In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk...

13
Pagina 1 van 13 STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH Bij TexAlert 10e jaargang Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 nummer 1 Geprinte elektronica in kleding Geprinte elektronica in kleding Een blik op de avant garde van Een blik op de avant garde van textiel textiel Laser etsen van denim echt Laser etsen van denim echt milieuvriendelijker milieuvriendelijker Digitale fabrieken voor Digitale fabrieken voor recycling van textiel recycling van textiel Lignine in 3d-printing Lignine in 3d-printing Duurzame garens voor Duurzame garens voor tapijtproductie tapijtproductie Kleding op maat door warmte Kleding op maat door warmte High tech materialen High tech materialen Binnenhuisklimaat verbeteren Binnenhuisklimaat verbeteren met gordijnen met gordijnen Vegan textiel: nonwoven van Vegan textiel: nonwoven van hooi, champignons en bananen hooi, champignons en bananen Infecties bestrijden met een Infecties bestrijden met een nieuwe nonwoven nieuwe nonwoven Palmbladeren voor lichtgewicht Palmbladeren voor lichtgewicht composieten composieten Slim textiel: niet te stoppen Slim textiel: niet te stoppen ontwikkelingen ontwikkelingen Duurzaam dankzij export? Duurzaam dankzij export? Circulaire bedrijfskleding Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Textiel om warm te blijven Biobased textiel en Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie geavanceerde weeftechnologie Nieuw kunstleer Nieuw kunstleer Wol recycling Wol recycling Slim voetbalshirt voor FC Slim voetbalshirt voor FC Barcelona Barcelona Recycling van gecoate textiel Recycling van gecoate textiel En dan nog even dit ... En dan nog even dit ... Colofon Colofon In dit nummer In dit nummer Maart 2019 Jaargang 10, nummer 1 TexAlert is al weer toe aan de 10e jaargang. In die 10 jaar is er veel ver- anderd in de textiel- en kledingindu- strie. Textiel heeft het imago van een achtergebleven industrie van zich af geschud en wordt nu geroemd als voorloper in de circulaire economie. De publicaties in de pers zijn bijna zonder uitzondering voorzien van een positie- ve ondertoon. De focus van de industrie is verscho- ven van energie en waterbesparing naar duurzaamheid en circulariteit. Smart textiles waren toen een droom en zijn nu werkelijkheid. De aandacht voor de ontwikkeling van nieuwe pro- ducten en nieuwe markten is sterk toegenomen. Dat werd al voorspeld in de routekaarten die in 2010 voor de textiel- en tapijtindustrie zijn opge- steld. Bij al deze ontwikkelingen speelt on- derzoek en ontwikkeling een belangrij- ke rol. Het vertalen van wetenschap- pelijke inzichten en vindingen naar de praktische toepasbaarheid is steeds belangrijker geworden. In Nederland spelen de hogescholen (Universities of Applied Sciences, zoals ze in het bui- tenland zo mooi worden genoemd) een belangrijke rol in deze kennistransfer. Het lectoraat Smart Functional Materi- als van Saxion, een naam bedacht toen “textiel” nog een negatief imago had, heeft een belangrijke rol in deze kennistransfer of kennisvalorisatie. Het lectoraat is onder leiding van Ger Brinks in de afgelopen 10 jaar uitge- groeid tot een nationaal en internatio- naal erkend kennisinstituut voor inno- vatie op het gebied van duurzaamheid, smart textiles en oppervlaktemodifica- tie. Per 1 maart 2019 heeft Ger Brinks deze functie overgedragen aan de nieuwe lector Jan Mahy. Jan heeft net als Ger een achtergrond in de indu- strie, waardoor het praktisch nut van onderzoeksprojecten ook bij hem voorop zal blijven staan. Ger gaat zich verder richten op de ontwikkeling van circulair textiel en blijft dus actief als kennisbron en aanjager van innova- ties. Jan Mahy staat voor de uitdaging het lectoraat verder te blijven ontwik- kelen, zodat het ook de komende 10 jaar de industrie zal kunnen bedienen met praktische en innovatieve onder- zoeksresultaten. In deze TexAlert staan weer voldoende onderwerpen waar de textiel- en kle- dingindustrie zijn tanden in kan zet- ten. Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 Geprinte elektronica in kleding Textiel en elektronica blijkt steeds meer een geslaagde combinatie. De elektronica kan extra functionaliteiten aan textiel toevoegen. Het opnemen van sensoren in textiel, voor het moni- toren van hartslag, ademfrequentie of de afwikkeling van de voet tijdens hardlopen, het is allemaal mogelijk en commercieel verkrijgbaar. Ook het plaatselijk verwarmen van kleding is geen issue meer. Een paar jaar gele- den waren het bedrade systemen die voor het datatransport en de energie- voorziening zorgden. Veel is nu moge- lijk door textiel te bedrukken met ge- leidende sporen. En het mooie is dat deze sporen ook na het wassen van de kleding nog steeds functioneren. Op de LOPEC-conferentie (20-21 maart 2019 in München) worden veel innovaties getoond. Een aantal voor- beelden van hetgeen daar getoond wordt: inlegzolen waarmee de afwik- keling van de voet tijdens lopen en rennen kan worden gemonitored en geanalyseerd (Quad-ATO gear); gelei- dende inkten (DuPont Intexar), per- soonsbewaking (IBM Watson IoT). Bedrukken van textiel met deze gelei- dende inkten opent nieuwe mogelijk- heden om geavanceerde producten te maken. De genoemde voorbeelden zijn slechts een allereerste begin. Meer info: https://oe-a.org https://www.quad-ind.com http://electronicmaterials.dupont.com https://www.ibm.com Smart Textiles

Transcript of In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk...

Page 1: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 1 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Bij TexAlert 10e jaargang Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1nummer 1

Geprinte elektronica in kledingGeprinte elektronica in kleding

Een blik op de avant garde van Een blik op de avant garde van textieltextiel

Laser etsen van denim echt Laser etsen van denim echt milieuvriendelijkermilieuvriendelijker

Digitale fabrieken voor Digitale fabrieken voor recycling van textielrecycling van textiel

Lignine in 3d-printingLignine in 3d-printing

Duurzame garens voor Duurzame garens voor tapijtproductietapijtproductie

Kleding op maat door warmteKleding op maat door warmte

High tech materialenHigh tech materialen

Binnenhuisklimaat verbeteren Binnenhuisklimaat verbeteren met gordijnenmet gordijnen

Vegan textiel: nonwoven van Vegan textiel: nonwoven van hooi, champignons en bananenhooi, champignons en bananen

Infecties bestrijden met een Infecties bestrijden met een nieuwe nonwovennieuwe nonwoven

Palmbladeren voor lichtgewichtPalmbladeren voor lichtgewichtcomposietencomposieten

Slim textiel: niet te stoppen Slim textiel: niet te stoppen ontwikkelingenontwikkelingen

Duurzaam dankzij export?Duurzaam dankzij export?

Circulaire bedrijfskledingCirculaire bedrijfskleding

Persoonlijk thermisch beheer: Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijvenTextiel om warm te blijven

Biobased textiel en Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologiegeavanceerde weeftechnologie

Nieuw kunstleerNieuw kunstleer

Wol recyclingWol recycling

Slim voetbalshirt voor FC Slim voetbalshirt voor FC BarcelonaBarcelona

Recycling van gecoate textielRecycling van gecoate textiel

En dan nog even dit ...En dan nog even dit ...

ColofonColofon

In dit nummerIn dit nummer

Maart 2019 Jaargang 10, nummer 1

TexAlert is al weer toe aan de 10ejaargang. In die 10 jaar is er veel ver-anderd in de textiel- en kledingindu-strie. Textiel heeft het imago van eenachtergebleven industrie van zich afgeschud en wordt nu geroemd alsvoorloper in de circulaire economie. Depublicaties in de pers zijn bijna zonderuitzondering voorzien van een positie-ve ondertoon. De focus van de industrie is verscho-ven van energie en waterbesparingnaar duurzaamheid en circulariteit.Smart textiles waren toen een droomen zijn nu werkelijkheid. De aandachtvoor de ontwikkeling van nieuwe pro-ducten en nieuwe markten is sterktoegenomen. Dat werd al voorspeld inde routekaarten die in 2010 voor detextiel- en tapijtindustrie zijn opge-steld.

Bij al deze ontwikkelingen speelt on-derzoek en ontwikkeling een belangrij-ke rol. Het vertalen van wetenschap-pelijke inzichten en vindingen naar depraktische toepasbaarheid is steedsbelangrijker geworden. In Nederlandspelen de hogescholen (Universities ofApplied Sciences, zoals ze in het bui-tenland zo mooi worden genoemd) eenbelangrijke rol in deze kennistransfer.

Het lectoraat Smart Functional Materi-

als van Saxion, een naam bedachttoen “textiel” nog een negatief imagohad, heeft een belangrijke rol in dezekennistransfer of kennisvalorisatie. Hetlectoraat is onder leiding van GerBrinks in de afgelopen 10 jaar uitge-groeid tot een nationaal en internatio-naal erkend kennisinstituut voor inno-vatie op het gebied van duurzaamheid,smart textiles en oppervlaktemodifica-tie.

Per 1 maart 2019 heeft Ger Brinksdeze functie overgedragen aan denieuwe lector Jan Mahy. Jan heeft netals Ger een achtergrond in de indu-strie, waardoor het praktisch nut vanonderzoeksprojecten ook bij hemvoorop zal blijven staan. Ger gaat zichverder richten op de ontwikkeling vancirculair textiel en blijft dus actief alskennisbron en aanjager van innova-ties. Jan Mahy staat voor de uitdaginghet lectoraat verder te blijven ontwik-kelen, zodat het ook de komende 10jaar de industrie zal kunnen bedienenmet praktische en innovatieve onder-zoeksresultaten.

In deze TexAlert staan weer voldoendeonderwerpen waar de textiel- en kle-dingindustrie zijn tanden in kan zet-ten.

Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1

Geprinte elektronica in kleding

Textiel en elektronica blijkt steedsmeer een geslaagde combinatie. Deelektronica kan extra functionaliteitenaan textiel toevoegen. Het opnemenvan sensoren in textiel, voor het moni-toren van hartslag, ademfrequentie ofde afwikkeling van de voet tijdenshardlopen, het is allemaal mogelijk encommercieel verkrijgbaar. Ook hetplaatselijk verwarmen van kleding isgeen issue meer. Een paar jaar gele-den waren het bedrade systemen dievoor het datatransport en de energie-voorziening zorgden. Veel is nu moge-lijk door textiel te bedrukken met ge-leidende sporen. En het mooie is datdeze sporen ook na het wassen van dekleding nog steeds functioneren.

Op de LOPEC-conferentie (20-21maart 2019 in München) worden veel

innovaties getoond. Een aantal voor-beelden van hetgeen daar getoondwordt: inlegzolen waarmee de afwik-keling van de voet tijdens lopen enrennen kan worden gemonitored engeanalyseerd (Quad-ATO gear); gelei-dende inkten (DuPont Intexar), per-soonsbewaking (IBM Watson IoT).

Bedrukken van textiel met deze gelei-dende inkten opent nieuwe mogelijk-heden om geavanceerde producten temaken. De genoemde voorbeelden zijnslechts een allereerste begin.

Meer info:https://oe-a.org https://www.quad-ind.com http://electronicmaterials.dupont.com https://www.ibm.com

Smart Textiles

Page 2: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 2 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Een blik op de avant garde van textielNatuurlijk zijn we op de hoogte van aldie grote trends: duurzaamheid, digi-taliseren van de samenleving, noem zemaar op. Die beïnvloeden ons denkennatuurlijk, maar zijn tegelijkertijd ookinspiratie voor het testen van nieuweideeën en concepten. Tijdens de Mate-rial District Rotterdam 2019 (140 ex-posanten) laten de textiel ontwerperszien hoe ze geïnspireerd zijn en wat ditaan nieuwe concepten en denkrichtin-gen oplevert.

Textiel is zeer veelzijdig. Er is een gro-te verscheidenheid in het gebruik vanmaterialen, vezels, garens en in devele verwerkingstechnieken. De bronvan veel innovaties is wederom circu-lariteit. 3D-printen is ook in opkomstals het gaat om het maken van acces-soires, schoenen en zelfs completeoutfits. Het recyclen van textiel is mo-menteel beperkt tot voornamelijkdowncycling. De vezels worden ge-bruikt als nonwovens in isolatie ofcomposietmaterialen. Maar tegenwoor-dig komen er steeds meer voorbeeldenvan upcycling voor. 'Veganistisch' leer,gemaakt van plantaardige materialen,is ook erg populair. Zie ook eerdereuitgaven van TexAlert.

Designer Dorian Koelmans ontwerpt inreliëf gemaakte drukontwerpen die be-staan uit lagen van 100% katoen, metdaartussen schuimrubber laagjes. Erwordt een lamineertechniek toegepast,waarmee de lagen aan elkaar verbon-den worden met behulp van een hitte-pers en het schuimrubber op maat

wordt gesneden met een lasersnijder.

Van de experimentele 'materiaal'-stu-dio MUUNA komen de in reliëf gedruk-te canvas lagen van 100% katoen metdaartussen schuimrubber, om een re-liëfeffect te creëren. De textielcollectie van Tchouc is hetresultaat van het onderzoek van LaGadoue naar latexcoating op natuurlijkcanvas. Dit handgemaakte composiet-materiaal is een plantaardig alternatiefvoor leer, waterdicht en sterk genoegom de dagelijkse gebeurtenissen tedoorstaan. Het idee is om een functio-neel textiel te produceren met veelzij-dige implementaties, van interieur totaccessoires of mode. Veel bestaandealternatieven voor leer maken gebruikvan synthetische stof en plastic coa-ting. Op zoek naar een duurzamer ma-teriaal, besloot La Gadoue om het lin-nen en de jute van natuurlijk textielals basisdoek te gebruiken. De teelt entransformatie van deze vezels vereistweinig water en geen chemicaliën.Voor de coating gebruikt La Gadouenatuurlijk rubber, dat afkomstig is vanhet sap van de rubberboom. Het resul-terende composietmateriaal is zeersterk van structuur en bestand tegenslijtage. Het is bedoeld om erg lang

mee te gaan. Door patronen direct in vorm te we-ven, elimineert Sarah Brunnhuber ver-spilling en door haar ontwerpen aanelkaar te knopen voorkomt ze naaire-sidu. De knopen in haar kleding verte-genwoordigen de tijd en het vakman-schap, dat ontbreekt in de meeste in-dustrieel geproduceerde kleding.

Het bedrijf Grado Zero Espace ontwik-kelde gemengde weefsels met brand-netel en cipresvezel. Dankzij een spe-ciale procedure wordt de cipres in ga-ren omgezet met een telling van 36/1en bevat deze 38% cipresvezel. Hetgaren wordt gedraaid in een gemengdweefsel dat 50% katoen bevat, dat de-zelfde antibacteriële, schimmelweren-de, ontspannende, deodoriserende ei-genschappen van het cipresgarenheeft. De stoffen gemaakt met brandnetelve-zels zijn een nuttig alternatief voor hetgebruik van andere natuurlijke vezelszoals hennep, linnen en katoen, enzullen de komende jaren een steedsbelangrijkere rol spelen. De brandne-telvezels hebben een speciale eigen-schap: dankzij hun holle structuur zijnze natuurlijke thermische isolatoren.De op de foto's getoonde stof is eendenimmix van 50 procent brandnetel-vezels en 50 procent katoen.

Meer info:https://materialdistrict.comhttps://materialdistrict.comhttps://materialdistrict.comhttps://materialdistrict.com

Productontwikkeling

Laser etsen van denim echt milieuvriendelijkerOver duurzaamheid en jeans is veel teschrijven. Veel duurzaamheidsclaimsdie door fabrikanten van jeans wordengedaan zijn relatief eenvoudig te ont-krachten, omdat de meeste finishme-thoden van jeans de sterkte van hetdoek aanzienlijk verlagen en daarmeede levensduur. Het zoeken is naar fi-nishtechnieken die wel de kleur doenvervagen, maar de textielvezels onge-moeid laten.

Laser-etching wordt gezien als eenduurzaam alternatief voor stone-was-hing. Maar de meeste lasers beschadi-gen (verbranden) ook een deel van de

textielvezels. In Manchester is voorhet etsen van jeans gebruik gemaaktvan een CO2-laser. Uit onderzoek blijktdat met een dergelijke laser de indigokleurstoffen kunnen worden verdampt,zonder dat de katoenen vezels wordenaangetast. De sterkte van het doekwordt dus door deze behandeling nietbeïnvloed.

Groot voordeel van het gebruik van la-ser-etching is dat in principe elk pa-troon in elke kleurdiepte (dus ook half-tonen) kunnen worden gerealiseerddoor het vermogen van de laser aan tepassen. De onderzoekers hebben aan-

getoond dat met een goede balanstussen kleurverwijdering en vermogenhet etsproces kan worden uitgevoerdzonder dat de mechanische eigen-schappen worden verslechterd. Mis-schien dat deze technologie ook incombinatie met andere kleurstoffen entextiele vezels kan worden gebruiktom patronen / afbeeldingen te makenop geverfd textiel.

Meer info: https://www2.mmu.ac.ukhttps://www.sciencedirect.comhttps://en.wikipedia.org

Duurzaamheid

Page 3: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 3 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Digitale fabrieken voor recycling van textiel

In de ontwikkeling naar volledige digi-talisering van de productieketen intextiel en kleding wordt het meer enmeer denkbaar dat kleinschalige pro-ductiecentra winstgevend geëxploi-teerd kunnen worden. Deze wordenook wel microfabrieken genoemd.Hieraan is in een eerdere TexAlert aleens aandacht besteed. Maar er is eenextra dimensie. Door digitalisering zouje ook de materialenstroom van gere-cyclede textielen beter kunnen mana-gen. Eigenlijk voor de hand liggend:de vraag bepaalt het aanbod. Maar omdat goed voor elkaar te krijgen, moeter nog wel wat gebeuren.

Vraagsturing begint bij de eindgebrui-ker. Dus daar moet de noodzaak vanduurzaam hergebruik van textiel en dedaaruit voorkomende vraagstelling aande leverancier ontstaan. Maar wie zijndat eigenlijk? De consumenten? Jaook, maar het kan goed beginnen metde professionele aanbesteders, zowelde publieke als de private aanbeste-ders. Een mooi voorbeeld is het Ministerievan Defensie, waar bij de inkoop vantextiel, eisen worden gesteld ten aan-zien van de gehalte van gerecycledmateriaal. Dit leidt tot het stellen vaneisen aan de samenstelling van hetdoek en daar weer opvolgend tot eisenaan de garensamenstelling. Omdat wehier optimaal recycling willen introdu-ceren, leiden de eisen aan de samen-stelling van het garen dus op hunbeurt weer tot eisen ten aanzien van

de samenstelling van de gerecycledevezels en dus ook uiteindelijk tot eisenaan de samenstelling van de gesor-teerde textiel stromen die als inputvoor de recycling fungeren.

Dit alles roept als het ware om digitali-sering en via het world wide web zicht-baar maken van de vraag naar en debeschikbaarheid van gerecyclede ma-terialen met bepaalde gespecificeerdeeigenschappen. En dit maakt dus in-zichtelijk van welke kwaliteiten er eentekort is en dus vraaggestuurd gepro-duceerd moet worden.

Kan dat? Laten we de ideeën achter dedigitale micro-fabriek eens volgen.Individualisering, automatisering endigitalisering: micro-fabrieken zijn detoekomst van kledingproductie. Er zul-len vier micro-fabrieken zijn bij de ko-mende Texprocess beurs, die plaats-vindt in Frankfurt, van 14-17 mei2019. Bezoekers kunnen dus een ideekrijgen hoe geïntegreerde textielver-werking werkt en waar micro-fabrie-ken al in gebruik zijn.Micro-fabrieken, gebaseerd op digitalenetwerken en geïntegreerde procedu-res, zijn de manier om textielverwer-king sneller en flexibeler te maken.Omdat je niet meer plaatsgebondenbent, is het ook duurzamer te maken;terwijl het tegelijkertijd mogelijk wordtgepersonaliseerde producten te produ-ceren.Met name de Duitse instituten voortextiel- en vezelonderzoek in Denken-

dorf zijn actief op dit gebied. Ze zullende Digital Textile Micro-Factory presen-teren met drie productielijnen: eenvoor de vervaardiging van kleding, eenvoor 3D-gebreide schoenen en eenvoor de verwerking van technisch tex-tiel, voornamelijk voor de automobiel-en meubelindustrie. Verbazend is dathet managen van een gerecyclede ma-terialen stroom nog niet expliciet ge-noemd wordt. Liggen daar de onder-scheidende kansen voor de NL indu-strie?

Wat wel interessant is, is dat er eendigitale productielijn voor de geauto-matiseerde verwerking van technischtextiel wordt getoond,. We zien hieron-demand inkjetprinting en genet-werkte machines met geïntegreerdesensoren, die via een bussysteem zijngekoppeld. Dus een toekomstgerichtonderwerp voor geïntegreerde produc-tie. Als dit al kan op dit niveau dan zal hetkoppelen van beschikbare en gevraag-de materialen stromen via digitale net-werken ook moeten kunnen. We hopen dit in het kader van doorMODINT en TexPlus geïnitieerde pro-jectvoorstellen vorm te kunnen geven.Dus: wordt vervolgd.

Meer info:https://texprocess.messefrankfurt.comhttps://www.ditf.de

Duurzaamheid

Lignine in 3d-printing

Lignine is een bijproduct van hout enbastvezelgewassen. Er zijn maar eenbeperkt aantal toepassingen van ligni-ne en meestal wordt lignine verbrand(de brown liquor in de viscose-produc-tie) of afgevoerd met het afvalwater,waar het voor hoge kosten zorgt. Erwordt veel onderzoek gedaan naar deontwikkeling van nuttige toepassingenvan lignine, dat na cellulose de meestvoorkomende biopolymeer is.

Nuttige toepassingen van lignine zijnonder andere het gebruik in lijmen tervervanging van formaldehyde of delignine te pyrolyseren waarbij basis-

chemicaliën als benzeen en tolueenworden verkregen. In de VS is onder-zoek gedaan naar toepassing van ligni-ne in 3D-printing. Hierbij werd ligninegemengd met polyamide. Dit is op zicheen kwetsbaar proces, omdat ligninebij een relatief lage temperatuur ver-der polymeriseert en er een soorthoog-viskeuze teer ontstaat. Door lig-nine met polyamide te mengen, wordtde smelt vloeibaarder, terwijl de stijf-heid bij kamertemperatuur groterwordt. De sterkte van het mengsel isgelijk aan die van alleen polyamide. Erkan tot 50% lignine worden bijge-mengd, waardoor een aanzienlijk gun-

stiger kostenplaatje wordt verkregen.

Hennep en vlas bevatten 9-23% ligni-ne. Omdat het gebruik van hennep envlas in de komende jaren sterk zal stij-gen, is het uiteraard gewenst dat ookde lignine fractie gebruikt kan worden.Toepassing in combinatie met polyami-de tot een printbare composiet zoueen mooie oplossing zijn.

Meer info: www.jeccomposites.com www.wur.nl www.greenchemistrycampus.com

Nieuwe materialen

Page 4: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 4 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Duurzame garens voor tapijtproductie

Enige tijd geleden claimde de Belgi-sche garenproducent Beaulieu een ny-lon garen, EqoBalance PA6, dat vol-gens de biomassa balansbenaderingbijdraagt aan het gebruik van natuur-lijke hernieuwbare grondstoffen. Debasis is dat fossiele grondstoffen zijnvervangen door biobased grondstoffen(Hoe dat gaat slaan we nu even over).

De duurzame garens voldoen aan deTÜV SÜD-certificeringsnorm CMS 71"Certificering van het gebruik van her-nieuwbare bronnen", waarmee wordtbevestigd dat op fossiele grondstoffenwordt bespaard. Het potentieel om deuitstoot van broeikasgassen te vermin-deren als gevolg van de vervangingvan fossiele grondstoffen, wordt bere-kend in een Life Cycle Assessment(LCA). In vergelijking met de fossieleproducten van Beaulieu Yarns zorgenEqoBalance-garens voor een reductievan maximaal 75% CO2eq / kg.

Recent heeft Beaulieu en nieuwe ont-wikkeling gepresenteerd: Ultrabond,waarmee PP tapijten 100% gerecycledkunnen worden. UltraBond is een ge-patenteerde polyolefine-hechtendestapelvezel, die de noodzaak van la-tex- of andere chemische bindmidde-len om textiele lagen te binden over-bodig maakt. Het opent een nieuw padvoor het creëren van 100% polypropy-leen (PP) naaldvilt tapijten die voldoenaan dezelfde prestatievereisten als tra-ditionele latexgebonden tapijten, ter-

wijl de milieu impact aan het eindevan de levensduur wordt verminderd.Functionele eigenschappen zoals weer-stand tegen plooien en slijtage en ookUV-bestendigheid zijn gegarandeerd. Het is een 100% droog proces en erzijn geen backings nodig. Ten opzichtevan latex backings is dit dus een grootvoordeel. Je hoeft niet meer te drogen.

Aangezien dit type tapijt veel wordtgebruikt bij events zoals beurzen endergelijke, is met name het recyclingaspect zeer belangrijk. De schatting isdat er jaarlijks in de EU 100 miljoenm2 tapijt wordt gebruikt bij tentoon-stellingen en beurzen. Als dat zo isdan zou deze ontwikkeling 20.000 m3

water besparen. Als 100% droog pro-ces {thermisch verlijmen} is er geenwater verbruik en resulteert het vol-gens de fabrikant in een totale afwe-zigheid van afvalwater. Er is tevenseen verlaging van het VOC-niveau vanhet tapijt. Ook op deze ontwikkeling is een LCAanalyse toegepast en het resultaat waseen 93% reductie van het energiever-

bruik in het fixatieproces, waarschijn-lijk vooral verkregen doordat het dro-gen en vulkaniseren niet meer nodigis. Deze innovatie leidt ertoe dat deCO₂-uitstoot met 35% wordt vermin-derd tijdens het volledige productie-proces.

Maar, PP tapijtrecycling in de praktijkis altijd een lastige opgave. 100% PPis aantrekkelijk, het is een polyolefineen via de smelt weer relatief gemakke-lijk tot nieuwe garens te verwerken.Inzamelen, bij vervuiling reinigen, fijn-hakken of malen, granulaat maken enweer nieuwe garens extruderen enverder verwerken. Punt is dat bij deextrusie, dus het smeltspinnen, desmelt geen vervuilingen mag bevattenanders loopt de smeltplaat dicht. Alsgekleurde garens gebruikt worden, zulje voor de recycling goed moeten sor-teren en om de vezels op kleur tebrengen moeten er weer blends wor-den gemaakt. Of je moet een techniekhebben om de kleurstoffen te verwij-deren of te ontkleuren.

Kortom: zeker een fraaie oplossing enhet draagt zeker bij, maar voor toe-passing van recycling op grote schaalin de praktijk moeten er nog welmaatregelen genomen worden.

Meer info:http://textalks.comhttps://bintg.com

Duurzaamheid

Kleding op maat door warmte

Mass customization is een wens vanveel fabrikanten. Kleding afgestemd opde maten van de dragers en dat opeen industriële wijze geproduceerd.Het wereldberoemde MIT instituut inde VS heeft bij toeval wel een helemooie oplossing gevonden voor het opmaat maken van kleding, namelijkdoor warmte de kleding te laten krim-pen tot een “perfect fit”.

MIT doet veel baanbrekend onderzoek.In het kader van Advanced FunctionFabrics of America, was MIT op zoek

naar dynamische textiele materialen,die bijvoorbeeld een dynamische isola-tiewaarde hebben in afhankelijkheidvan de temperatuur of waterdicht wor-den als ze nat worden. Per toeval stui-ten ze op een combinatie van materia-len en breitechnieken, waarmee eenmateriaal werd gecreëerd dat doorwarmte permanent vervormd kon wor-den. Hierbij werd geen gebruik ge-maakt van shape-memory metalen.

De kledingstukken worden in een stan-daard design gebreid. Daarna wordt

met behulp van een robot en een föhnhet kledingstuk op maat gemaakt, datwil zeggen afgestemd op de maten ende wensen van de persoon die het kle-dingstuk gaat dragen. MIT laat zichnog niet uit over welke materialenworden gebruikt. De pasvorm zal uit-stekend zijn, maar over de anderefunctionele eigenschappen wordt inhet artikel niet gerept.

Meer info: https://www.fastcompany.com

Smart Textiles

Page 5: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 5 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

High tech materialen

Voor een breed scala aan toepassingenworden zogenaamde high tech vezelsgebruikt. Aramides voor toepassingen die hogeeisen stellen aan mechanische eigen-schappen of temperatuur bestendig-heid (bijvoorbeeld brandweer pakken),of het supersterke Nederlandse Dy-neema met toepassingen in sport-,medische- en veiligheidskleding. Te-genwoordig is het Duitse ITA in Akeneen belangrijk kenniscentrum op ditterrein.

Bij ITA zijn belangrijke stappen gezetom glasvezel toepassingen verder teontwikkelen. Er is onlangs een nieuweinductief verwarmde glasvezelproduc-tielijn in gebruik genomen die grotereflexibiliteit in onderzoek mogelijkmaakt.

Een van de innovaties van het systeemis de inductief verwarmde smelt/spuit-kop. Het heeft een flexibel ontwerp enbestaat uit een platina / rhodium lege-ring (Pt / Rh20) voor gebruik in hogetemperatuur processen. Met dezetechniek kunnen nieuwe concepten enideeën snel worden getest. Het modu-laire ontwerp maakt een hoge flexibili-teit mogelijk en het werkt sneller.

Een verdere innovatie is de koolstofvezel versterkte plastic (CFRP) voor-vorm technologie. Deze bestaat uitmulti axiale weefsels van koolstofve-zels gemaakt van geëxpandeerd poly-styreen (EPS) om de drapekwaliteit teoptimaliseren (dus makkelijker com-plexe vormen maken). Je kunt een be-tere kwaliteit vormen maken doorflexibele, textiel compatibele vormente maken met expanderende polysty-reen schuimen. Hier worden dan voor-vormen (preforms) van gemaakt,waarbij de drapeerkwaliteit is verbe-terd in vergelijking met klassiekestempelvorming. Dit leidt tot eengoedkoper proces met minder fouten.Bovendien is er minder afval.

Ten slotte is nieuw het gebruik vanborduurtechnologie voor het makenvan geborduurde voorvormen met ge-ïntegreerd metalen inzetstuk. Koolstof-vezel wordt vaak geleverd in de vormvan een continue wikkeling op eenhaspel. De kabel is een bundel vanduizenden onafgebroken individuelekoolstofvezels die bij elkaar wordengehouden en worden beschermd dooreen organische coating. De kabel kanvoor gebruik eenvoudig van de haspelworden afgewikkeld. Elke koolstoffila-ment in de kabel is een continue cilin-

der met een diameter van 5-8 micro-meter en bestaat bijna uitsluitend uitkoolstof. Bij deze ontwikkeling van ITA worden12k carbon fiber bundels (12.000 fila-mentjes) tot een preform gevormdmet behulp van “Tailored Fiber Place-ment (TFP)”, een technisch borduur-proces. Voor de verdere opbouw vande laag wordt een bevestigingsmiddelgeïntegreerd in de verschillende lagenen gefixeerd door extra lussen. Dezesuper-integratie biedt de mogelijkheidom het gewicht en de processtappente verminderen en de mechanischeprestaties te vergroten. Tot nu toewerden er inserts gelijmd of gaten inde component geboord en er allerleiverbinding trucs uitgehaald om die la-gen en componenten te verankeren inde voorvorm. Door dit nu met een bor-duurtechnologie te doen kunnen pre-forms gemaakt worden met geïnte-greerde metalen bevestigingsmidde-len.

Dus is er veel minder materiaal nodigterwijl tegelijkertijd de totale construc-tie veel sterker is. En dit proces kangeautomatiseerd worden. En dat isweer interessant voor de auto- enluchtvaartindustrie waar dit soort com-plexe composieten veel worden ge-bruikt.

Meer info:www.texdata.comwww.tailoredfiberplacement.com

Nieuw materialen

Binnenhuisklimaat verbeteren met gordijnen

Het ontwikkelen van textiel met extrafunctionaliteiten was 10 jaar geledeneen hot topic. Veel research institutenwaren bezig met de ontwikkeling vanverkleurend textiel en zelfreinigendtextiel. En zoals met veel vindingenwaarvan proof of concept is aange-toond, duurt het dan nog jaren voor-dat deze producten op grote schaal opde markt komen. Een zo'n voorbeeld is textiel dat deomgevingslucht kan reinigen. Ikeabrengt nu gordijnen op de markt diedit kunnen. Het reinigende vermogenis gebaseerd op fotokatalytische af-

braak. Het principe van fotokatalytische af-braak van vluchtige organische stoffen(VOC) is al lang bekend. Titaniumoxidein combinatie met licht en vocht zorgtervoor dat er reactieve zuurstofradika-len ontstaan. En deze radikalen brekendan de VOC's af. De vraag hierbij is al-tijd: worden de verontreinigende stof-fen helemaal afgebroken tot CO2 enwater, of ontstaan er tussenproductendie misschien ook niet zo gezond zijn.We gaan ervan uit dat IKEA daar goednaar gekeken heeft. In eerdere studies is overigens geble-

ken dat een stof als ammoniak (geenVOC) in zo'n fotokatalytisch proceskan worden omgezet in stikstofoxiden.Als dat het geval is, dan kun je nauwe-lijks meer spreken van een positief ef-fect. De tijd zal het leren hoe groot heteffect is. Tot die tijd bij het kokenvooral de afzuigkap aanzetten om deVOC's die bij het koken vrijkomen naarbuiten af te voeren.

Meer info:https://www.duurzaambedrijfsleven.nlhttps://www.treehugger.com

Nieuwe materialen

Page 6: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 6 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Vegan textiel: nonwoven van hooi, champignons en bananen

Veganistische textielen kunnen wedaar iets mee? Zonder op de filosofieen de ethische overwegingen achtervegan in te gaan: we hebben eerder algezien dat je leerachtige productenkunt maken van ananas: Pinatex.Maar in onze wereld van textiel zienwe veel experimenten met interessan-te natuurlijke (afval)materialen. Het punt is: niet alle textiel kan hierdoor vervangen worden. De schaal-grootte en eigenschappen zijn daar-voor minder geschikt (tot nu toe al-thans!). Maar is het denkbaar dat be-paalde functionele delen van textiel-producten door dit soort nieuwe mate-rialen kunnen worden vervangen? Datis wel iets om eens over na te denken.Zeker als er marktvragen ontstaan.

Wat te denken van sneakers van hooien sandalen met zolen gemaakt vangebakken champignons? Heeft dat inpotentie nog andere toepassingen voortextiel?

Het Duitse Nat-2, een Duits sneaker-merk, staat bekend om het gebruikvan ongebruikelijke materialen omsneakers te maken, waaronder koffie-,steen- en paddenstoelenleer. Hunnieuwste modellen zijn deels gemaaktvan hooi uit Oostenrijkse of Beierseweide-hooilanden. Het bovenwerk vandeze veganistische sneakers is ge-maakt van gerecyclede hooi, gras enbloemen. Het hooi wordt geperst enin verschillende lagen aangebracht.Het behoudt zijn natuurlijke berggeur(!). De eerste vraag is dan: wat is ge-recyclede hooi? Het materiaal is ontwikkeld in Duits-land en Oostenrijk, terwijl de sneakersin Italië in elkaar zijn gezet. Alleschoenen zijn 100 procent veganis-tisch en hebben een zachte, antibacte-

riële binnenzool van kurk. De gebruik-te lijm is gemaakt van diervrije ingre-diënten en de buitenzolen zijn echtrubber. De suède uitziende onderdelenzijn gemaakt van gerecyclede PET-fles-sen. Kortom: de marketing is wel inorde. En blijkbaar mag je toch ook or-ganische chemie toepassen, de lijmenbijvoorbeeld. Punt is dat het dus mo-gelijk is om van hooi nonwovens temaken die een functionele toepassinghebben.

We hebben eerder al eens aandachtbesteed aan het gebruik van myceli-um, een bestanddeel van het wortel-systeem van paddenstoelen. Het my-celium komt ook voor in bepaalde oes-tersoorten. Dit materiaal vormt sterkebindingen tussen de verschillende on-derdelen van de paddenstoel.

Onderzoekers aan de University of De-laware hebben een prototype sandaalontwikkeld dat paddenstoel mycelium,landbouwafval en textiel flock (kleineafmetingen textielafval) combineert.De champignons werden gekweekt ineen soort mal, die daarna werd gebak-ken om de groei van het mycelium testoppen. Vervolgens werd dit materiaalgecombineerd met biobased isolatie-materiaal dat bestaat uit gerecycledkatoen en jute. Andere componentenwaren psylliumschil (een natuurlijkeplantaardige vezel), maïszetmeel, datfungeerde als voedselbron voor hetmycelium, en kippenveren (niet ve-gan). Deze werden toegevoegd voorde sterkte van het eindproduct.

Het eindresultaat is een composteer-bare op paddenstoelen gebaseerdezool ,die rubber en kunstmatige mate-rialen zou kunnen vervangen. Helaasis de zool niet klaar om te dragen, ten-zij hij wordt behandeld om binnendrin-

gen van water te voorkomen. De ont-werpers hebben ook enige zorgen overde flexibiliteit van het materiaal. Maarwie weet, misschien zullen we in detoekomst schoenen dragen die ge-maakt zijn van hooi met paddenstoe-lenzolen.

Ook is het mogelijk om een soort non-woven te maken van landbouwafvaldat overblijft na de bananenoogst. Lo-kale boerderijen in Kosrae, Micronesiëhalen vezels uit duurzaam geprodu-ceerde bananenbomen. Bij het produc-tie proces worden de vezels samenge-voegd om een 'lederachtig' materiaalop te leveren dat lichtgewicht, scheur-bestendig en biologisch afbreekbaar is.Het is echter belangrijk om op te mer-ken dat bananenpapier minder soepelis dan leer, wat zijn rol als echte leervervanging voor schoenen, handtassenen andere accessoires kan beperken.Banaanvezels zijn zeer sterke vezelsdie goed mengen met andere vezelsom composieten te vormen. Ze zijnlichtgewicht, biologisch afbreekbaar,snel hernieuwbaar, waterbestendig envlambestendig.

Even afgezien van de marketing waar-de en de veganistische retoriek: het isnuttig om dit type ontwikkelingen tevolgen want wellicht is er een door-braak in deze ontwikkelingen diegrootschalig gebruik met goede me-chanische en chemische eigenschap-pen wel mogelijk maken en kunnen webepaalde delen wel vervangen door ditsoort materiaal.

Meer info:https://mailchi.mp, https://materialdistrict.comhttps://fashionunited.nlhttps://materialdistrict.comhttps://www.theguardian.com

Nieuwe materialen

Page 7: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 7 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Infecties bestrijden met een nieuwe nonwoven

Het is al langer bekend dat 80% vande infecties door handen worden over-gedragen. Enige jaren geleden is dooreen aantal producenten van reinigings-producten al eens de campagne “nahet plassen handen wassen”, compleetmet stickers, geïntroduceerd. Maarook in het inmiddels afgesloten SaxionRAAK project “textiles in healthcare” isgezien dat bacteriële besmettingeneen van de belangrijkste problemen inziekenhuizen en de zorg in het alge-meen zijn. Vooral overdracht doorhanden is een probleem.

Deze infecties zorgen bovendien vooreen aanzienlijk aandeel in de kostenvan de gezondheidszorg. Daarom isontwikkeling van innovatieve bestrij-dingsmethoden of betere profylaxenoodzakelijk. Kleding, beddengoed eninterieurtextiel kan zorginfecties hel-pen voorkomen en draagt daarmee bijaan het terugdringen van ziektekos-ten. Door textielvezels te behandelenmet een bacteriegroeiremmende nano-coating is het mogelijk om de aangroeivan bacteriën terug te dringen en

daarmee bacteriële zorginfecties tevoorkomen.

Een team van het Nonwoven Innovati-on & Research Institute (NIRI) en eenteam van Industrial Design Consul-tants, hebben een nieuwe benaderingontwikkeld: Surfaceskins. Het is eenop nonwovens gebaseerd wegwerppro-duct. Terwijl handenwassen de handenschoon maken, houdt Surfaceskins dehanden schoon als je de ruimte ver-laat. Want na het handen wassen raakje weer allerlei oppervlakken aan. Metdeze Surfaceskins wordt die transmis-sieketen doorbroken.

Telkens wanneer het Surfaceskins-kus-sentje wordt aangeraakt, wordt eenkleine hoeveelheid alcoholische gel(waarschijnlijk isopropyalalkohol) aande buitenlaag gedoseerd om het op-pervlak te desinfecteren zodat de vol-gende persoon de deur kan gebruiken.Zodoende desinfecteert het oppervlakzichzelf. De gel is opgenomen in eennonwoven laag (polyester). In-vitro

trials hebben aangetoond dat in enkeleseconden de meest risicovolle bacteri-ën worden afgedood, zoals E. Coli,Salmonella, Norovirus, S.Aureus en E.-Faecalis. Het is een simpel te gebrui-ken systeem voor allerlei ruimtes eninstituten waar gezondheidsrisico’s be-staan. Het systeem bestaat uit drie la-gen nonwovens en gaat 7 dagen mee,of 1000 keer indrukken.

Deze Surfaceskins zijn niet bedoeld alsvervanging van de handwasregels inziekenhuizen, maar zijn eigenlijk eenextra verdedigingslinie door schonehanden schoon te houden.

Nu nog kijken hoe we dit kunnen recy-clen. En kijken welke andere toepas-singen dergelijke non-wovens zoudenkunnen hebben buiten de medischesector.

Meer info:http://surfaceskins.com/ https://www.sia-projecten.nl

Nieuwe materialen

Palmbladeren voor lichtgewicht composieten

Zoals ook elders in deze TexAlert isvermeld, hebben natuurvezels de toe-komst in vele textiele applicaties. Eenbelangrijke applicatie voor natuurve-zels is de composietenmarkt. Naasttraditionele vezels als hennep en vlas,is er ook steeds meer aandacht naarde toepassing van vezelhoudende bij-producten. Palmbladeren is zo'n bij-product, waarin hele lange vezels zit-ten die goed toepasbaar blijken te zijnin composieten.

Onderzoekers in Engeland en Frankrijkhebben composieten gemaakt vanpalmvezels en polycaprolacton. Zo'ncomposiet is biobased, afbreekbaar,

duurzaam en recyclebaar. De onder-zoeksgroep onderzocht de eigenschap-pen van de vezels en vergeleken diemet andere natuurlijke vezels. De ve-zels uit palmbladeren blijken sterk,maar relatief soepel te zijn. Wel heb-ben deze vezels het nadeel dat ze rela-tief veel vocht opnemen bij hogereluchtvochtigheid. Al deze eigenschap-pen samen, maken dat de vezels uitpalmbladeren geschikt zijn voor toe-passing in composieten die veel ener-gie moeten kunnen absorberen envoor de absorptie van geluid (akoes-tiek).

Aangezien er met name in Noord Afri-

ka en het Midden Oosten veel dadel-palmen worden geteeld (meer dan eenmiljoen hectare) en elke boom per jaar20 kg aan bladeren als bijproduct le-vert, zou toepassing van de vezels eenbijdrage kunnen leveren aan het ver-beteren van de duurzaamheid van detextielindustrie. Misschien dat er nogwat andere grootschalige toepassingenvoor deze vezels kunnen worden ont-wikkeld.

Meer info: https://omnexus.specialchem.com https://researchportal.port.ac.uk https://www.researchgate.net

Nieuwe materialen

Page 8: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 8 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Slim textiel: niet te stoppen ontwikkelingen

Een belangrijk toepassingsgebied vansmart textiel is de gezondheidzorg,met name voor allerlei sensoren enwaarschuwingssystemen. Maar daar-voor is energie nodig en dat komt uitbatterijen. Er is dringend behoefte aanlichtgewicht flexibele batterijen of sys-temen voor energie opslag in textiel.

Onderzoekers aan de universiteit vanMassachusetts Amherst hebben daariets op gevonden: een systeem voorhet opslaan van energie dat gemakke-lijk kan worden geïntegreerd in kledingdoor het borduren van een patroonmet ladingopslag op textiel. Hun technologie maakt gebruik vaneen micro-supercondensator en com-bineert geleidende garens waarop viadamp depositie metalen geleiders zijnaangebracht, met een polymeerfilm,plus een speciale naaitechniek om eenflexibel netwerk van uitgelijnde elek-troden op een textiel te creëren. Hetresulterende systeem heeft relatiefveel capaciteit om lading op te slaan.

Maar simpel is de onderliggende fysicaniet: het gaat om een combinatie vanhoge elektrische geleidbaarheid ensnel ionentransport op textiel niveau.De met opgedampte metalen geleidersop textiel filamentgarens hebben eenporeus oppervlak en in die poriënmoet een ionen transporterende gelworden opgenomen. Het geheel wordtdan weer afgedekt met een polymeerfolie. De draden die zo ontstaan kun-nen met borduurtechnieken op textielworden aangebracht. De resulterendehalfgeleider heeft een bijzonder hogeoppervlaktecapaciteit en energiedicht-heid van 80 mF / cm2 en 11 μWh / cm2

met een polymeer gel elektrolyt eneen energiedichtheid van 34 μWh /cm2 met een ionische vloeibare elek-trolyt. Dit levert voldoende energie om

draagbare biosensoren aan te kunnensturen.

Een andere ontwikkeling: superdunneen sterke geleiders op basis van graf-een. Een internationaal team van weten-schappers van de universiteit van Exe-ter hebben een nieuwe techniek ont-wikkeld om volledig elektronische ve-zels te maken die kunnen worden ver-werkt in de productie van alledaagsekleding. Door deze ontwikkeling kanelektronica in textiel geïntegreerd wor-den en wordt het mogelijk om superkleine schakelingen aan te brengen.Bijvoorbeeld lichtgevende (informatie-voorziening!) componenten die vanuithet textiel kunnen worden aange-stuurd. Ook hier wordt weer aan ge-zondheidsmonitoring, zoals hartslag enbloeddruk, en medische diagnostiekgedacht.

Met slechts één atoomdikte is grafeende dunste substantie die in staat is omelektriciteit te geleiden. Het is zeerflexibel en het is een van de sterkstematerialen. Er is een race begonnenonder wetenschappers en ingenieursom grafeen aan te passen voor ge-bruik in draagbare elektronische appa-raten. En het einde is nog niet in zicht.In dit onderzoek wordt gebruik ge-maakt van polypropyleenvezels om denieuwe, op grafeen gebaseerde elek-

tronische vezels te bevestigen om aan-raaksensoren en licht emitterende ap-paraten te maken. Het gaat dan omecht draagbare displays zonder denoodzaak van elektroden, draden vanextra materialen en dergelijke.

Ook het in Durham, UK, gevestigdeCenter for Process Innovation (CPI)werkt aan een project voor de ontwik-keling van de volgende generatie slim-me kleding. In samenwerking met hetin Birmingham gevestigde Pireta Limi-ted gebruikt CPI zijn kennis op het ge-bied van gedrukte elektronica voordraagbare technologie in textiel. Deze technologie maakt gebruik vanhet metalliseren van afzonderlijke ve-zels in weefsels zonder de fysieke enmechanische eigenschappen ervan teveranderen. Hierdoor kan draagbareelektronica goed geïntegreerd wordenomdat de elektroden in het weefselzelf zijn geïntegreerd en zich dus aanveranderende vormen kunnen aanpas-sen. Het is een uniek proces voor het flexi-bel maken van een systeem van on-derling verbonden sensoren. Pireta'spatent gaat met name over slimmeelektronische systemen door het aan-brengen (printen) van koper op textie-le garens. Hierbij worden waterige dis-persies geprint die complexe schake-lingen op een verscheidenheid aantextiel mogelijk maken met lage weer-standen, tot enkele mΩ / cm2, een ge-leider die niet scheurt en een textieldat de flexibiliteit behoudt en goed te-gen wassen of strekken kan.

Meer info:https://www.umass.edu http://www.exeter.ac.uk https://midven.co.uk https://midven.co.uk

Smart Textiles

Page 9: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 9 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Duurzaam dankzij export?

Duurzaamheid is in veel landen eenbegrip geworden dat verankerd is inpolitieke doelstellingen. We moetenminder consumeren en meer recyclen.Maar als je van buiten de Westerse sa-menleving tegen duurzaamheid aan-kijkt en de wijze waarop we dat na-streven, dan vallen daar nog heel watkanttekeningen bij te maken. De ge-volgen van duurzaamheid in de Wes-terse wereld worden vaak afgewenteldop derde wereld landen. China heeftlange tijd het afval uit de Westerselanden verwerkt en toen de grenzenhiervoor werden gesloten, verschoofde business naar landen als Vietnamen de Filipijnen. Hier het probleem op-gelost en daar een nieuw probleemgecreëerd. Onze duurzaamheid wordtdan daar het probleem. Soms wordtdit ook wel eco-kolonialisme genoemd.

Voor textielafval zijn Oost-Europa,Oost Afrika en India de gebruikelijkeafzetmarkten. Ook in die landen is depolitiek steeds terughoudender om im-portvergunningen af te geven. De ech-

te oplossing voor duurzaamheid en cir-culariteit komt niet van het verschepenvan grote hoeveelheden afval naarderde wereld landen. In de Westerselanden zal de consumptie van materia-len moeten worden verminderd en erzal steeds meer hergebruik en recy-cling in dit deel van de wereld moetenplaatsvinden.

Daarvoor zijn er aanzetten genoeg. InNederland heeft de politiek duurzaam-heidsagenda's opgesteld, waarin ooktextielrecyling als oplossing wordt aan-gedragen. Het bedrijfsleven investeerthier in, maar kan dat maar beperktdoen, terwijl de overheid aangeeft datzij de kaders schept en dat er voornoodzakelijke innovaties tal van rege-lingen bestaan. Maar als er dan voor-stellen worden ingediend bij die rege-lingen dan voldoet textielrecyclingvaak niet aan de criteria: hoeveel CO2

wordt er in Nederland minder uitgesto-ten? Aangezien de meeste textiel (vanvezel tot eindproduct) in het buiten-land wordt geproduceerd, is de CO2-

reductie hier maar beperkt. Terwijl be-kend is dat textielrecycling na alumini-umrecycling de meeste CO2-winst op-levert.

Het is te hopen dat we er in Nederlandin slagen ons eigen textielafval te ver-werken en weer duurzaam in te zet-ten. Het Dutch Circular Textile Valleyinitiatief geeft richting. TexPlus wachtop gelden uit de regiodeal Twente omeen nieuwe circulaire textielindustrieop te zetten, waarin recycling en hoog-waardige toepassing van herwonnenvezels op grotere schaal kan wordenuitgevoerd. En dat we dan een eindekunnen maken aan de export van tex-tiele afvallen, waarmee we vooral onszelf en niet de ontvangers een plezierdoen.

Meer info:https://www.eco-business.com https://www.volkskrant.nl https://modint.nl

Economie

Circulaire bedrijfskleding

Met name in bedrijfskleding wordt destap naar duurzaamheid snel gezet. Erzijn al tal van voorbeelden van bedrij-ven en instellingen die in hun aanbe-steding van bedrijfskleding duurzaam-heid als een belangrijk criterium mee-wegen. Defensie/KPU-bedrijf was éénvan de eerste en daarna volgden on-der andere het Radboudziekenhuis,het Universitair Medisch CentrumUtrecht, de gemeente Amsterdam enook het netwerkbedrijf Alliander.

Dat de producenten / leveranciers vanbedrijfskleding druk bezig zijn met deontwikkeling van circulaire bedrijfskle-ding, bleek op de ECAP Fibre2Fibredag, 15 februari jongstleden in Am-sterdam. Bedrijven als Havep, Schij-vens en Tricorp showden daar circulai-re werkkleding, gebaseerd op gerecy-cled textiel.

Terug naar Alliander: Deze organisatieheeft in februari 2019 gekozen voorhet consortium Circl-A voor de leve-

ring, onderhoud en recycling van deveiligheidskleding van Alliander. Hetcontract tussen Alliander en Circl-Aheeft een lange looptijd van 15 jaar. Indeze periode zal de veiligheidskledingverder worden ontwikkeld en steedsmeer circulair worden.

Circl-A is een consortium waarin Sioen(technisch textiel en hoogwaardige be-schermkleding), Lasaulec (persoonlijkebeschermingsmiddelen), Elis (hetvroegere Berendsen; leveren, onder-houden en reinigen van bedrijfskle-ding) en Frankenhuis (recycling) sa-menwerken om circulaire bedrijfskle-ding te ontwikkelen, te onderhoudenen te recyclen.

Circulaire kleding gaat lang mee, be-staat uit vezels met een zo laag moge-lijke milieu-impact, kan op eenvoudigewijze onderhouden en gerepareerdworden en kan na een lange tijd vangebruik hoogwaardig gerecycled wor-den. Zo eenvoudig is dat natuurlijk

niet, omdat de functionaliteit van be-schermende kleding natuurlijk het al-lerbelangrijkste is.

Het is goed om te zien dat er bedrijvenzijn die de textiel- en kledingindustrieuitdagen om circulaire werkkleding teproduceren. Samenwerking in de ke-ten is hierbij van heel groot belang omalle aspecten van circulariteit optimaalop elkaar te kunnen afstemmen (ke-ten-optimalisatie).

Op het gebied van circulariteit kan demode-industrie nog veel leren van dewerkkledingindustrie. Voordat we hetweten loopt de jeugd niet meer inmode maar een duurzame werkkle-ding!

Meer info:http://www.ecap.eu.com http://www.ecap.eu.com https://www.alliander.com https://circle-a.nlhttps://www.ad.nl

Duurzaamheid

Page 10: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 10 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven

Waarschijnlijk voor deze winter te laat(en was het ook niet nodig met deweinig winterse temperaturen), maarwellicht een idee voor de volgendewinter: patches die in textiel kunnenworden opgenomen om de kou te we-ren. Als basis idee niet nieuw. We ken-nen natuurlijk de elektrische dekensen motorhandschoenen met elektri-sche verwarming.

Maar wat te denken van patches dieverwarmen en die je naar behoefte optextiel kunt aanbrengen? Het zou zeerinteressant zijn als je in plaats van dethermostaat hoger te zetten, jezelf zoukunnen opwarmen met hightech, flexi-bele patches die in kleding worden ge-naaid - terwijl de energierekening enCO2-voetafdruk aanzienlijk wordenverminderd.

Op textiel gebaseerde persoonlijkeverwarmingspatches zijn beperkt vanomvang en kunnen worden bevestigdaan kleding voor persoonlijk warmte-beheer. Naar schatting wordt wereld-wijd 47 procent van de energie ge-bruikt voor verwarming binnenshuis en42 procent van die energie wordt ver-spild om lege ruimtes en objecten teverwarmen in plaats van mensen, al-dus de studie.

Het oplossen van de wereldwijde ener-giecrisis - een belangrijke bijdrage aanhet broeikaseffect - zou een behoorlij-ke vermindering van de energie voor

verwarming van gebouwen opleveren.De onderzoekers noemen het “Per-soonlijk thermisch beheer” en richtzich op het verwarmen van het mense-lijk lichaam als dat nodig is. Zulke pat-ches kunnen ook toegepast worden alsiemand buiten werkt of speelt.

Onderzoekers aan de Rutgers en Ore-gon State University in de USA hebbennu technologie ontwikkeld, waarmeedit op eenvoudige wijze kan. De basis is een polyester weefsel metdaar vast op gehecht dunne zilver na-nodraadjes, waarbij het hechtingspro-ces onder intens licht met een xenonlamp plaatsvindt, een proces dat “in-tense pulsed-light sintering” (IPL)wordt genoemd. Dip-coating werd ge-bruikt als depositietechniek voor denanodraadjes, vanwege zijn eenvouden reproduceerbaarheid. Ag-nanodra-den (100 nm in diameter, 100-200 μmlang) werden gedispergeerd in ethanolom een suspensie van 2 mg · ml-1 tevormen.

De gereinigde polyester patches wer-den verticaal ondergedompeld in deAg-nanodradenoplossing gedurende 2minuten en vervolgens gedroogd bijkamertemperatuur gedurende 30 mi-nuten. Dit proces resulteerde in eenpolyester weefsel oppervlak gecoatmet Ag-nanodraadjes. De draadjesbleven door capillaire krachten aan hetdoek hechten. Na drogen en kort be-stralen met xenon lamplicht, zaten dedraadje vast verankerd op het polyes-ter.

Na de IPL behandeling lijken de nano-draden gedeeltelijk te zijn ingebed inde omringende polyester, terwijl tege-lijkertijd versmelting tussen de nano-draadjes plaatsvindt: ze vormen daar-mee een netwerk. Koperen geleidersaan weerszijden maakte het geleiden-de systeem compleet.

Het IPL hechtingsproces duurt slechts300 microseconden en resulteert in30% minder elektrische weerstand,

70% hogere thermische prestaties,grotere duurzaamheid (onder buigingtot 2 mm kromtestraal), wassen,vochtigheid en hoge temperatuur. DitIPL-sinterproces kan dus grote opper-vlaktes met hoge productiesnelhedenvervaardigen en dat is interessant voorde textielindustrie. Er werden allerleirobuustheidstesten uitgevoerd, zoalsbestendigheid tegen mechanischekrachten en wassen.

Om wassen te simuleren, werden deAg-nanodraadweefsels gedurende 20minuten geroerd bij 500 rpm in gedes-tilleerd water bij 30 °C en werd deverandering in weerstand na meerderewas cycli gemeten, nadat de monsterswaren gedroogd. Er trad 10 a 15%verbetering op ten opzichte van bijv.systemen met nanobuisjes (maar ech-te cijfers geven ze niet).

De patches zijn goedkoop, kunnenworden aangedreven door knoopbatte-rijen en kunnen warmte genererenwaar het menselijk lichaam het nodigheeft, omdat ze als patches op de ge-wenste plek kunnen worden genaaid. Als voor de hand liggende vervolgstap-pen wordt natuurlijk gekeken of dezetechniek ook voor de productie vanandere slimme producten kan wordengebruikt. Bijvoorbeeld patch-gebaseer-de sensoren en circuits.

Meer info:https://news.rutgers.eduhttps://www.nature.com

Smart Textiles

Page 11: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 11 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologieHet zoeken naar materialen die tege-moetkomen aan de noodzaak van mili-eu vriendelijke oplossingen en toepas-singen kent voorlopig nog geen be-grenzingen. Lichtgewicht materialenvoor bijvoorbeeld de luchtvaart of voorde automobielbranche vormen eenboeiend onderzoeksterrein met eenveelheid aan innovatieve oplossingen.

Vezel versterkte kunststoffen makende productie mogelijk van lichtgewichten sterke onderdelen en maken daar-bij gebruik van de specifieke voordelenvan de gebruikte vezels. Het Fraunhofer instituut HOFZET on-derzoekt niet alleen natuurlijke vezelszoals vlas, hennep en jute, maar ooktechnische vezels zoals glas, koolstofen aramide en polyamide- en viscosevezels. Naast de thermo hardendekunststoffen worden ook thermoplas-ten als matrix ingezet. HOFZET ont-wikkelde al eerder geïntegreerde, drie-dimensionale en variabele productenvan bio-hybride componenten met eenzo hoog mogelijk gehalte aan organi-sche polymeren. De bijbehorende pro-ductieprocessen zijn onderdeel van hetproject. Het grote voordeel van deze materia-len, zoals lage dichtheid en flexibelevooraf in te stellen mechanische ei-genschappen, en een hoge beschik-baarheid van natuurlijke vezels spelendaarbij een grote rol. Om de duur-zaamheid van deze producten verderte optimaliseren worden verschillende

benaderingen onderzocht om degrensvlakken (hechting) te verbeterendoor middel van oppervlaktemodifica-tie.

Ook is onderzocht hoe geavanceerdetechnologieën voor de productie vaninnovatieve bio-HFC in grootschaligeproductie kan plaatsvinden. Een voor-beeld hiervan is de fabricage van bi-o-hybride textiel. Dit onderzoek is uit-gevoerd op een speciaal dubbel-grij-perweefgetouw en een jacquard-opzetvan Van de Wiele NV, Kortrijk / België,de enige in zijn soort in Europa, op deOpen Hybrid Lightweight Campus(OHLF) in Wolfsburg / Duitsland.

De OHLF-weeftechnologie stelt deFraunhofer-experts in staat tegen lagekosten materialen te produceren metcomplexe, toepassing specifieke tex-tielstructuren en geïntegreerde func-ties, in breedtes tot 50 cm. Het weef-getouw maakt de integratie van ther-moplastische matrixvezels in hybridetextiel mogelijk om daarvan thermo-plastische “prepregs” te maken. Note:Prepreg is een afkorting van “preim-pregnated fibers”, voor geïmpregneer-

de vezels. Het is een halffabricaat, datbestaat uit een dunne laag van eensubstraat dat is geïmpregneerd meteen of meerdere thermohardende po-lymeren. Deze prepregs kunnen toteen vereiste vorm worden gevormd enomgezet in composieten met behulpvan hete perstechnologie.

Bij HOFZET is het plan nu om verschil-lende aanpassingen aan het unieke,geavanceerde weefsysteem aan tebrengen om daarmee speciale 3D stof-fen te vervaardigen. Het Van de Wiele-jacquard weefgetouw zal daar een in-tegraal onderdeel van uitmaken. Eenspeciaal kenmerk van de jacquard isdat elke kettingdraad individueel kanworden aangestuurd (Jacquard in opti-ma forma!). Dit resulteert in een on-beperkte verscheidenheid aan patro-nen. Door verschillende patronen tegebruiken, is het ook mogelijk om destructuur van éénlaags naar meer-laagsstructuur in een enkel proces teveranderen. Tevens kunnen de eigen-schappen van het materiaal gestuurdworden.

Dit is een mooi voorbeeld van samen-werking tussen industrie en onder-zoeksinstituten met veelbelovende re-sultaten.

Meer info:https://textination.dehttps://open-hybrid-labfactory.dehttps://www.wki.fraunhofer.de

Nieuwe materialen

Nieuw kunstleerEr wordt veel onderzoek en ontwikke-ling gedaan naar alternatieven voorleer. Meestal wordt dan gezocht naarvegan alternatieven (zie ook elders indeze TexAlert) op basis van bijvoor-beeld vezels uit sinaasappelschillen,bladeren en andere afvalproducten uitde agro-food industrie.

In Estland hebben een paar onderne-mers ook een kunstleer ontwikkeld,maar dan op basis van gelatine: Gela-tex. Gelatine is een bijproduct uit devlees- en leerindustrie. Deze gelatinekun je omzetten in vezels en vervol-gens zo bewerken dat het materiaalleerachtige eigenschappen krijgt. Het

materiaal is chemisch gezien praktischgelijk aan leer, waardoor ook de eigen-schappen zoals ademendheid en duur-zaamheid met leer overeenkomen.Omdat het een man-made product is,kun je dikte en oppervlaktestructuurgemakkelijk aan de wensen van deklant aanpassen. Een ander voordeelis dat het leer op de rol verkrijgbaaris, waardoor er bij de fabricage vanproducten veel minder afval vrijkomt,dan bij het gebruik van gelooide hui-den. En natuurlijk hoeft het materiaalniet gelooid te worden, waardoor demilieu-impact van het materiaal heelveel lager is dan gewoon leer.

Op dit moment wordt het product ver-der verbeterd met financiële onder-steuning van de EU. Aandacht wordtbesteed aan het verbeteren van deslijtvastheid van het materiaal, de ont-wikkeling van finishes voor het producten de ontwikkeling van de industriëleproductie van Gelatex.

Dit product zou voor veel leer-toepas-singen een geschikt alternatief kunnenzijn, maar door het gebruik van dierlij-ke grondstoffen is het natuurlijk geenvegan product.

Meer info: https://www.gela-tex.com

Nieuwe materialen

Page 12: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 12 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

Wol recycling

Wol recycling is een proces dat al sindsvele jaren wordt uitgevoerd. Dat gere-cyclede grondstoffen een lage milieufootprint hebben, is bekend. Maar hoegaat die wol recycling nu in zijn werk?Daarover heeft de European OutdoorGroup een mooi boekwerkje over ge-schreven, dat zeker de moeite waardis om te lezen.

Van alle kleding die wordt ingezameld,is ongeveer 5% wol. Dat is veel meerdan het 1% aandeel van wol in de to-tale vezelproductie. Dit geeft aan datconsumenten hun wollen productenwaarderen en het zonde vinden ditmet het huisvuil af te danken. Dat woleen zeer geschikte vezel is voor recy-cling, is al lang bekend. Dit komt door

de rek en flexibiliteit van de vezel enuiteraard ook door de hogere prijs vanwol. Het centrum van de wolrecyclingis Prato in Italië. Hier wordt jaarlijks22 miljoen kg wol gerecycled, zowelvoor garenspinnerij als ook voor deproductie van non-wovens.

De LCA van gerecyclede wol is veelgunstiger dan die van virgin wol zoalsuit onderstaande tabel blijkt.

Veel van de gerecyclede wol wordt ge-certificeerd door GRS (Global RecyclingStandard) en RCS (Recycled ClaimStandard), waaruit moet blijken hoe-veel gerecyclede wol in het eindpro-duct aanwezig is. Want ook bij wolgeldt dat vaak virgin vezels moeten

worden toegevoegd om de kwaliteitvan de garens te kunnen garanderen.Bij het GRS label is het nodig dat ertenminste 50% gerecylede wol is toe-gepast; het RCS-label kan worden ver-kregen vanaf 5% toevoeging van gere-cyclede wol. Het is geen wonder dat grote retailbe-drijven ook kijken naar het gebruikvan gerecyclede wol, want een duur-zaam imago is momenteel essentieel,terwijl de prijs wat lager is dan die vanvirgin wol.

Meer info: http://europeanoutdoorgroup.com https://www.iwto.org

Duurzaamheid

Page 13: In dit nummer Bij TexAlert 10e jaargang nummer 1 · Circulaire bedrijfskleding Persoonlijk thermisch beheer: Textiel om warm te blijven Biobased textiel en geavanceerde weeftechnologie

Pagina 13 van 13

STICHTING RESERVEFONDS TEXTIELRESEARCH

TexAlert wordt uitgebracht in opdrachtvan de Stichting Reservefonds Textiel-research.

Contactpersoon: drs. Cees [email protected]

Redactie:drs. Anton Luiken (eindredactie)Alcon Advies B.V.Tel. 06 [email protected]

ir. Ger BrinksBMA~TechneTel. 06 [email protected]

COLOFON

En dan nog even dit …En dan nog even dit …

Als u altijd al een ontwerper in de dopbent geweest, maar deze talenten nognooit tot expressie hebt weten tebrengen, dan is hier uw kans.

Levi Strauss komt namelijk met eenservice waarbij u uw eigen jeans kuntpersonaliseren. Dit is een mooie com-binatie van mass customization enpersonal design. Elke broek wordtvoor verzending op wens met een la-ser behandeld volgens een door u ge-selecteerd patroon. Zo kunt u zich kleden naar eigensmaak en stijl!

Meer info:https://sourcingjournal.com https://www.levistrauss.com

Slim voetbalshirt voor FC Barcelona

De ontwikkeling van slimme textiel op-lossingen is een exploderend terrein.Zodra nieuwe technologie beschikbaarkomt, is textiel vaak één van de moge-lijke toepassingsgebieden.

Neem de Intexar technologie van Du-pont. Een systeem dat is gebaseerd opde rekbare flexibele inkt technologievan Dupont. Het bestaat uit meerderelaagjes:

Afdekfolie: Een beschermende af-dek laag.

Inkapselingsmiddel: Een dunne,rekbare en waterbestendige laag.

Sensor: Een dunne laag koolstofof zilver die een elektrisch signaalwaarneemt.

Geleiders: Een laagje zilver voorde transport van elektrische stro-men.

Basisfolie: Een rekbaar thermo-plastisch polyurethaan (TPU) datnaadloos hecht aan textiel.

Textiel: Vrijwel elk textiel kanworden gebruikt.

Samen met een aantal partner bedrij-ven heeft Dupont nu een shirt voorvoetbalspelers ontwikkeld. En het is debedoeling dat FC Barcelona dat gaatgebruiken. De partners waar Duponthier mee samenwerkt zijn Twinery, deinnovatie tak van het in Sri Lanka ge-vestigde MAS, en Real Track Systemsuit Almeria in Spanje, die al een repu-tatie hebben op het gebied van bewe-gingssensoren in de sport. Met de In-texar technologie gaat deze groepslimme shirts maken met als doel ECGen ademhaling te monitoren bij devoetballers.

Het systeem kan met standaard textieltechnologie in textiel geïntegreerdworden. En het is betrouwbaar. Na 50en zelfs na 100 wasbeurten neemt de

weerstand weliswaar toe, maar werkthet systeem nog steeds. Ook mechani-sche vervorming (rek) is geen pro-bleem: de weerstand neemt marginaaltoe na hoogfrequente rektesten.Punt is natuurlijk of het voor de spe-lers comfortabel is. Want naast hetlaagje met de sensoren is er een pak-ketje elektronica nodig. Dat is de taakvan Real Track Systems die al ervaringhebben op dit terrein. Een voordeel iswel dat er bij deze technologie geennaden zijn: het zit er als het ware opgeplakt. Bij gebruik wordt het waar-schijnlijk in een vestje opgenomen,waar dan ook het pakketje elektronicazit dat communiceert met de omge-ving: een computer die de data verza-melt en analyseert.

Er zijn natuurlijk al vaker pogingen on-dernomen om dit in te voeren in devoetbalsport, maar met matig succes.Punt is dat deze Intexar technologieook bij andere toepassingen goedemogelijkheden biedt. Maar ja, dan kunje niet meer wijzen op FC Barcelona.

Meer info:http://electronicmaterials.dupont.comhttp://www.dupont.comhttp://www.realtracksystems.com

Smart Textiles

Recycling van gecoate textielOnlangs is het EU-project “De-coat”van start gegaan. Het doel van hetproject is om circulair gebruik van ge-coate onderdelen mogelijk te makendoor het ontwikkelen van nieuwe slim-me polymere materiaalsystemenwaardoor coatings onder bepaaldeomstandigheden kunnen loslaten ende bijbehorende recyclingprocessen.Het project richt zich op de recyclingvan outdoorkleding (en een aantalplastics). Het project heeft 13 deelne-mers en wordt gecoördineerd doorCentexbel.

Meer info:http://decoat.eu/project/

Onderzoek