1

ImplementatieplanvoorE‐learningenELOgebruikbinneneenschoolPeterTempelFernaoPrinceRobHoubenGerardMastenbroekmaandag11mei2009

2

3

Inhoudsopgave

Inleiding ......................................................................................................................................4

Uitgangspunt:..............................................................................................................................5

Doel invoering E-Learning: ........................................................................................................5

Criteria voor een goede Elektronische Leer omgeving (ELO) ...................................................6

Keuze van een ELO ....................................................................................................................8

Invoeringsstrategie......................................................................................................................8

Scholing ......................................................................................................................................8

Planning van de scholing ........................................................................................................9 In kaart brengen van (digitale) content ....................................................................................10

In kaart brengen van (digitale) content ....................................................................................10

De functie van de content .....................................................................................................10 Contentbronnen.....................................................................................................................11 Keuzes voor content..............................................................................................................13 De kosten van content...........................................................................................................14 Algemene Opmerkingen .......................................................................................................15

Samenwerken en delen .............................................................................................................17

Vorm .....................................................................................................................................17 Wat wil je met de informatie?...................................................................................................18

Waar let je op bij het zoeken naar een goed “samenwerkings- en deelinstrument”? ...............19

Veel gebruikte samenwerkings- en deelinstrumenten: .............................................................20

E-mail:...................................................................................................................................20 Gedeelde mappenstructuur....................................................................................................21 Wiki: .....................................................................................................................................22 Forum:...................................................................................................................................23 Social bookmarking ..............................................................................................................24 Schematisch overzicht instrumenten en toepassingen ..........................................................26

Toepassing ................................................................................................................................29

Een instrument kiezen...............................................................................................................30

Rapportage ................................................................................................................................31

Conclusie en aanbeveling: ........................................................................................................33

4

Inleiding E-learning een onderwerp waar men op het internet veel documentatie dan wel programmatuur kan vinden. De roep binnen de scholen en instellingen om meer en beter op afstand te kunnen werken wordt steeds sterker gehoord. E-learning kan daarin veel betekenen, al hoe wel de keuze in programma’s enorm is. Omdat er zo veel verschillende programma’s beschikbaar zijn, is het heel moeilijk om een juiste keuze te maken. De keuze kan ook niet worden gemaakt aan de hand van wat de leveranciers vertellen en aanbieden, dus zullen de scholen zelf op onderzoek moeten gaan om hun keuze te bepalen. Wij zijn tijdens de E-learning cursus tot de slotsom gekomen dat momenteel veel scholen en instellingen bezig zijn hun keuze, en onderzoek, maken op het gebied van E-learning en hopen met dit project een handreiking te kunnen aanbieden. In dit document wordt een implementatie en onderzoeksvoorstel beschreven voor de implementatie van een ELO. De inzet van een ELO is niet school of instelling afhankelijk. De gebruiksmogelijkheden van de programma’s, de gebruikers doelgroep en de gebruikersinterface zijn van belang voor de keuze van software pakket. Vaak zullen er restricties op toepassingsmogelijkheden worden gemaakt om zo een wildgroei aan extra programma’s die naast de ELO moeten worden geïnstalleerd te kunnen reduceren tot een beheersbaar en betaalbaar pakket. Door demo accounts aan te vragen kan een goed beeld worden verkregen van de mogelijk- en onmogelijkheden van de software pakketten. Als school of instelling zelf je docenten opleiden geeft dit in de praktijk een vertrouwd gevoel en ondersteund de bereidwilligheid tijdens de implementatie. De eerste groep die opgeleid gaat worden zijn de beheerders, die tevens als eerste vraagbaak kunnen gaan functioneren tijdens de implementatie. Een ELO heeft een mogelijkheden om digitaal content aan te beiden aan de gebruikers, deze content kan bij uitgevers worden gekocht, maar kan ook door de gebruikers zelf worden geschreven of samengesteld aan de hand van content die al beschikbaar is via het internet. In de ELO zitten verschillende functies die een samenwerkingsinstrument en een deelinstrument hebben. Onder het samenwerkingsinstrument valt de mappenstructuur voor document opslag. De beheerders zullen aan de gebruikers een vast stramien moeten aanbieden voor data opslag om chaos te voorkomen. Daarnaast zal de capaciteit per gebruiker goed in beeld moeten blijven om het gebruiksgemak te kunnen blijven waarborgen. Naast de keuze en implementatie van de ELO zijn de rapportages van belang. Niet alleen de voortgang van de implementatie, maar ook de resultaten van de gebruikers moet in beeld blijven. De rapportages zullen dan ook niet alleen tijdens de implementatie worden vervaardigd, maar zullen een terugkerende actie zijn richting directie, leidinggevende en ouders.

5

Uitgangspunt:Scholengemeenschap,3vestigingen,LWOOschool,VMBOschoolenHAVO/VWOschool.

DedirectiesvandeverschillendevestigingenenhetmanagementteambemerkenbijdedocentendathettijdisvoorveranderingindemaniervanlesgevenendeinzetvanICTinhetonderwijs.Opde

verschillendevestigingenwordtoverhetalgemeeninnovatiefgewerkt.HoewelhetvooralopdeHAVO/VWOvestiging,bijeengrotegroepdocentenoverkankomenalseencultuuromslag.

Deplannenwordendoordeheleorganisatieheenbesproken.Iedereenwordtopdehoogtegesteldvandetoekomstigeveranderingen.Medewerkers,maarookoudersenleerlingen.

DoelinvoeringE­Learning:DeschoolkiestvoorE‐learningomdevolgenderedenen:

• Flexibelonderwijs• Iedereenkanophetgoedemomentonafhankelijkvanplaatsoftijdbeschikkenoverhet

lesmateriaal.E‐Learningwordtdaningezetalseendigitalebibliotheekwaarzoweldeleerlingalsdeleraarterechtkan:ommaterialenintezien,oudelessenteherzienofnieuwmateriaalbijteplaatsen.

• Hetondersteunenvanandereonderwijsvormendanfrontaal,klassikaalonderwijs.Leerlingenkunnenzelfstandigaandeslag,hetlesmateriaalkanadaptiefgemaaktwordendoorintestellendatbepaaldecursussenofcursusonderdelenverplichtvoldoendegescoordmoetenwordenomeenanderecursusofcursusonderdeelbenaderbaartemaken,hetwerkeningroepenkanondersteundwordendoordeverschillendecommunicatiemodulesetc.

• Deleerlingistevolgeninzijnactiviteiten,deresultatenzijnvastteleggenenopverschillendemanierenzichtbaartemaken.Nietalleenaanderesultatenvandetoetsen,maarookaandedeelnamevandeleerlingindegroepen,demanierwaarophijcommuniceertenz.IneenELOwordennietalleendetoetsresultatenvandeleerlingenopgeslagen,maarookkanvastgelegdwordenopwelkeonderdelenentijdenhijheeftingelogdophetsysteem,ofhijaanforumdiscussiesofchatsessiesheeftdeelgenomenenwatdaarinzijnbijdragewas.Inzijnportfoliowordendeuiteindelijkeresultatenvanzijnactiviteitenvastgelegd,en,afhankelijkvandeinvullingvanhetonderwijs,zijnleerdoelstellingenendereflectiesopzijneigenfunctionerenenkunnen.

• Hetwerkenopeencomputerwordtdoorveelleerlingeninhogemategewaardeerdbovenhetwerkenmetboekenenlossepapieren.Daarnaastwaarderenzevaakhetfeitdatzealtijddebeschikkinghebbenoveralleinformatieendemogelijkheidommethundocentenenmedeleerlingenteoverleggen.

DeschoolkiestalsbasisvoorE‐learninghetgebruikvaneenElektronischeleeromgeving(ELO)

6

CriteriavooreengoedeElektronischeLeeromgeving(ELO)• Taal

HetiseenabsolutenoodzaakdatdeELOdemoedertaalvandelerenden,incasuhetNederlands,ondersteund.DitbetekentnietalleenophetvlakvanhetinbrengenvanNederlandstaligetekstenendocumenten,maarookdeknopopschriften,instructies,foutmeldingen,…kunnenvoorhetonderwijsenkelNederlandstaligzijn.

• SchoolDeELOwordtingevoerdopschoolniveauofzelfsvoordehelescholengemeenschap.DeinvoeringvandeELOperleerkrachtofpervakzalvoordeleerlingenweinigtransferzichtbaarmaken.AlsnelkrijgtdeleerlinghetideedatlerendoorICTafhangtvandeleraardiedeschoolhemtoeweesofdealdannietgeschiktheidvanlerendoorICTvanheteneofhetanderevakgebied.Deherkenningvanschoolofscholengemeenschapisvoorleerlingenabsolutenoodzaak.IndienditzelfsinhetURLvandeELOkanvoorkomengeeftditeenmeerwaardevoordeleerlingen.Fysiekeenvirtueleleeromgevingendienenzichteintegreren,losvanleerkrachtenvak.

• TekstverwerkerDeelektronischeleeromgevingdientovereeneigentekstverwerkertebeschikken.DeELO‐gebondentekstverwerkerdientvolledigHTML‐onafhankelijktewerken.Hetisniettoegelatendatleerlingenomhuntekstentestructureren,tabellentegebruiken,opmaakaaneendocumenttoetekennen,…,bv.hetkeuzrondjeHTMLmoetenaanklikkenendanHTML‐tagsmoetenintypen.DegeïntegreerdeELO‐tekstverwerkerdienthetmogelijktemakenwiskundigetekenstegebruiken.Deelektronischeleeromgevingdientzichaantepassenaandegebruiker,nietomgekeerd!

• CompetentielerenDehanteringvandigitaledidactiekenhetgebruikdaarbijvandeELOstaatinhettekenvanhetcompetentiegerichtleren.Lereninfunctievancompetenties,nietinfunctievanvakken.Deafzonderlijkevakkenhoevendaarvannietuitgeslotenteworden:eenmixtussenvakken,projecten,modules,vakoverschrijdendeeindtermenenstagesmoetdoordeELOondersteundworden.DeELOmoethetdusmogelijkmakenallevoorhetcompetentielerennoodzakelijkeonderdelentehanteren,enditvoorminstensdevolgendeonderwijsfuncties:

o motiverenenoriënteren;o doorgevenvankennis,inzichtenvaardigheden;o gevenvanleertakenenoefeningen;o begeleiden;o evalueren.

• PortfolioDeELOdientdezeonderwijsfunctiesindeopgangzijndeonderwijsvernieuwingteondersteunen.DitheeftalsgevolgdatdemogelijktekiezenELO’sminstensovereene‐

portfoliobeschikken.EenportfoliobuitendeELOisnietgeschiktvoorhetmiddelbaaronderwijsomdatleerkrachtenenleerlingenteveel(extra)tijdzoudenmoeteninvestereninadministratievepc‐handelingendiekunnenvermedenworden.

7

• HetgebruikvandeELObuitendeonderwijsinstellingmaggeenextraactiviteiten,zoalshetuitvoerenvanbijkomendeinstallatiesopdethuispc’svoorleerkrachtenvereisen.

• Kant‐en‐klaarlesmateriaalgemaaktdooruitgeversmoeteenvoudigkunnenwordeningelezen.Hieristegenwoordigeenstandaardvoor.(SCORM)

• Integratiemeteentoetssysteem(Wintoets)

• Voortgangscontrolevandedoordeleerlingverrichtetaken

• Goedeintegratiemethetschooladministratiepakket.Importvanleerlingen,exportvancijfersenz.

DitheeftgrotegevolgenvoordekeuzevandeELO.DeELOdientzowelvoordeterealiserencompetentiesdenoodzakelijkevakondersteuningaantebieden,maarookdemogelijkheidom

interactiefrondleertakentecommunicerenentenslottedeverschillendeessentiëleevaluatie‐instrumenten,zoalseene‐portfolio,bijvoorkeurzowelalsdossier‐enalsbeoordelingsportfolioteintegreren.Deverslagen,opmerkingen,vragen,reflecties,…,diedeleerlingtijdensdeuitvoeringvan

hetleertrajectindeELOpubliceert,moetenintegraaldeeluitkunnenmakenvanhetportfolio,datindezelfdevirtueleomgevingisgeïntegreerd.

Belangrijkennietteonderschatten,zijnaspectenalskostprijsentechnischeondersteuning.DeELOmoetzogoedkoopmogelijkzijn.RegelmatigecontactmogelijkhedenmetdeELO‐bouwerzijn

aangewezenomeenefficiënteopvolgingvandeonderwijsevolutieindeELOmeetekunnenrealiseren.

8

KeuzevaneenELOEendirectielid,ICTcoördinatorendriedocentendiealveelICTervaringhebbenvormeneen

projectgroepdiealsopdrachtkrijgtverschillendeELO’stevergelijkenentetoetstenaandecriteriazoalseerdergenoemd.

Aanvragenvandemoaccounts,ervaringenvananderescholen,onderzoekendiereedsgedaanzijn.

Dedefinitievekeuzewordttoegelichtoppersoneelsvergaderingenopallevestigingen.

Tijdsplanning: 6weken

InvoeringsstrategieErwordtgekozenvooreenmixvantop‐downenbottom‐up.

Top‐downomervoortezorgendatervanuithetmanagementduidelijkwordtgemaaktdatheteenschoolbredekeusis.Erwordttijdgecreëerdvoorscholing.Eersteenrelatiefkleinegroepdocenten

diespecialistofkeyuserwordt.DezegroepwordtgeschoolddoordemensenvandegekozenELO.Vervolgenswordendeoverigedocentengeschoolddoordekeyusers.Vakgroepenwordenbegeleidmethetmakenvandeeerstelessenvoorleerlingen.

Bottom‐updoordeolievlekwerkingdievanuitdeverschillendevakgroepenendocenteamszal

ontstaan.Naheteerstejaarzullenvoorbeeldenvangoodpracticegebruiktwordenvooreenvervolgopdescholing.

Dekeyuserszijnaltijdaanspreekpuntenvraagbaakvoordedocenten.Vervolgscholingvoordekeyuserswordtgedaaninoverlegmetdeprojectgroependeopleidingsvraagvandekeyuserszelf.

Nahet2ejaarmoetiedervakgebiedminstenseenonderwerpopdeELOhebbengeplaatstenmet

leerlingenaanhebbengewerkt.

ScholingScholingkeyusersdoormedewerkersgekozenELO.

Dekeyuserskrijgenperweek1lesuurvoordezetaak,

Tijdsplanning: 6weken(4middagen)

Scholingoverigedocentendoorkeyusers

Tijdsplanning:totaal8wekenvoorallevestigingen(4lessen)

Dekeyusershebbeneencrucialerolinhetgeheel.Dooraantesluitenopdedagelijksepraktijkvandedocentinhetmanagementvanlessenenleerlingenwordendedocentenenthousiastgemaakt.DekeyuserszijndeaanspreekpuntenvoordeELO.

9

Planningvandescholing

1e jaar van invoering

Week0‐8

Descholingvindtplaatsbinnendedocenten(jaar)teams.Alledocentenkrijgeneenintroductiecursus

van4lessenà2uur.HierinwordendebelangrijksteaspectenvaneenELObehandeld.Tijdensdezelessenwordtereenteamomgevinggemaaktwaardedocentenkunnenexperimenterenende(interne)communicatievanhetteamgaatlopen.Agenda’svoorteamvergaderingenwordendaar

geplaatst.

Docentenwordenenthousiastgemaaktomvoorhunvakeenomgevingtemakenwaarlesmateriaalgeplaatstkanworden.

Week12–14

Na3maandenvolgteenevaluatiebinnendeteams.Knelpunteneneventueelvoorbeeldenvan“goodpractice”.

Week16–24

Scholingbinnenhetvakgebieddoordekeyusers.Bekekenwordthoevakspecifiekeonderdelen

binnendeELOkunnenwordenondergebrachtendoorleerlingengebruiktkunnenworden.Weergeldtdezecursusvooralledocenten.

Tijdsduur4lessenà2uurovereenperiodevan8weken.

Eindvanhetschooljaar

De2eevaluatie,voorbeeldenvan“goodpractice”vanuitdeverschillendevakgroepen.

2e jaar van invoering

Benoemenvanspecialistenbinnendevakgebiedenvoor1uurperweek.VerderescholingbinnenvakgebiedendoorKeyusersenspecialisten.

Overlegtussenverschillendevakgroepen,zoalsexactevakken(WI,Nask1enNask2)enmodernevreemdetalen(EN,FA,DU)

Denadrukkomtmeerenmeerteliggenhetgebiedvandigitaledidactiek.

OndersteuningenvraagbaakvanuitdeKeyusersenspecialisten.

10

Inkaartbrengenvan(digitale)content

Indithoofdstukgaanweinophet`Contentvraagstuk`waardiversescholenmeetemakenkrijgentijdenshetinvoerenvane‐learningbinnenhetonderwijs.Devolgendeonderdelenkomenaanbod:

1. Defunctievandecontent2. Contentbronnen3. Keuzesvoorcontent4.Dekostenvancontent

5.AlgemeneOpmerkingen

Defunctievandecontent

Hetismogelijkomdigitaallesmateriaalopverschillendemanierenintezetteninhetonderwijs.Eenmogelijkheidisdaterafentoeeensdigitaletoetsofeenkleingedeeltedigitaalleermateriaalineen

ELOwordtgeplaatst.Vaakisdezecontentnietbedoeldteruitwisselingaancollega`s.

Dezetijddiehieraanbesteedwordthoortdanooktotdegewonelesvoorbereiding.Jekuntdanzeggendatcontentincidenteelgebruiktwordt.Hiergaanweverdernietopin.

Menkanerookvoorkiezenomdigitaalcontentstructureeltegebruiken.

Datbetekentdat:

– Meerdocentendezecontentingebruiknemen.– Deaanwezigecontentuitgewisseldkanwordenbinnendeeigenschool,maarooktussende

scholenonderling.– Deaangeschafte/gemaaktecontenteendeelvandeboekenvervangt.– Voordeaanschafvandecontentnagedachtisoverhetcurriculumendeplaatsdiede

contenthierinheeft.

11

Contentbronnen

Uitervaringisgeblekendatmenopverschillendewijzenaancontentkankomen.Hetisnietmeerzo

alsvoorheendathetgrootstegedeeltevandeleermiddelenviadeuitgeverwordenaangeschaft.Deverschillendemogelijkhedenzettenwenuevenopeenrijtje.

a.Contentexternaanschaffen

a.1.Contentverkrijgenvanproducentenzoalsuitgeversofandereaanbieders

Somsstellenuitgevershunboekenindevormvanpdf'sbeschikbaar.Datisnietduurmaarooknietinteractief.

Somsiserspeciaalontwikkeldmateriaaldateendeelvanhetcurriculumkanvervangenoferis

aanvullendmateriaalbeschikbaar.

Ookwordenere‐packsontwikkeldwaariedereleerlingeenlicentiemoetkopendiemeestal1jaargeldigis.Bijdeaanschafvandiee‐packskaner,bijeenkleinaantalvakken/vakgebieden,eenELOe‐packaangeschaftworden.

HetvoordeelvaneenELOe‐packtenopzichtevaneen`gewone`e‐packisdatditSCORMmateriaal

betreftendezegemakkelijkineenELOkanwordengeïmporteerd.Voordeelhiervanisdatermonotoringplaatsvindtoverdegemaakte/doorgenomenstof.HelaasishetzodatdeaangebodenELOe‐packsnognietinlossemodulenwordenverkocht.WilmeneenELOE‐Packaanschaffenismen

genoodzaaktomvooreengrootaantalleerlingendeE‐Packsaanteschaffen.TevensdektdelesstofdieeenELOE‐Packbevatvaakooknognietallestofwaaraaneenbepaaldvak/vakgebiedmoetvoldoen.Hierdoorlopendekostenvooreenschoolerghoogop.

VooreentweetalvakkenzijnerE‐PacksaangeschaftmetdebijbehorendeELOE‐Packs.Beidenbijde

uitgeverijMalmberg

HetbetreftdevakkenBiologie(methodeBiologievoorjou)enGeschiedenis(MethodeMeMo).BijhetvakBiologiewaseralleeneenELOE‐Packteverkrijgenvan4Havoen4VWO.VoorGeschiedeniswarenindebovenbouwvanhetVMBOkgtELOE‐packsteverkrijgen.

DekostenvandeE‐PackbedroegenvoordemethodeBiologievoorJouperlicentie13,70euro

(inclusiefBTW).Intotaalzijnervoordezemethodevoor55leerlingenE‐Packsaangeschaft.Hettotaalbedragkwamuitop753,50euro.

DekostenvandeE‐packvoordemethodeMeMobedroegenperleerling8,10euro(inclusiefBTW).Intotaalzijnervoordezemethodevoor30leerlingenE‐Packsaangeschaft.Hettotaalbedragkwam

uitop243,00euro.

12

VanafhetmomentdatermetdeE‐Packsgewerktwordtmager15maandengebruikvanworden

gemaakt.

DeELOE‐PackswerdenergratisbijgeleverdindevormvaneenZIP–bestand,dieeenvoudigteimporterenisindeELO.EennadeelisweldatnietallestofindeELO‐E‐packverwerktis.

a.2.Contentinopdrachtvandeschoollatenontwikkelen.

Ditkaneenheeldureoptiezijnalsalleontwikkelkostenopéénschooldrukken.

Sommigescholenwerkenhierbijsamen.

b.Contentlatensamenstellen/arrangerendooreigendocenten

b.1.Contentdiewordtgearrangeerddoordocenten

Eensteedsgroterehoeveelheidcontentisbeschikbaarophetinternet.Ditsomstegeneenkleinebetaling,maarsteedsvakerziejedathetooknietskost.ErkomensteedsmeerCommunitieswaar

mencontentmetelkaarkanuitwisselen.

Welmoetmenoplettenbijhetverkrijgenvancontentviahetinternetdatdekwaliteitgewaarborgdwordt.Dezekwaliteitissterkwisselend.

Dedocentmoetdecontentinpasseninhetcurriculum.

Hetzoekennaargeschiktecontentvoordeeigensituatieenhetinpasseninhetcurriculum,noemenwearrangeren.

b.2.Contentlatenontwikkelendoordocenten

Hiermagduidelijkzijndatditveeltijdvergtentevensookkostbaaris.

Ookmenerrekeningmeemoetenhoudendatnietiederedocentinstaatisom(digitale)

leermiddelenteontwikkelen

Indithoofdstukoverdevraagenaanbodvancontentwerkenwemetdetweemeestvoorkomendemogelijkheden:

13

a.1.Contentverkrijgenvanproducentenzoalsuitgeversofandereaanbieders

b.1.Contentdiewordtgearrangeerddoordocenten

Keuzesvoorcontent

VeelscholenbeschikkentegenwoordigovereenELO.EenELOisuitermategoedgeschiktomcontent

intearrangeren.Omditopeengoedemaniertelatenverlopenishetvanbelangdatditgeleidelijkgebeurt.

Menkankiezentussentweemogelijkhedenofcombinatieshiervan.

Gebruikvooreenbepaaldleerjaar,inhetvolgendejaarwordtdecontentintweeopeenvolgendeleerjarenaangebodenenz.

Hetisdanookvanbelangominkaarttebrengenbijwelkevakken/leergebiedenmengaatbeginnen,

maartevensookinwelkeleerjarenenschoolsoortenudezecontentwiltgebruiken.

Hieropvolgenalsneldevolgendevragenwaarmenrekeningmeemoethouden:

‐ Hoeveelleerlingenbetreftdit?

‐ Hoeveellesurenperweekstaandezevakkenophetrooster?

‐ Welkpercentagevanhetleermateriaalwilmenvervangendoordigitaal

content?

‐Voorhoeveellesurenperperweekmoetmennieuwecontentaanschaffen?

‐ Hoeveellesurenperweekzullengevuldzijnmetdezecontent?

‐ Welkgedeeltevanhetleermateriaalwilmenexternaanschaffen,dusbijeen

producent?

‐ Welkgedeeltevanhetleermateriaalwilmenlatenarrangerendoor

docenten?

‐ Hoeveellesurenwilmenintotaalbeschikkenovercontent?

14

Dekostenvancontent

Content,gearrangeerddoordocenten

Vooreengoedoverzichttekrijgeninhetkostenplaatjeishetvanbelangomtewetenhoeveellessen

gevuldgaanwordenmetnieuwgearrangeerdecontentdoordedocent.

Deaannamehierisdateigengearrangeerdmateriaalvooreenonbeperktaantalleerlingenbeschikbaarisenhergebruiktkanworden.

Uitdegemaaktekeuzesvoorcontentkanmenafleidenhoeveelleerlingenhoeveellesurengebruikmakenvandoordocentengearrangeerdecontent.

Ditisbelangrijkvoorhetgebruikvancomputersopuwschool.

Vergeetnietommeetenemenzowelhetnieuwecontentalsheteerdergebruiktecontent,dat

gearrangeerdisdooreendocent.

Maakvervolgenseenschattingvandekostenvandecontent,diedoordocentenisgearrangeerdindeeerstedriejaar.

Eentaakuuriseenklokuurinhetjaartaakbeleid.Menkandoordebeantwoordingvandevolgendevrageneenredelijkegoedeschattingvandekostenmaken:

‐ Hoeveellesurenwordtercontentgearrangeerddoordocenten

inklokurenopjaarbasis?

‐ Watishetaantaltaakurenperklokuurcontent?

‐ Watishettotaalaantaltaakurenvoorhetarrangeren?

‐ Watisdeprijsvaneentaakuurperuur?

‐ Watishetbedragvoorgearrangeerdmateriaal?

‐ Watisdeafschrijvingstermijnvanhetgearrangeerdleermateriaal

‐ Hoeveelbedraagtdeafschrijvingperjaar?

Contentvanuitgeversofandereaanbieders

Uitdekeuzesdiegemaaktzijnvoorcontentleidtmenafhoeveelleerlingenvoorhoeveellesuren

gebruikmakenvancontentafkomstigvaneenproducent.

15

Zowelnieuwmateriaalalseerdergebruiktmateriaal.

Ditisbelangrijkvoorlicentiesenvoorhetgebruikvancomputersopuwschool.

Hetisbelangomeenberekeningtemakeninverbandmetlicentiesendebelastingvande

computers.

Mentelthetaantallesurenineenweekbijelkaaropwatbetrefthetleerlingengebruikvandecontentdieverkregenisvandeproducentenbijelkaaropmethetleerlingengebruikvanhetgearrangeerdecontent.

Menweetnuhoeveellesurenperweekdecomputersaanbelastingonderhevigzijn.Ditkanmen

vervolgensomrekenenineentotaalaantalklokurenperweekenvervolgensineentotaalaantalklokurenperjaar.

Omdeingekochtecontentvanuitgeversofandereaanbiedersteberekenenmoetmenerrekeningmeehoudendatditjaarlijkselicentieszijn.

Menmoetdanwetenhoeveelklokurenerbesteedgaatwordenopjaarbasisperleerling.Ditwordt

danvermenigvuldigdmetdelicentieprijsperleerlingperklokuurcontent.

AlgemeneOpmerkingen

Erzijnnogeenaantalzakendiemenmeekannemenofwaarmenrekeningmeedienttehoudenbijdekeuzevancontentendeverderinvullinghiervan.

Menkanervanuitgaandatdocenttijd,hetgaathiernietomdocentendiehetcontentarrangeren,voordevoorbereidingenuitvoeringvaneenlesmetdigitaalcontentnietverandert.

Welishetzodatwanneerercontentuitverschillendeexternebronnenkomt,hetvaaktijdrovendis

omditineenELOtebrengen.Eengoedecoördinatieinhetonderwijsisdanvanbelang.Hiergaathetvoornamelijkomdekeuzesdiedocentenmakenbijhetvindenvanbronnenendergelijke.Menmoetnagaandenkenovereventueleexterneondersteuning,denkaancursussenetc.Hierzitookeen

prijskaartjeaanverbonden.

Deaandachtdiedeschoolleidingbesteedaandetijdenaandachtdienodigisvooreensuccesvolbeleidistevensookeenbelangrijkesuccesfactor.

Eenaantalanderezakenwaarmenovernakandenkenomhetsuccestevergrotenwordenhierbenedenopgenoemd:

- Eventueelkanergebruikwordengemaaktvanprojectsubsidies

16

- Erkanoverwogenwordenomleerlingenopmomentendatzemetcontentwerkeningroteregroepenteplaatsenendebegeleidinghiervandeelsplaatstelatenvindendooronderwijsassistenten.

- Erkaneensamenwerkingplaatsvindenmetuitgeversplaatvindeninexperimentenrondcontent.

- Erkanoverwogenwordenomcontentdiedoordocentenisontwikkeldtegenbetalingaananderescholenbeschikbaartestellen.

- Erkanmetmeerderescholensamengewerktworden.Ditkanbijvoorbeeldzijnaanscholendiebijeenbestuurzijnaangesloten.Erkaninzulkeverbandencontentuitgewisseldwordentussendescholenonderling.

17

Samenwerkenendelen

Binneneenorganisatieiseenboelinformatieenduskennisaanwezig.Sommigeinformatiestaatoppapier,hangtopeenpublicatiebord,ligtineenbureaula,andereinformatieisopeendigitalemanier

opgeslagen in bijvoorbeeld een Word‐ bestand. Deze digitale informatie kan voor iedereenbeschikbaarzijn,doordathijbijvoorbeeld ineengedeeldemapstaatofdoordatdezeooitnaarallepersoneelsledengemaildis,maarhetkanookopgeslagenstaanopeenindividuelecomputer.Danis

ernogde informatie (kennis)die individuelewerknemers inhunhoofdhebbenenalleendelenalsernaargevraagdwordt.Zozijnernogweleenaantalvoorbeeldentebedenkenvanmanierenwaaropomgegaanwordtmetinformatiebinneneenorganisatie.

In het vervolg van dit artikelwordt er vanuit gegaan dat informatie kennis is en anders om.Deze

begrippenwordendusnietmeerapartvermeld.Hetzounatuurlijkerghandigentijdsbesparendzijnals alle informatie overal en altijd, voor iedereen (waarop de informatie van toepassing is)toegankelijkis.

Vragen die je hierbij kunt stellen zijn: Hoe breng je structuur en overzicht aan in de beschikbare

informatie?Hoemaakjedeinformatievoordejuistemensenbeschikbaar?Welkehulpmiddelenkunjehiervoorgebruiken?Hoekrijgjealleinformatieopdejuisteplek?

Hetantwoordopdezevragenissterkafhankelijkvandevormvandeinformatieenvanwatjemetdeinformatiewil.Wezullenhierdanookalseersteopingaan.Vervolgenszullenweingaanopwaar

jeopmoet lettenals jeopzoekbentnaareengoedsamenwerkings‐endeelinstrument.Danzulleneen aantal veel gebruikte gratis samenwerkings‐ en deelinstrumenten omschreven worden, omvervolgens terug te komen op de afwegingen die men dient te maken bij de keuze van een

samenwerkings‐endeelinstrument.

VormBijvormishetvooraldevraagwatjewiltdelen.Gaathetominformatiediejezelfgemaakthebtinde

vorm van bijvoorbeeld een Wordbestand, of zijn het verwijzingen naar websites, alwaar deinformatie te vinden is? Het kan om aanvullende informatie gaan bij een product of dienst opinternet.

Informatieenkenniszijnuiteindelijkonderteverdelenineenaantaldigitalevormen:

• (zelfgemaakte) bestanden, die je opslaat op een server. Dit kan je eigen server zijn of“gehuurde”serverruimte.Alleeninterntebereiken,ofviainternettebereiken.

• offlineenonlineprogamma’s• Informatieoverofflineofonlineprogramma’s• Online kennis en informatie. Denk hierbij aan websites, weblogs, fora enzovoorts.

Kenmerkendhierbijisdatzenietbinnenhetbeheervandeeigenorganisatievallen.• Eigenwebsite• EigenELO

18

Het zou natuurlijk handig zijn als al deze vormen van informatie via een database / programma

oproepbaar zijn. Het spreekt hierbij voor zich dat kennis die mensen “in hun hoofd” hebbengedigitaliseerddientteworden.

Watwiljemetdeinformatie?Metinformatiekunjeoptalvanmanierenomgaanbinneneenorganisatie,zoalsomschreven,isdatafhankelijkvandeinformatie,maarvooralookvanwatjemetdeinformatiewil.Hierbijkunnende

volgendevragengesteldworden:Dientdeinformatiepuuralsnaslagwerk,ofmoeteropgereageerdkunnenworden?Moet de informatie aanpasbaar zijn (en doorwie)?Mag iedereen de informatiezien?

19

Waarletjeopbijhetzoekennaareengoed“samenwerkings­endeelinstrument”?

Erzijneenaantalvragen,waaroverjeeenmeningdienttevormenvoordatjeopzoekgaatnaareengoedsamenwerkings‐endeelinstrument.Dezevragenstaanhieronderomschreven:

• Toegankelijkheid, is het een laagdrempelig instrument (kan iedereen het makkelijkgebruiken)?

• Welkevormenvaninformatiekunjedelen?Denkhierbijaan:

o Verschillendebestandsvormeno Hyperlinksnaarwebsite,metinformatie

• Voorwieisdeinformatiebedoeld?Denkhierbijaan:

o Methoeveelmensenwiljedeinformatiedelen?o Wiljemensenuitsluitenvanhetlezenvandeinformatie?

• Hoezithetmetdebewerkbaarheid?Denkhierbijaan:

o Isdeinformatieaanpasbaar?Zoja,zieookrechteno Kanergereageerdwordenopdeinformatie?Zoja,zieookrechteno Ontstaanermeerdereversies,pasjehetbronbestandaanofisersprakevaneen

aanvullingophetbronbestand?o Kunjezienwiewatheeftaangepast?

• Wieheeft/krijgtwelkerechten?Denkhierbijaan:

o Wiemagerwijzigen?o Wiemagerbewerken?o Wiemagerreageren?

• Vindbaarheid:Kunjegedeeldeinformatiemakkelijkterugvinden?denkhierbijaan:

o Waarwordtdeinformatieopgeslagen?o Hoeisdetoegangtotdeinformatiegeregeld?

20

Veelgebruiktesamenwerkings­endeelinstrumenten:Erzijntalvanmanierenominformatieenkennistedelen.Inonderstaandoverzichtstaandemeest

gebruiktemanierenopgesomd.Inhetvervolgvandithoofdstukwordenzeelktoegelicht.Vervolgenstrefteenschematischoverzichtvandeinstrumentenentoepassingenaan.

• E‐mailen• Gedeeldemappenstructuur

o Rechtstreeksopeenservero ineenELO(Workspaces)

• Wiki’so Onlineo ineenELO

• Forumso Onlineo ineenELO

• Socialbookmarking(Delicious)account:o Individueelo Peronderdeelvandeorganisatie(vakgroepineenschool)o Voordeheleorganisatie

E­mail:

E-mail (ook wel email, e-post of elektronische post) is het versturen van digitale boodschappen via onder andere internet. …. E-mail wordt vaak gebruikt voor korte, informele berichten. In tegenstelling tot een brief op papier wordt het bij e-mail geaccepteerd om korte en compacte zinnen te gebruiken. Door het meesturen van bijlagen … is het ook mogelijk om inhoud in een andere vorm dan tekst te versturen.

Bron:wikipedia

Zoalsuinhetcitaathierbovenkuntlezenkunjeviaeene‐mailberichtmakkelijkinformatiedelen.Ofteweldoordeinformatieinhetberichtzelfteschrijven,en/ofdoordeinformatieineenbijlagete

verwerken.Hetvoordeelvaneenbijlage isdatde informatieeenwillekeurigbestandkanzijn (hethoeftdusnietperséeengeschrevenvormtehebben).

E‐mail is een van demakkelijkstemanieren om informatie en kennis te delen. Voordeel: snel enmakkelijk.Nadeelisweldatalleendeontvangersvanhetberichtopdehoogtezijnvandekennisen

dat de ontvanger zelf de informatie moeten ordenen / categoriseren om de informatie alsnaslagwerktelatendienen.

Indien de informatie verandert dien je een nieuw bericht te sturen en dient iedereen de oudeinformatiezelfteveranderenindenieuweinformatie.

21

• Toegankelijkheid:Wekunnen constaterendat email inmiddels een ingeburgerd fenomeen is. Iedereenheeftwel een e‐mailadres en is instaat ermee te werken. Kortom het is een laagdrempeliginstrument.

• Vorm:In principe is het mogelijk om alle bestandsvormen via email te verzenden. Het kan welgebeuren dat een bestand te groot is. Je zult het bestand dan allereerst moeten

comprimeren, alvorens je het verzendt. Tevens is hetmogelijk om in een email of bijlageverwijzingenteplaatsennaarwebsites(hyperlinken).

• Voorwie?Eenemailkunjedelenmetzoveelmensenalsjemaarwilt.Aangezienalleendeontvangerjeberichtkanlezenishetuitsluitenvanlezershiernietvantoepassing.

• Bewerkbaarheid:Het oorspronkelijke e‐mailbericht is niet aanpasbaar. Wel kopieerbaar. Reageren op een

bericht isvoor iedereenmogelijk,maarmenmoeter zelfvoormoetenzorgendatmenditbericht vervolgens naar alle personen (waar het op van toepassing is) stuurt. Hetbronbestandverandertdusniet,zokunnenerdusmeerdereversiesontstaan.Hierdoorkan

hetzijndathetmoeilijktraceerbaarwordtwiewelkewijzigingheeftaangebracht.

• Rechten:Iedereontvangerkanveranderingenaanbrengen,waardooreennieuweversieontstaat.Hetbronbestandblijftbewaardbijdeverzender.

• Vindbaarheid:Aangezien e‐mailberichten persoonlijk zijn, is het terugvinden van een e‐mailberichtafhankelijk vandemappenstructuurdiedatontvanger vanhetbericht zelf ingerichtheeft.Alleen de ontvanger en verzender van een bericht hebben hierdoor toegang tot deinformatie. Iemand toegang geven tot de informatie, die in eerste instantie geen toeganghadtotdezeinformatie,isdusalleenmogelijkalsmendezepersoonalsnogalleinformatiemailt.

GedeeldemappenstructuurEenvandemeestprimairevormenominformatietedelen.Ditwerktalsvolgt:OpdeserverofindeELO van een organisatie wordt een gezamenlijke map aangemaakt. Tot deze map heeft elk

personeelslidtoegang.Vervolgenswordtdezemapopgedeeldinsubmappen,waarbijerbijelkemapaangegeven wordt wie er welke rechten in heeft. In grote lijnen komt dit neer op de volgendemogelijkerechten:volledigbeheer,alleenwijzigen,lezenenuitvoeren,mapinhoudweergeven,lezen

enschrijven.Verderfine‐tunenisvaakookmogelijk,maarvaaknietnodig.

• Toegankelijkheid:Dezegezamenlijkemapfunctioneerthetzelfdealsuweigen“mijndocumenten”,hierdoorisheteenoplossingdievoorgebruikerslaagdrempeligis.Hetisechternietgemakkelijkomeengezamenlijkemaponlinebeschikbaartemaken.

• Vorm:Het is mogelijk alle bestandsvormen op te slaan. Het opslaan van een hyperlink is ookmogelijk, maar als je deze van informatie wilt voorzien. Zul je hem in een tekstbestand

22

moeten zetten. De aanvullende informatie kan dan in de rest van het tekstbestand gezetworden.

• Voorwie?Demakervaneenmapofbestandkanrechtentoekennenaandemapofhetbestand.Enzoinstellenwiewelofnietkanlezen,bewerkenenzovoort.

• Bewerkbaarheid:Debestanden/mappenzijnaanpasbaar,ditiswelafhankelijkvanderechtendiedemakerheeft toegekend. Indien jewilt reageren op de informatie zul dit als een aanvulling in hetbestandmoetenverwerken.Afhankelijkvanjeinstellingenendeafsprakendiejemaaktkunjeervoorzorgendathetbronbestandindiennodigblijftbestaan.Jekunterdusvoorkiezenommeerdereversieste latenontstaan.Viadeeigenschappenvaneenmapofbestandlijkthet alsof je kunt zien wie de maker van een map of bestand is, dit recht is echteroverdraagbaar.Verderzijnergeengegevensbeschikbaaroverwieeraanpassingenaanhetbestandheeftgedaan.

• Rechten:Zoals hierboven al beschreven staat is het aan demaker van eenmap of bestand, om derechtenteverdelenoverdegebruikers.Jezoudezehandelingkunnenlatendoendoorallegebruikersdieeenbestandofmapopslaanofaanmaken.Ditisechtereenhandelingdieeengemiddelde gebruiker niet gewend is om te doen, omdat deze handeling niet nodig is alsmen een bestand opslaat in “mijn documenten”. Dit kan een drempel vormen. Dit is teondervangen door demappen te laten aanmaken door de afdeling ICT zij kunnen dan derechten verdelen. Je zult vooraf dan goedmoeten nadenken over demappenstructuur enwieerinwelkemapbepaalderechtenwelofnietmoetkrijgen.

• Vindbaarheid:Vindbaarheid is sterkafhankelijkvandegekozenstructuur,dehoeveelheidennaamgevingvandebestanden/mappendieineenmapzijnopgeslagen.

Wiki:Op internet zijn tal van voorbeelden van een wiki te vinden. Een van de bekendste isWikipedia.VolgensWikipedialuidtdedefinitievaneenWikialsvolgt:

“Een wiki is een applicatie of (web)toepassing, waarmee webdocumenten gezamenlijk kunnen worden bewerkt. Een bekend voorbeeld van een wiki is Wikipedia. De term is afgeleid van het woord wiki wiki, dat uit het Hawaïaans komt en 'snel, vlug, beweeglijk' betekent.”

Eenanderewikidieopinternettevindenis,isWikiweb.Wikiwebgeeftdevolgendedefinitie:

“Een wiki is een dynamische website waar meerdere mensen aan kunnen werken. Er zijn open wiki’s waar iedereen aan kan werken en gesloten wiki’s voor een selecte gebruikersgroep (zoals deze: Wikiweb)….. Wiki’s zijn te gebruiken om informatie te zoeken, informatie toe te voegen/wijzigen.”

Uit bovenstaande definities kunnen we duidelijk afleiden dat een wiki een plaats is waar jedocumenten met elkaar deel, maar waar je deze ook samen kunt bewerken. In de definitie vanWikiwebstaatechternogeenaanvullingopdedefinitievanWikipedia.Dezeaanvullinggeeftookhet

23

verschil tussen beide sites weer. Wikiweb vermeldt namelijk dat er open en gesloten wiki’s zijn.

Wikipedia is een openwiki, iedereen kan er aanpassingen doen.Wikiweb daarentegenwerktmetgebruikersgroepen,jemoetlidzijnvaneengebruikersgroepomietstekunnenaanpassen.

• Toegankelijkheid:Hetisrelatiefmakkelijkomeenartikeltelezenofaantepassen.

• Vorm:De belangrijkste vorm van informatie in eenwiki is tekst. Eenwiki heeft een eigen editorwaarmee tekst gemaakt en aangepast kanworden. Dit houdt dus in dat reeds bestaandetekstbestandenvoorgebruikindeeditorgekopieerddienenteworden.Tevensiservaakeenmogelijkheidomteembedden(bijvoorbeeldeenyoutubefilmpjeofeenpresentatie).Viadeeditorishetnatuurlijkmogelijkomhyperlinksaantemaken.

• Voorwie?Afhankelijkvanhetgewenstegebruik,kunjekiezenvoorwiejeonderdelenvandewikizichtbaarmaaktofniet.

• Bewerkbaarheid:Lemma’szijnaanpasbaar,jekunthelaasnietmakkelijkbijhoudenwewelkewijzigingenheeftgedaan.

• Rechten:Zoalsreedsbeschrevenkunjeervoorkiezenomlemma’szichtbaarenonzichtbaartemakenvoorbepaaldegebruikers.Hetzelfdegeldtvoordeeditfunctie.

• Vindbaarheid:Wiki’sbeschikkenovereenzoekfunctie,artikelenindexencategorieën

Forum:

Een internetforum of discussieforum (meestal gewoon: forum; meervoud: fora of forums) bestaat uit digitale publieke discussiepagina’s op het Wereldwijde web.

Een forum heeft over het algemeen een hoofdpagina. Op ingedeelde onderwerpen kan vrijwel iedereen reageren per formulier. Er kunnen nieuwe onderwerpen aangedragen worden of er wordt een oplossing gevraagd voor een specifiek probleem. De onderwerpen en het niveau van de discussie kunnen sterk variëren.

Bron:wikipedia

Eenforumisduseenplatformwaaropjevangedachtekuntwisselenovereenbepaaldonderwerp.Dezeonderwerpenzijnafhankelijkvandegenediehetforumbeheert,maarinveelgevallenookvan

de gebruikers van het forum. Zij hebben namelijk (meestal) de mogelijkheid om zelf nieuwediscussiestestarten.

Deweblogkanookgezienwordenalseenforumwaarbijdeonderwerpendoordeschrijvervandeweblogwordenaangedragen.

Hetgrootteverschilmeteenwikiisdaterbijeenforumgereageerdwordtopelkaarstekst(menig),

terwijlbijeenwikide“originele”tekstdooriedereenaangepastwordt.Vooreenforumgeldttevens

24

dathetpubliekkanzijn,maarhetisnatuurlijkookmogelijkomlees‐enauteursrechtenapartuitte

delen.

• Toegankelijkheid:Reageren op een onderwerp ismakkelijk, het aanmaken van een nieuwonderwerp is ietsmoeilijker.

• Vorm:Ineenforumreageerjedoor(voornamelijk)tekstineeneditorintevoeren.

• Voorwie?Afhankelijkvanhetgewenstegebruik,kunjekiezenvoorwiejeonderdelenvanhetforumzichtbaarmaaktofniet.

• Bewerkbaarheid:Debelangrijksteeigenschapvaneenforumisdat jereageertopeenbericht.Jeoverschrijftditberichtdusniet,hierdoorblijvenallereactiesbewaard.

• Rechten:Inprincipekunnenalleledenvanhetforumeennietoverschrijfbarereactieplaatsenofeenonderwerptoevoegen.

• Vindbaarheid:Forabeschikkenovereenzoekfunctie.

Socialbookmarking

Social bookmarking is een methode om via internet bladwijzers ofwel favorieten (Engels: bookmarks) te delen.

Het concept is een combinatie van:

• hetvastleggenvanfavorieten• hettoekennenvanetikettenofweltrefwoordenaandiefavorieten• hetdelenvandezeinformatieviaeenwebsite.

Bron:wikipedia

Veel mensen gebruiken de favorieten functie in bijvoorbeeld Internet Explorer om hun favorietewebsitesopteslaan.Alsjemaarenkelefavorietewebsiteshebtisditmakkelijkenoverzichtelijk.Als

het er meer worden zou je je favorieten van een mappenstructuur kunnen voorzien, zodat jeoverzicht kunt houden. Maar wat doe je als bijvoorbeeld meer dan 100 sites wilt bewaren? Jebezoektzenatuurlijknietalle100dagelijks,dusdatjedenaamvandesiteleest,betekendnietmeer

automatischdatjedirectweetwaaromjedezesitehebtopgeslagen.Enwatdoejealsjenietopjeeigencomputeraanhetwerkbent,jekuntdanimmersnietjefavorietenmapopenen?Hierbiedensocial bookmarkingprogramma’seenuitkomst. Je kunthiermee tags (trefwoorden) verbindenaan

links die je bewaard hebt en je kunt bij elke site een eigen omschrijving zetten. Zo bouw je eendatabaseopwaaruitjekuntputtendoormetbehulpvandiezelfdetagstezoeken.

EenveelgebruiktsocialbookmarkingprogrammaisDelicious,bijkomendvoordeelbijdemeestevan

dezeprogramma’s isdatzewebbasedzijn,zebevindenzich inthecloud,waardoor jezeoveralenaltijdkuntgebruiken.Jekuntdusoveralenaltijduitjeeigendatabaseputten.

25

Watishiernusocialaan?Hetsocialeaspectzithemindemogelijkheidomdedoorjouwopgeslagen

linkstedelenmetanderen.Alsjedezefunctiegebruiktzijnjouwlinksvooriedereenzichtbaarenkandusiedereengebruikmakenvanjouwkennis.

• Toegankelijkheid:Een social bookmarking tool als bijvoorbeeldDelicious kandoor iedereengebruiktwordenom informatie op te zoeken. Als je zelf links wil opslaan moet je een (gratis) accountaanmaken.

• Vorm:Hetgebruikenvaneensocialbookmarkingtoolisoptweemanierenteonderscheiden.

o Zoeken:Je hebt informatie over een bepaald onderwerp nodig en probeert die via reedsingevoerdelinkstevinden,metbehulpvanreedstoegekendetags.Ditkunjedoeninje eigen databases, in de database van vrienden of bekenden, of in de algemenedatabase.Hieriniseenoverzichttevindenvandedooriedereeningevoerdedata.

o VullenAls je zelf een gratis account aanmaakt kun je startenmet het vullen van je eigendatabase. Hierbij kun je zelf een omschrijving toevoegen aan een link en het allerbelangrijkstetagstoevoegen,zodatdelinkvindbaarwordt.

• Voorwie?Iedereen

• Bewerkbaarheid:Je kunt alleen wijzigingen aanbrengen bij je eigen links met bijbehorende tags enomschrijving. Er houdt je natuurlijk niets tegenom iemand anders zijn link te kopiëren envervolgensweleenaanpassingtedoenindeomschrijvingofdetags.

• Rechten:Iedereen beheert/bewerkt zijn eigen database. Iedereen kan uit alle databases informatieputten.

• Vindbaarheid:Indien je ietsovereenbepaaldonderwerpwilt vinden, ishethandigomeerstmetbehulpvanjeeigentagsbinnenjeeigendatabasetezoeken.Kunjehetdaarnietvindendankunjeervoor kiezenom te zoeken indedatabase vaneenbekendewaar van jeweet /denkt teweten,dathijveeloverditonderwerpweet/heeft.Alsjenunogsteedsgeenofnietgenoegsucceshebt,dankunjedealgemenedatabaseraadplegen.