtwel wat, zoals de aanleg van nieuwenatuur bij Terneuzen, maar met weinigmoeite kan er veel meer. Ik denk aan hetbeplanten van dijken of het groen aankle-den van die nieuwe boerderijen.”

Piet Spuij, Vlissingen:

“Ik kijk de verkiezingsprogramma’s eropna en laat mijn stem mede afhangen vande natuuren milieuparagraaf.Bijvoorbeeld het standpunt over duurza-me energie zoals windenergie weegt voormij zwaar mee. Wat mij betreft komen erveel meer locaties in aanmerking voorwindmolens. Ik accepteer het nadeel vanhorizonvervuiling, want de nadelen vanenergie uit fossiele brandstoffen zijn veelgroter. Ik weet ook wel dat een land nietalleen van windenergie afhankelijk kanzijn, maar het aandeel ‘wind’ zit nog langniet aan die limiet. En: we leven in een

provincie waar het veel waait. Zeelandmoet wel zuinig zijn op zijn rust en ruim-te – economisch ontwikkelingen enbehoud van ruimtelijke kwaliteiten gaanmoeilijk samen. Dat zogenoemde twee-sporenbeleid, ik heb er niet alle vertrou-wen in.”

Jos Hoebink, Middelburg:

“Bij de landelijke verkiezingen overheer-sen grote thema’s als de AOW enAfghanistan. Voor mij zijn dat soort zakenook van belang, maar de beschermingvan natuur en milieu evenzeer. Ik vindstimulering van openbaar vervoer belang-rijk, dus laat ik meewegen wat partijendaarover in hun programma’s hebbenstaan. Bij de provinciale verkiezingen zijnnatuur en milieu nóg belangrijker voormijn stemgedrag, omdat die grote the-ma’s daar niet zo’n rol spelen. In Zeelandis de WCT een belangrijk thema. Aanlegvan zo’n grote containerterminal gaat tenkoste van de waarden die we in Zeelandjuist willen beschermen, dus stem ik opeen partij die tegen de WCT is.”

Peter Dirkson, Goes:

“Ik ben lid van GroenLinks dus is de keusin het stemhokje voor mij niet moeilijk.Ik zie de aantasting van de leefomgevingals een van de grootste bedreigingen vande mensheid: het gaat om ons voortbe-staan. Bij veel politieke partijen over-heerst echter het kortetermijndenken. Wehebben dat zopas weer gezien bij deafschaffing van de subsidie op duurzameenergie, net als eerder is gebeurd met desubsidie op zonnecollectoren. En dat ter-wijl de overheid alternatieve energie juistzoveel mogelijk moet promoten en bevor-deren. Door het aanbod te stimulerencreëer je een vraag. Nu hikken mensenaan tegen een lange terugverdientijd van15 jaar voor zonnecollectoren, en durvende investering niet aan. Daar moet deoverheid een rol in spelen. Voor bepaaldetoepassingen zijn collectoren al bijna ren-dabel, dan kan een subsidie mensen overde drempel helpen” ●

Binnenkort mogen we weer naar de stembus. Twee keer

zelfs: op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede

Kamer en in maart volgend jaar voor Provinciale Staten.

Voor sommigen is het een uitgemaakte zaak op welke par-

tij ze stemmen, anderen laten hun stem afhangen van de

inhoud van de verkiezingsprogramma’s, waaronder de

natuuren milieuparagraaf. In hoeverre speelt natuur en

milieu een rol in uw stemgedrag?

Lex Kattenwinkel


De lezer spreekt

Lex Kattenwinkel is medewerker van de Wantijredactie.

Foto: Jaap Wolterbeek

ZMF-ledenvergaderingDinsdag 21 november 2006Het bestuur van de ZeeuwseMilieufederatie nodigt haarleden en lidorganisaties vanharte uit voor de najaarsverga-dering op dinsdag 21 november.

We ontmoeten de ledengraag in: Hotel Terminus, Stationsplein 1,Goes. Aanvang 19.30 uur.

Agenda1. Opening/mededelingen.2. Bespreking van het verslagvan de ledenvergadering van 16mei 2006.3. Vaststellen werkplan enbegroting 2007.4. Bestuursverkiezing:Jaap van der Doef treedt af alsvoorzitter. Het AlgemeenBestuur draagt als nieuwe voor-zitter voor: Jan van Seters. Hetbestuur wil zich verder verster-ken. Ter vergadering nadereinformatie. 5. Rondvraag.6. Sluiting.(tvm)

Bijzondere thema-avond 21 november 2006“Ontwikkel Zeeland metecologie en economie”Ter gelegenheid van het afscheidvan Jaap van der Doef als voor-zitter van de ZMF organiserenwe een informatie- en discussie-avond met een thema dat Jaapna aan het hart ligt: “Hoebehouden we de kwaliteiten vanZeeland, terwijl er toch econo-mische dynamiek en ontwikke-ling moet zijn die ook ruimtevraagt en knaagt aan die kwali-teiten?”Als bestuurders ieder jaarZeeland in vogelvlucht zoudenzien, kunnen zij de groeiendeverstening van de provincie meteigen ogen aanschouwen. Jaarin jaar uit wordt er steeds meergebouwd op kwetsbare plekken.De Zeeuwse kwaliteiten wordenstapje voor stapje opgeofferd.Hoe kunnen we dit dilemmadoorbreken en Zeeland mettwee E’s ontwikkelen?Voor deze avond worden tweegezaghebbende sprekers aange-trokken. Bij het sluiten van deberichtenpagina van Wantijwaren de namen nog niet

bekend. We nodigen alle geïnte-resseerden uit voor deze bijzon-dere thema-avond. (tvm)

Jan van Seters nieuwevoorzitter ZMFVanaf eind november heeft deZMF een nieuwe voorzitter: Janvan Seters. Jan heeft 30 jaarvoor Dow Benelux gewerkt.Voor deze multinational onder-hield Jan jarenlang op nationaalen internationaal niveau contac-ten met de overheid. Én hij gafinhoud aan het milieubeleid vanDow. Jan heeft de voorbije jarensteeds meer aandacht en invul-ling gegegeven aan het belangvan burgers, bestuurders enmaatschappelijke organisatiesvoor het bedrijf. Ook ging Dowzich meer openstellen voor debuitenwereld. Jan wil als voor-zitter van de ZMF verder wer-ken aan een duurzamerZeeland. Dat wil hij doen alsbruggenbouwer en samenwer-ker. “Oplossingen voor eenduurzame samenleving zoek iksamen met verschillende part-ners”, zo stelt Jan in zijn pre-

sentatie als nieuwe voorzitter.Zijn rol in het bereiken van datdoel ziet hij meer op de achter-grond. Samen met bestuur enmedewerkers die de inzet vande ZMF vorm geven.Bestuur en bureau zijn blij metde nieuwe voorzitter en schen-ken hem alle vertrouwen. (tvm)

Cadeautje van de ZMF:routefolderKiekendiefpadDe Zeeuwse Milieufederatieschenkt u met veel plezier deroutefolder van het Kiekendief-pad en wenst u veel wandelple-zier toe. Het Kiekendiefpad,gelegen rondom de dorpenWolphaartsdijk, Oud Sabbingeen Goes, is het eerste wandel-netwerk waar wandelen enlandschappelijke aankledinghand in hand gaan. AlsZeeuwse Milieufederatie hebbenwe aan de wieg gestaan en zijnwe zeer trots op het uiteindelij-ke resultaat. Het gaat om 75 kmbewegwijzerd wandelnetwerkwaarvan een groot deel onver-hard en over boerenland loopt.M.b.t. de landschappelijke aan-kleding is fase 1 gerealiseerd.Als u langs de Schenge wandelt,kunt u (nu) ervaren hoe breedvroeger de zeearm van deSchenge is geweest. Dit doordatde beide geulpolderdijken aanweerszijden van de Schengenzijn ingeplant met bomen, watniet alleen de aantrekkelijkheid,maar ook de leesbaarheid vanhet landschap ten goede komt.(me)

OntpolderalternatievenHet onderwerp ontpolderenleent zich perfect voor eeninhoudelijke discussie over de(in dit geval botsende) belangentussen landbouw en natuur (zieook www.zmf.nl). In 2004 en2005 is die discussie met verte-genwoordigers van alle relevan-te bestuurlijke en maatschappe-lijke partijen gevoerd. De partij-en vonden elkaar in de ontpol-dering met een areaal van 600ha, gekoppeld aan een fatsoen-lijk flankerend beleid. De poli-tiek bekrachtigde het akkoord.De discussie daarna kent eencurieus verloop en gaat allangniet meer over de inhoud, maarover de vermeend stiekemewijze waarop het akkoord totstand is gekomen. Wie hetnatuurbelang verdedigt, is ver-dacht. Als meest uitgesprokenvoorstander van ontpolderenmoet de ZMF het dus ontgel-den. Het zij zo.Op verzoek van de ZLTO en DeLevende Delta onderzoeken des-kundigen (commissie Maljers)momenteel enkele alternatievenvoor ontpolderen. De ZMFbetwijfelt het nut hiervan,omdat alle ideeën in een eerderstadium al eens zijn beschouwd,maar heeft er geen bezwaartegen dat onafhankelijke des-kundigen de alternatieven nogeens beoordelen. De eisen waar-aan de nieuwe natuur moet vol-doen zijn helder, zodat deinhoudelijke toetsing eenvoudigis. Hopelijk eindigt deze discus-sie dan weer waar hij ooitbegon: bij de inhoud. (vk)

Berichten


20 WANTIJ Juli ‘06

Gerda Spaander

De Nonolet van Sietz Leeflang

Sietz Leeflang heeft inmiddelsaow, maar is nog steeds druk inde weer. Het meten van zijnvoetafdruk leidt al gauw naar

verwarming, sanitatie (de manier waaroponze uitwerpselen worden afgevoerd) ende elektrische auto. Zijn stokpaardjes enparadepaardje leiden altijd tot zuinigomspringen met grondstoffen én debevordering van kleinschaligheid.Leeflangs score komt op zo’n 2,5 ha, endaarmee hoort hij bij de koplopers in dezerubriek.

ToiletNeem de toiletten in huize Leeflang. Watje daarop produceert gaat niet met eengrote plens het riool in, maar wordt uit-eindelijk compost. Na de grote boodschapeven een papiertje erop, aandrukken meteen soort stamper, en na verloop van tijdafvoeren naar de groene bak. Zónderstank, waardoor deze wc de naamNonolet (non-olet, Latijn voor ‘stinktniet’) met ere draagt. Vervolgens passeertde kleine boodschap een soort nattekamerplantenbak van één m3, die ookníet stinkt, waarin de papyrus er heelgoed bij staat en van waaruit heldergezuiverd water in een visvijver stroomt.

In een voormalige tamelijk bouwvallige bakkerij in

Breskens leeft het echtpaar Leeflang zich uit in het toepassen

van warmtemuren, tegelkachels, héle andere toiletten en

nog veel meer mooie ecologische technieken.

De voetafdruk van

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

S

Foto: Jaap Wolterbeek

Riolering Illustratief voor Leeflangs pleidooi vooreen andere behandeling van afvalwater isde straat recht voor zijn huis: die ligthelemaal open voor nieuwe riolering.“Dat kost vermogens! Niemand luistertals je dit ter discussie stelt. Ook al groei-en de kosten van versleten rioleringenons ver boven het hoofd. Niet alleen zijnbij ons de kosten lager, ons systeemmaakt ook kunstmest overbodig, met allevoordelen voor de bodemvruchtbaarheid,de bodemstructuur en de waterhuishou-ding. Maar dan moet er wel een hélegrote knop om.”

Elektrische autoNog niet eerder werden bij de voetafdrukiemands autokilometers uitgedrukt inelektriciteit in plaats van benzine, gas ofdiesel. Elektriciteit? Ja, Sietz Leeflangrijdt al jaren in een elektrische auto. Nietzozeer om energie te besparen, want elek-triciteit is ook energie, maar om van deuitlaatgassen af te zijn. Toch heeft er nueen ‘gewone’ auto zijn intrede gedaan,want een elektrische auto mag niet har-der dan 60 km, en daarmee mag je nietdoor de Westerscheldetunnel. Overigensreist Leeflang meer met de trein dan met

de auto, met name voor adviesgesprekkenen bezoeken aan Boxtel waar zijn dochterLieselot en haar man Frank de leidingvan De Twaalf Ambachten hebben over-genomen. Opmerkelijk: naast de auto tel-len we zo’n tien rijwielen, van lig- totvouwfietsen.

In huize Leeflang worden er wei-nig nieuwe spullen gekocht.Repareren is het devies. In zijngoed geoutilleerde werkkelder ishij in zijn element. Hij betreurthet dat repareren alleen maarmoeilijker wordt. “Simpele onder-delen zijn vaak nauwelijks meerverkrijgbaar” ●

Bereken zelf uw voetafdruk op www.voetenbank.nl.

Gemiddelde Noord-Amerikaan 9,5 haGemiddelde Nederlander 4, 7 haGemiddelde wereldburger 2,3 haEerlijke Aarde aandeel 1,7 ha

In memoriam Thijs Kramer Zeeland klimaatneutraal in 2050 Nacht ...

Documents

Transcript of In memoriam Thijs Kramer Zeeland klimaatneutraal in 2050 Nacht ...