Het politioneel-justitieel aspect van de Zorgcentra na Seksueel Geweld

I. Introductie Moderator: Maria De Sterck – Korpschef politiezone Hamme-

Waasmunster

Rapporteur: Olivier Slosse – Commissaris, politiezone Brussel HOOFDSTAD Elsene

II. Model per functieFrank Dewagtere – Hoofdinspecteur, politiezone Gent

Marjorie Culot – Eerste substituut procureur des Konings, parket Brussel

De zedeninspecteur= Inspecteur van politie die de opleiding “zedeninspecteur voor het ZSG” volgde

→ Binnen de werking van het ZSG verantwoordelijk voor:

• Afname gefilmd verhoor van het slachtoffer

• Inbeslagname, verzegeling en bewaring van forensische stalen/kledij/forensisch stappenplan

• Eerste aanspreekpunt voor de procureur des Konings

• Coördinatie met het oog op het verdere onderzoek

• Organisatie vervoer slachtoffer van ZSG naar woon- of opvangplaats

Verhoorlokaal ZSG

Meerwaarde inzet zedeninspecteur in ZSG

• Aangifte gebeurt niet langer op het politiebureau

• Garantie t.a.v. slachtoffer op correcte afhandeling van de klacht

• Meer deskundigheid bij aangifte zedenmisdrijf

• Betere kwaliteit eerstelijnsvaststellingen geeft betere garantiesvoor het verdere onderzoek

Zedeninspecteur: screening en opleiding

• Elke kandidaat-zedeninspecteur wordt vooraf gescreend door jury

• Na positieve screening deelname aan opleiding (9 dagen)

• Tijdens opleiding komen aan bod:Juridische aspecten mbt zedenfeiten / Psychische gevolgen SG / Hoe omgaanmet slachtoffer van SG / Slachtofferprofielen / PV en dossieropbouw bijzedenfeiten / Gespreks- en verhoortechnieken / Werking ZSG

Beroepsgeheim / Rollenspelen / …

• Evaluatie zedeninspecteur na opleiding

Inzet zedeninspecteur

• Acuut seksueel geweld• Verkrachtingen ≤ 7 dagen

• Aanrandingen van de eerbaarheid ≤ 7 dagen waar mogelijks sporen zijn tevinden

• Bij niet-acuut seksueel geweld: door inspecteur met voeling/opleiding voor omgang met slachtoffers van seksueelgeweld

Aanmelding op ZSG: verchillende scenario’s

• SO meldt zich op het onthaal PZ of PZ wordt op het terreingeconfronteerd met SO

• SO gaat rechtstreeks naar het ZSG en wenst onmiddellijk klacht in te dienen

• SO gaat rechtstreeks naar het ZSG en wenst NIET onmiddellijkklacht in te dienen

• SO meldt zich aan bij PZ buiten arro Gent

Het parket

• Orgaan van de rechterlijke macht dat verantwoordelijk is voor het onderzoek naar en de vervolging van strafbare feiten en de daders ervan.

• Verantwoordelijk voor het opsporingsonderzoek.

• Orgaan dat de maatschappij vertegenwoordigt voor de strafrechtbank en namens de maatschappij om sancties verzoekt.

• Orgaan met als einddoel ervoor te zorgen dat recht wordt gedaan aan de maatschappij, maar ook en vooral aan de slachtoffers.

Onderzoek & verloop van eengerechtelijk dossier

FeitenPolitioneel onderzoek

Opsporings-onderzoek

Zonder gevolg

Rechtstreekse dagvaarding

Bemiddeling in strafzaken

Gerechtelijk onderzoek

Buitenvervolgingstelling

Verwijzing naar correctionele rechtbank

Waarom is het parket betrokken bij de ZSG?

• In het belang van het gerechtelijk onderzoek

• Wil om de internationale verplichtingen van België na te komen

• Humanitaire reden - empathie voor de slachtoffers

Slachtoffer meldt zich rechtstreeks/via politie/via hulpdienst aan op ZSG

Slachtoffer wordt opgevangen door forensische verpleegkundige en arts op het ZSG

Forensisch verpleegkundige:

- Contacteert wachtdienst politie

- Bij bijzondere urgentie: contacteertmagistraat rechtstreeks

- Afname forensische stalen na ontvangst van mondelinge vordering

Wachtdienst:

- Contacteert de magistraat voor toestemming forensisch onderzoek

- Stelt het eerste proces-verbaal op en voert de onderzoeken en vorderingen van magistraat uit

- Brengt de zedeninspecteurs op de hoogte

Parket:

- Geeft toestemming voor forensisch onderzoek

- Bij feiten op minderjarigen (niet heterdaad): stelt de OR op de hoogte om toestemming van forensisch onderzoek te krijgen (niet heterdaad)

- Verzendt de schriftelijke vordering en draagt de overtuigingsstukken over

- Schakelt de dienst Slachtofferonthaal in

Tussenkomst magistraat bij indienen klacht op ZSG

Rol en taken van het parket in de ZSG-procedure & inhoud van het ZSG-protocolakkoord

• Toestemming voor staalafname en medisch onderzoek

• Vordering van relevante onderzoeksdaden

• Verzending van door de procedure voorziene documenten

• Overdracht van overtuigingsstukken

• Geeft opdracht tot relevante expertise

• Coördinatie met de politiediensten en ZSG

• Voor de referentiemagistraat ZSG: contactpunt voor de politiediensten, ZSG, DSO en collega-magistraten

Moeilijkheden van zedenonderzoeken

• Bewijs leveren voor het ontbreken van toestemming

• Gevallen van slachtoffers onder invloed van drugs of alcohol

III. Evaluatie van de Zorgcentra na Seksueel Geweld:

Politionele en justitiële aspectenSaar Baert & Prof dr Ines Keygnaert

Universiteit Gent – International Centre for Reproductive Health

Evaluatiemethode

• Opvolging van kenmerken van de slachtoffers, het seksueel geweld en de zorg en bijstand

• Bevraging van slachtoffers en hun naasten via vragenlijsten (N=460) en interviews (N=47)

• Bevraging van medewerkers en partners Zorgcentra via vragenlijsten personeel (N=80), interviews met politie (6) en parket (3) en focusgroep discussies met forensisch experten (10)

• Bevraging van derde organisaties via rapid appraisal (N=10)

Baert, S., & Keygnaert, I. (2019). Wetenschappelijk evaluatierapport pilootproject Zorgcentra na Seksueel Geweld. Gent: Universiteit Gent. Vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg. International Centre for Reproductive Health.

Baert, S., & Keygnaert, I. (2020). Zorgcentra na Seksueel geweld: Trimestrieel rapport tweede kwartaal 2020. Gent: Universiteit Gent. Vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg. International Centre for Reproductive Health.

Zorgcentra in een notendop (oktober 2017 – juni 2020)

• 2714 aanmeldingen in de drie Zorgcentra

• Gemiddeld 100 aanmeldingen per maand

• Meer dan 1/3 slachtoffers stapt eerst naar politie

• Veelal jonge vrouwen die zich binnen 1 week na het geweld melden

• Meestal (poging tot) verkrachting door gekende pleger

• 6 op 10 slachtoffers dient/had reeds klacht ingediend bij aanmelding op het Zorgcentrum

• 6 op 10 slachtoffers onderging een forensisch onderzoek

1. Klachtneerlegging

67% legt klacht neer binnen 12 maanden na aanmelding op Zorgcentrum

63%

21%

9% 7%

Eerdere aanmeldingbij politie

Bij aankomst op ZSG Na gesprek met ZSGverpleegkundige

Tijdens ZSG opvolging

Moment van klachtneerlegging

(25/10/17-31/03/19)N= 916/1362

37% klachtengefaciliteerd door

Zorgcentrum

Stijging in aantal klachten voor en tijdens pilootjaar niet significant• Stijging maar kan toe te wijzen zijn

aan toeval

• Groot verschil tussen politiezones

• Verder onderzoek nodig over langere termijn

p-value: 0.230

Beslissing tot klachtneerlegging

• Constante afweging van voor- en nadelen, zelf na feitelijke klachtneerlegging

• Geen finale beslissing voor hen die geen klacht neerleggen

• Ontgoocheling indien klacht niet tot gewenste effect leidt: aspiraties versus realiteit

“Dit ganse drama [van klachtneerlegging en verder onderzoek] was voor niets….”

(Slachtoffer, Brussel, klacht geseponeerd)

Factoren die klachtneerlegging bevorderen

• Grens willen duiden aan pleger versus wens dat de pleger gestraft wordt

• Beschermen van anderen

• Rol steunfiguur: ondersteuning versus overnemen van beslissing

• Uitleg over klachtneerlegging door verpleegkundige en forensisch onderzoek zijn aanmoediging

“Ik was compleet onder de voeten gelopen. Ik had geen klacht ingediend, was het niet dat mijn vriend me gezegd had dit te doen.”

(Slachtoffer, Gent)

Obstakels tot klachtneerlegging

• Schrik ongeloof bij politie

• Vrees voor zware impact van juridische procedure

• Schrik voor wraak van de pleger

• Verkeerde percepties rond seksueel geweld in de samenleving

“Zo’n procedure vraagt veel tijd en ik wil gewoon de pagina omslaan. (Slachtoffer, Brussel)

“Ik twijfelde [om klacht in te dienen], want… was dit echt een verkrachting? Want er was geen brutaal geweld aan te pas gekomen….”

(Slachtoffer, Brussel)

Slachtoffers wensen meer info over politioneel onderzoek en juridische opvolging

• Gebrek aan communicatie of communicatie weinig slachtoffergericht• Vernemen via informele netwerk welke onderzoeksdaden al of niet gesteld werden

• “En dan krijg je zo opeens een brief in je bus: je dossier werd geseponeerd”

• Lange duur van politioneel onderzoek en juridische procedures → grote mentale impact op slachtoffer

• Slachtofferonthaal niet goed gekend

• Worden niet steeds gevat door parket

• Communicatie via brief weinig pro-actief en uitnodigend

“Ik vind dat er geen opvolging is geweest. Je zit steeds met hetzelfde problem: je weet van niets.”(Ouder van slachtoffer, ZSG Luik)

2. Tussenkomsten zedeninspecteurs

ZIP zorgen voor kwaliteitsvol en slachtoffergericht verhoor

“Ja, da's misschien nog een cliché dat ge ook in films ziet van mensen die bij de politie komen en dan nog een beetje het gevoel krijgen van “'t Is hier een beetje mijn eigen schuld” of “Ge overdrijft” […] en ik denk dat als ik bijvoorbeeld in mijn dorp met dat verhaal naar de politie gestapt was, ik niet zo goed ontvangen geweest ging zijn.” (vrouw, ZSG Brussel)

“Gewoon heel lief, zacht en begripvol. […] Het deed mij gewoon deugd het moment dat ik daar zat, zo van “Oef, ik kan het nu tegen iemand vertellen” […] En ze nam het ook heel serieus en dat vond ik ook wel goed. Ja, ik voelde mij echt gehoord.”

(Slachtoffer, Brussel)

Zedeninspecteurs komen tussen bij 55% van de klachten (01/01/20 – 30/06/20)

Tussenkomst ZIP: 164/293 klachten

Aantal interventies Zedeninspecteurs

2020

Jan Feb Maart April Mei Juni Total

Count Count Count Count Count Count CountPouleZeden-inspecteurs

PZ Brussel HOOFDSTAD Elsene

12 11 5 4 5 15 52

Afdeling Gent 9 15 10 3 13 14 64

ZP Liège 15 5 9 3 6 10 48

Totaal 36 31 24 10 24 39 164

65% van de feiten met ZIP-tussenkomst vonden plaats op het grondgebied van de samenwerkende politiezone

PZ Gent: alle PZ Afdeling Gent reeds aan boord

54% van slachtoffers met ZIP-tussenkomst meldden zich eerst aan bij de samenwerkende politiezone (01/01/2020-30/06/2020)

Grote verschillen tussen PZ

Gent: aandeel buitenzonaalwel in Afdeling Gent

Onthaal slachtoffers bij politie van zeer wisselende kwaliteit

Die waren zeer vriendelijk. Ik vond dat wel positief eigenlijk, dat er direct eigenlijk in actiegeschoten werd. Dat het niet zo was van “Oei, wat moeten we doen?” ofzo, maar dat ze direct wisten naar waar.

(Slachtoffer aanmelding PZ Gent)

Ik had dan gebeld [naar de politie] rond half elf ‘[s avonds]. En hij zij gewoon vlakaf “Jadaar moet je nu niet mee komen, kom morgen overdag eens”. Ik zei “Menen jullie dat nu echt? Is dat niet serieus genoeg? […]”. “Nee”, zeiden ze, “Er is niemand meer” en zo. En ja, ondertussen heeft de commissaris daar gehoor van gehad en heeft hij de telefoonovergepakt en heeft gezegd “Maak maar direct dat je hier bent”.

(Ouder van minderjarig slachtoffer aanmelding andere PZ)

91% van de klachten met ZIP-tussenkomst betreffen verkrachting (01/01/2020-30/06/2020)

95% van feiten met ZIP-tussenkomst vonden ≤ 7 dagen geleden plaats (01/01/2020-30/06/2020)

Type ZIP-tussenkomst verschilt sterk per PZ (01/01/2020-30/06/2020)

Grote verschillen tussen PZ –aanpassing aan lokale afspraken

Gemiddeld duurt een ZIP-tussenkomst 6u52 min (01/01/2020-30/06/2020)

3. Aanbevelingen

Aanbevelingen

Zorgcentra beantwoorden aan een nood van slachtoffers:

• Verdere opschaling van Zorgcentra en aantal samenwerkende politiezones inclusief gespecialiseerde zedeninspecteurs

Verbetering van communicatie rond politionele en juridische opvolging

• Liaison persoon politie – Zorgcentra

• Verbeterde samenwerking met Slachtofferonthaal

• Slachtoffergerichte communicatie

SAAR BAERTOnderzoekster Zorgcentra na Seksueel Geweld

PROF DR. INES KEYGNAERTTeamleider Gender & Violence Team, Coördinator ZSG studie

INTERNATIONAL CENTRE FOR REPRODUCTIVE HEALTH

E ines.keygnaert@ugent.besaar.baert@ugent.be

T +32 9 332 35 64

IV. Good practices, tips en uitdagingenJean-Luc Drion – Hoofdinspecteur, politiezone Luik

Eva Houpels – Hoofdinspecteur, politiezone Gent

Myriam Claeys– Substituut procureur des Konings, parket Gent

Anne Wallemacq - Substituut procureur des Konings, parket Luik

Voordelen en uitdagingen van het ZSG voor het parket

• Rechtstreekse toegang tot het ZSG

• Bewaring van de stalen

• Verhoor van het slachtoffer

• Slachtofferonthaal (Justitiehuis)

• Testen van de verdachte

Good practices Gent

• Screening → goede zedeninspecteurs

• Gemotiveerde medewerkers die meedenken

• Continue evaluatie en bijsturing (begonnen met permanentie van week, uiteindelijk teruggebracht naar 24uur)

• Duidelijke interne richtlijn: zedeninspecteur met workflow

• Goede contacten met forensisch verpleegkundigen en parket => vlotte samenwerking, samen zoeken naar dikwijls pragmatische oplossingen

Uitdagingen

• Uitbreiding: overzicht behouden is een uitdaging• Volop bezig met doorgeven van coördinatie aan CSD Oost-vlaanderen

• Opvolgen IBN → brengt PACOS soelaas?

• Afwachten naar liaisonfunctie, gaat de dossieroverdracht vlot verlopen →uitgestelde verhoren laten gebeuren door onderzoekende eenheid? Permanentie?

• Toename aantal zedeninspecteurs zorgt voor mindere opvolging, persoonlijke contacten soms moeilijk, door Covid-19 zijn intervisie momenten ook stilgevallen. Belangrijk dat de collegae terecht kunnen bij SPOC voor vragen

Uitdagingen

• Door toename zedeninspecteurs duurt het opbouwen van relevante praktijkervaring iets langer.

• ICT: momenteel wachtende op upgrade zodat alle collega’s kunnen inloggen met eigen profiel. Uitbreiding van ZSG zorgt voor nieuwe vraagstukken ICT-gewijs.

• Inrichten van TAM verhoorlokalen (2022?)

V. Q&A

VI. Conclusie

Bedankt voor uw aandacht!