Ontwikkelingspsychologie 1

De adolescent(12 tot 18 jaar)

1. Lichamelijke ontwikkeling

• Puberteit

1. Lichamelijke ontwikkeling

• Lichaam kind lichaam volwassene

1. Lichamelijke ontwikkeling

• Meisjes < jongens: 1 à 2 j. verschil

• Individuele verschillen – Begin en einde– Tempo en duur

1. Lichamelijke ontwikkeling

• Seksuele rijpingsprocessen– Secundaire geslachtskenmerken

• Borstontwikkeling, pubaire beharing, verlaging van de stem bij jongens

– Primaire geslachtskenmerken• Ontwikkeling van genitaliën

• Biologisch volwassen– Meisjes: 15j– Jongens: 16j

1. Lichamelijke ontwikkeling• Versnelling groei en verandering proportie

– ‘Tweede strekking’– Lengte, gewicht, skelet– Jongens > meisjes: bredere schouders,

smallere heupen, langere benen, meer spieren, minder onderhuidse vetontwikkeling

– Uithoudingsvermogen – Jeugdpuistjes– Zweetklieren

1. Lichamelijke ontwikkeling

• Reacties op lichamelijke veranderingen– Lichamelijk aantrekkelijk = ! voor zelfbeeld– Negatieve gevoelens door:

• Vroege/late rijping• ≠ lichamelijke/psychische ontwikkeling• Ongelijk verloop van ontwikkelingen• Afwijkingen vrouwelijk/mannelijk ideaalbeeld• Jeugdpuistjes• Menarche/spermarche: tegenstrijdige emoties

1. Lichamelijke ontwikkeling

• Acceleratieverschijnsel– Adolescent vandaag > vroeger

• Groter• Eerder geslachtsrijp• Door:

– Betere gezondheidszorg– Afschaffing kinderarbeid– Doorbreken seksuele taboes– …

2. Motorische ontwikkeling

• Spierontwikkeling• Uithoudingsvermogen • Sporten = favoriete bezigheid

– Technieken verbeteren– Lichamelijke aantrekkelijkheid vergroten– Competitie– Just for fun

3. Perceptuele ontwikkeling

• Aandacht en concentratie – Selectieve aandacht

– Verdelen van aandacht

– Langdurige concentratie mogelijk

4. Cognitieve ontwikkeling

• Formeel operationeel stadium– Abstract denken– Propositionele denken– Hypothetisch-deductief denken– Combinatorisch denken

4. Cognitieve ontwikkeling

• Informatieverwerking– Geheugencapaciteit

– Metacognitie

– Planmatig en systematisch werken

– Inhoudelijke kennis

4. Cognitieve ontwikkeling

• Consequenties– Kritische houding– Zelfreflectie – Discussiëren– Idealisme– ≠ Intelligenter

5. Taalontwikkeling• Volwassenentaal

– Gesproken en geschreven taal = begrijpen en voortbrengen

• Maar volwassenen begrijpen niet altijd ‘taal van jongeren’– Bvb. sms’jes en chat-taal

of uitdrukkingen zoals ‘smoren’, ‘iemand binnendraaien’, etc.

• Taalontwikkeling stopt niet

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling• Separatie en individuatie

Separatie = loskomen van ouders- Invloed: ouders , lftgenoten

- Beeld ouders: ouders =

feilbaar- Generatiekloof?

Individuatie = autonome persoon worden

-Verschilt per gezin en cultuur

Rolveranderingen:- Intimiteit en seksualiteit- Relationeel binden- Beroep en studie- Moreel, politiek en levensbeschouwelijk

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Invloed van gezin– Opvoedingsstijl

Parentale warmte

Permissief Autoritatief toegeeflijk

Parentale controle

Permissief Autoritair onverschillig

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Invloed van gezin– Omgang van ouders met ouder worden en

terugkijken op eigen leven

– Onderlinge relatie van de ouders

– Economische situatie in gezin

– Samenstelling van het gezin

– Culturele achtergrond

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Conflicten– Interpersoonlijke conflicten

• Conflict ouders • Gewenst !?!• Oplossing ?

– Intrapsychische conflicten• = Stimulans voor

ontwikkeling

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Stress

• Tgv gebeurtenissen die ons bedreigen of uitdagen

• Coping– Probleemgericht– Emotiegericht– Onbewust, defensief

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling• Omgang leeftijdgenoten

– Meer omgang, ook buiten school– Informele ontmoetingen, ook met andere sekse– Grote en kleine groepen

• Belang??– Zelfwaardering, want onzekere periode– Sociale vaardigheden – Experimenteren met nieuwe rollen– Integratie volwassenenwereld voorbereiden– Sociale vergelijking

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling• De jeugdcultuur

– Ze hebben een eigen cultuur, met eigen opvattingen en gedragingen

• Verschillende subculturen= Basis voor ‘imago’– Geen groep van vrienden, hoewel die er wel

kunnen uit voortkomen– ‘Conformisme’

Bvb. skaters, emo’s, jumpers, tecktonik fans, …

Voorbeeld subcultuur

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Kliekjes of vriendengroepen– ‘Wij’-gevoel– Intense omgang: café, sport, uitgaan, …

• Via selectie en socialisatie

• Eén-sekse-groep gemengde groepen

• Interculturele vriendschappen

6. Sociaal-emotionele ontwikkeling

• Vriendschap tss ‘boezemvriend(inn)en’– Speciale band: intimiteit, gelijkwaardigheid en

wederkerigheid

– Invulling: wederzijds vertrouwen, steun en zorg, gesprekken over alledaagse en intieme zaken

– Nadruk: • Jongens: vaak samen dingen doen

• Meisjes: vertrouwensfiguur

– Tegenwicht voor gevoelens van eenzaamheid

7. Seksuele ontwikkeling

• Ontdekking eigen/ander lichaam Seksuele omgang met eigen/ander lichaam

• Genitale fase (Freud)– Geslachtscontact = centraal– Volwassen seksualiteit, gericht op seksuele

omgang met persoon buiten het gezin

• Grote openheid versus taboesfeer

7. Seksuele ontwikkeling

• Vorming van romantische relaties– Meerdere functies– 4 stadia:

• Initiatie• Status• Affectie• Relatievorming

7. Seksuele ontwikkeling

Seksuele thema’s

1. Zelfbevrediging– Verwondering, ongemak, schuld– Zelfs bij kleine kinderen– Jongens > meisjes

2. ‘De eerste keer’– Van vasthouden, via tongzoenen, aanrakingen lichaam en

geslachtsdelen tot ‘de eerste keer’– Opleidingsniveau: hoe lager, hoe vroeger; en viceversa– Motieven: nieuwsgierigheid, affectie, status volwassene– Gemengde emoties: jongens positiever dan meisjes

7. Seksuele ontwikkeling

7. Seksuele ontwikkeling

3. Anticonceptie en veilig vrijen– Waarom condoom?

• Meisjes: zwangerschap voorkomen• Jongens: geslachtsziekten voorkomen• Hoe jonger, hoe minder anticonceptiegebruik• Hoe meer seksuele ervaring, hoe meer

anticonceptiegebruik

– Tienerzwangerschap• Belang van externe factoren: steun familie, steun

partner, economische en culturele factoren

7. Seksuele ontwikkeling

4. Homoseksueel gedrag– Drie reacties op ontdekking:

• Verzet en maskeren• Acceptatie en dubbelleven• Volledige aanvaarding en openheid

– Spanningen en angsten• Zelfmoord > gemiddelde

– Reacties omgeving meestal positief

8. Persoonlijkheidsontwikkeling

• Egocentrisme= ‘anderen zijn ook met mij bezig, omdat ik met

mezelf bezig ben’

– Imaginair publiek– Wanneer een adolescent (kritisch of bewonderend) over

zichzelf denkt, denkt hij dat de anderen dit ook doen op dezelfde manier (zoals een publiek).

8. Persoonlijkheidsontwikkeling

• Egocentrisme– Persoonlijke fabel

– ‘Ik ben uniek, er is geen tweede zoals ik. Ik heb unieke gedachten en gevoelens.’ Ze voelen zich onkwetsbaar en hebben vaak het gevoel dat niemand hen begrijpt.

• Oplossing – Imaginair publiek: Contact met leeftijdsgenoten – Persoonlijke fabel: Realisatie van

vriendschappen

8. Persoonlijkheidsontwikkeling

• Conformisme– In zoektocht naar eigen persoonlijkheid– Met jeugdcultuur, subcultuur, vriendengroep

• Bvb. kleding, muziekkeuze, taalgebruik

– Met volwassenen• Bvb. oplossen van problemen, kiezen van een beroep

• Einde adolescentie– Conformisme

8. Persoonlijkheidsontwikkeling• Identificatie

– Zelfontdekking van ‘buiten naar binnen’• Lichamelijke aantrekkelijkheid = !!!• Persoonlijkheidseigenschappen en vaardigheden

– Modellen• Personen waaraan adolescent gedrag wil oriënteren

Bvb. verre, nabije, abstracte modellen

– Idealen• Waardeopvattingen, ontwerpen voor toekomst

8. Persoonlijkheidsontwikkeling• Experimenteren met sociale rollen

– Bvb. vakantiejob, animator in jeugdwerk, lid van muziekband, partner/lief, roken/drinken, brommerrijden, etc.

– Toetsen van gedrag aan rolverwachtingen

8. Persoonlijkheidsontwikkeling

• Identiteitsstatus– Ontdekken van identiteit versus

identiteitsverwarring (Erikson)

– 4 statussen• Verkennen van alternatieven (Experiment) • Kiezen van positie (Identificatie)

8. Persoonlijkheidsontwikkeling

• Identiteitsstatussen

Exploratie identiteitsalternatieven Moratorium Achievement

IdentificatieIdentiteitsdiffusie Foreclosure

• Identiteitsvorming meestal niet voltooid aan einde adolescentie

• Opvoedingsstijl heeft invloed• Genderidentiteit: verhoogde differentiatie

8. Persoonlijkheidsontwikkeling

• Zelfbeeld– Hoe zie ik mezelf?

Voor wie houdt men mij?

– Differentiatie zelfbeeld

+ zelfwaardegevoel

– Genderverschillen

meisjes < jongens

9. Morele ontwikkeling

• Universele menselijke waarden

9. Morele ontwikkeling

• ‘Afwegingen’ – Formeel oper. denken = basisvoorwaarde

– Empathie/inlevingsvermogen

– Afwegingen = daden ???

Postconventioneel stadium bereikt!

10. Schoolse ontwikkeling

• Leerlingenbegeleiding– ‘Leerling zijn’– ‘Kind/jongere zijn’– Zorg voor alle leerlingen

• 3-lijnenmodel– Leerkracht– Leerlingenbegeleider– Externe diensten

10. Schoolse ontwikkeling

1. Leren leren= verwerven van kennis, vaardigheden en

attitudes; gemotiveerd en zelfstandig informatie verwerken en toepassen

– 4 leerstijlen:• Doeners• Waarnemers• Denkers• Toepassers

Combinatie: beste garantie!

10. Schoolse ontwikkeling

1. Leren leren

– 3 componenten voor zelfstandig leren

• Hoe voel ik mij? (Sociaal-emotioneel)

• Hoe verwerk ik informatie? (Cognitief)

• Hoe stuur ik mezelf bij? (Metacognitief)

Alle 3 = essentieel, niet alleen cognitief.

10. Schoolse ontwikkeling2. Leren kiezen

– Vaak verkeerde keuzes• Watervaleffect!

– Daarom: keuzebegeleiding• 4 scharniermomenten• Constant

– Beter zicht op zichzelf– Breed perspectief op de wereld– Zelf plannen en sturen

– Belang van positieve keuze

10. Schoolse ontwikkeling

3. Leren leven– ‘Leerschool’, maar ook ‘leefschool’

– Begeleidingsplan

12. Tekenontwikkeling

• Kritische houding tov eigen tekentalenten

Stoppen

Toevlucht in:• Kalmerend tekenen

• Karikaturen

• Herbeginnen

• Aftekenen

• Tekentechnieken verfijnen (= enkelingen)

Indien ontwikkeling anders loopt …

• Adolescentie = gevoelige periode• Meestal zonder ernstige problemen• Indien wel problemen:

– Verschil in aard• Externaliserend• Internaliserend

– Verschil in gradaties

Indien ontwikkeling anders loopt …

• Jeugdcriminaliteit– Meestal lichte vormen

Bvb. fietsen zonder verlichting, protesteren in betoging, niet teruggeven van te veel ontvangen wisselgeld

– Hoogtepunt: 17-18 jaar– Oorzaak: Wensen goedkeuring lftgenoten– Gesocialiseerd versus ondergesocialiseerd

Stoppen criminaliteit Gaan er mee door

Indien ontwikkeling anders loopt …

• Middelengebruik en –verslaving– Biologische en psychische afhankelijkheid

– Alcohol, roken, andere (illegale) drugs

– Waarom? • Spanningen wegnemen, plezierige emotionele

toestand,…

– Problemen?• Identificatie met drugcultuur, fysieke achteruitgang,

schoolprestaties , gedragsveranderingen

Indien ontwikkeling anders loopt …• Depressiviteit

– Sombere stemming, minder plezier beleven, eetlust of , verstoord slaappatroon, concentratie , …

– Stijgt in adolescentie– Oorzaak: genetisch of omgeving

• Suïcide– Oorzaak: depressie, stress, perfectionisme,

conflicten, …

Indien ontwikkeling anders loopt …• Eetproblemen

– Obesitas• Gevolgen voor psyche en gezondheid

• Eetstoornis– Anorexia nervosa

• Onderdrukte eetlust, slank willen zijn, ontkenning van vermagering, buitengewone invloed van gewicht op zelfbeeld

– Boulimia nervosa• Vreetbuien owv eetdrang versus slank willen zijn (braken,

dieethouden, …), gewicht blijft normaal, buitengewone invloed van gewicht op zelfbeeld

– Oorzaak: biologisch, psychisch, sociaal, cultureel

Samengevat

• Overgang kind – volwassene

• Tweede strekking – seksuele rijpingsprocessen

• Waarnemen van meerdere dingen tegelijk

• Formeel operationeel denken

• Jongerentaal

• Separatie en individuatie

• Belang leeftijdgenoten , ook andere sekse

• Jeugd- en subcultuur, vrienschappen

Samengevat

• Genitale fase: geslachtscontact = centraal• Egocentrisme, conformisme, identiteitsvinding• Richt zich naar universele menselijke

waarden, met afwegingen• Belang van leerlingenbegeleiding• Sport/hobby’s/samen zijn ipv spel• Kritisch tov tekentalent• Externaliserende en internaliserende

problemen