14-3-2019

1

Het klimaat en onze bodem

Gera van Os, Lector duurzaam bodembeheer

Het klimaat en onze bodem

Ons klimaat verandert

• Wateroverlast

• Droogte

• Verzilting

• Klimaatakkoord

Transitie is nodig voor adaptatie en mitigatie

• Organische stof

• Bodemverdichting

• Drainage

Ons klimaat verandertKlimaatverandering:

Gemiddelde jaarlijkse neerslag neemt toe

Klimaatverandering: Aantal dagen met >10 mm neerslag neemt toe

Foto: Jannes Wiersema

Extreme buien

14-3-2019

2

Eutrofiëring van het oppervlaktewater

Reden voor wetgeving:

• Kaderrichtlijn Water

• Gebruiksnormen N en P

• Toelating gewas-beschermingsmiddelen

En dan ook nog dit…..

Extreme droogte

Foto: LTO Nederland

Klimaatverandering: Gemiddelde jaarlijkse verdamping neemt toe

Klimaatverandering: Neerslag tekort in de zomer neemt toe

1981-2010

2018

Foto: ANP

Extreme droogte

14-3-2019

3

Ontrekkingsverboden

Foto: Jannes Wiersema

Een nattere bodem isgevoeliger voor

verdichting.

Bodemdaling tot 2050 VerziltingDiepte zoet-zout grensvlak (m)

VerziltingKlimaatmitigatie:Het beperken van de opwarming door vastlegging van koolstof (CO2).

14-3-2019

4

Bodemgebruik in Nederland

Meer dan 50% van het landoppervlak in agrarisch beheer.

Klimaatdoelen van het kabinet voor Nederland

De land- en tuinbouw moet in 2030

3,5 megaton CO2-equivalenten per jaar minder uitstoten:

• 1 Mton veehouderij

• 1 Mton glastuinbouw

• 1,5 Mton door ‘slim landgebruik’

Klimaatakkoord: ambitie 1,8 – 2,0 Mton

a. 1,0 Mton waterpeil veengebieden verhogen

b. 0,3-0,5 Mton extra bos aanplanten

c. 0,5 Mton meer koolstof vastleggen in de bodem

Lesschen, Resource oktober 2017

Organisch stofgehalte verschilt per grondsoort

Foto: Jeff de Longe

Veen: >25%Foto: Anne Marie van Dam

Klei: 1-6%

Zand: 1-10%

Organische stof

Calculated soil organic carbon stocks (Lesschen et al., 2012)

Er bestaat geen ideaal OS-gehalte!

OS-balans is belangrijk:

Compenseren voor 2% afbraak per jaar.

Als (aanvoer – afbraak) = 0

dan blijft het OS-gehalte op peil.

Organische stof balans (rekenmodel NDICEA)www.ndicea.nl

Aardappels 1:4Mais 1:4Graan 1:4Uien en wortels 1:8 Groenbemester: gras na graanRDM: 135 m3

Bodem organische stof balans

Berekende bodemorganische stofbalans (kg C/ha/jr, 0-25 cm)

Bouwland-200 kg C/ha/jr

Grasland+700 kg C/ha/jr

(Conijn & Lesschen, 2015)

14-3-2019

5

Bodem organische stof balans

Effect van +2oC op de bodemorganische stofbalans.

(Conijn & Lesschen, 2015)

BouwlandGrasland

+2°C

Haarlose Veld Olden Eibergen, Achterhoek

Bron: Rienks & Leever, 2014. Project Gezond Zand, Gelderland

Organische stof: grote variatie op perceelsniveau

Aan welke knoppen kan een boer draaien?Vanggewassen

Groenbemesters

Mengteelten

Grasland niet scheuren

Rustgewassen in de gewasrotatie

Stro engewasresten achterlaten

Minder intensieve grondbewerking

Organisch stof aanvoeren

Vaste mest en compost i.p.v. drijfmest

Extra mitigatie potentieel* in landbouwbodems NL

In combinatie met enkele andere maatregelen,

totaal realistisch: 1 Mton CO2/jaar voor Nederland

Lesschen et al, 2012*Vermindering van uitstoot broeikasgassen

Realistisch totaal alle maatregelen

Lesschen et al, 2012

Mitigatie potentieel in landbouwbodems

• Klimaatakkoord:

1,8 – 2,0 Mton CO2/jaar

• Realistisch haalbaar:

1 Mton CO2/jaar

Substantiële bijdrage!

Grote lokale verschillen. Methaan CH4 ≈ 30 CO2-equivalentenLachgas N2O ≈ 300 CO2-equivalenten

Maar….. Negatieve afwenteling!

Verhoging van bodem-OS kan direct of indirect leiden tot méér emissie van broeikasgassen.

14-3-2019

6

Regenwormen zijn bodemverbeteraars

Strooiselbewoners(grasland)

BodembewonersTot 40 cm diep

(bouwland en grasland)

PendelaarsTot 1,5 m diep

(grasland)

Aantal wormen per m2:

• Bouwland: 80-200

• Grasland: 300-700

• Klei > zand

Meer aanvoer OS → meer wormen

Wormen zijn slecht voor de opwarming van de aarde!

CO2 emissie: +33%

N2O emissie: +42%

C-bodem: per saldo geen effect

Wormen zijn goed voor de gewasgroei!

Opbrengst: +26%

met name bij veel gewasresten en zonder N-bemesting.

Lubbers et al., 2013

Lesschen et al, 2012

Maatregelen ter verhoging bodem-OS

Negatieve afwenteling

Meer (risico op) lachgasemissie

Verschuiving landgebruik (meer emissie) door lagere opbrengst en/of wegvallen

reststroom voor veevoer of biobrandstof.

Verhoging van bodem-OS kan direct of indirect leiden tot méér emissie van broeikasgassen.

Indirect

De potentie is beperkt door o.a.:

• Gebruiksnormen voor meststoffen en organische reststromen

• Negatieve afwenteling van OS-verhoging op N2O-emissie

• De marktvraag beperkt o.a. de teelt van rustgewassen

• Biomassa voor bio-energie i.p.v. fossiele brandstoffen draagt

substantieel méér bij aan klimaatmitigatie

Ten Berge et al. (2017)

Klimaatmitigatie door C-vastlegging in de bodem

We moeten ons niet blindstaren op de reductie van broeikasgassen alléén…

Bodem Ecosysteemdiensten

Organische stof: het zwarte goud van de bodem

Voedselproductie

• Betere lucht- en vochthuishouding

• Betere bewerkbaarheid

• Minder erosie

• Minder verdichting

• Meer mineralisatie

Waterbeheer

• Betere infiltratie, minder wateroverlast

• Meer waterberging

• Beter vocht leverend vermogen

• Minder af- en uitspoeling van nutriënten

en gewasbeschermingsmiddelen

Koolstofvastlegging

• Vastlegging C, humificatie

• Risico op broeikasgas-emissies

Biodiversiteit

• Meer bodembiodiversiteit

• Betere bodemweerbaarheid

14-3-2019

7

Dilemma’s …

Welke organische meststof voer je aan?

A. Gratis drijfmest

B. Groencompost (c. € 8 per ton)

Dilemma…

Foto: Vastgereden.nl

Dilemma…

Als het hard heeft geregend, waar ga je dan rooien?A. NietB. Eigen perceelC. Pachtperceel

Foto: Boerderij.nl

Dilemma…

Nu:

Voedselproductie

Koolstofvastlegging

Waterbeheer

Biodiversiteit

Voorheen: Opbrengstmaximalisatie

Een transitie is nodig

• De kosten zijn helder, de baten niet.

• Conflicterende belangen op de korte termijn.

Positieve prikkels ontbreken

• Effecten zijn bedrijfsoverstijgend

(keten en omgeving)

• Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de alle stakeholders in de keten.