in en rondom Zwolle - KNNV Vereniging voor Veldbiologie · te zoeken in de bagger op de slootkant...

tlfr TPCi Post

Portbmald Port paye Pays-Bas

10e jaargang nr 4 september 2003

~ slakken en mossels in en rondom Zwolle

~ nieuws van de plantenwerkgroep

~ agenda

~ excursieverslagen

~ vogelwaarnemingen----

Dit blad is het gezamenlijke tijdschrift Werkgroepen IVN en KNNV van het IVN en de KNNV beide afdeling Zwolle Overzicht van de coordinatoren

In de loop van 1993 werd beslolen belde aldellngsorganen respeclievelijk Frllillarla en De Tureluut blnnen hel kader van de onderllnge samenwerklng samen Ie laleR gaan in Het Zwols Natuurlijdschtlft Hel blad verschijnl 5 keet per Jaar met een oplage van 600 exemplaren

jaarganu 10 nummer 4 september 2003

Kopl) ZHT IVN Afdeling Zwolle eo Postbus 272 8000 AG Zwolle

Via e-mail znawoII exs4all nl

Redaclleraa d Piet Bremer Bill van Kessel

Elndredactle Hen ni van Dijk 038-4214289 hennixs4all nl

Typewerk Ka ri n Janze Diet ter Stege

Otuk Drukkerij Veld man Usselm uiden

IVN Excursies Teuntje Lindhoud

038 - 4657772 Vogelzangcursus Henriette Maan

038 - 444 7612 Wilde plantencursus Elja van Dongen

038 - 376 2696 Groencursus Roelof Vi sscher

038 - 4659344 Natuurgidsencursus Greet Meima

038 - 4228018 Fiets wandelroutes Jacob Post

038 - 465 1452 Jeugdactiviteiten (groendoeners) Tineke Burghard

038 - 4447227 Stands en verkoop Fenna Westers

038 4224387

Paddentrek TeuntJe Lindhoud 038 465 7772

Beleidszaken Hans de Jong 0529 - 497648

KNNV Vogelwerkgroep Gerrit Gerritsen

038 - 4228122 Roofvogelwe rkg roep Jan van Dij k

038 - 46570 50 Plantenwerkgroep Leen de Kleine

038 - 4227837 Insectenwerkgroep Evert Ruiter

038 - 4550891 Zoogdierenwerkgroep Andre Marissen

038 - 4 535421 Natuurbescherm ing Gerrit Gerritsen

038 - 4228122

Gezamenlijke werkgroep Paddestoelen Annet van der Wal

038 - 4537022

l

Kopij voor ZNT nummer 5 (virusvrij) inleveren v66r 17 oktoberI~T I Verschijningsdatum nr 5

21 november 2003~ ve ren ig i ng I voor ve ldbiologle

2 I lols NaluUf TlIMnN I08 jaaroarvJ ntJm1eI 4

middot _ ZMY

Siakken en mossels in en rondom Zwolle door Han (IN) de Vries en Pief Bremer

toto Hans en Hania Arentsen

Zwols Naluur TiiUS1hHtl I J

tuinstak (Cepaea nemoralis)

Binnen onze vereniging zljn er voor planten en vogels zoogdleren aparte werkgroepen Ook aan de insekten wordt in een werkgroep aandacht besteed Andere ongewervelden zijn mlnder populair en moeten het zonshyder werkgroep stellen Een interessante groep vormen de weekdleren die ook wei schelpdieren genoemd kunnen worden want de schelp of het huisje vormt het meest opvallende onderdeel Tot de weekdieren behoren slakken mossels inktvissen en nag enkele minder bekende groepen AI deze groepen komen in zee voor Mossels zijn oak In het zoetwater te vinshyden en slakken ook nag op het land

Landelijk is er eell vereniging voor mensen Nederland is aanmerkelijk minder goed die de slakken en mossels bestuderen Deze onderzocht Wei zijn er al verspreishyNederlandse Malacotogische Vereniging dingskaartjes van Nederland verschenen in (wwwspirulanl) is onlangs gestart met een Gittenberger (1983) en Gittenberger et at project om een verspreidingsatlas van de (1998) Uit deze kaartjes kunnen we ook Nederlandse mollusken te maken (www afleiden welke soorten in Zwolle voorkomen anemoonorganm) Een goed onderzocht of er voorkwamen Dit artikel gaat in op de gebied is Amsterdam eo De rest van moluskenfauna van de gemeente Zwolle

1011 jaargang mJll1oor 4

Hierover is in het verleden weinig of kort gepubliceerd (Hubert 1977 Achterkamp 1992 de Vries 1994)

Het onderzoek Siakken hebben vocht nodig Na een regenshybui in de ochtend of tegen de avond kruipen slakken rondo Bij droog weer zijn ze t e vinshyden door stukken hout en stenen om te draaien of door tussen bladeren te zoeken Kle ine soorten kan men het best vinden door het zeven van bodemmateriaal Dit betreft vooral bosbodems op rij kere grond V~~r het zeven wordt gebruik gemaakt van een zeef met een maaswijdte van m inimaal een 05 t ot maximaal 1 m m Het ui tgezeefde materi shyaa l kan mee naar huis worden genomen gedroogd en onderzocht op de kleinste landshyslakken die in onze regio leven Siakken en mossels ui t het zoete water zijn te vin den door aanspoelsel te bekij ken langs rivieren of te zoeken in de bagger op de slootka nt als de sloot net is uitgebaggerd Levende slakken zijn met een schepnet te van gen maar een keukenzeef aan een stok is nog beter omdat hiermee ook het bovenste modderlaagje uitshygezeefd kan worden De verzamelde slakken en mossels kunnen in principe levend op naam worden gebracht De kleinste soorten ( 1 - 2 mm) drogen echter snel in Vaa k worshyden van mossels en slakken aileen de hulsjes of schelpen gevonden Deze kunnen in de regel goed op naam worden gebracht Het onderzoek in de gemeente Zwolle heeft zich vooral gericht op het bezoeken van interessante gebieden met name bossen op de rijkere granden rivieroevers en sloten Hierbij is de omgeving niet systematisch onderzocht maar steekproefsgewijs en is vaak materiaal verzameld Het onderzoek heeft plaatsgevonden in aile tijden van jaar behalve als sneeuw en ijs het zoeken van materiaal onmogelijk maakt

8eschriiving van de soortgroepen Kieuwslakken of Prosobranchia dragen op de rugzijde van de staart altijd een dekseltje (operculum) Waarmee ze het huis kunnen afsluiten Zij bezitten kieuwen waarmee ze zuurstof uit het water halen Op de kop bevinden zich een paar niet-intrekbare tenshytakels en een slurf die vaak ver uitstrekbaar en beweeglijk is Naast de door kieuwen adeshymende slakken zijn er longslakken De long is een holte in het lichaam die sterk doorshybloed is Longslakken (Pulmonata) vallen min of meer overeenkomstig hun milieu uiteen in

41 llols ~UUI njdsdllln

Figuur 1 De S grljnslai krulpl bij Iochlig vlier Olef een hulsmuur Desaari -s algemeen in lIIinen IrnJlJ zal waarschilnlijk nog ontbreke~ in ndeel van Zwolle-wid en hel groolsle deel

n Siadshagen (Ie jonge wliken in lelatie 101 snelheid van kolonisalie) 1010 Hans en Hania Arentsen

vooral in de IJssel

komI een heel eigen

weekdiershyfauna voor

twee groepen Landlongslakken (Stylomashytophora) en Waterlongslakke n (Basommashytophora) Stylommatophora dragen de ogen op de top van de twee instulpbare g rote tenshytakels De Basommatophora bezitten slechts een paar niet-instulpbare tentakels en drashygen de ogen aan de basis daarvan In Europa komen ongeveer 1500 landen zoetshywate rweekdieren voor Het gaa In Nedershyland om ruim 200 soorte-n te weten 113 soorten landslakken (87 hUisj esslakken 26 naaktslakken) 60 zoet- en brakwaterslakshyken (50 huisjesslakken 1 naaktslak) 31 tweekleppigen (aileen in zoet- en brak water) _

SoortenrlJkdom I n Zwolle en directe omgeving kome n 84 soorten vQor waa rvan 41 soorten landslakshyken 43 soorten zoet- en brakwaterslakken waaronder 16 soorten tweekleppigen (tabel 1) Het aantal soorten per km-h ok is niet bekend omdat een syst ematische ka rterlng ontbreekt maar de schatting is dat dit minshyimaal vijf soorten is (bijv in een polder met slootjes) en maximaal meer dan 20 soorten (omgeving IJssel)

Tabel1 Lijst van in de Gemeente Zwolle waargenomen landen zoetwaterslakken

Vastgestelde en geschatte voorkomen V= mate van voorkomen A = algemeen v = verspreid

bull =opgedeelde soar feitelijk soar nog niet duidelijk 1 =1 vindplaats + = niet door auteur gevonden genoemd van omgeving van

Zwolle door Gittenberger et al (1998)

Landslakken (huls- en naaktslakken) Aegopinella nitidua

Arianta arbustorum Arion ater (Gewone)

Arion eireumscriptus Arion distinetus

Arion sivatieus Baea biplicata

Baea perversa

CaIYehium minimum

Caryclium tridentalum Ceciioldes aeicua

Cepaea nemorais

Cochleopa ubriea

Deroceras aeve

Deroeeras panormitanum

Deroeeras retieuatum

Discus rolundatus

Eueonuus tllVUS

Heix aspersa

Lehmannia marginata

Limax maximus Nesovitrea hammonis

Oxyehius alliarius

Oxyehius eelarius

Oxychius draparnaudi

Oxyoma eeganssarsii Pseudotriehia rubiginosa

Punctum pygmaeum

Pupilla museorum

Sueeinea putris

Triehia hispida

Vallonia eostata

Vallonia excentriea

Vallonia puehella

Vertigo antivertlgo

Vertigo pygmaea

Vertigo substriata Vitrea crystallina

Vitrina pellueida

Zonitoides nitidus

bull DpmBrkingBn

Bruine blinkslak

Heesterslak Wegslak

Grauwe wegslak

Donkere wegslak

Bos-wegslak

Grote clausilia

Schorshoren

Plompa dwergslak

Sianke dwergslak

(Gewone) Blindslak (Gewone) Tu inslak

Glanzende agaathoren

Kle ine akkerslak

Zuidelijke akkerslak

Gevlek1eakkerslak

Boerenknoopje

Gladde tolslak

Segrijnslak Bos-aardsiak

Grote aardslak

Ammonshorentje

Look-glansslak

Kelder-glansslak

Grote glansslak SlankefTweelingmiddotbarnsteenslak

Oever-Ioofslak

(Gewoon) Dwergpuntje

Mostonnetje

(Gewone) Barnsteenslak

(Gewone) Haarslak

Geribde jachthorenslak

Scheve jachthorenslak

Fraaie jachthorenslak

Dikke korfslak

Dwerg-korfsak

Gestreepte korfslak (Gewone) Kristalslak

Doorschijnende glasslak

Donkere glimslak

v

A

+

V

v Windesheim Engelse Werk Zalkerbos

1 Windesheim kleiputten op wilg

A A

Windesheim kleiputten ap grond

A A

A Windesheim

A A v

A Zandhove

A v

v Veglusterbos

v oa Zijlkolk

Dieze-Oost

Katerveer aanspoelsel

Engelse Werk

Harcuo bij centrale

A A v Wijde Aa Engelsa Werk

v

v

Noorderkolk Zijlkolk oever

Noorderkolk oever

1 Engelse Werk

A A

A

lOe j33rgang mJlllner 4 Z Is ~ur frldscllriR I 5

Zoetwatersiakken Acroloxus lacustris Ancylus fluviatilis

Anisus vortex Anodontil anatina Anodonta cygnea

Aplexa hypnorum

Bathyomphalus contortus Bithynia leachii

Bithynia tentaculata

Gorbicula fluminalis Gorbicula fluminea Dreissena polymorpha

Ferrissia wautieri

Galba truncatlla Gyraulus albus

Hippeutis complanatus Lithoglyphus naticoides

Lymnaea stagnalis Marstoniopsis scholtz

Musculium lacustre

Myxas glutinosa Physa fontinalis

Physella acuta

Pisidium amnicum

Pisidium hibemicum

Pisidium subtruncatum Planorbarius comeus

Planorbis carinatus Planorbis planorbis

Pseudanodonta complanata

Radix auricularia

Segmentina nitida

Sphaerium corneum Sphaerium rivicola

Sphaerium solidum

Unio crassus Unio pictorum Unio tumidus

Valvata cristata

Valvata piscinalis

Valvata pulchella Viviparus contectus Viviparus viviparus

I I

(Gewone) Kapslak Ronde beekmuts

Draalkolkschijfhoren Vijverm ossel

Gerekte zwanemossel Slaapsiak

Riem pje Kleine diepslak

Grote diepslak Toegeknepen ko rfmossel

Aziatische korfmossel (Gewone) Driehoeksmossel

Smurfslak

Leverbotslak

Witte schijfhoren Vlakke schijfhoren

(Gewone) Eeltslak (Gewone) Poelslak

Geelvlekslak

Moeras-hoornschaal Kleverige poelslak

Bron-blaashoren

Puntige blaashoren

Rivier-erwtenmossel Gladde erwtenmossel

Scheve erwtenmossel

Posthorenslak

Gekielde schijfhoren (Gewone) Schijfhoren

Platte zwanemossel

Oorvormige poelslak Glanzende schijfhoren

(Gewone) Hoornschaal

Rivier-hoornschaal Stevige hoornschaal

Bataalse stroommossel Schildersmossel Bolle stroommossel

Platte pluimdrager

Vijver-pluimdrager

Fraaie pluimdrager Spitse moe rasslak

Stompe moerassak

Dpmerkingen

A Zwarte Water ap stenen

v

A

A

2x Pierik Huize den Doorn sloot

A A

A IJssel Katerveer

1 Katerveer Noorderkolk

A

A A

A A

1 Noorderkolk Katerveer

A 1 Westervedse bos sloot A

Oldeneel v

v Brinkhoekweg

1

A

A

A

A

2x Katerveer Noorderkolk A 1 Odeneel A

Katerveer

Katerveer

+

A A

A

A +

A

2x Katerveer Bonepad

61 Zols Naluur TifdSChiill 10e laaryarlll nummer 4

- Imiddot~middot----

Siakken in hun biotoop Siakken komen in diverse biotopen voor Hier worden de belangrijkste biotopen behandeld en kenmerkende soorten voor Zwolle en omgeving vermeld In huis - en dan wei een te vochtig huis shykan de tijgerslak (Limax maximus) voorkoshymen Dit is een grote naaktslak die niemand over het hoofd zal zien Ook de lichte aardshyslak (Limax flavus) is in kelders te vinden maar deze soort is nog niet uit Zwolle beshykend In de tuin zijn de meest opvallende soorten de tuinslak (Cepaea nemoralis) geel met zwarte strepen of rose met zwarte strepen en de segrijnslak (Helix aspersa) die in grootte iets kleiner is dan de veel bekendere wijnshygaardslak (Helix pomatia) Ook in tuinen maar waarschijnlijk veel minder algemeen is de grote glansslak (Oxychilus drapamaudi) De soort is de grootste van de glansslakken maar klein in vergelijking met de eerder genoemde soorten en daardoor ook veel minder opvallend Een andere kleine soort is de Gewone haarslak (Trichia hispida) een soort met haren op let slakkenhuisje en daarom goed te herkennen in ieder geval met loep Van de naaktslakken zijn de aardshyslakken (Droceras species) het meest opvalshylend Het gaat om de waterige aardslak (Droceras laeve) en de akkeraardslak (Droceras reticulatum) (figuur 2) Een derde soort kan ook in de tuin voorkomen maar is zonder anatomisch onderzoek niet op naam te brengen Zwolle heeft een aantal botanisch belangrijke loofbossen nabij de IJssel die een voedshyselrijke neutrale tot zwak zure bodem hebben Het gaat om de bossen van Zandhove Engelse Werk en het Zalkerbos

Figuur 2

FiguIJ13 DeGroleclausilia komi VOOI in ZalkertJos en Engelse lerk

Deze bossen zijn ook voor landslakken intershyessant Er komen een aantal soorten voor die we elders in de gemeente niet aantreffen De meest kenmerkende soort is de grote spoelshyhoom (Balea biplicata zie figuur 3) een tot 15 tot 19 mm lange soort met 10 - 12 omgangen Ook Hubert (1977) vermeldde de soort al van het Engelse Werk en het Zalkerbos Een andere typisehe soort is kleine korfslak (Vertigo pusilla) die in haar verspreidillg beperkt is tot de kalkrijke duinen Z-Limburg en het IJsseldal (Gittenberger 1984) Het is echter maar hoogstens 2 millimeter lang dus wei zo klein dat het aileen met het zeven van grond te voor sehijn komt De nauwvershywante Zeggekorfslak (Vertigo mouJinsiana) komt in onze regio niet voor maar is bekend geworden omdat het op de europese Habitatrichtlijn is geplaatst en daardoor een sterke beschermjng kent Deze soort is beshykend geworden gelijk Hamster Kamsalashymander en Zandhagedis als soorten waarvoor ruimtelijke plannen zijn tegenge shyhouden dan wei zijn aangepast De loofbossen op klei (Westerveld Windesheim) zijn betrekkelijk sleeht ondershyzoeht Toch kUf1nen ook hier in het bos de

FiguIII4 Het Dwerpuntje (Punctum pygmaeum) is zonder hel zeven van de bosbodem vrijel niel te linden

algemenere soorten worden gevonden Bij het uitzeven van de bosbodem is het mogelijk om soorten als Slanke dwergslak (Carychium tridentatum) Dwergpuntje (Punctum pygmaeum) (figuur 4) en de Gewone kristalslak (Vitrea cristallina) te vinshyden Het zijn allemaal soorten van slechts enkele millimeters in doorsnede Loofbossen op zure zandgrond (Herfte Agnietenberg Soeslo) zijn aile arm aan slakshyken Marzer Bruijn (1943) noemt vijf soorten voor dit type bos Bij onderzoek op de Agnietenberg werd aileen de Lookglansslak (Oxychilus alliarius) aangetroffen Deze bosshysen zijn aile kalkarm tot kalkloos ofwei het bouwmateriaal voor de slakkenhuisjes is

De Grote aardslak en Akkeraardslak kunnen rondom het huis worden waargenomen amper aanwezig Het is dan ook niet verbashy

lOll gan(J URlner 4

zingwekkend dat in deze bossen weinig soorten met lage aantallen voorkomen waarvan twee van de vijf betrekking hebben op naaktslakken (figuur 5 naar Morzer Bruijns 1943)

In stromend water dus vooral in de IJssel komt een heel eigen weekdierfauna voar Beide soorten Korfmossels namelijk de Oosterse korfmossel (Corbieula fluminea) en de Toegeknepen korfmossel (Corbieula flushyminalis) zijn hier beide levend aangetroffen (de Vries 1994) De mooie sehelpen met aan de binnenzijde paarse tinten kunnen worden gevonden op het strand bij het Katerveer Het zijn beide exoten Eerstgenoemde is afkomstig uit Zuidoost-Azie en is hier met ballastwater aangevoerd De tweede soort komt v~~r in Turkije en is hier waarschijnlijk ook aangevoerd met ballastwater (Gittenshyberger et al 2000) Ballastwater wordt in een leeg ruim binnengelaten om het schip op de terugreis meer stabiliteit te geven Na aankomst wordt het op het oppervlaktewater geloosd zonder dat de reder redelijkerwijs rekening houdt met de levende have in het ballastwater De eerstgenoemde soort is ook afgebeeld in figuur 6 Andere soorten van het stromend water zijn oa de Platte zwaneshymosel (Pseudanodonta eomplanata) en Stompe moerasslak (Viviparus viviparus) Veel soorten zijn te vinden in stilstaand water Daarnaast zijn er soorten die in stromend water leven maar soms in meren waar de golfslag voor de nodige zuurstof zorgt De zoetwatemeriet (Theodoxus flu vishyatilis) en de ronde beekrriuts (Aneylus fluvishyatilis) leven op een harde ondergrond zoals stenen Theodoxus is in Nederland niet meer te vinden in de rivieren maar komt nog wei voor in het IJsselmeer en plassen zoals bij Sint Janskloost er Het bij Zwolle verzamelde materiaal betrof lege schelpen Levende dieren zijn van de gemeente niet bekend Andere riviersoorten zijn Platte zwanemossel (Pseudanodonta complanata) Rivier-hoomshyschaal (Sphaerium rivicola) Stevige hoomshyschaal (Sphaerium solidum) en een aantal erwtemossels (Pisidium spp) Bijzonder zijn ook de schone slootjes met een rijke plantengroei zoals die in het gebied ten noorden van Zwolle voorkomen In sloten algemeen zijn de Kleine diepslak (Bithynia tentaeulata) Gewone poelslak (Lymnaea stagnalis) Gewone schJjfhoren (Planorbis planorbis) en de Posthorenslak (Planorbarius comeus) Resten van deze soorten dus de

8 I Z Is Natuur TIidschlln

Dwarsdoorsne~e van het IJsseldal met verspreiding van slakken en tweekleppigen De doorsnede IS van Marzer Bruijns (1943) en grotendeels toepasbaar voor de omgevmg van Zwolle (overgang van IJsseluiterwaarden naar binnendijks gebied) I - open water in uiterwaard II = oevervegetatie III = vochtig grasland (Gemeenschap van Kruipende boterbloem en

Geknik1e vossestaart) IV = Grote vossestaart-hooiland V= Glanshaverhooiland VI = Sleedoorn- Meidoornstruweel VII = Sikkelklaver-Zachte haver grasland VIII = Abelen-Kurkiepenbos IX = Berken-Zomereikenbos Het schema is gebaseerd op het IJsseldal zuidelijk van Deventer Met een bull aangeshydUide soorten zlln recent niet bij Zwolle waargenomen

Planoroarius comeus (posthorensIak) Lymnaea stagnali (Gewone) Poelslak) Pbysa fontinalis (Bron-blaashoren) Bithynia tentacu1ata (Grote diepslak) Oxyloma eleganssarsii (Slanke bamsteenslakflveeling-bamsteensJak) GaJba truncatula (Leverbotslak) Suocinea putris (Gewone) Bamsteenslak P eudotrichia rubiginosa (Oever-loofslak) Succinea oblonga (Langwerpige msteeoslak) Zonitoides nitidus (Doukere glimslak) Deroceras reticulatum (Gevlekte akkClSlak) Vallonia puJcbell (Fraaie jachthor 0 Iak) Cochlioopa lubrica (Glanzende agaatboren) Vertigo pygma (Dwerg-korfslak) Arioo circumscriptussilvaticus (Grauwe wegslatBOS-wcgslak) Trichia hispida (Gewonc) Haarslak Vallonia costata (Geribde jachthorenslak) Pupilla muscorum (Mostonnelje) Cepaea nemoralis (Gewone) Tuinslak Cecilioides acicula (Gewone) Bliodslak Vallonia exceotri (Scheve jachtborenslak) Coch1icopa lubricella (SJanke agaathoren) bullbull Truncatellina cylindrica (Cylindriscbe korfsJak) ~ Clausilia dubia (Kn glak) bullbull Vitrina pellucida (Doorschijnende glasslak) Balea biplicata (Grote cIausilia)

ertigo pusilla (Kleine korfsJak) bullbull Vitrea contractacrystallina (Kleine kristalslak(Gewone) KristalsJak) bull Punctum pygmaeum (Gewoon) Dwergp nlje Deroceras Iaeve (Kleine akbrslak) Arianla IIlbustorum (Heesterslak) Acanthinula culcata (Steitelslak) middotmiddot Vertigo substriata (Gestreepte korfslak) Oxychilus cellarius (Kel er-gJansslak) Carycbium minimumltridentatum (PIompe dwergslaklSJanke dwergs Ari 0 subfuscus (Bruine wegslak bullbull Columella asperaedentula (Ruwe korfslakffandloze korfslak) bullbull EuconuIus aJderifulvus (Moeras-tolslakJGladde tolslak) Arion intennedius (Egel-wegsJak) Nesovitrea hammonis (Ammonsborenlje)

IDe iaargang nummer 4

~ ~- -- -rr ~ W ID Y N m 1I I I ijtsel

I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4

1De jaaJllarg nurnrner4 Zt15 NalUUf TI)dsdlfl~ I 9

Figuur 6 Vijvermossel (Iinksboven) Schildersmossel (bovenmidden) Bolle stroommossel (rechtsboven) Azialische korlmossel (Iinks- en rechtsshyonder) Driehoeksmossel (ondermidden) foto Piel Bremer

lege schelpen zijn in de wintermaanden rijkelijk te vinden in de modder langs sloten die hier bij het slootschonen in de herfst

neergelegd is Enkele soorten kunnen het tijdelijk opdrogen van hun leefgebied overleven zoals enkele Pisidium-soorten Slaapsiak (Aplexa hypnorum) en de Leverbotslak (Galba truncatula) Ais een dergelijke combinatie in de uiterwaard voorkomt is misschien ook

Grootmondpluimdrager (Valvata macrostoma) aan te treffen De soort is nog niet bekend van de gemeente Zwolle Grote plassen zijn in de gemeente veelal onstaan na zandwinning Dat geldt zelfs voor de Noorderkolk waar de uiterwaard van het Zwarte water is afgegraven Hier leven in de bod em diverse grotere soorten tweekleppigen Voorbeeld hiervan zijn de Schildersmossel (Unio pictorum) de Bolle stroommossel (Unio tumidus) (figuur 6) en de Gerekte zwanemossel (Anadonta cygnea) EEn van minder algemene soorten die hier gevonden is betreft de Eeltslak (Lithoglyphus naticoides) [niet met eelt op de zool maar met brede

mondrandJ

Het voorgaande is deels nog eens in beeld weergegeven in figuur 5 Het gaat om een doorsnede van het IJsseldal zoals getekend en onderzocht door Marzer Bruijns (1943) In zijn studie onderzocht hij

de relatie tussen slakkenfauna en vegetatie De figuur is gebaseerd op onderzoek zuidelijk van Deventer maar ik ook goed toepasbaar voor de omgeving van Zwolle hoewel van de 40 soorten die genoemd worden er 10 niet recent bij Zwolle zijn waargenomen De figuur laat zien dat het voedselrijke bos met Es Zomereik Meidoom en Iep in verhouding met andere vegetaties het meest soortenrijk is Engelse Werk en Zalkerbos zijn hiervan goede voorbeelden Soortenrijk zijn ook de struwelen met oa Meidoom Deze struwelen komen bij Zwolle vooral v~~r in de vorm van heggen De figuur laat zien dat ook graslanden diverse slakken kunnen herbergen Vooral de barnsteekslak kan hier worden aangetroffen maar ook diverse andere soorten

Om Ie beglnnen Wanneer u na het lezen van dit artikel gefnshy

teresseerd bent geraakt in slakken en schelpen zijn er een aantal boeken die u op weg kunnen helpen Een aardig boekwerk IS

dat van Kerney amp Cameron (1980) De Nederlandse editie is echter niet meer verkrijgbaarOok het grote standaardwerk van Gittenberger et al (1998) is uitvershykocht Omdat de Nederlandse Malacoloshygische Vereniging gestart is met een uitgebreide kartering verwachten we dat

binnenkort meer materiaal beschikbaar komt waarmee soorten op naam kunnen worden gebracht Als u verzameld materiaa ll niet op naam kunt

brengen kan altijd contact worden opgeshynomen met de eerste auteur Er is het voornemen in 2004 een beginnersexcursie te organiseren naar het Engelse Werk waa rshy

bij ook de oevers van de IJssel worden bezocht

literaluur - Achterkamp B 1992 Zoetwaterslakken

in de stad - Amoeba 66 (1) 30 - Gittenberger E W Backhuys amp Th EJ

Ripken 1984 De landslakken van Nederland KNNV uitgave nr 37

- Gittenberger E AW Janssen WJ

Kuijper JGJ Kuiper T Meijer G van der Velde amp JN de Vries 1998 De Nederlandse zoetwatermollusken

- Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water - Nederlandse Fauna 2 1-288 12 platen

- Hubert B 1977 Wandeling in de late zomer Natura 74(6) 201 - 205

- Kerney MP amp RAD Cameron 1980 Siakkengids Elsevier Amsterdam 310 p

- Marzer Bruyns MF 1943 De gastroposhydenfauna van het IJsseldal Basteria 8 9 -20

- Vries JN de 1994 Corbicula Ferrissia en Myxas in de gemeente Zwolle - Corr BI Ned Malac Ver 276 6-7

10 I l wols Naluur Ti ldschlill lOe jiawang nummer 4

kaal breukkruid (Herniaria glabra)

Nieuws van de plantenwerkgroep 2003 doorHanBeeuwkes

Olt jaar werden weer diverse excursies gehouden rond een thema Het w erken met themas bevalt goed omdat je meer betrokken bent blj het onderwerp meer uitdiept er meer van opsteekt en de plantenkennis op een nieuwe manier functioneert Na afloop blij ft het pleshyzierige gevoel over lets te hebben afgerond van ons program Dit jaar ging hat om randzonas onder afrasteringen Ze leveren een schat aan soorten op omdat milleufactoren ongestoord hun gang kunnen gaan wat tot uitdrukking komt in een zeer gevarieerde samenstelling van de flora Van het vroege voorjaar tot ver In de nazomer

Kwelsbaar Maa r randzones zijn uiterst kwetsbaar geworden Ze staan onder grote druk van oa de stedelijke uitbreiding en infrastructushyrele maatregelen Het zijn veelal de laatste toevluchtsoorden voor bijzondere planten geworden Daarom vragen ze om aandacht bescherming en daarop afgestemd beheer

Tijdig slgnaleren Die aandacht moet niet beperkt blijven binnen de kleine kring van pwg -ers Beherende instanties kunnen op de hoogte worden gebracht door ens (individueel of groepsgewijs) Zo is bijvoorbeeld het zeldzame Kaal breukshykruid verdwenen va n de diverse uit mooie keis teentjes opgebouwde vluchtheuvels in de wij k Aa-Ianden omdat ze zijn vol gestort met cement waarop voorlopig zelfs geen ko rstmos wi l groeien Had men van de bij shyzondere plantensoort (en) geweten dan Vias hoog -Ia g nat-d roog voedselarrn-voedselshyer mogelijk een ander bes luit genomen rij k (grad ienten) botanisch altijd interessant TU5sen de voegen van trottoi rtegels aan de zijn De lichte da ling naar de Vecht vertoont Rijnlaan ter hoogte van winke lcentrum de de die geleidelijke verandering van de fl ora Van Dobbe heeft de soort zich met moeite kun shy hooggelegen geel walstro jacobskruiskruidpJantenshynen handlaven ruw vergeetmijnietje en knolboterbloem naar

laaggelegen rivierkruiskf1Jid gulden botershybloem en moerasspirea Met daartussen een

werkgroep kanNoUties bi] enkela excursies zoom va n ragfljn wit van fluitenkruid en vage

gehouden in 2003 aangeven over-gangen van Oa

waar ietsWljk Brinkhoek-Berkum 13 mei 2003 bull Geel nagelkruid breidt sterk uit en treedt Coordinaat 205-504 voor het eerst uit de schaduw van bosshymis Thema kwetsbare bermgemeenshy schages in de vee opener prikke ldraadshydreigt te

schappen zone Doel uitbreiden kennis met gaan

aandacht voor plantenshy bull Siangeniook nog steeds aanwezig op c1emaarook gemeenschappen in overshy bekende en op een nieuwe lokatie breidt gangszones waar het licht ui t Op een later tijdstip zijn 53 bloeishy

juist ende planten geteld) Ai gemeen centraal de Agnietenberg en heeJgoedBergklooster die als hoge zandbulten uitsteshy bull Moeslook werd sinds 2002 voor het eerst ken boven het rondom aflopend landschap gaat aangetroffen Misschien jaren over het We leerden al dat overgangsgebieden zoals hoofd gezien

jOe ~roag oorrmer4

bull Dolle kervel komt hier algemeen voor onder hagen in de schaduw maar onder het prikkeldraad vonden we een fors exemplaar van ruim 80cm hoog

Prachtige avon d met nachtegalenzang als begeleiding

Vervolgexcursie prikkeldraadzones Datum 27 mei 2003 Coordinaat 20 5-504

Ons tweede gebied ligt la ndschappellJIlt gezien bij wijze van spreken in een diep bord dat enigszins scheef staat Het water loopt va n de Haersterveerweg naar de ra nd van het fietspad en komt daar aan de oppershyvlakte samen met Iltwel aflltomst ig van de Agnietenberg De strook blijft het gehele j aar nat Dat belooft een bijzondere floraWe kij ken eerst naa r de zonnige hoge en drage ra nd met oa wit te krodde St Janskruid muizenoortje kle ine leeuwentand geel walshystro grasklokje vroege haver (paashaver) klein tasj eskruid schapenzuring en diverse korstmossen en lopen vervolgens naar de schaduwrijke laaggelegen natte schrale rand lan gs het fi etspad waarbij je al wandeshylend de vegetatie ziet verand eren Van brede

stekelvaren naar het zeldzame liggend hershytshooi moerasdroogbloem hazenzegge moeraswalstro gewone veldbies veelbloeshymige veldbies en zelfs tweerijgge zegge en kattenstaart Beide laatste soorten treden voor het eerst op Langs de andere zijde van het fietspad werd op een later tijdstip een kleine populatie steenanjer vastgest eld

Herhalingsexcursie Berkumer kolk Datum 17 juni 2003 Th emadoel Rivierdui nenVecllt Cobrdinaat 206-5 04

De plantenwerkgroep heeft dit terre in voo r het laatst bezocht in 1997 Het riv lerd uinshycomplex bestaat uit een aanspoelgordel een oeverwal en een oud relatief hoog gelegen rivierduin(landschap) met schrale zandbashyoem waarop zich een bijzandere fl ora heeft ontwikkeld Het rivierduin was dest ijds nag mager begroeid maar j ulst daardoor erg interessant om dat oa aile sedumsaarten waaronder tripmadam en zacht vetkruid op deze warnie droge zandbodem te v inden waren samen met ve le andere kenmerkende planten We reken en ze tot de Klasse der droge (schrale) graslanden die wij al eerder teg en kwa men op Bergklooster

bleke zegge (Carex pallescens j

121 lNGIs Nilluur Tljdsdlllll

lathyrllsllikke (Vicia lathyroides)

Vergeleken met de streeplijst van dat jaar moeten we nu een drashym atische achteruitgan g constateren Het t erre in is totaal vergrast Kaal breukkruid is verdwenen Slecht een viltganzerik is teruggeshyvonden Van zacht vetkruid zijn een paar miezerige restanten overshygebleven te rw ijl tripmadam het loodj e heeft gelegd De oorzaak T1Oeten we zoeke n in een mestinj ectie enige jaren terug overigens tegen een beheersafspraak met Staatsbosbeheer in Bovendien is er een hangplek van boerenganzen uit de omgeving ontstaan die door vraat en mest nogal huisgehouden hebben ten nadele va n de sedumsoorten Hopelijk spoelt de mest in de loop der jaren uit en kan de oorspronkelijke plantengroei zicr herstellen onder een stril t beheer van Staatsbosbeheer Het is jammer dat er zoveel moois vlak bij huis weer verloren is gegaan En het is voor ons nuttig om van de oorzaken en gevolgen niet aileen kennis te nemen maar het ook te zien Je wordt nog meer waakzaam op de laatste restanten flora uit de oude natuur

Maar wij laten ons niet ontmoedigen want ook met een lege streepshylijst kan de avond haar opbrengst geven Want er is ook positief nieuws De zeer zeldzame Bleke zegge (Rode Lijst-soort en enige groeiplaats in Zwolle) handhaaft zich met 5 vitale pollen en vele vruchtdragende stengels op de oeverwalachtige landshytong Op die zelfde plaats breidt kale vrouwenmantel zich uit en komen hemelssleutel en geel walstro plaatselijk massaal voor in het vergraste deel van het rivierdu ln

Hoe gaan wlJ verder In de afgelopen jaren heeft de plantenwerkgroep heel wat terreinen verkend Een opsomming daarvan zou een lange lijst opleveren Het is goed om nu samen na te den ken over de invulling voor het

komende jaar Jullie inbreng wordt zeer op prijs gesteld want de spoeling wordt dun Het kan bestaan uit herhalingsrondes (welke) of nieuwe terreinen maar die ligshygen meestal een heel stuk verder van huis Wei is de kans op nieuwe soorten dan groter ruurbegroeiingen staan nog open maar daar moeten we een specialist bij hebben Van de IVN kregen we een tip om een mooie paddenpoel te onderzoeken in Boswijk Misschien iets om gecombineerd te doen Anderen weten mogelijk interessante gebiedjes en willen dat misschien eens voorshybereiden

AI met al was het een warmbloemig jaar voor de plantenwerkgroep De opkomst was ruim met gemiddeld 10 deelnemers Allen weer dankl

Namens de plantenwerkgroep Han Beeuwkes

illustraties wwwmiddotlildeplanten1000com

eenjarige hardbloern (Scleranthus annuus)

l Oe laargang nummer 4

viltganzerik (Potentilla ergantea)

Zwols rlluur T Idsct nil I 13

Agenda

Lezingen KNNV IIVN

Woensdag 5 november Lezing diersporen door Rene Nauta Rene vertoeft veel in het veld en heeft vee I ervaring met dfersporen zelf zoeken en determfneren van sporen zal ruimschoots aan bod komen Aanvang 2000 uur Eli Heimanszaal (zij kant Ecodrome) Willemsvaart 19 te Zwolle

Zaterdag 8 november Excursie diersporen door Rene Nauta Meer informatie over de excursie tijdens de lezing van 5 november of bij Nico le Vervoort 0529-481488 email nian hubersvervoortwxs nl

Woensdag 3 december Lezing roofvogels Jan van Oijk Aanvang 2000 uur Eli Heimanszaal (zijkant Ecodrome) Willemsvaart 19 te Zwolle

Vogelwerkgroep KNNV

Donderdag 25 september Oialezing door Rob Bijlsma Thema roofvogels in Nederland Ook za l de roofvogelgroep Zwolle deze avond de eerste resulta ten van het broedseizoen 2003 bekendmaken Aanvang 1930 uur Eli Heimanszaal (zijkant Ecodrome) Willemsvaart 19 te Zwolle

Aigemene activileit KNNV

Zaterdag 20 september Gewestelijke themadag over de Veluwse Sprengen en Beken Georganiseerd door de afdeling Epe-Heerde Zie voor meer in formatie ZNT nr 3

Nieuws van de werkgroep natuurgidsencurslls

Oit voorjaar in 2003 zijn we gestart met de voorbereidingen voor een natuurgidsencursus te houden in 1 0042005

Er zijn al enkele zaken vastgesteld bull de lessen worden gegeven op dinsdagavond in het

Ecodrome bull de kennismakingsavond is op dinsdag 2 december

bull de eerste lesdag is op zatercag 31 januari 2004

Wie alvast wat meer over de cursus wit weten over bijvoorbeeld de toelatingseisen de inhoud van de cursus

e d kan de nodige Info rma tie krijgen bij de coordinator middot We zijn nog op zoek naar bull enkele (gast)docenten bull iemand die Greet Meima zo nu en dan kan vervangen

als gastvrouw in het Ecod rome of tijdens de te houden excursies

bull mensen die zich als mentor voor de nieuwe cursisten beschi kbaa r wi llen stellen d wzde aspirant- gidsen met raad en daad bijstaan als dat nodig blijkt te zijn

Namens de werkgroep natuurgidsencursus Greet Meima coordinator telefoon 038-4228 0 18 e-mail GR MeimaHCCnetnl

IVN Gidsenavond

Op dinsdag 4 november 2003 in de Oosterkerk Bagijnesingei 15 2 Aa nvang 1930 uur

We gaan op deze avond het excursie prog ramma voor 2004 zo ver mogeiijk rond maken Na de pauze gaan we de video Levend Hoogveen landshyschap in beweging bekijken En natuuriijk is er tijd voor het traditionele drankje en hapje Tot ziens op 4 november Gerda Boonstra en Teuntje Lindhoud

Lezingen in 2004

Eind dit jaar stop ik met het organiseren van de lezingen voor de KNNV en het IVN Welke KNNV-er of IVN-er wit dit k lusj e van mij overnemen De organisat le kost niet veel tijd en het is een leuke manier om mensen te leren kennen Er worden ongeveer 6 lezingen per jaar gehouden Sprekers vinden is niet moeil ijk we beschikken aver een groat bestand aan sprekers die soms voor een vergoeding iezingen geven Uw t aak is een leuk onderwerp uit te zoeken contact op te nemen met de spreker een (EIi-Heimans) zaal te regelen de vergoedingen te regelen de lezingen aan te kondigen in het ZNT en krant en op de avond van de lezing zelf aanwezig te zijn

I k hoop dat iemand (of meerdere mensen) dit klusje wil(len) overnemen omdat het jammer zou zijn wanshyneer er in 2004 geen lezingen meer zouden zijn

Nicole Vervoort

141 Zols Nallur Tlidschntl lOe JiWg3l1g mm n 4

2003

Pilddestoelencursus KNNV-afdeling Zwolle

Hoewel gedurende het he Ie jaar paddestoelen te bewonshyderen zijn is het naj aa r toch wei bij uitstek het seizoen om eens nader kennls te maken met deze bijzondere vertegenwoord igers van het plantenrijk

Gedurende drie avonden en twee excursies zal aandacht besteed worden aan de systematiek de bouw en de voortplan ti ng va n de paddestoel Bovendien zu llen we met behulp van boeken een aantal paddestoelen detershymineren waarbij we ook de moeilij khed en zu llen bespreken die we bij de detemlnatie tegenkomen Een binoculair en een microscoop zljn aanwezig Ook zu llen we U trachten wegwijs te maken in het grote aanbod van paddestoelenboeken die zeker in de herfst in de boekhandels staat uitgestald Aan het eind van de cursus zult U de meest voorkoshymende paddestoelen kennen en herkennen

De data van de avonden zljn 24 september 2 oktober en 6 november Zij worden gehouden in de Eli Heimanszaal van het Ecodrome Willemsvaart 19 te Zwolle aanvang 20 00 uur duur van de avond plusmn 2 uur De excursies wo rden op nog nader te bepalen plaatsen gehouden op 18 oktober en 8 november aanvang 1000 uur duur plusmn 2 uur De cursus wardt gegeven door Elja van Dongen en An nel ien Bierman

De cursus kost euro 23- v~~r KNNV- en IVN-Ieden en euro 28- VO(lr niet-Ied en Voor nadere informatie en opgave kunt U bellen of mailen met Elja van Dongen tel 038-3762696 elja-paulvandongenzonnetnl

UitnodigingIVN-zinfuigenexcursie tussen land en water

werveend water fangs bezanken zand bomen warteen zich hier

Zin in een nat uur-avontuur Heb je wei eens gevoeld hoe zacht wilgenpluis is Of oogcontact gehad met een sprinkhaan Het geluk gehad een vlinder haar parelachtige eitjes te zien leggen het gezoem van bijen in een bedwelmend geurende linde gehoord Dan weet je dat Je natuurervaringen die je inspireren en diep kunnen raken kunt beleven in je eigen achtertuin

Deze momenten van verwondering komen altijd onverwacht Je kunt er wei ruimte voor maken - dit vraagt tijd en een open aandachtige houding

In de Groene Maand willen we j e uitnodigen op een stllle plek tussen land en water die tijd te nemen om de natuur met al onze zintuigen waar te nemen Met behulp van diverse werkvormen zoals tekenen kleien dichten enz verdiepen we onze eigen natuurshyervaringen Laat j e verwanderd en gelnspireerd meevoeren op dezelfde wind als wilg enpluis en lindengeur

Willemien van Ittersum amp Miriam Smith Datum zondag 21 september 2003

van 1400 tot 1700 uur Meenemen zitmatj e handdoek warme kieding

beker Kosten euro 2- + eventuele vrijwillige bijdrage voor

het IVN Deelnarne max 12 personen aileen na opgave

waarbij je verdere info ontvangt Info enof opgave bij Miriam Smith telefoon 038-4658616

Van de IVN- bestuurstafel

Nou dat was me de zomer weI Deze zal ons nog wei even bijblijven met al die weken zon en droog te In een va n de landeliJke natuurtijdschri ften las ik laatst een verslag va n een inventarisatle van de mogelijke gevolshygen van een strudureel hogere temperatuur Ais het broeikaseffect inderdaad in werking is dan kunnen we hier over enige decennia -grofweg- de flora en fauna zoals nu in midden Frankrijk verwachten Dus wie weet blijkt -achteraf- deze zomer de voorbode van nog vele tropische zomers Dan terug naar het rVN in het hier en nu Een van onze bestuursleden -Marjan van Benthem- heeft verhu isplanshynen voor een van de noordelijke provincies I n verband hiermee heeft zij -helaas- inm iddels afscheid genomen van het IVN-bestuurswerk Maria n bedan kt voor je inzet en hopelij k vind je In Friesland weer snel een goed plekje binnen de plaatselijke natuur en milieuvereniging Het vertrek van ~~ arian brengt me haast automatisch op het onderwerp vacatures Naast een nieuw bestuurslid zoekt de vereniging nog een surfer De IVN-webslte is namelij k aan restyling toe va ndaar dat we op zoek zijn naar iemand die dit wil oppakken En dan zij n we shysamen met de KNNV- nag op zoek naar een coordinator voor de paddenstoelenwerkgroep aangezien Annet van der Wal h iermee gaat stoppen Belangstellenden voor een va n deze vacatures kunnen zich melden bij ondershygetekende of een van de andere bestuursleden Rest me nag eenieder vee I plezier en succes te wensen met een nieuw seizoen bUiten maar ook binnen het IVN

Met vriendelijke groet

Albert Versteegde voorzitter

lOe jaarprg nunrner 4 Z~uls NaIuu TIdscllffI 1 15

Excursieverslagen Vafslag IVN excursie op landgoed Vilsleren 25 mei 2003 Gidsen Jan Schaap en Agnes Neimeijer

Het was goed wandelweer en er kwamen 30 mensen zelfs uit Emmen Hasselt Zwolle Dalfsen en Raalte De groep werd gesplitst en we gingen op pad langs de beukenlaan naar de dode Vechtarm Zoals altijd zaten er weer aalscholvers in de wilgen Bij het water lieshypen we rechtsaf de dijk op Langs dit pad hoorden we ontzettend veel vogels zoals zwartkopje tuinfluiter roodborstje vink tjiftjaf en nog meer Dat komt waarschijnlijk omdat hier veel variatie is van planten aan de ene kant de waterplanten langs de dode Vechtarm en aan de andere kant de rivierduinen met zn dennen en beuken Er groeide veel salomonszegel dalkruid en lelietjes van dalen Aile drie soorten bij elkaar zo kon ik mooi vertellen dat deze soorten allen tot een familie behoren namelijk de leliefamilie In de route zaten best wei klimpartijen maar die werden steeds beloond door een fraai uitshyzicht Een keer op de Vechtarm en de uiterwaarden een keer op het dorp met in een blik de molen de boerderij de kerk en het landhuis de laatste klimpartij gaf als beloning een mooi uitzicht op de rivier met in de verte verhogingen in het landschap met boerderijen Een mevrouw heeft de route ingekort zij vond het te zwaar be tocht ging verder door het dennenbos naar de kluizenaarshut en het kluishyzenaarsgraf De bewondering is alt ijd weer groot als men dit ziet Langs de maisakker zagen wij een heleboel reeensporen lOwel pootafdrukken als schuurplekken De meeste deelnemers hadden zoiets nog nooit gezien Onderweg heb ik ook nog gewezen op allershylei bloeiende planten zoals koekoeksbloem rankende helmbloem muizeoortje ereprijs schapezuring veldzuring robertskruid en henshynepnetel We zijn de verharde weg overgestoken en door het beushykenbos weer terug gegaan naar het dorp Er stonden veel dode beuken met daarop enorme tonderzwammen Deze paddestoelen maken altijd een grote indruk op de deelnemers Aan het eind van de excursie heb ik nog gewezen op de grafke lder van het kerkhof van Vilsteren In deze grafkelder liggen de vorige eigenaren -het geslacht Helmich en Cremers- begraven Aan het eind van de excurshysie heb ik folders van het IVN uitgedeeld en een vrijwillige bijdrage opgehaald van euro3350 Het was een mooie middag voor zowel gidshysen als deelnemers

Agnes Neimeijer

De gevolgen van de vogelzangcursus

Een dagje Veluwe wandelen door zoet geushyrend dennebos Vanaf een stam klinken geluiden die ik ken Anderen stammen antshywoorden Dan zie ik een vogel opvliegen waarvan ik al wist dat hij er zat een boomshyklever Hij landt on han dig op een ta k naushywelijks opvallend tegen de donkere bast Het is dankzij het geduld van Jellie en Ineke twee natuurgidsen van het IVN bij wie ik dit voorjaar de vogelzangcursus heb gevolgd dat ik deze vogels nlcJ herken Tijdens onze vele tochten door het Engelse Werk en ook andere natuurgebieden in de omgeving van Zwolle waren er vaak dezelfde maar oak nieuwe vagels waar we naar luisterden Hoewel ik nu alweer enkele geleerde soorten door elkaar haal weet ik aileen dit van de cursus heb ik genoten De ochtenwandelinshygen door het nog hond-vrije Engelse Werk met een groepje natuurliefhebbers Een bijshylOndere ontmoeting met een ransuiltje Ik kijk sindsdien anders naar de natuur Of lieshyver gezegd niet kijken maar luisteren Naar de vogels de krekels en de wind Vandaag lig ik op de Veluwe met mijn ogen dicht op een bankje en om mi) heen zingen de vogels Ik ken ze niet allemaal maar ik hoor ze tenminste en dat is voor mij genoeg Jellie en I neke bedanktl

Rinda Scheltens

goudhaanlje (Regulus regulus) Iota Hans en Hania Arentsen

161 l wols Naluur TIjdschn 10e )aarl)arlllllUl1Wret 4

Excursie In hel Engelse WerkJSpoolderbos zondag 4 mei 2003 om 800 uur mema vogels

Met 17 deelnemers - de jongste 6 jaar shyvert rekken we met helder zonnig weer van de IJsseldijk Er zijn oude bekenden bij mensen die al eens aan de vogelzangcursus hebben deelgenomen en op herhaling gaan Ook leeft de herin nering nog aan de vroege vogelexcursies van enkele jaren geteden die al om 6 uur van sta rt gi ngen De voorkeu r bli jkt onder de deelnemers naar dit vroege tijdstl p uit te gaan We ve rtellen wat over de h istorle van het gebied en staa n letterl ljk sl il bij de Iogelzang Die is vanshymorgen uitbundig wat oak weer to t verwarshyring kan leiden Ook voor ons nieuw is de mannetjes - fazant die hoorbaar en zichtshybaar In het Engelse Werk aanwezlg is De nachtegaal in het Spoolderbos doet ook van zich horen Het geluid is voor mensen die voor het eerst hiermee kennismaken toch een beetje teleurstellend Misschien omdat er In de loor der tljden zu lke romanshytische verha len over zijn ontstaan We deJen Folders uit en vertellen met name wat over de vogelzangcursus Met een licht uitgedund groepje - het blijkt dat er op ook de zon shydagmorgen al veel an dere verplichtingen zijn - bereiken we tegen 10 uur weer de IJsseld ijk Volgend jaar m isschien om 6 uur va n start

Hannah van Oene en Wie tske Prummel

-gors (Emberiza schoen i(Ius) 10(0 Ge rard Marnle

Op de foto de achterste rij vl ru ringer Joop van Ardenn e en assistent Lennard in het midden Johan Teuntje en Jord en op de voorste rij Rik en Meindert

Naar de Ringer

lord Rik Meindert en Johan hebben meegedaan aan een vogelshyzangcursus va n het IVN De cursus was in het Engelse Werk Zwolle We hebben er veel gelu iden van vogels geleerd het was heel leuk Aa n het eind va n de cursus stelde de gids Teuntje Llndhout voor am een ringer te bezoeken We moesten 500 uit bed Om 530 waren we bij Scherenwelle het geb ied waar de ring er werkte Hij had een aanta l m istnetten vershyspreid staan over het natuurgebied Mistnetten zijn netten die slap hangen en niet goed te zien zijn voor vogels Ais de vogel tegen het net vliegt va lt hij naar beneden en blijft in het slap hangende net IIggen De ringer haalt het vogeltje uit het net en sch rij ft allerlei informatie op zoals het gewicht het geslacht de lengte en andere dingen De informatie zet hi] t huis in de computer We mochten mee de netten controleren Als de inform atie opgeschreven was mochten we een vogel los la ten Soms zjn de vogels al geringd dat noem je een terugmeldlng Als de vogel geen r ing heeft dan krijgt hij er een van de ri nger We heb ben twee blau wborstjes een rietgors een heleboel kleine karekieten fitissen tjif- tjafs en bos rletzangers gezlen Ik had nog noa it een blauwborst gezien echt fantastisch die blau we borst en die oranje brufne staart Oak een ri etgors is heel mooi om van dichtbij te bekijken In de lucht zagen we zwarte stershynen viegen en we hoorden een heleboel kikkers kwaken Het was heel rustig Voor meer informatie over de ringer in Scherenwelle kun je kij ken op wwweleonorae nl

Groeten va n Johan

gai1l numiTJeJ 4 l lllliS Nltilur TidsrlIi ll I 17

Excursie Molecaten zondag 29 juni 2003

Om 2 uur vertrokken we met 22 volwassenen 6 kinderen en 1 hond van de parkeerplaats bij de herberg We boften het was het mooiste weer dat we ons wensen konden De mensen kwamen overal vanshydaan Heino Dalfsen Zwolle en natuurlijk ook Hattem De historie van het landgoed krijgt vee I aandacht tijdens deze wandeling Belangrijk was het ook om daarvoor de aandacht van de kinderen te trekken Daar hebben we ons best voor gedaan het Spijker de Spaanse Graven de sprengen en de Mariabeuk Even later zag en we ook nog de lozefbeuk Dan de Trijsselberg en tot slot natuurlijk het huis Molecaten met prachtige beuken esdoorns en plata nen We vertellen dat hier niet altijd zoveel bomen gestaan hebben Er waren tijden dat de Veluwe kaal was en dat men vanaf de Trijsselberg (ter IJsselberg) Zwolle Kampen Hattem en omlig shygende dorpen kon zien liggen Vanaf de uitkijktoren zou men dat ook nu nog hebben kunnen zien Maar helaas deze toren is al jaren van de Trijsselberg verdwenen evena ls de galgen waaraan de lichamen van de misdadigers na hun terechtstelling in Hattem als afsehrikshywekkend voorbeeld werden opgehangen Bij de watermolen eindigde de rondwa ndeling Voor de deelnemers was er toen ook nog de mogelijkheid deze molen te bezichtigen want s zondags is die in bedrijf

lannes Hoeksema lannie Visscher

Verslag van de wandeling tussen I~ssel en stuwwal zondag 6 juli 2003

We startten de wandeling bij het kolkhuis aan de Hezenbergerw eg no 65 Iwintig volwassenen en twee kinderen liepen met on s mee We vertellen altijd eerst iets over de route die deze keer wat gewij shyzigd was Een groot deel van de Wiessenbergkolk is namelijk afgeshyzet met prikkeldraad om dit kwetsbare gebied te sparen Maar eerst liepen we natuurlijk door het Veentje Altijd weer zijn de mensen verrast over datgene wat zij hier aantreffen geen veen

maar een groot jeneverbessenterrein en een heidegebied dat zieh de laatste jaren nadat het geplagd is weer helemaal heeft hersteld Hier hoort natuurlijk een uitleg bij over het ontstaan van het landschap want dat is het hoofdthema van deze middag Zo komt ook het verhaal van de ijstijden even ter sprake En verder gaat het verhaal over de Langenberg de Hezenberg de Wiessenberg rivierduinen en dekzandruggen die aan dit gebied een boeiend relief geven Voeg daar nog de Daendelskolk en de onlangs gegraven paddenpoel bij en je hebt aile ingredienten voor een mooi natuurgebied Dan verlaten we het Veentje We staan op de dijk die uitzieht geeft over de Hoenwaard en de Wiessenbergkolk Zes jaar geleden is ilier veel aan dijkverbeterin g gedaan Zodoende kon een eind worden gemaakt aan de watershyoverlast waar men hier mee te kampen had De keers lu is in het Apeldoorns kanaal het Bastion moet er voor zorgen dat de uitmon shyding van het kan aal in de IJssel bij hoog water in de rivier niet omgekeerd gaat wer shyken We lopen over de dijk verder naar de Hoenwaard se brug Onderweg zien we bershygeenden kluten en aalseholvers Ook over de Hoenwaard een verhaal AI vanaf 1401 Illochten de Hattemers s zomers hun vee in de Hoenwaard laten grazen Daardoor bleven de boerderijen lange tijd binnen de stadsmushyren Pas om streeks 1950 werden ook de boe rderijen verplaatst naar de Hoenwaard De wan deling gaat over het dii kje met aan de linkerkant de Hoenwaa rd en aan de reehtershykant het Apeldoorns kanaal de Wiessen shyberg kolk en wat verd er het Veentje Zo ervaren we de overg ang tu ssen de ui tershywaarden van de IJssel en de stuwwallen van de Veluwe We lopen langs praehtig bloeiende bermen die blauw zie[1 van de vogelwikke Maar ook moerasspirea melkdiste kat testaart veldshylathyrus valeriaan poelruit jacobskruisshykruid akkerwinde Ook een mooi moment van deze excursie Via de keersluis lopen we langs de andere kant van het Apeldoorns kanaal terug naar het startpunt

lannes Hoeksema Jann ie Visscher

lsi Zwols Nduur TiIIlSctltIlI

Vogelwaarnemingen in de regio Zwolle

Van vele vogelaars ontving ik deze keer weer interessante waarneshymingen iedereen weer hartelijk bedankt daarvoor Er werd 1 late roodkeelduiker en 6 geoorde futen gemeld aile op de randmeren Boven het Engelse Werk werd een adulte kwak gezien In totaal 19 grote zilverreigers 3 purperreigers en 30 fepelaars In het Engelse Werk broedden 2 paar kolganzen maar ook brandgans grauwe gans en Canadese gans De grauwe gans koloniseerde weer een stukje IJssel Ook in de Koppelerwaard bij Wilsum nu broedend Indische ganzen broedden weer in hun bolwerk de Vecht bij de Marshoek Er werden 2 casarca s 15 mandarijneenden 3 kaneeltashylingen maar liefst 13 krooneenden 1 witoogeend en 7 april-nonneshytjes gemeld Wintertalingen waren net als in de herfst talrijk in de Vreugderijkerwaard (tot 90 ex ) Ook het aantal bergeenden (tot 52 ex ) was daar opvallend Krakeenden bl ijven verbazen met hun sterke toename In mei bijv 118 ex op het Vossemeer Zomershytalingen waren wat minder talrijk dan de afgelopen voorjaren Het ontbreken van voorjaarsoverstromingen langs de rivieren is hiervan waarschijnlijk de oorzaak Bij de roofvogels 7 wespendieven 1 zwarte en rode wouwen 9 blauwe kieken 7 visarenden 2 smellekens 2 roodpootvalken en 2 slechtvalken Het aantal korhanen op de Sallandse Heuvelrug steeg naar 14 (vorig jaar 8) Patrijzen worden weer vaker gezien oostwaarts van Zwolle Het was een slecht jaar voor kwartels en porseleinhoen Twee kraanvogels vlogen over Bij de steltlopers was de kluut de grote verrassing In het natuurontshywikkelingsproject Vreugderijkerwaard kwam een kleine kolonie van 12 paren tot broeden Ook werden daar regelmatig bontbekplevieren gezien een broedgeval (zoals vorig jaar) kon niet worden bewezen Zeer magere aantallen strandlopers 2 kleine 1 Temmincks en 23 bontjes Kemphanen tro kken wei talrijk door met het Engelse Werk als beste plek nl 512 slapers op 3 april Door de droogte in april slechts 2 bokjes en nergens opvallende aantallen doortrekkende watersnippen De grutto was veel in de publiciteit door het 3-jarige project Nederland-Gruttoland In 2003-2005 wordt op 53 gruttoshyboerderijen een beheermethode getest om de afname op boerenland tot stilstand te brengen Ook 2003 verliep voor de grutto niet gunshystig in West-Overijssel Door de aprildroogte legden de grutto s laat Toen in de laatste week van mei het massale maaien losbarste konshyden de meeste kuikens nog niet vliegen en sneuvelden tijdens het maaien Daarom op 26 mei alweer 187 ex op de slaapplaats bij het Engelse Werk Meer over dit project op wwwgrutto nl Door de droge uiterwaarden ook weinig IJslandse grutto 5 zwarte ruiters (5) groenpoten (17) witgatjes (10) en bosruiters (5)Wel veel waarnemingen van regenwulpen wei in kleine groepjes Bij de meeuwen behoorlijke aantallen kleine en langs de IJssel opvalshylend vee I grate mantelmeeuwen Verder 91 dwergmeeuwen 1 gee ~shy

poot en 1 Pontische Opvallend veel reuzensterns (8) voor het voorjaar en zelfs 1 lachstern Net als vorig voorjaar vertoefde de witshyvleugelstern in de IJsseldelta De Zwolse visdievenkolonie groeide iets terwijl de zwarte sterns een wat mager broedseizoen hadden Er werden 2 velduilen gemeld Gierzwaluwen waren zeer vroeg (17 april)De ijsvogel bleek de afgelopen winter zware klappen te hebben gehad Bij de zangvogels enkele echte bijzonderheden namelijk hop roodshystuitzwaluw waterrietzanger duinpieper en zeer grote aantallen doortrekkende graspiepers en noordse gele kwikken Waarschijnlijk

van april 101 mei 2003 door Gerril Gerrilsen

bracht de aanhoudende oostenwind in de tweede aprilhelft al dit fraais in onze regio Langs Vecht en Regge werden 3 paren grote gele kwikken gevonden Nachtegalen deden het redeJijk Er werden 8 paapjes 59 tapuiten en 16 doortrekkende beflijsters gemeld Op het Vogeleiland zong op 28 mei nog een koperwiek Er werden 2 sprinkhaanshyzangers 2 snorren 7 wielewalen 7 klapeksters 21 kruisbekken 20 appelvinken en 8 geelgorzen gemeld In Zwolle 2 zangshyposten van de grote karekiet een recordshyvroege kleine karekiet en een opvallende afname van de roek als broedvogel Bij Wilsum werd een buidelmezennest geshyvonden en in het Rechterense Veld wist een paar raven maar liefst 4 jongen groot te brengen Kortom het was weer fijn om buiten te zijn

Tot slot het volgende Noteer vast zatershydag 8 november in je agenda Dan wordt de 3e Overijsselse Vogelaarsdag gehoushyden DitmaaJ in Twente 80eiende lezjnshygen De presentatie van het 2e nummer van Vogels ill Overijssel en een wandeshyling over het prachtige landgoed Twickel Het precieze programma Is tzt op de site van onze vogelwerkgroep te vinden

Van de soorten met een achter de naam zijn aile binnengekomen waarnemingen gepubliceerd Van de overige soorten is een selectie gemaakt Vaak is aangegeven hoe eerl selectie is gemaakt (bijv vanaf 10 ex ) Ook niet-gepubliceerde waarnemingen worshyden uiteraard in het archief van onze VWG opgeslagen

gebruikte afkortingen en tekens

( ) = overvliegende vogels z = zang ex = exempla(a)r(en) juv = juvenielonvolwassen ad = adultvolwassen m = man v = vrouw p = paar terr = territoriaalterritorium slpl = slaapplaats

= ringvangst = tammeverwilderde

collectievogels

lOe ~rgang nUIIIler 4 Zwols Naluvr Tijdscnrili 119

AB = Agnietenberg ARB = Archemerberg AW = Aersoltweerde BL = Buitenlanden Langenholte BP = Bomhofsplas BS = Boswachterij Staphorst BU = Buitenwaarden Wijhe BV = Beerzerveld BW = Bentinckswellen CH = Centrale Harculo DA = Den Alerdinck DD = Diezerdijk DH = De Harte DM = Drontermeer DN = De Nateers DW = Duurse waarden DZ = De Zandjes GW = Gelderdijkse Waard HB = Haarlerberg HEW = Herxerwaard HOW = Hoenwaard HW = Harculose Waard JK = Junner Koeland JR = Jutjesriet (SBB-reservaat) KB = Kranenburg KE = Kampereiland KH = Kluinhaar KP = Ketelpolder KM = Ketelmeer KSW = Keizers- en Stobbenwaarden KW = Koppelerwaard LB = Lemelerberg LW = Landgoed Windesheim MH = Marshoek MP = Milligerplas MW = Marlerwaard NIJ = Landgoed t Nijendal NK = Noorderkolk OM = aide maten OSW = Ossenwaard OW = Oldenelerwaard PO = Polder Dronthen PEW = Park Engelse Werk PK = Polder Kamperveen PLM = Polder Lierder-en

Molenbroek PI = Polder Mastenbroek POW = Polder Oosterwolde pHz = Polder Haag Zalk PS = Polder Sekdoorn RP = Rietpark-Stadshagen RV = Rechterense Veld RW = Roetwaard RZ = Roggebotzand SB = Sprengenberg SCW = Schellerwaard SE = Spoolderenk SH = Stadshagen SHV = Staphorsterveld SK = Stadskolk SP = Sekdoornse Plas SPH = Spoolderhank SW = Scherenwelle

TL = Tolhuislanden TS = Tibbensteeg TW = Tichelgaten Windesheim VA = Veerallee VB = Veldiger Buitenland VD = Veecaterd ijk VE = Vogeleiland Zwarte Meer VH = Vilsterense Heide WK = Wiessenbergse Kolk WP = Wythmenerplas WV = Westerhuizingerveld VM = Vossemeer VW = Vreugderijkerwaard IJZK = JJssel Zwolle-Kampen YP = Yperenbergplas WR = Weerribben ZB = Zalkerbos ZH = Zandhove ZM = Zwarte Meer ZW = Zwarte Water

Roodkeelduiker bull 2304 KM 1 SDEvW FR AB

Dodaars 1603 Noorddiep 2 SD 0604 BV 1z VM 1004 Wechterholt 2 AL 1104 TW 1 BS 1304 Agnietenplas 1 WH 1304 ZB P GG 1304 EW 1 GG 2504 VM 1z GG 0405 Besthemerven p VM 0405 Zeeserven p VM

Geoorde luut bull 1604 ZM 2 SD 1704 Ramspol 2 SO 1704 KM 2 SD

Aalscholver (meer dan 25 of trek) 2605 ZM 720 SD

Roerdomp middot 1603 ZM 1 SD 2405 DM 1z HvdH

Kwak 3005 EW (ad) GG

Grote zilverreiger bull 1603 ZM 7 SO 2003 Kampen Zeeburg 3 MH 0404 DM 4 HvdH 1304 DM 1 HvdH 0705 Veluwemeer Elburg 1 SDBvdB 2705 ZM 2 ad SD 2805 VE 1 SD

Blauwe relger (meer dan 10 en aile broedgevallen) broedgevallen JJssel De Nateers 8 RVV Zwolle De Markte 1 Alerdinck 1 Langenholte 22 HvV

Purperreilier bull 1004 1305 De Enk 1 MH 2805 Kamperzeedijk 1 HvV

Dolevaarmiddot 0604 0704 TW 2 BS 0804 2105 Hoonhorst 1 JH 1104 TW 2 op nest BS 1304 Zalk 3 HvdH 1304 TW 2 AL 1404 Dalfsen (1) VM 1404 Staphorst 1 VM 1504 Dalfsen 1 n Z VM 1504 PD 5 MH 1604 dorp Nederland 2 nesten VM 1804 2004 Oalfsen (1) VM 2104 0505 SH (2) CH 2504 Herfte (1) AM 2804 Hoonhorst 5 JH 0105 TW 6 BS 0305 0605 HW 2 BS 0405 HW 4 BS 0505 Zwartewatersklooster 5 LZ 0705 KH (3) AL 0805 Vecht Vilsteren 1 saw VM 1605 TW (1) BS 1905 TW 1 op nest BS 1905 Genne 8 LZ 2305 Zijlkolk 7 HvV 2805 Hoonhorst 2 JH 3005 Dalfsen (1) JS 3105 WK 1 op paalnest JBO 3105 Genne 5 VM 3105 Ossenzijl 3 VM 3105 Blankenham Binnenpolder 5 VM

lepelaar 1204 DM 1 HvdH 2204 2604 OM 1 SD 2304 Keteleiland 1 SOAvdBEvWFR 2504 OM 3 GG 0905 OM 4 HvdH 1005 1205 1405 WK 2 RJ 1205 EW 1 sow GG 1305 VM (4) SO 1905 EW 1 GG 2105 VW 1 GG 2605 VE 1 SD 2705 ZM 1 SO 2705 VM 2 GG 2905 DM 2 HvdH

20 I l wols NaluUf TildsWrili 1( I3alOong rJumrw 4

Knobbelzwaan (meer dan 25 of trek) 0404 0804 MH 36 VM 2404 MH 22 VM 2704 Ruitenborgweg 48 VM

ZlIIartezwaan bull 2003 PO 1 MH 0805 KM 1 SO 1205 Vecht MH 1 VM

Koigans (meer dan 1000 en aile vershywilderde ex) 3005 EW 2 paar met pulli GG

Graullle gans (meer dan 25 of trek en broedvogels) 1704 EW paar + 4 pulli GG 2704 VW P + 5 pulli GG 0505 Vecht Oalfsen 3 ad en 14 juv JS 0505 Noorderkolk p + 7juv HvV 2705 KW P + 5 pulli GG

Indlsche gans bull 0404 OM 1 HvdH 0404 0804 Vecht MH 12 VM 1904 Vecht bij Rechteren p VM 0805 1005 EW 1 BSJBO 3105 TW (1) BS 0206 Vecht MH 3 broedgevallen VM

Canadese gans bull 0504 EW 2 JBO 1504 Schellerwade nest en nog 3 ex GG 2904 Zuideinde p MH 2505 HOW 20 en paar met pul ll GG 2505 SCW 2 paren met resp 4 en 5 pulli GG 2705 HW 8 paar met jongen BS 2905 MP 16 LZ

Brandgans 0804 Vecht MH 5 VM 1504 EW 13 GG 2104 1905 TW 1 BS 3105 Vossenwaard 2 HvdH

Casarea bull 1204 VE 1 SO 1605 TW (1) BS

Bergeend (meer dan 5 en aile mei shyjullwrn ) 1104 VW 52 GG 2004 VW 36 GG 2504 OM 35 GG 2504 POWS BB 19 GG 2704 VW 33 GG 2804 VW 40 CH 3004 VW 34 GG 0305 VW 26 GG 1405 VW 36 wv P + 6 pulli GG

2705 VM 23 GG

Mandarijneend bull 1304 Zwolle centrum (2) GG 1504 1205 Wechterhot p AL 0405 Olst m GG 0905 Wechterholt 3p AL 0905 Westerveld m HvV 3105 Hezenberg m 160

Smienl (meer dan 100 en aile wrn van 15 mei tjm aug) 1903 Oe Enk 460 MH 3103 PK 200 MH 0104 PK 250 MH 1005 1205 1405 WK m RJ

Krakeend (meer dan 10 en aile mei shyjuniwrn) 1304 Kranenkolk 8m+5v WH 2705 VM 118 GG

Winlertallnll (meer dan 25 en aile mei-juniwrn) 1104 VW 90 GG 2004 VW 96 GG 2704 VW 35 GG

Pljlslaart (10 of meer en aile wrn van 10 mei tjm ju li) 0404 OM m in 100 HvdH 1104 VW 18 GG 2004 VW 6p GG 2504 OM 15 GG

Zomel1allnll bull 0604 1104 TW 1 BS 0704 TW 2 BS 1204 BW 4M HvdH 1204 KW 1 HRAR 1204 Regge Archem 2m+v AM 1204 SK m+v LZ 1304 VW 1 HRAR 1604 Onderdljkse Polder p MH 2104 TW m BS 25040605 Harculo m HRAR 2504 OM 2m GG 2504 POWSBB 3m GG 2604 EW 1z GG 2704 VW m GG 3004 HW m BS 0305 OW m GG 0405 0605 HW 3m BS 0705 170 5 HW m BS 1105 KW 2m+v HRAR 1405 VW 2m GG 1805 PLM m HRAR 2105 VW 1z GG 2705 VW 3m GG 2705 OZ 5m GG 2905 VM 9m HvdH 3005 VW 1z GG 3105 OM 3m HvdH

Kaneeltallnll bull 2304 TW P HRAR 1505 1905 EW m GG

Siobeend (meer dan 10) 0304 EW 27 GG 0704 EW 30 GG 0904 EW 35 GG 1104 SK 15 LZ 1504 EW 34 GG 2504 OM 18 GG

Kroaneend 2104 2204 OM Reve-eiland p SO 2504 OM m GG 030 5 SCW m GG 0705 ZM m SO 1605 OM Abberteiland p SO 1605 VM P SO 2705 VM m GG 3105 OM m HvdH

TIlfeleend (meer dan 50 en aile wrn van 15 mei- 10 juli) 1706 Oe Enk 1 MH

Wlloogeend bull 0305 Besthemerven m VM

Kuifeend (meer dan 50 en aile wrn 15 mei-30 juni) 1903 De Enk 70 MH

Brilduiker (meer dan 5 en aile mei tim sepwm ) 0604 TW 2 BS 1004 2004 2104 1805 TW v HRARBS 03050405 TW P GGBS 1405 TW m HRAR

Nonnelle (meer dan 10 en aile apr tjm sepwrn ) 1204 VE m SO 1104 1304 1604 TW P BSCH

Wespendiel bull 1604 RV (1) JH 1505 RV (1) VM 1905 DH (1) JH 2805 Oalfsen (1) JH 2905 Oe Colckhof 2 JH

Zwarte WDUW 1604 DH (1 ) JH

Rode wauw 1404 LB ( 1) HRAR 2204 Heino ( 1) JH

Owergarend bull 3005 Weerribben (1) ER

lOe jaargallQ fWI1I11IlI 4 b UIS Nator TIldschrm I 21

Bruine kiekendief 1204 SW m HRAR 0604 1204 IJssel bij Kampen 1 HRAR 1204 Langenholte m HvV 1304 DM 4 HvdH 13041604 RV (1) VM 1504 Laag-Zuthem 1 HRAR 1604 VW 2 HRAR 2004 IJsselmuiden (1) JH 2104 Wanneperveen (1) KKA 2304 Harculo m HRAR 2704 Veerallee v NO GG 1305 De Enk 1 MH 2605 OM 6 HvdH 2805 Hasselt Nadorst m CH

Blauwe kiekendiel 1603 1604 ZM m SD 0604 PM v HR AR 0604 Dalfsen (v) JS 1304 RV (1) VM 1704 KM v SD 1804 Zuthemerweg v HRAR 2804 DH (1) VM 1505 SW v WG

Havik 1104 SPH 1 GG 1204 1805 ZB v HvdH 1304 DM 1 HvdH 1304 ZB 1 GG 1804 Stadsgaten 1 GG 2004 De Dellen (1) CH 2204 Dalfsen 1 JS 2904 3004 TW 1 BS 0505 Westerveld (1) WH 2405 De Zande (1) HvdH

Visarend 0904 Aa-Landen 1 naar NO HvV 1404 LB (1) HRAR 1704 Laag-Zuthem (1) HRAR 2004 VW 1 NO GG 0805 KM ad SD 0905 Schelle (1) WvB 2405 DM 1 HvdH

Buizerd 0604 Dalfsen (9) JS

Smelieken 1604 DH (1) JH 0305 Ankummerdijk (1) JH

Boomvalk broedgevallen Kampen Broeken en Maten 1 GG PLZ 1 GG waarnemingen 2004 De Dellen 2 CH 2104 Veerallee 1 NO GG 2304 Keteleiland 1 SDFRABEvW

2304 Dalfsen 1 NO VM 0105 Klein Cellemuiden 1 SD 0305 Aa-Landen (1) WH 0305 RV 1 VM 0305 TW 2 BSGG 0305 ZH 1 GG 0505 Westerveld (1) WH 0705 Dalfsen 1 JS 0705 KH (1) AL 1105 Vilsteren 2 JS 2405 TW (1) BS 3105 Kalenberg 1 VM

Roodpoolvalk 0105 AB m ER 1605 WR mER

Slechlvalk 1604 ZM m SD 2304 KM m SDFRABEvW

Korhoen bull SH in 2003 14 hanen (in 2002 8)RJ 0504 HB 3m+3v JH 0604 HB 5m+4v JH 1904 HB 5m+2v JH

Palrijs 2204 2504 PS 2 HRAR 2204 Haog-Zuthem p BS 0705 PS P HH 0905 Herxen p BS 1505 Herxerenk 5 HRAR 2405 PLM 2 HRAR

Kwartel 1505 PK 3z MH 3005 Den Ham lz AM

Walerral 10041904 TW 1 HRARJH 2904 Zwolle-Noord (1) AM

Porselelnhoen 0704 TW 1 HRAR 3105 VW 1z HvdH

Kwarlelkoning 0905 BL 1z HvV 2605 Broekenpolder m SD 2705 Zwolle Roodhuizerpad lz AM 3105 KW 1z HvdH 3105 SW lz HvdH

Kraanvogel bull 2004 SK 2 NO LZ

Kluul bull 1104 VW 3p GG 1304 VW 8 HRAR 2004 VW 8 baits GG 2204 OM 5 HvdH 2504 VM 21 GG

2504 DM 8 GG 2804 VW 18 CH 0405 VW 14 WvB 0705 EW 2 BS 0905 VW 12 HvdH 1005 WK 3 RJ 1205 1405 WK 2 RJ 1405 VW 12 nesten GG 2105 EW 5 GG 2305 EW 6 GG 3105 VW 6 pulli LZ

Goudplevler (meer dan 25 en dec tim febwrn) 0804 Vecht MH c 25 saw VM 1404 Ankumerdijk c 50 VM 1504 Kampen Zeeburg 220 MH

Kleine plevler broedgevallenterritoria RP 1 LZ EW 1-2 GG VW 5 GG Kampen A 50 min 2 GG Marslanden min 3 GG nabij station Steenwijk 1 GG waarnemingen 1204 Regge Archem 2 AM 1304 EW 2 KKA 1504 MP 2 WH 1904 Langenholte 2 HvV 2104 WK 1 WK 2804 VW 9 CH 0905 VW 6 HvdH

Bonlbekplevier bull 1104 VW 2 GG 3004 2705 VW 1 GG

Ka noelslrand Ioper bull 1205 1405 EW 1 GG

Kleine slrandloper bull 0304 EW 1 GG 2304 KM 1 SDFRABEvW

Temmlncks slrandloper 0605 EW 1 GG

Bonle slrandloper bull 2403 VM 1 SD 1104 VW 1 GG 1904 BL 1 HvV 2104 WK 1 WK 2304 KM 14 SD 2604 EW 5 GG

Kemphaan bull 0304 EW 512 slpl GG 0504 EW 360 slpl GG 0704 EW 408 slpl GG 0904 EW 397 slpl GG 1104 EW 31 GG

221 ZOIS NaiUIJr Tildschrill

boompieper (Anlhus Irivialis)

1104 Spooldervaard 3 GG 1104 VW 54 GG 1304 EW 50 GG 1304 IJssel Zwolle-Zalk 176 HvdH 1504 EW 51 slpl GG 1704 EW 38 GG 2004 VW 104 GG 2004 EW c 50 GG 2104 WK c 10 WK 2204 EW 4 GG 2504 OM 60 GG 2504 POW 50 GG 2604 EW 60 GG 2704 VW 3 GG 2804 EW 33 GG 3004 VW 1 GG 2705 KP alarmerend vrouwtje GG 2705 VW m GG 2705 KW m GG

Bakle bull 1704 KM 1 SO 2104 WK 1 WK

Grutto (meer dan 25 en aile wrn in okt tim jan) 1603 ZM 120 slpl SO 1703 VM 68 SO 2403 VM 139 SO 0504 EW 648 slpl GG 1104 VW 345 GG 1604 ZM 120 SO 2204 OM Reve-eiland 340 SO 2204 EW 108 slpl GG 1505 EW 87 slpl GG 2605 EW 187 slpl GG 3005 EW 192 slpl GG

IJslamlse grutta bull 2403 VM 25 SO 1104 EW min 21 GG 2004 EW min 11 GG 21 04 WK 1 WK

folo Hans en Hania Arenlsen

1905 EW 1 GG

Regenwulp 1004 Beulakerpolder 14 GG 1104 VW 7 NO GG 1204 Oalmsholte (1) AM 1304 PHZ 14 en 4 GG 1604 Onderdijkse Polder 10 MH 1604 PHZ 10 MH 1604 Polder Gelderingen 5 VM 1704 nabij Soeslo 2 HR AR 1704 EW 1 GG 1804 PS 23 HRAR 1804 SHV 2 en 5 GG 1904 Veerallee 2 NO GG 2104 Veerallee 1 NO GG 2204 KH 10 JH 2404 PK 3 MH 2404 PK 16 MH 2504 OM 1 GG 2604 EW 2 NO GG 2804 KH (2) JH 2804 Poppenallee (4) JH 0305 VW 2 GG 0705 ZM (2) SO 0905 Hessumse Mars (6) VM 1505 PK 2 MH

Wulp (meer dan 25) 1204 PK 176 HvdH 1304 PHZ 57 GG

Zwarla ruller bull 1104 VW 1 GG 2104 WK 1 WK 2504 BL 1 fivV 0805 KM 2 baits SO

Groenpool 1204 Regge Archem 2 AM 1704 1205 EW 1 GG 2004 VW 3 sow GG 2304 KM 3 SOEvWFRAB

2404 EW 2 GG 2404 Veerallee (min 1) GG 3004 VW 1 GG 0305 HW 1 GG 0305 VW 1 GG 2605 Groote Buitenlanden 1 SO

WlIgalje 0204 0704 1004 1504 2204 KH 1 JH 0304 KH 2 JH 1304 PHZ 1 GG 2004 TW 1 BS 2004 VW 1 sow GG

Bosruller 2004 VW 2 GG 3004 VW 1 GG

Oeverloper (meer dan S en aile okt tim m rtwrn) 1505 EW 19 GG

Zwarlkopmeeuw bull 1603 KE ad SO 2304 KM 2ad SO 2404 OM (2) SO

Dwergmeeuw bull 1304 EW 2 ad GGKKA HvdH 2104 OM 40 SOAB 2204 EW 26 GG 2304 KM 4 ad SO 2504 DM 17 GGSO 0205 VE 2 ad SO

Kleine manlelmeeuw bull 1104 Spoolderwaard 1 GG 1304 EW 1 KKA 1704 EW 2 ad GG 2004 Spoolderwaard ad GG 2204 RP 1 CH 2204 EW 4 GG 2404 EW 3 GG 2804 EW 3 GG 2704 VW 2 GG 3004 KE 2 GG 0305 VW 6 GG 0605 EW 3 GG 0805 EW 1 GG 1905 EW 17 slpl GG 2105 VW 9 GG 2705 VM 7 GG 2705 OZ 3 GG 2805 Kamperzeedijk 48 HvV

PonUsche meeuw bull 1304 BP ad AM

Geelpoo1meeuw 2304 KM 2 ad SOABFREvW

10e i-3rgang nurnmer 4 ZWOIS NalUu Tlldsd1M I 23

grole manlelmreu (Larus marinus)

Grole mantelmeeuw (meer dan 1) 2004 VW 2 GG 2204 EW 4 GG 2504 VM 44 GG 2504 DM 7 GG 2604 EW 3 GG 2704 VW 4 GG 3004 VW 6 GG 1405 VW 9 GG 1505 WK 3 GG 2105 VW 12 GG 2505 HW 2 GG

ReUlenstern bull 1904 DM (1) CH 2004 DM 3 D~1 2104 VM ad SDAB 2204 DM 2 HvdH

Lacllstem bull 2604 DM ad SD

Vlsdlel (meer dan 5) 1304 EW 12 HvdH 2204 DM 16 HvdH 2504 DM 98 GG 1905 IJssel van A28 tot Zalkerveer 47 GG 2505 Zwolle Marslanden 203 nesten GG

Zwarte stern (meer dan 5 en aile broedparen) broedkolonies Kam pen De Enk 16-22 GG MH Kampen Scherenwelle 10 RVV Kampen Hoge Weg 6 MH Oldenelerwaard min 2 GG Bentinckswellen 3 HvdH waarnemingen 2904 SK 7 LZ 0305 KW 24 CH 0905 BW 6 HvdH 3105 DM 8 HvdH

loto Hans en Hania Arenlsen

Wllvleugelstern bull 0905 BW 1 HvdH 0905 SW 1 RVV 1905 2105 Kle in Cellemuiden ad AMSD CH

Houldull (meer dan 25 ) 0505 SH 45 LZ

Zomerlorlel bull 2004 2104 0505 TW 1 B5 2304 TW 2 HRAR 0505 Giethmense Veld 1z V~1 1105 Roggebotse Bos 2z CH 2705 Haatland 1 GG 2705 KB 1 AM

Koekoek 2204 Langenholte 1 HvV 2604 1005 2405 EW 1z JBO 3004 TW 1 BS mei DM 2-4 HvdH 0505 AB 1 GvK 0705 KH 1 JH 1005 Hessumse Mars 2 VM 1305 Herfte 2 NO GG 1405 RV 1 VM 1705 ZH 1z JBO 2505 OW 1z GG 2505 SCW 1z GG 3105 WK 1z JBO

Kerkuil bull 1504 De Doorn 1 DM 1505 Dalfserweg 1 AL 3105 Zalk 1 HvdH

Sleenuil bull april-mei Zalk 2-4 HvdH 0704 Herxen 2 BS 1304 2004 0505 0905 1905 Herxen 1 BS 1604 2404 Doevelersteeg 1 VM

Bosuil Hele periode De Horte 1 JH

Ransu ll broedgevallen 1504 De Doorn 2 baits DM waarnemingen 1004 1104 SK 1 LZ 1304 Hasselterdijk 1 LZ 1304 Zwolle HTC baltsend paar GG 2104 1205 1405 De Doorn 1 OM 2204 Brinkhoek 2 AM 0205 Dalfsen 1 JS 3105 ZB 1 HvdH

Veldull bull 1604 Keteleiland 1 SD 1505 PLM 1 HR AR

Gierzwaluw (aile wm in aug ti m apr en meer dan 25 in mei-juii ) 1704 Abbertbos 2 SD 2104 Veera llee 12 GG 2904 SK 31 LZ 1905 PEW MIN 87 GG

IJsvogel bull broedgevallen Roggebotza nd 2 SD Westerveld 1 HvV TW min 1 diverse waarnemers waarnemingen 0604 SW 1 HRAR 07040305170519053005 TW 1 BSGG 1004 2004 2304 TW 2 HRARBS 1504 DH 1 VM 2004 Heerde Ark 1 CH 2204 Oldeneel 1 HRAR 1005 Zwolle Ruiterlaan 1 AM 1705 Regge Hancate 1 AM 3105 Hezenberg 1 JBO

Groene spechl 0104 Dalfsen 1z VM 0104 Vilsterense Allee 1z VM 0804 0904 DA 1 HR AR 0804 KB 1 AM 0804 t Rozendael 1 AL 1104 1304 AB lz VM 1304 JK 1z VM 1304 Oosterdal fsen 1z VM 1504 2104 Nijenhuis 1 AL 1604 Colckhof 1 AL 2504 2704 Rechteren 1z VM april AB eo 1 GvK 0105 Het Laar 1z VM 0805 1005 KH 1 JH

Zwarle spec~t bull 2704 RV 2z VM 1105 RV 1z VM 1105 Hessum lz VM

24I z1)lsNaluurnidsCl1l1n Hie jaarQill1Q numrrer4

2205 Heerde A50 (1) CH

Grote bonte specht (meer dan 1) B 3 terr GvK

Kleine bonte specht 0304 Ommerbos 1 VM 1004 TW 2 HR AR 1804 Windesheim 1 JH 1904 50eslo 1 J H 2104 De Helmhorst 1 HRAR 2504 Herfte v AM

Hop 1704 tim 2004 Wilhelminabos 1 SDDM 1704 PS (1 ) HRAR

Boomleeuwerikmiddot 2004 VH P VM 1405 RV 2e p VM

Oeverzwaluw (meer dan 10 en aile kolonies ) VW 8 nesten GG

Roodslultzwaluw 1904 OM 1 CH

Graspleper 0504 SH (35 ) CH 0704 1504 Hoonhorst 50 JH 1804 SHV vele honderden GG 2104 TL groep van c 300 GG

Oulnpleper bull 3004 Vossemeerdijk (1) SO

Waterpleper bull 0604 RP 1 CH 1204 Groote Buitenlanden 5 SO

Gele kwlkstaart (meer dan 10 aile okt -m rtwrn en terr ) 2804 VW c 20 CH 1105 Broekland 1 AL 1605 CH 1 HR AR

Noordse gele kwlkstaart bull 2804 VW c 8 CH 0205 Groote Buitenlanden 50 SO 0205 Broekenpolder 7 SD 0305 SP 1 GG 0305 VW 3 GG 050 5 SHV 3 GG 1105 Westerveld m HvV 1405 VW v GG

Grote gele liwlkslaart 0805 Stuw Vilsteren p VM 0905 Hancate 1 broedgeval ER 0905 Archem 1 broedgeval ER

WIHe kwikstaart (meer dan 10 en novshyfeb wrn ) 2804 VW c 40 CH

Nachlegaal bull 2204 0805 1205 1905 SB 1z GGHR AR vanaf 2204 OM zingend HvdH 2204 2904 Oe Peli kaan 1Z AM 2204 Zwartewaterallee 1z AM 2204 2605 Langenholte 1z HvV 2304 TW 12 HRAR 2504 OM westoever 21z GG 2504 Roggebotse Bos 1z GG 2504 Veerallee 1z GG 27 4 0805 Spoolderparkweg 1z GG 2904 Zwartewaterallee 2z AM 2904 A28 t hv Zwolle-Noord 12 AM 3004 1405 2705 Zwolle RZI 1z GG 0305 Brfnkhoekweg 12 HvV 0305 LW 1z GG 0505 AB 12 GvK 0605 CH lz HRAR 2605 Sekdoom 1z HRAR

Blauwborsl bull 0404 BL 4z HvV vanaf 204 OM paar HvdH 1304 00 4z GG 1504 DO 2z WH 200 4 Noorderkolk 12 WH 2004 2705 VM 1z GG 2104 1405 WK 1z WKRJ 2104 za 1 JH 2504 OM Elburg 1z GG 3004 VW lzGG 3105 VM 3z HvdH

Zwarte roodslaart bull 1204 Zwolle rangeerte rrein m z JBO 0905 VW m HvdH SH min 2 terr LZ

Gekraagde roodstaart bull 1604 Haerstermarkte 1 OM 3004 AB 3 GvK 1005 Zwolle ra ngeerterrein m JBO

Paapje 1604 KH (1 ) JH 1804 SHV m GG 2004 MP m Ll 0205 Groote Bu itenlanden 2 SO 0205 Broekenpolder v SO 0305 PM m CH 0505 SHV v GG

RoodborsHapult bull 0104 LB 1 JH vanaf 1304 OM P HvdH 2004 VH 2p VM

2304 LB 2 JH

Tapull 1304 OM m HvdH 1604 Pold er Gelderingen 1 VM 1604 KH 3 JH 1704 Laag -Zuthem 6 HR AR 1804 SHV in to taal 9 GG 2704 SPH m GG 2804 Spoolderenk 2 PS 3004 Vossemeerd ijk 2m SO 3004 VW m +v GG 0105 Klein Cellemuiden v SD 0205 Groote BUitenl anden 4 SO 0305 VW m GG 0505 SHV in totaai 23 GG 0905 VW m +v HvdH 100S Hessumse Mars 1 VM

Bellijstermiddot 0604 HB 1 JH 1404 Polder Gelderingen 1 vr 1604 lMV 3m+v SD 1604 OH 1 JH 1704 KM m SO 1804 SHV 2xl GG 1904 HB 2 JH 2404 ZM 3m+v SO

Kramsvogel (meer dan 10 en zomerwrn ) 0804 KH 210 JH 1604 Tibbensteeg (280) JH 1704 1804 Eishof 60 AL

Koperwiek (meer dan 10) 1204 La ngenholte 25 HvV 2805 VE l z SO

Zangllisler 1804 SHV vele t ientallen GG

Grote lijsler bull l alk 1 nest HvdH 1304 AS 2 terr GvK 2004 AB 9 GvK

Sprinkhaanzanger 2504 OM 1z GG 300 5 VW 1z GG

Snor 2905 3105 OM l z HvdH 3005 VW 1z GG

WalerrlelZanger bull 2304 Nleuwleusen 1 MB CH

Kleine karekJel 0204 Wijde Aa 1z HvV dit is een zeer vroege wrn Oude record stond 21 apr il l

tOe jaalgang nlJrMlIir 4 Zwols WI Tijdschlt I 25

Grote karekiel bull Zwolle BerkumNobelpad 75 WvB Waarnemers vanaf 0905 DM 4z HvdH 1905 BL 1z LZ 2405 2905 DD 1z LZ

fluIter bull 01050505 Ada 5 Hoeve 1z VM 0305 Sterrenbosweg 1z VM 0305 ZH 1z GG 1505 Sterrenbosweg 2z VM 1505 2705 Diezerstraat 1z VM 0905 2705 ARB 2z AM 2905 Hellendoornse Berg 1z AM

Grasmus 1704 Woldlakebos 1z ER (vroegste datum was 2004)

Braamsluiper 2504 DM westoever 6z GG

VuurgoudhaantJe bull 2304 ARB 1 AM 2704 Diezerst raat 1 VM 070 5 Ommen Kleine Wo lf 2 VM 1105 RV 1 JS 1505 Sterrenbosweg 1 VM

Bonle vliegenvanger 0505 Brinkh oek 5 terr GvK

Baardman bull 2605 DM paar HvdH

GJanskop 0305 ZH 1z GG

Boomklevef AB 5 terr GvK

Boomkruiper AB 5 terr GvK

Buldelmees bull 0905 SW 1 nest RVV

Wlelewaal 0605 PLM 1 HRAR 1105 Roggebotsebos 1 CH 1305 Den Berg lz VM 1605 TW 1 BS 1705 Regge Hancate 1 AM 1705 Regge bij Den Ham 1 AM 1705 ZH 1z JBO

Kla peksler bull 0104 1104 VH 1 VM 0104LB 1 VM 0104 1104 ARB 1 VM 0604 1104 BV 1 VM

Roek Broedkolonies

261 Zols Nilkur TI dsc~n

Zwolle Terra Nautic 17 WvB Zwolle Haerstermarkte 16 WvB Zwolle tankstation Haerst 40 WvB Zwolle Ceintuurbaan 58 WvB Zwolle Dijkzicht 128 WvB Zw olle Spooldersluis 63 GG

Baamiddot 0404 RV 1 JH 0604 LB (7) JH 0604 RV 2 JS 1304 RV (2) JH 1604 RV 2 JH 2004 RV 3 JS 0205 RV broedgeval waarvan 4 jongen uitvlogen VM 1405 Heerde A50 (2) CH 1405 2605 270 5 RV 2ad en 4juv VM 1505 Wittenstein (2) MH 210 5 Dalfsen 1 AL 250 5 RV 4 juv JH 3005 RV 1 JS 3105 POW 3 HvdH

Keep 1304 Bn nkhoek 1 GvK

Graenllng Bergklooster 5 terr GvK

Krulsbek 1104 LB (1 ) VM 1304 LB (2) VM 1304 RV ( 2) VM 2204 Beerzerweg 2 VM 2304 ARB m+v AM 0105 RV 6 VM 2705 Veerallee min 6 NO GG

Appelvinkmiddot 1904 Hessum 2 VM 2204 Zeese 1 VM 2504 OM 1 GG 3004 Dalfsen 2 VM 3004 Brinkhoek 1 GvK 0205 Dalfsen Bergerallee 2 VM 0305 Dalfsen Bosrandweg 2 VM 0305 LW 2 GG 0505 Brinkhoek 2 GvK 0505 Bergklooster 1 GvK 0805 Stuw Vilsteren 1 VM 1405 2605 Bosrandweg 1 VM 2305 RV (1) JH 2905 AB 1 GvK

Geelgors bull 0804 DA 4 HRAR 1004 Wechterholt min 1 terr AL 1704 Eishof min 1 terr AL 2104 HB 1 WH 0405 NIJ 1z GG

AL Annemiek Leusink AM Andre Marissen AR Albert Roering AvdB Andrea van de Berg BS Be Schilder BvdB Bennie van de Brink CH Cees Hummelen OM Oir Maas ER Evert Ruiter EvW Egbert van Wij he FR Frank de Roder GG Gerrit Gerritsen GvK Gert van Klinken HHO Herman Hazelhorst HR Henk Rensink HvV Henny van Vilsteren Hvd H Herman van de Hart JBO Jort Bosman JH Jan Hullen JS Jos Scholten KKA Klaas Kamp LZ Louis Zandbergen MBU Martijn Bunskoek PS Paul Schalkwijk RJ Roel Janssen RW Roel van der Veen SO Symen Deuzeman VM Vincent Martens WH Wim Helder WK Wiliem Kolvoort Jr WvB Wim van Bruggen

11)0 jaargang nulllTf 4

KNNV IVN Konlnklljke Hederlandu Haluurhlstorische Verenlging Vereniging voor Naluur- en MilieueducaUIl Vereniging voor velibiologie

Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature

secretaris Hlnk van Blitlenwljk Westenholterweg 7 8042 AE Zwolle 038 - 4234 19 1 va nblitterswijk-wiersmawxs nl

penningmeesler Palra Schep Venestraat 11 BO ll Gj Zwolle 038 - 4229 150 Petra_Schephotmailcom

bestuunlld Ella van Donuen ( tevens projecten ) Prlnses I renelaa n 24

8091 AT Wezep 038 - 3762696 el]a-pau lvandongenzonnetnl

bntuurslid NIcola Vervoon (tevens website) Kattenwinkelweg 12

801 5 PW Zwolle 0529 - 48 1488 nianhu bersvervoort wxsnl

website wwwknnvnllWolle websile Vogelwertgroep wwwvwgzWollenl emiddotmailadres aldeling zwolleknnvnl

postadres KNNV Afdeli ng Zwo lle Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Conlribulle KNNV Leden C 25- per jaar intI toezending van Natura het landelfjke tij dschrift van de KN NV Huisgenootleden ( 11shyRegionale leden (afdelingsl id) ( 14shyGlroflum mer 998242 tnv KVNV Zwolle

Afdelingsbesluur

vooniHer Alben Verstugde Thorbeckelaan 2shy8014 AZ Zwolle 038 - 4654270 aversteegdemsncom

sserelaris AI e Blom Eerbeek 4 8033 BJ Zwolle 038 - 454 1458 joh nblom wlshnl

panningmeesler GeniI len Brlnke Scriveriusmate 16 8014 JV Zwolle 038 - 4654968 wllmaten bnnkehetnet nl

bestoorslld Hans de Jong Fabrieksweg 9 8015 PS wolle 0529 - 497648 harcu lohanshetnetnl

besluurslid Aal_e Drljlholl Eendrachtstraat 70 80 12 VZ Zwolle 038 - 4237235 aalkeyahoocom

beluurslid Diet ler Siege v Middachtenmarke 15 80 16 GC ZWOlle dietterstegehomenl 038 - 4654840

leI contacladres Genta 6001l$Ira 038 - 4217317

website wwwlvnlWollecjbnel emiddotmailadres IvnlWolleplanetnl

pOSllldres IVN Afdeling Zwolle eo Post bus 272 8000 AG Zwolle

Conlribulle IVN Donateurs minimaal ( 795 per j aar Leden (acti ef) ( 1360 per jaar Incl toezending van Mens en Natuur Huisgenootlid ( 680 Gironummer 124197 tn v IVN Zwolle Wijzigingen m bt het donateurs- en lidmaat schap schrifteJij k doorgeven aan postadres of per e-mail ivnzwolleplanetnl

I oano nUr11rM 4 Zwals Naill Tidsamp n I 27

Indien onbestelbaar verzenden aan

IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle

gezamelijke ultgave van KNNV afdeling Zwolle en IVN afdeling Zwolle eo

Dit blad is het gezamenlijke tijdschrift Werkgroepen IVN en KNNV van het IVN en de KNNV beide afdeling Zwolle Overzicht van de coordinatoren

In de loop van 1993 werd beslolen belde aldellngsorganen respeclievelijk Frllillarla en De Tureluut blnnen hel kader van de onderllnge samenwerklng samen Ie laleR gaan in Het Zwols Natuurlijdschtlft Hel blad verschijnl 5 keet per Jaar met een oplage van 600 exemplaren

jaarganu 10 nummer 4 september 2003

Kopl) ZHT IVN Afdeling Zwolle eo Postbus 272 8000 AG Zwolle

Via e-mail znawoII exs4all nl

Redaclleraa d Piet Bremer Bill van Kessel

Elndredactle Hen ni van Dijk 038-4214289 hennixs4all nl

Typewerk Ka ri n Janze Diet ter Stege

Otuk Drukkerij Veld man Usselm uiden

IVN Excursies Teuntje Lindhoud

038 - 4657772 Vogelzangcursus Henriette Maan

038 - 444 7612 Wilde plantencursus Elja van Dongen

038 - 376 2696 Groencursus Roelof Vi sscher

038 - 4659344 Natuurgidsencursus Greet Meima

038 - 4228018 Fiets wandelroutes Jacob Post

038 - 465 1452 Jeugdactiviteiten (groendoeners) Tineke Burghard

038 - 4447227 Stands en verkoop Fenna Westers

038 4224387

Paddentrek TeuntJe Lindhoud 038 465 7772

Beleidszaken Hans de Jong 0529 - 497648

KNNV Vogelwerkgroep Gerrit Gerritsen

038 - 4228122 Roofvogelwe rkg roep Jan van Dij k

038 - 46570 50 Plantenwerkgroep Leen de Kleine

038 - 4227837 Insectenwerkgroep Evert Ruiter

038 - 4550891 Zoogdierenwerkgroep Andre Marissen

038 - 4 535421 Natuurbescherm ing Gerrit Gerritsen

038 - 4228122

Gezamenlijke werkgroep Paddestoelen Annet van der Wal

038 - 4537022

l

Kopij voor ZNT nummer 5 (virusvrij) inleveren v66r 17 oktoberI~T I Verschijningsdatum nr 5

21 november 2003~ ve ren ig i ng I voor ve ldbiologle

2 I lols NaluUf TlIMnN I08 jaaroarvJ ntJm1eI 4

middot _ ZMY














vooral in de IJssel

komI een heel eigen












Baea perversa

CaIYehium minimum


Cepaea nemorais

Cochleopa ubriea

Deroceras aeve



Discus rolundatus

Eueonuus tllVUS

Heix aspersa

Lehmannia marginata


Oxyehius alliarius

Oxyehius eelarius



Punctum pygmaeum

Pupilla museorum

Sueeinea putris

Triehia hispida

Vallonia eostata

Vallonia excentriea

Vallonia puehella

Vertigo antivertlgo

Vertigo pygmaea


Vitrina pellueida

Zonitoides nitidus

bull DpmBrkingBn

Bruine blinkslak

Heesterslak Wegslak

Grauwe wegslak

Donkere wegslak

Bos-wegslak

Grote clausilia

Schorshoren

Plompa dwergslak

Sianke dwergslak



Kle ine akkerslak


Gevlek1eakkerslak

Boerenknoopje

Gladde tolslak


Grote aardslak

Ammonshorentje

Look-glansslak

Kelder-glansslak


Oever-Ioofslak


Mostonnetje


(Gewone) Haarslak




Dikke korfslak

Dwerg-korfsak



Donkere glimslak

v

A

+

V



A A


A A

A Windesheim

A A v

A Zandhove

A v

v Veglusterbos

v oa Zijlkolk

Dieze-Oost


Engelse Werk

Harcuo bij centrale


v

v


Noorderkolk oever

1 Engelse Werk

A A

A




Aplexa hypnorum




Ferrissia wautieri




Musculium lacustre


Physella acuta

Pisidium amnicum

Pisidium hibemicum




Radix auricularia

Segmentina nitida


Sphaerium solidum


Valvata cristata

Valvata piscinalis


I I







Smurfslak

Leverbotslak



Geelvlekslak


Bron-blaashoren

Puntige blaashoren


Scheve erwtenmossel

Posthorenslak


Platte zwanemossel





Platte pluimdrager

Vijver-pluimdrager


Stompe moerassak

Dpmerkingen


v

A

A


A A

A IJssel Katerveer


A

A A

A A



Oldeneel v

v Brinkhoekweg

1

A

A

A

A


Katerveer

Katerveer

+

A A

A

A +

A





Figuur 2






lOll gan(J URlner 4










I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle


middot _ ZMY














vooral in de IJssel

komI een heel eigen












Baea perversa

CaIYehium minimum


Cepaea nemorais

Cochleopa ubriea

Deroceras aeve



Discus rolundatus

Eueonuus tllVUS

Heix aspersa

Lehmannia marginata


Oxyehius alliarius

Oxyehius eelarius



Punctum pygmaeum

Pupilla museorum

Sueeinea putris

Triehia hispida

Vallonia eostata

Vallonia excentriea

Vallonia puehella

Vertigo antivertlgo

Vertigo pygmaea


Vitrina pellueida

Zonitoides nitidus

bull DpmBrkingBn

Bruine blinkslak

Heesterslak Wegslak

Grauwe wegslak

Donkere wegslak

Bos-wegslak

Grote clausilia

Schorshoren

Plompa dwergslak

Sianke dwergslak



Kle ine akkerslak


Gevlek1eakkerslak

Boerenknoopje

Gladde tolslak


Grote aardslak

Ammonshorentje

Look-glansslak

Kelder-glansslak


Oever-Ioofslak


Mostonnetje


(Gewone) Haarslak




Dikke korfslak

Dwerg-korfsak



Donkere glimslak

v

A

+

V



A A


A A

A Windesheim

A A v

A Zandhove

A v

v Veglusterbos

v oa Zijlkolk

Dieze-Oost


Engelse Werk

Harcuo bij centrale


v

v


Noorderkolk oever

1 Engelse Werk

A A

A




Aplexa hypnorum




Ferrissia wautieri




Musculium lacustre


Physella acuta

Pisidium amnicum

Pisidium hibemicum




Radix auricularia

Segmentina nitida


Sphaerium solidum


Valvata cristata

Valvata piscinalis


I I







Smurfslak

Leverbotslak



Geelvlekslak


Bron-blaashoren

Puntige blaashoren


Scheve erwtenmossel

Posthorenslak


Platte zwanemossel





Platte pluimdrager

Vijver-pluimdrager


Stompe moerassak

Dpmerkingen


v

A

A


A A

A IJssel Katerveer


A

A A

A A



Oldeneel v

v Brinkhoekweg

1

A

A

A

A


Katerveer

Katerveer

+

A A

A

A +

A





Figuur 2






lOll gan(J URlner 4










I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle








vooral in de IJssel

komI een heel eigen












Baea perversa

CaIYehium minimum


Cepaea nemorais

Cochleopa ubriea

Deroceras aeve



Discus rolundatus

Eueonuus tllVUS

Heix aspersa

Lehmannia marginata


Oxyehius alliarius

Oxyehius eelarius



Punctum pygmaeum

Pupilla museorum

Sueeinea putris

Triehia hispida

Vallonia eostata

Vallonia excentriea

Vallonia puehella

Vertigo antivertlgo

Vertigo pygmaea


Vitrina pellueida

Zonitoides nitidus

bull DpmBrkingBn

Bruine blinkslak

Heesterslak Wegslak

Grauwe wegslak

Donkere wegslak

Bos-wegslak

Grote clausilia

Schorshoren

Plompa dwergslak

Sianke dwergslak



Kle ine akkerslak


Gevlek1eakkerslak

Boerenknoopje

Gladde tolslak


Grote aardslak

Ammonshorentje

Look-glansslak

Kelder-glansslak


Oever-Ioofslak


Mostonnetje


(Gewone) Haarslak




Dikke korfslak

Dwerg-korfsak



Donkere glimslak

v

A

+

V



A A


A A

A Windesheim

A A v

A Zandhove

A v

v Veglusterbos

v oa Zijlkolk

Dieze-Oost


Engelse Werk

Harcuo bij centrale


v

v


Noorderkolk oever

1 Engelse Werk

A A

A




Aplexa hypnorum




Ferrissia wautieri




Musculium lacustre


Physella acuta

Pisidium amnicum

Pisidium hibemicum




Radix auricularia

Segmentina nitida


Sphaerium solidum


Valvata cristata

Valvata piscinalis


I I







Smurfslak

Leverbotslak



Geelvlekslak


Bron-blaashoren

Puntige blaashoren


Scheve erwtenmossel

Posthorenslak


Platte zwanemossel





Platte pluimdrager

Vijver-pluimdrager


Stompe moerassak

Dpmerkingen


v

A

A


A A

A IJssel Katerveer


A

A A

A A



Oldeneel v

v Brinkhoekweg

1

A

A

A

A


Katerveer

Katerveer

+

A A

A

A +

A





Figuur 2






lOll gan(J URlner 4










I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle










Baea perversa

CaIYehium minimum


Cepaea nemorais

Cochleopa ubriea

Deroceras aeve



Discus rolundatus

Eueonuus tllVUS

Heix aspersa

Lehmannia marginata


Oxyehius alliarius

Oxyehius eelarius



Punctum pygmaeum

Pupilla museorum

Sueeinea putris

Triehia hispida

Vallonia eostata

Vallonia excentriea

Vallonia puehella

Vertigo antivertlgo

Vertigo pygmaea


Vitrina pellueida

Zonitoides nitidus

bull DpmBrkingBn

Bruine blinkslak

Heesterslak Wegslak

Grauwe wegslak

Donkere wegslak

Bos-wegslak

Grote clausilia

Schorshoren

Plompa dwergslak

Sianke dwergslak



Kle ine akkerslak


Gevlek1eakkerslak

Boerenknoopje

Gladde tolslak


Grote aardslak

Ammonshorentje

Look-glansslak

Kelder-glansslak


Oever-Ioofslak


Mostonnetje


(Gewone) Haarslak




Dikke korfslak

Dwerg-korfsak



Donkere glimslak

v

A

+

V



A A


A A

A Windesheim

A A v

A Zandhove

A v

v Veglusterbos

v oa Zijlkolk

Dieze-Oost


Engelse Werk

Harcuo bij centrale


v

v


Noorderkolk oever

1 Engelse Werk

A A

A




Aplexa hypnorum




Ferrissia wautieri




Musculium lacustre


Physella acuta

Pisidium amnicum

Pisidium hibemicum




Radix auricularia

Segmentina nitida


Sphaerium solidum


Valvata cristata

Valvata piscinalis


I I







Smurfslak

Leverbotslak



Geelvlekslak


Bron-blaashoren

Puntige blaashoren


Scheve erwtenmossel

Posthorenslak


Platte zwanemossel





Platte pluimdrager

Vijver-pluimdrager


Stompe moerassak

Dpmerkingen


v

A

A


A A

A IJssel Katerveer


A

A A

A A



Oldeneel v

v Brinkhoekweg

1

A

A

A

A


Katerveer

Katerveer

+

A A

A

A +

A





Figuur 2






lOll gan(J URlner 4










I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle




Aplexa hypnorum




Ferrissia wautieri




Musculium lacustre


Physella acuta

Pisidium amnicum

Pisidium hibemicum




Radix auricularia

Segmentina nitida


Sphaerium solidum


Valvata cristata

Valvata piscinalis


I I







Smurfslak

Leverbotslak



Geelvlekslak


Bron-blaashoren

Puntige blaashoren


Scheve erwtenmossel

Posthorenslak


Platte zwanemossel





Platte pluimdrager

Vijver-pluimdrager


Stompe moerassak

Dpmerkingen


v

A

A


A A

A IJssel Katerveer


A

A A

A A



Oldeneel v

v Brinkhoekweg

1

A

A

A

A


Katerveer

Katerveer

+

A A

A

A +

A





Figuur 2






lOll gan(J URlner 4










I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle




Figuur 2






lOll gan(J URlner 4










I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle











I I I

II ~-- -

-n

o

5 17 6 16 9 13 8 3 4






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle






mondrandJ
































jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle














jOe ~roag oorrmer4






















Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle























Agenda

Lezingen KNNV IIVN




Vogelwerkgroep KNNV














IVN Gidsenavond



Lezingen in 2004



Nicole Vervoort


2003























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle
























Agnes Neimeijer



Rinda Scheltens








Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle







Naar de Ringer


Groeten va n Johan




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle




















collectievogels


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle


























2705 VM 23 GG






















































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle




































1905 EW 1 GG
























































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle











































2304 LB 2 JH

























Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle















Roek Broedkolonies












Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle



Afdellngsbestuur

voorziHer Vacature










Afdelingsbesluur













IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle



IVN

Postbus 272

8000 AG Zwolle


in en rondom Zwolle - KNNV Vereniging voor Veldbiologie · te zoeken in de bagger op de slootkant...

Documents

Transcript of in en rondom Zwolle - KNNV Vereniging voor Veldbiologie · te zoeken in de bagger op de slootkant...