High Renaissance

Kavel IV

Leonardo Da Vinci

Geen Hoog Renaissance stijl

• Er is niet één specifieke stijl aan te wijzen• Er zijn wel overeenkomsten tussen de

stromingen die tot de Hoog Renaissance worden gerekend:- Alle artiesten hebben respect voor de Klassieken (en willen als een soort eerbetoon deze traditie laten voortleven)- Er wordt een bepaald simplisme in acht genomen, verschillend van bijv. het Quattrocento Florence- Er moet sprake zijn van een bepaalde grandeur

De doop van Christus

• Engel links is geschilderd door Da Vinci

• Anatomisch correct, met goddelijke allure

• “Leonardo’s figuur lijkt te leven.”

• Subtiele details: huidskleur, net gedraaid hoofd.

• De engel is volgens Vasari de nieuwe maatstaf.

Verrochio 1472 (Uffizi, Florence)

De Adoratie van de Wijzen

• Eerste schilderij waarvoor Leonardo zelf verantwoordelijk is

• Erg veel schetsen gevonden, lang nagedacht over de compositie

• Piramidevorm als uitgangspunt

• De piramide staat voor een lichamelijke en geestelijke band

Leonardo da Vinci (Uffizi, Florence), 1480

The Tribute Money

• Masaccio probeert hetzelfde effect te creëren met een halve cirkel.

• Juist de details als de gedrapeerde mantels en de vitaliteit op de gezichten bij Leonardo’s schilderij geven de doorslag.

Masaccio, 1427 (Brancacci Kapel, Santa Maria del Carmine, Florence)

Leonardo zelf:

• Een schilder heeft twee doelen:- Het schilderen van een mens zoals hij of zij eruit ziet.- Het schilderen van de intentie van de ziel.

Dus niet alleen het lichamelijke aspect is belangrijk!

De Adoratie van de Wijzen

• Nieuwe techniek: sfumato het vager maken van de contouren en kleuren

• Meer dynamiek• Een voorbeeld voor

andere schilders als Lippi en Rafael

De Adoratie van de Wijzen

Filippino LippiAdoration of the Magi, 1496 (Uffizi, Florence)

Meer structuur?

• Wederom piramidevorm

• Voorbeelden uit het verleden bestudeerd voor de lichtinval.

Virgin of the rocksLeonardo da Vinci 1508 (National Gallery London)

Het Laatste Avondmaal (1)

The Last SupperLeonardo da Vinci 1496-1498 (Santa Maria della Grazie, Milano)

Het Laatste Avondmaal (2)

The Last Supper Ghirlandaio 1480 (Ognissanti, Florence)

Het Laatste Avondmaal (3)

The Last SupperAndrea del Castagno 1447 (Florence)

Verschillen:

• Leonardo’s figuren stralen veel meer kracht uit volgens Vasari.

• Wat zijn deze mensen aan het doen?• Leonardo kiest voor een specifiek moment:

Jezus beschuldigd iemand van verraad.• Alle gezichten vertonen spanning, behalve het

gezicht van Jezus.• Driehoek van rust, om Jezus heen woedt een

storm!• Een ideaalbeeld, geen reële weergave.

Uitspraken Vasari over Da Vinci:

• Leonardo had een hekel aan kunstenaars die als een spiegel waren, die geen emoties konden vastleggen of een inkijkje konden bieden in de ziel van de personen die afgebeeld werden.

• Leonardo werd vaak bekritiseerd door zijn opdrachtgevers, omdat hij heel vaak naar zijn fresco zat te kijken, zonder de indruk te wekken dat hij aan het werk was. Leonardo zei op zijn beurt hierover dat vakbekwame mensen eerst moeten bedenken hoe hun handen hun ideeën kunnen uitvoeren.

The Battle of Anghiari

The Battle of AnghiariP. Rubens naar schetsen van Leonardo da Vinci 1605 (Louvre, Parijs)

The Battle of AnghiariEts van Zacchia naar aanleiding van schilderij Leonardo da Vinci

The Battle of Anghiari

• Leonardo kwam klem te zitten tussen de antieke waarden die hij trouw wilde blijven en alle nieuwe informatie die hij door studie had vergaard.

• Het echte schilderij is vergaan en was gemaakt met was (in Palazzo Vecchio).

• Michelangelo mocht in dezelfde ruimte schilderen.

• Leonardo centreerde de actie, dit zorgt voor een betere omgeving om de details in te schilderen.

• Velen beweren dat Michelangelo niet erg van de Antieken hield.

• Studies van Lord Clark laten zien dat Leonardo wel bezig is geweest met het bestuderen van sarcofagen uit de oudheid.

• Hoe moest de ideale strijder eruit zien?• Hoe zag het ideale paard eruit?• Schetsen gevonden voor beeldhouwwerken.

Schets voor het Sforzamonument

Schets voor het Sforza-monumentLeonardo da Vinci 1489-1490

Studie voor het Trivulzio-monument

Studie voor het Trivulzio-monumentLeonardo da Vinci 1508-1512 (Royal Library Windsor England)

Rafael Santi / Rafaello Sanzio

Christus geeft de sleutel aan St. Petrus; Perugino 1481-1482

Verloving van de maagd; Rafael 1504

Open ruimtes en struikelende figuren leiden de aandacht af.

Greenhalgh: opeenstapeling van morele zekerheid (de kerk staat centraal) en mathematische helderheid. (geometrische elementen)

De Madonna’s

Madonna met het puttertje, Rafaël 1505-1506

Madonna in de wei, Rafaël 1505

La belle Jardinière, Rafael 1507

• Piramidische elementen• Verbonden door blik en aanraking• Draaiing van de lichamen

Portretten

Mona Lisa, Leonardo Da Vinci 1503-1519

Rafaël

1514-1515

1506 1506 1511

1518

• Stevige piramidevorm• Bij Leonardo chiaroscuro (licht

en donker)• Bij Rafaël eenvoudige

achtergrond

Casa Tempi Madonna, Rafael 1507

Pazzi Madonna, Donatello 1420-1430

Kenmerk hoofden van moeder en kind dicht bij elkaar.Bij Donatallo als uiting van pathos (lijden)Bij Rafaël als ‘menselijke’ moeder en kind. Ideaal van menselijke zachtheid.

Madonna van de stoel, Rafaël 1515

Sixtijnse Madonna, Rafaël 1515

Vergelijk met voorgaande Madonna’s zelfde motief maar monumentaler van aard en de blikken zijn naar buiten gericht.

Contraposto

Taddei Madonna, Michelangelo 1504

Madonna van Orleans, Rafaël 1506

The Bridgewater Madonna, Rafaël 1507

Ronde compositie van Michelangelo krachtige draaiingenThe Bridgewater Madonna draai van Madonna’s hoofd tegen de beweging van de schouder in en de plooien van de jurk diagonaal t.o.v. beweging van het kind zorgen voor een evenwichtige compositie.

The Entombment, Rafaël 1507

• Onderwerp gebaseerd op Meleagers Sarcofaag (Griekse mythologie).

• Vorm geïnspireerd door Slag bij Cascina.

• Kruisende diagonalen, dramatische figuren.

• Nieuwe dimensie in Rafaëls werk: fysieke kracht en emotionele energie gaan samen.

Zie ook: Stanza dell’incendio del Borgo

Laocoön, ± 40 – 20 v.C.

St.Mattheus, Michelangelo, 1504?

St. Catharina, Rafaël 1507

• St. Catharina’s ‘kurkentrekkerslichaam’ is afgeleid van St Mattheus en indirect van Laocoön.

• Greenhalgh: St. Catharina is de link tussen de Florijnse periode en Romeinse periode van Rafaël.

• Studie van beeldhouwkunst is opstapje naar krachtige stijl in de Stanza della Segnatura.

Stanza della Segnatura

Het oordeel van Salomon, Stanza delle Segnatura

Apollo en Marsyas, Stanza delle Segnatura

Stanza delle Segnatura, Dispuut van het Heilige Sacrament

• De waarheid van het christendom wordt bewezen door de geometrische verhoudingen

• Figuren worden in groepen samen gezet• De groepen worden met elkaar verbonden door gebaren van armen

en handen

De school van Athene , Stanza della Segnatura

Dit fresco is de belangrijkste uiting van het classicisme in de renaissance. Het vormt voor veel kunstenaars in de eeuwen daarna een belangrijk referentiekader.• Scheiding tussen links en rechts in compositie en inhoud• Scheiding tussen boven en onder in compositie en inhoud• Eenheid door driehoek tussen Plato en Aristoteles

De stelling van Pythagoras

De scheiding in het horizontale en verticale vlak wordt ook uitgebeeld in de handen en armen van beide figuren. Plato wijst naar de hemel en Aristoteles strekt zijn arm naar voren en wijst in de ogen van de kijker. Dit vormt het middelpunt van de compositie. Het verschil tussen hemel en aarde is opgeheven maar de hiërarchie wordt niet aangetast: de hemel is boven en helder, en beneden de vloer en de trappen der wijsheid. De geometrische rationaliteit die in de armen en handen van Plato en Aristoteles tot uitdrukking komt wordt overdekt door drie gewelven: symbool voor de hemelse drie-eenheid.

Greenhalgh: De Atheense School is het hoogtepunt van het classisme.Maar dat betekent niet dat we het werk dat Rafaël daarna maakte, moeten aanduiden als een uitbreiding van het classisme of als een terugval naar het maniërisme. De Atheense School vormt geen breuk tussen de Stanza della Segnatura en de latere Stanzes.Andere artiesten voorzagen latere kamers van fresco’s. Zij gingen uit van de classicistische ideeën van Rafaël maar die inspireerden hen zo dat ze een eigen stijl ontwikkelden die afweek van de classicistische idealen van eenvoud, balans en ingetogenheid dat ze bijna in tegenspraak lijken met hun oorsprong.

De verdrijving van Heliodorus, Stanza d’Eliodoro

• Vanaf nu een stijl waarin acties belangrijker waren dan de ideeën.• Toevoeging van contemporaine gebeurtenis (afbrokkeling van de kerk).• Het onderwerp van deze compositie niet in het midden maar rechts voor.• Paus Julius II links als getuige van de bijbelse gebeurtenis (beroving

van de kerk) maar ook als symbool voor het Lateraanse Concilie van 1512.

• Vergelijk met eerdere werken: kracht en drama i.p.v. gratie en kalmte.

De Brand in de Borgo, Stanza dell’incendio del Borgo

• Uitbeelding van een incident.• De actie van de paus neemt slechts kleine plaats in op de achtergrond.• Op de voorgrond: gedetailleerde beelden van brand en figuren die

handelingen verrichten.• De vaardigheden van de schilder zijn hier belangrijker dan zijn diepere

ideeën over de afbeelding vorm boven betekenis.• De eenheid van perspectief, betekenis en vorm nam af ontluikend

maniërisme.

Fragment uit Apollo en Marsyus

wordt opnieuw gebruikt

De Genezing van de

lamme man, Rafaël, ca. 1516

Wandtapijten in de Sixtijnse kapel moesten kunnen concurreren met de fresco’s in de kapel.

Handwerk vereist nieuwe techniek en andere compositie:• In spiegelbeeld werken• Weinig details • Monumentale eenvoud van figuren• Gebruik van gouddraad ter verduidelijking van vormen

De tapijten zijn een noodzakelijke vereenvoudiging van het eerdere werk (gedwongen door het omzetten van het ene medium in het andere). Dit biedt de gelegenheid om via krachtige poses te komen tot uiting van emoties. Greenhalgh de tapijten vormen de uiterste grens waarin een artiest kan terugvallen op ingehoudenheid, balans en nobelheid. Maar dit kan toch niet tippen aan het magisch vacuüm in meerdere van zijn fresco’s.

• Renaissance artiesten hadden voornamelijk opdrachten met godsdienstige thema’s.

• Door de beginnende scheiding tussen kerk en staat kregen deze artiesten de kans om ook andere thema’s te schilderen Met als hét thema De Klassieke Oudheid

• Villa Farnesina, Rome, was hier een goed voorbeeld van.

Villa Farnesina (Chigi)• Rome• Gebouwd tussen 1506 – 1510• Ligt in de wijk Trastevere, aan de westelijke oever van de Tiber• Opdrachtgever: Agostino Chigi. Rijke bankier en handelaar.• Architect: Baldassare Tommaso Peruzzi. Stijl : illusionisme• Kunstenaars villa: Rafaël, Peruzzi zelf en Giovannia Antonio Bazzi.• Hoofdonderwerp: oudheid • Later bewoond door: kardinaal Alessandro Farnese

Sala Galatea, The Triumph of Galatea

Sala Galatea, The Triumph of Galatea

De triomf van de nimf Galatea is gebaseerd op de 118de strofe van het gedichte ‘La Giostra’ van Poliziano. (Geschreven ter ere van Giuliano de’ Medici)

Engelse vertaling:

Two shapely dolphins pull a chariot: on it sitsGalatea and wields the reins; as they swim, theybreath in unison; a more wanton flock circlesaround them: one spews forth salt waves, othersswim in circles, one seems to cavort and play forlove; with her faithful sisters, the fair nymphcharmingly laughs at such a crude singer.

http://natey.com/poliziano/book1.html

Sala Galatea, The Triumph of Galatea

•“Bewegend”/dynamisch fresco:• Galatea kijkt terug naar Polyphemus , maar houdt ook haar schelp voortgetrokken door dolfijnen in bedwang.• Zeegoden proberen nimfen te grijpen. • Centauren bespelen trompetten.• Engelen willen liefdespijlen op Galatea’s hoofd afvuren.• Een vierde engel bekijkt vanachter een wolk het schouwspel.• Een vijfde engel rust op het water (sommige delen lijken vaste grond, sommige delen lijken zee).• Het thema van de fresco is geschilderd in een cirkel, waarbij zeenimf Galatea het middelpunt is.• De houding van de figuren zijn een link naar die van Galatea, de engel onderin lijkt dezelfde houding te hebben als Galatea.• Galatea is de het tot leven gekomen standbeeld in de mythe van Pygmalion.

Loggia van Eros (Cupido) en Psyche

• Start schilderen ca. 1517• Ligt direct aan de tuin van Villa Farnesina • Rafaël wilde het idee geven alsof je je begeeft in een pergola in de zomer, vol met fruit en bloemen.• Thema van de loggia is Cupido’s liefde voor Psyche• Het vermoeden is dat Rafaël zich bij deze kamer heeft laten inspireren door Camera degli Sposi van Andrea Mantegna (Palazzo Ducale, Mantua)

Het huwelijk van Eros en Psyche

Het huwelijk van Eros en Psyche

•Thema: een relatie tussen twee die niet voor elkaar bestemd zijn.• Moderne versie: Belle en het Beest• Geschilderd door leerlingen Rafaël: Giulio Romano, Francesco Penni en Giovanni da Udine• Onsterfelijkheid• Jaloerse Aphrodite• Vergadering der goden• Bemiddelaar Zeus

De vergadering der goden

De drie gratiën •Dochters van Zeus• Veelal aanwezig bij bruiloften en andere feestelijkheden• Bijgodinnen van de schoonheid, bevalligheid en genegenheid. (Aglaea (glans), Euphrosyne (vrolijkheid) en Thalia (feestelijkheid)• De gratie met haar rug toegekeerd stelt mogelijk Chigi’s maîtresse voor.

Rafaël en de loggia als voorbeeld

• Gebruik van ruimte, de link naar de tuin, de opstelling en de stijl hebben in grote mate kunstenaars beïnvloed als

• Giulio Romano (leerling Rafaël) (Madonna met kind)• Annibale Carracci (een van de oprichters van de

Bolognese School (barokke/classicistisch) (Domine quo vadis? Heere, waarheen gaat gij?)

• Pietro da Cortona (barokke, met elementen uit de klassieke mythologie en geschiedenis) (Paus Urbanus VIII)

Rome

Rafaël was zeer begaan met de geschiedenis van de oude stad Rome brief aan Paus Leo X om restanten van de oudheid te bewaren en het belang van oude restanten bij de architectuur van de nieuwe stad

Rafaël werd benoemd als ‘Antiquitatum Praes’ taak: verantwoordelijk voor het bewaren van de overblijfselen uit de antieke periode en diverse opgravingen.

Oostkant Apostolisch Paleis: Stanzo di Rafaello

• Sala di Costantino (de grootste zaal waar de paus officiële ontvangsten hield)

• Stanza di Eliodoro (de zaal waar de paus privé-audiënties hield)

• Stanza delle Segnatura (deze zaal is genoemd naar de rechtspraak die de paus hier uitoefende (Segnatura Gratiae et Iustitiae). Tevens deed de zaal dienst als studeerkamer en bevond zich hier de pauselijke bibliotheek)

• Stanza dell’incendio del Borgo (deze zaal werd onder Julius II eveneens voor rechtspraak gebruikt en door paus Leo X als eetkamer)

Het Gouden Huis De belangrijkste inspiratie voor de Stanzo di Rafaello

is de ontdekking van het voormalig paleis van keizer Nero, de Domus Aurea.

Het Gouden Huis• Delen van het paleis waren al bekend rond 1480

goed te zien in werken van:• Perugino in Palazzo dei Priori in Perugia• Pinturicchio in het Borgia appartement in het

Apostolisch paleis te Vaticaan stad

• Rafaël gebruikt in de Stanzo di Rafaello dezelfde structuren als in het Gouden huis en laat het bij de schilderingen lijken alsof het foto’s in lijsten zijn

Domus Aurea

Domus Aurea

Stanza di Rafaello: Sala di Costantino

De slag bij de Milvische brug: De slag tussen de legers van Constantijn en Maxentius op 28 oktover 312

Stanza di Rafaello: Stanza di Eliodoro

De bevrijding van Sint Petrus: De apostel Petrus, in gevangenschap onder koning Herodes Agrippa I, wordt door een engel bevrijd.

Fresco’s vs. panelen

• Tot nu toe veel aandacht voor de fresco’s van Rafaël logisch, want tijdens de Renaissance waren de meeste opdrachten fresco’s

• Tevens waren de fresco’s gemakkelijk te bezichtigen voor publiek, en kregen daardoor veel aandacht.

• Toch moeten we de zeer respectabele panelen van Rafael niet vergeten.

Madonna of Foligno

Madonna of Feligno, tussen 1511-1512

Madonna of Feligno• Driehoek• Hemel over laten lopen op aarde, evenals Maria en de heiligen op aarde (Maria’s been vormt een verbinding met de arm van St. Fransiscus• Aureool vormen (personen op aarde, aureool rondom Maria en Jezus, de hemel, de regenboog moet zorgen voor het samensmelten• Schilderij is in opdracht gemaakt voor camerlengo Sigismondo de' Conti (onder Julius II) als dank aan de heilige maagd voor het redden van zijn woning welke was ingeslagen door de bliksem (zie midden schilderij)

Sixtijnse Madonna

Ca. 1513-1514

SixtijnseMadonna

• Laatste schilderij wat Rafael zelf heeft afgemaakt.• De laatste in zijn reeks Madonna’s. • Bedoeld als altaarstuk in het heilige Sixtus klooster van de Benedictijner monniken in Piacenza.•Driehoek• Personen: Heilige Barbara, Maria en Jezus, Paus Sixtus II en de bekende engeltjes.• Maria lijkt op je af te komen lopen (weer beweging) er zit een draai in haar gewaad waardoor het lijkt alsof ze uit de hemel naar beneden komt gelopen.• Het geheel lijkt een raam: gordijnen + vensterbank.• Blik van Maria is vertrouwd, maar ook bezorgd de bezorgde blik en de wijzende vinger ‘kijken’ richting een kruisbeeld van Jezus wat tegenover het altaarstuk hing.• Te vergelijken met de Triomf van Galatea: veel beweging en een nauwkeurig gekozen plaats voor ieder persoon.

Sixtijnse Madonna• Vergelijking is te zien in Madonna of the Chair:- De manier waarop het kind wordt vastgehouden- Het gedetailleerde: Sixtus zijn kroon, de gewaden, de shawl, de stoel dit samen met de emoties die de gezichten uitstralen maakt het realistisch

• Beide schilderijen hebben zoveel precisie, emotionele uitdrukkingen en soepelheid van de personen dat je het idee hebt dat het beweegt.

Rafael’s engeltjes…

Baldassare Castiglione

Ca. 1514-1515

Baldassare Castigilone• Bekend van tegenhanger Il Princip: Il libro del Cortegiano (Het boek van de Hoveling)• Vriend Rafael• Zou als kritiek kunnen gelden tegen de Mona Lisa, omdat:- Gezichtsuitdrukking is niet vaag- Kleding, achtergrond, gezicht is helder. Niet dromerig en mistig.• Schilderij lijkt simpel over te komen, maar psychologisch is er veel uit te halen: de lichte knik met zijn hoofd, de draai van zijn lichaam, de gevouwen handen , de lichte grijns, en de gevoelige ogen.• Rafael laat ons twee portretten in een zien: 1. De uiterlijke mens: statig, ingetogen en een man van adel2. De innerlijke mens: gevoelig• Deze dubbelzinnigheid valt nog beter op als je het schilderij vergelijkt met ‘La Velata’ (ca. 1516)

La Velata, 1514-1515

Van “simpel” gestaltenaar krachtig figuur

Net zoals Rafael’s altaarstukken, panelen en fresco’s veranderen van een simpel gestalte naar een veelzeggend krachtig figuur, veranderen ook de kleine panelen van Rafael op een dergelijke wijze. Dit proces start ongeveer rond 1510/1511 met de Alba Madonna.

Alba Madonna, anders dan vroeger

Vroegere werken waren geïnspireerd door Michelangelo en Da Vinci.

Leonardo Da Vinci , Virgin of the Rocks, 1483-1486

Michelangelo Buanurroti, Taddei Madonna, 1505-1506

Leonardo Da Vinci , Virgin of the Rocks, 1483-1486

Leonardo Da Vincii, The Virgin and Child with St. Anne, ca. 1508

Ontwikkeling van een “lege blik” naar

beweging en uitdrukking…

Madonna with Beardless St. Joseph, 1506

Madonna of the Pinks, 1506-1507

Madonna del Granduca, 1508Canigiani Holy Family, 1507-1508

Madonna of Loreto, 1508-1509 Alba Madonna, 1510-1511

Madonna della seggiola, 1513-1514 Madonna della tenda, 1514

La Perla, ca. 1518Madonna dell'Impannata, 1513-1514

The Transfiguration 1516-1520

The Transfiguration• Start 1516• Afgemaakt door Giulio Romano• Laat Jezus op ons afkomen.• Laat twee gebeurtenissen zien:• Boven: Jezus en de apostelen Petrus, Jacobus en Johannes beklimmen de berg Tabor. Hier vindt de transfiguratie van Jezus plaats. Elia en Mozes treden in gesprek met Jezus. Jacobus en Johannes schrikken en kunnen niet goed zien wat er gebeurd door het felle licht. Alleen Petrus kijkt naar het wonderlijke voorval.• Beneden: Een moeder draagt haar bezeten kind. De 9 overgebleven apostelen proberen het kind tevergeefs te redden. Jezus moet het kind na zijn afdaling redden.• Rafael laat in de houding van Jezus meerdere gebeurtenissen zien: de kruisiging en de opstanding.

The Transfiguration

• Opvallend is dat Rafaël een mix gebruikt van het maniërisme en barokke. zeer sterk licht/donker gebruik bij rondingen (chiaroscuro) en duidelijk aanwezige emoties. • Tijdens het overlijden van Rafaël was het bovenste gedeelte klaar, het onderste gedeelte was geschetst.• Het verhaal gaat dat Rafaël is gestorven onder dit schilderij.

Rafaël

• De verschillende activiteiten zorgde voor een grote reputatie onder zijn volgelingen.

• Heeft veel voor de stad Rome betekend “heeft het lijk Rome weer tot leven gebracht”.

• Groot voorbeeld geweest voor zijn leerling Guilio Romano die zijn stijl (Maniërisme) heeft doorgevoerd, maar ook voor ons: nog steeds bestuderen wij zijn schilderingen.

Rafaël

• Door het overnemen en bestuderen van stijlen van anderen, het vinden van oplossingen van artistieke problemen, ontwikkelen van nieuwe stijlen, het schilderen van vele verschillende onderwerpen en op veel verschillende soorten plaatsen te vinden was, maakte Rafaël tot een van de meest invloedrijke artiesten.

• Rafaël was meester in de perfecte combinatie tussen compositie en psychologie

Rafaël

• Dit maakt hem dus niet, zoals hij vaak wordt gepresenteerd, de passieloze perfectionist.

• Rafaël sloeg in de bestaande kunst een andere weg in: die van de sensuele en ideale mensheid die nog tot Ingres ingeslagen werd.

• Pietro Bembo:• "Ille hic est Raffael, timuit quo sospite vinci,

rerum magna parens et moriente mori.“• "Here lies that famous Raphael by whom Nature feared to

be conquered while he lived, and when he was dying, feared herself to die."

Michelangelo

Ghirlandaio

Lorenzo de Medici

o.l.v. di Giovanni

1470 1490 1510 1530 1550 1570 1590

Neoplatonisme = het werk van Plato gecombineerd met de Christelijke religie. Belangrijke inspiratiebronnen:• Giotto (1267 – 1337)• Ghiberti (1378 – 1455)• Donatello (1386 – 1466)• Jacopa della Quercia (1374 – 1438)

The Madonna of the Stairs

1491, Michelangelo

• Eerst bewaarde werk• Inspiratie:

- Donatello’s wijze van werken, schiacciato (=afgevlakt)

- Klassiek Romeinse karakter 5e eeuwse Griekse graf ontwerpen

• Afbeelding: Maagd geeft borstvoeding aan het kindje Jezus.

• Draaiing van het kindje wordt vergroot door de sluier van de Maagd

• Voorouder van de figuren uit de Sixtijnse Kapel.

The Battle of the Lapiths and Centaurs

Galatea, Rafaël (1512)

1492 , Michelangelo

• Inspiratie: replica van een Romeinse veldslag sarcofaag

• Afbeelding: een gevecht op de bruiloft van de koning van de Lapithen.

• Dynamiek: draaiing naakte lichamen.

• Opstelling: cirkelvormig rondom de belangrijke figuren Rafaël neemt deze opstelling over.

Bacchus

1496, Michelangelo

• 1496: Rome en maakte een slapende Cupido handelaar kardinaal van San Giorgio 1698 verbrand?

• 1496: Romeinse God Bacchus (wijn) kardinaal Riario bankier Galli

Pieta

San Petronio, BologneJacopo della Quercia

The Virgin of the Rocks, Leonardo (1483)1498, Michelangelo

1494: Inspiratiebron ↑

Inspiratiebron ↓• Piramidevorm• Emotie op het gezicht van de Maagd

Pitti Tondo - Taddei Tondo - Doni Tondo tondi (is een rond schilderij of reliëf)

1503, Michelangelo 1505, Michelangelo 1504, Michelangelo

De Maagd en Kind met St Anne, Leonardo da Vinci (1508)

• Piramidevormen• Afbeeldingen: 3.Maagd en kindje Jezus met openboek (wijsheid)4.Maagd, kindje Jezus en Johannes de Doper (duif) 5.Maagd, kindje Jezus en Johannes.

Inspiratie: Antieke Oudheid

1501 geïnspireerd

door

The Bruges Madonna

David, Michelangelo (1504)

1504, Michelangelo

• Afbeelding: Maria met kindje Jezus

• Opvallend: Maria kijkt treurig naar de toeschouwer, ze weet van het lot van haar kind

• Eenvoudig en daarom vergelijkbaar met David

David

1504, Michelangelo

Fortitudo, Nicola Pisano (1259)

Hercules, Dom van Florence (1423)

• Hoog renaissance: vereniging menselijke en goddelijke, christendom en heidense oudheid, natuur en verbeelding.

• Inspiratiebronnen: Fortitudo (combi van Frans-gotische stijl met klassieke stijl) en Hercules

• Vasari: ‘Net zoals David zijn volk had beschermd en er rechtvaardig over had geregeerd, ook iedereen die over Florence zou regeren de stad krachtig moest verdedigen en haar met gerechtigheid moest besturen’.

David

1504, Michelangelo

David, Dontallo (1440)

David, Verrochio (1475)

St. George, Dontallo (1417)

• Donatello en Verrochio: David een jongen met kleren

• Michelangelo: David een interpretatie van het Griekse heldhaftige mannelijk naakt.

• Afbeelding: David voor het gevecht, hoofd van Goliath is niet afgebeeld en spieren staan gespannen. Ogen kijken in de verte, zoals St. George uitdagend kijkt naar de dreiging uit het zuiden.

• Marmer volledig verknoeid, daarom ongewoon slank i.v.m. hoogte

• Grootte (4,5 m.): - Klassieke Oudheid:

Castor en Pollux en beelden voor Romeinse heersers

- Florentijnen: Donatello twee reuzenstandbeelden, Joshua (1410) en Hercules/David (1415).

The Battle of Cascina

1504, Michelangelo

Slag bij Anghiari, Leonardo (1505)

• Onderwerp: heroïsche mannelijk naakt

• i.o.v: Soderini, staatsman van de Republiek in Florence.

• Afbeelding: Florentijnse soldaten badend in de rivier, verrassingsaanval door Pisanen The Bathers

• Niet als samenhangende compositie gemaakt, maar individuele figuren krijgen aandacht.

St. Matthew

1506, Michelangelo

Pasquino, 3e eeuw v.C. Abraham en Isaac,

Donatello (1418)

• 1503: 12 apostelen kathedraal Florence

• Onvoltooid werk Mattheus

• Inspiratiebronnen: Pasquino ‘pratende standbeeld’ en Abraham en Isaac

Julius Monument

1545, Michelangelo

• 1505: ontwerpen grafmonument paus Julius II

• Oorspronkelijke idee: vrijstaand, groots monument met 48 beelden.

• Inspiratiebron: Romeinse keizerlijke mausolea

• 1513: project wordt steeds minder gefinancierd

• 1545: eindelijk klaar, maar met minder dan 1/3 van de oorspronkelijke plannen gerealiseerd.

• Grote teleurstelling

Sixtijnse Kapel

• Oorspronkelijk blauw met gouden sterren

• 1508: beeldhouwer Michelangelo gecontracteerd door paus Julius II

Sixtijnse KapelZuidelijke zijwand: Het leven van Mozes

Laatste handelingen en dood van Mozes, Signorelli

Bestraffing van Korach, Dathan en Abiram, Botticelli

Mozes en de tafelen der wet, Rosselli

Tocht door de Rode Zee, Rosselli

Diverse taferelen uit het leven van Mozes, Botticelli

Reis van Mozes door Egypte, Perugino

Sixtijnse KapelNoordelijke zijwand: leven van Christus

De doop van Jezus, Perugino

De verleiding van Jezus, Botticelli

De roeping van de eerste apostelen, Ghirlandaio

De Bergrede, Rosselli De overhandiging van de sleutels, Perugino

Het Laatste Avondmaal, Rosselli

Sixtijnse Kapel

2

1 3

4

Oudtestamentische scènes

5

6

7 9

8 10

11

12

Voorouders van Christus

13

14

15

16

17

18

19

Profeten

20

21

22

23

24

Sibillen (= voorspellen de geboorte van Christus)

25 26 27 28 29 30 31 32 33

Genesis

Verhaal van Noach

Offer van Noach Dronkenschap van Noach

Zondvloed

32

31 33

• Stijl van het plafond veranderd naarmate het werk vordert.

• Beperkt zich tot een paar grotere figuren ↓

• Gecompliceerd schilderij.

• Afgebeeld: ark, terwijl de rest zich in veiligheid probeert te brengen.

Adam en Eva

ZondevalSchepping van Eva

Schepping van Adam

28

29 30

↑ Scènes zijn te klein en maken weinig indruk; vanaf nu grotere figuren met meer drama en gebaren om het effect van het verhaal te vergroten.

Sibillen

Libische Sibille Perzische Sibille Sibille van Cumae

Erythrese Sibille Delphische Sibille

20 21 22

23 24

Sibillen = profetische vrouwen uit de Klassieke wereld, zij hebben een profetie uitgesproken over de geboorte van Christus.

Straalt fysieke ↑ kracht uit, komt door haar houding; krachtige beweging, mede door het boek van profetieën en het blok waarop haar voet rust.

←Oogt kalm en ontspannen, maar weinig fysieke kracht. Ze houdt haar linkerarm over haar lichaam, haar rechterarm leunt op haar schoot en ze kijkt naar links.

Profeten

Jona Jeremia Daniël

Ezechiël Jasaja Joël Zacharia

13 14 15

16 17 18 19

Laocoon-groep

• Inspiratiebron: Laocoon-groep. • Onderwerp: Jona wordt opgegeten door een

vis, na 3 dagen uitgespuugd. Verkondigde het woord van God. vergelijking Jezus

Pendentives

David en Goliath Judith en Holofernes

3 4

Onderwerp: redding van Israël door de vier helden van de Joden: Mozes, Esther, David en Judith. Ruimtes zijn kleiner en minder opgevuld.

David staat bovenop Goliath en brengt zijn slinger gereedheid om diens hoofd af te hakken.

Judith voert de generaal Holofernes dronken en onthoofd hem. Met Holofernes hoofd als trofee keert zij terug.

Pendentives

Haman gespiest Mozes en de koperen slang

21

• Inspiratiebron: Laocoongroep. • Onderwerp: Haman bereidt de moord voor

op alle Joden. Hij haalt de koning over een wet te maken. Het plan wordt echter gedwarsboomd door koningin Esther. Haman en zijn zonen worden opgehangen.

Ignudi Atletische mannelijke naakten met onduidelijke betekenis , mogelijk engelen.Sterk contrast, de ene kijkt je aan terwijl de andere de andere kant opkijkt of de ene is gespannen en de andere heeft een rustige en ontspannen houding.

Scheiding land en waterSchepping Eva

Dronkenschap Noach

27 29 33

• Afgebeeld op de hoeken van de 5 kleinere scènes van Genesis.

• De poses zijn vergelijkbaar, maar met variatie Spiegelbeeld.

PuttiEen mollig kinderfiguurtje, bijna altijd mannelijk en meestal naakt.

Invloed van…

• Voornamelijk een herinterpretatie van de Antieken,• maar het is ook een herbewerking van Renaissance

elementen, met name die van Ghiberti, Tommaso Masaccio en Jacopo della Quercia.

• Het plafond is een boom van Jesse, een Bijbelse benaming voor de nakomelingen van Isaï (ofwel Jesse), de vader van koning David.

Invloed van… antieken

Boog van Constantijn, 315Genie Kariatiden• Inspiratiebron: Romeinse triomfbogen. Hoe te werken met een lege muur met

pilaren en kolommen? • De Boog van Constantijn:

- De genie, een bepaalde kracht dat aanwezig in elke individu, plaats of ding.

- De kariatiden, vrouwenbeelden die gebruikt worden als pilaren of pilasters.

Invloed van… antieken

• De pilaren hebben kariatiden. En vormen een scheidingslijn

• De bronsgekleurde naakten, zijn variaties op de genie.

Invloed van… antieken

Schepping van AdamBoog van Titus, 81

Boog van Septimius Severus , 203

Riviergoden

God in The Creation of Adam, is overgenomen uit de Boog van Titus.

Eén van Christus voorouders is overgenomen uit de Boog van Severus, waarbij als voorbeeld een de zittende riviergod op de boog is gebruikt.

Invloed van… tijdgenoten

Zondeval

De verdrijving uit de Hof van Eden, Masaccio (1425)

San Petronio, BologneJacopo della Quercia

Invloed van… tijdgenoten

Schepping van Eva Schepping van Adam

Creation of Adam and Eve, Ghiberti(1435)

Ook geïnspireerd op Jacopa, maar de gotische stijl van de gewaden is uniek.

Classicisme

Stanza della Segnatura

Net als de Stanza della Segnature, een zaal op de 2e verdieping van het Paleis in Vaticaanstad, heeft de Sixtijnse Kapel een duidelijke classicistische invloed.

Schepping van Adam

Tolnay (1899-1981) over de Sixtijnse Kapel: ‘een tweede werkelijkheid die de essentie van ons bestaan bevat. Het is een uitdrukking van het ideaalbeeld van religie bereikt doormiddel van een samensmelting tussen de schoonheid van de oudheid en de inspiratie gegeven door het christendom.’

Voorbeeld: Adams Grieksheid is geïnspireerd op een afbeelding van Cyriaeus van Ancona (1391-1454) van Theseus. Adam is gemaakt naar het beeld van God, maar het is een beeld bepaald door de Renaissance visie op de Oudheid.

Het Laatste Oordeel

1541, Michelangelo

• Inspiratiebron: klassieke oudheid

• Onderwerp: de wederkomst van Christus en het laatste en eeuwige oordeel van God over de gehele mensheid. De zielen van mensen stijgen en dalen af naar hun lot, zoals beoordeeld door Christus, omringd door zijn heiligen.

Pauline Kapel

De kruisiging van Peter, 1549De bekering van Saul, 1542

Inspiratiebron: figuren van de Sixtijnse Kapel

Julius Monument

Opstandige Slaaf, Michelangelo

(1513)

Stervende Slaaf, Michelangelo

(1516)Laocoon-groepIgnudi

Beïnvloed door zijn eigen ignudi en de Laocoon-groep

Julius Monument

Mozes, Michelangelo (1516)

Jasaja JoëlOnderwerp: de leider van Israël, met de Tien Geboden in zijn ene hand en met zijn andere hand aan zijn baard.

Medici-kapel

Het graf van Lorenzo Het graf van Giuliano

Symbool: geen herinnering aan de perfectie en glorie van de mens, maar van instabiliteit en de naderende dood.

Onderwerp: de Tijd Giuliano de dag en nacht, Lorenzo de zonsopgang en zonsondergang

Julius Monument

Victory, Michelangelo (1534)

Onderwerp: de winnaar vertegenwoordigd de staat, die de verliezer behendig vastklemt. De jonge man is mooi en elegant, terwijl de verliezer oud, slap en een uitdrukking van berusting heeft.

Julius Monument

Leah Rachel

Laatste werken

De Florence Pietà, Michelangelo (1553) De Rondanini Pietà, Michelangelo (1564)

Titiaan en Romeins classicisme

• Venetiaanse kunst vs. Romeinse kunst• Verschil zit in licht, kleur, atmosfeer en uiting

van gevoel• Romeins: formelen en intellectuele kwaliteiten

Giorgione’s Castelfranco Madonna

• Aanwezig is geometrie

• Overheerst door lichtinval en een subtiele mijmering

Werk verschilt van tijdgenoten Raphael en Michelangelo

School van Athene (1509-1510) Raphael

David Michelangelo 1501- 1504

• Titiaan wilde dat zijn werk herinnerd zou worden als dé samensmelting van Venetiaanse kunst en Romeinse stijl.

De grafleggingca. 1520

Titiaans erfenis

• Grote verscheidenheid van stijlen in zijn werkende leven (1505-1576)

• Wisselende interesse voor de Antieken en in de ontwikkelingen in Rome

• Vasari:”Titaan bestudeert de Oudheid niet”• Deed hij wel, maar anders dan gebruikelijk

Titiaan en de Antieken

• Geen verzameling van ideeën • Arsenaal van vormen & poses waaruit hij kon plunderen• Reden: zoektocht naar manieren om geestelijke energie,

emotionele intensiteit en beweging te uiten.

Sisyphus door Titiaan (1548)Kaïn en Abel (1542-1544)

• Meerdere voorbeelden van hergebruik van de antieke kunst

• Geen bewijs van exacte scholastiek van de Oudheid zoals bij Raphael (school van Athene)

• Titiaan “Oudheid vertegenwoordigt niet de rijkdom van Rome”, maar meer de overdadigheid van perfecte lichamen in een idyllische setting.

Vergroten van nostalgische gevoel

Altaarstukken

Maria Hemelvaart (Titiaan)1516–1518.

Altaarstuk uit de Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari in Venetië.

Sixtijnse Madonna – Raphaël1513–1514

Altaarstuk uit de Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari in Venetie

Pesaro Altaar (Titiaan)Altaarstuk uit de Basilica di

Santa Maria Gloriosa dei Frari in Venetië.

circa 1526

Titiaan ‘leende’ veel van Michelangelo

Danaë Figuur is geschilderd

in de stijl vanMichelangelo

Doel van dit schilderij:Laten zien dat Titiaan

de Romeinse kunstkon evenaren

als hij dat wilde.

Titian, De transfiguratie van Christus, 1560-1563.

Rafaël, De transfiguratie 1483 – 1520

Sixtijnse Madonna – Raphaël1513–1514

Altaarstuk uit de Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari

in Venetië

• Vergelijkingen dienen alleen om het verschil aan te geven tussen Titiaan en de Venetiaanse kunst enerzijds en de klassieke traditie anderzijds.