3

hooftk

De man met de baard

“Er ligt een zieke op de parking van het Erasmuszieken­

huis.” De boodschap arriveert bij de gemeentepolitie

van Anderlecht op dinsdagavond 3 oktober om .3 uur.

Twee agenten rijden ernaartoe. Op de parking van het acade­

misch ziekenhuis van de Université Libre de Bruxelles (lb)

zien ze niets abnormaals. Bij de bewakingspost van het zie­

kenhuis vernemen ze dat “een dokter van het ziekenhuis een

onfortuinlijke val heeft gemaakt.” De agenten gaan om .

uur onverrichter zake weer weg.

Vijf minuten later, om . uur, krijgt de politie een nieu­

we oproep: het slachtoffer heeft blijkbaar een kogelwonde.

Dat verandert de zaak. De agenten keren ijlings terug, dit keer

vergezeld van een commissaris en twee andere politieman­

nen. Daar krijgen ze te horen dat het slachtoffer al vlak na de

eerste oproep met een ambulance terug naar het ziekenhuis

werd gebracht. Pas daar heeft men het kogelgat boven zijn

linkeroor ontdekt. “Ik dacht eerst dat hij gevallen was op een

betonblok,” zegt een getuige.

Voorbijgangers hebben de zwaargewonde dokter Joseph

Wybran gevonden. Volgens de ambulanciers die hem ophaal­

den, lag hij bewusteloos en bloedend op de grond, ongeveer

in het midden van de nieuwe privéparking voor bezoekers.

Die parking, die uitgeeft op de Lennikse Baan en de Research­

dreef, wordt ook regelmatig gebruikt door dokters van het

ziekenhuis. De enorme parking voor honderden auto’s is in­

gedeeld in vakken, die voor het gemak zijn aangeduid door

borden van dieren. Wybran bevond zich in het vak met een

bord van een aap. Hij lag op zijn rug, met zijn hoofd tegen een

betonblok, vlak naast het linkervoorwiel van zijn auto, een

metaalgrijze Audi . De deuren van de auto waren dicht,

maar niet op slot. Hij hield de autosleutels nog in zijn linker­

hand. Zijn brieventas stond rechtop op de grond, naast het

linkerachterwiel. Er waren geen sporen van een gevecht. Wy­

bran was kort na uur van zeer dichtbij met één kogel door

het hoofd geschoten, net op het moment dat hij in zijn wagen

wilde stappen. De kogel was dwars door de schedel gevlogen.

Vanaf . uur probeert de gemeentepolitie vruchteloos

te bellen naar substituut Véronique Sévens, de magistrate van

dienst. Die is elders met een andere zaak bezig en onbereik­

baar. Waarom er zo lang wordt gewacht om de magistrate te

bellen, is onduidelijk. De politie krijgt haar uiteindelijk om

. uur aan de lijn. Pas dan beveelt de magistrate dat de

gerechtelijke politie van Brussel ter plaatse moet komen. Een

ploeg van de gp onder leiding van commissaris Georges Mar­

nette arriveert om . uur. De parketmagistraten en onder­

zoeksrechter Françoise Cudell komen om . uur ter plaat­

se. De generale staf van de rijkswacht weet nog van niets en

hoort pas om 3 uur van de aanslag, via een journalist die op

zoek is naar informatie.

Niemand lijkt de ernst van de situatie goed te beseffen.

Ma gistrate Sévens, pas benoemd en onervaren, vergeet de

Brus selse procureur Benoît Dejemeppe en de gespecialiseer­

de antiterrorismemagistraten André Vandoren en Patrick

Duin slaeger te waarschuwen. Wel geeft ze opdracht om de

auto van Wybran te laten wegslepen door het depannage­

bedrijf La France. En de politie krijgt de opdracht om “vanaf

de volgende ochtend te proberen om getuigen te identifice­

ren”. Er wordt zelfs geen poging gedaan om het parkeerterrein

af te zetten en te sluiten voor de duur van het gerechtelijk

onderzoek, wat nochtans een voor de hand liggende maatre­

gel zou zijn. De parking zal de hele nacht onbewaakt blijven

en de volgende morgen weer gewoon in gebruik worden ge­

nomen. Als gevolg van dit alles start het onderzoek met uren

vertraging. Dat geeft de daders volop de kans ongestoord weg

te komen uit de buurt van het Erasmusziekenhuis.

Om uur arriveert een wetsdokter. Wybran is dan nog in

leven en ligt op de dienst intensieve zorgen. Hij werd inmid­

dels geopereerd door neurochirurg Jacques Brotchi, maar

gezien de ernst van de verwondingen is er weinig hoop. “De

patiënt is momenteel buiten bewustzijn en krijgt kunstma­

tige beademing. Een fatale afloop valt helaas te vrezen in de

komende uren,” noteert de wetsdokter. In de loop van de

nacht, op oktober om . uur, sterft Wybran.

Wybran was sinds een jaar voorzitter van het Centre de Coor­

dination des Organisations Juives de Belgique (ccojb) en dus

een belangrijke vertegenwoordiger van de Joodse gemeen­

schap. Twee weken voor zijn dood had Wybran nog een tv­

interview gegeven naar aanleiding van een betoging van joden

die protesteerden tegen de plannen voor de bouw van een

kar melietessenklooster aan de rand van het voormalige con­

centratiekamp van Auschwitz. “Hij heeft nochtans nooit ge­

klaagd over bedreigingen en heeft nooit een beroep gedaan

op de bewakingsdienst van de Joodse gemeenschap,” noteert

de politie.

De start van het moordonderzoek is knullig en amateuristisch.

Het verdere verloop van het onderzoek is evenmin een school­

voorbeeld van efficiëntie. Van zodra het belang en de draag­

wijdte van de aanslag duidelijk zijn, storten alle veiligheids­

diensten zich op het onderzoek: de Staatsveiligheid, de rijks­

wacht, de antiterrorismecel van de Brusselse bob, de Brussel­

se gp, de ‘nationale’ 3ste brigade van de gp, en de Antiterro­

ristische Gemengde Groep (agg), de koepelorganisatie waar­

in alle politie­ en inlichtingendiensten samen zitten. Zon der

veel overleg gaat elke dienst zo’n beetje zijn eigen gang, wat

magistraat Duinslaeger verplicht om coördinatievergaderin­

gen te beleggen om de inspanningen toch enigszins te stroom­

lijnen. Bovendien wordt het onderzoek doorkruist door ver­

schillende valse sporen, die de speurders al dan niet toevallig

op hun pad vinden.

‘Geen terreuraanslag’

De huls van de kogel waarmee Wybran werd vermoord, wordt

vrij vlug gevonden, maar de kogel zelf blijkt onvindbaar. Zelfs

een uitgebreide zoektocht met metaaldetectoren in de wijde

omgeving levert niets op. Het projectiel blijft spoorloos. Wel

duikt er een andere kogel op. Die wordt de dag na de moord

door een bewakingsagent van gmic aangetroffen op de par­

king van het ziekenhuis. Wapendeskundige Claude Dery ziet

direct dat deze kogel niets met de moord te maken kan heb­

ben. Het blijkt een Britse geweerkogel die dateert uit de Twee­

de Wereldoorlog. “Vermits het projectiel niet was begraven,

zou het kunnen gaan om een verzamelstuk, dat ergens onder

het zand werd gevonden en daar gegooid werd om het on­

derzoek te verstoren,” noteert Dery is zijn rapport. Blijft de

vraag: is hier een flauwe grappenmaker aan het werk of wil

iemand de Belgische speurders doelbewust voor de gek hou­

den?

En dan is er die uitgebrande Volkswagen Golf, die enkele

dagen na de moord wordt ontdekt in de buurt van de parking

van het Erasmusziekenhuis, op het einde van een zandweg

die uitgeeft op de Olympische Dreef. Er wordt onmiddellijk

verondersteld dat de auto werd gebruikt door de moorde­

naars. “De nummerplaten waren van de wagen gehaald, voor­

aleer hij in brand was gestoken,” schrijft De Standaard. “Het

koetswerknummer was vakkundig weggevijld. In principe kon

men de auto daardoor niet meer ‘identificeren’. Maar de

bob’ers van de Brusselse antiterrorismesectie ontdekten toch

het motornummer. Volgens een garagist ging het om een Golf

gti van het oude model. Na het in brand steken van de wagen,

kon de dader makkelijk de berm naar de oprit van de Brussel­

se Ring oplopen om daar in een andere wagen te stappen. Het

is ook mogelijk dat de dader langs de verlaten Olympische

Dreef, op de grens met Neerpede, opgepikt werd door een

me deplichtige.” Het type van de auto en de manier waarop

hij werd ‘behandeld’, roept griezelige herinneringen op aan

de Bende van Nijvel, de ongrijpbare groep terroristen of mis­

dadigers die in de jaren tachtig een reeks moorden, roofover­

vallen op supermarkten, inbraken en diefstallen heeft ge­

pleegd. Maar de Golf blijkt eveneens een vals spoor te zijn. Er

komt nooit een antwoord op de vraag wie die auto daar heeft

achtergelaten. Was het opnieuw een flauwe grap of een doel­

bewuste poging om het onderzoek te verstoren?

Eigenaardig is eveneens de rol die wapenexpert Claude Dery

speelt in het onderzoek. Aan de ene kant gelooft hij niet dat

het om een terroristische aanslag gaat, aan de andere kant

neemt hij zelf het eigen initiatief om de Mossad te hulp te

roepen. Begrijpe wie begrijpen kan. Dery, een gepensioneer­

de militair en gewezen medewerker van de militaire inlich­

tingendienst ra, is door het parket ingeschakeld als ballis­

tisch expert. Op dinsdagavond rond uur arriveert ook hij

in het Erasmusziekenhuis. In de buurt van het rechterachter­

wiel van de Audi was intussen door een politieman de kogel­

huls gevonden. Die wordt door Dery herkend als een huls van

kaliber , mm van het merk Sellier & Bellot Prague, munitie

van Tsjechoslowaakse makelij. Dit type van munitie, maar

dan afgevuurd door een ander wapen, werd volgens Dery ook

gebruikt voor de dubbele Moskeemoord (zie hoofdstuk ), de

moord op een klusjesman van de Saoedische ambassade en

de moord op Raoul Schouppe (zie hoofdstuk 3). Dery doet

hier een kapitale vaststelling: hij legt voor het eerst een ma­

terieel verband tussen vijf van de zes moordaanslagen die pas

twintig jaar later zullen kunnen worden toegeschreven aan

Belliraj. Maar deze wetenschap helpt het onderzoek in de

zaak­Wybran geen stap vooruit, redeneert de wapenexpert,

want dit soort goedkope munitie is courant in omloop in ons

land en wordt haast overal verkocht. Zolang het wapen niet

is gevonden, is er bijgevolg geen enkele zekerheid. Of de moor­

denaar een geluidsdemper heeft gebruikt, kan Dery niet vast­

stellen. “Maar dat hulpmiddel is niet nodig op zo’n grote op­

pervlakte als de parking waar de feiten zijn gepleegd,” meent

hij. “We zouden de test kunnen doen op hetzelfde uur als de

gepleegde feiten. We denken dat de ruimte en het verkeer in

de buurt de knal aanzienlijk moeten maskeren.”

Dery komt vreemd genoeg in zijn ballistisch rapport tot

de conclusie dat het wellicht niet om een terroristische aan­

slag gaat. Wybran werd immers neergeschoten met één enkel

schot van een , mm­pistool en “dus is vanuit een louter

bal listisch standpunt, de versie van een terroristische aanslag

niet de meest waarschijnlijke,” meent de expert. Zijn redene­

ring gaat als volgt: “) Het kaliber , wordt bijna niet gebruikt

door terroristen, tenzij door een beginneling of door het

Turks­Joegoslavisch­Albanees terrorisme. ) Terroristen, net

zoals maffiaspecialisten, maken hun slachtoffer altijd af met

een genadeschot. In dit geval werd er maar één schot afge­

vuurd op een afstand van een tot drie centimeter, maar men

mag niet uitsluiten dat een blokkering van het wapen of een

moment van paniek bij de dader heeft verhinderd dat er meer­

dere schoten werden afgevuurd. 3) Opeisingen van reële ter­

reurdaden gebeuren meestal zeer kort na de feiten, vermits

publiciteit het doel is van een terreurdaad. In dit geval, volgens

de informatie die ons werd gegeven, werd de daad pas meer

dan 3 uur na de feiten opgeëist.”

Als het geen terreuraanslag is, wat is het dan wel? Een klas­

sieke roofmoord? Ook dat noemt Dery onwaarschijnlijk: “Er

lijkt niets te zijn ontvreemd, wat, tenzij de schutter gepani­

keerd heeft, de hypothese van een poging tot diefstal lijkt uit

te sluiten (tenzij het gaat om een beginnende dief die het

wapen op de slaap van het slachtoffer heeft gezet, per ongeluk

een schot heeft gelost en in paniek is gevlucht).” Andere mo­

tieven zijn volgens hem wel denkbaar. “Moord om sentimen­

tele, professionele of financiële redenen is mogelijk, maar

elementen hiervoor kunnen enkel geleverd worden door het

politieonderzoek. Men stelt meestal vast dat een persoon die

een diepe haat koestert tegen het slachtoffer de neiging heeft

om van dichtbij in het hoofd te schieten, maar meestal fron­

taal of in het achterhoofd.”

Hoe dan ook, met de mening van Dery wordt weinig of

geen rekening gehouden. Twee dagen na de moord komen

alle antiterrorismespecialisten unaniem tot de conclusie dat

Wybran het slachtoffer werd van een getrainde killer. Waar­

schijnlijk een man die alleen handelde op de plaats van de

moord, maar toch werkte als lid of in opdracht van een ter­

roristische groepering. “Wybran werd vermoord op een erg

professionele manier,” schrijft De Standaard. “De moordenaar

had zich blijkbaar vooraf ingelicht over het tijdsgebruik van

de dokter. Hij wachtte hem op naast zijn wagen, op de parkeer­

ruimte van het ziekenhuis. Hij liet Wybran rustig de tijd om

zijn autosleutels te nemen en aanstalten te maken om de be­

stuurdersdeur van de wagen te openen. Op dat ogenblik sloeg

de dader toe. Vermoedelijk stapte de moordenaar naar Wybran

en plaatste hij zijn pistool op enkele centimeter van diens

linkerslaap.”

De daders kenden de omgeving, ze wisten hoe Wybran

eruitzag, om hoe laat hij stopte met zijn werk, met welke auto

hij reed en waar die gewoonlijk geparkeerd stond. Dat bete­

kent dat ze op voorhand verkenningen hebben uitgevoerd.

De aanslag is met andere woorden het werk van een goed

georganiseerde groep. “Omtrent de dader tast het gerecht vol­

ledig in het duister,” weet De Standaard. “Was hij alleen of

werd hij opgewacht door een medeplichtige in een auto? Re­

chercheurs menen dat de dader goed wist waar hij na het

volbrengen van zijn wandaad heen kon. Mogelijk vond hij

ergens in het Brusselse een veilig onderkomen. Bovendien

ziet het ernaar uit dat de moordenaar van Wybran reeds enke­

le dagen voor de moord naar Brussel is gekomen. Zo wist hij

zelfs tussen de vele andere voertuigen op de parking de auto

van zijn slachtoffer te vinden. Ook moet hij geweten hebben

hoe Wybran er eigenlijk uitzag. De moord is in elk geval zorg­

vuldig voorbereid. Zo werden plaats en tijdstip goed gekozen:

een verlaten parking tijdens de avonduren. Voorts waren er

ook diverse vluchtwegen in de omgeving. Duidelijk is, aldus

rijkswachtdeskundigen, dat wat met Wybran gebeurde, inter­

nationaal terrorisme ‘op hoog niveau’ is. De kans is ook groot

dat er logistieke steun in België is geweest, zodat de da der

onmiddellijk na de feiten naar zijn schuiloord kon rijden.”

Bushokje

De verklaring die Abdelkader Belliraj begin heeft afgelegd

aan de Marokkaanse politie sluit naadloos aan bij de vaststel­

lingen die in door het Belgische gerecht werden gedaan.

In zijn verklaring geeft Belliraj een gedetailleerde beschrijving

van de aanslag op Wybran. Volgens het proces­verbaal van

zijn ondervraging van februari verklaarde Belliraj let­

terlijk: “Nog altijd in het kader van liquidatieoperaties van

belangrijke joodse Belgische personaliteiten, ten voordele van

de Organisatie van Abu Nidal, ben ik overgegaan tot het scha­

duwen en viseren van dokter Joseph Wybran, hoofd van het

departement immunologie van het universitair Erasmuszie­

kenhuis in Anderlecht, voorzitter van de ccojb en voorzitter

van de vrijmetselaarsloge (sic), met het doel hem te vermoor­

den omwille van zijn radicale zionistische standpunten. Alle

informatie werd door mezelf verzameld.

Op 3 oktober reed ik alleen met een donkerkleurige

Re nault naar het eerder vermelde ziekenhuis. Ik parkeerde

mijn auto en bleef wachten op de parking naast het hospitaal.

Vervolgens kreeg ik, zoals afgesproken met Ahmed Moukhlis,

ter plaatse diens gezelschap. Hij kwam vanuit Genk, waar hij

woont, met de tram naar de Brusselse rand. Hij posteerde zich

in een overdekte bushalte nabij de ingang van het ziekenhuis,

wachtend op mijn signaal. Ik bleef dus in de auto zitten totdat

ik zag hoe de dokter uit het ziekenhuis kwam en naar zijn auto

liep die op dezelfde parking stond. Toen maakte ik een teken

met mijn vingers naar Moukhlis om de geviseerde persoon

aan te wijzen. Het was zes uur ’s avonds.

Onmiddellijk daarna rende Moukhlis vanuit het bushokje

in de richting van het slachtoffer. Op het moment dat de dok­

ter in zijn auto stapte, een rode Mercedes, en zich klaarmaak­

te om te vertrekken, schoot Moukhlis een kogel van dichtbij

door zijn hoofd, met een gp mm­wapen voorzien van een

ge luidsdemper. Hij kwam snel terug en stapte in mijn auto.

We zijn gevlucht. Hij heeft me het wapen overhandigd, dat ik

in een rioolput heb gegooid. Het pistool (van hetzelfde merk)

dat ik zelf droeg, heb ik bijgehouden. Nadat de operatie was

uitgevoerd, heb ik de groep rond Abu Nidal in Algerije geïn­

formeerd via Abu Ali. Ze hebben een opeising gepubliceerd

in naam van een denkbeeldige organisatie, met de bedoeling

om desinformatie te verspreiden en mijn veiligheid te verze­

keren.”

Volgens zijn aanvankelijke bekentenissen werd Wybran

dus niet eigenhandig door Belliraj gedood. Maar hij was wel

aanwezig op de plaats van de moord en nam actief deel aan

de operatie. Hij was de opdrachtgever, de man die het slacht­

offer aanduidde, de leverancier van het moordwapen en de

chauffeur van de vluchtauto. De verklaring van Belliraj, die

bijna twintig jaar na de feiten werd afgelegd, klopt op enkele

details na als een bus. De auto van Wybran was geen rode

Mercedes, maar een metaalgrijze Audi. En het moordwapen

was geen mm­pistool, maar een , mm. Voor het overige

is alles juist: de datum, het tijdstip, de plaats, het feit dat er

maar één schot werd gelost en de opeising door een gefingeer­

de groepering die een mantelorganisatie was van de groep

Abu Nidal. Veel van deze details hebben destijds natuurlijk in

de kranten gestaan. Wat de geloofwaardigheid van de verkla­

ring van Belliraj echter vergroot is het feit dat hij zichzelf be­

schuldigt. Belliraj geeft ook details die nooit openbaar werden

gemaakt, zoals de rol van Moukhlis, die inderdaad in Genk

woon de, op de bewuste dag met de trein naar het Brusselse

Zuid station reed en met de tram naar Anderlecht kwam.

Voorts geeft Belliraj nieuwe, tot dan toe onbekende informa­

tie over de auto waarmee hij reed, de taakverdeling tussen

Moukhlis en hemzelf, de modus operandi en het gebruik van

een geluidsdemper.

3

Cynisme

De begrafenis van Wybran heeft plaats op oktober op

de joodse begraafplaats in Kraainem en verloopt onder stren­

ge politiebewaking. Na een rouwstoet door het centrum van

Brussel wordt de indrukwekkende ceremonie bijgewoond

door ongeveer vijfduizend mensen. Tal van toppolitici en mi­

nisters zijn aanwezig, onder wie Melchior Wathelet, Jean Gol,

Mark Eyskens, Philippe Moureaux, Roger Lallemand en Anne­

Marie Lizin, naast andere prominenten zoals kardinaal God­

fried Danneels, de rector van de lb en de Israëlische ambas­

sadeur. Uit solidariteit blijft een groot deel van de joodse win­

kels gedurende twee uur dicht, stopt de Antwerpse diamant­

beurs haar activiteit en worden de cursussen aan de lb

opgeschort.

Het toppunt van cynisme en brutaliteit is dat Belliraj naar ei­

gen zeggen naar de begrafenis ging van de man die hij zelf

had laten vermoorden. Aan de Marokkaanse politie verklaart

Belliraj begin dat hij de begrafenis bijwoonde en dat hij

daar bovendien ter plekke een diabolisch plan bedacht om

nog meer joden te vermoorden. In zijn eigen woorden klinkt

dat als volgt: “In dezelfde zin verklaar ik dat, na de uitvoering

van de moordoperatie op de joodse dokter Wybran in ,

en nadat ik de ceremonie van zijn begrafenis op het Hebreeuw­

se kerkhof in Brussel had gevolgd, het me opviel dat een groot

aantal joodse personaliteiten aanwezig was op deze ceremo­

nie. Ik overwoog toen een andere jood te doden om daarna

een aanval uit te voeren op iedereen die zijn deelneming

kwam betuigen op diens begrafenis op het kerkhof en op die

manier een zo groot mogelijk aantal joden te doden. Ik dacht

dit te doen met drie kleine telegeleide vliegtuigjes, die lijken

op kinderspeelgoed, geladen met explosieven, met een ont­

ploffingskracht van kilo. Ik zou ze besturen en ze boven de

groep joodse gasten laten vliegen om ze te doen ontploffen.

Op die manier zou ik het grootst mogelijke aantal joden do­

den. Ik preciseer dat ik opzoekingen deed om gespecialiseer­

de winkels te vinden waar ze dit type van vliegtuigjes verkopen

en naar clubs die opleiding en training geven om deze tele­

geleide vliegtuigjes te bedienen. Maar ik heb niets gedaan om

dit project te realiseren.”

De Brusselse advocate Michèle Hirsch, die de nabestaan­

den van Wybran verdedigt en toegang kreeg tot zowel de Ma­

rokkaanse als de Belgische gerechtelijk dossiers, is ervan over­

tuigd dat Belliraj de moord op Wybran heeft georganiseerd.

Ze meent ook dat hij betrokken was bij de vijf andere moorden

die eind jaren tachtig werden gepleegd in ons land, telkens

in opdracht van de Palestijnse terrorist Abu Nidal. Bij de start

van het proces tegen Belliraj in de Marokkaanse stad Salé in

oktober stelde Hirsch zich daarom namens de familie

Wybran burgerlijke partij. “Ik ben er volledig van overtuigd

dat Belliraj de moordenaar was van Wybran,” zei Hirsch. “In

zijn verklaringen aan de Marokkaanse politie over de zes

moor den gaf hij kleine details die hij onmogelijk kon weten

tenzij hij destijds zelf ter plaatse is geweest. Zulke details kan

hij niet uitgevonden hebben, zelfs niet indien hij werd gemar­

teld door de Marokkaanse veiligheidsdiensten.” Hirsch be­

grijpt niet hoe Belliraj in gerekruteerd kon worden als

informant van de Staatsveiligheid, terwijl het gerecht en de

Staatsveiligheid al jaren perfect wisten dat de man verdacht

werd van de moord op Wybran, de Moskeemoorden, het be­

zit van handvuurwapens, explosieven en valse paspoorten,

en lidmaatschap van fundamentalistische organisaties. Een

en ander blijkt uit de pv’s in het gerechtelijk onderzoek naar

de moord op Wybran en uit een rapport van de Antiterroris­

tische Gemengde Groep (agg) van november , opge­

steld in het kader van het onderzoek naar de Moskeemoorden,

dat een opsomming geeft van alle strafdossiers waarin Bel­

liraj in de jaren tachtig werd genoemd.

Fantasiebenaming

Op oktober wordt de aanslag op Wybran opgeëist van­

uit de Libanese hoofdstad Beiroet door de mysterieuze orga­

nisatie Jund al­Haqq (de Soldaten van de Gerechtigheid) met

een in het Arabisch opgestelde mededeling gericht aan een

westers persagentschap. Voor de Belgische antiterrorisme­

diensten is de groepering geen onbekende: het is een van de

vele fantasiebenamingen die gebruikt worden door de Fatah­

Revolutionaire Raad, de organisatie van de beruchte Abu Ni­

dal. Dezelfde Soldaten van de Gerechtigheid lieten op de­

cember voor het eerst van zich horen, toen ze de verant­

woordelijkheid opeisten voor de ontvoering van de Belgische

pva­dokter Jan Cools in Libanon. Dezelfde groep beweert

later de Belgisch­Franse familie Houtekins­Kets te hebben

gegijzeld, terwijl die in werkelijkheid door het Libische leger

werd gevangengehouden. En op 3 maart verklaarde de

organisatie verantwoordelijk te zijn voor de moord op Abdul­

lah Al Adhal, de imam van de Grote Moskee in Brussel, en zijn

bibliothecaris. Voordien had ze ook een reeks andere anti­

joodse en anti­Saoedi­Arabische aanslagen opgeëist in De­

nemarken, Thailand en Pakistan.

De Britse onderzoeksjournalist Patrick Seale, die een boek

schreef over de geschiedenis van Abu Nidal, gaf een verklaring

waarom de terreurgroep gebruikmaakte van namen van denk­

beeldige mantelorganisaties: “Gewoonlijk eiste Abu Nidal bij

de mislukking van een operatie, of wanneer die grote vijan­

digheid opriep, of als Abu Nidal er niet zeker van was dat zijn

beschermheer het zou goedkeuren, de verantwoordelijkheid

op in naam van een of andere gefingeerde organisatie. Zijn

operaties tegen de Britten bijvoorbeeld, werden uitgevoerd

in naam van de Revolutionaire Organisatie van Socialistische

Moslims, Rome en Wenen() werden opgeëist door de Cellen

van de Arabische Fedayien, de bomaanslagen op cafés in Koe­

weit waren zogenaamd het werk van de Organisatie van Egyp­

tische Revolutionairen. Bij elke gelegenheid werd het com­

muniqué ingekleed in een taal die paste bij de verzonnen

naam.”

Mossad

Joseph ‘Jo’ Wybran was niet de eerste de beste. Als voorzitter

van het ccojb, de Franstalige Joodse koepelorganisatie, fun­

geerde hij als boegbeeld van de Joodse gemeenschap. Hij werd

geboren in in Brussel, zijn ouders kwamen in de jaren

twintig vanuit Polen naar ons land. Tijdens de Tweede We­

reldoorlog overleefde Wybran de jodenvervolging omdat hij

door Belgische families in hun huis werd verborgen. Als stu­

dent aan de lb was hij in de jaren zestig voorzitter van de

Vereniging van Joodse Studenten in België. Later werd hij ook

voorzitter van het Comité belge d’aide médicale à Israël, van

de Brusselse afdeling van B’Nai Brith en van het Auschwitz­

comité. Hij was professor immunologie aan de lb, dienst­

hoofd immunologie van het Erasmusziekenhuis en een in­

ternationaal gereputeerd wetenschapper.

Gelet op de maatschappelijke functies die Wybran bekleed­

de, is het perfect logisch dat de Israëlische inlichtingendienst

Mossad een eigen onderzoek instelt naar de aanslag. Mossad­

agenten, wellicht onder diplomatieke cover verbonden aan

de Israëlische ambassade in Brussel (het hoofdkwartier van

de Mossad voor West­Europa), komen in elk geval snel na de

moord naar het Erasmusziekenhuis en hebben mogelijk een

invloed gehad op het gerechtelijk onderzoek. De Standaard

verneemt uit betrouwbare bronnen “dat de Mossad al tijdens

de nacht van dinsdag op woensdag informatie verzamelde

over de aanslag,” dit wil zeggen: nog voor de Belgische politie

goed en wel aan de slag gaat.

Op de ochtend van oktober (de dag van de opeising) stelt

wapenexpert Dery aan onderzoeksrechter Cudell voor dat er

contact zou worden opgenomen met “de veiligheidsverant­

woordelijke van de ambassade van Israël om na te gaan of de

modus operandi en de ballistische parameters reeds werden

vastgesteld buiten de grenzen van België”. Dery vraagt met

andere woorden in bedekte termen om de Mossad te hulp te

roepen, die een vergelijking kan maken met eerdere aanslagen

in andere landen. De wapenexpert krijgt van de onderzoeks­

rechter opdracht het nodige te doen. Een dag later meldt Dery

dat hij contact heeft gehad met “de verantwoordelijke van de

veiligheid van de Joodse gemeenschap”. Wat het eventuele

resultaat is van deze demarche, raakt niet bekend.

Een paar dagen na de moord brengt het Belgisch Israëlitisch

Weekblad een nieuw en intrigerend element aan. Het blad

herinnert aan een recente inbraak en diefstal bij het reisagent­

schap Isbel Travel in Brussel, dat gespecialiseerd is in reizen

naar Israël. De inbraak gebeurde ’s nachts, in de loop van au­

gustus – dus enkele maanden voor de moord op Wybran.

De dieven, die geld en reistickets lieten liggen, gingen aan de

haal met pc’s en vijf computerschijven waarop de namen ston­

den “van degenen voor wie de Israëlische ambassade in Brus­

sel de afgelopen drie jaar reizen heeft geboekt”. Volgens het

weekblad was het niet uitgesloten dat de inbrekers op die

ma nier de namen in handen kregen van Mossadagenten die

onder diplomatieke cover in België verbleven: “Hoewel woord­

voerders van de ambassade verklaren dat de schijven slechts

namen van Israëlische diplomaten bevatten, wordt gezegd

dat de diplomaten in werkelijkheid Mossadagenten zijn en

dat Brussel als basis wordt gebruikt waar de agenten van iden­

titeit veranderen.”

In hun opeising stellen de Soldaten van de Gerechtigheid

dat Wybran werd gedood “omdat hij lid was van het comman­

do van de Israëlische Mossad”. In hun opeisingscommuniqué

geven ze nog meer verklaringen voor “de uitvoering van het

doodvonnis,” zoals de uitbreiding van de Jihad (de islamisti­

sche heilige oorlog), solidariteit met de opstand van het Pa­

lestijnse islamitische volk, een antwoord op de moord op

Noo man Ra’fat (een strijder van de groep Abu Nidal, die op

3 augustus gedood werd in Zuid­Libanon), een reactie

op de toename van de Israëlische repressie in de bezette ge­

bieden, en de overwinning van de islam in de hele wereld.

“Wij zeggen aan alle moejahedien, waar ze zich ook bevinden,

dat we aan hun zijde staan in hun jacht op misdadigers van

de Israëlische Mossad,” stelt het communiqué nog.

De beschuldiging dat Wybran een Mossadman zou zijn,

wordt door diverse woordvoerders van tafel geveegd als gro­

tesk en te gek voor woorden. “De doders van onze leider zei­

den dat ze toesloegen omdat hij een agent was van de Mos­

sad,” zegt bijvoorbeeld Marcus Pardès, de voorganger van

Wybran als voorzitter van het ccojb, tijdens de begrafenis

van Wybran. “Alle joden zijn solidair met Israël. Laat ons dus

allen lid zijn van de Mossad.” Avi Primor, de toenmalige am­

bassadeur van Israël in ons land, noemde de bewering over

Wybrans lidmaatschap van de Mossad “belachelijk”. “Die or­

ganisaties zoeken gratis publiciteit en beschuldigingen wor­

den gemakkelijk gelanceerd,” stelt de ambassadeur. Judith

Kronfeld, directrice en woordvoerster van het ccojb, reageert

in dezelfde zin: “Dokter Wybran een agent van de Mossad?

Dat klinkt ontzettend ongeloofwaardig. In elk geval had nie­

mand binnen het ccojb er weet van.”

Desinformatie

Tien dagen na de moord beschrijft Le Vif­journalist Serge Du­

mont de stand van zaken van het onderzoek. “De sfeer is som­

ber in het gerechtelijk milieu,” stelt hij. “De inlichtingendien­

sten zijn evenmin optimistisch. De telexen en faxen die de

westerse diensten met elkaar verbinden, hebben de laatste

tien dagen talrijke gecodeerde boodschappen uitgespuwd.

De Antiterroristische Gemengde Groep (agg) en de Staats­

veiligheid hebben hun buitenlandse correspondenten opge­

roepen in de hoop een paar brokjes informatie te verkrijgen

die hen in staat zouden stellen om de dood van de dokter te

linken aan een bekende terreurgroep. De Trevi­groep (bestaan­

de uit de Europese politie­ en inlichtingendiensten) en het

Kilowatt­netwerk (een ‘ruilbeurs’ van informatie over terro­

risme in verband met het Midden­Oosten, waaraan dertien

westerse diensten deelnemen) zijn eveneens nauwelijks op­

geschoten. In de regel, als een terreurgroep uit het Midden­

Oosten een bloedige aanslag in Europa voorbereidt, vangen

de westerse diensten de voortekenen daarvan meestal op.

Veranderingen die geobserveerd worden in het gedrag van

verdachten, evenals het intensifiëren van de communicatie

tussen de ambassades van bepaalde extremistische Arabische

landen en hun hoofdsteden, zijn, onder andere, aanwijzingen

die er niet om liegen. Dergelijke signalen stellen de gespecia­

liseerde analisten in staat om vast te stellen dat er ‘iets’ in

voorbereiding is.” De opeising van de moord door de Soldaten

van de Gerechtigheid wordt op dat moment nog “niet als ge­

loofwaardig beschouwd,” weet Dumont.

3

De Staatsveiligheid vraagt inlichtingen over de moord op

Wybran aan buitenlandse inlichtingendiensten, meer bepaald

aan de Mossad, de Franse ge en de Italiaanse Sisde, drie

Europese diensten die over ‘antennes’ beschikken in Beiroet.

“Zelfs het Tweede Bureau van de Libanese christelijke falan­

gisten, een kleine cel geleid door Elie Hobeika,() werd inge­

schakeld,” schrijft Dumont. “Dit agentschap beschikt over

inlichtingen die verzameld worden door meerdere oude net­

werken van de Libanese Sûreté. Het beschikt dus over goede

inlichtingen. Maar haar onderzoek heeft tot nog toe niets op­

geleverd.”

In december meldt de Israëlische krant Jerusalem Post

dat de moord op Wybran het werk was van de Palestijnse ter­

reurgroep Abu Nidal. De krant heeft dit vernomen van bron­

nen bij de Mossad. Ook de Israëlische regering stelt dat de

moord waarschijnlijk werd gepleegd door de Fatah­Revolu­

tionaire Raad, onder leiding van Abu Nidal. Wat voor Israël

de reden was om deze terreurgroep de schuld te geven, blijft

onduidelijk. De Jerusalem Post preciseert dat de moordenaars

lid zouden zijn van een afsplitsing van de Fatah­Revolutio­

naire Raad die opereert onder de naam Abul el­Eid, genoemd

naar een lid van de organisatie die twee weken voordien om­

kwam bij gevechten in Libanon. Volgens de krant werden de

moordenaars betaald door Iran om zich op die manier te wre­

ken op Israël omwille van de ontvoering van een Hezbollah­

leider, sjeik Abdel Karim Obeid. Veel Belgische antiterroris­

medeskundigen daarentegen zien in het artikel van de Jeru-

salem Post vooral een anti­Palestijns manoeuvre van de Mos­

sad. “Ook desinformatie is een van de taken van een inlich­

tingendienst,” weet een expert.

3

De man met de baard

Nadat het onderzoek naar de moord op Wybran jarenlang had

stilgelegen, besloot de Brusselse substituut Bernard Michiel­

sen in januari plots om het dossier van onder het stof te

halen en te heropenen. Dit gebeurde nota bene zeventien jaar

na de feiten (en twee jaar voor Belliraj zijn ophefmakende

bekentenissen zou doen). Uit het gerechtelijk dossier blijkt

dat er twee nieuwe elementen waren opgedoken, die waar­

devol genoeg leken om nader te onderzoeken.

Er was om te beginnen het spoor naar de ‘man met de

baard’. Ongeveer een week na de moord op Wybran had een

anonieme getuige contact gezocht met de Brusselse gerechte­

lijke politie. De man had informatie over drie verdachte per­

sonen, die samen gezien waren in de buurt van het Erasmus­

ziekenhuis op of september , in de namiddag, tus­

sen en .3 uur. Dat was enkele dagen voor de moordaan­

slag. Waren de drie misschien op verkenning? De getuige, een

ambulancier die vertrouwd was met de omgeving, had bo­

vendien een van de drie verdachte mannen herkend in een

rtbf­reportage over de begrafenis van Wybran. De speurders

toonden de getuige vervolgens een video van de bewuste re­

portage. De getuige kon de man in kwestie aanwijzen en op

basis van de video werd een robotfoto gemaakt van de ver­

dachte. Om onbegrijpelijke redenen werd de foto van de man

met de baard in slechts aan één persoon getoond, name­

lijk aan de weduwe van dokter Wybran, Emmy Sosnowski. Zij

was zelf geen getuige van de feiten, en er was dus geen enke­

le reden om te veronderstellen dat ze in staat zou zijn om een

mogelijke dader te herkennen. De man met de baard werd

dan ook nooit geïdentificeerd.

In proberen de speurders echter opnieuw te achter­

halen wie de man op de foto is, want blijkbaar heeft iemand

3

bedacht dat het wel eens zou kunnen gaan om… een ortho­

doxe jood. “Gelet op de ‘look’ van de man op deze foto, lijkt

alles er op te wijzen dat het gaat om een orthodoxe jood,” stelt

een proces­verbaal. “Het lijkt interessant om te proberen hem

te identificeren via de Israëlische politie, via de opperrabbijn

van de synagoge van Brussel en via de joodse organisaties in

Brussel.” In de veronderstelling dat Belliraj de dader was, zal

het geen verwondering wekken dat deze nieuwe zoektocht

niets heeft opgeleverd. De robotfoto vertoont overigens wel

ver rassende gelijkenissen met… Belliraj. Tijdens zijn onder­

vraging in Marokko vertelde Belliraj dat hij ten tijde van de

moord op Wybran een baard droeg, net zoals de man op de

robotfoto. En Belliraj was, zo blijkt uit zijn eigen verklaring

van begin , aanwezig op de begrafenisplechtigheid. Maar

die verklaring was in natuurlijk nog onbekend.

Mandelbaum

Naast het spoor naar ‘de man met de baard’ ziet het Brussel­

se parket in nog een tweede element dat voldoende

zwaar weegt om het oude onderzoek naar de moord op Wy­

bran te heropenen. Het gerecht vermoedt namelijk een mo­

gelijk verband tussen de moord op Wybran en de zaak Man­

delbaum. Het feit dat er een dergelijke link zou bestaan, is op

zich al ophefmakend. Want dat betekent dat Wybran, een

gerespecteerd lid van het Joodse establishment, erg bedenke­

lijke contacten onderhield met een criminele bende die sa­

menwerkte met of gecontroleerd werd door de Mossad.

Het spoor is op het eerste gezicht vrij mager: volgens poli­

tiebronnen was Sylvain Alalouf, een lid van een groep crimi­

nelen rond Mandelbaum, eind jaren tachtig gedomicilieerd

in de woning van Wybran in Ukkel. Of Alalouf inderdaad op

33

dit adres woonde, is onzeker. Maar het is weinig waarschijn­

lijk dat Wybran niet op de hoogte zou geweest zijn van het feit

dat Alalouf op zijn adres gedomicilieerd was.

Naarmate het onderzoek vordert, valt het gerecht van de

ene verbazing in de andere. Alalouf was een Israëlische ge­

heim agent, die begin jaren tachtig had samengewerkt met

Jacques Monsieur, de beruchte Belgische wapensmokkelaar

en agent van de Belgische militaire inlichtingendienst. Mon­

sieur werkte onder meer voor de Mossad en andere westerse

geheime diensten. Die samenwerking vond plaats in het kader

van de Iran­Contra­affaire, een reeks geheime wapenleveran­

ties door de v en Israël aan tegenstanders van ayatollah Kho­

meini in Iran. Aanvankelijk was het de bedoeling om op die

manier westerse gijzelaars in Libanon vrij te kopen. Na ver­

loop van tijd werd de opbrengst van de wapenverkoop ge­

bruikt om de Contra­rebellen, de tegenstanders van de link­

se Sandinisten in Nicaragua, illegaal te financieren. Eind jaren

tachtig, in de periode dat Alalouf op het adres van Wybran

gedomicilieerd stond, maakte hij deel uit van een internatio­

nale bende misdadigers die zich bezighield met de smokkel

van wapens, deviezen en cheques, goud, ivoor, diamant, en

zelfs uranium 3 en rode mercury.

Het gerecht kwam die bende per toeval op het spoor. Op 3 ja­

nuari werd in een grot in Beez, nabij Namen, het lijk

gevonden van Stéphane Mandelbaum, een jonge Brusselse

kunstschilder. De man was vermoord met een kogel door het

hoofd en zijn lichaam was bewerkt met bijtend zuur. Al snel

bracht het gerecht de moord in verband met de diefstal van

een kostbaar schilderij van Modigliani, door drie mannen,

onder wie Mandelbaum. Er zou ruzie ontstaan zijn over de

verdeling van de buit. Bij elke stap die het onderzoek zette,

tuimelden de speurders over nieuwe Mossadconnecties. Het

3

gestolen schilderij werd teruggevonden bij een huiszoeking

in de woning van Rami Weinbaum in Vorst. Weinbaum bleek

een voormalige agent van de Mossad te zijn, maar ook een

top man van de Leumi Bank of Israël en als dusdanig een be­

langrijke financier van de staat Israël, én daarnaast ook een

belangrijke spilfiguur in de internationale kunstsmokkel. Kort

voor de moord op Mandelbaum had Weinbaum, samen met

een ander bendelid, tien liter bijtend zuur gekocht bij een

Brusselse drogist. Het gerecht verdacht Weinbaum ervan de

opdrachtgever te zijn voor de moord op Mandelbaum en hij

werd in voorhechtenis genomen. Maar in zijn cel wist Wein­

baum zelfmoord te plegen.

De man met wie Weinbaum het bijtend zuur ging kopen, was

Nouriel Nourieli, alias Youri, zaakvoerder van een kledingzaak

in Elsene en een Israëlische officier die werkte voor de veilig­

heidsdienst van de Israëlische ambassade in Brussel. In de v

had Nourieli eerder al een gevangenisstraf van zes jaar opge­

lopen wegens drugshandel. Ook Nourieli werd aangehouden

voor de moord op Mandelbaum, maar omwille van een pro­

cedurefout moest hij worden vrijgelaten. Daarna verdween

hij in de natuur. Volgens een proces­verbaal van de bob van

Chiney werkten Nourieli en Alalouf samen met Juan Borges,

alweer een man van de Israëlische geheime dienst. Het trio

voerde onder meer onderhandelingen over de verkoop van

wapens aan Libië. Borges had begin jaren tachtig een affaire

met Anne Bouty, een geschorste advocate die later bekend­

heid zal krijgen als de echtgenote van Michel Nihoul, een

hoofd rolspeler in de zaak­Dutroux. Cadreco, het juridisch

ad viesbureau van Bouty dat ze samen met Borges had opge­

richt, zou een belangrijk steunpunt geweest zijn voor de clan­

destiene werking van de Mossad in België. Borges werd even­

eens aangehouden voor de moord op Mandelbaum, maar

3

kwam weer vrij en nam de wijk naar Canada. In werd hij

samen met vijf andere beschuldigden bij verstek veroordeeld

voor de diefstal van het schilderij van Modigliani. Voor de

moord op Mandelbaum werd uiteindelijk niemand veroor­

deeld.

“Alles begon in de vroege jaren tachtig, toen Brussel een

draaischijf was voor een trafiek waarbij de Amerikaanse pre­

sident Ronald Reagan enorme hoeveelheden wapens via Is­

raël en België naar Iran liet verschepen,” schreef onderzoeks­

journalist Walter De Bock in De Morgen. “Jacques Monsieur

werk te toen samen met enkele Israëlische agenten, onder wie

Juan Borges, Sylvain Alalouf en Georges Drouviotis. Samen

leverden ze illegaal wapens aan Iran en de christelijke milities

in Libanon. Zo verkochten ze zesduizend tow­raketten aan

Iran. De factuur vermeldde een bedrag van niet minder dan

3 miljoen dollar. Er werd in die tijd in bepaalde Brusselse

milieus vlug en veel geld verdiend.”

Nog een opvallend detail: zowel Monsieur als de groep

rond Alalouf gebruikten een gelijkaardige dekmantel voor

hun illegale wapenhandel, met name Belgische firma’s die

zogenaamd ‘medisch materiaal’ exporteerden naar het bui­

tenland. Voor Monsieur ging het om de naamloze vennoot­

schap Mides, terwijl Borges en Alalouf voor hun wapensmok­

kel naar Iran en naar de Libanese christelijke falangisten

werkten via de nv Candy Medical. Deze laatste firma kon voor

haar commerciële communicatie de telex gebruiken van het

bedrijf Italtrade van Giulio Mongia, gevestigd aan de Stépha­

nieplaats nummer in de Brusselse gemeente Elsene. Uit­

gerekend in datzelfde gebouw bevond zich het appartement

van de bejaarde dame waar op oktober het schilderij

van Modigliani werd gestolen.

Het onderzoek naar de link tussen de moord op Wybran

en de zaak­Mandelbaum heeft niets opgeleverd. De bende

3

waarvan Mandelbaum deel uitmaakte, blijft gehuld in vele

mys teries. Een intrigerende vraag is welke rol de Brusselse

dokter in deze zaak zou kunnen hebben gespeeld. Het feit dat

hij een adres of misschien wel onderdak verschafte aan Alalouf

geeft in elk geval stof tot nadenken. Het is ondenkbaar dat

Wybran een operationele case officer of katsa van de Mossad

kan geweest zijn. Maar gelet op zijn connectie met Alalouf is

het misschien wel denkbaar dat Wybran een sayan (He­

breeuws voor helper) is geweest. De Mossad beschikt als eni­

ge geheime dienst ter wereld over een uniek systeem van jood­

se vrijwilligers in landen buiten Israël, of sayanim, waarop de

geheime dienst occasioneel een beroep kan doen. Het gaat

meestal om respectabele burgers die boven elke verdenking

staan en die niet de Israëlische nationaliteit hebben. Aan dat

profiel zou Wybran kunnen beantwoorden. Desgevraagd leve­

ren sayanim hand­ en spandiensten aan de operationele leden

van de Mossad. Die ondersteuning kan bestaan uit medische

zorg, geld, logistiek, zoals het leveren van auto’s of onderduik­

adressen, of het verzamelen van inlichtingen. Offi ciële cijfers

zijn er niet, maar het aantal sayanim in West­Europa wordt

geschat op ettelijke duizenden. Of Belliraj op de hoogte was

van de eventuele activiteiten van Wybran voor de Mossad, is

onbekend. Als Belliraj hiervan op de hoogte was, dan was hij

uitzonderlijk goed geïnformeerd.

Noten

() Rome en Wenen waren de meest spectaculaire aanslagen van de

groep Abu Nidal. Op december opende een commando

het vuur op de incheckbalie van de Israëlische luchtvaartmaat­

schappij El Al in de internationale luchthaven van Rome. Er vie­

len doden en gewonden. Enkele minuten later gooide een

3

ander commando in de luchthaven van Wenen handgranaten

naar passagiers met bestemming Tel Aviv, waarbij twee doden

en 3 gewonden vielen.() Hobeika was de beruchte chef van de Libanese militaire inlich­

tingendienst. Voor de Mossad was Hobeika een belangrijk con­

tact. Hij had in Israël een commandotraining gevolgd. Hobeika

was in de aanvoerder van de falangistische milities die in de

Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila duizenden

burgers hebben afgeslacht. Hij werd op januari vermoord

met een autobom.