Het Oranje boek

16
het boek

description

 

Transcript of Het Oranje boek

Page 1: Het Oranje boek

Er zijn maar weinig Nederlanders die

geen mening hebben over ’s Neerlands

eerste familie: de Oranjes. Sommigen

van ons vinden de monarchie een ach-

terhaald instituut, anderen daarentegen

– nog steeds een meerderheid – zijn van

mening dat de Oranjes en Nederland bij

elkaar horen en dat de een niet zonder

de ander kan. In het verleden is dat

niet anders geweest. In de afgelopen

vijf eeuwen zijn de Oranjes bejubeld en

verguisd, verwelkomd en weggejaagd,

gerespecteerd en veracht.

In Het Oranje Boek wordt aan de hand

van ruim 350 illustraties en even zo

veel teksten de bewogen geschiedenis

van Oranje en Nederland geschetst; vol

belangrijke gebeurtenissen uit ons nati-

onaal verleden, maar tegelijkertijd ook

kleine en grote familiedrama’s, veel lief,

maar ook veel leed, en daardoor voor

ons Nederlanders zo herkenbaar.

het

boek

het boekb

Oranİ

e

120071_omslag.indd 1120071_omslag.indd 1 27-03-12 09:4627-03-12 09:46

Page 2: Het Oranje boek
Page 3: Het Oranje boek

Uitverij Waanders

het boek

Ben Speet

Page 4: Het Oranje boek

Prinses Beatrix bij haar benoeming tot burgemeester van Madurodam in 1952

Page 5: Het Oranje boek

Inhoud

WOORD VOORAF 6

DE FAMILIE ORANJE-NASSAU 9

PALEIZEN EN KASTELEN 30

AAN EN NAAST HET ROER VAN STAAT 48

SAMEN IN GOEDE EN SLECHTE TIJDEN 84

GEMALEN EN GEMALINNEN, PRINSJES EN PRINSESJES 129

DONKERE BLADZIJDEN 177

SYMBOLEN EN RITUELEN 213

PRIVÉLEVEN 247

VIJFTIG BELANGWEKKENDE GEBEURTENISSEN 297

STAMBOMEN 348

ILLUSTRATIEVERANTWOORDING 350

COLOFON 352

Page 6: Het Oranje boek

Woord voorafHet Oranje Boek wil een beknopte geschiedenis geven van vijf eeuwen

Oranjes. Geschiedenis is het verhaal van wat mensen in het verleden

hebben gedacht en gedaan en een zoektocht naar het waarom van hun

denken en handelen. Wat waren bijvoorbeeld de beweegredenen van

Willem III om in 1688 Engeland binnen te vallen? Waarom schudde

koning Willem II in 1848 van de ene op de andere dag zijn conservatieve

veren af en omhelsde hij het liberalisme? Vragen, vragen en nog eens

vragen.

Om antwoorden te krijgen moeten wij op zoek naar bronnen die ons

informatie kunnen bieden. Op basis van hoe wij die bronnen

interpreteren of wat mensen die Juliana, Bernhard of Beatrix hebben

gekend ons vertellen scheppen wij een bepaald beeld van de persoon

die onze belangstelling hee� : de koopman-koning Willem I, de norse,

opvliegende Willem III, de lieve Emma, de kordate Wilhelmina,

de zorgzame Juliana, de schavuit Bernhard, de zakelijke Beatrix.

Nieuw historisch onderzoek zal echter moeten uitwijzen of onze

interpretaties en wat ons verteld is overeenstemmen met de

historische werkelijkheid. Zo niet dan dienen wij onze beeldvorming

te nuanceren, te herzien of misschien zelfs wel uit te wissen.

Het Oranjeverhaal is dus nooit af. Zo lang de Oranjes onze interesse

hebben, zal over hen geschreven worden en zullen nieuwe feiten over

hen bekend worden. Voorlopig wijst er niets op dat de interesse voor

het Koninklijk Huis tanende is. Integendeel, de grote belangstelling

voor televisieseries als ‘Bernhard, schavuit van Oranje’ en ‘Beatrix,

6

Page 7: Het Oranje boek

Oranje onder vuur’ – markante titels die misschien meer zeggen over de

samenstellers en het beeld dat zij hebben van de beide hoofdpersonen,

dan over Bernhard en Beatrix – laten zien dat het wel en wee van de

Oranjes ons nog steeds ter harte gaat.

Over de Oranjes is inmiddels een bibliotheek vol geschreven.

Die bibliotheek samenva� en in een boek(je) met zo’n 350 a� eeldingen

en korte teksten is een onbegonnen werk. Het samenstellen van

Het Oranjeboek was dan ook vooral het maken van keuzes. Onze

belangrijkste bronnen waren de 52 delen tellende verzamelreeks

‘In naam van Oranje’ (1993-1995), de ‘Encyclopedie van het Koninklijk

Huis’ (2005), ‘Geschiedenis van Oranje. De canon van ons Koninklijk

Huis’ van Graddesz Hellinga (2011) en ‘Wilhelmina; De jonge koningin’

(1998), ‘Wilhelmina; Krijgsha� ig in een vormloze jas’ (2001) en ‘Juliana

en Bernhard; Het verhaal van een huwelijk de jaren 1936-1956’ (2008),

alle drie van de hand van Cees Fasseur.

Tenslo� e wil ik nog twee mensen bedanken. Allereerst Patric Aalders,

die bereid was zijn fabelachtige kennis van het Oranjehuis met mij te

delen en die met zijn kritische blik en rode pen mij voor vele uitglijders

hee� behoed. Ook Sonja van Hardeveld verdient dank omdat zij voor mij

allerlei hand- en spandiensten hee� verricht en zodoende op de achter-

grond hee� bijgedragen tot de totstandkoming van Het Oranje Boek.

Ben Speet

7

Page 8: Het Oranje boek
Page 9: Het Oranje boek

De Familie Oranje-Nassau

In dit eerste hoofdstuk willen wij u graag voorstellen aan de familie Oranje-

Nassau, te beginnen met een obscure Duitse graaf uit de twaalfde eeuw en te

eindigen met kroonprins Willem-Alexander, die, Deo Volente, zijn moeder

zal opvolgen als koning Willem IV. Het is een verhaal met veel namen en

jaartallen, hoogte- en dieptepunten en tal van onverwachte wendingen.

Meerdere malen hee� het voortbestaan van de familie aan een zijden draad-

je gehangen. Koning Willem III en Sophie hadden drie zonen, drie potentiële

troonopvolgers, maar alle drie stierven voortijdig. Wilhelmina en Juliana

waren beide enigst kind. Er was dus wel een ‘heir’, maar geen ‘spare’, zoals de

Engelsen zo fraai hebben geformuleerd. Op vier momenten in de familiege-

schiedenis leek de rol van de familie zelfs te zijn uitgespeeld. In 1650, 1702

en 1795 was het volk de Oranjes zo zat, dat het niets meer met hen te maken

wilde hebben. Vrouwe Fortuna beschikte in 1672, 1748 en 1813 echter anders

en bood hen een herkansing aan. In 1940 week Wilhelmina als balling uit

naar Londen, om pas na vijf jaar weer te kunnen terugkeren.

De verhouding tussen het volk, de stadhouders en de eerste drie koningen

is nooit innig geweest. De vier vrouwen die hen opvolgden, Emma,

Wilhelmina, Juliana en Beatrix hebben echter ieder op hun eigen manier de

banden met het Nederlandse volk aangehaald. In de 122 jaar dat deze vier

vrouwen tot nu toe hebben geregeerd is Nederland onherkenbaar veranderd

met ingrijpende gevolgen voor de familie. Ten tijde van Emma en Wilhel-

mina was Nederland nog een standensamenleving. Iedereen kende zijn

plaats en toonde, de socialisten uitgezonderd, derhalve respect, eerbied en

onderdanigheid aan de eerste familie van ons land. Tegenwoordig telt

Nederland ruim zestien miljoen mondige burgers, een twintigtal omroepen

en tientallen serieuze en minder serieuze tijdschri� en die allemaal de fami-

lie met een kritische blik volgen. Één misstap, en een aff aire is geboren.

Nr. 1

Page 10: Het Oranje boek

Slot Dillenburg

Omstreeks 1120 liet een zekere Rupert bij het Duitse gehucht Nassau

aan het riviertje de Lahn een burcht bouwen en noemde zich sindsdien

graaf van Nassau. In 1255 splitsten Walram II van Nassau en zijn broer

O� o het graafschap Nassau in twee nagenoeg gelijke delen. O� o kreeg

het noordelijk deel met onder andere het kasteel Dillenburg dat zijn

vader Hendrik II had laten bouwen aan het riviertje de Dill. Sinds deze

deling is er sprake van twee Nassautakken: de O� oonse tak waaruit ons

vorstenhuis is ontsproten en de Walramse tak waartoe de grootherto-

gelijke familie van Luxemburg behoort. Van het middeleeuwse kasteel

Dillenburg is bijna niets meer over. Het werd in 1760 door de Fransen

grondig verwoest.

de familie oranje-nassau10

Page 11: Het Oranje boek

Willem de Rijke

Op 10 april 1487 werd op slot Dillenburg Willem (later bijgenaamd De

Rijke) geboren. Zijn vader was Jan V graaf van Nassau (1455-1516). In

1531 trouwde Willem met Juliana van Stolberg, zeer tegen de zin van zijn

broer Hendrik III (1483-1538), die Juliana niet rijk genoeg vond. Juliana

schonk hem 12 kinderen, onder wie vijf zonen: Willem van Oranje, Jan

de Oude, Lodewijk, Adolf en Hendrik. Na lang aandringen van zijn ge-

lovige vrouw sloot de katholiek gedoopte en opgevoede Willem zich aan

bij het protestantisme, zij het met tegenzin, omdat hij zijn verstandhou-

ding met keizer Karel V en de toekomst van zijn oudste zoon Willem niet

in gevaar wilde brengen. Op 6 oktober 1559 overleed hij te Dillenburg.

Schilderij van J. Tideman, 1671.

de familie oranje-nassau 11

Page 12: Het Oranje boek

Hendrik III van Nassau

Na het overlijden van Willem de Rijke erfde zijn tweede zoon Jan de

Oude (1535-1606) de bezi� ingen van de Nassaus in Duitsland. Zijn

oudere broer Willem was daarmee akkoord gegaan, omdat hij zich

inmiddels een van

de rijkste mannen

in de Nederlanden

mocht noemen.

In 1504 was graaf

Engelbrecht II van

Nassau, broer van

Jan V van Nassau

en één van de be-

langrijkste edelen

in de Nederlan-

den, gestorven.

Kinderen had hij

niet, zodat zijn

bezi� ingen en

titels overgin-

gen op zijn neef

Hendrik III, een

broer van Willem

de Rijke. In 1515

huwde hij Claudia van Châlon. Zij kregen één kind; René van Nassau.

In 1524 hertrouwde hij met de Spaanse markiezin Mencia de Mendoza

y Fonseca. Geen kinderen. In 1538 overleed hij. Portret door Jan Gossart

omstreeks 1516.

de familie oranje-nassau12

Page 13: Het Oranje boek

René van Châlon

In 1530 sneuvelde Philibert van Châlon, prins van Orange. Omdat hij

geen kinderen had, liet hij zijn titel na aan zijn el� arige neef René van

Nassau, het zoontje van zijn reeds overleden zuster Claudia. In juli 1544

werd René, inmiddels René van Châlon genoemd, op het slagveld bij

Saint Dizier dodelijk getroff en door een kogel. Omdat hij geen wet-

tige nakomelingen had, hee� hij in zijn kort van tevoren opgestelde

testament bepaald dat, indien hij zou sneuvelen, zijn minderjarige neef

Willem van Nassau zijn erfgenaam zou worden. Keizer Karel V verbond

daaraan echter later wel de voorwaarde dat Willem katholiek zou wor-

den opgevoed in Breda en Brussel, ver weg van zijn protestantse ouders

in Dillenburg. Willem de Rijke ging daarmee akkoord. Korte tijd later

leverde hij zijn zoontje persoonlijk af bij het kasteel van de Nassaus in

Breda. René van Châlon door een anonieme schilder geportre� eerd.

de familie oranje-nassau 13

Page 14: Het Oranje boek

Willem van Oranje

Prins Willem van Oranje (1533-1584) hee� zijn heer Karel V goed ge-

diend. Toen de keizer op 25 oktober 1555 de regering over de zeventien

Nederlandse gewes-

ten overdroeg aan

zijn zoon Filips II,

leunde de jichtige

keizer demonstra-

tief op de schouder

van Willem. Ook

met Filips liep de

samenwerking

aanvankelijk goed.

Maar toen ging het

mis. In 1567 zegde

Willem zijn ver-

trouwen in Filips

II op en vluch� e

naar Dillenburg om

daar de leiding over

de opstand tegen

Spanje en Filips II

op zich te nemen.

In 1580 werd hij

door Filips II vogelvrij verklaard. Vier jaar later werd hij vermoord. Wil-

lem is vier keer getrouwd geweest; met Anna van Egmond, Anna van

Saksen, Charlo� e de Bourbon en Louise de Coligny.

Portret door Adriaen Key uit omstreeks 1579.

de familie oranje-nassau14

Page 15: Het Oranje boek

Maurits

Willem van Oranje liet drie zonen na: Filips Willem (1554-1618), Maurits

(1567-1625) en Frederik Hendrik (1584-1647). Filips Willem, de oudste

zoon en erfgenaam

van de titel Prins van

Oranje, verkeerde in

1584 echter in Spaanse

gevangenschap. Op

advies van Johan

van Oldenbarnevelt

(1547-1619), landsad-

vocaat van het gewest

Holland en daarmee

de belangrijkste en

machtigste persoon in

de statenvergadering

van Holland, werd

daarom Willems tweede

zoon Maurits in 1585

benoemd tot stadhou-

der van Holland en

Zeeland. Twee jaar later

benoemden de Staten-

Generaal, eveneens op

aandringen van Van Oldenbarnevelt, Maurits tot opperbevelhebber van

het leger en de vloot van de Republiek. In 1590 en 1591 werd Maurits

bovendien nog benoemd tot stadhouder van Gelderland, Utrecht en

Overijssel.

Maurits door Michiel van Mierevelt begin 17de eeuw.

de familie oranje-nassau 15

Page 16: Het Oranje boek

Frederik Hendrik

Na het overlijden van Maurits in 1625 volgde zijn hal� roer Frederik Hen-

drik, die kort daarvoor was getrouwd met Amalia van Solms (1602-1675)

hem op als stadhouder. De militaire successen van Frederik Hendrik,

de grootse staat die het echtpaar voerde en de economische voorspoed

van de Republiek verleenden de Oranjes groot prestige op het Europese

politieke toneel. Hun

oudste dochter Louise

Henrië� e trouwde met

de keurvorst van

Brandenburg, hun zoon

Willem II met Mary

Stuart, een dochter

van de Engelse koning

Karel I, en hun dochter

Albertine Agnes met

de Friese stadhouder

Willem Frederik van

Nassau-Dietz. Met dit

laatste huwelijk werden

de Nederlandse Oranje

Nassaus en Duitse Nas-

saus weer aan elkaar

verbonden.

Frederik Hendrik door Ge-rard van Honthorst omstreeks 1646.

de familie oranje-nassau16