1

1

Leefmilieu Brussel

Home Passive Home Brusselse stadsrijwoningen gerenoveerd tot passief, laag- of zeer lage-energiehuizen

De erfgoedwaarden van de Brusselse huizen

Troeven en beperkingen voor een duurzame renovatie

Jérôme BERTRAND

De Stadswinkel

2

3

● Sensibiliseren voor de erfgoedwaarde van de

Brussels rijwoningen

● Aanzetten tot de inachtneming van deze

erfgoedwaarde tijdens de energetische renovatie

Doelstelling(en) van de presentatie

4

● “Hoe ouder het gebouw, des te lager de

energieprestaties”: een denkbeeld dat

genuanceerd moet worden!

● Erfgoedwaarden van de Brusselse rijwoningen:

het zit in de details!

● Energetische renovatie en erfgoed: enkele

voorbeelden van interventies

Algemeen schema van de presentatie

3

5

“Hoe ouder het gebouw, des te lager de energieprestaties”: een

denkbeeld dat genuanceerd moet worden!

De Brusselse woongebouwen: Chronologische verdeling

Bron : CERAA – De toepassing van de principes van passiefhuis in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Eindverslag – Januari 2008

4

Evolutie van de thermische isolatie van het metselwerk

● na 1973: spouwmuur met thermische isolatie

● na 1945: spouwmuur met luchtspouw

● voor 1945: volle muur

Valeur U

0,49 W/m2.K

1,53 W/m2.K

2,37 W/m2.K

Tekening P. & J. BERTRAND

De woningen van de periode 1945-1970

zijn het meest “energieverslindend”

Bron : CERAA – De toepassing van de principes van passiefhuis in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Eindverslag – Januari 2008

5

Sint-Gillis – rond 1875 Sint-Lambrechts-Woluwe – rond 1960

Een van de redenen hiervoor is de

toename van beglaasde oppervlaktes

6

12

Erfgoedwaarden van de Brusselse rijwoningen: het zit in de details!

7

Architecturaal erfgoed in Brussel

● Ongeveer 3.500 beschermde goederen uit +/- 200.000

gebouwen in Brussel (de beschermde gebouwen zijn

dus goed voor iets minder dan 2% van het

gebouwenbestand)

● Tienduizenden gebouwen met een hoge erfgoedwaarde

maar niet beschermd (meer dan 45.000 gebouwen

opgenomen in het Wetenschappelijke Inventaris terwijl

enkel 6 van de 19 gemeentes geïnventariseerd zijn)

● Ongeveer 100.000 goederen gebouwd voor 1932 en

opgenomen in de Voorlopige Inventaris Onroerend

Erfgoed.

De kwaliteit van het geheel…

8

De kwaliteit van het detail…

9

10

Foto Gilbert Dekeyser

11

De grootste esthetische zorg voor de

voorgevel

Een relatief kleinere belangstelling

voor het aanzien van de achtergevel

12

Binnenluiken : rond 1800 Luiken : rond 1875 Jaloezie: rond 1880

Traditionele voorzieningen die aan de inwoner de middelen geven om zijn comfortniveau te controleren

Zeer lange levenscycli dankzij het onderhoud

24

13

Zeer lange levenscycli dankzij een ontwerpwijze die reparaties mogelijk maakt

25

Herstelde ingangsdeur met ingebracht hout

Energetische renovatie en erfgoed: enkele voorbeelden van

interventies.

26

14

Isolatie van een voorgevel in het kader van een renovatie tot passiefhuis

27

Archiefstraat 28 – 1170 Brussel

Laureaat van de Projectoproep

Voorbeelgebouwen 2009 van

Leefmilieu Brussel

Foto Raphael Tilman, architect

Een nieuw “façadisme” volgens

de passiefhuisstandaard?

15

16

31

Binnenisolatie van de buitenmuren:

gevolgen voor de plafonds

32

Moeilijke integratie van de

balansventilatie

17

33

Rubensstraat 92 – 1030 Brussel

Een lage-energie renovatie met

respect voor het erfgoed

34

Toestand voor de renovatie

18

35

Toestand voor de renovatie

36

Toestand voor de renovatie

19

37

Toestand voor de renovatie

38

Toestand voor de renovatie

20

Renovatieprincipes

● De energieprestaties sterk verhogen (32kWh/m2 per

jaar) – PHPP software

● De erfgoedwaarden van het huis handhaven

● Zoveel mogelijk duurzame materialen gebruiken

● Laureaat van de projectoproep

“Voorbeeldgebouwen” 2008 van Leefmilieu Brussel

39

Isolatie van de buitenschil

40

Bron: Aline Branders, Architecture et Climat, projet LEHR

21

Balansventilatie met warmterecuperatie

41

Bron: Leefmilieu Brussel: Info Fiches (043) – Voorbeeldgebouwen 2008

42

22

43

44

23

45

46

24

47

48

25

49

50

26

51

Koninklijke Sinte-Mariastraat 237 – Renovatie van drie woningen, laureaat Projectoproep

Voorbeeldgebouwen 2008 van Leefmilieu Brussel.

Dubbele beglazing in bestaande ramen in het

kader van een lage-energie renovatie

27

Foto’s Paul Mordan

Verdubbelen van de vensters om de thermische

en akoestische isolatie te versterken

54

Isolatie van een erkerraam door de aanleg van

glasdeuren aan de binnenkant

28

55

Te onthouden uit de presentatie ● De energieprestaties van de Brusselse gebouwen zijn zeer

zeker voor verbetering vatbaar met inachtneming van hun

erfgoedwaarden.

● Bepaalde ingrepen hebben weinig impact op de

erfgoedkwaliteit van het gebouw: warmte-installaties, isolatie

van de daken, isolatie van de achtergevel, isolatie van de

kelderplafonds…

● Andere maatregelen kunnen daarentegen het zicht van het

gebouw aantasten: isolatie van de straatgevel, integratie

van de balansventilatie, vervangen van het

buitenschrijnwerk…

● Alternatieve oplossingen laten toe het buitenschrijnwerk te

handhaven met verbetering van de energieprestaties.

56

● www.curbain.be

● www.patrimoine-metiers.be

● www.monument.irisnet.be

● www.brugis.be

Websites

Bibliografie ● Praktische handleiding voor de duurzame bouw : Praktische aanbeveling

ENE11 - Bij renovatie: de wanden isoleren, Leefmilieu Brussel, juli 2010.

● Leefmilieu Brussel: Info Fiches (043) – Voorbeeldgebouwen 2008

● Hennaut Eric enDemanet Marie, Hout en metaal in de Brusselse

huisgevel , Koning Boudewijnstichting, Archieven Moderne Architectuur,

Brussel, 1997.

● Heymans Vincent, Les dimensions de l’ordinaire, La maison particulière à

Bruxelles, fin XIXe – début XXe siècle. L’Harmattan, Paris, 1998.

● Bertrand Jérôme, Het houten schrijnwerk– Erfgoed en comfort verenigen,

Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest, Brussel, 2008.

29

57

Contact

Jérôme BERTRAND

De Stadswinkel: renovatieadviseur

Gegevens

: 02/219 40 60

E-mail: jrmbertrand@curbain.be