Hoofdstuk 4 – De Tweede Wereldoorlog

Belangrijke personen

Winston Churchill 1874 – 1965 Winston Churchill is vooral bekend van zijn dappere houding in de Tweede Wereldoorlog. Hij stamde uit een hoge adellijke familie. Onder zijn voorvaderen zaten beroemde veldhe-ren. Churchill had tijdens de Eerste Wereldoorlog al een hoge politieke functie. Hij was in die tijd onder meer minsister van de Engelse marine. In 1940 werd Churchill minister-pre-sident van Engeland. Mede door zijn optreden tijdens de Tweede Wereldoorlog wist het Engelse volk de strijd tegen Duitsland vol te houden. Hij had naast Stalin en Roosevelt een belangrijke rol in de verdeling van Europa na de Tweede Wereldoorlog.

Franklin Delano Roosevelt 1882 – 1945 Roosevelt staat ook bekend als FDR. Hij is de langstzittende president van de Verenigde Staten, want hij is twaalf jaar president geweest, van 1933 tot zijn dood in 1945. FDR werd gekozen toen de VS in een diepe economische crisis zaten, met een hoge werkloosheid en grote armoede. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte Roosevelt samen met de andere geallieerde leiders Stalin en Churchill. Deze samenwerking leidde tot de overwinning op de asmogendheden. Dat maakte FDR niet meer mee, want hij overleed kort voor het einde van de oorlog.

Koningin Wilhelmina 1880 – 1962 Wilhelmina was koningin van Nederland van 1890 tot 1948. Tijdens de Duitse bezetting zat Wilhelmina met de rest van de regering in Londen. Ze zond radioboodschappen aan haar volk, via Radio Oranje. De Duitsers hadden luisteren naar Radio Oranje verboden, maar weinig Nederlanders trokken zich daar wat van aan. De toespraken van de koningin gaven hoop. Churchill noemde koningin Wilhelmina de enige ‘man’ in de Nederlandse regering. Hij had voor haar meer bewondering dan voor de meeste Nederlandse ministers.

Anne Frank 1929 – 1945 Anne Frank was een Joods meisje, dat net als zoveel andere Joodse kinderen door de nazi’s is vervolgd. Anne werd geboren in Duitsland. Toen Hitler aan de macht kwam, besloten de vader en moeder Frank naar Nederland te vluchten. Het gezin Frank woonde in Amsterdam, waar vader Otto een bedrijf had. Toen de Duitsers Nederland veroverden, konden de Joden niet meer vluchten. De familie besloot in 1942 onder te duiken, toen de Duitsers de Joden gingen oppakken. Tot 1944 verbleef het gezin met andere Joodse onderduikers in een ver-borgen achterhuis in Amsterdam. Daar schreef Anna haar dagboek, dat later werd terugge-vonden en dat zo beroemd is geworden. Door verraad viel de familie Frank toch in Duitse handen. Alleen vader Otto overleefde de vernietigingskampen.

Soekarno 1901 – 1970 Soekarno was de eerste president van Indonesië na de onafhankelijkheid van Nederland. Soekarno werd geboren in een tijd waarin Nederland nog de baas was over de kolonie Ne-derlands-Indië. Al voor de Tweede Wereldoorlog streed Soekarno tegen de Nederlandse overheersing. In 1927 was hij een van de oprichters van de Partai Nasional Indonesia. Tij-dens de Japanse bezetting werkte hij samen met de japanners, in de hoop steun te krijgen voor de onafhankelijkheid. In de jaren 1945 – 1949 leidde hij de strijd van de nieuwe Repu-bliek Indonesië tegen de Nederlanders. Soekarno bestuurde Indonesië tot 1965.

Kern

De wereld in oorlog Op 1 september 1939 trokken Duitse troepen de Poolse grens over. De asmogendhe-den1 werden opgericht. Twee dagen later verklaarde de Engelsen en de Franse regering Duitsland de oorlog en be-gon de Tweede Wereldoorlog. De Duitse verovering van polen was een blitzkrieg2. In de zomer van 1940 begon Hit-ler de Slag om Engeland3 maar Engeland kon het tegenhouden door de nieuwe radar. In juni 1941 begon Hitler met het uitvoeren van Operatie Barbarossa4. Door deze Duitse aanval op de Sovjet-Unie was Engeland niet meer het enige land dat tegen Duitsland vocht. Tijdens de winter van 1942 – 1943 leden de Duitsers een zware nederlaag te-gen het Rode leger bij de Slag om Stalingrad5. Met de aanval op Pearl Harbor6 raakten de VS betrokken bij de oor-log. De VS vochten mee aan de kant van de geallieerden7. De geallieerde landing op de kust van Normandië op 6 juni 1944 heet ook wel D-day8. De Duitsers moesten nu zowel in het oosten als in het westen vechten in een twee-frontenoorlog. Begin mei 1945 gaven de laatste soldaten van het Duitse leger zich over. Japan gaf zich in augustus 1945 over, nadat er twee atoombommen9 op het land waren geworpen.

Nederland in de Tweede Wereldoorlog. In augustus 1939 gaf de Nederlandse regering opdracht tot mobilisatie10. Op 10 mei 1940 werd Nederland aangevallen. Op 14 mei werd het centrum van Rotterdam ver-woest door een Duits bombardement en om meer slachtoffers te voorkomen capituleerde11 het Nederlandse leger. De Nederlandse regering gaf zich over. Koningin Wilhelmina en de Nederlandse regering vertrokken naar Londen. De Duitsers verboden politieke partijen, alleen de NSB mocht blijven bestaan. Vakbonden, onderwijs, kranten en radio kregen te maken met gelijkschakeling12. Nederland was onder het Duitse bestuur geen rechtsstaat13 meer. Regelmatig pakten de Duitsers Joden op bij razzia’s14. Nederlanders reageerden verschillend op de bezetting. De meeste pasten zich aan. Samenwerken met de vijand heet collaboratie15. Sommige werkten de bezetter tegen, zij boden verzet. Zo vond de Februaristaking16 plaats in februari 1941 en van 1944 tot 1945 was er de Spoorwegsta-king17. Hierdoor ontstond in 1944 in West-Nederland wel de Hongerwinter18. De geallieerde aanval bij Arnhem in september 1944 heet operatie Market Garden19. Deze slag bij Arnhem mislukte, alleen Zuid-Nederland werd be-vrijd. Op 5 mei 1945 was heel Nederland bevrijd. Massamoord. In 1940 kregen alle ambtenaren in Nederland de Ariërverklaring20 voorgelegd. Met deze verkla-ring moest je aangeven geen Jood te zijn. In verhouding tot andere West-Europese landen zijn in Nederland veel Joden weggevoerd. Dat heeft meerdere oorzaken:

• Nederland kreeg direct een Duits bestuur. • Het in 1941 ingevoerde persoonsbewijs was moeilijk te vervalsen. • Het Nederlandse bevolkingsregister was erg overzichtelijk. • Nederland is een dichtbevolkt land en heeft weinig bossen en geen bergen.

1 De naam van het bondgenootschap van Duitsland, Japan en Italië. 2 Dat is een snelle veroveringsoorlog met tanks en vliegtuigen. 3 Een felle luchtoorlog tussen Engeland en Duitsland. 4 Dat was het Duitse plan voor een snelle inname van het westelijke deel van de Sovjet-Unie. 5 Veldslag bij Stalingrad tussen het Duitse leger en het leger van de SU duurde ruim 5 maanden en was een keerpunt in de oorlog. 6 Amerikaanse marinebasis op Hawaii werd door Japanse bommenwerpers aangevallen om de vloot te verzwakken. 7 De Sovjet-Unie, Verenigde Staten en Verenigd Koninkrijk. 8 Dat is de geallieerde landing op de kust van Normandië op 6 juni 1944 met het doel de Duitsers te verdrijven. 9 Dat is een kernwapen met een allesvernietigend effect. 10 Dat betekent dat de soldaten zich moeten klaarmaken voor een oorlog. 11 Dat betekent dat het leger de wapens neerlegde en zich overgaf aan de vijand. 12 Dat betekent dat de regering de gedachten en het gedrag van de bevolking de bevolking probeerde te controleren en aan te pas-sen aan de ideeën van de nazi’s. 13 Dit is een staat waarin burgers beschermd zijn tegen onrechtmatig optreden van de overheid en van andere burgers. 14 Een door de overheid georganiseerde jacht om een groep mensen op te pakken. 15 Samen werken met de vijand. 16 Grote staking onder de bevolking van Amsterdam en omstreken tegen anti-Joodse maatregelen van de bezetter. 17 De Nederlandse regering probeerde het Duitse leger te verzwakken. 18 Strenge winter van 1944 – 1945 waarin er grote hongersnood was in West- en Noord-Nederland. Ruim 20.000 mensen stierven. 19 Een aanval van de geallieerden in september 1944 om Nederland vanuit het zuiden te bevrijden. 20 Een verklaring waarin iemand moest aangeven dat hij geen Jood was.

Begin 1942 werd besloten tot het massaal uitroeien van de Joden. Dat leidde tot de Holocaust21, de vernietiging van zes miljoen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Eind 1942 begon de deportatie22 van de Nederlandse Joden. Eerst gingen mensen naar het doorgangskamp23 Westerbork in Drenthe. Joden werden meestal massaal vergast in vernietigingskampen24. Kampen waarin nazi’s mensen opsloten die ze als hun vijand zagen, heten concentratie-kampen25. Oorlog in Azië en onafhankelijkheid van Indonesië. Nederlands-Indië was een Neder-landse kolonie en werd bestuurd door een kleine groep Nederlanders. De Partai Nasional Indonesia met leider Soe-karno wilde onafhankelijkheid26. Met de aanval op Pearl Harbor wilde Japan de Amerikaanse vloot verzwakken, zodat Japan grote delen van Azië kon innemen. In 1942 gaf het KNIL zich over en begon de Japanse bezetting27 van Nederlands-Indië. Nederlandse burgers en mensen van Europees Indonesische afkomst werden in gevangenkam-pen opgesloten en moesten vaak dwangarbeid verrichten. De nationalistische leider Soekarno werd in 1942 vrijge-laten. Hij bleef streven naar onafhankelijkheid. Pas in 1944, toen Japan de oorlog ging verliezen, werkten de Ja-panse bezetters mee aan de Indonesische onafhankelijkheid. Door de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki gaf Japan zich over. Voor de nationalistische leiders was dat het moment om de Republiek Indonesië28 uit te roe-pen. Nederland onderhandelde met Indonesië, maar niet met Soekarno, want het zag hem als een verrader, die met japanners had samengewerkt. De onderhandelingen mislukten en de Nederlandse regering besloot tot politionele acties29. De VS en de VN waren het niet eens met dit militaire optreden. De steun van de Republiek Indonesië was namelijk erg belangrijk in de strijd tegen de verspreiding van het communisme in Azië. Op 27 december 1949 droeg Nederland de soevereiniteit30 over aan Indonesië.

21 Dat is de vernietiging van zes miljoen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. 22 Mensen wegbrengen naar strafkampen. 23 Dat was een concentratiekamp waar Joden werden verzameld en dat als tussenstation diende op weg naar de vernietigingskam-pen in Polen. 24 Dat zijn kampen waarin de nazi’s mensen opsloten en vermoorden. 25 Dat zijn kampen waarin nazi’s mensen opsloten die ze als hun vijand zagen. 26 Ze wilden zelfstandig zijn en een eigen bestuur hebben. 27 Nederlands-Indië van januari 1942 tot augustus 1945 werd overheerst door Japan. 28 Deze republiek wilde zich losmaken van Nederland. 29 Dat waren Nederlandse militaire acties in juli 1947 en december 1948 om Nederlands-Indië als kolonie te behouden. 30 Volledige onafhankelijkheid van anderen.

Chronologie

1939 • Duitsland valt Polen binnen.

• De Tweede Wereldoorlog begint.

10 mei 1940 • Duitsland valt Nederland, België en Frankrijk binnen.

1941 • Duitsland valt de Sovjet-Unie binnen.

• Japan valt Pearl Harbor aan.

• De VS raakt betrokken bij de oorlog.

• De Februaristaking.

1942 • Hoge nazi’s besluiten hoe de vernietiging van het Joodse ras georganiseerd wordt.

1942 – 1943 • Slag om Stalingrad.

6 juni 1944 • D-day, de geallieerden landen op de kust van Normandië in Frankrijk.

1944 • De Spoorwegstaking.

5 mei 1945 • Nederland is bevrijd.

6 augustus 1945 • Eerste atoombom op Hiroshima, drie dagen later op Nagasaki.

• Japan capituleert.

17 augustus 1945 • De Republiek Indonesië wordt uitgeroepen.