In de collectie van het Museum Boijmans Van

Beuningen bevindt zich het archief D.J. Hulsbergen

(1894-1965), dat vee I inzicht biedt in de activiteiten

van Colenbrander. Het bestaat uit twee kisten uit 1922

met geglazuurde tegels. Deze dienden als kleurstaal bij

het samenstellen van het palet dat voor elk decor werd

gedeflnieerd. Uit dit totaal van 73 kleuren koos en

gebruikte Colen brander er uiteindelijk 36. Verder zijn

er twee stookproeven. Bovendien is er een grote groep

modeltekeningen en decorontwerpen en een

omvangrijke correspondentie tussen Hulsbergen en

Colenbrander over allerlei heikele kwesties als

flnanciering van de nieuwe fabriek, het ontwikkelen

van nieuwe modellen, de samenstelling van de gietklei,

de werkplek, de assistenten, de stookproeven en wat

dies meer zij.

01 Olijfgroen

02 5troogeel

03 Bios

04Wit

05 Gloedrood

06 Donkerblauw

07 Goudgeel

08 Violet

09 Malva

10 Lila

11 Lentegroen

12 Wintergroen

13 Koperrood

14 Kopergeel

1 5 Kopergroen

16 Kastanjegeel

17 Loodblauw

18 Waterblauw

19 Turquoise

20 Rose

21 Oranje

22 Bessennat

23 Donkerblauw

24 Blauw

25 Geel

26 Winter

27 Vermiljoen

28 Korenblauw

29 Turkoise

30 Don kerpaars

31 Don kerrood

32 Lila (vorst)

33 Zomergroen

34 Gloedrood

35 Goud

36 Brons

37 Vleesch kleu r

38 Malve

39 Lentegroen

40 Bleekgroen

41 Aurora

42 Zand

43 Vleeschkleur (rozenrood)

44 Korenblauw

45 Bleekgroen

46 Wintergroen

47 Grijs

48 Brons

49 Donkergroen

50 Blauw

51 Zwart

52 Bloedrood

53 Turquoise

54 Matgoud

55 Rood

56 Helgroen

57 Groen

58 Rood

59 Rood

60 Donkerrood

61 Rood

62 Mosgroen

63 Mosgroen (donker)

64 Rood (Iicht)

65 Groen (blauw)

66 Vermillioen

67 Rood

68 Turquoise (donker)

69 Napelsgeel

70 Bleekgeel

71 Blauw (Turquoise)

72 Brons

73 Licht Brons

literatuur

Verwonderd en bewonderend

zit ik nu met de doosjes naast

mij die een kleine nieuwe

wereld bevatten waaraan

het leven moet worden

ingeblazen, De ziel zit er

wei in; maar heeft de juiste

uitdrukkingsmiddelen nog

niet.

Colenbrander, 29 juli 1923

Tent,cat, TAC Co/enbrander (1841-1930), Plateelbakkerij 'RAM' te Amhem, Arnhem (Gemeentemuseum) 1987

R, Mills, 'Motif and Variations: A study of Dutch Art Nouveau Ceramic and Carpet Designs by

TA,C Colenbrander', Studies in the Decorative Arts, IV (1996-1997) I, p, 85-117

T,M, Eliens, TA,C Co/enbrander (1841-1930) ontwerper van de Haagse Plateelbakkerij Rozenburg, Zwolle 1999

Doel en streven:

de menschheid in hare

ontwikkeling ten goede

komende. Vrede op aarde

moet worden bereikt.

Ik geloof, dat de stoffelijke

werkelijke schoonheid

steeds in die richting zal

steunen, maar ijdele

pronk en praal is uit den

booze. Weg met de

prullen en modeartikelen :

Colenbrander, 28 februari 1919

Het is bijna onvoorstelbaar om de tomeloze productie van ruim zestig keramische

modellen en zevenhonderd verschillende decors in zeven jaar voor Plateelbakkerij

de Ram in Arnhem toe te dichten aan een bijna tachtigjarige. Toch slaagde Colen­

brander erin om op deze hoge leeftijd een dergelijke uiterst omvangrijke collectie

samen te stellen en de productie van gedecoreerde industriele keramiek in Neder­

land nieuwe impulsen te geven.

Colenbrander, opgeleid als architect, wist tegen het eind van de negentiende eeuw

internationale roem te vergaren met zijn hoogst persoonlijke keramiek die hij tussen

1884 en 1889 voor Rozenburg ontwikkeld had. In de jaren erna legde hij zich vooral

toe op het ontwerpen van vloerkleden voor diverse weverijen. Omstreeks 1914

werkte hij aan nieuwe modellen voor de Plateelbakkerij Zuid-Holland. Zowel zijn

twee- als driedimensionale werk getuigt van een zeer sterke individualiteit en oor­

spronkelijkheid. Vooral natuur- en in een enkel geval ook architectuurmotieven wist

hij tot een zinderend geheel van welhaast hallucinerende, geabstraheerde motieven

sam en te smeden, veelal uitgevoerd in opvallende kleurcombinaties.

~ wijze waarop hij de teekeningen van bloemen maakte,

: bloemen herleidend tot haar primitive vormen, ze lospluizend,

tschuivend, verwijdend al naar de vorm der vazen of schotels

:t eischte, altijd de vorm consequent volgehouden en het weeke

lppen van uitgeplozen bloembladeren behoudend, innig

:dendaagsch van opvatting, niet geserreed als b.v. de lotosbloem

later de Iys de France, die dan ook meer als oneindig herhaald

:coratief gebruikt werden, is bewonderenswaardig.

emporaine anonieme recensie

Herhalingen, rotaties en spiegelingen van patronen zette hij bij zijn ontwerpproces

in, voor die tijd gebruikelijke methodes bij het toepassen van vlakornamentiek. Op

bekers en vazen herhaalde Colen brander een asymmetrisch patroon vier, zes of

twaalf maal. In een enkel geval spiegelde hij een patroon drie keer, waardoor een

symmetrisch decor ontstond. Ook waren er modellen met een asymmetrisch motief

dat de hele vaas omsloot. Op schotels en kommen bracht hij een asymmetrisch

vlakvullend patroon aan of herhaalde een motief drie, vier of vijf maal.

In 1919 begon hij aan de moeizame taak om nieuwe keramische vormen en decors

te ontwikkelen onder technisch de best mogelijk denkbare omstandigheden: in een

eigen fabriekje, gefinancierd door toegewijde vrienden en ondersteund door de

beste vaklui . Ongekend veel tijd stak hij in de ontwikkeling van nieuwe glazuren.

De werkwijze van Colen brander was als voigt. Allereerst ontwierp hij op papier

profielen voor de modellen . Op basis hiervan werd een moedervorm gedraaid uit

een blok gips. Deze diende als basis voor een lossende meerdelige gipsen mal, waar­

in klei gegoten kon worden. Deze gegoten modellen worden na droging gestookt.

Dit noemt men het biscuitmodel, dat vervolgens geglazuurd kon worden.

Voor de vormen ontwierp Colenbrander patronen, in eerste instantie op papier en

vervolgens op een biscuitmodel. Colen brander tekende de decors met potlood en

kleurde deze met verf in. Op een model konden, omdat de patronen zich op een

dergel ijke vorm herhaalden, op uiterst efficiente wijze meerdere decors in segmenten

" 3

60

En toen vlogen er zoveel visioenen en losse bloemtekeningen op

mij los, dat ik mij er bepaald doorheen moest slaan.

Colenbrande r aan Hulsbergen, 1 1 jun; 1919

worden aangebracht. Deze werkmodellen waren het voorbeeld voor de decorateur.

Hij nam het patroon op een unieke, gepatenteerde wijze over op de te glazuren

modellen. Voor het overbrengen van patronen werden niet de gebruikelijke geper­

foreerde papieren mallen gebruikt, waarmee je met houtskool stippen op de kera­

miek kon aanbrengen. De Ram ontwikkelde een soepel doorschijnend vlies op basis

van cellulose, dat een afdruk was van het biscuitmodel. Eerst zette hij de contouren

in zwart neer om het daarna met emailglazuren als een kleurplaat in te kleuren .

Deze werden dekkend gebruikt en konden direct tegen elkaar worden geplaatst. Er

was geen penseelstreek zichtbaar. Nadeel was dat de dikke verf zich moeizaam op het

biscuit liet overbrengen. Het geglazuurde model kon vervolgens voor de tweede

keer in de oven gestookt worden.

... Gisteren heb ik de

teekenkamer [ ... ]

betrokken met Willem de

Schilder. [ .. ] Het zal nog

wei een goede veertien

dagen duren eer dat

gestookt kan worden,

omdat Willem tevens eerst

al mijn patronen (die nu

op de modelvazen staan)

over moet brengen op een

gelijk getal modellen die

ik dan weer met waterverf

beschilderde die, gevernist

zijnde, voortaan als model

dienen voor capie de

stukken die in den oven

gaan. Het is een heel werk;

maar alles gaat even vlug.

Mijn oerpatronen op de

modelvazen, gaan dan in

het archief en kunnen

weer gecopieerd worden

als de tegenwoordige

copiemodellen wat slijtage

hebben ondervonden ...

Colenbrander aan Hulsbergen,

31 maart 1921

Colen brander was zeer ingenomen met het resultaat dat hij bij de Ram had weten te

bereiken. Zijn zoektocht naar de beste combinatie van klei, glazuur en stookproces

had met het werk voor de Ram tot een hoogtepunt geleid.ln de laatst bekende brief,

kort voor zijn overlijden concludeerde hij, niet wars van enige pathos:

Alles is bereikt. Colen brander aan Hulsbergen, 30 juli 1929

Geheel ~ae-::::

verven ve c-

De oxyd

worden

Geheel tegen de wens van Colenbrander in gaat men bij de Ram ook met oxide­

verven werken.

De oxydeverven[ ... ] kunnen dunner worden opgestreken dan de mijne, maar zij

worden altijd ongelijk - aquarelgewijze. Dat is iets wat mijn patronen niet kunnen

verdragen; 't is prutswerk.

Colen brander aan Hulsbergen, ongedateerd, na 1924