Het Nederlands in Suriname

47
Janneke Diepeveen Institut für Deutsche und Niederländische Philologie Freie Universität Berlin Universiteit Antwerpen, 20.11.2013 Het Nederlands in Suriname

Transcript of Het Nederlands in Suriname

Janneke DiepeveenInstitut für Deutsche und Niederländische PhilologieFreie Universität Berlin

Universiteit Antwerpen, 20.11.2013

Het Nederlands in Suriname

2

Wat weet je eigenlijk over Suriname?

Ligging?Hoofdstad?

Bevolking?

Klimaat?

Staatshoofd?

Munteenheid?

Taalsituatie???

3

Nederlands in Zuid-Amerika

De Republiek Suriname

4

De Republiek Suriname

5

Nederlandse kolonies en handelsposten in de 17de eeuw

6

De Nederlandse Taalunie vandaag

7

Het Caribisch gebied

= voormalige Nederlandse Antillentalen: Nederlands, Engels, Spaans, Papiaments

1) zelfstandige landen:• Aruba• Curaçao• Sint-Maarten

2) "bijzondere gemeenten" van Nederland:• Bonaire• St.-Eustatius• Saba= de BES-eilanden

8

De Republiek Suriname

• voormalige Nederlandse kolonie (1667-1975)• periode van slavernij (1667-1863): slaven uit West-Afrika• periode van contractarbeiders uit Azië en 'Nederlands model'

• semi-autonoom in 1954• volledig autonoom in 1975

9

Multi-etnisch Suriname

bevolkingsgroepen in Suriname:

• oorspronkelijke bewoners (Indianen)• afstammelingen van Europese kolonisten• afstammelingen van Afrikaanse slaven (Creolen)• afstammelingen van gevluchte slaven (Marrons = Boslandcreolen)• afstammelingen van Aziatische contractarbeiders (Hindoestanen,

Javanen, Chinezen)

10

Multi-etnisch Suriname

bevolkingsgroepen in Suriname:

• oorspronkelijke bewoners (Indianen)• afstammelingen van Europese kolonisten• afstammelingen van Afrikaanse slaven (Creolen)• afstammelingen van gevluchte slaven (Marrons = Boslandcreolen)• afstammelingen van Aziatische contractarbeiders (Hindoestanen,

Javanen, Chinezen)

grootste bevolkingsgroepen (2004):

1. Hindoestanen 27,4%2. Creolen 17,7%3. Marrons 14,7%4. Javanen 14,6%

11

Multicultureel Suriname

creoolse keukenHindoestaanse keuken

Javaanse keuken

12

Meertalig Suriname

meertalig op twee manieren:

1. er worden in totaal wel twintig talen gesproken

• oorspronkelijke talen: Indianentalen

• geïmporteerde talen:

- Europese talen (Nederlands, Portugees, Engels ...)- Aziatische talen (Chinees, Surinaams Javaans, Sarnami = Surinaams-Hindoestaans)

• creooltalen ontstaan in Suriname: Sranantongo, Saramakkaans ...

13

Sranantongo: een creooltaal

• vroeger 'Negerengels' of 'Nengre'• mengtaal:

- Engels!- Afrikaanse talen- Portugees- Nederlands

• contacttaal: ontstaan als communicatiemiddel tussen Afrikaanseslaven en Europese kolonisten en tussen slaven onderling

14

Sranantongo: couplet in Surinaams volkslied

Sta opLandgenoten sta opDe grond van Suriname roept onsWaar onze voorouders ookvandaan komen,we moeten het land in orde maken.

Strijd is om te strijdenWe zullen niet bang zijnGod is onze leider.

Ons hele leventot de doodzullen we vechtenvoor Suriname.

15

Meertalig Suriname

1. er worden in totaal wel twintig talen gesproken2. individuele Surinamers gebruiken dagelijks 2 of 3 talen

(enquête bij ca. 140Surinamers inParamaribo, 2011)

Aantal Surinamers en aantaltalen dat zij dagelijks spreken

• ouder dan 30

• jonger dan 30

16

Meertalig Suriname

• wisselen van taal is normaal, ook binnen één gesprek en zelfs binnen één zin

• elke bevolkingsgroep heeft zijn eigen taal voor communicatie binnen de groep

17

Nederlands vs. Sranantongo

• aantal sprekers• officiële erkenning• gebruik• maatschappelijk belang

18

Nederlands vs. Sranantongo: aantal sprekers

Nederlands

• 200 000 moedertaalsprekers (vooral in en rond Paramaribo; daarneemt het aantal toe)

• 200 000 spreken het als 2e taal (vooral in het binnenland)

19

Nederlands vs. Sranantongo: aantal sprekers

Nederlands

• 200 000 moedertaalsprekers (vooral in en rond Paramaribo; daarneemt het aantal toe)

• 200 000 spreken het als 2e taal (vooral in het binnenland)

Sranantongo

• 280 000 moedertaalsprekers• 120 000 spreken het als 2e taal

20

Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning

Nederlands

• de enige officiële taal van Suriname! onderwijstaal voor alle vakken, ook in het binnenland

21

Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning

Nederlands

• de enige officiële taal van Suriname! onderwijstaal voor alle vakken, ook in het binnenland

Sranantongo

• geen officiële erkenning (al wordt daar wel om gevraagd) niet eens een schoolvak

22

Nederlands vs. Sranantongo: gebruik

Nederlands

• taal waarin je leert lezen en schrijven• voor officiële en formele situaties (onderwijs, overheid, geschreven

documenten, werk, kranten, rechtszaken, ...)• maar: voor veel Surinamers ook de thuistaal

23

Nederlands vs. Sranantongo: gebruik

Nederlands

• taal waarin je leert lezen en schrijven• voor officiële en formele situaties (onderwijs, overheid, geschreven

documenten, werk, kranten, rechtszaken, ...)• maar: voor veel Surinamers ook de thuistaal

Sranantongo

• vooral een spreektaal• de meest gebruikte omgangstaal, vooral voor dagelijkse

communicatie tussen verschillende bevolkingsgroepen• sociale functies: uitdrukken van emotie, vertellen van grapjes,

rapmuziek, jongerentaal• desondanks een sociaal taboe• steeds vaker gebruikt in reclame, politieke campagnes,...

24

Nederlands vs. Sranantongo: maatschappelijk belang

Nederlands

• van belang voor hogere studie, jobs, ...• brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur

25

Suriname en Nederland: een sterke band!

26

Nederlands vs. Sranantongo: maatschappelijk belang

Nederlands

• van belang voor hogere studie, jobs, ...• brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur

Sranantongo

• alleen van belang in Suriname als omgangstaal en voor localecultuur

• vertegenwoordigt nationaal gevoel: Sranantongo = 'Surinaamsetaal'; zie bv. volkslied

27

Nederlands vs. Sranantongo: maatschappelijk belang

Nederlands

• van belang voor hogere studie, jobs, ...• brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur

Sranantongo

• alleen van belang in Suriname als omgangstaal en voor localecultuur

• vertegenwoordigt nationaal gevoel: Sranantongo = 'Surinaamsetaal'; zie bv. volkslied

maar: steeds meer erkenning voor 'Surinaams-Nederlands' als eigen versie van het Nederlands!

28

Surinaams-Nederlands

• luistervoorbeeld• uitspraak• grammaticale eigenaardigheden• woordenschat

29

Surinaams-Nederlands: luistervoorbeeld

video: 10 minuten Jeugdjournaal: Natte voeten in Paramaribo-Noord3 feb. 2012: regentijd in Suriname zorgt voor veel overlast

http://www.youtube.com/watch?v=sDA7NRyVqxg

Let eens op...

• uitspraak• grammaticale kenmerken (zinsconstructies, ...)• taalverschillen tussen sprekers

30

Surinaams-Nederlands: luistervoorbeeld

onbekende of minder bekende woorden uit het fragment:

• todobêre = larve van een kikker• dengue = knokkelkoorts (virusziekte, voornamelijk

overgebracht door muskieten)• kousenband = boonsoort• kapucijners = grauwe erwten• pesie = erwten

31

Surinaams-Nederlands: uitspraak

• Uitspraak van bepaalde klanken

bv.: ronde, bilabiale wstemloze uitspraak van z en valtijd een tongpunt-rzachtere g dan in noord-Nederland

• Klemtoonbv.: kinderáchtig, parkeergelégenheid, Surinaams NieuwsAgéntschap

• Intonatie

32

Surinaams-Nederlands: grammaticale eigenaardigheden

Enkele voorbeelden:

• als in plaats van of, bv. ik vraag aan de minister als hij ons hulp kangeven

• verwisselen van grammaticale geslacht van substantieven en gebruikvan die als lidwoord, bv. die water

• veelvuldig gebruik van het hulpwerkwoord gaan om naar de toekomst te verwijzen, bv. Jan gaat kwaad zijn, hij gaat naar de kermis gaan

• ander voorzetselgebruik bij richtingaanduiding, bv. hij gaat bij zijntante, hij gaat boven, waar ga je?

33

Surinaams-Nederlands: woordenschat

Tekstfragment uit Parbode:

Kwakoe komt eraan en dat gebeurt nooit geruisloos. Ook dit jaarniet. Het evenement is in handen van een deels blanke organisatieen een fanatiek deel van de Afro-Surinaamse gemeenschapaccepteert dat niet. Redi musu, roepen zij.Terug naar de zomer van 2012. Het Kwakoe Zomerfestival is op 21 juli in volle gang, de zon schijnt en in het Bijlmerpark komen in heteerste festivalweekend duizenden mensen samen om zich in eenprettige chaos tegoed te doen aan gemarineerde kip van de barbecue, fladder met peper en zuur, en bekertjes schaafijs. Onderhet genot van een met ijs gekoelde djogo worden tori’s verteld en afspraken gemaakt voor een aanstaande vakantie in Paramaribo. De mensen lachen en genieten, want na een jaar zonder Kwakoe – dooreen politieke strijd in het stadsdeelbestuur van de Bijlmer werd in 2011 het Kwakoefestival afgeblazen – beleeft het festival dit jaar zijnwederopstanding.

34

Surinaams-Nederlands: woordenschat

Tekstfragment uit Parbode:

Kwakoe komt eraan en dat gebeurt nooit geruisloos. Ook dit jaarniet. Het evenement is in handen van een deels blanke organisatieen een fanatiek deel van de Afro-Surinaamse gemeenschapaccepteert dat niet. Redi musu, roepen zij.Terug naar de zomer van 2012. Het Kwakoe Zomerfestival is op 21 juli in volle gang, de zon schijnt en in het Bijlmerpark komen in heteerste festivalweekend duizenden mensen samen om zich in eenprettige chaos tegoed te doen aan gemarineerde kip van de barbecue, fladder met peper en zuur, en bekertjes schaafijs. Onder het genot van een met ijs gekoelde djogo worden tori’sverteld en afspraken gemaakt voor een aanstaande vakantie in Paramaribo. De mensen lachen en genieten, want na een jaar zonderKwakoe – door een politieke strijd in het stadsdeelbestuur van de Bijlmer werd in 2011 het Kwakoefestival afgeblazen – beleeft hetfestival dit jaar zijn wederopstanding.

35

Surinaams-Nederlands: woordenschat

1. Woorden die alleen in het Nederlands van Suriname voorkomen:

• Nederlandse nieuwvormingen: bv. schaafijs, ijsappel• leenwoorden uit het Sranan: bv. djogo, tori• leenwoorden uit het Engels: bv. plane, cell• verbasterde vormen van Engelse woorden: bv. zwamp, trens• hybride vormen: djogofles (Sranan djogo + Nederlands fles) • ...

2. Woorden die in Nederland als archaïsmen gelden:bv. valies, toespijs

3. Woorden die in Suriname een andere betekenis/gebruikssfeerhebben:

bv. baden, hartgrondige dank

36

Variatie in het Nederlands

Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden:

• Surinaams-Nederlands• Belgisch-Nederlands• Nederlands-Nederlands

37

Variatie in het Nederlands

Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden:

• Surinaams-Nederlands• Belgisch-Nederlands• Nederlands-Nederlands

... hoe verhouden ze zich tot elkaar?

... hoe gaan we om met de verschillen?

zie enquête van de Nederlandse Taalunie uit 2009

38

Taalpeil (2009): enquête over taalvariatie

39

Taalpeil (2009): enquête over taalvariatie

40

Variatie in het Nederlands

Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden:

• Surinaams-Nederlands• Belgisch-Nederlands• Nederlands-Nederlands

... hoe verhouden ze zich tot elkaar?

... hoe gaan we om met de verschillen?

zijn mensen die Nederlands spreken, leren én doceren zich eigenlijkvoldoende bewust van de verschillen?

e-learningproject Dutch++: bewustzijn scheppen voor variatie in het Nederlands, taalgebruikers informeren over de verschillendesoorten Nederlands, ze door praktijkvoorbeelden vertrouwd makenmet taalvariatie

41

Dutch++ - variatie in het Nederlands

Examples and new models for learning and teaching pluricentriclanguages

= multilateraal onderzoeksproject binnen het LifeLongLearning-programma met financiëlesteun van de Europese Commissie

Projectpartners:• Universität Wien• Freie Universität Berlin• Thomas More• Tilburg University• (Instituut voor de Opleiding van Leraren (Paramaribo))

Looptijd: jan. 2012 – dec. 2014

42

Dutch++ - variatie in het Nederlands

Bedoeling: digitale leeromgeving voor studenten en docenten

Onderdeel 'informatie over variatie' wordt uitgewerkt in Berlijn

3 modules:

1. Drie keer Nederlands: informatieve module (Nederlands in Suriname/België/Nederland, tussentaal, jongerentaal, ...)

2. Variatie in de praktijk: praktische module (bv. woordenschat rondthema onderwijs, betalen in een winkel,...) met oefeningen

3. Concepten en theorie: theoretische module (bv. 'taal' vs. 'variëteit', wat is 'pluricentrisch',...) met literatuurtips

43

Bedankt voor jullie aandacht!

44

Literatuur (selectie)

Bies, R. de (1994): Op weg naar standaardisatie van het Surinaams-Nederlands: Een lexicale beschrijving van vijftien jaar administratietaal van de Republiek Suriname. Dissertatie, Universitaire Instelling Antwerpen.

Bies, R. de (2009): Prisma woordenboek Surinaams Nederlands. Houten: Het Spectrum.Brandon, R.; S. Kroon & J. Kurvers (2007): Nederlands in Suriname. Opvattingen van Surinamers over de

toetreding van Suriname tot de Nederlandse Taalunie. OSO Tijdschrift voor Surinamistiek 26(2), 257-273.

Carew, J.G. (1982): Language and survival: will Sranan Tongo, Suriname's lingua franca, become the official language? Caribbean Quarterly 4, 1-16.

Carlin, E.B. & J. Arends (ed.) (2002): Atlas of the languages of Suriname. Leiden: KITLV Press.Donselaar, J. van (2005): Het Surinaams-Nederlands in Suriname. In: N. van der Sijs (ed.):

Wereldnederlands. Oude en jonge variëteiten van het Nederlands. Den Haag: Sdu, 111-130. Eersel, H. (1997): De Surinaamse taalpolitiek: een historisch overzicht. In: K. Groeneboer (ed.): Koloniale

Taalpolitiek in Oost en West. Nederlands-Indië, Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba. Amsterdam: Amsterdam Univ. Press, 207-223.

Fierens, L. (2006): Taalattitudes van Surinaamse jongeren ten opzichte van het Nederlands. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. [unpublished MA thesis]

Geerts, G. (1992): Is Dutch a pluricentric language? In: M. Clyne (ed.): Pluricentric Languages. Differing Norms in Different Nations. Berlin/New York: Mouton de Gruyer, 71-85.

Gobardhan-Rambocus, L. (2007): Nederlands in Suriname, een geslaagd resultaat van taalpolitiek. In: J. Fenoulhet et al. (eds.): Neerlandistiek in contrast. Handelingen Zestiende Colloquium Neerlandicum. Amsterdam: Rozenberg Publishers, 499-507.

45

Websites

• Nederlandse Taaluniehttp://taalunieversum.org/inhoud/feiten-en-cijfers

• Taalpeil 2009: onderzoek naar taalvariatie van de Nederlandse Taaluniehttp://taalunieversum.org/archief/taalpeil/download/190100_Taalvariatie_rapport_V1_2%20_incl.voorblad.pdf

• Taalpeilonderzoek Suriname 2011http://taalunieversum.org/archief/taalpeil/2011/download/Taalpeil_onderzoek_Suriname.pdf

• Misconceptie over armoedegrens Suriname (16.02.2010). In: NoSpang.com, Suriname Network Onlinehttp://www.nospang.com/index.php?option=com_content&view=article&id=3043:misconceptie-over-armoedegrens-suriname&catid=73:binnenland&Itemid=65

• Neon – Nederlands Onlinehttp://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/nl/nedling/langvar/overview

• Parbode, Surinaams magazinehttp://www.parbode.com

• Romero, S. (2008): In debate over official language, Suriname seeks itself.In: The New York Times.http://www.nytimes.com/2008/03/23/world/americas/23iht-23suriname.11335008.html

• Suriname op Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Suriname

46

Credits: projectinformatie

... dankzij financiële steun van de Europese Commissie(Grant Agreement-nr. 2011 – 4037 / 001 – 001)

• Projectwebsite ('under construction'; voltooiing gepland eind 2014):https://dutch-beta.ned.univie.ac.at

• LifeLongLearning-programma:http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-programme/doc78_de.htm

47

Credits: afbeeldingen

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nederlandse_Taalunie.PNGhttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kingdom_of_the_Netherlands_

location_tree.svghttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:DutchEmpire15.pnghttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:Languages_of_South_America

_%28en%29.svghttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:Flag_of_Suriname.svghttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:Suriname-CIA_WFB_Map.png

+ Foto's door Janneke Diepeveen, Henning Radke, Johanna Ridderbeekx en C. Bertram