Hooghartige herenen

Drammende damesArjan Videler

Willy Garenfeld

Hans Vlek

Als ik sterf dan liefst zoals Sarah Bernhardt. Theatraalgroots, ontroerend. En dan weer opstaan voor de bloemen.

Persoonlijkheidsstoornissen

Herkenning en omgangin de palliatieve zorg

Programma• Persoonlijkheidsstoornis• Verschijningsvormen in de palliatieve zorg• Tragiek van persoonlijkheidsstoornissen• Casuïstiek• Conclusies

“Persona”

Persoonlijkheid

Persoonlijkheidsstoornis

As-I Psychische stoornissenAs-II

Persoonlijkheidsstoornissen As-III Lichamelijke ziektenAs-IV Psychosociale stressorenAs-V GAF- score, een cijfer voor psychosociaal

functioneren

Persoonlijkheid Persoonlijkheidsstoornis

Adaptief Disadaptief

- Autonoom en competent functioneren- Effectief en efficiënt reageren op de omgeving- Een subjectief gevoel van tevredenheid- De mogelijkheid tot (zelf) verwerkelijking

- Starre patronen te weinig adaptatie- Vicieuze cirkels van gedrag- Gedrag waardoor tegendeel van oorspronkelijk

doel bereikt wordt- Verminderde draagkracht waardoor spanning en labiliteit

Persoonlijkheidsstoornis

A B C

Drie clusters

Dramatisch,Emotioneel, Impulsief

Vreemd,Excentriek,Denkstoornissen

Angstig,Gespannen

VERSCHILLENDE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN

Willem van der Does

“BUITENBEENTJES”

“LASTPAKKEN”

“ANGSTHAZEN”

Cluster A

paranoïde PSschizoïde PS

schizotypische PS

De “buitenbeentjes”

Deze mensen kenmerken zich door– Zonderling gedrag de “einzelgängers’’ – Apart / excentrieke gedrag– Achterdocht en wantrouwen– Koele en afstandelijke houding in het contact– Vreemde denkpatronen– Weinig interesse in de omgeving– Beperkte sociale vaardigheden

De “buitenbeentjes”

Cluster B

narcistische PSantisociale PSborderline PS

theatrale PS

“Lastpakken”

“Lastpakken”Dit zijn mensen die zich kenmerken door–Het uiten van veel verschillende emoties–Onvoorspelbaar gedrag–Impulsiviteit–Kunnen veel aandacht vragen –Doen een groot beroep op hun omgeving–Negatieve houding t.o.v. van de buitenwereld–Grensoverschrijdend gedrag

Cluster C

afhankelijke PS ontwijkende PS

dwangmatige PS

“Angsthazen”

Dit zijn mensen die zich kenmerken door– Angst voor contacten met anderen– Angst voor confrontaties/

conflicten/ ruzies– Angst voor sociale situaties– Angst om te falen

“Angsthazen”

Volwassenen

• Borderline en cluster C: goed psychotherapeutisch te

behandelen• Toepasbaarheid bij ouderen

onduidelijk

(Van Alphen, Videler, Van Royen en Verhey, 2009)

Beloop persoonlijkheidspathologie

Beloop persoonlijkheidspathologie

Beloop persoonlijkheidspathologie

Laat ontstane persoonlijkheidsstoornis

Levensfasegebonden factoren leggen de onderliggende kwetsbaarheid bloot

• Verborgen afhankelijkheid

Laat ontstane persoonlijkheidsstoornis

Levensfasegebonden factoren leggen de onderliggende kwetsbaarheid bloot

• Van gezond naar storend narcisme

“Ik ben niets en toch ben ik het enige waar ik aan denk”

Laat ontstane persoonlijkheidsstoornis

Levensfasegebonden factoren leggen de onderliggende kwetsbaarheid bloot

• Isolement

Persoonlijkheidsverandering• Door somatische oorzaak

- Cerebraal (cva, maligniteit, dementie) - Stemmingsontregeling- Medicatie - Psychologische reactie op somatische aandoening

• Persoonlijkheidsaanscherping• Persoonlijkheidsuitdoving

Persoonlijkheidspathologie• Openbaring is afhankelijk van context• Beperkte coping bij veranderende omstandigheden• Dus juist ook in terminale fase

Persoonlijkheid en terminale fase– Verlies autonomie– Afhankelijkheid– Controleverlies– Afscheid nemen– Onzekerheid / Angst– (Toekomst ?, Pijn ?, Benauwdheid ?, Dood)– Ondraaglijkheid– Moeite met uitstel– Wilsbeschikking– Familie

Wensenboekje

- Personalia- Contactpersonen- Levenbeschouwing of geloofsovertuiging- Afscheid van overledene- Uitvaart / Crematie- Zakelijke gegevens / contactpersonen

46

Herkennen en omgang?

Cluster?

Tragiek van persoonlijkheidsstoornissen

Patiënt Verzorgende

Fenomenologie in de palliatieve zorg

• Persoonlijkheidspathologie in de zorgrelatie

• Wat is je eigen allergie

53

Omgangsadviezen cluster A?

A

B

C

…wat kun je beter niet doen?

…wat kun je beter wel doen?

Niet doen1.Gesprekken over emoties voeren2.Meegaan in irreële gedachten3.Doorbreken van bepaalde rituelen4.Onverschillig gedrag proberen tegen te gaan5.Motiveren voor sociale activiteiten

Wel doen1.Zakelijke houding over praktische zaken2.Voorzichtig bijstellen van te irreële gedachten3.Gewoonten, rituelen zoveel mogelijk laten 4.Pseudo-depressief gedrag accepteren5.Motiveren voor individuele activiteiten

Cluster A “buitenbeentjes”

55

Omgangsadviezen cluster B?

A

B

C

…wat kun je beter niet doen?

…wat kun je beter wel doen?

Niet doen1.Uitingen van trots de kop indrukken 2.Claimend gedrag negeren3.Meegaan in uitspeel gedrag4.Problemen allemaal zelf willen oplossen5.Te amicale houding aannemen

Wel doen1.Oprechte bewondering uiten 2.Aandacht structureren qua tijdstip /personen3.Goede afspraken maken binnen het team (samen consequent zijn)

4.Eigen beperkingen onder- kennen, advies vragen5. Neutrale zelfverzekerde houding

Cluster B “lastpakken”

57

Omgangsadviezen cluster C?

A

B

C

…wat kun je beter niet doen?

…wat kun je beter wel doen?

Cluster C “angsthazen”

Niet doen1.Verantwoordelijkheid te veel overnemen2.Gewoontes en regels willen veranderen3.Negatieve gedachten bevestigen4.Willekeurig afspraken maken5.Creatieve vermogens benadrukken

Wel doen1.Zelfstandigheid bevorde- ren met kleine stapjes2.Controle zoveel mogelijk bij betrokkene laten3.Accent op het vergroten van het zelfvertrouwen 4.Afspraken maken op vaste tijdstippen5.Iemands nauwkeurigheid positief benoemen.

Conclusies• Persoonlijkheidsstoornis is ook op latere leeftijd

relevante diagnose • Persoonlijkheid(sstoornis) betrekken in zorgplan