Het verhaal van Schifrah /The story of Schifrah

‘Boerderij Schapedoorn’ van Dolf Henkes onderdeel van de expositie. Het werk is speciaal hiertoe vanuit de kamer van minister Bussemaker (OC&W) waar het sinds april 2014 hing, door haar persoonlijk naar Verhalenhuis Belvédère gebracht en opgehangen, ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling.

De tentoonstelling was te zien van 3 t/m 24 mei 2015 in Verhalenhuis Belvédère in Rotterdam-Katendrecht. De tentoonstelling is geïnitieerd en samengesteld door Linda Malherbe en Joop Reijngoud voor Verhalenhuis Belvédère, in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).

Bij de expositie is speciaal een beeldverhaal gemaakt c.q. samengesteld – in 42 beelden en teksten - dat zal worden bewaard en doorgegeven voor de toekomst.

Met dank aan: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Museum Boijmans-van Beuningen en Stichting DOEN

Rechthuislaan 1 / Rotterdam-Katendrecht 010 720 09 97 / info@verhalenhuisbelvedere.nlwww.verhalenhuisbelvedere.nl

Verhalenhuis Belvédère presenteert

Het verhaal van Schifrah / The story of SchifrahClara (Schifrah) van Thijn was nog geen twee jaar oud toen haar familie in juli 1942 bij Loods24 in Rotterdam op transport werd gesteld naar Westerbork. Om in ieder geval het kleine meisje uit de handen van de Duitsers te houden, nam goede vriend en kunstenaar Dolf Henkes (1903- 1989), vanaf die plek Clara mee naar een onderduikadres. Haar ouders, Maurits van Thijn en Sophie van Thijn-de Vries, drukten Dolf op het hart haar een gewone burgelijke opvoeding te geven. Nog geen half jaar later werden Clara’s ouders, beiden op 29-jarige leeftijd, in Auschwitz vermoord.

De familie Van der Kaden uit Schiedam nam Clara in huis en gaven haar een nieuwe naam: Sonja. Toen zij twaalf jaar oud was, emigreerde het gezin naar de Verenigde Staten Via haar paspoort ontdekte Sonja haar werkelijke naam. Pas toen vertelden haar pleegouders over haar afkomst. Verder mocht er niet over gesproken worden. Nooit meer. Pas vele, vele jaren later begon Sonja aan een zoektocht, die haar uiteindelijk terugbracht naar Rotterdam-Katendrecht..

‘Het Verhaal van Schifrah / The Story of Schifrah’ is een hedendaagse (immaterieel) erfgoed tentoonstelling. De tentoonstelling bevat persoonlijke foto’s, voorwerpen en documenten waaronder een recent opgedoken brief van vader Maurits van Thijn aan zijn goede vriend Dolf Henkes over het moment van de deportatie. Bovendien is het schilderij

Begin doorgestuurd bericht:Van: Ron Dubois Datum: 7 januari 2015 01:01:01 GMT+01:00Aan: Linda Malherbe <linda@belvedererotterdam.nl>Onderwerp: Antw.: I believe

YES, this is the letter I have been hoping for. The handwriting is the same as Daddy’s at the train station in Rotterdam, Such a treasure! I have not been able to deciphers the second page. Too much emotion at the moment. Oh how I wish we could be in Holland! Talk to you soon about the connection between the Van Thijn’s and Dolf.

Schifrah . . Clara & Sonja . . .. this deserves an explanation as well.

Januari 2015. In het persoonlijke archief van schilder Dolf Henkes dat Verhalenhuis Belvédere in bruikleen ontving van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, duikt een brief op. Van Maurits van Thijn aan zijn goede vriend Dolf Henkes, geschreven eind juli 1942

Mijn naam is Clara of Claartje van Thijn. Ik ben geboren op 19 oktober 1940 aan de Vierambachtstraat in Rotterdam, als dochter van Mau van Thijn en Sophie van Thijn-de Vries.Schifrah is mijn Joodse naam.

Mijn vader, Maurits van Thijn is geboren op 27 september 1913 in Zaandam. In de zomer van 1917 verhuisde hij als driejarig jongetje samen met zijn ouders Abraham van Thijn en Saartje Spetter naar Rotterdam. Mijn opa en oma openden daar aan de Oranjeboomstraat 32 een galanteriëenwinkel. In de winkel kon je allerlei huishoudelijke artikelen, sieraden en hebbedingen kopen, een soort Winkel van Sinkel. Een jaar later kregen zij een tweede kind, dochter Henriette van Thijn, mijn tante. Direct naast de winkel was het drukbezochte café Oud Feijenoord van koffiehuishouder Ger Smits, een zwager van voetballer Piet Steenbergen van Feijenoord.

In het najaar van 1939 gaat mijn vader werken als procuratiehouder bij Arthur Philip & Co. Rotterdam. Hij is verloofd en zal nog voor het einde van het jaar trouwen met mijn moeder, Sophie de Vries, dochter van slager Benjamin de Vries en Sara van Creveld uit de G.J. Mulderstraat 29a (Rotterdam-Blijdorp). Mijn ouders vinden samen een huis aan het Steiger, dat echter op 14 mei 1940 door het bombardement op de stad geheel wordt verwoest. Rotterdam verliest op dat moment meer dan 800 inwoners en ruim 24.000 woningen zijn vernietigd. Zo’n 80.000 Rotterdammers worden dakloos. Mijn moeder is dan vier maanden zwanger van mij, haar eerste kind. Eerst vluchtten mijn ouders naar Rotterdam-Zuid, naar mijn opa en oma, maar daarna vinden ze een huis aan de Vierambachtstraat 66a.

Mijn vader kreeg zijn eervolle ontslag op 31 januari 1941 bij Arthur Philip & Co. Rotterdam.

In 1940 wonen in de stad Rotterdam tussen 9.500 en 13.000 Joodse mensen. Door het bombardement was de Jodenbuurt (Helmersstraat en Ammanstraat waar het Weena in de hedendaagse stad is) totaal verwoest en ook een aantal belangrijke Joodse gebouwen ging verloren, waaronder de synagoge aan de Botersloot en de monumentale sjoel aan de Boompjes. De Duitsers namen direct de pers en de radio over en alle Joodse werknemers daarvan werden op staande voet ontslagen. Eind 1940 werden alle Joodse ambtenaren ontslagen en moesten alle Joodse gemeenteraadsleden het veld ruimen.

Op 7 januari 1941 werd in de dagbladen vermeldt dat de vele ordeverstoringen in bioscopen veroorzaakt werden door Joodse bezoekers en vanaf die dag mochten de Joden geen openbare gelegenheden meer bezoeken zoals parken, café’s, restaurants, zwembaden, schouwburgen en concertzalen. Ook werd een groot gedeelte van de stad verboden verklaard voor Joden, t.w. zeventien grote verbindingswegen waaronder Coolsingel, Binnenweg, West-Kruiskade, Heemraadssingel, Mathenesserlaan, Kralingse Plaslaan, Beijerlandselaan etc. Op 10 januari moesten alle personen met Joods bloed zich melden en daarmee was de toon voor de Endlösung gezet, het plan van de nazi’s om alle Joden in Europa te vermoorden

Ik heb me vaak afgevraagd: met welke trein zouden mijn ouders zijn meegegaan, welke familie was erbij, waar dachten ze aan, wat hadden ze in hun koffer? Hadden ze hoop op terugkomen? En hadden zij al voordat zij hier bij Loods 24 arriveerden, een plan voor mij in gedachten?

In juni 1942 begon men in Rotterdam met het oppakken van Joden op grote schaal. Joden ontvingen een oproep om zich voor de werkverruiming in Duitsland naar kamp Westerbork te begeven om daar gekeurd te worden. Men diende zich op 30 juli 1942 om 18 uur te melden bij de verzamelplaats Rotterdam, op de Entrepotstraat in Loods 24. In eerste instantie betrof dit mensen tot 40 jaar, en werden zo’n 2000 mensen opgeroepen. Er verschenen 1120 mensen voor het eerste transport. In de nacht van 30 op 31 juli vertrok de betreffende trein. Het tweede transport uit Rotterdam vertrok drie dagen later met zo’n 800 mensen, en het derde transport met circa 520 personen. Het waren normale treinstellen van de Nederlandse Spoorwegen. Die reden naar station Hooghalen en vandaar liepen de mensen dan naar het kamp. De Duitsers konden het ‘werk’ in Loods24 aardig geheim houden, want de loods lag op een afgesloten haventerrein achter een twee meter hoge muur.

Wat er zich die dag, ergens eind juli 1942, bij Loods 24 afspeelde, zal ik nooit echt weten. Vader’s goede vriend Dolf Henkes, kwam naar het treinstation Loods 24 en toen hij weg ging had hij een meisje van 22 maanden oud in zijn armen. Mijn ouders vertrouwden hem hun kind toe, in plaats van mij mee te nemen naar het onbekende. Zij waren 2,5 jaar getrouwd, en beiden 29 jaar jong. Hun moedig besluit, maakte dat ik de enige overlevende ben. Zij hebben, om mij te beschermen, bovendien een belangrijke verklaring afgelegd aan Dolf.

Dolf Henkes was al voor de oorlogsjaren bevriend geraakt met mijn vader. Tijdens de bezetting verloor Henkes de ene na de andere boezemvriend.

In 1943 schildert hij ‘Boerderij Schapedoorn’. Het schilderij verbeeldt een gezicht vanuit een verlaten weiland op een boerderij met een kapberg voor hooiopslag. Boven de boerderij hangt een dreigende lucht met in het midden van het schilderij, een donkerbruine wolk. Er is ook een schetsboekje uit 1942 met een voorstudie van het Schilderij ‘Boerderij Schapendoorn’, en een reeks van spontane notities in inkt. De aantekeningen en (kranten) interviews die hij later geeft, leveren in 2013 tijdens een onderzoek naar de betekenis van het schilderij, voldoende bewijs dat er verband is tussen het schilderij Schapedoorn, de schetsenreeks én met Henkes’ vriendschap met de familie van Thijn en mijn geschiedenis.

Het schilderij verbeeldt de boerderij waar hij in 1942 een tijdelijk veilig onderkomen voor mij dacht te vinden. De donkere wolk zou mogelijk zijn woede over dit gebeuren weergeven. Het onderdak dat mij namelijk werd geboden was een kippenhok van de zus van een bevriende boer. Ik zal veel gehuild hebben, te klein zijn geweest om makkelijk te verstoppen.Woedend en teleurgesteld keert Dolf met mij terug naar Rotterdam.

“Dan denk je dat je een vriend hebt, maar je hebt in de oorlog geen vriend, je hebt helemaal geen vrienden meer, het worden ineens vijanden.” zo zei hij later. De schetsenreeks geeft een beeld van de driedaagse tocht.

Het schilderij maakt deel uit van de nalatenschap van Henkes aan het Nederlandse Rijk. In de periode mei 2014 t/m april 2015 heeft het schilderij een jaar lang in de kamer van minister Bussemaker gehangen.

Ik kon niet te lang bij de familie Henkes blijven, dat zou te veel in de gaten lopen. Er zijn verschillende verhalen over hoe ik bij mijn pleegouders terecht ben gekomen. Een daarvan zegt dat Dolf Henkes na terugkomst uit de Achterhoek, uit wanhoop via de Ondergrondse een ‘advertentie’ heeft geplaatst, op zoek naar pleegouders voor een tweejarig kind. Daar zou de familie Van der Kaden – ook bij de Ondergrondse – op gereageerd hebben. Een ander verhaal is dat Willem van der Kaden mij gevonden heeft, wandelend langs de Schie met een popje in mijn handen. Hij was een timmerman. Het feit is dat ik bij hem en zijn vrouw ging wonen aan de Overschiesestraat 90a in Schiedam. Zij wisten niets van mij. Dat was de enige manier om veilig te zijn. In augustus 1942 was er alleen een kind, in een jurkje, met een koffertje.

Mijn pleegvader verzon mijn nieuwe naam. Sonja, naar Sonja Henie, de olympisch schaatster of kunstrijdster. Zij was elegant, revolutionair, onverslaanbaar. Pap hield daarvan. Ik werd Sonja van der Kaden. Later koos ik twee verschillende namen voor mijn pleegouders en ouders. Mam en Pap zijn de pleegouders uit Schiedam die mij verzorgden en opvoedden en mijn leven redden. Moeder en vader (‘Mummy & daddy’) zijn mijn Joodse ouders, die de moed hadden mij weg te geven en daarmee mijn leven te redden.

Veel mensen in mijn omgeving – ik noem hen ‘villagers’ – namen voor mij een risico. Een verpleger in Schiedam schatte via lichamelijk onderzoek in, hoe oud ik was. Hij had geen enkele gegevens. Hij dacht dat ik ongeveer twee jaar moest zijn. Waarschijnlijk heeft hij toen de datum van het onderzoek als verjaardagsdatum opgevoerd. Mijn geboortedatum werd 22 augustus 1940 op een bewijs van inenting voor difterie van het Schooltoezicht Schiedam.

Er waren ook mensen die mij dagelijks een warme maaltijd gaven. Ik liep elke dag naar hen toe. Zij hadden eten, niemand vroeg hen hoe zij er aan kwamen. Dan was er een vrouw met een koe, die mij dagelijks warme melk kwam brengen. Op de peuterschool was ik de enige brunette, mét pijpekrullen. De leraren en kidneren wisten niet waar ik plots vandaan kwam.

Wil Vink, een jeugdvriendin van Sonja vertelt: “Mijn familie wist allemaal van Sonja, het verhaal was in Schiedam algemeen bekend dat er een Joods meisje door mensen opgehaald was. Ik werd haar schoolvriendinnetje destijds. Ik kreeg gelijk van mijn familie de knip op m’n neus. “Dat vertel je nooit aan niemand in je hele leven, wat je daarmee kapot zou maken, dat kun je nooit meer goed maken” zeiden mijn ouders. Die knip heeft heel lang gewerkt. Ik heb het geaccepteerd, en dat is ook verder nooit een last geweest. Zij was gewoon Sonja en met haar wilde ik spelen. Het was: oren open, ogen open en mond dicht in de oorlog.Verderop in de straat werden twee oudere jongens door de Duitsers weggehaald. Mijn broer vertelde: “Dat komt omdat zij naar de engelse radio hebben geluisterd, en iemand heeft hen verraden. Nu zie je wat er gebeurt als jij je mond niet houdt.” Dat was nog een knip op mijn neus. Die jongens zijn nooit meer teruggekomen.”

Mijn moeder’s moeder - Oma Sara de Vries – van Creveld, kwam uit een gezin met maar liefst vijftien kinderen. Zij was het derde kind. Een aantal overleefden de holocaust, mijn oma niet. Zij werd vermoord op 63-jarige leeftijd in Auschwitz in oktober 1942.Haar man – Opa Benjamin de Vries – was geboren in Groningen als zoon van een slager met in totaal elf kinderen. Opa en Oma de Vries zijn getrouwd in 1904 in Rotterdam en gingen wonen aan de Gerrit Jan Mulderstraat 29a. Opa Benjamin verbleef net in het Joods hospitaal aan de Schietbaanlaan toen zijn hele gezin werd weggehaald. Uiteindelijk werden alle patiënten en het personeel van het Joods Ziekenhuis op 26 februari 1943 op transport gesteld naar Westerbork. Van Opa Benjamin staat zijn overlijden vastgesteld op Rotterdam, 27 februari 1943. Hij heeft een onbenoemd graf aan het Toepad, ik weet waar het is.

Rotterdam telt vandaag de dag een viertal joodse begraafplaatsen. In het centrum aan de Jan van Loonslaan, in Delfshaven aan de Dirck Hoffstraat en in Kralingen aan de Oostzeedijk en aan het Toepad. Het Toepad is sinds 1895 in gebruik genomen. Hier staan ongeveer 4.300 grafstenen. Omdat het lichaam van een dode volgens de joodse leer aan de aarde moet worden toevertrouwd om tot stof te kunnen terugkeren, worden joodse graven in principe niet geruimd.

Oma Post, de moeder van mijn pleegmoeder, en tante Truus, haar zus, woonden in de Gorzen in Schiedam. Ik herinner mij nog de waterstokerij op de hoek. De echtgenoot van tante Truus werkte voor Bols Jenever. Hij overleed op jonge leeftijd. Tante Truus is zo lang ik haar ken, een weduwe. Zij borduurt en haakt veel, grote tafelkleden. Zij maakte veel jurkjes voor mij.

Tante Sientje Spetter (1893-1975) is de jongste zus van mijn Oma Saartje van Thijn-Spetter (de moeder van mijn vader). Zij trouwde met Willem Adriaan Landa. Hij had een glasfabriek, en was christelijk. Zij heeft daardoor de holocaust overleefd. Tante Sientje kwam na de oorlog bij ons op bezoek. Ik denk dat het 1947 was, toen er een sjieke dame uit Hillegersberg, in een mooie auto aankwam. Zij nam voor mijn pleegouders een map mee met belangrijke documenten. Toen pas wisten mijn pleegouders wie ik echt was. Ook bracht zij het overlijdenscertificaat van mijn vader. Pap en Mam wisten toen dat mijn ouders niet terug zouden komen, en dat ik nu voorgoed hun kind was. Tante Sientje bracht ook nog wat andere waardevolle spullen. Mijn ouders hadden dit vast aan haar gegeven, omdat ze was getrouwd met een christelijke man. Een gemengd huwelijk had de meeste kans van overleven. Tante Sientje en Oom Wim hadden samen vijf kinderen: Henrietta, Cornelis Maarten, Isaac, Cornelis Marnius en Josephiena Sofia. Ik scheelde minstens vijftien jaar met de jongste. Nu, vele jaren later, blijkt dat zij altijd op de achtergrond financieel voor mij gezorgd heeft, als een soort tweede familie.

Tante Sientje bracht deze ketting mee van mijn moeder. Ik draag het alleen op speciale gelegenheden. Het is me zeer dierbaar en maakt dat ik me dichtbij haar voel.

In 1947 kwam familie van mijn oma, de Spetters, voor het eerst na de oorlog, vanuit Amerika naar Nederland. Zij wilden heel graag familie ontmoeten die de oorlog had overleefd, dat gebeurde in Hillegersberg bij Tante Sientje. Ik was er ook, mét mijn pleegouders. Voor mij was het allemaal één familie. Ik stelde geen vragen. Oom Nap maakte een film van hun bijzondere reis en verblijf in de stad. Ik kom als zevenjarige in de film voor, vooral zie je ook het lege, verwoeste Rotterdam van na de oorlog.

Ik noem het een ‘conspiracy of silence’. In mijn leven praatten mensen altijd over mij, nooit met mij, alsof ik er niet bij was. We leefden in een kleine stad, veel mensen stopten op straat, en spraken met mijn Map en Pap, ze hadden altijd dezelfde vragen en antwoorden. ‘Zijn ze teruggekomen, heb je iets van hen gehoord?” Gevoelsmatig wist ik dat ze het over mij hadden, over mijn ouders. Ik werd ‘het kind’ genoemd. Maar uitgesproken werd het nooit. Na de oorlog gingen we ook bij kennissen op bezoek, dat bleek later mijn originele familie. Ik wist dat niet. Wanneer ze over mij wilden praten, stuurden ze mij naar de keuken.

Hartsvriendin Willie: “In 1947 ging ik naar de Beatrixschool in Schiedam aan de Buys Ballotsingel, en Sonja kwam in 1948 in de tweede klas. Zij kwam naast mij zitten, en dat is tot 1952 zo geweest, toen is ze naar Amerika verhuisd. Sonja was een rebbel op school. We hadden een oudere schooljuffrouw, juffrouw Broos, die kon er helemaal niet tegen. Sonja kon haar mond niet houden. Als ze in de hoek moest staan, omdat ze teveel kletste, kletste ze gewoon tegen de hoek aan. Ooit heeft ze een keer een rood geblokte handddoek over haar hoofd gekregen, en daarachter stond zijn nog steeds te kletsen. Wij speelden best vaak bij elkaar. Zelf waren wij met acht kinderen thuis, ik was de middelste, ik had drie oudere broers en een zus, en drie jongere zussen.”

Sonja’s pleegvader kreeg een baan bij de Holland Amerika Lijn (HAL) via Oom Ies Spetter, hij was hoofd accountant bij de HAL. Ze zouden een nieuw leven startten en naar de VS emigreren. Vriendin Wille: “Ik weet het nog precies. Op 4 augustus 1952, op de begrafenis van mijn oma, emigreerde Sonja naar Amerika. Ik heb haar niet weggebracht of uitgezwaaid, haar ouders wilden dat niet, liever geen bombarie. Voor mij kwam het als verrassing, maar als kind sta je er niet bij stil, je accepteert het gewoon. Ik had nog wel iets geschreven in haar poëziealbum.”

Voor de reis naar Amerika waren documenten nodig. Omdat ik niet officieel geadopteerd was, kwam toen ineens mijn geboortenaam aan het licht. Mam en Pap zeiden dat ik moest oefenen op het schrijven van de naam Clara van Thijn. C L A R A V A N T H I J N. “Dat is namelijk je geboortenaam die je oorspronkelijke ouders jou hebben gegeven. Zij zijn overleden in een concentratiekamp, herinner je hen nog?” vroeg Mam. Helaas ik kon me niets herinneren. Ik was bijna twaalf jaar. Ik moest voor mijn nieuwe paspoort oefenen in het schrijven van mijn geboortenaam. “Oefen goed, leer het schrijven, maar vraag daarna nooit meer iets erover, denk er nooit meer over na. Vergeet alles, je hoort nu bij ons, wij houden van je. Wij hebben je leven gered.”

Het was na de oorlog. Ik hoorde later dat het idee er was dat de Joodse wezen terug naar Israel zouden moeten worden gebracht voor de opbouw van het land. Veel Joodse weeskinderen zijn naar een Kibboets in Israel gehaald. Bovendien mochten Joodse mensen hun familieleden gaan halen. Ik denk dat Pap en Mam daar bang voor waren. Ze wisten inmiddels dat mijn ouders waren overleden.

In Amerika raakten Mam en Pap bevriend met een professionele fotograaf. Pap timmerde voor hem diverse uithangborden.

Mijn pleegmoeder had veel heimwee die eerste tijd in Amerika. Ik had een geweldige schooltijd. Ik leerde in drie maanden Engels spreken. Het was een kleine gemeenschap in New Jersey. Alles liep via school. Ik deed veel aan theater, ik werkte mee aan de schoolkrant. Ik hield van optreden. Misschien eigenaardig, maar mijn eerste vriendje, met wie ik twee jaar verkering kreeg, bleek Joods. Terwijl Map en Pap het Joods zijn juist zo probeerden weg te houden bij mij.

In 1962 trouwt Sonja van der Kaden met Ron Dubois. Zij krijgen twee dochters, Monique en Elise. Daarna vijf kleinkinderen en een achterkleinkind.

Toen mijn kinderen 9 en 12 jaar oud waren, vroeg ik Mam mijn geschiedenis uit te leggen aan mijn kinderen. Op een zondagmiddag toen we terugkwamen van de kerk nam zij hen apart en vertelde: “Ik wil jullie iets vertellen over je moeder. Tijdens de oorlog, werkte opa voor het verzet. Het verzet hielp Joden te verbergen. Op een dag werd een klein meisje aan ons toevertrouwd en dat was je moeder.” Dit is de langste tekst, die zij ooit hieraan heeft gewijd.

Sonja’s jeugdvriendin Willie Vink verhuist in 1963 naar Katwijk. “In 1985 zag mijn oudste zus die nog in Schiedam woonde, in de lokale krant een artikel Waar is Claartje toch gebleven?Zij belde me op en zei: “Ik denk dat het over een vriendin van jou gaat, Sonja. Heb jij daar nog contact mee?”. Ik heb eerst die meneer Henkes gebeld, ik wilde wel eens weten wat dit voor een persoon was. Ik ging bij hem langs en hij zei: “Ik wil niets van haar, alleen maar weten of zij nog leeft. Dat is voldoende.” Toen ben ik heel voorzichtig de boodschap aan Sonja gaan schrijven, dat ik al heel mijn leven wist wat er met haar gebeurd is. Ik bleek veel meer dan zij te weten.”Ik ben driemaal bij Dolf Henkes op bezoek geweest, waarvan eenmaal met Sonja samen.”

In 1987 vierden Ron en ik dat we 25 jaar waren getrouwd. Dat was een goede gelegenheid om naar Nederland op vakantie te gaan. Samen met vriendin Willie zou ik bij die gelegenheid ook Dolf Henkes bezoeken. Ik weet het nog goed, het huis aan de Veerlaan. Zus Marie was er ook. Maar zelf was ik toen nog zeer onder de invloed van de ‘conspiracy of silence’. Ik was eigenlijk helemaal niet nieuwsgierig, wilde niets weten. Het was een korte ontmoeting.

Dolf heeft wel mij nog een schilderij aangeboeden, maar tot mijn grote spijt nu, heb ik dit toen geweigerd. Van Marie kreeg ik een ketting van mijn moeder. Deze droeg mijn moeder toen ze naar de trein ging, en heeft ze nog om mijn nek gedaan toen ze mij weggaf. Het is het meest tastbare dat ik van dat moment heb.

1999. Op mijn antwoordapparaat stond een bericht. Een vrouwenstem zei: “Ik denk dat we nichten zijn.”. Het bleek Beverly, de jongste dochter van tante Alice (Alida van Gelder). Beverly’s oma Rozelina was een zus van mijn oma Saartje Spetter. Ze was getrouwd met Oom Nap oftewel Noach Aron van Gelder. Zij vertrokken net voor de oorlog, met een van de laatste boten naar Curacao. Steeds werd er kleding gestuurd naar ene Sonja. Nu wilde zij wel weten waar dat terecht was gekomen.

In 2000 gingen we naar Israël. Daar hebben we iedereen ontmoet. Mijn droom kwam uit. Ik praatte met iemand die mijn ouders in werkelijkheid had gekend. Tante Alice leefde nog, zij en mijn vader hadden samen paard gereden. Ik leerde mijn vader een beetje kennen. Tante Alice overleed even later, maar ik communiceer nog steeds met haar dochter Beverly. Zeker nu ik weet dat er zoveel aan de hand is in Israel.

Van: Sonja DuboisDatum: 8 januari 2015 02:10:59 GMT+01:00Aan: Linda Malherbe ≤linda@belvedererotterdam.nl>Onderwerp : connection

Thought I could clarify how Daddy & Dolf were acquainted, both were artists. Daddy never lived long enough to be a professional. Although I have one painting he left for me, it is certainly not the work of a beginning amateur. I understand that they became acquainted when he purchased one of Dolf’s early works. I don’t know what the extent of Daddy’s work was and have given up hope tot ever find another of his work. Ik there were others they probably ended up at some mart or second hand shop.Thinking back it is unbelievable I know that when I visited Dolf in the eighties and he offered me to chose one of his paintings that I turned him down. So sorry and part of my inner agonies.

Talk to you soon!Schifrah

Met Tante Alice praten was een hoogtepunt in mijn leven. Zij is de enige die ik ooit ontmoet heb, die mijn vader werkelijk heeft gekend. Zij trouwde in 1938 in de synagoge in Rotterdam aan de Botersloot, die later door het bombardement op de stad in mei 1940 is verwoest. Mijn ouders waren daar een van de huwelijksgasten, net voordat zij zelf zouden gaan trouwen.

Tante Alice bracht een bijzondere 8 mm film mee die gemaakt was van haar bruiloft. Deze film bood een glimp op mijn ouders. Op mijn zestigste jaar, kreeg ik eindelijk hun gezichten te zien.Vader en moeder werden echte mensen, niet alleen maar namen op papier. De ‘still’ uit de film is de enige foto die ik van hen beiden heb.

De film is gemaakt op 6 februari 1938. De trouwdag van Salo Schulster en Alida van Gelder in Rotterdam. In Amerika heetten ze later Steven en Alice Schulster.

Mijn achternicht Beverly heeft mij verder geholpen aan contacten met andere achterneven en –nichten zoals met Leo van Thijn. Van Leo kreeg ik mijn menora, de zevenarmige kandelaar, een van de oudste symbolen voor het Jodendom. De menora wordt traditioneel doorgegeven van een familielid naar de ander. Hij kocht er een voor mij in Jerusalem. Hij is een praktiserend Jood, en via mijn overgrootvader met mij verbonden.

Ik kreeg in 2000 een brief van Dina Drukker toen 90 jaar. Zij is de dochter van Carel Drukker (1872) en Clara van Creveld (1881). Clara is de zus van mijn Oma van Creveld, getoruwd met opa Benjamin de Vries. Ik kreeg van haar vader, Carel Drukker, nog pianoles.

Plotseling kregen we na de oorlog een piano in huis. Ik heb me altijd afgevraagd met welk geld deze is gekocht? Wellicht van het geld dat Dolf Henkes apart zette in 1942, nadat hij mij had ondergebracht. Dit geld heeft hij in 1945 overgemaakt naar mijn pleegouders, volgens zijn notitieboekje. Of was het van mijn originele familie, die op de achtergrond voor mij altijd bleef zorgen?

Mijn huis in Knoxville is vol met moeder- en dochterbeeltenissen. Ik kan me niet herinneren hoe mijn moeder er uit zag, wat haar lievelingskleur was, hoe zij rook en voelde. Ik koester daarom haar handtekening.

In 1991 is de ‘Hidden Children’ stichting opgericht. Zij wil dat het verhaal doorverteld wordt. Alle ‘kinderen’ ontmoetten elkaar eens per jaar. Het eerste jaar ging het om 1600 verborgen kinderen uit 28 verschillende landen, nu zijn het er meer. Ook hun kinderen en kleinkinderen (2e en 3e generatie) kunnen zich aansluiten. ‘Hidden Children’ gaat veelal om kinderen onder de 14 jaar, die tijdens de oorlog verstopt zaten onder houten planken, in kelders, kasten, op begraafplaatsen en zolders. Sommige zagen gedurende de hele oorlog het daglicht niet. Anderen waren ‘psychisch’ verborgen, bijvoorbeeld bij christelijke families waar er nooit over hun geschiedenis of identiteit werd gesproken. De kinderen vinden pas op veel latere leeftijd uit dat ze joods zijn.

Sinds 2007 vertel ik mijn verhaal aan schoolkinderen. Een van de eerste presentaties was op school bij mijn kleinzoon Riley. Dat was heel speciaal: mijn kleinkind zou er niet zijn geweest, als mijn ouders mij niet hadden weggegeven bij Loods24 in Rotterdam. Ik heb vier kleinzoons, Riley, Seth, Jordan en Matthew. Mijn enige kleindochter heeft inmiddels haar baby Patrishia.

Ik heb veel kinderen de afgelopen jaren mijn verhaal verteld. Het is belangrijk hen te bereiken. Er zijn nog steeds zoveel vormen van racisme. Als ik de kinderen via mijn verhaal de boodschap kan aanreiken, om niet onverschillig te staan. Holocaust overlevenden gaan nu allemaal dood, dit is de laatste kans om met overlevenden te praten. Vanaf dan wordt het geschiedenis in boeken.

Ik ben bezig met het schrijven van een boek. Een van de hoofdstukken is een brief aan Dolf Henkes.

Samen met mijn echtgenoot Ron Dubois woon ik in Knoxville, Tennessee in de Verenigde Staten, aan de voet van de Great Smoky Mountains.

Ik heb verschillende vriendinnen-clubs, waaronder een Nederlandse die maandelijks bij iemand anders thuis samenkomt.

Ron zingt in een Barbershopkoor, hij repeteert wekelijks en treedt af en toe op.

Caro Weitering heb ik leren kennen in de Nederlandse club, zij woont samen met haar man Hanno in Knoxville, waar ook hun twee kinderen zijn opgegroeid. Via haar heb ik Ankie Snijder leren kennen, die mij en Verhalenhuis Belvédère met elkaar in contact bracht. Dat was nog maar pas geleden, in januari. Ik vertel graag via deze expositie mijn verhaal.

Impressiebezoek van Sonja Duboisaan RotterdamMei 2015

Rechthuislaan 1 / Rotterdam-Katendrecht www.verhalenhuisbelvedere.nl