Hoofdstuk_1

1

Economie Toegelicht -Hoofdstuk 1

Economie Toegelicht

Hoofdstuk 1


Wat is economie?

Klassieke schoolAdam Smith (1723-1790)

Grondlegger van de economieCentraal thema: materiële rijkdomOnzichtbare hand zorgt voor coördinatie tussen het streven naar eigen belang en algemeen belang (fellow feeling)

Overheid moet zich beperken tot defensie, justitie, binnenlandse orde en collectieve goederen Vrijhandel

2


Wat is economie?

Het centraal thema werd later verruimd met dienstverleningAuteurs die verder bouwen op het klassieke gedachtegoed: neoklassieke auteurs

Centraal thema werd later de verklaring van marktprocessenHuidige tendensen zijn rechtseconomie, en institutionele economie

3


Wat is economie?

Moderne opvatting: Centraal thema: de studie van het menselijk handelen in situaties van schaarste

Sociale wetenschapStudie van een deelaspect van menselijk handelen

Ontstaan van schaarste:Beperkte hoeveelheid middelen die alternatief aanwendbaar zijn (bijvoorbeeld arbeid)Veelheid van doelstellingen waarvoor die middelen kunnen worden gebruikt (behoeften)Keuze dringt zich op


Wat is economie?

Keuze steunt op een vergelijking van Voordelen of baten: doelstelling die wordt gehaald of de behoefte die wordt bevredigdNadelen of kosten: middelen die niet meer kunnen worden ingezet voor het realiseren van andere doelstellingen

Definitie: Opportuniteitskost is de waarde van het belangrijkste alternatieve doel dat niet kan worden gerealiseerdDefinitie: Het oplossen van het economisch probleem wordt ook wel het economisch motief genoemd

4


Wat is economie?

Definitie: Productie is het combineren van schaarse middelen om er materiële goederen en/of immateriële diensten mee te realiserenDefinitie: Besteden is het aanwenden van deze goederen en/of diensten om er behoeften mee te vervullen

Economisch motief van de rationele mens: zo goed mogelijk de doeleinden met de beschikbare middelen voldoen in volgorde van belangrijkheid

Wanneer de schaarse middelen op deze manier worden toegewezen dan spreekt men van allocatieve of economische efficiëntieTechnische efficiëntie betekent dat 1 doelstelling met een minimum aan middelen wordt gerealiseerd. Economische efficiëntie omvat technische efficiëntie.


Behoeften

Definitie: Verlangens van de mens waaraan hij slechts kan voldoen door het inzetten van schaarse middelenSpecifieke behoeften zijn verzadigbaar in de totaliteit van de volkshuishouding zijn ze echter onbegrensd

TypesPrimair: voedsel, kleding, huisvestingSecundair: onderwijs, reizen, ontspanning, differentiatie van deconsumptie

5


Behoeften

Eigenschappen:Immaterieel: een goed is niet gelijk te stellen met het verlangen ernaar (geen behoefte aan een auto, wel aan mobiliteit)

Bepaalde goederen kunnen over een langere duur een dienstenstroom leveren (consumptie is gespreid over de levensduur en niet in één maal)Substituten: andere goederen die een behoefte op een alternatieve manier vervullenappreciatie van het nut van goederen is een subjectieve gelegenheid.

Preferenties worden door de econoom aanvaard


Behoeften

De mate waarin behoeften met behulp van schaarse middelen worden gerealiseerd: welvaartWelzijn is ruimer en omvat ook behoeften die met niet-schaarse middelen worden vervuld.

Men kan welvarend zijn zonder ‘welzijnd’Men kan ‘welzijnd’ zijn zonder welvarend te zijn

6


Productiefactoren

De schaarse middelen waarover een mens beschikt om behoeften te vervullen zijn de productiefactorenOnderscheid

Arbeid en milieu: originele productiefactorenKapitaal: afgeleide productiefactor


Productiefactoren: Arbeid

Schaarste van arbeid heeft verschillende dimensies

Kwantitatief: de beschikbare hoeveelheidOmvang en samenstelling bevolkingInstitutionele factoren (leerplicht, pensioenleeftijd)Participatie van de vrouwVoorstelling: bevolkingspiramide

7





8





9



Kwalitatieve dimensieScholing

Cfr. tabel analfabetisme (Niger 85.7% van bevolking > 15 jaar)Cfr. tabel inschrijvingsratio’s in derde-cyclusonderwijsParticipatie van de vrouw in onderwijs

Ondervoeding, gezondheid, cultuur

Tijdsdimensie: Institutionele factoren (arbeidsduur)


Analfabetisme in minder ontwikkelde landen

Land (% van bevolking > 15 jaar) 1997 Niger 85.7% Burkina Faso 79.3% Ethiopië 64.6% Mali 64.5% Nepal 61.9% Bangladesh 61.1% Indië 46.5% Irak 42.0% Nicaragua 36.6% China 17.1% Brazilië 16.0% Mexico 9.9%

10


Productiefactoren: Milieu

Gebruiksmogelijkheden van het natuurlijk leefmilieu voor de mens worden milieufuncties genoemd

InputfunctieRuimtescheppende functie: ruimte nodig om een aantal activiteiten te situerenWoonfunctieRecreatieve functieAfvalontvangende functie


Productiefactoren: Milieu

Schaarste: 3 dimensiesRuimtelijke schaarste: de natuurlijke ruimte is te klein om aan al de functies te voldoenKwantitatieve schaarste: hoeveelheid van een bepaalde milieucomponent is te gering

Hernieuwbare bronnenNiet-hernieuwbare bronnen

Kwalitatieve schaarste: milieufuncties rivaliseren met elkaar via een verandering in de kwalitatieve eigenschappen

11


Productiefactoren: Kapitaal

Kapitaal Ontstaat door het inzetten van arbeid en milieuIs indirect nuttig

Kapitaalgoederen worden ingezet om goederen te produceren die nuttig zijn

Ontstaat door investeringenZijn slechts mogelijk indien een deel van het inkomen wordt gespaard



OnderscheidVervangingsinvesteringen: versleten kapitaalgoederen vernieuwen

Slijtage kan een technische maar ook een economische oorzaak hebben indien technologische vernieuwing ervoor zorgt dat een bedrijf niet langer competitief kan producerenAfschrijvingen: geen werkelijke uitgaven maar een boekhoudkundig element die de slijtage weerspiegelt.

Uitbreidingsinvesteringen vergroten de kapitaalvoorraad

12



Netto-investeringenUitbreidingsinvesteringenVoorraadwijziging

Bruto-investeringenNetto-investeringenVervangingsinvesteringen



uitbreidings-netto- investeringeninvesteringen

bruto- voorraadtoenameinvesteringen

vervangings- vervangings-afschrijvingen investeringen investeringen

hoeveelheidkapitaalgoederen hoeveelheid hoeveelheid hoeveelheid hoeveelheid

kapitaalgoederen kapitaalgoederen kapitaalgoederen kapitaalgoedereneconomische economische economische economischeslijtage slijtage slijtage slijtage

31 December1 januari

13


Goederen

Goederen worden geproduceerd met schaarse productiefactoren en zijn dus ook schaarsGoederen kunnen direct of indirect voldoen aan een menselijke behoefte


Werkeloosheid in Vlaanderen

14


Goederen

IndelingDuurzame versus niet-duurzame goederenConsumptiegoederen versus investeringsgoederen

Duurzaam investeringsgoed: machine, gebouwNiet-duurzaam investeringsgoed: voorraad grondstoffenDuurzaam consumptiegoed: autoNiet-duurzaam consumptiegoed: frisdrank

Individuele versus collectieve goederenDe nuttigheid van individuele goederen is exclusief

Finale versus intermediaire goederen


Goederen

Toegevoegde waarde: waarde van de afzet min de waarde van de inzet van halfafgewerkte (intermediaire) producten

15


Goederen

Toegevoegde waardevan de boer

Aankoopprijs vangraan

Toegevoegde waardevan de molenaar

Toegevoegde waarde van deindustriële bakkerAankoopprijs van meel

Aankoopprijs van brood Toegevoegde waarde vande kleinhandelaar

Finale consumentenprijs= Sommatie van de toegevoegde waarde van elke productieschakel

Boer

Industriële bakker

Molenaar

Kleinhandelaar

Consument


Soorten huishoudingen

Consumenten:Doel: consumptie

Gezinnen produceren slechts een beperkt gedeelte (of geen) goederen die zij nodig hebben voor hun behoeftebevrediging (specialisatie)

Middelen: vergoedingen ontvangen voor het ter beschikking stellen van productiefactoren (productief inkomen) en als niet-productieve inkomstenbron (bijv. subsidies)Bepaalde productie binnen een gezin ontsnapt aan statistische registratie

16


Soorten huishoudingen

BedrijvenProductie van consumptiegoederen met het oog op de verkoop ervanMiddelen: opbrengst van de verkoop

OverheidPolitiek-ambtelijke besluitvorming m.b.t. Collectieve goederen en regelgevingMiddelen: belastingen


Moderne ruileconomie

Specialisatie heeft ruil tot gevolgNetwerk van ruiltransacties tussen producenten en consumentenSoorten ruil

Ruil in nature: goederen om goederenVia een algemeen aanvaardbaar ruilgoed: geld

Abstracte waardemeterRuilmiddel (ontdubbelen ruil in natura)KoopkrachtreserveKredietmiddel

17



De klassieke kwantiteitswet (Fisher vergelijking):

P = algemeen prijspeilT = hoeveelheid verhandelbare goederen

P * T = waarde van de transacties = nominale bestedingenM = geldhoeveelheidV = omloopsnelheid van het geld

M * V = de totale som betalingen

TPVM ** 0 =



Nominale bestedingen kunnen wijzigen als gevolg van

Een wijziging in de hoeveelheid verhandelde goederen (T)Een wijziging in het algemeen prijspeil = inflatie

Prijzen van ALLE producten nemen toeGeen wijziging in de RELATIEVE prijzen

18



Geldhoeveelheid:Chartaal geld: biljetten en munten (ECB)Giraal geld: zichtrekening

Creatie van giraal geld: Stel persoon A stort op zijn zichtrekening € 1000 (geen wijziging in de geldvoorraad: chartaal wordt giraal)De bank van A weet dat een gedeelte hiervan zal opgevraagd worden terwijl een ander gedeelte op de rekening zal blijven staan – de liquiditeitsquote geeft weer hoeveel geld een bank in kas moet houden om aan opvragingen te kunnen voldoen (stel dat deze liquiditeitsquote = 15%)



15% van € 1000 = € 150 gaat in kas85% van € 1000 = € 850 kan door de bank van A vrij gebruikt worden bijvoorbeeld om een lening te verstrekken aan persoon B ten belope van € 850.

Persoon B ontvangt de lening en betaalt hiermee € 850 aan zijn schuldeiser (persoon C) die het bedrag op zijn zichtrekening plaatsDe bank van persoon C weet opnieuw dat er 15% van dit deposito in kas moet blijven om aan opvragingen te kunnen voldoen

15% van € 850 = € 128 gaat in kas85% van € 850 = € 722 kan door de bank van C vrij gebruikt worden bijvoorbeeld o m een lening te verstrekken aan persoon D ten belope van € 722

19



Oorspronkelijke situatie: deposito: € 1000Uiteindelijke situatie:

Deposito’s: € 6667 = € 1000 + € 850 +€ 722 + ....Leningen: € 5667 = € 850 + € 722 + ....Reserves: € 1000 = € 150 + € 128 + ...

Krediet- of geldmultiplicator is de waarde waarmee het initieel gelddeposito (€ 1000) moet vermenigvuldigd worden om de maximale hoeveelheid giraal geld te bekomen die het bankwezen, gegeven de liquiditeitsquote (LQ) dan creëren.



Maximale geldhoeveelheid = 6667

Geldmultiplicator:

Maximale geldcreatie: 5667

Geldmultiplicator:

tsquoteLiquiditei1

11−

tsquoteLiquiditei

20



Maximale geldhoeveelheid

Maximale geldcreatie⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛−=−= 11*

LQIDdepositoInitieelMGHMGC

LQIDlicatorgeldmultipdepositoInitieelMGH 1** ==



De expansie is meestal minder groot omdatDe banken onvoldoende betrouwbare kredietaanvragen krijgenDe overheid de kredietmogelijkheden aan banden legtEen deel van de deposito’s gebruikt wordt voor betalingen aan het buitenlandEen gedeelte van het geld dat bij kredietverstrekking gecreëerd wordt omzet in chartaal geld

21


De omgekeerde kredietpiramide

ABC : ECBBDEC : Geldcreatie door ECB:

geldbasis of basisgeld = bankbiljetten + R/C tegoeden van banken bij ECB

BDGFHEC : Chartaal geld in handen van publiekGFH : Chartaal geld bij banken + R/C tegoeden van banken bij ECB

= Kasreserves van de banken of liquiditeit van de bankenDe kasreserves van de banken vormen de dekking om via kredietverlening bijkomende girale tegoeden te creëren.

GIJH : Girale geldschepping van banken = giraal geld van particulieren bij de banken

22


Monetaire politiekDoel?

Macro-economisch stabiele omgevingInflatie (erg belangrijk voor ECB) en economische groei

Wie?De ECB

Hoe?Binnenlandse geldhoeveelheid beïnvloeden

Instrumenten ?Beïnvloeden van de liquiditeit van de banken

Via interestvoeten op leningen aan bankenVia minimale reserveverplichtingenOpen markt verrichtingen


Jean-Claude Trichet, voorzitter van de ECB

23



Verschillende geldhoeveelheidsvariabelenM1: Chartaal geld en giraal geld op zichtM2: M1 + tegoeden op maximaal 2 jaarM3: M2 + tegoeden op twee jaar in fondsen e.d.m.

Toepassing: ECB rentebeleidDoelstelling is groei van M3 = 5,5%Reden: inflatiedoel = 2%Lange termijn economische groei: 3%Daling in de omloopsnelheid van het geld: -0.5%5.5% - 0.5% = 2% + 3%

24


Economische orde

Economische orde: toekennen van beslissingsrechten en het op elkaar afstemmen van de betrokken beslissingen om de economische activiteit zo efficiënt mogelijk te organiseren

Markteconomie, centraal geleide economie ...Maximale economische efficiëntie impliceert

Een maximaal niveau van bedrijvigheid Maximale efficiëntie in de aanwending van productiefactorenMaximale technische efficiëntieEfficiëntie in de ruil

25


Economische orde

Definitie: Pareto-efficiëntie: allocatie is Pareto-efficiënt indien het niet mogelijk is om door reallocaties van productiefactoren en/of goederen de totale welvaart van de volkshuishouding te verhogen

In dat geval produceert een volkshuishouding op haar productiemogelijkhedencurve


Economische orde

Kleding

Voedsel

Productiemogelijkhedencurve

C

B

E

A

D

! F

onbereikbaar

suboptimaal

26


Economische orde

Moderne economie: de rol van de overheidOverheid houdt niet alleen rekening met efficiëntie-eisen

Ook politieke en sociale opvattingen spelen een rol Voorbeeld: inkomensverdeling

Spanningsveld tussen efficiëntie en de andere doelstellingen van het beleid met trade-off mogelijkheden

Voorbeeld: belastingen verstoren de relatieve prijzen (verlagen dus de efficiëntie) maar laten toe om een sociaal beleid te voeren.


Karakteristieken van de economische ordeAllocatiemechanismeEigendomsrechtenCentrale drijfveer

Economische orde

27


Economische orde

Allocatiemechanisme van productiefactorenMarkteconomie

Decentraal systeem gebaseerd op vraag, aanbod en prijsvorming

Centraal geleide of planeconomieCentrale overheidsinstantie

Gemengde economieOverheidsingrijpen beïnvloedt de allocatie van productiefactoren en de samenstelling van het productaanbod.


Economische orde

Eigendom van productiefactorenKapitalisme

Bodem en kapitaal zijn in private handen

CollectivismeBodem en kapitaal zijn in handen van het collectief

28


Economische orde

Centrale drijfveerSocialisme

Het algemeen belang

LiberalismeHet individueel belang


De economische onderzoeksmethode

Normatieve versus positieve theorieNormatief: hoe iets zou moeten gebeuren rekening houdend met bepaalde waarderingsoordelenPositief: beschrijven en verklaren hoe iets gebeurt

29



Bouw van theorieënDeductie

Uitgangspunt: algemeen beginsel (bijvoorbeeld rationaliteit van de mens)Logisch afleiden van bepaalde gevolgen

InductieUitgangspunt: de feitenVia allerhande onderzoeksmethoden bepaalde verbanden zoeken



Trend: economen maken meer en meer gebruik van onderzoeksmethoden uit de positieve wetenschappen (positivistische visie op de ontwikkeling van de economiebeoefening)

Start: economisch-wiskundig model op basis vanHeuristische hypothesen (simplificerend)Domein hypothesen (beperken van de theorie tot een bepaald deel van de werkelijkheid)Verwaarloosbaarheids hypothesen (bepaalde factoren worden uitgeschakeld)

30



Confrontatie van theorie en praktijkAfleiden van bepaalde voorspellingenVerifiëren van deze voorspellingen in de feitenFalsifiëring van de theorie d.m.v. het zoeken van feitenmateriaal dat de theorie tegenspreekt



ECONOMISCHE THEORIEHypothesen: relaties tussen

economische variabelen

DE WERKELIJKHEID

Wanneer voorspellingen enfeiten elkaar tegenspreken moeteen nieuwe economische theorie

ontwikkeld worden

Voorspellingen makenen deze falsifiëren

31



Thomas Kuhn: wetenschapsontwikkeling is eerder een discontinue proces (positivistische methode is continu)Oostenrijkse school:

Gelooft vooral in kwalitatieve uitsprakenWijzen o.a. op het feit dat statistische technieken veronderstellen dat er degelijk cijfermateriaal aanwezig is, is dit niet het geval dan geldt: ‘garbage in – garbage out’. Veel economische cijfers zijn inderdaad onvolledig.

Hoofdstuk_1

Documents

Transcript of Hoofdstuk_1