De onderzoekende houding

Een startpunt voor praktijkgericht

onderzoek

Dirk Smits (HUB-KAHO)

ism Kurt De Meester, Kristien

Dieussaert

Onderzoek

• Activiteit (Elen, J. e.a., 2011) • aangestuurd vanuit een vraagstelling (al dan niet

zelf geïdentificeerd) die als relevant (al dan niet

nieuw) wordt beschouwd in de

onderzoeksgemeenschap;

• gebruikmakend van een systematische aanpak,

die wordt erkend als valide in de

onderzoeksgemeenschap;

• Waarover wordt gerapporteerd, waardoor

gesprek met peers … over de activiteit mogelijk

is.

Voorwaarden voor onderzoek

Doel Eis Nastreven

Objectiviteit Onafhankelijk

Validiteit Controleerbaar Generaliseerbaar Nauwkeurig Eenduidig

Betrouwbaar Herhaalbaar Openbaar Gestructureerd

Praktijkgericht onderzoek

• Start vanuit het werkveld

• Stages, projectwerk, …

• Beroepservaring …

• Resultaten gericht op het werkveld

• Doel is antwoord op probleem uit praktijk

• Via wetenschappelijke methode, kennis

opbouwen

• Kennis gebruiken, combineren en toevoegen

van context

Praktijkgericht onderzoek: cyclus

van der Donk, C. & van Lanen, B. (2011)

Onderzoekende houding vs

onderzoek

• Systematische aanpak en beschrijving

• Controle en terugkoppeling naar peers

• Generaliseerbare resultaten

• Onderzoekende houding en

nieuwsgierigheid als startpunt van

onderzoek

Onderzoekende houding

• Doing what children do: asking lots of

questions and teasing out the logical

consequences of the answers • Waarom is het belangrijk om te leren

lezen?

• Als je niet kunt lezen, en je krijgt een

liefdesbrief, dan weet je niet wat er in

staat. Dat is jammer

• Alhoewel … uiteindelijk bespaart het

je veel ellende.

www.snoopy.com

Een idee ?

• Hoe ontstaat een onderzoeksidee?

• Houding van luisteren en kritische

verwondering (stages, eindproeven)

• Wat is huidige situatie, waarom is ze zo,

hoe kan het anders en beter?

• Stel in vraag, sta ook stil bij het gewone

• Zoek naar onderbouwing voor

beweringen, praktijken

• Zien van een probleem of verbeterkans

Een idee ?

• Verlegenheidsituatie (probleem, gevoel van

tekort aan handelingskennis, …)

• Verbeterkans

(interesse, nieuwsgierigheid, …)

• Belang in aanvraag (relevantie)

• Verruim het idee via een mindmap

• Begrens het in een 2de stap

Mindmap

Kijk verder dan voor de hand

liggende

• Voeg 1 element toe om som te doen

kloppen

• 5 + 5 + 5 = 550

• Doe dit samen met anderen

• Doel is verruimen, niet afremmen

Doelstelling VAN je onderzoek

• Wat wil je met je onderzoek bereiken?

• Nieuwe methode invoeren

• Kleuters sociaal sterker maken

• Leerproces versnellen

• Motivatie van studenten verhogen

• Relevantie van je onderzoek

• Soms streefdoel op langere termijn

Doel in of van het onderzoek leidt

tot onderzoeksvraag

• Wat wil je tijdens het onderzoek doen?

(verenging)

Doel Vraagstelling

Beschrijven

Wat? Wanneer? Waar? Hoeveel?

Hoe vaak is iets? Welke

kenmerken?

Verklaren Hoe komt het dat? Wat is de

oorzaak van?

Vergelijken Wat is het verschil?

Evalueren Wat is gevolg/effect van?

Voorspellen Wat is de ontwikkeling ? Welke

trends?

Mindmap: begrens je idee via

doelstelling

Visgraatdiagram voor oorzaak-

gevolg

Oefening

• Zoek een idee, iets wat je verwonderd

• Werk een ruwe eerste mindmap uit

• Bepaal de doelstelling van het

onderzoek

• Beperk de mindmap

• Bevraag elkaar, inspireer

• Groepjes van 4 , 10 minuten

Inspiratie?

• Zijn digitale borden beter dan

powerpoints?

• Valoriseren van oudere leerkrachten

• Taalonderwijs integreren in andere

vakken

• Videofeedback voor stagebegeleiding

• Vervrouwelijking van lerarenberoep

• Opleiden van stagementoren

Van idee naar onderzoeksvraag?

• S pecifiek

• M eetbaar

• A cceptabel

• R ealistisch

• T ijdsgebonden

Vraag niet: is het een goed idee?

Vraag wel: hoe maak ik het beter?

• Is het doel van je onderzoek eenduidig?

• Stel jezelf inhoudelijke vragen over het idee • Maak het zo specifiek mogelijk

• Waar komt het idee vandaan? • (Hoe) is het nuttig voor de praktijk? • Wat is de invalshoek? • Bestaat het uit deelaspecten? • Is het op verschillende wijzes

onderzoekbaar? • Zijn er bepaalde kenmerken van het

onderwerp die belangrijk zijn? … • Wat wil je bereiken?

S pecifiek

M eetbaar • Hoe bepaal je of je onderzoek geslaagd is? • Idee uit praktijk ≠ onderzoeksvraag • Voorbeeld

• Is flexibilisering goed voor de student? • Is stagebezoek nodig of kan dit ook via de

digitale weg?

• Beter ‘welke gevolgen heeft het flexibiliseringsdecreet voor de organisatie van het hoger professioneel onderwijs?’

• Hou rekening met verwachting financier-partner

A cceptabel

• Is er een draagvlak voor je onderzoek?

Bij wie?

• Wie heeft nood aan dit onderzoek?

• Wat zijn criteria van financier?

• Hoe ga je om met mogelijke taboes t.a.v. het

onderwerp?

• Hoe ga je om met ethische of deontologische

overwegingen t.a.v. het onderzoek? …

• Wet op privacy

• Wet op experimenten op mensen of dieren

• Deontologie

R ealistisch

• Is je doel haalbaar binnen tijdsbestek en

de beschikbare middelen?

• Is het onderzoeksprobleem voldoende

afgebakend?

• Is er voldoende financiering?

• Nodige tijd?

• Hoe kan je de nodige middelen, expertise,

ondersteuning… verkrijgen?

• Doe je een beroep op partners, experten uit

andere disciplines? …

T ijdsgebonden

• Hoe realistisch is het om binnen die termijn je onderzoek uit te voeren?

• Is resultaat nog relevant op einde van het onderzoek?

Van idee naar onderzoeksvraag

• Goede onderzoeksvraag ontstaat niet

zomaar

• Neem je tijd

• Iteratief, cyclisch proces, vaak in

overleg

• Focus op verbeteren en concretiseren

• Verlies doelstelling niet uit het oog

Hulpmiddel: omgevingsanalyse

• Omgevingsanalyse:

• Wat bestaat er al rond het idee? Waar zit de

vernieuwing?

• Hoe kan je de nood en het potentieel van een

oplossing hard maken?

• Wie werkt rond gelijkaardige ideeën?

• Informatie is nodig voor SMART maken

• Wetenschappelijke info

• Praktijkkennis

Hulpmiddel: Informatie zoeken

zie deel 2

• Wetenschappelijke info: Google

scholar, databanken

• Praktijkkennis: collega’s, partners,

beroepsverenigingen: google,

mediargus, internet

• Beoordeel de info: wie, doel, voor wie,

accuraat?

Hulpvragen

• Wat is probleem?

• wat is niet-wenselijk, onaanvaardbaar, ontbreekt,

wordt gemist, …? Welke aspecten van het

probleem zijn beïnvloedbaar?

• Wie heeft het probleem?

• wie zijn de betrokkenen, belanghebbenden, …?

• Wanneer is het een probleem?

• welk gedrag of handelingen, welke gebeurtenis,

welk moment/tijdstip, …?

Hulpvragen

• Waarom is het een probleem?

• welke normen, prioriteiten staan op het

spel

• Waar doet het probleem zich voor?

• welke gebieden, onderdelen meer of

minder belangrijk

• Hoe is het probleem ontstaan?

• wat is historie, aanleiding, oorzaak, …

Migchelbrink, F. , 2006

Kort

• Doelstelling is wat je wil bereiken met

je onderzoek

• Alle vragen zijn vervat in doelstelling

van het onderzoek

• Hoofdvraag bevat centrale doelstelling

• Deelvragen zijn elementen van

hoofdvraag

Oefening

Hoe kunnen leerkrachten BO beeldende

middelen in zetten om agressie af te

bouwen bij kinderen met autisme?

• Wat is agressie?

• Welke situaties lokken agressie uit bij

kleuters … ?

• Hoe bouwen leerkrachten vandaag

agressie bij kleuters … af?

Oefening

• Doelstelling in het onderzoek is het

verklaren van aankopen van niet

noodzakelijke schoolmateriaal bij leerlingen

van 1ste middelbaar versus 6de middelbaar.

• Welke dingen kopen 1ste jaar middelbaar

studenten?

• Wat is het verschil in aankopen tussen eerste-

en laatstejaarsstudenten?

Vraagtype Vraagstelling • Beschrijven Wat?

• Definiëren Welke kenmerken?

• Verklaren Hoe? Waarom?

• Voorspellen Wat is de ontwikkeling ?

• Vergelijken Wat is het verschil?

• Evalueren Beter dan? Hoe verliep …?

• Voorschrijven Welke maatregelen?

• Ontwikkelingen volgen Welke trends?

Type onderzoeksvragen

• Vraagtype Voorbeeld • Beschrijven Welke niet noodzakelijk schoolmaterialen worden het vaakst gekocht

door leerlingen uit het 1ste middelbaar ?

• Definiëren Wat zijn niet noodzakelijk schoolmaterialen ? Wat zijn kenmerken van …?

• Verklaren Hoe komt het dat leerlingen uit het 1ste middelbaar meer niet noodzakelijk schoolmateriaal kopen dan 6de jaars?

• Voorspellen Welke ontwikkelingen op gebied van niet noodzakelijk schoolmateriaal kunnen verwacht worden door de invoering van het digitale leerplatform?

• Vergelijken Welke samenhang bestaat tussen het bestedingsgedrag en de studieresultaten?

• Evalueren In welke mate zijn de leerlingen uit het 1ste middelbaar tevreden over de informatie die ze krijgen over noodzakelijke en niet noodzakelijke aankopen voor school?

• Ontwikkelingen volgen Welke trends op het gebied van besteding voor niet noodzakelijk schoolmateriaal kunnen de laatste 5 jaar worden waargenomen?

Type onderzoeksvragen

Oefening

• Hoe gaan we best om psychische

problemen op school?

• Hoe kunnen we de geluidshinder van

de spelende kinderen op speelplaats

aanpakken?

• Is er een verband tussen kennis van

wiskunde en geslacht?

• Wie is de eerste vrouwelijke minister

van onderwijs?

Versmal de onderzoeksvraag

• Kennisgebied van de onderzoeksvraag?

• Tot welk deelgebied of thema binnen dit kennisgebied hoort de

onderzoeksvraag?

• Over welk onderwerp gaat het?

• Verfijn het onderwerp stapsgewijs

[bijv. informeel leren, informeel leren op de werkplek, informeel

leren op de werkplek bij startende leraars, informeel leren op de

werkplek bij startende onderwijzers, LIO-traject]

• Voordelen:

• Richtinggevend voor literatuurstudie

• Het dwingt je om na te denken over de impliciete keuzes die je

gemaakt hebt.

Oefening

• Wat zijn de verschillen tussen de

lagere scholen uit de

scholengemeenschap en hoe kan een

gemeenschappelijke

marketingstrategie succesvol zijn voor

deze scholen?

Oefening

• Doel van het onderzoek: evaluatie

nieuwe bibliotheek: gebruik van de

nieuwe faciliteiten en invloed van de

inrichting bibliotheek op de

leerlinginteractie

• Vraagstelling:

Van welke nieuwe

bibliotheekfaciliteiten maken leerlingen

1ste jaar middelbaar gebruik?

• Waarom is de communicatie van de

directie naar het personeel zo’n

puinhoop?

• Waarom is het louter van buiten leren

van de maaltafels slecht?

Oefening

Oefening

• Onthouden studenten meer als je

werkt met visuele bordschema’s in

vergelijking met louter ex cathedra?

• Kan een student met een

functiebeperking leerkracht worden?

Oefening

• Heeft de huidige minister van

onderwijs het minder goed voor met

het onderwijs dan de vorige?

• Zien kleuters echt kabouters tijdens

een sprookjeswandeling?

1. is voldoende ‘uitdagend haalbaar’ (niet te breed/smal) binnen gestelde onderzoekstijd

2. is gesteld als een vraag

3. bevat slechts één hoofdvraag

4. heeft vraagtype dat past bij doelstelling in het onderzoek

5. is neutraal (zonder verhulde suggesties)

6. is richtinggevend (geen waarom/ ‘hoe komt het’-vragen)

7. is een open vraag (geen ja/nee vraag)

8. is helder (woorden duidelijke betekenis/ geen ingewikkelde vraagzin, kernbegrippen zijn geoperationaliseerd)

9. kan via waarneembare gegevens beantwoord worden

10. deelvragen dragen bij tot antwoord op hoofdvraag

Kenmerken onderzoeksvraag

Oefening

• Maak van je idee een

onderzoeksvraag:

• Werk verder op de mindmap en

doelstelling

• Welke problemen ontmoet je?

Onderzoeksvraag als basis

• Belang van goede onderzoeksvraag

• Duidelijkheid, vlotter onderzoek

• Makkelijker schrijven van

onderzoeksvoorstel

• Stuurt mee het een design, methode van

dataverzameling, analysetechniek, …

• Zorgt voor meer eenduidige resultaten

• Makkelijker te communiceren

Van onderzoeksvraag naar hypothese

• Verwachtingen over de uitkomst van

onderzoek

• Nodig om onderzoeksvoorstel te

kunnen uitschrijven

• Moeilijker bij kwalitatief onderzoek

(hypothesegenererend)

Van vraag tot onderzoeksvoorstel

• Voorzie voldoende tijd voor

uitschrijven

• Basis: SMART onderzoeksvraag met

deelvragen, mindmap

• Maak een werkplan in een diagram

Tijd

Onderzoeksvoorstel: structuur

• Probleemstelling: vraag gekaderd in ruimer

probleem (deel 2)

• Theoretisch kader (concepten)

• Verantwoording (waarom onderzoeken)

• Methode en plan van aanpak (Sessie 5)

• Output (Sessie 6)

• Bronnen

Bedankt

• Vragen, opmerkingen:

Welkom